ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΑΝΘΟΣ ΠΑΝ. ΕΤΟΣ Αριθ ΥΠΕΡΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΡΙΝΙΚΟΥ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟΥ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΥΠΕΡΤΡΟΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΡΙΝΙΚΗΣ ΚΟΓΧΗΣ. ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β. ΤΖΗΝΤΡΟΥ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

2 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Α. ΜΑΝΘΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΙΚ. ΚΑΪΔΌΓΛΟΥ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Γ. ΚΕΚΕΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Η ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Α. ΜΑΝΘΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Λ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Π. ΓΙΓΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΙΚ. ΚΑΪΔΌΓΛΟΥ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Γ. ΚΕΚΕΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Σ. ΜΕΤΑΞΑΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ι. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ «Ἡ ἔγκρισις τῆς Διδακτορικῆς Διατριβῆς ὑπό τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δέν ὑποδηλοῖ ἀποδοχήν τῶν γνωμῶν τοῦ συγγραφέως.». (Νόμος 5443/32, ἄρθρ και ν. 1268/82, ἄρθρ. 50 8). 2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΟΝΤΗΣ 3

4 4

5 Αφιερώνεται στη γυναίκα μου Νατάσα Στα παιδιά μου Στέφανο και Ηλιάνα Στους Γονείς μου 5

6 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΡΙΝΙΚΗΣ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑΣ α) Ανατομικά στοιχεία β) Λειτουργικά στοιχεία Ρινικός κύκλος Βλεννοκροσσωτή κάθαρση Νόσος των κροσσών Τοξική επίδραση του περιβάλλοντος ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ ΤΗΣ ΡΙΝΟΣ α) Μελέτη της λειτουργικότητας β) Μελέτη της δομής ΕΙΔΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑΣ ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ Ορισμός Συχνότητα Αιτιολογία Παθογένεια Κλινική εικόνα Διάγνωση Διαφορική διάγνωση Θεραπεία Φαρμακευτικές θεραπευτικές μέθοδοι Χειρουργική θεραπεία Τεχνικές χειρουργικής αποκατάστασης Πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα.. 38 Ενέσιμες μέθοδοι α) Ενδοκογχική ένεση στεροειδών β) Υποβλεννογόνια ένεση σκληρυντικών ουσιών Καταστροφικές μέθοδοι α) Χημική καυτηρίαση β) Κρυοχειρουργική Κρυοπηξία

8 γ) Ηλεκτροκαυτηρίαση με συμβατική διαθερμία δ) Ηλεκτροπηξία με τη χρήση λέιζερ ε) Υπερηχοπηξία των ρινικών κογχών στ) Συρρίκνωση των ρινικών κογχών με ραδιοκύματα ή ραδιοσυχνότητες Μέθοδοι αφαίρεσης των κογχών α) Μερική κογχοτομή β) Ολική κογχοτομή γ) Κογχοπλαστική Υποβλεννογόνιος κογχοτομή Μέθοδοι διατομής των νεύρων α) Εκτομή του νεύρου του πτερυγοειδούς πόρου (vidian neurectomy) ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Υλικό Μέθοδος Περιγραφή των τεχνικών κογχοπηξίας α) Υπερηχοπηξία β) Ηλεκτροκαυτηρίαση με τη χρήση μονοπολικής διαθερμίας γ) Συρρίκνωση των ρινικών κογχών με τη χρήση ραδιοκυμάτων ή ραδιοσυχνοτήτων Ιστολογική μελέτη του ρινικού βλεννογόνου Στατιστική ανάλυση Πρωτόκολλο έρευνας Αποτελέσματα Ρινομανομετρικός έλεγχος Διεγχειρητικός πόνος Είδος και ποσότητα τοπικών αναισθητικών Είδος και ποσότητα αναλγητικών την 1η μετεγχειρητική ημέρα Μετεγχειρητική ημέρα φυσιολογικής όψης ρινικού βλεννογόνου Πωματισμός ρινός Επιπλοκές Ιστολογικά ευρήματα Συζήτηση Συμπεράσματα Πίνακες Διαγράμματα Φωτογραφίες ηλεκτρονικού μικροσκοπίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η χρόνια υπερτροφική ρινίτιδα είναι μια συχνή και επίμονη καλοήθης νόσος της ρινός, προκαλούσα δυσχέρεια της ρινικής αναπνοής με επίμονη συμπτωματολογία από την περιοχή της ρινός, των παραρρινίων κόλπων και ενίοτε του φάρυγγα. Πάρα πολλές χειρουργικές θεραπευτικές τεχνικές τα τελευταία ε- κατό χρόνια, χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της νόσου, με άλλοτε ικανοποιητικά αποτελέσματα και άλλοτε συχνές και ανεπιθύμητες επιπλοκές. Η με ταχύτατους ρυθμούς εξέλιξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας, οδήγησε στην κατασκευή πολύτιμων ιατρικών μηχανημάτων τα οποία διευκολύνουν την καθημέρα ιατρική πράξη και εξελίσσουν περαιτέρω την ιατρική επιστήμη. Σύγχρονες χειρουργικές συσκευές και εργαλεία συντομεύουν τον χειρουργικό χρόνο και επεμβαίνοντας θεραπεύουν ανώδυνα και με ασφάλεια παθολογικές καταστάσεις σε δυσπρόσιτα σημεία του ανθρωπίνου σώματος. Η διοχέτευση ακτίνων λέιζερ μέσα από ειδικούς οδηγούς σωλήνες σε σημεία της ρινός με την μεσολάβηση του χειρουργικού μικροσκοπίου, η χρήση ενδοσκοπίων, υπερήχων χαμηλής συχνότητας και ραδιοκυμάτων, έχουν απλουστεύσει την επεμβατική διαδικασία για την αντιμετώπιση της νόσου, μειώνοντας το χρόνο νοσηλείας και τις διεγχειρητικές και μετεγχειρητικές επιπλοκές. Η παρούσα εργασία στόχο έχει μέσα από την αξιοποίηση της γνώσης και της εμπειρίας που έχει αποκτηθεί γύρω από τη θεραπευτική αντιμετώπιση της χρόνιας υπερτροφικής ρινίτιδας τα τελευταία χρόνια, να μελετήσει τη χρήση δύο πολλά υποσχόμενων νέων τεχνικών και μιας παραδοσιακής με καλά αποτελέσματα, ώστε να εξαχθούν χρήσιμα και αντικειμενικά συμπεράσματα για την α- σφάλεια και την αποτελεσματικότητα τους, να συγκρίνει και να κρίνει την κάθε μια ξεχωριστά και να καταδείξει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, με βασικό σκοπό την προώθηση μιας ασφαλούς και αποτελεσματικής χειρουργικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της νόσου. Μελετήθηκαν ασθενείς διαφόρων ηλικιών πάσχοντες από χρόνια υπερτροφία της κάτω ρινικής κόγχης, μη ανταποκρινόμενη σε φαρμακευτική θεραπεία. Χρησιμοποιήσαμε μονοπολική διαθερμία, υπερήχους χαμηλής συχνότητας και συσκευή ραδιοκυμάτων για να επιτύχουμε θεραπευτική συρρίκνωση των διογκωμένων κάτω ρινικών κογχών, προσπαθώντας να διαφυλάξουμε το επιθήλιο μέσα από τη δημιουργία υποβλεννογόνιων τούνελ. Εκτιμήσαμε το αποτέλεσμα της θεραπευτικής μας τακτικής συγκρίνοντας κλινικές παραμέτρους, αντικειμενικές εργαστηριακές μετρήσεις και ιστολογικά ευρήματα μετά από τη μελέτη στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διέλευσης δειγμάτων βλεννογόνου κάτω ρινικής κόγχης 3 τουλάχιστον μήνες μετά από την επέμβαση. Όλα αυτά τα στοιχεία μετά από στατιστική ανάλυση, κατέδειξαν ως περισσότερο αποτελεσματική και ασφαλή μεταξύ των τριών μέθοδο, τη χρήση των υπερήχων για την αντιμετώπιση της νόσου. Στο σημείο αυτό θεωρώ υποχρέωσή μου πρωτίστως να ευχαριστήσω θερμά την κα Αικατερίνη Καϊδόγλου Αναγνωστοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια του Α.Π.Θ., για την τεράστια βοήθειά της καθ όλη την διάρκεια της εργασίας αυτής, τόσο στην μελέτη των ιστολογικών δειγμάτων στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο όσο και στην διόρθωση των κειμένων. Η συνεχής και ακούραστη καθοδήγηση 9

10 και επίβλεψή της σε όλη τη διάρκεια της μελέτης, ήταν καθοριστική. Και πάλι την ευχαριστώ πολύ θεωρώντας ότι χωρίς τη συμβολή της, αυτή η μελέτη δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Εγκάρδια εκφράζω τις ευχαριστίες μου στον κ. Θεόδωρο Ηλιάδη, Καθηγητή ΩΡΛ, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε και για τη βοήθεια και συμπαράστασή του για την ολοκλήρωση της μελέτης αυτής. Θέλω βαθιά να ευχαριστήσω την κα Χρυσή Κεραμέως Φόρογλου, Καθηγήτρια, τέως Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ιστολογίας Εμβρυολογίας του Α.Π.Θ., για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου, με την ανάθεση του συγκεκριμένου θέματος διδακτορικής διατριβής και την διάθεση του Εργαστηρίου για τη μελέτη των ιστολογικών δειγμάτων. Εκφράζω επίσης τις ευχαριστίες μου στον κ. Μάνθο Αναστάσιο Καθηγητή Α.Π.Θ, Διευθυντή του Εργαστηρίου Ιστολογίας Εμβρυολογίας για τον συμβουλευτικό του ρόλο και την γενικότερη επίβλεψη της μελέτης. Ευχαριστώ πολύ τον κ. Ιωάννη Κωνσταντινίδη, Επίκ. Καθηγητή ΩΡΛ, για την πολύτιμη συνεργασία και βοήθεια στη διόρθωση των κειμένων. Η τεχνική προετοιμασία των ιστοτεμαχίων για τη μελέτη στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο έγινε στο Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας από την κα Μουλά Αθανασία και η επεξεργασία των φωτογραφιών από τους κ. Μυγδαλιά Γεώργιο και Τουπαδάκη Στυλιανό. Τους ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη βοήθειά τους. Τον φίλο μου κ. Πρόδρομο Παπαδόπουλο, φυσικό, για την τεράστια βοήθειά του κατά τη στατιστική ανάλυση και επεξεργασία των αποτελεσμάτων, ευχαριστώ βαθύτατα. Τους Αν. Διευθυντές, Πουρνάρα Αγαθοκλή και Τιτέλη Κωνσταντίνο και τον Επιμελητή Νίκο Καμαργιάννη της ΩΡΛ κλινικής του Γενικού Περιφερειακού Νοσοκομείου «Γεώργιος Γεννηματάς» Θεσσαλονίκης, για την αγάπη με την οποία με περιέβαλαν στα χρόνια της ειδικότητάς μου, αλλά περισσότερο από όλα για την αξιοπρεπή τους στάση στον εκπαιδευτικό τους ρόλο, τους ευχαριστώ θερμά. Υπήρξαν για μένα μεγάλοι δάσκαλοι γνώσης και ήθους. Θέλω εδώ, επίσης, να ευχαριστήσω τον κ. Θωμά Αναγνώστου, Αναπλ. Διευθυντή, Διευθυντή της ΩΡΛ κλινικής και τον κ. Βασίλειο Κουτσιμπέλα, Άμισθο Επίκουρο Καθηγητή του Α.Π.Θ., πρώην Διευθυντή της ΩΡΛ κλινικής του Νοσοκομείου «Γεώργιος Γεννηματάς» για την συμπαράστασή τους και τη διάθεση του ρινολογικού εργαστηρίου για τους σκοπούς της μελέτης. Τέλος, θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον κ. Νικόλαο Μαραγκό, Καθηγητή Ωτορινολαρυγγολογίας, τον μεγάλο χειρουργό, δάσκαλο και φίλο, για όλα όσα μού έμαθε πάνω στην σύγχρονη ωτορινολαρυγγολογία, αλλά περισσότερο από όλα για την αναλυτική του και συνάμα απλή ιατρική σκέψη. Τον ευχαριστώ πολύ. 10

11 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 11

12 12

13 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΡΙΝΙΚΗΣ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑΣ Α. ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το ρινικό διάφραγμα, το οποίο σχηματίζεται από τον τετράπλευρο χόνδρο, την ύνιδα και το κάθετο πέταλο του ηθμοειδούς, χωρίζει την ρινική κοιλότητα σε 2 θαλάμες. Οι ρινικές θαλάμες χωρίζονται στον πρόδομο της ρινός και την ιδίως ρινική θαλάμη. Ο πρόδομος της ρινός αρχίζει από το εξωτερικό στόμιο, τον ρώθωνα και φτάνει προς τα πίσω μέχρι το απιοειδές στόμιο του κύτους της ρινός, στο σημείο όπου αρχίζει η οστέινη ρινική πυραμίδα. Οι ιδίως ρινικές θαλάμες εμφανίζουν 4 τοιχώματα, το άνω, το κάτω, το έσω και το έξω. Επίσης, ορίζονται από δύο στόμια, το πρόσθιο και το οπίσθιο. Το έσω τοίχωμα της ρινικής θαλάμης, αποτελείται από τον τετράπλευρο χόνδρο του ρινικού διαφράγματος προς τα εμπρός, από το κάθετο πέταλο του ηθμοειδούς προς τα πίσω και πάνω και από την ύνιδα προς τα πίσω και κάτω. Το χόνδρινο τμήμα του ρινικού διαφράγματος με τη συμμετοχή των έσω σκελών των κάτω πλαγίων χόνδρων και της οστέινης πυραμίδας, καθορίζει το ύψος της κορυφής και της ράχης της ρινός α- ντίστοιχα. Το άνω τοίχωμα ή οροφή, σχηματίζεται από την συνένωση των ρινικών οστών, του τετρημένου πετάλου του ηθμοειδούς και τμήματος του σώματος του σφηνοειδούς οστού. Από αυτό το τοίχωμα διά μέσου των οσφρητικών τρημάτων κατέρχονται στο εσωτερικό της ρινός τα οσφρητικά νημάτια. Το κάτω τοίχωμα ή έδαφος της ρινικής θαλάμης, που σχηματίζεται από εμπρός προς τα πίσω από την υπερώια απόφυση της άνω γνάθου και το οριζόντιο πέταλο του υπερώιου οστού, χωρίζει την ρινική θαλάμη από την στοματική κοιλότητα. Στο πρόσθιο τμήμα εμφανίζει το άνω στόμιο του τομικού πόρου, από όπου κατέρχονται στην στοματική κοιλότητα τα πρόσθια υπερώια αγγεία και το ρινοϋπερώιο νεύρο. Το έξω ή πλάγιο τοίχωμα σχηματίζεται από την συνένωση της ρινικής απόφυσης της άνω γνάθου, του δακρυϊκού οστού, τμήματος του σφηνοειδούς και του ηθμοειδούς οστού και της κάτω ρινικής κόγχης. Στο έξω τοίχωμα της ρινικής θαλάμης, προέχουν η άνω και η μέση ρινική κόγχη που ανήκουν στο ηθμοειδές οστό και η κάτω ρινική κόγχη που αποτελεί ανεξάρτητο οστό. Η κάτω ρινική κόγχη η οποία είναι η μεγαλύτερη εκ των τριών, προσφύεται με το άνω χείλος της στο έξω τοίχωμα της ρινικής θαλάμης. Ο βλεννογόνος που την καλύπτει, αποτελείται από πολυάριθμα φλεβώδη πλέγματα. Τα φλεβώδη αυτά πλέγματα αποτελούνται από μεγάλες λεπτοτοιχωματικές φλέβες. Στις φλέβες αυτές εκβάλλουν α- νιούσες αρτηρίες, οι οποίες έχοντας πορεία κάθετη προς την επιφά- 13

14 νεια του βλεννογόνου, αναλύονται υποεπιθηλιακά σε δίκτυο τριχοειδών εκ των οποίων το αίμα διά λεπτών φλεβιδίων προσάγεται προς τους φλεβώδεις κόλπους του στυτικού ιστού. Τα τοιχώματα των φλεβωδών κόλπων αποτελούνται από ισχυρούς σφιγκτήρες λείων μυικών ινών. Η πλήρωση με αίμα των φλεβωδών πλεγμάτων επιτυγχάνεται από τη διεύρυνση των ατηριδίων και των σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων των εκβαλλόμενων σ αυτούς αλλά και από την ταυτόχρονη σύσπαση εν τω βάθει ευρισκομένων σφιγκτήρων και των απαγωγών φλεβιδίων. Η ροή του αίματος στις ρινικές κόγχες και η πλήρωση των σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων προκαλεί διόγκωσή τους, η οποία παρουσιάζει το χαρακτήρα της εναλλαγής. Κάθε 2 με 4 ώρες περίπου διογκώνονται οι ρινικές κόγχες της μίας ρινικής θαλάμης, ενώ στην άλλη ρινική θαλάμη παρατηρείται αντανακλαστική αποσυμφόρηση 1,5. Στη ρινική θαλάμη, όπου επισυμβαίνει διόγκωση των ρινικών κογχών, παρατηρείται, λόγω της συμφόρησης του αίματος, υ- γρός και θερμός βλεννογόνος. κάθετο πέταλο ηθμοειδούς κοινός ρινικός πόρος χόνδρος ρινικού διαφράγματος κάτω ρινικός πόρος οστούν κάτω ρινικής κόγχης Φλεβώδη πλέγματα ύνιδα Μεταξύ των ρινικών κογχών σχηματίζονται αύλακες οι οποίες ονομάζονται ρινικοί πόροι ( άνω, μέσος, κάτω) και επικοινωνούν με την ρινική θαλάμη. Η λειτουργική σημασία αυτών των αυλάκων είναι τεράστια διότι υποδέχονται την εκβολή των παραρρινίων κοιλοτήτων και την παροχέτευση των εκκριμάτων τους. Στον κάτω ρινικό πόρο, ο οποίος είναι και ο μεγαλύτερος, εκβάλλει ο ρινοδακρυϊκός πόρος. Στον μέσο ρινικό πόρο εκβάλλει το ιγμόρειο άντρο, ο μετωπιαίος κόλπος και οι πρόσθιες ηθμοειδείς κυκάτω ρινική κόγχη 14

15 ψέλες. Στον άνω, τέλος, ρινικό πόρο, που είναι και ο μικρότερος, εκβάλλει ο σφηνοειδής κόλπος και οι οπίσθιες ηθμοειδείς κυψέλες. Το σημείο εκβολής του σφηνοειδούς κόλπου ονομάζεται σφηνοηθμοειδές κόλπωμα και βρίσκεται πίσω από την ουρά της άνω ρινικής κόγχης. Πίσω από τον άνω ρινικό πόρο βρίσκεται το σφηνοϋπερώιο τρήμα, διά του οποίου εισέρχονται στο κύτος της ρινός τα σφηνοϋπερώια αγγεία και τα οπίσθια άνω ρινικά νεύρα. Διά του τρήματος αυτού επιτυγχάνεται επικοινωνία του εσωτερικού της ρινός με τον πτερυγοϋπερώιο βόθρο. Στο πλάγιο οστέινο τοίχωμα του μέσου ρινικού πόρου βρίσκεται η μηνοειδής σχισμή εύρους 2 3 χιλ. Η σχισμή αυτή αφορίζεται προς τα εμπρός από το ηθμοειδές άγγιστρο, μια λεπτή οστέινη προεξοχή του ηθμοειδούς οστού, ενώ προς τα πίσω από ένα υβώδες έπαρμα, την ηθμοειδή οστεοκύστη, η οποία αποτελεί την μεγαλύτερη κυψέλη του ηθμοειδούς οστού. Στην μηνοειδή σχισμή και στο πρόσθιο και άνω τμήμα της, παρατηρείται μια χωνοειδής διεύρυνση που ονομάζεται ηθμοειδής χώνη, όπου εκβάλλει ο μετωπιαίος κόλπος με τον μετωπορρινικό πόρο. Στο μέσο της μηνοειδούς σχισμής εκβάλλουν οι πρόσθιες ηθμοειδείς κυψέλες, ενώ στο οπίσθιο και κάτω άκρο αυτής εκβάλλει το ιγμόρειο άντρο. Ο πρόδομος της ρινός καλύπτεται από δέρμα, το οποίο περιέχει σμηγματογόνους αδένες και τρίχες, ενώ η μεταβατική ζώνη καλύπτεται από μια μεταπτωτική ζώνη πλακώδους προς κυλινδρικό επιθήλιο. Οι ιδίως ρινικές θαλάμες καλύπτονται από βλεννογόνο ο οποίος διακρίνεται σε οσφρητικό και αναπνευστικό. Ο οσφρητικός βλεννογόνος (olfactory mucous membrane) καταλαμβάνει, σε κάθε ρινική θαλάμη, έκταση 10 τετραγωνικών εκατοστών περίπου, καλύπτοντας το άνω τριτημόριο του ρινικού διαφράγματος, την άνω ρινική κόγχη, την οροφή της ρινικής θαλάμης και παρουσιάζει υποκίτρινη όψη. To επιθήλιο είναι ψευδοπολύστιβο κυλινδρικό αποτελούμενο από βασικά και στηρικτικά κύτταρα, ενώ ανάμεσά τους κατασκηνούν τα οσφρητικά κύτταρα. Τα οσφρητικά κύτταρα είναι δίπολοι αισθητήριοι νευρώνες και ο αριθμός τους υπολογίζεται σε περίπου. Το περιφερικό άκρο των οσφρητικών κυττάρων σχηματίζει μικρή διόγκωση, το οσφρητικό κυστίδιο, από το οποίο εξέρχονται και εισδύουν στο υπερκείμενο στρώμα βλέννας ακίνητοι κροσσοί, οι οποίοι υποδέχονται τα οσφρητικά ερεθίσματα. Κεντρικά οι νευράξονες των οσφρητικών κυττάρων σχηματίζουν τα οσφρητικά νημάτια, περίπου 20 στον αριθμό. Αυτά, αφού διέλθουν το τετρημένο πέταλο του ηθμοειδούς, σχηματίζουν το οσφρητικό νεύρο το οποίο καταλήγει στον οσφρητικό βολβό 1. Στο χόριο του οσφρητικού βλεννογόνου, παρατηρούνται αγγεία και νεύρα καθώς και οι σωληνοκυψελοειδείς αδένες τού Bowman, αποτελούμενοι από δύο είδη κυττάρων (βλεν- 15

16 νοπαραγωγά και ορογόνα). Οι εκφορητικοί πόροι τους καταλήγουν στην επιφάνεια του επιθηλίου με αποτέλεσμα τον συνεχή καθαρισμό του από τις οσμηρές ουσίες 2. Ο αναπνευστικός βλεννογόνος έχει ροδόχροη εμφάνιση και καλύπτει την υπόλοιπη έκταση των ρινικών θαλαμών. Αποτελείται από ψευδοπολύστιβο κυλινδρικό κροσσωτό επιθήλιο, χόριο και αδένες. Το επιθήλιο σχηματίζεται από τρία είδη κυττάρων: τα κροσσωτά, τα καλυκοειδή και τα βασικά. Τα κροσσωτά είναι ψηλά κυλινδρικά κύτταρα με χαρακτηριστική στενή βάση και ελεύθερη επιφάνεια καλυπτόμενη από τους κροσσούς. Ανάμεσά τους παρεμβάλλονται σποραδικά βλεννογόνα καλυκοειδή κύτταρα 3. Οι κροσσοί είναι δακτυλοειδείς προσεκβολές του κυτταροπλάσματος, μήκους 5 μm και πάχους 0,3 μm. Συναντώνται, εκτός από τον άνθρωπο, στα ζώα, σε φυτά, καθώς και σε κατώτερους μικροοργανισμούς. Παρατάσσονται σε παράλληλες σειρές έχοντας τον επιμήκη άξονά τους κάθετο στην επιφάνεια του κυττάρου. Ο αριθμός τους ανά κύτταρο είναι περίπου Πρώτος ο φυσιολόγος J.E. Purkinje περιέγραψε την δομή του κροσσού, το Κάθε κροσσός αποτελείται από το στέλεχος, τη ρίζα και το βασικό σωμάτιο. Το βασικό σωμάτιο βρίσκεται ανάμεσα στη ρίζα και στο στέλεχος. Το στέλεχος αποτελεί το κινητό τμήμα του κροσσού. Περιβάλλεται από την κυτταρική μεμβράνη. Όπως φαίνεται στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, αποτελείται από μικροσωληνάρια που διατάσσονται σε 9 περιφερικά ζεύγη και συνδέονται μεταξύ τους σε καθορισμένη απόσταση με πρωτεϊνικούς βραχίονες δυνεΐνης. Οι βραχίονες δυνεΐνης είναι κάθετοι προς τον επιμήκη άξονα του κροσσού και εκτείνονται σε όλο το μήκος του στελέχους. Περιέχουν ATPάση και προκαλούν την κίνηση του στελέχους. Το Α μικροσωληνάριο του κάθε ζεύγους αρθρώνεται με το Β μικροσωληνάριο του γειτονικού ζεύγους, δημιουργώντας μια στέρεα δομή. Η διάταξη των 9 περιφερικών ζευγών συμπληρώνεται από αυτή των 2 κεντρικών μικροσωληναρίων. Ακτινωτά φερόμενοι πρωτεϊνικοί βραχίονες συνδέουν τα περιφερικά με το κεντρικό ζεύγος. Το κεντρικό ζεύγος περιβάλλεται από μια λεπτή μεμβράνη, το κεντρικό περίβλημα, που τα ξεχωρίζει από την υπόλοιπη διάταξη. Επιπλέον, μεταξύ των περιφερικών ζευγών μικροσωληνίσκων απλώνονται μικρές ελαστικές συνδέσεις που ονομάζονται σύνδεσμοι νεξίνης. Το βασικό σωμάτιο βρίσκεται στο κυτταρόπλασμα, αμέσως κάτω από την κυτταρική μεμβράνη, αποτελώντας την προέκταση του στελέχους στο εσωτερικό του κυττάρου. Περιέχει 9 τριάδες περιφερικών μικροσωληναρίων και δεν διαθέτει το κεντρικό ζεύγος. Αποτελεί το κινητικό κέντρο του κροσσού. Κάτω από το βασικό σωμάτιο βυθίζεται στο κυτταρόπλασμα η ρίζα του κροσσού. Αποτελεί μια κωνικού σχήματος δέσμη μικροϊνιδίων η οποία χρησιμεύει για τη στήριξη του μορφώματος 4. 16

17 Τα καλυκοειδή κύτταρα είναι βλεννοπαραγωγά κύτταρα με σύσταση παρόμοια των βρογχικών αδένων. Τα βασικά κύτταρα είναι σφαιρικά μικρά κύτταρα με βαθυχρωματικό πυρήνα, που βρίσκονται ανάμεσα στις βάσεις των κροσσωτών και καλυκοειδών κυττάρων. Αποτελούν μητρικές μορφές όλων των κυτταρικών στοιχείων του ε- πιθηλίου. Το χόριο αποτελούμενο από χαλαρό συνδετικό ιστό με κολλαγόνες, ελαστικές και δικτυωτές ίνες, βρίσκεται κάτω από την βασική μεμβράνη του επιθηλίου. Περιέχει πλέγμα αγγείων και νευρικές ίνες. Επίσης περιέχει και άλλα κύτταρα όπως πολυμορφοπύρηνα, σιτευτικά και μακροφάγα καθώς και πλασματοκύτταρα. Τα τελευταία παράγουν ανοσοσφαιρίνη Α η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην τοπική άμυνα του αναπνευστικού επιθηλίου. Η μετανάστευση κυττάρων διά της βασικής μεμβράνης στην επιφάνεια του βλεννογόνου συμβάλλει επίσης σημαντικά στην τοπική αμυντική διαδικασία. Οι αδένες είναι μεικτοί οροβλεννογόνοι οι οποίοι ελαττώνονται όσο προχωρούμε προς το φάρυγγα και τους βρόγχους. Το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα ρυθμίζει την λειτουργία τους μέσω του σφηνοϋπερωίου γαγγλίου, το οποίο τροφοδοτείται από το νεύρο του πτερυγοειδούς πόρου (βιδιανό νεύρο) 1. Ο βλεννογόνος της ρινός είναι κατά θέσεις πεπαχυμένος, ιδιαίτερα στην περιοχή των ρινικών κογχών και περισσότερο στο πρόσθιο και οπίσθιο άκρο τους. Τις περιοχές αυτές καθώς και το ελεύθερο χείλος της κάτω και μέσης ρινικής κόγχης, τις διαπερνά μεγάλο αγγειακό φλεβικό πλέγμα με άφθονες λείες μυϊκές και ελαστικές ίνες, με δυνατότητες γρήγορης εξοίδησης και αποίδησής τους. Παράλληλα η ύπαρξη παρόμοιου ιστού στα στόμια των εκφορητικών πόρων των παραρρινίων κόλπων, δυνατόν κατά περίπτωση να δυσχεραίνει τον αερισμό και την αποχέτευσή τους. Αυτού του τύπου οι αντιδράσεις ρυθμίζονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα μέσω του σφηνοϋπερώιου γαγγλίου, το οποίο κατασκηνοί στον πτερυγοϋπερώιο βόθρο και τροφοδοτείται από το μείζον λιθοειδές νεύρο, μέσω του βιδιανού νεύρου 1. Μηχανικοί ή θερμικοί παράγοντες, κατάχρηση φαρμάκων, ψυχοσωματική επιβάρυνση, κατάχρηση αλκοόλ και καπνού, επίδραση σκόνης του περιβάλλοντος ή του εργασιακού χώρου, υγρασία ή άλλα αίτια, δυνατόν να μεταβάλλουν την κατάσταση αιμάτωσης του βλεννογόνου, με συνέπεια αντανακλαστική συμφόρηση ή αποσυμφόρησή του. Όταν η επίδραση των παραπάνω παραγόντων υφίσταται σε μακροχρόνια βάση, παρατηρείται δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος, προκαλούσα υπεροχή της δράσης του παρασυμπαθητικού με συνέπεια μόνιμη αγγειοδιαστολή και ρινική απόφραξη. Ο παραπάνω συσχετισμός φαίνεται ότι αποτελεί την γενεσιουργό αιτία της αγγειοκινητικής ρινοπάθειας 1,5. Αποτελέσματα νεοτέρων εργασιών, αποδεικνύουν τον ρυθμιστικό ρόλο διαφόρων ενδογενών και εξωγενών παραγόντων στη λει- 17

18 τουργικότητα του ρινικού βλεννογόνου. Μελέτες ιστοχημικές και ανοσοϊστοχημικές αποδεικνύουν την ύπαρξη νευρώνων με διαφορετικούς νευροδιαβιβαστές και νευροπεπτίδια στους γύρω από τους α- δένες ιστούς, με αποτέλεσμα την απευθείας νευρική ρύθμιση της εκκριτικής λειτουργίας των αδενικών κυττάρων. Στην διαδικασία αυτής της ρύθμισης, όπως και στην λειτουργικότητα των τριχοειδών που περιβάλλουν τους αδένες, σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει το ΝΟ 6. Ειδικότερα στις περιπτώσεις αγγειοκινητικής ρινίτιδας, η μεγάλη συγκέντρωση του NO ασκεί κυτταροτοξική δράση παρακωλύοντας τη μιτωτική δραστηριότητα των βασικών κυττάρων, με αποτέλεσμα διάσπαση του επιθηλίου και κατάλυση των προστατευτικών λειτουργιών του. Ιδιαίτερη ενζυματική δραστηριότητα παρατηρείται στις λείες μυϊκές ίνες των σηραγγωδών κόλπων των ρινικών κογχών 7. Β. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ρινικός κύκλος ρινικά αντανακλαστικά Η αντίσταση της ρινός στον εισπνεόμενο αέρα, παρουσιάζει μια κυκλική εναλλαγή η οποία ρυθμίζεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Χαρακτηρίζεται από μεταβολές στην αγγειακή φλεβική ροή των στυτικών ιστών ιδίως των ρινικών κογχών, οι οποίες λαμβάνουν χώρα κάθε 2 4 ώρες περίπου και παρουσιάζουν μια σταθερότητα για κάθε άτομο 5. Συγκεκριμένα η διεύρυνση της μιας ρινικής θαλάμης συνοδεύεται από σμίκρυνση της άλλης, χωρίς αυτό το γεγονός να γίνεται αντιληπτό από τον άνθρωπο. Ο ρινικός κύκλος επηρεάζεται από διάφορους εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες όπως αλλεργικά ή λοιμώδη αίτια, κύηση, ορμόνες, συναισθηματικές διαταραχές, έντονη ά- σκηση κ.ά. Αξίζει να αναφερθεί επίσης και η επίδραση του ρινικού κύκλου στην βλεννοκροσσωτή κάθαρση. Η μελέτη τού Littlejohn MC et all, το 1992, απέδειξε, κάνοντας χρήση του τεστ σακχαρίνης (για μέτρηση του χρόνου βλεννογόνιας μεταφοράς), ότι υπάρχει στατιστικά μεγαλύτερη παράταση του χρόνου βλεννογόνιας μεταφοράς στη φάση της συμφόρησης της ρινός σε σχέση με τη φάση αποσυμφόρησης, σε φυσιολογικά άτομα. Στην ίδια μελέτη δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στα άτομα ελέγχου στις δύο φάσεις του ρινικού κύκλου σε περίπτωση λοίμωξης του ανωτέρου αναπνευστικού 8. Η σχέση της απόφραξης της κάθε ρινικής θαλάμης συχνά σχετίζεται απόλυτα με τη θέση του ύπνου στη δεξιά ή στην αριστερή πλευρά του σώματος. Στην περίπτωση αυτή αποφράσσεται αντανακλαστικά η σύστοιχη ρινική θαλάμη. Άλλα δύο γνωστά αντανακλαστικά της ρινός είναι το ρινοκαρδιακό αντανακλαστικό, το οποίο σε πε- 18

19 ρίπτωση έντονου ψύχους προκαλεί βραδυκαρδία και το αντανακλαστικό του πταρμού 5. Βλεννοκροσσωτή κάθαρση Η βλεννοκροσσωτή κάθαρση αποτελεί τον σημαντικότερο μηχανισμό άμυνας του αναπνευστικού συστήματος. Η ανατομική και λειτουργική μονάδα της βλεννοκροσσωτής κάθαρσης είναι ο κροσσός. Η συνδυαστική αρμονική συλλειτουργία κροσσών και βλεννοπαραγωγών αδένων αποτελεί τη βάση της φυσιολογικής λειτουργίας του μηχανισμού αυτού (mucocilliary function). Συγκεκριμένες επιμέρους ειδικές λειτουργίες του παραπάνω μηχανισμού είναι: 1) Κατακράτηση και αποβολή μικροσωματιδίων και μικροοργανισμών μεγαλύτερων από 4 μm, που αφού προσκολληθούν στη βλέννη, με την κίνηση των κροσσών μετακινούνται προς το πεπτικό σύστημα. Τα μικρότερου μεγέθους ξένα σωματίδια που θα περάσουν τo φραγμό του επιθηλίου, θα αντιμετωπιστούν από τα μακροφάγα των κυψελίδων 5. 2) Ύγρανση εισπνεόμενου αέρα. 3) Διατήρηση σταθερού ph>6,5 9. Στην κατεύθυνση της σωστής και αρμονικής λειτουργίας του βλεννοκροσσωτού μηχανισμού πολλοί εσωτερικοί ή ενδογενείς παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτοί είναι: 1) Ύπαρξη δομικά φυσιολογικών κροσσωτών κυττάρων. 2) Ύπαρξη δομικά φυσιολογικών αδένων. 3) Ύπαρξη κανονικής ποσότητας βλέννας με ph>6,5. 4) Απουσία συστηματικής ή τοπικής αφυδάτωσης. 5) Παρουσία λυσοζύμης και ανοσοσφαιρινών Α, λακτοφερρίνης, συμπληρώματος και αντισωμάτων. Οι κροσσοί επιτελούν αρμονικά συνδυασμένες μεταξύ τους κινήσεις (ή χτυπήματα) περίπου 20 το λεπτό προς τον φάρυγγα με συχνότητα κίνησης Hz. Οι κεντρομόλες κινήσεις ακολουθούνται από άλλες φυγόκεντρες με τελικό αποτέλεσμα την μετακίνηση της βλέννας και κατ επέκταση των σωματιδίων και μικροοργανισμών που εγκλωβίζονται σ αυτή, προς την πεπτική οδό. Κατά τη διάρκεια του κυματισμού των κροσσών, όπως ονομάζεται η σύγχρονη κάμψη και επαναφορά στην αρχική θέση των αξονημάτων, έχει διαπιστωθεί ότι συμβαίνουν σημαντικές αλλαγές στη δομή τους, που αποτελούν και την αιτία της κίνησης. Συγκεκριμένα τα περιφερικά ζεύγη μικροσωληναρίων αλλάζουν θέση μεταξύ τους, πλησιάζοντας το ένα στο άλλο. Στη μετακίνηση αυτή σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι βραχίονες δυνεΐνης, οι οποίοι αλλάζουν σημεία σύνδεσης με τα μικροϊνίδια. Οι ακτινωτοί σύνδεσμοι παρουσιάζουν επίσης σημεία αποκόλλησης και επανακόλλησης, γεγονός που αποτρέπει τη στροφή και τη συμπίεση των κροσσών κατά την διάρκεια της κίνησής τους 5,10. 19

20 H βλέννη του επιθηλίου απαρτίζεται από 2 στρώματα. Το πιο λεπτό περιβάλλει τους κροσσούς, ενώ το παχύρρευστο είναι επιφανειακό, αυτό που τελικά μετακινείται μεταφέροντας μαζί σωματίδια σκόνης ή άλλα ξένα υλικά. Οι άκρες των κροσσών ακουμπούν το παχύρρευστο επιφανειακό στρώμα και με την κίνησή τους το μετακινούν δίκην τάπητος 1,5. Φυσιολογικά, η παραγόμενη βλέννη προέρχεται από τους οροβλεννογόνιους αδένες, τα καλυκοειδή κύτταρα και από το εξίδρωμα των τριχοειδών. Αποτελούμενη από γλυκοπρωτεΐνες, νερό και βλεννοπολυσακχαρίτες κατά κύριο λόγο, αλλά και από ένζυμα και ανοσοσφαιρίνες, όπως η λυσοζύμη και η λακτοφερρίνη, αντιπρωτεάσες, συμπλήρωμα και διάφορα αντισώματα και κινούμενη με ταχύτητα 3 έως 25 mm/min, ασκεί ευεργετική προστατευτική δράση στο αναπνευστικό επιθήλιο απέναντι στα εισπνεόμενα ξένα σωματίδια και μικροοργανισμούς. Συγκεκριμένα, η λακτοφερρίνη δρα ως παγίδα μεταλλικών ιόντων, προλαμβάνοντας την ανάπτυξη βακτηριδίων ιδιαιτέρως επιβλαβών, όπως είναι ο σταφυλόκοκκος και η ψευδομονάδα 11. Νόσος των κροσσών Το σύνδρομο δυσκινησίας (Primary ciliary dyskinesia PCD) ή νόσος των κροσσών (Immotile Cilia Syndrome I.C.S, Αfzelius 1976, Antonelli 1981, Nottle 1990) είναι μια αυτοσωματική υπολειπόμενη διαταραχή των κροσσών, με εξαιρετικά μεγάλη γενετική ετερογένεια. Έχει βρεθεί ότι πολλοί γόνοι είναι απαραίτητοι για την κωδικοποίηση των πολλών πρωτεϊνών που καθορίζουν τη λειτουργία των κροσσών. Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζουσες φλεγμονές του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού συστήματος όπως ωτίτιδες, ρινοκολπίτιδες, βρογχίτιδες, βρογχοπνευμονίες και βρογχεκτασίες, ενώ οι μισοί από τους ασθενείς παρουσιάζουν αναστροφή των σπλάχνων, πλήρη ή μόνo δεξιοκαρδία (Kartagener syndrome). Πριν την ηλικία των 18 ετών μπορεί να παρατηρηθεί εμφάνιση ρινικών πολυπόδων, η οποία θέτει βάσιμες υποψίες για την ύπαρξη της νόσου. Περιστασιακά μπορεί να συνδυάζεται και με στειρότητα στους άνδρες. Η συχνότητα εμφάνισης του συνδρόμου υπολογίζεται σε 1 προς γεννήσεις. Τελευταίες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι παθολογικές μεταλλάξεις στο γονίδιο DNA H 11 είναι υπεύθυνες για την πρόκληση ενός τύπου δυσκινησίας των κροσσών και πλήρους αναστροφής των σπλάχνων. Οι αναγνωρισμένες ιστολογικά μορφές δομικών ανωμαλιών των κροσσών οι οποίες χαρακτηρίζουν το σύνδρομο είναι: α) Πλήρης έλλειψη βραχιόνων δυνεΐνης. β) Μερική ή ολική έλλειψη των ακτινωτών συνδέσμων. 20

21 γ) Έλλειψη των εσωτερικών ή μόνο των εξωτερικών βραχιόνων δυνεΐνης. δ) Άτακτη θέση των μικροσωληναρίων (περιφερικών ή κεντρικών) ε) Απουσία μικροσωληναρίων ή υπεράριθμα σωληνάρια. στ) Απουσία της κεντρικής μεμβράνης. ζ) Ανώμαλος προσανατολισμός των κεντρικών μικροσωληναρίων παρακείμενων κροσσών η) Γενικευμένη απλασία των κροσσών θ) Υπερβολικά μεγάλο μήκος ( > 15 μm), ελάττωση του παλμού των κροσσών ή μικρό μήκος του αξονήματος κροσσών 12. Η ύπαρξη μιας ή περισσοτέρων από τις προαναφερόμενες δομικές ανωμαλίες των κροσσών θέτουν την διάγνωση του συνδρόμου. Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια λοίμωξης του ανώτερου α- ναπνευστικού συστήματος, διαταράσσεται η εύρυθμη λειτουργία του βλεννοκροσσωτού μηχανισμού. Όταν όμως συνυπάρχουν δομικές ανωμαλίες των κροσσών που ορίζουν το παραπάνω σύνδρομο, τότε η συμπτωματολογία εμφανίζεται επίμονη και εντονότερη. Η στάση ή η καθυστερημένη μεταφορά της βλέννας στο αναπνευστικό σύστημα, έχει ως αποτέλεσμα την ενδοβρογχική στάση των εκκρίσεων, το χρόνιο βήχα και την εμφάνιση των αναπνευστικών λοιμώξεων. Ειδικότερα στην περιοχή της ρινός και των παραρρινίων, αίτια όπως ξηρότητα του αέρα, διάφορες φλεγμονές, καθώς και η λήψη διαφόρων φαρμάκων μπορεί να προκαλέσουν στάση ή καθυστέρηση της μεταφοράς της βλέννας και να οδηγήσουν σε απόφραξη των στομίων των εκφορητικών πόρων των παραρρινίων κόλπων, με συνέπεια την άρση του αερισμού τους. Η λίμναση των εκκρίσεων στους κόλπους, αποτελεί πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης παθογόνων μικροβίων, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις σαπροφυτούν εκεί, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πυώδους ρινίτιδας, ρινοκολπίτιδας ή ρινοκολποβρογχικού συνδρόμου. Τα αντιβιοτικά και τα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα αντιμετωπίζουν την κατάσταση παροδικά, αλλά η νόσος σύντομα υποτροπιάζει 5. Τοξική επίδραση του περιβάλλοντος H λειτουργία του βλεννοκροσσωτού συστήματος επηρεάζεται αρνητικά από την συνεχή επίδραση διαφόρων βλαπτικών εξωγενών παραγόντων. Η σκόνη του εργασιακού περιβάλλοντος, περιέχουσα διάφορες τοξικές ουσίες (CO, CO 2, SO 2, NH 3 κ.ά) και ιδιαίτερα το SO 2 προκαλεί αύξηση της ρινικής αντίστασης και αύξηση του χρόνου βλεννογόνιας μεταφοράς σε επίπεδα ρύπων 5 ppm. Αυτό έχει ως συνέπεια τον ανεπαρκή καθαρισμό της επιφάνειας του βλεννογόνου και επομένως την αύξηση του χρόνου παραμονής των εισπνεόμενων 21

22 ερεθιστικών ουσιών στην ρινική κοιλότητα, με τελικό αποτέλεσμα την πρόκληση χρόνιας περιβαλλοντικής ρινίτιδας. Η σκόνη καπνού εξάλλου, με τα διάφορα παράγωγα καύσης όπως πίσσα, βενζοπυρένιο, νικοτίνη, βενζανθρακένιο, προκαλεί αυξημένο ρινικό ερεθισμό σε επίπεδα 0,1 ppm. O ερεθισμός αφορά τόσο τους ενεργητικούς όσο και τους παθητικούς καπνιστές. Κατά τον υπολογισμό του μέσου χρόνου βλεννογόνιας μεταφοράς υγιών καπνιστών και μη καπνιστών σε εργασία των Stanley Pj et all 13, παρατηρήθηκε επιμήκυνσή του στην πλειονότητα των καπνιστών. Συγκεκριμένα ο μέσος όρος στους υγιείς καπνιστές υπολογίστηκε σε 20,8 min σε αντίθεση με τους υγιείς μη καπνιστές, όπου ο μέσος χρόνος βλεννογόνιας μεταφοράς με τη βοήθεια του τέστ σακχαρίνης υπολογίστηκε σε 11,1 min. Επιπλέον στην ίδια μελέτη, παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη διαφορά στην μέση συχνότητα κινήσεων των κροσσών με υπεροχή της ομάδας των μη καπνιστών. Σε μια νεότερη, ανάλογου αντικειμένου μελέτη τού Mahakit P, Pumhirum P. το 1995, σε συγκριτικό έλεγχο 140 ατόμων τα οποία χωρίστηκαν σε 4 ομάδες, μελετήθηκε ο μέσος όρος του χρόνου βλεννοκροσωτής μεταφοράς με το τεστ σακχαρίνης. Συγκεκριμένα η πρώτη ομάδα περιελάμβανε καπνιστές, η δεύτερη ομάδα ασθενείς πάσχοντες από αλλεργική ρινίτιδα, η τρίτη ομάδα ασθενείς πάσχοντες από ρινοκολπίτιδα και η τέταρτη ομάδα άτομα φυσιολογικά, μη καπνιστές, που αποτέλεσαν και την ομάδα ελέγχου. Τα αποτελέσματα ήταν χαρακτηριστικά. Ο μέσος χρόνος βλεννοκροσωτής μεταφοράς για την ομάδα ελέγχου ήταν 12 min, για τα αλλεργικά άτομα 14,6 min, για τους καπνιστές λιγότερο των 5 ετών 15,2 min, για τους καπνιστές πέραν της 5ετίας με ημερήσια κατανάλωση μικρότερη του ενός πακέτου 14 min και τέλος για τους καπνιστές πέραν της 5ετίας με κατανάλωση ημερησίως πέραν του 1 πακέτου, 16,5 min. Ο μέσος χρόνος για τους πάσχοντες, τέλος, από ρινοκολπίτιδα υπολογίστηκε σε 16,6 min 14. Ανάλογα αποτελέσματα παρουσιάζουν και άλλες αντίστοιχες μελέτες 15. Πιθανολογείται από τους ερευνητές ότι η παράταση του χρόνου βλεννοκροσωτής μεταφοράς οφείλεται στην ελάττωση της συχνότητας των χτύπων των κροσσών στις περιπτώσεις που μελετήθηκαν, ίσως και στην ελάττωση του συνολικού αριθμού των κροσσών ή στην μεταβολή των ιξωδοελαστικών χαρακτηριστικών του βλεννογόνου, από την επίδραση των φλεγμονών και του καπνού των τσιγάρων 16. Ειδικότερα για την περίπτωση του καπνού τσιγάρων αξίζει να αναφερθεί μια τελευταία πειραματική εργασία τού Ortug C, το 2003, κατά την οποία η μελέτη του ρινικού βλεννογόνου ποντικών που προηγουμένως είχαν εκτεθεί σε καπνό τσιγάρων, έδειξε στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο αξιοσημείωτες μορφολογικές αλλοιώσεις του επιθηλίου. Παρατηρήθηκαν σύνθετοι κροσσοί, απώλεια προσανατολισμού κροσσών, κοντοί κροσσοί και απόπτωση καλυκοειδών κυττάρων

23 H επίδραση του καπνού τσιγάρων φαίνεται να παραβλάπτει σημαντικά και τη λειτουργία της όσφρησης. Είναι γνωστή η σχέση καπνίσματος και υποσμίας. Μια πολύ πρόσφατη πειραματική μελέτη των Vent J, Robinson AM et all το 2004, ενισχύει την άποψη της βλαβερής επίδρασης του καπνού τσιγάρων στο οσφρητικό επιθήλιο. Συγκεκριμένα η μελέτη οσφρητικού βλεννογόνου ποντικών που είχαν εκτεθεί σε καπνό τσιγάρων για διάστημα 12 εβομάδων, μετά από α- νοσοϊστοχημική ανάλυση απέδειξε τον στατιστικά μεγαλύτερο βαθμό απόπτωσης των οσφρητικών νευρικών κυττάρων σε σύγκριση με την ομάδα των μαρτύρων. Αυτό οδηγεί σύμφωνα με τους ερευνητές σε μια σταδιακή ελάττωση των οσφρητικών νευρικών κυττάρων, λόγω της καταπόνησης της αναγεννητικής ικανότητας του οσφρητικού επιθηλίου 18. Η φορμαλδεΰδη αποτελεί ένα γνωστό καρκινογόνο για τα ποντίκια, ενώ στον άνθρωπο προκαλεί στο επίπεδο των 2 ppm ρινίτιδα. Παράγοντες της χημικής βιομηχανίας όπως το χρώμιο, το αρσενικό, ο χαλκός, ο ψευδάργυρος, οι αναθυμιάσεις νιτρικού οξέος, η αμμωνία κ.ά. μπορούν να καταστείλουν τη λειτουργία των κροσσών. Κακές συνθήκες θέρμανσης με θερμάστρες υγραερίου και ξύλου μη καλά συντηρημένες, επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργία του ρινικού βλεννογόνου 3. Η επίδραση νιτροσαμίνης, β ναφθυλαμίνης και υδροκυανίου στο αναπνευστικό επιθήλιο, προκαλεί ελάττωση της κινητικότητας των κροσσών έως και εξαφάνισή τους. Τα αναισθητικά φάρμακα, σε σημαντικό βαθμό τα ναρκωτικά αναλγητικά και τα αντιισταμινικά φάρμακα, καθώς και πολλά τοπικώς δρώντα σπρέυ κορτικοστεροειδών και αποσυμφορητικών φαρμάκων, δρουν κατασταλτικά στην κινητικότητα των κροσσών 19. Τα τελευταία, μεταβάλλοντας το ιξώδες και το ph της βλέννας, προκαλούν ελάττωση της κινητικότητας των κροσσών και αίσθημα ξηρότητας. Η ακτινοβολία, ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας και μερικής πίεσης Ο2, αύξηση του επιπέδου του αζώτου στο αίμα καθώς και μικροβιακές ή ιογενείς λοιμώξεις, προκαλούν σε σημαντικό βαθμό μείωση του επιπέδου της βλεννοκροσωτής κάθαρσης 20,21,22. Αξιοσημείωτες είναι οι δευτεροπαθείς ιστολογικές αλλοιώσεις από την επίδραση επιβλαβών εξωγενών παραγόντων, όπως μιτοχονδριακή εξοίδηση, δημιουργία κενοτοπίων στο κυτταρόπλασμα, καθώς και σχηματισμός σύνθετων κροσσών. Επίσης μπορεί να παρατηρηθεί σταδιακή απώλεια κροσσωτών κυττάρων 22,23. Σε μια εργασία τών Toskala E et al, το 1995, σε μελέτη ρινικού βλεννογόνου ασθενών πασχόντων από χρόνια ρινοκολπίτιδα και υποτροπιάζουσες φλεγμονές του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, παρατηρήθηκε χαρακτηριστική απώλεια κροσσωτών κυττάρων και αύξηση του αριθμού των μη κροσσωτών. Αντικανονικός προσανατολισμός των κροσσών παρατηρήθηκε σε ποσοστό 81% των ασθενών 23

24 με χρόνιες φλεγμονές, ενώ σε ποσοστό μόνο 8% σε δείγματα φυσιολογικού βλεννογόνου. Σε ποσοστό περίπου 52% παρατηρήθηκε μεταπλασία και απόπτωση επιθηλιακών κυττάρων, ενώ ανευρέθηκαν επίσης σύνθετοι και βραχείς κροσσοί, που υποδηλώνουν αναγεννητική επιθηλιακή δραστηριότητα 24. Όλες οι δευτεροπαθείς ανωμαλίες της δομής του αναπνευστικού επιθηλίου που τελικώς παραβλάπτουν την λειτουργία του βλεννοκροσσωτού μηχανισμού, φαίνεται ότι αίρονται με την απομάκρυνση των βλαπτικών παραγόντων μετά την παρέλευση χρόνου 2 10 εβδομάδων 20,21. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ ΤΗΣ ΡΙΝΟΣ Α. Μελέτη λειτουργικότητας Ο έλεγχος της λειτουργίας του ρινικού βλεννογόνου, επιτυγχάνεται με την μέτρηση της βλεννοκροσσωτής κάθαρσης του επιθηλίου η οποία διενεργείται με διάφορες τεχνικές. Ο Hilding το 1961 ήταν ο πρώτος ερευνητής ο οποίος μελέτησε την clearance του αναπνευστικού επιθηλίου, χρησιμοποιώντας χρωστική που περιείχε άνθρακα. Σήμερα εφαρμόζεται ευρέως η μέθοδος της σακχαρίνης ως screening test, λόγω του γεγονότος ότι είναι μια απλή και εύκολη στην χρήση εξέταση, με την οποία μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την λειτουργία των κροσσών 25. Διεξαγωγή της εξέτασης: Μικρό τεμάχιο σακχαρίνης διαμέτρου περίπου 1 mm τοποθετείται στην κεφαλή της κάτω ρινικής κόγχης. Ο ασθενής κατά τη διάρκεια της εξέτασης πρέπει να είναι καθιστός και να κρατά την κεφαλή του σε ελαφρά κάμψη περίπου 20º σε σχέση με τον αυχένα. Επίσης πρέπει να διατηρεί κλειστούς τους ρώθωνες και να αποφεύγει το φτέρνισμα και την κατάποση. Απαραίτητη προϋπόθεση για την διενέργεια της εξέτασης είναι η απουσία οξείας λοίμωξης του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος. Ως χρόνος βλεννοκροσσωτής κάθαρσης, μετράται αυτός που μεσολαβεί μέχρι την εμφάνιση γλυκιάς γεύσης στο φάρυγγα του εξεταζόμενου. Υπάρχουν και άλλες τεχνικές ελέγχου της clearance του επιθηλίου όπως η μέθοδος των χρωστικών, κατά την οποία χρησιμοποιείται ως χρωστική μείγμα δισόξινου φωσφορικού ασβεστίου 97% και Εdicol Orange 3%. H χρωστική αυτή χρωματίζει το βλεννογόνο της ρινός πορτοκαλί. Μικρή ποσότητα του μείγματος τοποθετείται στην είσοδο του ρώθωνα στην κεφαλή της κάτω ρινικής κόγχης. Ο ασθενής εκτελεί καταποτικές κινήσεις κάθε 20 sec, ενώ η είσοδος της χρωστικής στον μεσοφάρυγγα, γίνεται αντιληπτή από τον χρωματι- 24

25 σμό του. Φυσιολογικά ο χρόνος αυτός κυμαίνεται από 5 14 min. Παθολογικός θεωρείται χρόνος μεγαλύτερος των 30 min 10. Η απευθείας οπτική εκτίμηση της κίνησης του κροσσού θεωρείται από το 1981 ως η πιο αξιόπιστη μέθοδος μαζικού ελέγχου για την διερεύνηση της λειτουργικότητας των κροσσωτών κυττάρων του α- ναπνευστικού βλεννογόνου. Η λήψη των κροσσωτών κυττάρων γίνεται από το βλεννογόνο της κάτω ρινικής κόγχης με ειδική λεπτή α- τραυματική βούρτσα μετά από επιμελή καθαρισμό της ρινός. Το υλικό που λαμβάνεται τοποθετείται σε ειδικό καλλιεργητικό υγρό, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιβίωση και η λειτουργική ακεραιότητα των κροσσωτών κυττάρων. Η εξέταση πραγματοποιείται στο κοινό μικροσκόπιο αντιθέτου φάσεως σε μεγέθυνση φορές. Τα κροσσωτά κύτταρα παρά την ελάττωση της κινητικότητάς τους σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, συνεχίζουν την κίνησή τους με χαρακτηριστικό τρόπο. Η ανάλυση του είδους και του ρυθμού της κίνησης των κροσσών μέσω της τεχνικής της video μαγνητοσκόπησης επιτρέπει σήμερα την καλύτερη διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ δομικών ανωμαλιών των κροσσών και των διαφορετικών μορφών κίνησης των προσβεβλημένων κυττάρων. Β. Μελέτη της δομής Βιοψία ρινικού βλεννογόνου. Όταν οι λειτουργικές δοκιμασίες θέσουν την ένδειξη βλάβης των κροσσών, διενεργείται βιοψία βλεννογόνου ρινός, παραρρινίων κόλπων, μέσου ωτός κ.λπ. είτε με τη χρήση ειδικής ατραυματικής βούρτσας, είτε με λεπτά εργαλεία με λεπτοχειρουργική τεχνική. Το υλικό της βιοψίας ύστερα από ειδική επεξεργασία μελετάται στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διέλευσης. Συγκεκριμένα παρατηρείται η εμφάνιση των κυττάρων του επιθηλίου, τα οργανύλια τους, το κυτταρόπλασμα, οι διακυττάριες συνδέσεις, η παρουσία διάμεσου οιδήματος στο χόριο του βλεννογόνου και η λεπτή υφή του αξονήματος των κροσσών

26 ΕΙΔΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑΣ ΟΞΕΙΑ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΟΞΕΙΑ ΙΟΓΕΝΗΣ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΕΡΕΘΙΣΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΑΛΛΕΡΓΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΔΥΣΚΙΝΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΟΣΣΩΝ ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΗΩΣΙΝΟΦΙΛΙΚΗ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΡΙΝΙΚΗ ΜΑΣΤΟ- ΚΥΤΤΑΡΩΣΗ ΑΛΛΕΡΓΙ- ΚΟ ΥΠΟ- ΣΤΡΩΜΑ ΦΑΡΜΑ- ΚΕΥΤΙΚΗ ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΤΑΝΑ- ΚΛΑΣΤΙΚΗ ΕΡΕΘΙΣΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΗ ΕΝΔΟΚΡΙ- ΝΟΛΟΓΙΚΗ ΙΔΙΟΠΑ- ΘΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΝΟΣΟΙ (ΚΥΣΤΙΚΗ ΙΝΩΣΗ) ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ (σαρκοείδωση,tbc,σύφιλη, αμυλοείδωση) ΑΤΡΟΦΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΟΖΑΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ (σύφιλη, λέπρα, τροπική μόρωση, μύκητες, ρινοσκλήρωμα) 26

27 ΥΠΕΡΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΙΝΙΤΙΔΑ ΟΡΙΣΜΟΣ: Συνώνυμοι θεωρούνται οι όροι αγγειοκινητική, αντανακλαστική, μη αλλεργική ρινίτιδα. Πρόκειται για μια δυσλειτουργία με αδιευκρίνιστη αιτιολογία, χαρακτηριζόμενη ως μη έχουσα ανοσολογική ή φλεγμονώδη βάση χρόνια ρινίτιδα, η οποία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα πολλών διαφορετικών λειτουργικών διαταραχών. Η συμπτωματολογία επίσης ποικίλει και εμφανίζεται με διαφορετική ένταση και συχνότητα, ανάλογα με το αιτιολογικό προφίλ της νόσου 27. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ: Περίπου 20% του πληθυσμού πάσχει από χρόνια υ- περτροφική ρινίτιδα. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ: Αίτια αλλεργικά εποχιακά ή ετήσια ή σχετιζόμενα με το επάγγελμα, δυνατόν να ευθύνονται για την εμφάνιση της νόσου. Η μακροχρόνια χρήση φαρμάκων αποτελεί μια άλλη εξίσου συχνή αιτία. Τα συμπαθητικομιμιτικά κεντρικώς δρώντα φάρμακα, η ασπιρίνη, τα αντιπαρκινσονικά ή τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά φάρμακα και τα αντιυπερτασικά του τύπου υδραλαζίνης και πρασοζίνης, σχετίζονται με την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Επίσης στεροειδή αντιφλεγμονώδη, από του στόματος λαμβανόμενα αντισυλληπτικά και αντιθυρεοειδικά, όπως και η κατανάλωση αλκοόλ, θεωρούνται ενοχοποιητικοί παράγοντες. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται και άλλοι φαρμακευτικοί παράγοντες που μπορεί να σχετίζονται αιτιολογικά. Ερεθίσματα χολινεργικά (κατανάλωση πικάντικων τροφών), πεπτιδεργικά ή τέλος α- δρενεργικά, όπως η ύπαρξη άκανθας του ρινικού διαφράγματος, μπορεί να σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την νόσο. Τοξικοί παράγοντες που υφίστανται στον εργασιακό χώρο, είναι δυνατόν να αποτελούν το έναυσμα για την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Συχνές, τέλος, επίμονες ρινίτιδες, θεωρούνται ως γενεσιουργός αιτία της χρόνιας υπερτροφίας, μέσω της αγγειοδιαστολής και διάτασης των υποβλεννογόνιων αγγείων των ρινικών κογχών 27. Ο πριβινισμός ή φαρμακευτική ρινίτιδα είναι το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας χρήσης αγγειοσυσπαστικών ρινικών σπρέυ και αποτελεί ένα άλλο εξίσου συχνό αίτιο εμφάνισης της νόσου. Προκαλείται στην περίπτωση αυτή ένα είδος ατονίας των ρινικών αγγείων, που οδηγεί σε επίμονη αγγειοδιαστολή και ανθεκτική ρινική συμφόρηση 5. Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι η μακρόχρονη χορήγηση των τοπικώς δρώντων αγγειοσυσπαστικών φαρμάκων έχει ως αποτέλεσμα ρινική υπεραντιδραστικότητα, ανοχή στη χρήση του φαρμάκου και ιστολογικές αλλοιώσεις του ρινικού βλεννογόνου. Ρινοστερεομετρικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι το χλωριούχο βενζαλκόνιο που χρησιμοποιείται σε αρκετά αγγειοσυσπαστικά σπρέυ ως συντηρητικό μέσο (π.χ., στο σπρέυ οξυμεταζολίνης), επιτείνει τον χρόνο δυσμε- 27

28 νούς επίδρασης στον ρινικό βλεννογόνο. Συγκεκριμένα προκαλεί βλεννογόνιο οίδημα μετά από χρήση μεγαλύτερη των 30 ημερών 28. Οι τελευταίες απόψεις πολλών ερευνητών όσον αφορά στην αιτιοπαθογένεια της φαρμακευτικής ρινίτιδας, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια κατάσταση ρινικής υπεραντιδραστικότητας, οφειλόμενη στη συχνή χρήση των αγγειοσυσπαστικών σπρέυ, η οποία επιτείνεται από το χλωριούχο βενζαλκόνιο. Στη συνέχεια εμφανίζεται ανοχή στον αγγειοσυσπαστικό παράγοντα και διάμεσο βλεννογόνιο οίδημα, το οποίο οδηγεί τελικά στην ρινική συμφόρηση. Ως θεραπευτική αντιμετώπιση προτείνεται η διακοπή του αγγειοσυσπαστικού σπρέυ και η χρήση τοπικά διαλυμάτων χλωριούχου νατρίου και κορτικοστεροειδών. Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν ότι το φαινόμενο του πριβινισμού μπορεί να επαναληφθεί κατά την επόμενη επαφή με αγγειοσυσπαστικούς παραγόντες, ακόμα και μετά από σύντομη χρήση τους και να αρχίσει ο φαύλος κύκλος της ανοχής και της κατάχρησης των ρινικών σταγόνων ή σπρέυ 29,30,31,32. Η ρινοπάθεια της εγκυμοσύνης αποτελεί μια άλλη μορφή υπεραντιδραστικής ρινίτιδας, η οποία είναι το αποτέλεσμα υπερπαραγωγής οιστρογόνων, αλλά μπορεί να προκληθεί και σε άλλες περιπτώσεις όπου έχουμε αύξηση των επιπέδων των οιστρογόνων, π.χ., στην εφηβεία αλλά και στα πλαίσια κάποιας φαρμακευτικής θεραπείας ή σε περιπτώσεις παθήσεων του ήπατος. Η αντιμετώπιση είναι ανάλογη με της φαρμακευτικής ρινίτιδας 31. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ: Διάφορες μελέτες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια προς στην κατεύθυνση της διερεύνησης των διαταραχών που επισυμβαίνουν και δημιουργούν τη σχεδόν μόνιμη αγγειοδιαστολή των ρινικών κογχών. Όπως είναι γνωστό τα αγγεία του ρινικού βλεννογόνου διακρίνονται στα αμετάβλητης χωρητικότητας τριχοειδή, αρτηριόλια και αρτηρίες και στα μεταβαλλόμενης χωρητικότητας φλεβίδια, φλέβες και σηραγγώδεις φλεβώδεις κόλπους. Οι τελευταίοι σχηματίζονται από φλεβώδη στυτικό ιστό και αποτελούν την χαρακτηριστικότερη αγγειακή δομή του ρινικού αναπνευστικού βλεννογόνου. Τα αγγεία αυτά μπορεί να αυξήσουν τη χωρητικότητά τους από την επίδραση πλήθους φυσικών ή χημικών ερεθισμάτων, με συνέπεια απόφραξη και συμφόρηση της ρινός Το επίμονο βλεννογόνιο οίδημα που παρατηρείται στην αγγειοκινητική ρινίτιδα, είναι το αποτέλεσμα της διάτασης των σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων. Τα ρινικά αγγεία όπως είναι γνωστό, δέχονται νευρικό έλεγχο μέσω απολήξεων του συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού αυτόνομου νευρικού συστήματος. Η δράση του συμπαθητικού σε φυσιολογικά άτομα έχει ως αποτέλεσμα τη σύσπαση και των 2 τύπων αγγείων του ρινικού βλεννογόνου (resistance, capasitance), με αποτέλεσμα την αύξηση της ρινοθαλαμικής ογκοχωρητικότητας. Αντίθετα η δράση του παρασυμπαθητικού ελαττώνει την αγγειακή αντίσταση, αυξάνει την αγγειακή χωρητικότητα, ενώ προκαλεί μείωση της ογκο- 28

29 χωρητικότητας των ρινικών θαλαμών. Φαίνεται ότι η συνεχής ταυτόχρονη δράση και των δύο συστημάτων επιφέρει αγγειοσύσπαση. Αυτό άλλωστε ενισχύεται και από τη παρατήρηση ότι μετά από παρασυμπαθητική εκνεύρωση του ρινικού βλεννογόνου, προκύπτει μη χαρακτηριστική μεταβολή της αγγειακής αντίστασης και της αγγειακής χωρητικότητας της ρινός. Τα παραπάνω συνηγορούν για ένα κυρίαρχο συμπαθητικό έλεγχο και ένα ασήμαντο παρασυμπαθητικό τόνο στα αγγεία της περιοχής 37,39. Στον βλεννογόνο του κύτους της ρινός οι αισθητικές απολήξεις του τριδύμου περιέχουν calcitonin, γονιδιακώς συνδεόμενο πεπτίδιο και άλλα νευροπεπτίδια, όπως ταχυκινίνη, παράγοντα P και νευροκινίνη Α 35,38,40,41. Η δράση των αισθητικών νευρώνων οδηγεί στη διέγερση των αγγειακών και εκκριτικών αντανακλαστικών μέσω έκκρισης νευροπεπτιδίων στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Επιπλέον αγγειοδιαστολή και αυξημένη εκκριτική δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο, πιθανώς να είναι το αποτέλεσμα απαντήσεων των νευρικών απολήξεων 35,38,40,41. Πάνω σε αυτό το θέμα έχουν εκτελεστεί πειράματα με τη χρήση ατροπίνης, ενός γαγγλίου blocker. Η εν συνεχεία μελέτη των αισθητικών απολήξεων με capsaicin για την ανίχνευση των μεταβολών της επιφανειακής αιματικής ροής, έδειξε ελαφριά μόνο αύξηση της επιφανειακής αιματικής ροής, γεγονός που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι οι νευρωνικές αισθητικές απαντήσεις πιθανόν να παίζουν πολύ μικρό ρόλο στη λειτουργία του ρινικού βλεννογόνου σε φυσιολογικές καταστάσεις. Πρόσφατες ερευνητικές εργασίες αναφέρονται στη δράση τού ΝΟ ως μεσολαβητού σημαντικών ρινικών λειτουργιών. Όπως υποστηρίζεται, προκαλεί χάλαση του μυϊκού χιτώνα των αγγείων, ρυθμίζει την έκκριση των αδένων, τη συχνότητα της κίνησης των κροσσών 38,42 48 στον αναπνευστικό βλεννογόνο και παρεμβαίνει στην εκδήλωση διαφόρων αντανακλαστικών που αυξάνουν την διαπερατότητα των ρινικών αγγείων 49,50. Η εκτομή του βιδιανού νεύρου που πραγματοποιείται για θεραπευτικό σκοπό σε περιπτώσεις ασθενών με αγγειοκινητική ρινίτιδα, περιλαμβάνει εκτομή τόσο των συμπαθητικών όσο και των παρασυμπαθητικών νευρικών απολήξεων της ρινός. Τα αποτελέσματά της είναι έλεγχος της ρινόρροιας, με ελάχιστη βελτίωση της ρινικής συμφόρησης 51,52. Αυτό συνεπάγεται ότι το ΝΟ, παραγόμενο στις α- πολήξεις των νεύρων του παρασυμπαθητικού, ως ένας μη χολινεργικός νευροδιαβιβαστής του 39,53, δεν προκαλεί αγγειοδιαστολή στους σηραγγώδεις κόλπους στις περιπτώσεις αγγειοκινητικής ρινοπάθειας, αλλά ούτε στηρίζει την άποψη των αυξημένων παρασυμπαθητικών αντανακλαστικών, στη γένεση των αγγειακών διαταραχών στη συγκεκριμένη νόσο. Πιθανολογείται επίσης ότι ο μηχανισμός της ρινικής απόφραξης στην αγγειοκινητική ρινίτιδα συνίσταται σε ελάττωση της συμπαθητικής επίδρασης περισσότερο και λιγότερο σε υπερενεργητικότητα των παρασυμπαθητικών ινών

30 Το ΝΟ σχηματίζεται από το αμινοξύ L αργινίνη και από μια ο- μάδα ισοενζύμων που ονομάζονται συνολικά NOS (συνθάση του ο- ξειδίου του αζώτου). Έχουν προς το παρόν αναγνωριστεί 3 τύποι της συνθάσης. Δύο από αυτούς, ο n NOS (νευρωνικός ισότυπος) και ο e NOS ( ενδοθηλιακός ισότυπος), είναι ασβέστιοεξαρτώμενοι και ιδιοσυστασιακά εκφράζονται από κάθε κυτταρικό τύπο, όταν επαρκώς ερεθίζεται από κυτοκίνες, ενδοτοξίνες και άλλους παράγοντες. Αντίθετα ο βασικός υπότυπος ( i NOS) παρουσιάζει μια συνεχή πλήρη καταλυτική δράση και μπορεί να παράγει τεράστιες ποσότητες ΝΟ. Η ενζυμική δράση της συνθάσης τού NO εξαρτάται από την οξείδωση του υποβοηθητικού της παράγοντα που μειώνεται από την NADPH. Έτσι η NADPH διαφοράση χρησιμοποιείται στην ανοσοϊστοχημεία ως ένας δείκτης εντόπισης της NOS σε ιστούς μονιμοποιημένους με αλδεΰδη. Πρόσφατες ανοσοϊστοχημικές μελέτες αποκάλυψαν ισχυρή ενζυματική δράση της συνθάσης τού NO στα αιμοφόρα αγγεία του φυσιολογικού ρινικού βλεννογόνου. Ιδιαιτέρως ισχυρή ενζυματική δραστηριότητα παρατηρείται στο ενδοθήλιο των σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων. Στα φλεβίδια και τα τριχοειδή δεν παρατηρείται NΟS δραστηριότητα ενώ τα αρτηριόλια περιστασιακά παρουσιάζουν ενζυματική NΟS δράση. Αυτές οι παρατηρήσεις είναι ενδεικτικές ενός βασικού ρόλου του ενδοθηλιακού NO στη λειτουργία των αγγείων χωρητικότητας, σε σχέση με τα αγγεία αντίστασης του ρινικού βλεννογόνου. Ο εντοπισμός επίσης της συνθάσης στους αδένες του ρινικού βλενογόνου σε συνδυασμό με τα παραπάνω ευρήματα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις χρόνιας ρινίτιδας, πιθανώς μια αυξημένη ενζυμική δραστηριότητα της συνθάσης τού ΝΟ ευθύνεται για το βλεννογόνιο οίδημα και την αυξημένη έκκριση που παρουσιάζεται. Τελευταίες ανοσοϊστοχημικές έρευνες έδειξαν απουσία NOS στα αγγειακά λεία μυϊκά κύτταρα των αρτηριολίων, φλεβιδίων και σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων του ρινικού βλεννογόνου φυσιολογικών ανθρώπων. Αντίθετα παρατηρήθηκε έντονη παρουσία NOS στα λεία μυϊκά κύτταρα των σηραγγωδών φλεβωδών κόλπων ασθενών πασχόντων από αγγειοκινητική ρινίτιδα. Σύμφωνα με τις ίδιες παρατηρήσεις, μεγάλη ήταν η συγκέντρωση NOS στα ενδοθηλιακά κύτταρα τόσο των υγιών ατόμων όσο και των ασθενών γεγονός που αποδεικνύει τη μη συσχέτιση της ενδοθηλιακής NOS με την παθοφυσιολογία της αγγειοκινητικής ρινίτιδας. H δράση τής ΝΟS στα αγγειακά λεία μυϊκά κύτταρα, αντανακλά κυρίως την έκφραση του υποτύπου i NOS, διότι έχει παρατηρηθεί ότι τα αγγειακά λεία μυϊκά κύτταρα δεν ανταποκρίνονται μόνο στο ενδοθηλιακά παραγόμενο ΝΟ, αλλά μπορούν να συνθέτουν δικό τους ΝΟ με την εισαγωγή i NOS και μάλιστα όταν αυτή είναι αυξημένη, η σύνθεση ΝΟ είναι ανάλογη, με αποτέλεσμα να παρατηρείται έντονη αγγειοδιαστολή και υπόταση

ΥΠΕΡΤΡΟΦΙΑ ΡΙΝΙΚΩΝ ΚΟΓΧΩΝ. Τι είναι οι ρινικές κόγχες;

ΥΠΕΡΤΡΟΦΙΑ ΡΙΝΙΚΩΝ ΚΟΓΧΩΝ. Τι είναι οι ρινικές κόγχες; ΥΠΕΡΤΡΟΦΙΑ ΡΙΝΙΚΩΝ ΚΟΓΧΩΝ Τι είναι οι ρινικές κόγχες; Οι Ρινικές κόγχες είναι οστικές δομές μέσα στη μύτη σας που καλύπτονται από τους βλεννογόνους. Ενεργούν ως θερμαντικά σώματα στη μύτη σας, υγραίνουν,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΒΑΡΟ ΑΣΘΜΑ ΚΑΙ ΡΙΝΙΤΙΔΑ «ΩΡΛ ΑΠΟΨΗ» ΠΑΥΛΟΣ Β. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β ΏΡΛ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΠΑ

ΣΟΒΑΡΟ ΑΣΘΜΑ ΚΑΙ ΡΙΝΙΤΙΔΑ «ΩΡΛ ΑΠΟΨΗ» ΠΑΥΛΟΣ Β. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β ΏΡΛ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΠΑ ΣΟΒΑΡΟ ΑΣΘΜΑ ΚΑΙ ΡΙΝΙΤΙΔΑ «ΩΡΛ ΑΠΟΨΗ» ΠΑΥΛΟΣ Β. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Β ΏΡΛ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΠΑ ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ Το δεύτερο αιώνα ο Γαληνός τόνιζε τη συσχέτιση ρινικών συμπτωμάτων και άσθματος συνιστώντας

Διαβάστε περισσότερα

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Οφρύς Βλέφαρα Βλεφαρίδες Βλεφαρικοί και Σμηγματογόνοι αδένες των βλεφάρων Ανελκτήρας μυς του άνω βλεφάρου Σφιγκτήρας μυς των

Διαβάστε περισσότερα

Ρινικοί πολύποδες και αντιμετώπιση

Ρινικοί πολύποδες και αντιμετώπιση Ρινικοί πολύποδες και αντιμετώπιση TΟΥ ΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ* Οι ρινικοί πολύποδες είναι οιδηματώδεις μάζες που δημιουργούνται από το βλεννογόνο της μύτης σαν αποτέλεσμα χρόνιας φλεγμονής. Έχουν την

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

ΙΦΝΕ (ΕΚ, ν.crohn, απροσδιόριστη) Συνήθεις λοιμώδεις, παρατεταμένες συστηματικές, αφροδισιακές-παρασιτικές, ιογενείς λοιμώξεις Φάρμακα και τοξίνες

ΙΦΝΕ (ΕΚ, ν.crohn, απροσδιόριστη) Συνήθεις λοιμώδεις, παρατεταμένες συστηματικές, αφροδισιακές-παρασιτικές, ιογενείς λοιμώξεις Φάρμακα και τοξίνες ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Π.Ε ΙΦΝΕ (ΕΚ, ν.crohn, απροσδιόριστη) Συνήθεις λοιμώδεις, παρατεταμένες συστηματικές, αφροδισιακές-παρασιτικές, ιογενείς λοιμώξεις Φάρμακα και τοξίνες (ΜΣΑΦ κ.ά) Ισχαιμική Μετακτινική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ Ρ Α Κ Η Σ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ Ρ Α Κ Η Σ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ Ρ Α Κ Η Σ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗ - ΔΡΑΓΑΝΑΣ Τ.Κ. 68100 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ντής: Kαθηγητής Β. Δανιηλίδης DEMOKRITUS UNIVERSITY

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΛΙΩΣΗ ΡΙΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΡΑΓΜΑΤΟΣ

ΣΚΟΛΙΩΣΗ ΡΙΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΣΚΟΛΙΩΣΗ ΡΙΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Γενικά Η κεντρική θέση και ο σημαντικότατος ρόλος που κατέχει η μύτη στην ανατομία και την λειτουργία του ανώτερου αναπνευστικού και συνολικά του ΩΡΛ συστήματος είναι αδιαμφισβήτητος

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Το αναπνευστικό σύστημα Εξυπηρετεί την ανταλλαγή αερίων πνευμονική αναπνοή Την πρόσληψη οξυγόνου από την ατμόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση της Αλλεργικής Ρινίτιδας

Αντιμετώπιση της Αλλεργικής Ρινίτιδας Αντιμετώπιση της Αλλεργικής Ρινίτιδας Τι είναι η Αλλεργική Ρινίτιδα; Η αλλεργική ρινίτιδα είναι μια πάθηση της μύτης που εκδηλώνεται με συμπτώματα μετά την έκθεση του ασθενή σε συγκεκριμένες ουσίες (αλλεργιογόνα).

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

Καλοήθεις Καταστάσεις Φωνητικών Χορδών

Καλοήθεις Καταστάσεις Φωνητικών Χορδών Καλοήθεις Καταστάσεις Φωνητικών Χορδών Oξύ τραύμα ή χρόνιος ερεθισμός προκαλεί αλλαγές στον βλεννογόνο των φωνητικών χορδών που μπορεί να οδηγήσει σε πολύποδες, όζους, κοκκιώματα ή κύστες. Ο ασθενής παραπονιέται

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΥΔΡΟΚΗΛΗ Είναι η συλλογή υγρού μεταξύ των πετάλων του ιδίως ελυτροειδούς χιτώνα

Διαβάστε περισσότερα

Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας

Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ Εργαστήριο 5 ου εξαμήνου Βασίλης Κ. Πετσίνης Επίκουρος Καθηγητής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Άνω γναθικό νεύρο (στρογγύλο

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Πεπτικό Σύστημα Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ) αποτελείται από τα κοίλα όργανα που εκτείνονται από το στόμα έως τον πρωκτό και τους επικουρικούς αδένες που ευθύνονται για την

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ Τι είναι οι Αιμορροΐδες; Η αιμορροϊδοπάθεια επηρεάζει πάνω από το 50% του πληθυσμού παγκοσμίως, ωστόσο, το ποσοστό εκτιμάται ότι είναι στην πραγματικότητα ακόμη μεγαλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΦΘΑΛΜΟΣ

ΟΦΘΑΛΜΟΣ ΟΦΘΑΛΜΟΣ Δομή του οφθαλμού Οφθαλμικός κόγχος σχήμα τετράπλευρης πυραμίδας, με τη βάση, (κογχικό χείλος), προς τα εμπρός και την κορυφή προς τα πίσω Στα τοιχώματα του κόγχου βρίσκονται οι κόλποι των οστών

Διαβάστε περισσότερα

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Το 80% περίπου της γεύσης του φαγητού παρέχεται στην πραγματικότητα από την αίσθηση της όσφρησης. Η μυρωδιά μιας ουσίας σχετίζεται άμεσα με τη χημική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΑΝΣ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΝΕΥΡΑ (λείοι μύες, καρδιακός μυς, αδένες) (Σπλαχνικά Νεύρα)

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητήρια όργανα. Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Καθηγητής Εφαρμογών Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης

Αισθητήρια όργανα. Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Καθηγητής Εφαρμογών Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης Αισθητήρια όργανα Μιχάλης Ζωγραφάκης Σφακιανάκης Καθηγητής Εφαρμογών Νοσηλευτικής ΤΕΙ Κρήτης Αισθητήρια όργανα Δέρμα Γλώσσα Μύτη Μάτι Αυτί Δέρμα Μελανοκύτταρα χόριο Σμηγματογόνοι αδένες Ορθωτήρας μυς των

Διαβάστε περισσότερα

Το Παρασυµπαθητικό Νευρικό Σύστηµα λκλλκλκλλκκκκ

Το Παρασυµπαθητικό Νευρικό Σύστηµα λκλλκλκλλκκκκ Το Παρασυµπαθητικό Νευρικό Σύστηµα λκλλκλκλλκκκκ Εισαγωγή Παρασυµπαθητική Φυγόκεντρος Οδός Κεντρική Μοίρα (Εγκεφαλικό Σκέλος) Ιερή Μοίρα (Ιερό Σκέλος) Προγαγγλιακές Ίνες Τα Παρασυµπαθητικά Γάγγλια και

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΑΙΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΑΙΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΑΙΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Η ΑΙΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο εγκέφαλος αρδεύεται από : 1. Τις δύο έσω καρωτίδες και τους κλάδους τους 2. Τις δύο σπονδυλικές αρτηρίες και τους κλάδους τους Οι τέσσερις

Διαβάστε περισσότερα

Η διαταραχή της δομής, της νεύρωσης και της συντονισμένης δράσης των συνολικά 12 μυών, που κινούν τους δύο βολβούς, αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα

Η διαταραχή της δομής, της νεύρωσης και της συντονισμένης δράσης των συνολικά 12 μυών, που κινούν τους δύο βολβούς, αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα Η διαταραχή της δομής, της νεύρωσης και της συντονισμένης δράσης των συνολικά 12 μυών, που κινούν τους δύο βολβούς, αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα δυσαρμονίας στη διόφθαλμη όραση!!! ΔΕΞΙΟΣ ΒΟΛΒΟΣ πρόσθια

Διαβάστε περισσότερα

1.4 Φυσιολογικές αντιδράσεις στην αύξηση της θερμοκρασίας

1.4 Φυσιολογικές αντιδράσεις στην αύξηση της θερμοκρασίας 1.4 Φυσιολογικές αντιδράσεις στην αύξηση της θερμοκρασίας Η αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση φυσιολογικών απαντήσεων, η ένταση και η έκταση των οποίων εξαρτάται από

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ Αποφρακτική άπνοια είναι οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες διακοπές της αναπνοής λόγω αποφράξεως των ανώτερων αναπνευστικών οδών

Διαβάστε περισσότερα

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό Κάπνισμα Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΣΟΠΛΕΥΡΙΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ Σχηματίζονται μεταξύ παρακείμενων πλευρών και καταλαμβάνονται από τους μεσοπλεύριους μύες. Έσω θωρακική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ Με βάση τη θέση στο ανθρώπινο σώμα Με βάση την ιδιότητα για γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Εξωτερικοί εσωτερικοί μη ειδικοί μηχανισμοί ειδικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟΥ ΥΓΡΟΥ Το ΚΝΣ για να λειτουργεί φυσιολογικά χρειάζεται πολύ σταθερό περιβάλλον Η σταθερότητα αυτή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 6ο ΜΕΡΟΣ Β ΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ

ΜΑΘΗΜΑ 6ο ΜΕΡΟΣ Β ΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ ΜΑΘΗΜΑ 6ο ΜΕΡΟΣ Β ΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ ΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΑ Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια διακρίνονται σε δεξιό και αριστερό Διαχωρίζονται μεταξύ τους με μια βαθιά σχισμή, την επιμήκη σχισμή Εντός

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Α ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΑΡΘΜΟΣ:4263 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Πεπτικό σύστημα Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία του στομάχου Η φυσιολογία του στομάχου εξετάζει τα

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ Η ΛΕΥΚΗ ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Η λευκή ουσία συντίθεται από εμύελες νευρικές ίνες διαφόρων διαμέτρων και νευρογλοία Οι νευρικές ίνες κατατάσσονται

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικά Αισθητήρια Όργανα

Ειδικά Αισθητήρια Όργανα Ειδικά Αισθητήρια Όργανα Οφθαλμός Σοφία Χαβάκη Λέκτορας Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας ΟΦΘΑΛΜΟΣ ΧΙΤΩΝΕΣ ΟΦΘΑΛΜΙΚΟΥ ΒΟΛΒΟΥ 1. Σκληρός: εξωτερικός ινοκολλαγονώδης χιτώνας 2. Ραγοειδήςήμέσοςήαγγειώδης:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ STRESS ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ Η ατμοσφαιρική

Διαβάστε περισσότερα

15λεπτη Προετοιμασία του φοιτητή για την παρακολούθηση του μαθήματος νευροουρολογίας, γυναικολογικής ουρολογίας και ακράτειας ούρων.

15λεπτη Προετοιμασία του φοιτητή για την παρακολούθηση του μαθήματος νευροουρολογίας, γυναικολογικής ουρολογίας και ακράτειας ούρων. 15λεπτη Προετοιμασία του φοιτητή για την παρακολούθηση του μαθήματος νευροουρολογίας, γυναικολογικής ουρολογίας και ακράτειας ούρων. Η ουροδόχος κύστη δεν είναι απλά μία κοιλότητα η οποία γεμίζει απλά

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το γλαύκωμα;

Τι είναι το γλαύκωμα; Τι είναι το γλαύκωμα; Το γλαύκωμα περιλαμβάνει μια ομάδα παθήσεων που βλάπτουν το οπτικό νεύρο, προκαλώντας διαταραχές όρασης, οι οποίες, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, μπορούν να εξελιχθούν και να επιφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΆΔΥΣΗ

ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΆΔΥΣΗ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΆΔΥΣΗ Όπως θα πρέπει να είναι γνωστό σε όλους όσους ασχολούνται με την κατάδυση, περισσότερο από 50% των εμφανιζομένων προβλημάτων αφορούν τον Ωτορινολαρυγγολόγο

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI)

Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI) Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI) Τι είναι το σύνδροµο µηροκοτυλιαίας πρόσκρουσης; Φυσιολογικά, η κεφαλή του ισχίου δεν προσκρούει στο χείλος της κοτύλης κατά

Διαβάστε περισσότερα

Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία)

Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία) Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία Δυσλειτουργία στην ένωση του κρανίου με τον κορμό στο νεογέννητο μωρό (Ατλαντό-Ινιακή Δυσλειτουργία) Τα νεογέννητα μωρά διαφέρουν από τους ενήλικες, ή ακόμα από τα μεγαλύτερα

Διαβάστε περισσότερα

Η φλεγμονή των βρόγχων προκαλεί οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων, και έτσι περιορίζεται περισσότερο η ροή του αέρα μέσα από τους βρόγχους.

Η φλεγμονή των βρόγχων προκαλεί οίδημα και παραγωγή εκκρίσεων, και έτσι περιορίζεται περισσότερο η ροή του αέρα μέσα από τους βρόγχους. Βρογχικό Άσθμα Το άσθμα είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από χρόνια κυτταρική φλεγμονή των αεραγωγών και βρογχική υπεραντιδραστικότητα. Έτσι προκαλείται μια μεταβλητή απόφραξη των αεροφόρων οδών που

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΙ Ο ανθρώπινος οργανισμός συνίσταται α- πό τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά εμφανίζουν σημαντική ποικιλομορφία, που αφορά το μέγεθος,

Διαβάστε περισσότερα

Νωτιαία αντανακλαστικά

Νωτιαία αντανακλαστικά Νωτιαία αντανακλαστικά ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ M. Duchamp (1912) for E-J Marey (κυμογράφος) ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΑ Η σωματική κινητική δραστηριότητα εξαρτάται από το μοτίβο και τον ρυθμό εκπόλωσης των κινητικών

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΓΕΙΑ ΚΕΦΑΛΗΣ -ΤΡΑΧΗΛΟΥ

ΑΓΓΕΙΑ ΚΕΦΑΛΗΣ -ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΑΓΓΕΙΑ ΚΕΦΑΛΗΣ -ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΦΩΤΗΣ Χ. ΤΖΕΡΜΠΟΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Στόχοι του μαθήματος Αντίληψη της προέλευσης των αρτηριών της κεφαλής και του τραχήλου.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 15/9/2014. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων Κύτταρα και ιστοί: Πλήθος κυττάρων ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Κύτταρα και ιστοί Όργανα και συστήματα οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

Νικολέττα Χαραλαμπάκη Ιατρός Βιοπαθολόγος

Νικολέττα Χαραλαμπάκη Ιατρός Βιοπαθολόγος Νικολέττα Χαραλαμπάκη Ιατρός Βιοπαθολόγος ΚΝΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Περιβάλλονται και στηρίζονται με τις εγκεφαλικές και νωτιαίες μήνιγγες μεταξύ των οποίων περικλείεται ο υπαραχνοειδής χώρος γεμάτος

Διαβάστε περισσότερα

Στελεχιαία αναισθησία

Στελεχιαία αναισθησία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ Στελεχιαία αναισθησία Ενδείξεις και εφαρμογές Ν. Θεολόγη-Λυγιδάκη, Επικ. Καθηγήτρια ΣΓΠΧ Στελεχιαία αναισθησία Είναι η τοπική αναισθησία ενός μεγάλου νευρικού στελέχους Συνήθως

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Μελέτη της επίδρασης της χειρουργικής αντιμετώπισης του

Διαβάστε περισσότερα

Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά

Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά Ε.Παρασκάκης Eπικ. Καθηγητής Παιδιατρικής Μονάδα Αναπνευστικών Νοσημάτων Παίδων Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Θράκης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρακολούθηση αρκετών αναπνευστικών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Τι είναι η χρόνια βρογχίτιδα? Βρογχίτιδα είναι μια φλεγμονή των βρογχικών σωλήνων, που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΥΣ, ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΒΙΟΨΙΑ ΗΠΑΤΟΣ Πρόδρομος Χυτίρογλου Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής Τμήματος Ιατρικής Α.Π.Θ. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΒΙΟΨΙΑΣ ΗΠΑΤΟΣ Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΟΛΟΓΙA Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Ανατοµικής ΑΠΘ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΟΛΟΓΙA Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Ανατοµικής ΑΠΘ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΟΛΟΓΙA Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Ανατοµικής ΑΠΘ ΚΝΣ: πολυσύνθετο σύστηµα πολλές από τις λειτουργίες του αδιευκρίνιστες Πρώτες ανατοµικές µελέτες Αριστοτέλης και Γαληνός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: Το τρυπανόσωμα προκαλεί α. δυσεντερία β. ελονοσία γ. ασθένεια του ύπνου δ. χολέρα Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από β. φυτά γ. ιούς δ. πρωτόζωα Η σύφιλη

Διαβάστε περισσότερα

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων

Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η δομή και λειτουργία της φυσιολογικής καρδιάς και των αγγείων Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των αχρήστων γίνεται από το κυκλοφορικό σύστημα, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ - Γ ΕΠΑΛ 13:45

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ - Γ ΕΠΑΛ 13:45 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ - Γ ΕΠΑΛ 13:45 Σελίδα 2 από 5 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: 14 / 06 / 2018 Ανατομία Φυσιολογία ΙΙ Γ ΕΠΑΛ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΚΝΣ) ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Είναι το πιο ουραίο τμήμα του Κ.Ν.Σ. Εκτείνεται από τη βάση του κρανίου μέχρι τον 1 ο οσφυϊκό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Μ. ΠΑΥΛΙ ΗΣ Hράκλειο, εκέμβριος 2011 ΤΥΠΟΙ ΙΣΤΩΝ 1. Eπιθηλιακός Πολυεδρικά κύτταρα που είναι πάρα πολύ στενά συνδεδεμένα και φέρουν ελάχιστη μεσοκυττάρια ουσία 2. Συνδετικός Κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

IΣTOΛOΓIA. Tα δείγµατα του βιολογικού υλικού λαµβάνονται µε > βελόνες ενδοσκοπικούς σωλήνες εύκαµπτους καθετήρες

IΣTOΛOΓIA. Tα δείγµατα του βιολογικού υλικού λαµβάνονται µε > βελόνες ενδοσκοπικούς σωλήνες εύκαµπτους καθετήρες IΣTOΛOΓIA H ιστολογία κλάδος της ιατρικής που µελετά > υφή βιολογικού υλικού και τους τρόπους που τα επιµέρους συστατικά στοιχεία σχετίζονται µεταξύ τους δοµικά & λειτουργικά Tα δείγµατα του βιολογικού

Διαβάστε περισσότερα

ANAΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ANAΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ANAΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η επιφάνεια για την ανταλλαγή των αερίων είναι περίπου 140m 2! Το ΑBC της επείγουσας Ιατρικής A: Airway B: Breathing C: Circulation D: Disability E: Exposure Τι παρατηρείται? Αλλεργική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. 2. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Λεμφοφόρο Αρτηρίες Λεμφικά τριχοειδή Φλέβες

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Μέρος Α Δρ. Ανδρέας Φλουρής Ερευνητής Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας ΑΝΑΠΝΟΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ο όρος αναπνοήαναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης»

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Διευθυντής ο Καθηγητής Γ.Ανωγειανάκις

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ Αποτελεί τον μυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορμού με κύριο οστικό στοιχείο τους σπονδύλους και την παράλληλη συμβολή

Διαβάστε περισσότερα

9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ. Νευρώνες

9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ. Νευρώνες 9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το νευρικό σύστημα μαζί με το σύστημα των ενδοκρινών αδένων συμβάλλουν στη διατήρηση σταθερού εσωτερικού περιβάλλοντος (ομοιόσταση), ελέγχοντας και συντονίζοντας τις λειτουργίες των

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΣΕ. Παρουσίαση περιστατικού. ΑΜΕΘ Γ.Ν.Θ. «Γ. Παπανικολάου»

ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΣΕ. Παρουσίαση περιστατικού. ΑΜΕΘ Γ.Ν.Θ. «Γ. Παπανικολάου» ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΣΕ ARDS - ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΕ ΝΟ Παρουσίαση περιστατικού ΑΜΕΘ Γ.Ν.Θ. «Γ. Παπανικολάου» Παρουσίαση περιστατικού Από τον απεικονιστικό έλεγχο διαπιστώθηκαν: κατάγµατα λεκάνης και δεξιού άνω

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση.

ΙΣΤΟΙ Ως προς τη µορφή και τη λειτουργία τους. Κυτταρική διαφοροποίηση. ΙΣΤΟΙ 1. Τα κύτταρα που αποτελούν τον οργανισµό µας, διακρίνονται σε διάφορους τύπους, παρά το γεγονός ότι όλα, τελικώς, προέρχονται από το ζυγωτό, δηλαδή το πρώτο κύτταρο µε το οποίο ξεκίνησε η ζωή µας.

Διαβάστε περισσότερα

Μύες του πυελικού τοιχώματος

Μύες του πυελικού τοιχώματος Μύες Πυέλου Μύες του πυελικού τοιχώματος Συμβάλλουν στο σχηματισμό των εσωτερικών πλάγιων τοιχωμάτων της πυελικής κοιλότητας. Εκφύονται μέσα από τη πυελική κοιλότητα αλλά καταφύονται έξω από αυτήν (μηριαίο).

Διαβάστε περισσότερα

Νέα Δεδομένα στην Αγγειοχειρουργική στην Κύπρο - Ενδοφλεβική Θεραπεία με λέϊζερ Μέθοδος EVLA Η πιολιγότερο ανώδυνη ιατρική πρακτική για Κιρσούς

Νέα Δεδομένα στην Αγγειοχειρουργική στην Κύπρο - Ενδοφλεβική Θεραπεία με λέϊζερ Μέθοδος EVLA Η πιολιγότερο ανώδυνη ιατρική πρακτική για Κιρσούς Νέα Δεδομένα στην Αγγειοχειρουργική στην Κύπρο - Ενδοφλεβική Θεραπεία με λέϊζερ Μέθοδος EVLA Η πιολιγότερο ανώδυνη ιατρική πρακτική για Κιρσούς Πια είναι η καλύτερη μέθοδος θεραπείας; Κιρσοί είναι το αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη.

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη. Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη. Καρκίνος του προστάτη Επιδημιολογία: Αποτελεί τον συχνότερα διαγνωσμένο καρκίνο στον άνδρα. 186.320

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α.

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α. ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α. ΑΝΤΣΑΚΛΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ Η ανικανότητα σύλληψης μετά από ένα χρόνο σεξουαλικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ

ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ ΚΝΙΔΩΣΗ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ ΟΙΔΗΜΑ ΒΛΕΦΑΡΩΝ ΟΙΔΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΟΙΔΗΜΑ ΧΕΙΛΕΩΝ ΚΝΗΣΜΟΣ Τι είναι κνίδωση; Κνίδωση είναι η αλλεργική αντίδραση που εμφανίζεται στο δέρμα, έναντι εξωγενών ή ενδογενών ερεθισμάτων. Εκδηλώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας ΚΛΙΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ Αντιμετώπιση συμπτωμάτων vs. Αποκατάσταση της αιτίας του πόνου και της δυσλειτουργίας Ο πατέρας της Οστεοπαθητικής Dr A. T. Still, διατύπωσε την άποψη στις αρχές του 20ου αιώνα ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2008-2009 Αριθμ. 2193

ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2008-2009 Αριθμ. 2193 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΉΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΟΥ Α ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ: ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Μ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΕΤΑΞΑ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2008-2009 Αριθμ. 2193 ΕΛΕΓΧΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Αναπνευστική ανταπόκριση στην οξεία άσκηση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Αναπνευστικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εξωτερική αναπνοή Η μεταφορά αερίων

Διαβάστε περισσότερα

Απόφραξη φλέβας του αμφιβληστροειδούς

Απόφραξη φλέβας του αμφιβληστροειδούς Απόφραξη φλέβας του αμφιβληστροειδούς Τι είναι η απόφραξη φλέβας του αμφιβληστροειδούς; Απόφραξη φλέβας του αμφιβληστροειδούς σημαίνει ότι μία φλέβα στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού έχει αποφραχθεί.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΚΡΑΝΙΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΚΡΑΝΙΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ - ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ι. ΦΕΖΟΥΛΙΔΗΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΚΡΑΝΙΟ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Απλή Ακτινογραφία Αξονική Τοµογραφία Βρεγµατικό

Διαβάστε περισσότερα

Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί

Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί Κατιόντα (φυγόκεντρα) δεµάτια Ελίζαµπεθ Τζόνσον Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή φυσιολογικά δεµάτια (κατά τον επιµήκη άξονα) έχουν κοινή έκφυση πορεία απόληξη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ

ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΑΡΔΙΟΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΕΠΙΔΡΑΣΗ Εισαγωγή Οι δύο πιο ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού μας, η αναπνευστική και η κυκλοφορική, αλληλοσυνδέονται και επιδρούν η μία πάνω στην άλλη κατά τρόπο αρμονικό και

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας Η αιτιολογία της πάθησης είναι άγνωστη, αν και έχει μεγάλη σχέση με το κάπνισμα καθώς το 90% των ασθενών είναι ενεργείς καπνιστές Συχνότητα Άντρες Γυναίκες 5 1 Νεαρής και μέσης ηλικίας Στο 60% των περιπτώσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ B ΟΙ ΜΗΝΙΓΓΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ B ΟΙ ΜΗΝΙΓΓΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 9ο ΜΕΡΟΣ B ΟΙ ΜΗΝΙΓΓΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΟΙ ΜΗΝΙΓΓΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο Εγκέφαλος και ο Νωτιαίος Μυελός περιβάλλονται από (3) τρεις υμένες, τις μήνιγγες : 1. Τη σκληρά μήνιγγα 2. Την αραχνοειδή μήνιγγα

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΟΝΕΦΡΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΥΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Ε.Σ.Υ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ.Ν.

ΚΑΡΔΙΟΝΕΦΡΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΥΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Ε.Σ.Υ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ.Ν. ΚΑΡΔΙΟΝΕΦΡΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΥΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Ε.Σ.Υ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ.Ν.Α ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΟΡΙΣΜΟΣ Το καρδιονεφρικό σύνδρομο (CRS) αναφέρεται σε παθοφυσιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιµος Π. Βανδώρος ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Η µήτρα (εικόνα 1) είναι κοίλο µυώδες όργανο µήκους περίπου 8 cm που προέρχεται από την συνένωση

Διαβάστε περισσότερα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Κύτταρα όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο. β. ένα ιστό. γ. ένα οργανισμό. δ. ένα σύστημα οργάνων.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΓΜΟΡΕΙΟ ΑΝΤΡΟ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΑΡΑΡΡΙΝΟΚΟΛΠΙΤΙ Α ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΓΜΟΡΕΙΟ ΑΝΤΡΟ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΑΡΑΡΡΙΝΟΚΟΛΠΙΤΙ Α ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : Καθηγητής Π. Γκούμας ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΓΜΟΡΕΙΟ ΑΝΤΡΟ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΑΡΑΡΡΙΝΟΚΟΛΠΙΤΙ Α ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Πάνω από ένα αιώνα πριν, ο J. Hutchinson, ένας χειρουργός-δερματολόγος, αναγνώρισε την πρώτη περίπτωση σαρκοείδωσης, στο Λονδίνο. Στα χρόνια πριν και μετά την

Διαβάστε περισσότερα