Transcript

1 1. ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ Ο θησαυρός αποτελεί ένα εργαλείο για την ένταξη των γνώσεων και των πληροφοριών σε εννοιολογικές οµάδες. Απαλλαγµένος από τις αδυναµίες της φυσικής γλώσσας, ο θησαυρός χρησιµεύει στη θεµατική επεξεργασία και ανάκτηση των πληροφοριών, εξασφαλίζοντας την οµαλή επικοινωνία µεταξύ των επιστηµόνων, των επαγγελµατιών αλλά και των πολιτών στο σύνολό τους, καθώς πετυχαίνει να αποδώσει το θεµατικό περιεχόµενο των πηγών πληροφόρησης µε τρόπο µοναδικό και αντικειµενικό. Ο τρόπος δηµιουργίας του προσδίδει στο θησαυρό συγκεκριµένα χαρακτηριστικά, τα οποία εξετάζονται στη συνέχεια Γενικά χαρακτηριστικά του θησαυρού ως προς τα ακόλουθα: Χαρακτηριστικά της γλώσσας ευρετηρίασης και ανάκτησης Εύρος και βαθµός εξειδίκευσης των θεµάτων που θα καλύψει Μέγεθος και είδος της βιβλιογραφίας που θα ευρετηριαστεί Ανάγκες των χρηστών που θα εξυπηρετήσει Τύπος του θησαυρού Προδιαγραφές για το σύστηµα διαχείρισης του θησαυρού Χαρακτηριστικά της γλώσσας ευρετηρίασης και ανάκτησης Θησαυρός είναι το λεξιλόγιο όρων µίας ελεγχόµενης γλώσσας ευρετηρίασης, η ορολογική βάση της οποίας είναι η φυσική γλώσσα της κοινότητας των χρηστών, δοµηµένης µε τρόπο ώστε να υποδηλώνονται σαφώς οι a priori σχέσεις µεταξύ εννοιών (για παράδειγµα, οι πλατύτερες στενότερες ) ( ΕΛΟΤ 1321). Η διαδικασία στην επεξεργασία των όρων ενός θησαυρού οδηγεί στην ταυτοποίηση των οµώνυµων και συνώνυµων όρων και στην οργάνωσή τους κατά τρόπο δυναµικό µε βάση τις προϋπάρχουσες σχέσεις µεταξύ τους, ενώ παράλληλα επιτρέπει την υιοθέτηση νέων και την απαλοιφή των µη χρησιµοποιουµένων όρων. Για τις ανάγκες της αναζήτησης των πληροφοριών επιβάλλεται η συσχέτιση κάθε προτιµώµενου µε άλλους ιεραρχικά σχετικούς όρους των µορφών γένους είδους και όλου µέρους. Οι συσχετίσεις αυτές παρουσιάζονται µε την παράθεση σε κάθε προτιµώµενο όρο των ανώτερων ιεραρχικά όρων µε την ένδειξη ΠΟ (Πλατύτερος Όρος) και των κατώτερων ιεραρχικά µε την ένδειξη ΕΟ (Ειδικότερος Όρος), ενώ οι εννοιολογικές σχέσεις µε άλλους, µη ιεραρχικούς όρους, υποδεικνύονται από την ένδειξη ΣΟ (Σχετικός Όρος). Στη δηµιουργία του θησαυρού επιβάλλεται η υιοθέτηση των καθιερωµένων σε κάθε επιστηµονικό κλάδο όρων. Επειδή όµως οι τελικοί χρήστες µπορεί να µην είναι όλοι εξοικειωµένοι µε τους καθιερωµένους επιστηµονικούς όρους, επιβάλλεται η σύνδεσή τους µε εναλλακτικούς, µη καθιερωµένους όρους. Για τους παραπάνω λόγους, στη δηµιουργία του θησαυρού για χρήση του από τις Ελληνικές Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες χρησιµοποιήθηκε η ορολογία κατά κλάδο, µε ενδείξεις (ΧΑ) των αντίστοιχων αποδόσεων της κοινής νεοελληνικής. Με τον τρόπο αυτό οι όροι του θησαυρού αποκτούν το χαρακτηριστικό της µοναδικότητας και της αντικειµενικότητας, αφού αφενός χρησιµοποιούνται από το σύνολο των επαγγελµατιών του κλάδου και αφετέρου συνδέονται µε τους αντίστοιχους της κοινής νεοελληνικής γλώσσας. Η σαφήνεια αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα επιτυχίας του θησαυρού µε δεδοµένο τον πολυθεµατικό του χαρακτήρα. Αυτή εξασφαλίστηκε µε την ευρεία χρήση προσδιοριστών για την αποσαφήνιση πολύσηµων όρων, όταν υπήρχε συνωνυµία µεταξύ των όρων διαφορετικών γνωστικών πεδίων και κλάδων. Η τάση είναι να χρησιµοποιηθούν προσυνδυασµένοι (σύνθετοι) όροι σε κάθε θεµατική περιοχή προς χάριν της φιλικότητας του θησαυρού και την αύξηση της ακρίβειας κατά την αναζήτηση πληροφοριών (παρά τις οδηγίες για τη διαίρεση των σύνθετων όρων που παρατίθενται στο πρότυπο 1321).

2 2 Εύρος και βαθµός εξειδίκευσης των θεµάτων που θα καλύψει Ως προς το εύρος του, προβλέπεται να καλυφθούν σταδιακά όλες οι γνωστικές περιοχές των βιβλιοθηκών της Κοινοπραξίας. Αρχή θα γίνει µε τη θεµατική κάλυψη της συλλογής του Παντείου Πανεπιστηµίου. Ο βαθµός εξειδίκευσης και εξαντλητικότητας των όρων του θησαυρού θα κριθεί από το βαθµό ειδίκευσης και εξαντλητικότητας της ορολογίας που έχουν χρησιµοποιήσει οι βιβλιοθήκες- µέλη της Κοινοπραξίας, όπως τις έχουν καθορίσει µε τη χρήση των θεµατικών επικεφαλίδων για τη θεµατική περιγραφή των συλλογών τους. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η ανάλυση θα γίνεται και µε κριτήριο την ισόρροπη ανάπτυξη των θεµατικών πεδίων. Μέγεθος και είδος της βιβλιογραφίας που ευρετηριάζεται Ο υπό δηµιουργία θησαυρός ανταποκρίνεται τόσο στις ανάγκες ευρετηρίασης πληροφοριών και τεκµηρίων κάθε κατηγορίας και µορφής, όπως είναι οι µονογραφίες, άρθρα περιοδικών εκδόσεων, πλήρη κείµενα, ψηφιακό υλικό, ιστοσελίδες, πολιτιστικά και άλλα αντικείµενα, όσο και στις ανάγκες τρέχουσας και αναδροµικής έρευνας µε την παράθεση διαφορετικών όρων για τις ίδιες εννοιολογικές µονάδες. Ανάγκες των χρηστών που εξυπηρετεί Ο θησαυρός είναι προσανατολισµένος στο να χρησιµοποιηθεί τόσο από ενδιάµεσους όσο και από τελικούς χρήστες (εξειδίκευση του θησαυρού) και η αναµενόµενη συχνότητα χρήσης του πιθανόν να κάνει απαραίτητη την εµφάνισή του τόσο σε αυτόµατη όσο και σε έντυπη µορφή. Προβλέπεται η δυνατότητας άµεσης χρήσης του από τους χρήστες κατά τη διαδικασία έρευνας των πληροφοριών (µέσω των τοπικών τους συστηµάτων). Τύπος του θησαυρού Το σύστηµα παρέχει τη δυνατότητα τόσο αλφαβητικής όσο και συστηµατικής, ιεραρχικής και διαγραµµατικής παρουσίασης των όρων. Προδιαγραφές για το σύστηµα διαχείρισης του θησαυρού ιαδικασίες σύνταξης του θησαυρού Για τη δηµιουργία του πολυθεµατικού θησαυρού, αναπτύσσεται ένας αριθµός ειδικών θησαυρών, κάθε ένας από τους οποίους είναι συνδεδεµένος και συµβατός µε το γενικό θησαυρό (µακροθησαυρό), όπου όλοι συνδέονται και είναι συµβατοί µεταξύ τους. Οµάδες εργασίας ανά θεµατικό πεδίο εντοπίζουν και περιγράφουν τα βασικά θέµατα, την επιλογή και καταγραφή των όρων, τον έλεγχο των σχέσεων ανάµεσα στους όρους, την εξέταση της συνέπειας και ακρίβειάς τους, του επιπέδου προσυνδυασµού. Πρώτο βήµα αποτελεί µία συνολική δοµή ή µακροταξινόµηση στο συστηµατικό τµήµα, λόγω της ύπαρξης µεγάλου εύρους διαφορετικών τοµέων, που θα εξασφαλίσει ότι οι όροι ενός συγκεκριµένου τοµέα φέρονται µαζί και διαφοροποιούνται από τους άλλους. Για την ταξινόµηση των ιεραρχιών σε µακροεπίπεδο εξετάζονται πολλοί θησαυροί σε διεθνές επίπεδο, όπως της UNESCO, του ΟΟΣΑ, του UNBIS, και άλλοι, έως το τέταρτο επίπεδο ανάπτυξής τους. Από τη σύγκρισή τους διαπιστώθηκε ότι ο θησαυρός της UNESCO είναι ο πλέον πολυθεµατικός. Οι υπόλοιποι είναι περισσότερο εξειδικευµένοι σε συγκεκριµένα επιστηµονικά πεδία. Κρίνεται λοιπόν σκόπιµο ο θησαυρός της UNESCO να χρησιµοποιηθεί ως βάση για τη δόµηση του µακροθησαυρού. Στη συνέχεια, η δόµηση των ιεραρχιών των όρων σε συγκεκριµένα θεµατικά πεδία γίνεται σύµφωνα µε εξειδικευµένους, κατά περίπτωση, θησαυρούς, π.χ. για τα θέµατα οικονοµίας λαµβάνονται υπόψη ο θησαυρός του ΟΟΣΑ και έγκυρα ελληνικά οικονοµικά λεξικά, για τα τεχνικά θέµατα ο θησαυρός INSPEC, η ορολογία του Τ.Ε.Ε. και αντίστοιχα ελληνικά τεχνικά ορολογικά βοηθήµατα (λεξικά, όροι του Πολυτεχνείου και άλλων τεχνολογικών ιδρυµάτων).

3 3 Στη συνέχεια, συγκεντρώνονται οι όροι από τις θεµατικές επικεφαλίδες που έχουν χρησιµοποιηθεί από τις επιµέρους βιβλιοθήκες για την ένταξη των συλλογών τους σε θεµατικές ενότητες, και αναπτύσσονται σε όρους θησαυρού. Τα µέλη της Οµάδας του Θησαυρού οργανώνουν τους όρους σε τάξεις ή σύνολα σύµφωνα µε τα βασικά είδη των εννοιών που αντιπροσωπεύουν µε τη χρήση ετικετών δεσµού. Π.χ. Ένα πεδίο όπως η «εκπαίδευση» διαιρείται σε απόψεις που αντιπροσωπεύουν βασικές κατηγορίες, όπως λειτουργίες (π.χ. διδασκαλία), διαδικασίες (µάθηση) και παράγοντες (δάσκαλοι). Τα αντικείµενα, π.χ. σε «προϊόντα», «εργαλεία» κ.λπ., ανάλογα µε το θεµατικό πεδίο. Οι ενέργειες υποδιαιρούνται σε «λειτουργίες», «διαδικασίες». Ο κάθε όρος συµπληρώνεται µε τον όρο κορυφής της θεµατικής κατηγορίας όπου εντάσσεται ο όρος και τον πλατύτερο, τους ειδικότερους και σχετικούς όρους που αναλογούν στον κάθε όρο. Η επιλογή του προτιµώµενου όρου στηρίζεται στην απόδοσή του από τους ειδικούς επιστήµονες ή επαγγελµατίες του επιστηµονικού κλάδου όπου ανήκει ο όρος, στις αποδόσεις του σε επιστηµονικά, ειδικά ή γενικά λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και άλλα πληροφοριακά δηµοσιεύµατα. Σε πρώτη φάση οργανώθηκαν σε θησαυρό οι όροι θεµατικών επικεφαλίδων συγκεκριµένων επιστηµονικών ενοτήτων από τη συλλογή της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστηµίου ως πιλοτική εφαρµογή. Σε επόµενη φάση θα προστεθεί το σύνολο των θεµατικών επικεφαλίδων της συγκεκριµένης βιβλιοθήκης και, στη συνέχεια, οι θεµατικές επικεφαλίδες των συλλογών των υπολοίπων Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. Για τη δηµιουργία του θησαυρού ακολουθείται η απαγωγική µέθοδος, σύµφωνα µε την οποία, οι όροι εξάγονται από τα τεκµήρια 1 κατά τη διάρκεια του προκαταρκτικού σταδίου. Μετά, όλοι οι όροι θα εξετάζονται από θεµατικές οµάδες ειδικών (ευρετηριαστές και ειδικούς στο θέµα). Αυτοί θα προσδιορίζουν τους όρους που αντιπροσωπεύουν πλατύτερες κατηγορίες και, στη συνέχεια, οι εναποµείναντες όροι θα καταχωρίζονται σε αυτές τις κατηγορίες µε βάση τις σχέσεις τους. Όταν ολοκληρωθεί η δηµιουργία του θησαυρού, και στη διαδικασία περαιτέρω ανάπτυξής του, θα ακολουθηθεί η επαγωγική µέθοδος, οι νέοι όροι δηλαδή, µόλις απαντηθούν στα τεκµήρια, θα γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας σε τοπικό επίπεδο και, τέλος, αφού θα ελέγχονται από την επιτροπή, θα γίνονται αποδεκτοί στο θησαυρό. Κατά την επεξεργασία του όρου καθορίζονται οι σχέσεις του στην ιεραρχία στην οποία εντάσσεται. Οι σχέσεις που δηλώνονται στο θησαυρό είναι αυτές της ιεραρχίας (hierarchical) για τον καθορισµό των σχέσεων γένους-είδους και όλου-µέρους, ισοδυναµίας (equivalence) σε περιπτώσεις συνωνυµίας και σηµασιολογικής σχέσης, καθώς και µετάβασης από µη καθιερωµένες λεκτικές µορφές σε καθιερωµένους όρους, και, τέλος, συσχέτισης (associative) για συναφείς εννοιολογικά και όχι ιεραρχικά σχέσεις µεταξύ των όρων. Έτσι, προσδιορίζονται ο πλατύτερος ή οι πλατύτεροι όροι, οι ειδικότεροι όροι και, τέλος, οι σχετικοί. Ο κάθε όρος αποδίδεται στην αγγλική γλώσσα µε βάση αντίστοιχους θεµατικούς θησαυρούς για να υπάρχει αντιστοιχία µεταξύ ελληνικών και αγγλικών όρων. Η ενέργεια αυτή θα διευκολύνει τους Έλληνες ερευνητές να αναζητούν πληροφορίες από αντίστοιχες βάσεις πληροφοριών στην αγγλική γλώσσα και τους ξένους να αναζητούν πληροφορίες από τις ελληνικές βιβλιογραφικές βάσεις δεδοµένων. Με τον τρόπο αυτό οι ελληνικές βιβλιοθήκες θα διευκολύνουν σηµαντικά την έρευνα στη χώρα µας και στο εξωτερικό Καταγραφή όρων Για κάθε όρο που γίνεται αποδεκτός στο θησαυρό, πρέπει να δηµιουργείται ατοµική εγγραφή. Αυτή η καταγραφή γίνεται αµέσως µόλις ένας όρος γίνει αποδεκτός και πρέπει να προσδιορίζει την πηγή του όρου (ιδιαίτερα στην περίπτωση νεολογισµών ή όχι οικείων όρων), τα ονόµατα όποιων αξιόπιστων δηµοσιευµάτων χρησιµοποιήθηκαν, την ηµέρα της καταχώρισης, καθώς επίσης και παραποµπές σε συνώνυµα, πλατύτερους, ειδικότερους και σχετικούς όρους. Ακολουθούν ενδεικτικά σχέδια δελτίων εισαγωγής του όρου: α. ΕΛΤΙΟ ΟΡΟΥ: Περιγραφέας (ΧΡ): ιευκρινιστική σηµείωση ( Σ): 1 οι υποψήφιοι όροι προέρχονται από την αποδόµηση των θεµατικών επικεφαλίδων των επιµέρους συλλογών (αρχικά από τις θεµατικές επικεφαλίδες του Παντείου).

4 4 Μη προτιµώµενοι όροι (ΧΑ): Μικροθησαυρός/θεµατική περιοχή (ΟΚ): Ταξινοµικός κωδικός: Πλατύτεροι όροι (ΠΟ): Ειδικότεροι όροι (ΕΟ): Σχετικοί όροι (ΣΟ): Πηγή του ελληνικού όρου: Επαλήθευση του όρου: Descriptor (USE): Non-descriptors (UF): Πηγή του αγγλικού όρου: Κατάσταση (για επεξεργασία, για έγκριση, εγκριθείς, για αναθεώρηση, εκδοθείς): β. ΕΛΤΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΡΟΥ: Ευρετηριαστής: Ηµεροµηνία εισαγωγής του όρου: Ηµεροµηνία µεταβολής του όρου: Παρατηρήσεις: Επιµελητής: Χρήση υπάρχοντος όρου: Προσθήκη σε υπάρχοντα όρο: Αντικαθιστά τον όρο Αντικαθίσταται από τον όρο Παρατηρήσεις Επαλήθευση όρων Όπου είναι δυνατό, ο όρος πρέπει να επαληθεύεται, πριν γίνει αποδεκτός στο θησαυρό, και ο συντάκτης πρέπει, επίσης, να επιθεωρεί τις σχέσεις µεταξύ κάθε νέου όρου και άλλων όρων στην ιεραρχία, στην οποία καταχωρίζεται. Όταν όροι γίνονται αποδεκτοί ως υποψήφιοι να συµπεριληφθούν, πρέπει να ελέγχονται σύµφωνα µε τα ακόλουθα δηµοσιεύµατα (βλέπε σχετικό κατάλογο): α) πρότυπα γενικά και τεχνικά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, β) υπάρχοντες θησαυροί και ευρετήρια όρων, γ) ταξινοµικά συστήµατα. Επίσης, θα πρέπει να ζητούνται συµβουλές από ειδικούς στο θέµα, ειδικά εκείνους µε κάποια γνώση ευρετηρίασης και τεκµηρίωσης. Αποδοχή και διαγραφή όρων Οι όροι και οι σχέσεις τους πρέπει γενικά να αντανακλούν τη γλώσσα που χρησιµοποιούν οι ειδικοί στον τοµέα αυτό. Ο θησαυρός θα πρέπει να ενηµερώνεται, όταν εµφανίζονται νέοι όροι, και να παρουσιάζει τις σχέσεις των νέων µε τους παλαιότερους όρους. Όταν δηµιουργούνται ιεραρχίες, γίνονται αποδεκτοί και όροι που δεν έχουν χρησιµοποιηθεί στην ευρετηρίαση, µήπως αργότερα χρησιµοποιηθούν ως σηµεία πρόσβασης, π.χ. ΠΟ. Αυτοί οι όροι θα σηµειώνονται µε ειδικό σύµβολο (π.χ. όχι ακόµα σε χρήση) και αυτή η ένδειξη θα πρέπει να διαγράφεται αµέσως µόλις ο όρος χρησιµοποιηθεί για την ευρετηρίαση κάποιου τεκµηρίου. Εάν ένας όρος που έχει χρησιµοποιηθεί στο παρελθόν διαγραφεί, στην αναγραφή του θα πρέπει να σηµειωθεί "µόνο για αναζήτηση" και να καταγραφεί η ηµεροµηνία διαγραφής. Το σύστηµα προσφέρει τη δυνατότητα να καταγράφει αυτόµατα τη συχνότητα µε την οποία ένας όρος χρησιµοποιείται στην ευρετηρίαση ή/και στην αναζήτηση.

5 5 2. ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ Βασικά στοιχεία του υπό δηµιουργία θησαυρού είναι ότι : 1. Είναι δίγλωσσος, µε βασική γλώσσα την ελληνική, µε ισοδύναµους όρους στην αγγλική γλώσσα. 2. Θα χρησιµοποιηθεί από µεγάλο αριθµό βιβλιοθηκών και εποµένως θα καλύπτει µεγάλη ποικιλία (εύρος επιστηµονικών πεδίων). 3. Θα χρησιµοποιείται για τη θεµατική οργάνωση συλλογών που από πλευράς ποικιλίας υλικού αποτελούνται από έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό και από πλευράς είδους δηµοσιεύµατος από βιβλία, περιοδικά, πρότυπα, χάρτες, διατριβές κ.λπ. Για να αποτελέσει ο θησαυρός αποτελεσµατικό εργαλείο θεµατικής οργάνωσης των πληροφοριών αλλά και αποτελεσµατικότερης αναζήτησής τους επιβάλλεται η τήρηση προτύπων κατά το στάδιο σύνταξής του. Ο θησαυρός προβλέπεται να ολοκληρωθεί σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο αποδίδονται σε θεµατικούς όρους (όροι θησαυρού) οι θεµατικές επικεφαλίδες των βιβλιογραφικών αναγραφών του Συλλογικού Καταλόγου της Κοινοπραξίας των Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Για την αποτελεσµατική χρήση των συλλογών των ελληνικών βιβλιοθηκών σε παγκόσµιο επίπεδο επιβάλλεται η απόδοση των όρων και σε µια δεύτερη γλώσσα. Ως δεύτερη γλώσσα, λόγω της ευρείας χρήσης της σε παγκόσµιο επιστηµονικό επίπεδο, επιλέχθηκε η Αγγλική γλώσσα. Έτσι θα δηµιουργηθεί ένα ενιαίο δίγλωσσο εργαλείο θεµατικής επεξεργασίας των τεκµηρίων των ελληνικών ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών. Στο δεύτερο στάδιο οι επιµέρους βιβλιοθήκες-µέλη της Κοινοπραξίας θα εµπλουτίζουν τον θησαυρό µε νέους όρους που θα εξάγονται από το περιεχόµενο των τεκµηρίων που θα εντάσσονται στη συλλογή τους. Για την εξασφάλιση της οµοιοµορφίας κατά την ευρετηρίαση θα πρέπει να εφαρµόζονται πρότυπα τόσο για την απόδοση όσο και για την παρουσίαση των όρων. Στη συνέχεια, οι όροι αυτοί θα καταχωρίζονται σε προσωρινά αρχεία και µια επιτροπή στο Συλλογικό Κατάλογο θα ελέγχει και θα εγκρίνει τους νέους όρους, πριν ενταχθούν οριστικά στο εργαλείο. Τα πρότυπα που υπάρχουν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και που χρησιµοποιήθηκαν είναι: 2.1. Για τη θεµατική ανάλυση των τεκµηρίων: ΕΛΟΤ 1312: Τεκµηρίωση-θεµατική ανάλυση τεκµηρίων: µέθοδοι εξέτασης τεκµηρίων, προσδιορισµού των θεµάτων τους και επιλογής των όρων ευρετηρίασης, Το πρότυπο αυτό καθορίζει τον τρόπο προσέγγισης του θεµατικού περιεχοµένου των υπό επεξεργασία πληροφοριών, ώστε να αποδοθεί τόσο µε ταξινοµικά σύµβολα όσο και µε όρους θησαυρού. Ιδιαίτερα χρήσιµο για τη δεύτερη φάση δηµιουργίας του θησαυρού Για τη δηµιουργία του θησαυρού: ΕΛΟΤ 1321: Τεκµηρίωση-κατευθυντήριες οδηγίες για τη συγκρότηση και ανάπτυξη µονόγλωσσων θησαυρών, 1993 (αντίστοιχο του ISO 2788). ANSI/NISO Z39.19: Guidelines for the construction, format and management of monolingual thesauri, Aitchison, J., Gilchrist, A. & D. Bawden. Thesaurus construction and use: a practical manual. 4th ed. London: ASLIB, ISBN Πρακτικός οδηγός για όλη τη διαδικασία δόµησης του θησαυρού Για την απόδοση των όρων προς την αγγλική γλώσσα: ISO 5964: Documentation-guidelines for the establishment and development of multilingual thesauri, 1985.Είναι το πρότυπο που καθορίζει την απόδοση των όρων µεταξύ διαφορετικών γλωσσών. 3. Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ 3.1. Συντοµογραφίες και σύµβολα Τα σύµβολα που χρησιµοποιούνται είναι τα ακόλουθα:

6 6 Σύµβολα Ελλ.συντ. Αγγλ.συντ. Επεξήγηση Ελλ. Όρων Επεξ.Αγγλ. Σηµειώσεις Όρων Σ SN ιευκρινιστική σηµείωση Scope note Σηµασία του όρου -> ΧΡ USE Χρησιµοποίησε Περιγραφέας = ΧΑ UF Χρησιµοποίησε αντί Use for Μη περιγραφέας ΟΚ TT Όρος κορυφή Top term Ευρύτερη κατηγορία < ΠΟ BT Πλατύτερος όρος Broader term Ευρύτερος όρος > ΕΟ NT Ειδικότερος όρος Narrower term Στενότερος όρος - ΣΟ RT Σχετικός όρος Related term Ανήκει σε άλλη κατηγορία Θα χρησιµοποιείται επίσης το σύµβολο + για να δηλώσει χωριστούς όρους ευρετηρίασης µετά από τη διαίρεση ενός σύνθετου όρου στα συστατικά του. Χρησιµοποιείται η ορολογία Προτιµώµενoς όρος ή Περιγραφέας για τον αποδεκτό από το σύστηµα όρο για την απόδοση µιας θεµατικής έννοιας και Μη Προτιµώµενος όρος ή Μη Περιγραφέας για το µη δόκιµο όρο. Οι περιγραφείς γράφονται µε πεζά γράµµατα, ενώ οι µη προτιµώµενοι όροι µε πλάγια πεζά γράµµατα Γενική κατεύθυνση για τον έλεγχο του λεξιλογίου Για όρους που έχουν πολλαπλές σηµασίες εξασφαλίζεται, µε τη χρήση προσδιοριστών, η απόδοση µίας και µόνο έννοιας κάθε φορά π.χ. γερανοί (πτηνά), γερανοί (ανυψωτικά µηχανήµατα) όταν η ίδια έννοια µπορεί να εκφραστεί από δύο ή περισσότερους όρους, ένας και µόνο από αυτούς επιλέγεται ως προτιµώµενος όρος και χρησιµοποιείται µε συνέπεια στην ευρετηρίαση Βασικές κατηγορίες όρων ευρετηρίασης α) Συγκεκριµένα αντικείµενα/οντότητες Πράγµατα και τα φυσικά τους τµήµατα (ζώα, κτήρια, ορεινές περιοχές, µέλη) Υλικά (λάστιχο, κόλλες, σίδηρο) β) Αφηρηµένες έννοιες Ενέργειες, γεγονότα (παγετός, διαφήµιση) Αφηρηµένα αντικείµενα/οντότητες, ιδιότητες υλικών, πραγµάτων, ενεργειών (ελαστικότητα, ταχύτητα, προσωπικότητα, ελευθερία) Επιστήµες και θρησκείες (αρχαιολογία, χηµεία, χριστιανισµός) Μονάδες µέτρησης (ρίχτερ, µέτρο) γ) Εξατοµικευµένες οντότητες ή «τάξεις του ενός» εκφραζόµενες ως κύρια ονόµατα Ελλάδα, Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, Βουλή Τύποι όρων 1. Ουσιαστικά και φράσεις µε ουσιαστικό Τα ουσιαστικά είναι οι πιο συνηθισµένοι τύποι στον θησαυρό. Τα οµοιόγραφα ή πολύσηµα, συµπληρώνονται µε σύντοµη προσδιοριστική φράση (προσδιοριστή) µέσα σε παρένθεση για τη διάκριση της σηµασίας τους. Ο όρος και ο προσδιοριστής του καταχωρίζονται µαζί και αποτελούν τον περιγραφέα. Ο προσδιοριστής αναφέρεται είτε στην ευρύτερη θεµατική περιοχή στην οποία ανήκει ο περιγραφέας π.χ. δέσµες (εκπαίδευση) - δέσµες (ακτινοβολία), είτε στον πλατύτερό του όρο, π.χ. γερανοί (ανυψωτικά µηχανήµατα) - γερανοί (πτηνά), γλώσσα (µέσο επικοινωνίας), γλώσσα (όργανο του σώµατος), γλώσσα (ψάρι).

7 7 Οι σύνθετες φράσεις µε ουσιαστικά διακρίνονται σε επιθετικές και εµπρόθετες (µε προτίµηση, σε περιπτώσεις ισοδυναµίας, στις επιθετικές): φράσεις µε επίθετο (ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ωδικά πτηνά). φράσεις µε πρόθεση (νοσοκοµεία για παιδιά) 2. Επίθετα Aποφεύγονται ως αυτοτελείς όροι: επιτρέπονται ως µονές λέξεις (µηχανική) και όταν διαφέρει η µορφή του ουσιαστικού από το επίθετο (νερά, υδρόβια). 3. Επιρρήµατα Xρησιµοποιούνται µόνο στην τεχνική ορολογία (πολύ υψηλή συχνότητα). 4. Ρήµατα ε χρησιµοποιούνται καθόλου - αντ αυτών χρησιµοποιούνται τα ουσιαστικά: π.χ. βάδισµα(όχι βαδίζω). 5. Συντοµογραφίες και αρκτικόλεξα Προτιµάται η πλήρης ονοµασία, εκτός αν δεν έχει µεγάλη δηµοσιότητα και δεν είναι ευρέως γνωστή, ενώ είναι πολύ γνωστή η συντοµευµένη µορφή, π.χ. : Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας ΧΑ ΠΟΥ αλλά Ελληνικός Οργανισµός Μικροµεσαίων Μεταποιητικών Επιχειρήσεων ΧΡ ΕΟΜΜΕΧ Human immunodeficiency virus USE HIV Eπιλογή ενικού ή πληθυντικού αριθµού Γενικός κανόνας: Στον ενικό εκφράζονται τα ονόµατα αφηρηµένων εννοιών, φυσικών φαινοµένων, ιδιοτήτων, θρησκειών, ενεργειών, επιστηµών. Ο ενικός απαντά στο <πόσο;> : προσωπικότητα, χειµώνας, επιδεξιότητα, ινδουισµός, αναπνοή, φυσική Επίσης στον ενικό τα ονόµατα υλικών ή ουσιών που δεν µπορούν να αριθµηθούν, π.χ. χρώµα, ύφασµα, ατµός. Όταν όµως µία έννοια έχει περισσότερα από ένα µέλη, τότε εκφράζεται στον πληθυντικό: χηµικές αντιδράσεις, φυσικές επιστήµες (εξαιρούνται τα ονόµατα τµηµάτων του ανθρώπινου σώµατος, π.χ. λέµε χέρια, µάτια αλλά κεφάλι, στόµα ) Πληθυντικός αριθµός για όρους που απαντούν στο <πόσα;> : τεκµήρια, πτηνά, πολιτικά κόµµατα Όταν ο ενικός και ο πληθυντικός έχουν διαφορετική σηµασία, τότε χρησιµοποιούνται και οι δύο και συνοδεύονται από προσδιοριστική της σηµασίας τους φράση σε παρένθεση: νέφος (συσσώρευση ρύπων στην ατµόσφαιρα),νέφη (σύννεφα) ξύλο (υλικό), ξύλα (καύσιµη ύλη) Στις απλές περιπτώσεις ενικού-πληθυντικού δε γίνονται παραποµπές, εκτός εάν η ορθογραφία τους διαφέρει ριζικά: ύδωρ ΧΡ ύδατα διακοπή (παύση), διακοπές (ανάπαυλα) Επιλογή όρων Ακολουθείται η αποδεκτή ορθογραφία της νεοελληνικής γλώσσας 2 ενώ η χρήση σηµείων στίξης αποφεύγεται :κοινωνικοοικονοµική πολιτική ΧΑ κοινωνικο-οικονοµική πολιτική. 2 µε βάση τα λεξικά: α. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ- Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 1999.

8 8 Χρησιµοποιούνται ιδιωµατικοί και ξένοι όροι µόνο όταν δεν υπάρχουν αντίστοιχοι καθιερωµένοι νεοελληνικοί όροι: οίνος µε προσθήκη αρωµατικών φυτών ΧΡ βερµούτ κοµπιούτερ ΧΡ ηλεκτρονικοί υπολογιστές ρεστοράν ΧΡ εστιατόρια Οι ξενόγλωσσοι όροι που γίνονται αποδεκτοί µεταγραµµατίζονται στα ελληνικά (λέιζερ, χίπις). Προτιµώνται τα κοινά έναντι των εµπορικών ονοµάτων: µαύρο ψωµί ΧΡ ψωµί ολικής άλεσης Και στις δύο αυτές κατηγορίες εισάγονται οι µη προτιµώµενοι όροι αν είναι πιθανό να εξυπηρετήσουν ως σηµεία πρόσβασης του χρήστη στο ευρετήριο. Η επιλογή του κοινού ή επιστηµονικού ονόµατος εξαρτάται από τους χρήστες. Προτείνεται η χρήση του επιστηµονικού όρου µε µη περιγραφέα τον αντίστοιχο κοινό: νηµατώδεις ΧΑ σκώληκες Σε διαφορετικές ονοµασίες τοπωνυµίων, ακολουθείται η πλέον διαδεδοµένη µορφή, και, αν είναι ισοδύναµες, προτιµάται η επίσηµη ονοµασία: Νίκαια ΧΑ Κοκκινιά ιευκρινιστικές σηµειώσεις και ορισµοί εν αποτελούν τµήµα του όρου αλλά δείχνουν τη συγκεκριµένη χρήση του στο λεξιλόγιο. Οι Σ θα γράφονται µε πλάγια, πεζά γράµµατα: τεκµηρίωση Σ η διαδικασία αποθήκευσης και ανάκτησης πληροφοριών σε όλα τα πεδία της γνώσης. Οι διευκρινιστικές σηµειώσεις συµβάλλουν στη φιλικότητα του θησαυρού και είναι απαραίτητες στις ακόλουθες τουλάχιστον περιπτώσεις: για να περιορίσουν τη σηµασία που έχει ο όρος συχνότητες µικροκυµάτων Σ 1 GHz έως 300 GHz για να προσφέρουν διάφορα είδη πληροφοριών(οδηγίες σε ευρετηριαστές, την πηγή του όρου, την ηµεροµηνία αποδοχής του ή καθορισµού εκ νέου της έννοιάς του). β. Μπαµπινιώτης, Γ. Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας: µε σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. 2η έκδ. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, 2002.

9 Σύνθετοι όροι. Οι όροι πρέπει να αντιπροσωπεύουν απλές και µοναδικές έννοιες, οι σύνθετοι όροι πρέπει να διαιρούνται σε απλούστερα στοιχεία, εκτός αν αυτό αποβαίνει σε βάρος της κατανόησης του χρήστη. Οι σύνθετοι όροι εισάγονται στη φυσική γλώσσα, όχι µε ανεστραµµένη µορφή: αρπακτικά πτηνά, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, χρέη προς το δηµόσιο Οι σύνθετοι όροι µπορεί να εκφράζονται µε διαφορετικές µορφές, µε προτιµητέα την επιθετική µορφή: ρύπανση της ατµόσφαιρας ΧΡ ατµοσφαιρική ρύπανση. Οι περισσότεροι σύνθετοι όροι αποτελούνται από: Α) την εστία ή κεφαλή που είναι το ουσιαστικό που προσδιορίζει την ευρύτερη κατηγορία στην οποία ανήκει ο όρος (οπλισµένο σκυρόδεµα, νοσοκοµεία για παιδιά), Β) το διαφοροποιητή ή τροποποιητή που δηλώνει κάποιο χαρακτηριστικό που εξειδικεύει την εστία, περιορίζοντας την έννοιά της (οπλισµένο σκυρόδεµα, νοσοκοµεία για παιδιά). Σύνθετοι όροι που διατηρούν τη µορφή τους Οι σύνθετοι όροι πρέπει να διατηρούνται σύνθετοι όταν: είναι πολύ οικείοι στη σύνθετη µορφή τους ώστε, αν χωρίζονταν, θα υπήρχε πρόβληµα στην κατανόησή τους (επεξεργασία δεδοµένων, αντοχή υλικών, χρηµατοοικονοµική διαχείριση), αφορούν σε κύρια ονόµατα και όρους που εµπεριέχουν κύρια ονόµατα (Ηνωµένα Έθνη, οιδιπόδειο σύµπλεγµα), είναι όροι στους οποίους ο τροποποιητής έχει χάσει την αρχική του σηµασία (συζήτηση στρογγυλής τράπεζας, τετραγωνική ρίζα), είναι όροι που περιέχουν ένα τροποποιητή ο οποίος δηλώνει οµοιότητα µε ένα άσχετο πράγµα/αντικείµενο ή γεγονός (µαύρη αγορά, δενδρική µορφή, ιπτάµενοι δίσκοι), είναι όροι που δεν µπορούν να εκφραστούν εκ νέου ή να οριστούν χωρίς τη χρήση ενός ακόµα ουσιαστικού/ών, το οποίο από εννοιολογική άποψη ενυπάρχει έµµεσα στο σύνθετο όρο (σκάλες διαφυγής, δηλ. σκάλες για τη διαφυγή ατόµων, πετρελαιοµηχανές, δηλ. µηχανές που χρησιµοποιούν πετρέλαιο για καύσιµο), είναι όροι που περιέχουν συγκατηγορηµατικά ονόµατα (τεχνητά µέλη, απολιθωµένα ψάρια). Σύνθετοι όροι που αναλύονται στα συστατικά τους µέρη ιαχωρίζονται οι σύνθετοι όροι στις ακόλουθες περιπτώσεις: 1. Όταν η εστία αναφέρεται σε µία ιδιότητα ή τµήµα και ο τροποποιητής αντιπροσωπεύει την ολότητα ή τον κάτοχο αυτής της ιδιότητας ή τµήµατος: µηχανές αεροσκαφών ΧΡ αεροσκάφη + µηχανές Αντίθετα, όταν έχει διαφοροποιηθεί η εστία από τον τροποποιητή, τότε ο σύνθετος όρος παραµένει ως έχει, π.χ. : όξινο έδαφος, ειδικευµένο προσωπικό. 2. Όταν µία µεταβατική ενέργεια δεν τροποποιείται από το αντικείµενο στο οποίο ασκείται η ενέργεια, τότε διασπάται : εκπαίδευση πιλότου ΧΡ πιλότοι + εκπαίδευση σκάλισµα ξύλου ΧΡ σκάλισµα + ξύλα κέντηµα υφάσµατος ΧΡ υφάσµατα + κέντηµα βαφή µαλλιών ΧΡ µαλλιά + βαφή Αντίθετα, όταν έχει τροποποιηθεί, παραµένει στη σύνθετη µορφή του, π.χ. : βαµµένα µαλλιά, κεντηµένα υφάσµατα 3. Όταν µια αµετάβατη ενέργεια δεν τροποποιείται από τον εκτελεστή της ενέργειας, διασπάται, π.χ. : έκρηξη βραστήρα ΧΡ έκρηξη + βραστήρες µετανάστευση πτηνών ΧΡ πτηνά + µετανάστευση ανάπτυξη φυτών ΧΡ φυτά + ανάπτυξη φθορά µετάλλων ΧΡ µέταλλα + φθορά Αντίθετα, αποδηµητικά πτηνά, κυλιόµενες κλίµακες. Παρά τις ανωτέρω κατευθυντήριες οδηγίες που δίνει το πρότυπο 1321 και επειδή η χρήση σύνθετων όρων αυξάνει το βαθµό εξειδίκευσης ενός θησαυρού, µε αποτέλεσµα την αύξηση του βαθµού ακρίβειας κατά την αναζήτηση των πληροφοριών, βασικό κριτήριο για την αποδοχή ενός σύνθετου όρου ως έχει είναι η καθιέρωσή του µε τη σύνθετη µορφή του από την επιστηµονική κοινότητα.

10 Βασικές σχέσεις των όρων στο θησαυρό Σχέση ισοδυναµίας ΧΡ (χρησιµοποίησε) παραπέµπει από το µη περιγραφέα στον περιγραφέα (πουλιά ΧΡ πτηνά). ΧΑ (χρησιµοποίησε αντί) συνδέει τον περιγραφέα µε τους µη προτιµώµενους όρους (πτηνά ΧΑ πουλιά). Σχέση ιεραρχίας ΠΟ (πλατύτερος όρος) γραµµένος ως πρόθεµα στον ανώτερο ιεραρχικά όρο. ΕΟ (ειδικότερος όρος) γραµµένος ως πρόθεµα στον υπαγόµενο όρο. Π.χ. αεροπορικές γραµµές ΠΟ υπηρεσίες µεταφορών υπηρεσίες µεταφορών ΕΟ αεροπορικές γραµµές Σχέση συσχέτισης ΣΟ (σχετικός όρος) Π.χ. βιβλιοθήκες ΣΟ βιβλιοθηκονοµία βιβλιοθηκονοµία ΣΟ βιβλιοθήκες Σχέση ισοδυναµίας (ΧΡ, ΧΑ) Η σχέση ανάµεσα στους προτιµώµενους και µη προτιµώµενους όρους, όταν δύο ή περισσότεροι όροι αναφέρονται στην ίδια έννοια. Καλύπτει κύρια τα συνώνυµα. Βασικές κατηγορίες συνωνύµων: 1. όροι διαφορετικών γλωσσικών προελεύσεων κολώνες -στήλες, κεραίες-αντένες 2. κοινές και επιστηµονικές ονοµασίες νηµατώδεις -σκώληκες 3. κοινές και εµπορικές ονοµασίες κατσικίσιο κρέας-αίγιο κρέας 4. διάφοροι όροι για νεοεµφανιζόµενες έννοιες τεκµήρια- υλικά-ντοκουµέντα-δηµοσιεύµατα 5. τρέχοντες ή ευνοούµενοι όροι αναπτυσσόµενες χώρες-υπανάπτυκτες χώρες 6. διαφορετικές ορθογραφίες κτήρια κτίρια, αυγά αβγά 7. όροι προερχόµενοι από διαφορετικούς πολιτισµούς που µοιράζονται µια κοινή γλώσσα (κανάτες-καράφες, σάλα-σαλόνι-καθιστικό) 8. συντοµογραφίες και πλήρη ονόµατα ΕΕ-Ευρωπαϊκή Ένωση 9. διαχωρισµένοι και µη διαχωρισµένοι τύποι ενός σύνθετου όρου άνθρακας + ορυχεία, ανθρακωρυχεία ε θα συνδεθούν µε σχέση ισοδυναµίας οιονεί συνώνυµα και δε θα γίνεται παραποµπή όρων προς το γένος, τεχνικές, άλλωστε, που πρέπει να αποφεύγονται σύµφωνα µε το πρότυπο Σχέση ιεραρχίας (ΠΟ, ΕΟ) Εκφράζει επίπεδα ιεραρχίας, όπου οι ανώτεροι ιεραρχικά όροι αντιπροσωπεύουν µία τάξη ή µία ολότητα και οι υπαγόµενοι όροι αναφέρονται στα µέλη ή στα µέρη της. Οι όροι συνδέονται ιεραρχικά µόνο αν αποτελούν µέρη της ίδιας κατηγορίας. Χρειάζεται προσοχή, ώστε οι πλατύτεροι και οι ειδικότεροι όροι, να αντιπροσωπεύουν την ίδια κατηγορία πραγµάτων, πράξεων, ιδιοτήτων, κ.λπ., να αναφέρονται στο ίδιο βασικό είδος έννοιας : βιβλιοθήκες ΕΟ ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες ενώ βιβλιοθήκες ΣΟ βιβλιοθηκονόµοι.

11 11 Καλύπτει 3 διαφορετικά είδη ιεραρχικών σχέσεων: τη σχέση γένους-είδους, την ιεραρχική σχέση όλου-µέρους και την περιστασιακή σχέση. Η σχέση γένους-είδους Προσδιορίζει τη σύνδεση µεταξύ µίας τάξης ή κατηγορίας και των µελών ή ειδών της. Αυτή η σχέση επιδέχεται τον τύπο "όλα και µερικά": πτηνά ΕΟ παπαγάλοι (γιατί όλοι οι παπαγάλοι είναι πτηνά και µερικά από τα πτηνά είναι παπαγάλοι), πλοία ΕΟ πολεµικά πλοία (γιατί όλα τα πολεµικά πλοία είναι πλοία και µερικά από τα πλοία είναι πολεµικά πλοία). Σε αντίθεση µε: κατοικίδια ζώα ΣΟ παπαγάλοι ελληνικά πλοία ΣΟ πολεµικά πλοία. Η ιεραρχική σχέση όλου-µέρους Εφαρµόζεται σε πέντε κύριες τάξεις όρων: συστήµατα και όργανα του σώµατος (δάχτυλα-χέρια) γεωγραφικές τοποθεσίες (Ελλάδα - Κρήτη - Χανιά) επιστήµες ή τοµείς γνώσεων (οικονοµία - µακροοικονοµία) ιεραρχικές κοινωνικές δοµές (νοµαρχίες - δήµοι - κοινότητες) σε σχέσεις όλου-µέρους σε ειδικά θέµατα, π.χ. «µηχανική στροβίλων» µπορεί να περιέχει στρόβιλοι, συµπιεστές, πτερύγια. Η περιστασιακή σχέση Αυτή η σχέση προσδιορίζει τη σύνδεση µεταξύ µίας γενικής κατηγορίας πραγµάτων ή γεγονότων και ατοµικών περιπτώσεων αυτής της κατηγορίας: ΠΟ όρη ΕΟ Ταΰγετος, Όλυµπος, Λευκά όρη Πολυιεραρχικές σχέσεις. Εκφράζουν σχέσεις όρων που ανήκουν σε περισσότερες από µία κατηγορίες. Αυτή η σχέση παρατηρείται τόσο σε σχέσεις γένους/είδους όσο και σε ιεραρχικές σχέσεις µέρους/όλου: ακορντεόν ΠΟ πληκτροφόρα όργανα, ΠΟ πνευστά όργανα βιοχηµεία ΠΟ βιολογία, ΠΟ χηµεία Ετικέτες δεσµού Στον πίνακα ενός συστηµατικού θησαυρού µπορεί να παρεµβληθούν δύο ειδών ετικέτες δεσµού, οι οποίες σηµειώνονται µε πλάγια γράµµατα µέσα σε αγκύλες < >: εκείνες που λειτουργούν ως δείκτες άποψης και δείχνουν τη λογική βάση οργάνωσης της ιεραρχίας. Οι ετικέτες δεσµού εισάγουν όρους, οι οποίοι είναι ειδικότεροι από την τάξη που προηγείται της ετικέτας δεσµού. Έτσι, κατά την επεξεργασία του θέµατος ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ, µπορούν να χρησιµοποιηθούν δείκτες άποψης όπως "κατά εποχές", "κατά χώρες", "κατά τεχνοτροπία", και κάτω από αυτές τις λογικές βάσεις να ακολουθήσει η αρµόζουσα ανάλυση της ιεραρχικής αλυσίδας, π.χ. : <κατά φορτίο> φορτηγά αεροσκάφη, επιβατηγά αεροσκάφη <κατά χρήστες> πολιτικά αεροσκάφη, στρατιωτικά αεροσκάφη ετικέτες που χρησιµοποιούνται για να εισάγουν διαφορετικούς τύπους εννοιών, οι οποίες, για ευκολία των χρηστών παρατίθενται κάτω από έννοιες µε τις οποίες σχετίζονται, π.χ. : βιβλία <λειτουργίες> βιβλιοδεσία, εκτύπωση, κ.λπ. [οι «λειτουργίες» δρουν ως ετικέτα δεσµού. Ο πλατύτερος όρος "βιβλία" λειτουργεί µόνο για να συγκεντρώσει τις σχετιζόµενες έννοιες που εισάγονται από την ετικέτα δεσµού. Στο αλφαβητικό τµήµα αυτοί οι όροι θα παρουσιάζονται ως σχετικοί όροι, όχι ως πλατύτεροι ή ειδικότεροι όροι (βιβλία ΣΟ βιβλιοδεσία)] Η σχέση συσχέτισης (ΣΟ) Καλύπτει όρους που εννοιολογικά σχετίζονται αλλά δεν αποτελούν µέρος της ίδιας ιεραρχικής αλυσίδας. Η σχέση αυτή είναι αµοιβαία.

12 12 Βασικός κανόνας είναι πως έκαστος από τους όρους εµπλέκεται άµεσα κάθε φορά που ο άλλος χρησιµοποιείται ως όρος ευρετηρίασης, δηλ. αποτελεί απαραίτητο συστατικό για κάθε εξήγηση ή ορισµό του άλλου, π.χ. : δάση ΣΟ δασολογία δασολογία ΣΟ δάση ιακρίνονται δύο είδη όρων: α) εκείνοι που ανήκουν στην ίδια κατηγορία και β) εκείνοι που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Όροι που ανήκουν στην ίδια κατηγορία Αφορά σε όρους που ανήκουν στον ίδιο όρο γένους και που οι έννοιές τους επικαλύπτονται, π.χ. καΐκια ΠΟ θαλάσσια οχήµατα ΣΟ καράβια καράβια ΠΟ θαλάσσια οχήµατα ΣΟ καΐκια Επίσης, αφορά σε έννοιες που συνδέονται µε µία οικογενειακή ή παράγωγη σχέση (=η µία από τις έννοιες είναι παράγωγο της άλλης). Π.χ. : ιπποειδή ΕΟ ηµίονοι, ίπποι, όνοι ηµίονοι ΠΟ ιπποειδή ΣΟ όνοι, ίπποι όνοι ΠΟ ιπποειδή ΣΟ ηµίονοι Όροι που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες Όροι που µολονότι ανήκουν σε διαφορετικούς νοηµατικούς τύπους εµπλέκονται άµεσα ο ένας µε τον άλλο. Τέτοιες οµάδες όρων: 1. µία επιστήµη ή επιστηµονικός κλάδος και τα αντικείµενα ή φαινόµενα που µελετά ή οι επαγγελµατίες του κλάδου δασοπονία ΣΟ δάση ΣΟ δασολόγοι δάση ΣΟ δασοπονία ΣΟ δασολόγοι δασολόγοι ΣΟ δάση ΣΟ δασοπονία 2. µία λειτουργία ή διαδικασία και το µέσον ή το όργανό της έλεγχος θερµοκρασίας ΣΟ θερµοστάτες 3. µία ενέργεια και το προϊόν της ενέργειας ύφανση ΣΟ υφάσµατα 4. µία ενέργεια και το αντικείµενό της ή το πρόσωπο που υφίσταται την ενέργεια συγκοµιδή ΣΟ σιτηρά βιβλιοδεσία ΣΟ βιβλία φυλάκιση ΣΟ φυλακισµένοι 5. αντικείµενα ή φαινόµενα και οι ιδιότητές τους δηλητήρια ΣΟ τοξικότητα 6. έννοιες σχετιζόµενες µε την προέλευσή τους Ελληνικός ΣΟ Ελλάδα 7. έννοιες συνδεόµενες µε αιτιώδη εξάρτηση πένθος ΣΟ θάνατος µολύνσεις ΣΟ παθογόνα 8. ένα πράγµα και το αντίθετό του ζιζάνια ΣΟ ζιζανιοκτόνα 9. µία έννοια και η µονάδα µέτρησής της ηλεκτρικό ρεύµα ΣΟ αµπέρ θερµοκρασία ΣΟ θερµόµετρα 10. συγκατηγορηµατικές φράσεις και τα ονόµατα των ενσωµατωµένων ειδών τους σοκολατένια αυγά ΣΟ αυγά µακέτες πλοίων ΣΟ πλοία απολιθωµένα ερπετά ΣΟ ερπετά 3.4. Παρουσίαση των όρων και των µεταξύ τους σχέσεων Αλφαβητική παρουσίαση Όλοι οι προτιµώµενοι και µη προτιµώµενοι όροι οργανώνονται σε µία µοναδική αλφαβητική σειρά, µε την εξής ακολουθία:

13 13 περιγραφέας αγγλικοί όροι ταξινοµικό σύµβολο Σ (πλάγια) διευκρινιστική σηµείωση ή ορισµοί ΧΑ (πλάγια) παραποµπές από µη προτιµώµενους ισοδύναµους όρους ΟΚ παραποµπές σε όρους κορυφής, αν είναι απαραίτητο ΠΟ παραποµπές σε πλατύτερους όρους ΕΟ παραποµπές σε ειδικότερους όρους ΣΟ παραποµπές σε σχετικούς όρους Όπου µη περιγραφέας (πλάγια) ΧΡ περιγραφέα (έντονα) Π.χ. οικονοµικές θεωρίες economic theories Σ θεωρίες και µελέτες. ΧΑ ΟΚ οικονοµικές επιστήµες ΠΟ ΕΟ ΣΟ οικονοµική έρευνα Κεϋνσιανή θεωρία µαρξισµός µονεταρισµός οικονοµία οικονοµολόγοι Ιεραρχική παρουσίαση Με διαφορετικά επίπεδα εσοχών θα υποδεικνύονται τα διαφορετικά επίπεδα υπαγωγής ή ανώτερης ιεραρχίας: Οικονοµικές επιστήµες - οικονοµική έρευνα - - οικονοµικές θεωρίες µονεταρισµός Θα προσφέρονται και περιστρεφόµενα (KWIC ή KWOC) ευρετήρια όλων των λέξεων που απαρτίζουν τους σύνθετους όρους. Για την ένδειξη της βάσης ταξινόµησης στην ιεραρχία θα χρησιµοποιηθούν ετικέτες δεσµού σε παρένθεση (παιχνίδια <σύµφωνα µε το υλικό> ξύλινα παιχνίδια) Συστηµατική παρουσίαση Στο συστηµατικό τµήµα οι κατηγορίες ή ιεραρχίες όρων ταξινοµούνται σύµφωνα µε τις σηµασίες τους και τις λογικές σχέσεις µεταξύ τους. Σε κάθε προτιµώµενο όρο καταχωρίζεται ένας κωδικός δ/νσης (δεν έχει ακόµα οριστεί) Γραφική παρουσίαση ιαγραµµατικές παρουσιάσεις θα υπάρχουν για όλους τους όρους του θησαυρού (και των αποδόσεών τους στην αγγλική γλώσσα), έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα στον ευρετηριαστή ή/και στο χρήστη να επιθεωρεί όλο το φάσµα των σχέσεων των διασυνδεόµενων όρων Απόδοση των όρων προς/από την αγγλική γλώσσα Στόχος είναι να δηµιουργηθεί ένας θησαυρός ελληνικών όρων µε την αντιστοιχία τους στην αγγλική γλώσσα. Η αγγλική απόδοση του κάθε όρου θα εµφανίζεται στο αλφαβητικό τµήµα µετά τον ελληνικό όρο. Για την απόδοση των όρων διακρίνονται οι ακόλουθοι βαθµοί αντιστοιχίας: 1. Ακριβής αντιστοιχία (αντιµετωπίζονται όπως συνώνυµα), π.χ. φυσική - physics 2. Όχι ακριβής αντιστοιχία (όπως τα οιoνεί συνώνυµα), π.χ.

14 14 µενού - menus 3. Εν µέρει αντιστοιχία (ανάλογο µε συνώνυµα, αλλά ένας όρος έχει ευρύτερη έννοια), π.χ. επιστήµη - sciences 4. Μία έννοια αντιστοιχεί µε πολλές, δηλαδή: όταν ένας όρος δεν υπάρχει στην ελληνική γλώσσα, αλλά δύο ή περισσότεροι ειδικότεροι όροι σε συνδυασµό καλύπτουν την έννοια του αγγλικού όρου π.χ. ο αγγλικός όρος horticulture στην ελληνική γλώσσα θα αποδοθεί µε συνδυασµό των όρων δενδροκοµία + ανθοκοµία. επίσης, ο ελληνικός όρος ηλιακή θέρµανση θα αποδοθεί µε το συνδυασµό των υπαρχόντων όρων solar energy + heating. Υπάρχει, επίσης, η περίπτωση κατά την οποία όροι που εκφράζουν γένος στη µία γλώσσα αντιστοιχούν µε ένα είδος στην άλλη. Για παράδειγµα, η γαλλική λέξη BETAIL αντιστοιχεί σε δύο µόνο κατηγορίες ζώων (CATTLE + HORSES) της κατηγορίας LIVESTOCK (ζώα κτηνοτροφίας) της αγγλικής γλώσσας. Οι λύσεις που θα δοθούν είτε θα αγνοούν τα γένη, είτε θα χρησιµοποιούνται οι σχέσεις γένους ως συνώνυµοι. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aitchison, J A. Thesaurus construction standards. In: Standards for the International exchange of bibliographic information ed by I. McIlwaine. London: The Library Association, Aitchison, J., Bauden, D. &. Gilchrist, A. Thesaurus construction and use: a practical manual. 4th ed. London: Aslib, BS 8723 (2005). Structured vocabularies for information retrieval. Foskett, A.C. The subject approach to information. 4th ed. London: Bingley, 1982 (1988). Ganzmann, Jochen. Criteria for the evaluation of thesaurus software. Willpower Information Management Consultants [ ιαθέσιµο στο ιαδίκτυο: Ηµεροµηνία πρόσβασης 2/8/2006] ISO Documentation - guidelines for the establishment and development of monolingual thesauri, ISO Documentation - guidelines for the establishment and development of multilingual thesauri, Lancaster, F., W. Natural language in information retrieval. In: Perspectives in information management ed. by C. Oppenheim et al. London: Butterworths, Rowley, J., E. Abstracting & indexing. 2nd rev.ed. London: Bingley, Willpower Information Management Consultants. Thesaurus principles and practice. [ ιαθέσιµο στο ιαδίκτυο: Ηµεροµηνία πρόσβασης 2/8/2006] Willpower Information Management Consultants. Software for building and editing thesauri [ ιαθέσιµο στο ιαδίκτυο: Ηµεροµηνία πρόσβασης 2/8/2006] Εθνικό Κέντρο Τεκµηρίωσης. Θησαυρός ελληνικών όρων: Μεθοδολογία ανάπτυξης. Αθήνα: ΕΚΤ, 48σ. ΕΛΟΤ 402 (1993) Αρχές και µέθοδοι ορολογίας ΕΛΟΤ (2006) Ορολογική εργασία - Λεξιλόγιο - Μέρος 1: Θεωρία και εφαρµογή.

15 15 ΕΛΟΤ Τεκµηρίωση-κατευθυντήριες οδηγίες για τη συγκρότηση και ανάπτυξη µονόγλωσσων θησαυρών, Μπώκος, Γ.,. Βιβλιοθήκες στην Ελλάδα: µια απόπειρα τεκµηριωµένης αποτίµησης του τοπίου. Τεκµήριον, αρ. 2: , Τσάφου, Σ., Χατζηµαρή, Σ και Τοράκη, Κ. ίγλωσσος ελληνικός θησαυρός θεµατικών όρων. Συλλογικός κατάλογος ελληνικών ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκώνυπηρεσίες και εργαλεία στη διάθεση χρηστών και βιβλιοθηκονόµων. ιηµερίδα, 7-8/5/ Τσάφου, Σ., Χατζηµαρή, Σ. Θησαυροί και θεµατική ευρετηρίαση στις Ελληνικές Βιβλιοθήκες. Το Management στις ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες: Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Συνέδριου Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών, Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, 2002: [ ιαθέσιµο στο ιαδίκτυο