Ουράνιο Τόξο: Από το εγώ στο εμείς-μια διαφορετική προσέγγιση. Βλάμης Γιώργος

Transcript

1 Ουράνιο Τόξο: Από το εγώ στο εμείς-μια διαφορετική προσέγγιση Παπαγεωργίου Δώρα Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού Βλάμης Γιώργος Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού Χ Γιαννακού Αναστασία Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού Tο συγκεκριμένο άρθρο στοχεύει να παρουσιάσει το πρόγραμμα «Ουράνιο Τόξο» και στη συνέχεια, να αξιολογήσει την εφαρμογή του προγράμματος σε ένα από τα σχολεία στα οποία έχει εφαρμοστεί τη σχολική χρονιά Ιστορία Προγράμματος Το πρόγραμμα γεννήθηκε μέσα από την ίδια την πραγματικότητα, σ ένα δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούσε παιδί με οπτική αναπηρία. Στην προσπάθειά μας να στηρίξουμε το παιδί και την ομάδα του, ως ειδικός δάσκαλος και ως ψυχολόγος που εργάζονται στην Σχολή Τυφλών, καταλήξαμε ότι η προσέγγισή μας απέναντι στο παιδί με την οπτική αναπηρία και στους συμμαθητές/τριές του, θα έπρεπε να είναι διαφορετική από τις παραδοσιακές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Πιστεύαμε ότι μια προσέγγιση βιωματική, μέσα από ελκυστικές δραστηριότητες σε κύκλο, θεατρικό παιχνίδι, μουσική, κίνηση, τέχνη και πολλή δημιουργικότητα θα ήταν η καταλληλότερη για την παρέμβαση αυτή. Με λίγα λόγια ένα «παιχνιδομάθημα σε κύκλο», όπως εμείς το αποκαλούμε. Επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε τον κύκλο, γιατί αποτελεί μια ενεργειακή κατάσταση ύπαρξης, που επιτρέπει στον καθένα μας να συνδέεται με τον εαυτό του και τους άλλους. Σύμφωνα με ένα από τους πρωτοπόρους συγγραφείς στον τομέα της συναισθηματικής αγωγής, τον Daniel Goleman (1995), ένα από τα πολλά θετικά της εφαρμογής του μοντέλου «η ώρα του κύκλου» σε μια τάξη, είναι ότι προσφέρει την δυνατότητα καλλιέργειας θετικών συμπεριφορών μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες για τα παιδιά Επίσης χρησιμοποιήσαμε τα ομαδικά παιχνίδια, τα οποία προκαλούν ευχαρίστηση στα παιδιά και έτσι επιτυγχάνεται η καλύτερη συμμετοχή τους. Ο καλύτερος τρόπος να μάθεις είναι να έχεις να κάνεις κάτι που σε ενδιαφέρει και να νιώθεις ικανοποιημένος με αυτό που ασχολείσαι (Gardner,1993). Το παιχνίδι ενεργοποιεί τη φαντασία και τα δραστηριοποιεί μέσα από μια πολυαισθητηριακή προσέγγιση. Το πιο σημαντικό είναι ότι τα ίδια τα παιδιά έχουν ενδιαφέρον και θέλουν να συμμετέχουν σε αυτά. Βασικός μας στόχος μέχρι αυτή τη φάση ήταν η αποδοχή της διαφορετικότητας. Στην πορεία αντιληφθήκαμε πως αυτός ο στόχος δεν μπορούσε εύκολα να επιτευχθεί. Αφενός γιατί η έννοια της διαφορετικότητας, όπως αναφέρει και ο Goleman (1995), στηρίζεται στις προκαταλήψεις, οι οποίες είναι ένα είδος συναισθηματικής παιδείας που διδάσκεται στην αρχή της ζωής. Πρόκειται για στάσεις που είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεριζωθούν. Επειδή όμως αυτές είναι μια μορφή συναισθηματικής μάθησης, είναι δυνατή η επαναμάθηση, αλλά χρειάζεται χρόνος και συστηματική αγωγή. Αφετέρου, έλειπαν τα στοιχεία εκείνα που αποτελούν την βάση της ομαδικής νοημοσύνης όπως εκφράζεται από τoυς Williams and και Sternberg (1988). Το ξεχωριστό και το πιο σημαντικό στοιχείο στην ομαδική νοημοσύνη, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι ο μέσος όρος Δείκτης Νοημοσύνης με την ακαδημαϊκή 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 522

2 έννοια, αλλά ένας δείκτης που προσδιορίζεται κυρίως από το συναίσθημα και τις κοινωνικές δεξιότητες,με έμφαση στον σεβασμό. Προσπαθήσαμε να καλλιεργήσουμε τον αυτοσεβασμό-αλληλοσεβασμό κτίζοντας δραστηριότητες γύρω από τα ακόλουθα: Γνωριμία με τον εαυτό μου Αυτοεικόνα Αυτοεκτίμηση Γνωριμία με την ομάδα Κατανόηση Συναισθήματα Συνύπαρξη Αυτοπαρατήρηση Αυτοαξιολόγηση Οι βασικοί στόχοι-άξονες του προγράμματος σε αυτή τη φάση μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Καλλιέργεια βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι κοινωνικές δεξιότητες, επιτρέπουν στον άνθρωπο να δημιουργεί θετικές κοινωνικές επαφές, να δίνει ώθηση και έμπνευση στους άλλους, να πετυχαίνει στις διαπροσωπικές σχέσεις, να νιώθει ο ίδιος καλά στο κοινωνικό του περιβάλλον και να κάνει τους άλλους να νιώθουν άνετα. Αναγνώριση- Έκφραση- Διαχείριση Συναισθημάτων. Όπως αναφέρει ο Daniel Goleman (1995), τα παιδιά που δεν μπορούν να διαβάσουν ή να εκφράσουν καλά τα συναισθήματά νιώθουν απόγνωση. Ουσιαστικά, οι δεξιότητες αναγνώρισης, έκφρασης, διαχείρισης συναισθημάτων είναι ζωτικής σημασίας για τη ψυχική υγεία και ισορροπία του ατόμου. Καλλιέργεια της Ομαδικής Νοημοσύνης. Αυτή βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας και στην αποδοχή του καθενός ξεχωριστά, εστιάζοντας στο θετικό και δυνατό κομμάτι του εαυτού τους. Η ενδυνάμωση της ομάδας λειτουργεί σε δύο άξονες: του «εγώ» και του «εμείς». Η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τις εγωκεντρικές μας προτεραιότητες και παρορμήσεις έχει κοινωνικά οφέλη. Δουλεύοντας για να υλοποιήσουμε τους πιο πάνω στόχους, οδηγηθήκαμε σε μια διαδικασία περαιτέρω απλοποίησης τους, στα βασικά και παρατηρήσιμα τους στοιχεία-συστατικά. Αυτά τα στοιχεία-συστατικά τα ονομάζουμε «κλειδιά του προγράμματος» και τα εκφράσαμε στη μορφή εφτά απλών ρημάτων. Ακούω Αντέχω Συμμετέχω Γνωρίζω-(παρατηρώ) Προσπαθώ Νιώθω Θυμούμαι Αυτά τα κλειδιά δεν αντιπροσωπεύουν κάποια θεωρητική-φιλοσοφική αρχή αλλά είναι απλοί δείκτες καθημερινών δεξιοτήτων τις οποίες ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει, να αντιληφθεί και να καλλιεργήσει. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 523

3 Ακούω: Όταν καλλιεργηθεί η δεξιότητα του «ακούω» με βιωματικό τρόπο, τότε το παιδί έρχεται πιο κοντά στην ενεργητική ακρόαση. Ενισχύεται ο σεβασμός προς τον άλλο. Αντέχω: Μαθαίνει να κάνει υπομονή. Καλλιεργεί την αυτοσυγκράτηση και την αυτοπειθαρχία, βασικές δεξιότητες για κάθε πολίτη όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης. Καλλιεργώντας την αυτοσυγκράτηση όχι μόνο σε ενέργειες, αποφάσεις αλλά και σε συναισθήματα, ενδυναμώνεται η αυτορύθμιση του, η οποία είναι βασική δεξιότητα για τον καθένα. Συμμετέχω: Καλλιεργεί την ενεργητική στάση στα δρώμενα της ομάδας. Η αυτοεκτίμησή του αυξάνεται, η αυτοεικόνα του βελτιώνεται. Αρχίζει να νιώθει ότι είναι σημαντικός, άρα η ομάδα και οι άλλοι αρχίζουν να έχουν ένα θετικό νόημα για εκείνο. Αρχίζει να σέβεται τον εαυτό του και στη συνέχεια να σέβεται τους άλλους. Γνωρίζω-παρατηρώ: Είναι μια διαδικασία η οποία εισάγεται από την αρχή και συνεχίζει να εφαρμόζεται μέχρι το τέλος. Η διαδικασία αυτή βοηθά τον καθένα να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, τους άλλους και τις δυναμικές που αναπτύσσονται μεταξύ τους και καλλιεργεί τη δεξιότητα της αυτοπαρατήρησης και της αυτοαξιολόγησης. Νιώθω: Μαθαίνει το παιδί να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του. Η επίγνωση του συναισθήματος δεν σημαίνει απλά ότι αναγνωρίζουμε πότε βιώνουμε ένα συναίσθημα, ότι μπορούμε να κατονομάσουμε τα συναισθήματά μας και ότι είμαστε ευαίσθητοι στην εκδήλωση των συναισθημάτων των άλλων αλλά προσφέρει ένα μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας και επιλογής για το πως θα το διαχειριστούμε όπως αναφέρει και ο J. Mayer. Η ενσυναίσθηση οδηγεί στο ενδιαφέρον και στη συμπόνια για τον άλλο. Οδηγεί στη κατάρριψη των προκαταλήψεων και στην ενίσχυση της ανεκτικότητας και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Προσπαθώ: Βρίσκεται σε εγρήγορση, θέλει να πετύχει, είναι ενεργός. Αν δεν πετύχει το στόχο του σε ικανοποιητικό βαθμό, δοκιμάζει ξανά και ξανά. Η δεξιότητα του «προσπαθώ» όπως και αυτή του «θυμούμαι» συνοδεύουν το «ακούω», το «αντέχω», το «συμμετέχω», το «γνωρίζω»- «παρατηρώ» και το «νιώθω» ώστε αυτά να αποκτούν πραγματικό και συνεχές νόημα. Το πρόγραμμα στη σημερινή του μορφή Σήμερα το «Ουράνιο Τόξο», λειτουργεί ως μια βιωματική παρέμβαση η οποία ως τέτοια δεν περιορίζεται σε νοητικές διαδικασίες, αλλά απευθύνεται στην ολότητα του ανθρώπου. Η βιωματική εμπειρία μπορεί να αγγίξει τον νου, τη ψυχή, το σώμα, τα συναισθήματα, τις αισθήσεις. Μπορεί επίσης να βοηθήσει την καλύτερη γνωριμία μεταξύ των μελών της ομάδας, στην αναγνώριση των αναγκών της, στην τοποθέτηση στόχων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες αυτές. Προσφέρει ακόμα εργαλεία και τεχνικές στον εκπαιδευτικό και στους μαθητές με τα οποία μπορούν να πετύχουν κοινούς στόχους σαν ομάδα ενεργοποιώντας το «εμείς» με σεβασμό στο «εγώ» του καθενός. Το «Ουράνιο Τόξο» στην πορεία εφαρμογής του εμπλουτίστηκε και εξελίχτηκε ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε ομάδα παιδιών. Δεν είναι ένα στατικό πακέτο δραστηριοτήτων, είναι ευέλικτο και εξελίσσεται συνεχώς. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων οι οποίες είναι απλές, ευχάριστες και σχετίζονται με την καθημερινότητα των παιδιών. Οι περισσότερες είναι αποτέλεσμα βιωματικών εμπειριών, κτίστηκαν στην πορεία εφαρμογής του προγράμματος και 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 524

4 έχουν δοκιμαστεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια σε διάφορες ομάδες παιδιών (δημοτικά, γυμνάσια, ειδικές μονάδες). Η εφαρμογή του προγράμματος μέχρι τώρα γίνεται συνήθως μέσα από 7 συναντήσεις των 80 λεπτών με την ομάδα με τη συνεργασία και εμπλοκή του εκπαιδευτικού της τάξης. Είναι επίσης σημαντικό να γίνεται ενημέρωση του σχολικού πλαισίου και ενημέρωση των γονιών των οποίων τα παιδιά εμπλέκονται στο πρόγραμμα. Αναγνωρίζοντας ότι το πρόγραμμα δεν μπορεί από μόνο του να επιλύσει τα όλα τα προβλήματα- ατομικά ή ομαδικά- που αναπτύσσονται στις διάφορες ομάδες, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να προσφέρουμε κάποιους εναλλακτικούς τρόπους δράσης μέσα από εναλλακτικές, σύγχρονες προσεγγίσεις. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλή χώρο μέσα στην ομάδα όπου ο καθένας θα νιώθει άνετα να εκφράσει τον εαυτό του και την διαφορετικότητά του, να εκφράσει τις δικές του ανάγκες, να θέτει τους δικούς του στόχους, με σεβασμό και θετικότητα προς τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες των άλλων μελών της ομάδας. Παράλληλα το «Ουράνιο Τόξο» δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για αυτοπαρατήρηση, αυτοαξιολόγηση, καλλιέργεια βασικών δεξιοτήτων ζωής,θετικών στάσεων ζωής και τοποθέτηση κοινών στόχων. Προσδοκία και όραμά μας είναι το «Ουράνιο Τόξο» να λειτουργεί σαν μια πολύχρωμη γέφυρα που να ενώνει το «εγώ» με το «εμείς». Αντίθετα με αυτό που λέει ο μύθος για το Ουράνιο Τόξο, ότι στην άκρη του βρίσκεται ένας θησαυρός που κανείς δεν μπορεί να τον φτάσει ποτέ, εμείς πιστεύουμε πως ο θησαυρός αυτός βρίσκεται μεταξύ των δύο άκρων του τόξου, μεταξύ του Εγώ και του Εμείς, και ότι ο καθένας μας μπορεί να τον ανακαλύψει. Η εφαρμογή του προγράμματος σε συγκεκριμένη τάξη - Μεθοδολογία Το Πρόγραμμα ολοκληρώθηκε σε επτά συναντήσεις διάρκειας δύο διδακτικών περιόδων καθώς και σε τρεις συναντήσεις διάρκειας 45 λεπτών. Οι ημερομηνίες των συναντήσεων είχαν καθοριστεί από την αρχή του προγράμματος. Σε όλες τις συναντήσεις εκτός από τους δυο εμψυχωτές του προγράμματος παρούσα ήταν και η δασκάλα της συγκεκριμένης τάξης του σχολείου. Τα παιδιά ήταν πάντοτε καθισμένα σε κύκλο. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 16 μαθητές της Στ τάξης του Δημοτικού Σχολείου της Επαρχίας Λευκωσίας, 6 κορίτσια, 10 αγόρια. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων δεν απουσίαζε κανένας από τους μαθητές. Όλες οι συναντήσεις έλαβαν χώραν στο σχολείο και συγκεκριμένα στην ίδια την τάξη των μαθητών. Επίσης πραγματοποιήθηκε συνάντηση γνωριμίας, πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης των γονιών των παιδιών της συγκεκριμένης τάξης αναφορικά με την εφαρμογή του προγράμματος. Για σκοπούς αξιολόγησης του προγράμματος, επιλέγηκε ως μέθοδος αξιολόγησης η περίπτωση μελέτης (case study). Όπως επισημαίνει ο Bell (2005), αυτή η μέθοδος αξιολόγησης ταιριάζει με ποιοτική έρευνα, όπως στην παρούσα περίπτωση. Κατά τον Robson (1993),η ίδια μέθοδος είναι κατάλληλη για την αξιολόγηση πραγματικών περιπτώσεων, όπως αυτή την οποία εξετάζουμε. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν διάφορα μέσα όπως: Ερωτηματολόγιο στους εμπλεκόμενους μαθητές Συνεντεύξεις με τον εμπλεκόμενο δάσκαλο της τάξης και την διευθύντρια του σχολείου. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 525

5 Θέλοντας να διερευνήσουμε τις απόψεις των μαθητών που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα αυτό, δόθηκε ερωτηματολόγιο στους μαθητές με το τέλος της σειράς των βιωματικών εργαστηρίων. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε έξι ερωτήσεις από τις οποίες η πρώτη ερώτηση ήταν ερώτηση κλειστού τύπου με τέσσερεις επιλογές. Οι υπόλοιπες πέντε ερωτήσεις ήταν ερωτήσεις ανοικτού τύπου οι οποίες επιδέχονταν οποιεσδήποτε ερωτήσεις. Για σκοπούς αποτελεσματικότητας του φύλλου αξιολόγησης των εργαστηρίων, δόθηκε το φύλλο αξιολόγησης σε μια άλλη ομάδα μαθητών στους οποίους έγινε το πρόγραμμα. Στην ομάδα αυτή πέρα από τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, τους ζητήθηκε να δηλώσουν και προφορικά τις απόψεις τους για τα εργαστήρια. Παρατηρήθηκε συνάφεια μεταξύ των προφορικών απαντήσεων και της συμπλήρωσης του φύλλου αξιολόγησης. Έτσι το φύλλο αξιολόγησης διαφάνηκε ότι μπορούσε να αξιοποιηθεί ώστε να μετρήσει τις αληθινές απόψεις των μαθητών. Έγινε προσπάθεια το φύλλο αξιολόγησης να είναι όσο πιο απλό μπορούσε να είναι, ώστε να μπορούν όλοι οι μαθητές να απαντήσουν σε αυτό με σχετική ευκολία. Αποτελέσματα Το πρώτο ερώτημα περιλάμβανε μια ερώτηση με τέσσερεις πιθανές επιλογές. Ένας από τους δεκαεπτά μαθητές απάντησε ότι δεν του άρεσε καθόλου το πρόγραμμα, δύο μαθητές απάντησαν ότι τους άρεσε πολύ το πρόγραμμα, ενώ οι υπόλοιποι 14 μαθητές απάντησαν ότι το πρόγραμμα «Ουράνιο Τόξο», τους άρεσε πάρα πολύ. Άρα από τα πρώτα αποτελέσματα προκύπτει ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα άρεσε πολύ στην πλειοψηφία των μαθητών. Το δεύτερο ερώτημα αφορούσε την αναφορά και την περιγραφή των δραστηριοτήτων που άρεσαν περισσότερο στους μαθητές. Το ενδιαφέρον στις απαντήσεις των μαθητών αυτών ήταν ότι οι περισσότεροι μαθητές ανάφεραν συγκεκριμένες δραστηριότητες τις οποίες θυμούνται όπως είναι «το τηλέφωνο», «το ταξίδι στην χώρα των συναισθημάτων», «η εφημερίδα» κτλ. Το γεγονός ότι πολλοί από τους μαθητές θυμούνταν τα συγκεκριμένα ονόματα των δραστηριοτήτων θεωρούμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό, μια και μας παρουσιάζει ότι επέδειξαν μεγάλη προσοχή στις συγκεκριμένες δραστηριότητες και επίσης ότι ήταν δραστηριότητες που έδωσαν κάτι στους μαθητές. Πέρα από την ονομασία συγκεκριμένων δραστηριοτήτων κάποιοι από τους μαθητές ανάφεραν και φράσεις όπως «γίναμε ομάδα», «μάθαμε πώς να συμπεριφερόμαστε», «σεβόμασταν ο ένας τον άλλο». Οι φράσεις αυτές είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές για τα θετικά αποτελέσματα του προγράμματος, μια και σημαίνει ότι κάποιοι από τους μαθητές περιέγραψαν αυτό που τους άρεσε αναφέροντας φράσεις που παρουσιάζουν ακριβώς το ουσιαστικότερο νόημα του προγράμματος που είναι η συνεργασία, η ομαδικότητα, η κατανόηση κτλ. Στην ερώτηση «τι θυμάσαι από το πρόγραμμα», μερικοί από τους μαθητές αναφέρθηκαν σε συγκεκριμένες δραστηριότητες όπως είναι «η πόλη της αμνησίας», «το κύμα της ανακατοσούρας» κτλ. Η μεγαλύτερη ομάδα των μαθητών όμως θυμόντουσαν, όχι ονόματα δραστηριοτήτων, αλλά φράσεις που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος και οι οποίες φαίνεται ότι έχουν τους επηρεάσει τους. Τέτοιες φράσεις είναι: 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 526

6 «Είμαστε ομάδα, όχι τσακωμοί» «Δεν είμαστε εγωιστές» «Δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε τους άλλους» «Ακούω, μαθαίνω, θυμάμαι» «Συνεργάζομαι» Φαίνεται ότι οι μαθητές άρχισαν να εμπλουτίζουν τη καθημερινότητά τους με θετικές στάσεις και απόψεις. Επίσης έννοιες όπως «ομαδικότητα» και «συνεργασία» άρχισαν να χρησιμοποιούνται τόσο λεκτικά όσο και πρακτικά. Αυτό φαίνεται από την απόρριψη από τους ίδιους, συμπεριφορών οι οποίες αποκλείουν το εμείς και δεν σέβονται τους άλλους. Επίσης οι μαθητές φαίνεται να αντιλήφθηκαν ότι η καλύτερη λύση για την επίλυση των συγκρούσεων δεν είναι άλλη από τη συζήτηση. Ο θυμός και οι εγωισμοί έγινε αντιληπτό από τους μαθητές ότι δεν βοηθούν στην δημιουργία υγιούς περιβάλλοντος Σε ερώτημα των μαθητών αν τους βοήθησε το πρόγραμμα και αν ναι σε ποιους τομείς, δεκαπέντε μαθητές απάντησαν ότι τους βοήθησε πολύ το πρόγραμμα σε αντίθεση με δύο μαθητές, οι οποίοι απάντησαν ότι δεν τους βοήθησε καθόλου το πρόγραμμα. Συγκεκριμένα οι μαθητές έδωσαν τις παρακάτω απαντήσεις: «Σεβασμός, ακούω, θυμάμαι, ομάδα» «Είμαστε όλοι φίλοι» «Σέβομαι τους άλλους» «Δεν κοροϊδεύουμε» «Να μην τσακωνόμαστε» «Να μην προκαλούμε» «Ναι στην φιλία» Στο ερώτημα να χαρακτηρίσουν το πρόγραμμα με 3-5 λέξεις, οι πλείστοι μαθητές, δεκαπέντε μαθητές από τους δεκαεπτά, ανάφεραν πολύ θετικούς χαρακτηρισμούς όπως: τέλειο, άπαικτο, φανταστικό, έξυπνο, τέλειο, διασκεδαστικό, υπέροχο, ωραίο, συναισθηματικό. Φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα έντονα τα θετικά συναισθήματα που αποκόμισαν οι μαθητές από το πρόγραμμα αυτό. Τέλος στο ερώτημα στο οποίο οι μαθητές καλούνται να αναφέρουν τις εισηγήσεις τους για το πρόγραμμα, όλοι οι μαθητές εκτός από δύο μαθητές ανάφεραν πάλι πολύ θετικά σχόλια όπως: «είναι φανταστικό» «δεν υπάρχει καλύτερο» «συνεχίστε όπως είναι» «νομίζω ότι είναι τέλειο» «είναι ήδη τέλειο» είναι τέλειο, υπάρχουν πολλές περιπέτειες» Από τη συνέντευξη με τη δασκάλα: Όταν ζητήθηκε από την δασκάλα της τάξης να αναφέρει εάν υπήρχαν κάποια αποτελέσματα με την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος στη τάξη της, η ίδια αναφέρει «τα αποτελέσματα είναι καταπληκτικά, 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 527

7 θεαματικά». Θέλοντας να επεξηγήσει την αναφορά της προσθέτει «η δουλειά μου στη τάξη είναι πιο εύκολη γιατί έχω μιαν ομάδα που συνεργάζεται», «πολύ πιο εύκολα επιλύουν τις διαφωνίες μεταξύ τους και πολύ πιο εύκολα ζητούν συγνώμη και συγχωρούν». Συνεχίζοντας η δασκάλα της τάξης αναφέρει ότι τα παιδιά της τάξης της κατάφεραν «να λειτουργούν περισσότερο στο εμείς από το εγώ». Η ίδια προσθέτει ότι το πρόγραμμα κατάφερε να επηρεάσει θετικά και τους γονείς των παιδιών γιατί όπως η ίδια αναφέρει σε προσωπικές συναντήσεις με αυτούς, εξέφρασαν στην ίδια «την ικανοποίησή τους» και ένιωθαν «περήφανοι» για την εφαρμογή του προγράμματος στη τάξη των παιδιών τους. Από τη συνέντευξη με τη διευθύντρια: Η διευθύντρια του σχολείου περιγράφει τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του προγράμματος στη συγκεκριμένη τάξη «εκπληκτικά» γιατί τα παιδιά αυτά «έχουν δεθεί σαν ομάδα και έχουν αναπτύξει πολύ στενούς δεσμούς».η ίδια αναφέρει ότι της έχει κάνει εντύπωση «η ελευθερία» που νιώθουν αυτά τα παιδιά να εκφραστούν μέσα στην ομάδα τους και να συζητήσουν μεταξύ τους «πράγματα ή καταστάσεις που τους ενοχλούν». Επίσης συγκρίνοντας αυτά τα παιδιά με τα παιδιά των άλλων τάξεων της ίδιας ηλικίας αναφέρει «η ομάδα αυτή παρουσίασε τα λιγότερα προβλήματα συγκρούσεων» και το σημαντικότερο «όταν υπήρχαν κάποιες συγκρούσεις αυτές επιλύονταν πολύ γρήγορα και εύκολα σε σχέση με άλλες τάξεις». Συμπεράσματα Από την πρώτη αυτή αξιολόγηση φαίνεται ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει αρέσει στους εμπλεκόμενους, οι οποίοι θεωρούν ότι είναι από τα ενδιαφέροντα προγράμματα που έχουν βιώσει στην σχολική τους μονάδα. Η θετική αντιμετώπιση των μαθητών, της σχολικής μονάδας και η στάση των γονιών προς το πρόγραμμα,μας δίνει την δύναμη να συνεχίσουμε την εφαρμογή του, εμπλουτίζοντας και βελτιώνοντάς το. Τα παιδιά μέσα από τα βιωματικά αυτά εργαστήρια είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με έννοιες όπως είναι η ομαδικότητα, η αποδοχή της διαφορετικότητας, και ανάπτυξη βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων, μέσα από μια διαφορετική προσέγγιση. Η πρώτη αυτή αξιολόγηση του προγράμματος φαίνεται να είναι θετική για το πρόγραμμα. Για να είμαστε σίγουροι όμως ότι η αποτελεσματικότητα του προγράμματος είναι ουσιαστική θα πρέπει να ελέγξουμε τα αποτελέσματα του, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Στο προσεχές μέλλον θα αξιολογηθούν ξανά τα αποτελέσματα του προγράμματος ώστε να εξεταστεί το κατά πόσον μπορούν να διατηρηθούν στο χρόνο. Επίσης έχουμε ξεκινήσει την οργάνωση μιας σειράς δραστηριοτήτων, οι οποίες στοχεύουν στο να βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό της γενικής τάξης, να δουλεύει και να επεξεργάζεται τις βασικές έννοιες και τη φιλοσοφία του προγράμματος στην καθημερινότητα του σχολείου. Το πρόγραμμα αυτό ξεκίνησε ως ένα πρόγραμμα, το οποίο στόχευε στην στήριξη των παιδιών με οπτική αναπηρία. Στην συνέχεια όμως παρατηρήσαμε ότι η βιωματική προσέγγιση του «Ουράνιου Τόξου», αναφέρεται και αγκαλιάζει όλα τα παιδιά μιας τάξης και οι δραστηριότητές του βοηθούν στη καλλιέργεια δεξιοτήτων, αναγκαίων για οποιανδήποτε ομάδα ανθρώπων. Η διαφορετικότητα εμφανής ή μη είναι χαρακτηριστικό οποιασδήποτε ομάδας ανθρώπων. Όραμά μας είναι να μπορούμε να γιορτάζουμε αυτή την διαφορετικότητα και να την κάνουμε μέρος της ζωής μας, μέσα σε περιβάλλον σεβασμού. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 528

8 Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Κακαβούλης Αλέξανδρος (1988). Η Συγγνώμη στις Διαπροσωπικές Σχέσεις. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ξενόγλωσση Bell, J. (2005). Doing your Research Project. U.K. The Bath Press. Downing, J. A. (2007). Students with Emotional and Behavioural Problems. New Jersey: Pearson Education. Gardner H. (1993). Multiple Intelligence - The theory in Practise. New York: Basic Books. Goleman, D (1995). Emotional Intelligence. Bentam Books. Goleman, D. (1998). Working with Emotional Intelligence. Great Britain: Bloomwbury. Gottman, J. (1997). The Heart of Parenting. Robson, C. (1993). Real World Research. Blackwell, U.K. Wiliams, W. and Sternberg R. (1988). Group Intelligence. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 529