ΒΙΒΛΙΟ ΕΝ ΕΚΑΤΟ Η MAXH ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ (997 Μ.Χ.) Του Αντιστρατήγου ε.α.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΒΙΒΛΙΟ ΕΝ ΕΚΑΤΟ Η MAXH ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ (997 Μ.Χ.) Του Αντιστρατήγου ε.α."

Transcript

1 ΒΙΒΛΙΟ ΕΝ ΕΚΑΤΟ Η MAXH ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ (997 Μ.Χ.) Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γύρω από την Μαιώτιδα Λίµνη, δηλαδή τη σηµερινή Αζοφική Θάλασσα, η οποία είναι βόρεια από τη Μαύρη Θάλασσα, υπήρχε, παλιά, ένα Ουνογουροβουλγαρικό κράτος (βλέπε φωτογραφία Νο 1). Φωτ. Νο 1: Το Ουνογουροβουλγαρικό Κράτος και οι Βούλγαροι στα Βαλκάνια. Κατά τα µέσα του 7 ου αιώνα ήλθαν, από ανατολικά, οι Χαζάροι και υποδούλωσαν ένα µέρος από τους Ουνογουροβουλγάρους. Οι υπόλοιποι, µε διάφορους αρχηγούς, µετακινήθηκαν δυτικά. Ένας από αυτούς τους αρχηγούς, ο Ασπαρούχ, πέρασε τους ποταµούς «άναστρι» (το σηµερινό νείπερο) και «άναπρι» (το σηµερινό νείστερο) και εγκαταστάθηκε στο βόρειο µέρος του έλτα του ποταµού ούναβη. Αυτοί ήταν οι γνωστοί µας Βούλγαροι. Το τελευταίο αυτό έγινε όταν, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ήταν ο Κωνσταντίνος ( ). Από εκεί, οι Βούλγαροι, έκαναν επιδροµές στις γειτονικές Βυζαντινές περιοχές. Ύστερα από µία αποτυχηµένη εκστρατεία εναντίον τους, από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, το 680 µ.χ., οι Βούλγαροι πέρασαν το ούναβη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω από τη Βάρνα. 1 1 Το ιστορικό της αποτυχίας της εκστρατείας έχει ως εξής: Το 680 µ.χ., Ο Αυτοκράτορας, πέρασε, µε πολύ στρατό, το ούναβη και προσπάθησε να παρασύρει τους Βουλγάρους, να δώσουν µάχη. Οι Βούλγαροι, όµως, το απέφευγαν αυτό και παρέµεναν κρυµµένοι στα κρησφύγετά τους, που ήταν µέσα στα βαλτοτόπια του ούναβη. Το γεγονός αυτό είχε σαν συνέπεια τη µείωση του ηθικού του Βυζαντινού Στρατού, διότι

2 Ο Αυτοκράτορας προσπάθησε να τους εκδιώξει, αλλά δεν το πέτυχε και έτσι, το 681 µ. Χ., έκλεισε ειρήνη µαζί τους, αφού, µάλιστα, θα τους πλήρωνε και ετήσιο φόρο!!!!. Οι Βούλγαροι, στα εδάφη που εγκαταστάθηκαν, πνίγηκαν µέσα στο σλαβικό πλήθος, που ήταν εγκατεστηµένο εκεί από πριν. Με τον τρόπο αυτό έχουµε το πρώτο σλαβοβουλγαρικό κράτος µέσα στο Βυζαντινό κράτος. Από τότε άρχισε ένας άγριος, αδυσώπητος και χωρίς έλεος αγώνας µεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων, ο οποίος συνεχίζεται και µέχρι σήµερα.. Τη µεγαλύτερή του δύναµη απόκτησε, το νέο κράτος των Βουλγάρων, όταν, Τσάρος των, ήταν ο Συµεών, ο οποίος βασίλευσε από το 890 µέχρι το 927 µ. Χ. Ο Συµεών οραµατίζονταν «την αγία ρωµαϊκή αυτοκρατορία του βουλγαρικού έθνους µε έδρα την Κωνσταντινούπολη». Αυτό θυµίζει «Την Αγία Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία του Γερµανικού Έθνους». Το όραµα αυτό, του Συµεών, προκάλεσε την έκρηξη φοβερών πολέµων µε τεράστιες απώλειες και καταστροφές και από τις δύο πλευρές. Το 927 απεβίωσε ο Συµεών, χωρίς να ιδεί το όνειρό του πραγµατοποιούµενο. Το 971, όταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ιωάννης Τσιµισκής, καταλύθηκε το βουλγαρικό κράτος και προσαρτήθηκε στην Αυτοκρατορία του Βυζαντίου. Το 976 Τσάρος των Βουλγάρων έγινε, πραξικοπηµατικά (για το Βυζαντινό Κράτος, αφού, η Βουλγαρία, ήταν προσαρτηµένη σ αυτό) ο Σαµουήλ. Το όνειρό του ήταν µικρότερης εµβέλειας από αυτό του Συµεών. Αυτός ονειρεύονταν την «ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους και την επέκτασή του προς τη Θεσσαλονίκη και την κεντρική και νότια Ελλάδα». Αποτέλεσµα αυτού του ονείρου ήταν να εκραγεί ένας νέος µακροχρόνιος, αδυσώπητος, σκληρός και ανελέητος βυζαντινοβουλγαρικός πόλεµος Τον ίδιο χρόνο, δηλαδή το 976, γίνεται Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ο Βασίλειος Β, ο οποίος έθεσε, σαν κυρία επιδίωξή του, την παντελή εξάλειψη του βουλγαρικού κινδύνου. Από τον ανωτέρω πόλεµο νικητής βγήκε ο Βασίλειος. Το 1018 παραδόθηκαν οι Βούλγαροι στον Αυτοκράτορα Βασίλειο και, έτσι, έσβησε και το νέο βουλγαρικό κράτος. 2 Η νίκη του Βασιλείου εναντίον των Βουλγάρων του έδωσε τον τίτλο του Βουλγαροκτόνου. κυνηγούσαν, µέσα στους βάλτους, έναν εχθρό, χωρίς να µπορούν να τον αντικρίσουν και, ο οποίος, είχε τη δυνατότητα να τους επιτεθεί, όπου και όποτε ήθελε. Επάνω στο κρίσιµο αυτό σηµείο αρρώστησε ο Αυτοκράτορας και µετέβη στη Μεσηµβρία. ιαδόθηκε όµως η φήµη ότι, ο Αυτοκράτορας, δείλιασε και γι αυτό έφυγε προς τα οπίσω. Τότε, ο Στρατός, νόµισε ότι εγκαταλείφθηκε από τον Αυτοκράτορα και άρχισε να υποχωρεί. Στην αρχή η υποχώρηση εξελίσσονταν κανονικά, σε λίγο, όµως, µετατράπηκε σε άτακτη φυγή, χωρίς οι Βούλγαροι να το έχουν αντιληφθεί. Όταν κατάλαβαν περί τίνος πρόκειται, επέπεσαν εναντίον του Βυζαντινού Στρατού και, κυνηγώντας τον, διάβηκαν το ούναβη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω από τη Βάρνα. 2 Ο Σαµουήλ πέθανε το 1014 από αποπληξία. Τούτο έγινε µετά από δύο ηµέρες, απ όταν είδε τους τυφλούς στρατιώτες, που του έστειλε ο Βασίλειος µετά τη µάχη του Κλειδίου. 2

3 Ένα σηµαντικό επεισόδιο, του ανωτέρω πολέµου, ήταν και η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ, την οποία θα παρουσιάσουµε στη συνέχεια. 3 ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΑΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ α. Τα δεδοµένα: Το 995, ο Αυτοκράτορας Βασίλειος, διακόπτει τις επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων και αναχωρεί, εσπευσµένα, για τη Συρία, προκειµένου να αντιµετώπιση προβλήµατα ασφαλείας των ανατολικών συνόρων της Αυτοκρατορίας. 4 Αυτή την απασχόληση του Βυζαντινού Στρατού, στα ανατολικά της Αυτοκρατορίας, την εκµεταλλεύθηκε, ο Σαµουήλ, για την αναδιοργάνωση του στρατού του και, το 996, 5 επιτίθεται κατά της Θεσσαλονίκης (βλέπε φωτογραφία Νο 2). 3 Τα γεγονότα της «Μάχης του Σπερχειού» έχουν γραφεί από τον βυζαντινό χρονογράφο Ιωάννη Σκυλίτζη, η χρονογραφία του οποίου περιλαµβάνει τα γεγονότα από το 811 έως το 1079 µ. Χ. Από αυτόν τα έχουν πάρει οι λοιποί ιστορικοί. 4 Το 994 αιγυπτιακά στρατεύµατα πολιορκούσαν το Χαλέπι, το οποίο ήταν βυζαντινό προτεκτοράτο. Ο Εµίρης του Χαλεπίου ζήτησε τη βοήθεια του Αυτοκράτορα. Προ του ενδεχοµένου να κινδυνεύσει η Αντιόχεια, µετά την πτώση του Χαλεπίου, αποφάσισε, ο Βασίλειος, να σπεύσει σε βοήθεια. Κατόπιν τούτου διέκοψε τις επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων και τοποθέτησε, στη Θεσσαλονίκη, τον Μάγιστρο Γρηγόριο Ταρωνίτη, Στρατηγό του Θέµατος της Θεσσαλονίκης, µε ισχυρές δυνάµεις, δια να δύναται να αποκρούσει τις βουλγαρικές επιδροµές. Μετά ταύτα επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί, αµέσως, ξεκίνησε για τη Συρία. Με ταχύτατη πορεία διέσχισε την αυτοκρατορία, από τη δύση µέχρι την ανατολή, εντός 26 ηµερών και, στα τέλη του Απριλίου του 995, παρουσιάσθηκε, αιφνιδιαστικά, στην περιοχή του Χαλεπίου. Οι πολιορκητές, κατάπληκτοι από την εµφάνιση των Βυζαντινών στρατευµάτων, έλυσαν αµέσως την πολιορκία. Εντός έξι µηνών είχε διευθετηθεί η κατάσταση στα ανατολικά σύνορα. Το φθινόπωρο του 995 αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη και την 1 η Ιανουαρίου του 996 τον βρίσκουµε να έχει επιστρέψει σ αυτή. 5 εν αναφέρεται, στις ιστορικές πηγές, η ακριβής ηµεροµηνία επιθέσεως κατά της Θεσσαλονίκης. Ο χρόνος της επιθέσεως αναφέρεται, σ αυτές, ως εξής: «Κατά τη διάρκεια της εις Βασιλεύουσαν παραµονής του Βασιλείου..». Άρα, η επίθεση του Σαµουήλ, άρχισε µετά την 1 ην Ιανουαρίου του 996, ηµεροµηνία κατά την οποία, ο Αυτοκράτορας, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την επίθεση αυτή φονεύθηκε ο Ταρωνίτης και συνελήφθη αιχµάλωτος ο γιος του Ασώτιος. 3

4 Φωτ. Νο 2: ροµολόγιο εισβολής του Σαµουήλ στη Νότια Ελλάδα. Αντιλαµβανόµενος, όµως, ότι δεν δύναται να καταλάβει την οχυρά πόλη, στρέφεται προς Νοτιοδυσµάς, διαβαίνει τα Τέµπη και, δια της Θεσσαλίας, Βοιωτίας και Αττικής, εισδύει στην Πελοπόννησο λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα. Κατά του Σαµουήλ εστάλη, υπό του Βασιλείου, ο Στρατηγός Μάγιστρος 6 Νικηφόρος Ουρανός, ο οποίος (βλέπε φωτογραφία Νο 3), από τη Θεσσαλονίκη έφθασε στη Λάρισσα και, αφού άφησε εκεί τις αποσκευές του, διέσχισε, δια συντόνων πορειών, την πεδιάδα των Φαρσάλων, διάβηκε τον Απιδανό ποταµό (τον σηµερινό Φαρσαλιώτη) και στρατοπέδευσε παρά την όχθη του πληµµυρισµένου Σπερχειού. 6 Μάγιστρος ήταν αξίωµα απονεµόµενο από τους Βυζαντινούς. Αρχικά απονέµονταν σε στρατιωτικούς, ενώ, βραδύτερα, σε αυλικούς και ανωτάτους πολιτικούς υπαλλήλους. Το αξίωµα το απένειµε ο ίδιος ο Αυτοκράτορας σε ειδική τελετή. 4

5 Φωτ. Νο 3: ροµολόγιο κινήσεως Νικηφόρου Ουρανού προς την κοιλάδα του Σπερχειού Στην αντίπερα όχθη ήταν στρατοπεδευµένος ο Σαµουήλ, 7 ο οποίος, επιστρέφοντας, εύρε και αυτός το Σπερχειό πληµµυρισµένο και, ως εκ τούτου, αναγκάσθηκε να διακόψει την πορεία του. Οι Βούλγαροι έσυραν, µαζί τους, τεράστιο όγκο λαφύρων και πολλούς αιχµαλώτους. Ο Σαµουήλ πείσθηκε ότι, ο πληµµυρισµένος ποταµός, είναι ανυπέρβλητο εµπόδιο για τους Βυζαντινούς και, ως εκ τούτου, χαλάρωσε τα µέτρα φρουρήσεως και ασφαλείας του στρατοπέδου του. Ο Ουρανός, όµως, βρήκε πόρο και, αφού διαπεραίωσε το στρατό του στην αντίπερα όχθη του Σπερχειού, επιτέθηκε, αιφνιδιαστικά, κατά του βουλγαρικού στρατού. Ο αιφνιδιασµός επέτυχε πλήρως και, οι Βούλγαροι, υπέστησαν τροµερές απώλειες. Όλοι οι Βυζαντινοί αιχµάλωτοι απελευθερώθηκαν και όλα τα λάφυρα έπεσαν στα χέρια του Νικηφόρου Ουρανού. Αυτά είναι, όλα κι όλα, τα ιστορικά στοιχεία τα οποία µας παρέχονται και τα οποία τα έλαβα από το βιβλίο του Ιωάννη Καραγιαννόπουλου µε τον τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ». 7 Αυτό σηµαίνει ότι, ο Σαµουήλ, έφθασε πρώτος στην κοιλάδα του Σπερχειού. 5

6 β. Τα ερωτήµατα που ανακύπτουν: Από την ανάλυση των όσων γράφονται, ανωτέρω, προκύπτουν τα ακόλουθα ερωτήµατα: (1). Ποιο ήταν το δροµολόγιο επιστροφής του Σαµουήλ; (2). Σε ποια περιοχή στρατοπέδευσε; (3). Που ήταν ο πόρος που βρήκε ο Νικηφόρος Ουρανός, από τον οποίο διαπεραίωσε το στρατό του στην αντίπερα όχθη; (4). Ποιο ήταν το σχέδιο επιθέσεως του Νικηφόρου Ουρανού και πως άρχισε και εξελίχθηκε η µάχη; Σ αυτά τα ερωτήµατα θα προσπαθήσουµε να δώσουµε απάντηση στο υπόλοιπο µέρος της παρούσης διατριβής. Τούτο θα επιτευχθεί: (1). Με την περαιτέρω στρατιωτική ανάλυση των, ως ανωτέρω, παρεχοµένων πληροφοριών για τους Βουλγάρους και τους Βυζαντινούς. (2). Με τη στρατιωτική ανάλυση του εδάφους και των καιρικών συνθηκών, την εποχή της Μάχης και την εκτίµηση του βαθµού επιδράσεως, αυτών, επί του προσδιορισµού της περιοχής στην οποία έγινε η Μάχη και στον τρόπο διεξαγωγής της. (3). Με τη συγκέντρωση και ανάλυση των παρεχοµένων πληροφοριών, από την τοπική παράδοση των κατοίκων, οι οποίες θα συµβάλουν στον εντοπισµό της περιοχής, στην οποία διεξήχθη η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ. ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΝΑΚΥΠΤΟΝΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ α. Η ανάλυση της σηµασίας της λέξεως «πληµµυρισµένος»: Όταν λέµε ότι, ο Σπερχειός, ήταν «πληµµυρισµένος», εννοούµε ότι εισέρευσαν στην κοίτη του, ένεκα των πολλών οµβρίων υδάτων, ποσότητες νερού, πέραν εκείνων που ήταν δυνατό να χωρέσει αυτή. Το πλεονάζον νερό ξεχείλιζε και χύνονταν έξω από την κοίτη. Σαν φυσικό και αναπότρεπτο επακόλουθο αυτής της καταστάσεως είναι να κατακλυσθεί, η κοιλάδα του Σπερχειού, από τα νερά που ξεχείλισαν. Στο χωριό µου, το Κωσταλέξι, όταν λέµε τη φράση «βγήκι του πουτά µ» (βγήκε το ποτάµι = ξεχείλισε το ποτάµι), εννοούµε κατ ευθείαν, ότι, ο κάµπος, κατακλύσθηκε µε νερό. Ο βαθµός κατακλυσµού της κοιλάδας είναι ανάλογος µε την ποσότητα του νερού που έχει ξεχειλίσει από το ποτάµι. Άρα, όταν έγινε η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ, δεν είχαµε, µόνο, τον πληµµυρισµένο Σπερχειό, αλλά και την κατακλυσµένη κοιλάδα του. β. ιαδικασία κατακλυσµού της κοιλάδας του Σπερχειού και οι επιπτώσεις, του κατακλυσµού της, στην επιλογή του χώρου στρατοπεδεύσεως των Βουλγάρων: 6

7 (1). Η διαδικασία κατακλυσµού (βλέπε επόµενη φωτογραφία Νο 4): Φωτ. Νο 4: ιαδικασία κατακλυσµού της κοιλάδας του Σπερχειού. Σε κάθε περίπτωση ισχυρής βροχοπτώσεως, το Μπικιόρεµµα (Φαίνεται στο άνω υτικό µέρος της φωτογραφίας), κατέβαζε πολύ νερό, µε αποτέλεσµα να πληµµυρίζει. Τα νερά του, όµως, εκτρέπονταν (και εκτρέπονται), αποκλειστικά και µόνο, προς Νοτιοανατολάς, όπως δείχνουν και τα βέλη, µε το έντονο µπλε χρώµα της φωτογραφίας, τα οποία ξεκινούν από το Μπικιόρεµµα. Για ποιο λόγο συµβαίνει αυτό, θα το δούµε στη συνέχεια. Ο Σπερχειός πληµµύριζε και αυτός ταυτόχρονα µε το Μπικιόρεµµα. Η ιδιαιτερότητα της πληµµύρας του Σπερχειού είναι ότι, τα νερά του που ξεχείλιζαν, εκτρέπονταν (και εκτρέπονται) αποκλειστικά και µόνο προς βορράν της κοίτης του. Τούτο απεικονίζεται µε τα θαλασσί χρώµατος βέλη, στη φωτογραφία, τα οποία ξεκινούν από το Σπερχειό. Το φαινόµενο αυτό συµβαίνει διότι, η κλήση των κατερχοµένων βορείων αντερεισµάτων της Οίτης, τελειώνει, ακριβώς, στη Νότια όχθη του ποταµού και, έτσι, το νερό που ξεχειλίζει, δεν µπορεί να ξεχειλίσει προς την πλευρά αυτή. Από τα ανωτέρω καταφαίνεται ότι, ο κατακλυσµός της κοιλάδας του Σπερχειού, ήταν (και είναι) η συνισταµένη των πληµµυρών του ίδιου του Σπερχειού και του Μπικιορέµµατος. Η περιοχή της κοιλάδας του Σπερχειού που κατακλύζονταν 8, µε την ανωτέρω διαδικασία, είναι Ανατολικά του Μπικιορέµµατος και Βορείως του Σπερχειού ποταµού. Φθάνει, δε, µέχρι Νότια του Σιδηροδροµικού Σταθµού Λιανοκλαδίου, του χωριού Καλύβια και της Λαµίας, καθώς και µέχρι το χωριό Κόµµα και ακόµη ανατολικότερα. Στην περίπτωση αυτή, Νοτίως µεν του Σπερχειού, έχουµε τη δυνατότητα να πλησιάσουµε τον ποταµό µέχρι την όχθη του, Βορείως, όµως, έχουµε τη δυνατότητα να τον πλησιάσουµε, µέχρις εκεί που µας επιτρέπουν τα νερά, τα οποία κατέκλυσαν την κοιλάδα του. 8 Γράφω «κατακλύζονταν», διότι, µε τα τελευταία αντιπληµµυρικά έργα (Εκβάθυνση της κοίτης του Σπερχειού, κατασκευή της διώρυγας κατά µήκος της κοιλάδας του και διοχέτευση, µέσα σ αυτή, των νερών του Μπικιορέµµατος), έχει αλλοιωθεί σηµαντικά η ανωτέρω διαδικασία. 7

8 Στην ανωτέρω διαδικασία οφείλονταν και ο κατακλυσµός της κοιλάδας του Σπερχειού, όταν έγινε η οµώνυµη Μάχη, γιατί και τότε υπήρχαν οι ίδιες εδαφολογικές συνθήκες. (2). Οι επιπτώσεις από τον κατακλυσµό: Όπως αναφέραµε, η περιοχή της κοιλάδας του Σπερχειού η οποία δέχονταν τα περισσότερα νερά - από τις ως ανωτέρω πληµµύρες - είναι η κειµένη Ανατολικά του Μπικιορέµατος. Άρα, ο Σαµουήλ, έπρεπε να στρατοπεδεύσει Νότια του Σπερχειού, Ανατολικά του Μπικιορέµατος και απέναντι από την περισσότερο κατακλυσµένη περιοχή, για να εκµεταλλευθεί την από Βορρά ασφάλεια, που του παρείχε αυτή. Μόνο αυτή η θαλασσοπληµµύρα, της ανωτέρω περιοχής, ήταν ικανή να εµφυσήσει, στο Σαµουήλ, το αίσθηµα της ασφαλείας από βορρά, τόσο πολύ µάλιστα, ώστε να τον παρασύρει στη χαλάρωση των µέτρων ασφαλείας του στρατοπέδου του, όπως µας το παραδίδει η ιστορία. γ. Η θέση της παραλίας της κοιλάδας του Σπερχειού, όταν έγινε η οµώνυµη µάχη και οι επιπτώσεις από το γεγονός αυτό. (1). Η θέση της παραλίας: (βλέπε φωτογραφία Νο 5): Φωτ, Νο 5: Η Αρχαία και η σηµερινή παραλία του Μαλιακού Κόλπου. 9 Στην ανωτέρω φωτογραφία φαίνονται: - Η αρχαία παραλία του Μαλιακού Κόλπου, το 480 π. Χ., ήτοι πριν 1500 χρόνια από τη ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ, καθώς και σηµερινή παραλία του Η φωτογραφία έχει ληφθεί από το βιβλίο «ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΤΛΑΣ» του Κωνσταντίνου Κοντορλή/ Για το ίδιο θέµα, ο Βορτσέλας, γράφει, στο βιβλίο του «φθιώτις» του 1907, ότι ο ποταµός: «...εισέβαλεν, επί των Περσικών πολέµων, εις τον Μαλιακόν κόλπον, όστις, τότε, εισεχώρει µέχρι του χωρίου Κόµµα και ολίγον έτι δυτικώτερον αυτού...». Στα συµπεράσµατα αυτά, κατά το Βορτσέλα, κατέληξε ο Άγγλος περιηγητής Ληκ, ο οποίος στηρίχθηκε σε περιγραφή της κοιλάδας του Σπερχειού από τον Ηρόδωτο. Έκαµε µάλιστα, ο Ληκ, επιτόπια µελέτη της περιοχής. Με το «ολίγον έτι δυτικότερον» από το Κόµµα, το οποίο αναφέρει ανωτέρω ο Βορτσέλας, φθάνουµε, λίγο πολύ, στην αρχαία παραλία του Σπερχειού, όπως φαίνεται στη φωτογραφία Νο 5. 8

9 - Οι ποταµοί Ασωπός, Μέλας (τα σηµερινά Μαυρονέρια) και ύρας (ο σηµερινός Γοργοπόταµος) οι οποίοι, στην αρχαιότητα, χύνονταν απ ευθείας στη θάλασσα, ενώ, τώρα, είναι παραπόταµοι του Σπερχειού - Ο ποταµός Σπερχειός. Από το χάρτη της φωτογραφίας διαπιστώνεται, µε βάση την κλίµακα στην οποία είναι σχεδιασµένος, ότι, οι προσχώσεις των ανωτέρω ποταµών και ιδίως του Σπερχειού, µετακίνησαν την παραλία του Μαλιακού Κόλπου, προς Ανατολάς, κατά 11 χιλιόµετρα περίπου, ήτοι κατά µέτρα, περίπου, ανά 500 χρόνια. Άρα, το 997 µ. Χ., ήτοι 1500, περίπου, χρόνια µετά το 480 π.χ., δηλαδή τρεις φορές τα 500 χρόνια, θα πρέπει να µετακινήθηκε η παραλία του Μαλιακού Κόλπου, προς Ανατολάς, κατά µέτρα περίπου. 11 Θα ήταν, δηλαδή, υτικά, περίπου, του σηµερινού χωριού Ανθήλη. Ακόµη, υτικά και Νότια από την ούτως, σε γενικές γραµµές, προσδιοριζόµενη παραλία του Μαλιακού κόλπου το 997 µ. Χ., θα υπήρχαν εκτεταµένα βαλτοτόπια, τα οποία θα περιόριζαν, ακόµη περισσότερο, την κοιλάδα του Σπερχειού (βλέπε κατεύθυνση βελών υτικά της Ανθήλης, στη φωτογραφία Νο 5). Βέβαια, ο υπολογισµός για την τοποθέτηση της ακτής του Μαλιακού Κόλπου δυτικά της Ανθήλης, είναι πολύ απλουστευµένος, γιατί, κατά τα αρχικά στάδια, όταν η κοιλάδα ήταν στενότερη, η ταχύτητα µετακινήσεως της ακτής, Ανατολικά, θα ήταν πιο γρήγορη, ενώ, όσο η κοιλάδα φάρδαινε, η ταχύτητα µετακινήσεως θα ήταν πιο αργή. Τα εκτεταµένα βαλτοτόπια, όµως, πριν από την ακτή καλύπτουν επαρκώς τις επιπτώσεις, όπως διατυπώνονται στην επόµενη παράγραφο. (2). Οι επιπτώσεις από τη θέση της ακτής το 997 µ. Χ.: Με βάση τα ανωτέρω εκτιµάται, ότι ήταν αδύνατο να υπάρχει, το 997 µ. Χ., οδός, η οποία θα συνέδεε τη δυτική έξοδο των Στενών των Θερµοπυλών, σε ευθεία γραµµή, µε το Ζητούνι (Λαµία). Κατόπιν τούτου, ο Σαµουήλ, έπρεπε να αναζητήσει άλλο δροµολόγιο, υτικότερα, για να διαβεί το Σπερχειό και να φθάσει στην πόλη αυτή. δ. ροµολόγιο το οποίο ακολούθησε, ο Σαµουήλ, κατά την επιστροφή του (βλέπε φωτογραφία Νο 6): (1). Τα δεδοµένα: Το ιππικό του Σαµουήλ, οι χιλιάδες αιχµάλωτοι και ο τεράστιος όγκος λαφύρων, συνέθεταν µία φάλαγγα βαρείας συνθέσεως και µεγάλου µήκους. Να σηµειώσουµε, ακόµη, ότι τόσο τα υλικά µάχης του στρατεύµατος, όσο και τα λάφυρα, θα µεταφέρονταν µε τροχοφόρα οχήµατα, δηλαδή κάρα και αραµπάδες. Μία τέτοια φάλαγγα απαιτούσε δροµολόγιο πεδινό και οµαλό, το οποίο, παρά τα ανωτέρω δεδοµένα, να επιτρέπει την, όσο το δυνατό, ταχεία κίνηση. Τούτο, εξ άλλου, πρέπει να ήταν και η βασική επιδίωξη του Σαµουήλ. Τέτοιο δροµολόγιο ήταν ένα και µοναδικό, αυτό το οποίο, από Αταλάντη, Ελάτη και Σκάρφεια, διέρχονταν µέσω των Στενών των Θερµοπυλών (Τα πράσινα βέλη στη φωτογραφία Νο 6): 11 Για το θέµα αυτό, ο Βορτσέλας, γράφει: «Κατά ταύτα η παραλία του Μαλιακού Κόλπου, από των Περσικών Πολέµων µέχρι τούδε, µετετοπίσθη έξ χιλιόµετρα και πλέον προς ανατολάς». Τούτο συµφωνεί µε τους δικούς µας υπολογισµούς. 9

10 Φωτ. Νο 6: Το αρχαίο δροµολόγιο από Ελάτεια και Σκάρφεια δια µέσου των Στενών των Θερµοπυλών. Το δροµολόγιο αυτό (Βλέπε φωτογραφία Νο 7) ήταν µέρος του ρωµαϊκού στρατιωτικού δρόµου, ο οποίος, από Λάρισσα Κραννώνα Φάλαρα 12 Θερµοπύλες Σκάρφεια - Ελάτεια και Αταλάντη, έφθανε στις Πλαταιές και, από εκεί, στην Αθήνα και στην Κόρινθο. 13 Τον ίδιο δρόµο, βεβαίως, θα τον διατήρησαν και θα τον χρησιµοποιούσαν και οι Βυζαντινοί. Αυτόν το δρόµο, επίσης, χρησιµοποιούσαν και οι διάφοροι βάρβαροι τόσο για την εισβολή τους στην κυρίως Ελλάδα, όσο και για την επιστροφή τους. 12 Φάλαρα: Αρχαία παράλια πόλη. Η θέση της ήταν, ενδεχοµένως, στη θέση του σηµερινού χωριού Αυλάκι. Άλλοι την ταυτίζουν µε τη θέση της σηµερινής Στυλίδας, εκ του οποίου προέκυψε και η ονοµασία του σηµερινού ήµου Φλάρων, µε πρωτεύουσα τη Στυλίδα. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν αναφέρεται η Λαµία. Φάλαρα, στην αρχαιότητα, έλεγαν τα µεταλλικά κοσµήµατα, τα οποία τοποθετούσαν στην περικεφαλαία. Σήµερα, µε τη λέξη αυτή, εννοούµε τα κοσµήµατα που τοποθετούνται στην προµετωπίδα των αλόγων ή του χαλινού. 13 Συµπληρωµατικά στοιχεία για το δροµολόγιο αυτό παρέχονται ως κατωτέρω: Το ίδιο δροµολόγιο ακολούθησε ο Σαµουήλ και κατά την αντίστροφη έννοια, όταν κατέβαινε προς Αθήνα και Πελοπόννησο. - Είναι αυτονόητο ότι, τότε, για να µεταβεί κάποιος από τη Θεσσαλία στη Βοιωτία, έπρεπε να περάσει, υποχρεωτικά, δια µέσου των Στενών των Θερµοπυλών και εκείθεν Σκάρφεια, Αταλάντη (Λοκρίδα) κλπ. Να τι γράφει και το λεξικό «ΗΛΙΟΣ», στη λέξη «Θερµοπύλαι» για το ανωτέρω δροµολόγιο: «Κατά την αρχαιότητα και µετ αυτήν, επί αιώνας µακρούς, αι Θερµοπύλαι ήσαν η µόνη βατή δίοδος εκείνης, η οποία έφερεν εκ της Φθιώτιδος εις την Λοκρίδα και, γενικώτερον, από της Στεραιάς εις την Θεσσαλίαν». - Ο Νικηφόρος Ουρανός, κατερχόµενος προς την κοιλάδα του Σπερχειού, χρησιµοποίησε το δροµολόγιο Λάρισσα Φάρσαλα Θαυµακός ( οµοκός) Ζητούνι. Τούτο το έπραξε, βεβαίως, διότι εκτίµησε ότι, επί του δροµολογίου αυτού, θα ήταν δυνατό να συναντήσει, επιστρέφοντα, το Σαµουήλ. - Τέλος όταν, το φθινόπωρο του 1018, ο Αυτοκράτορας Βασίλειος έφθασε στο Ζητούνι, επισκεπτόµενος τα διάφορα πεδία των µαχών, καταπλάγηκε από τη θέα των σωρών των, λευκανθέντων από το χρόνο, οστών των Βουλγάρων στρατιωτών, που έπεσαν κατά τη µάχη του Σπερχειού, εθαύµασε, όµως, και το υπερµέγεθες τείχος, το οποίο, ο Αρµένιος Ρουπένιος, είχε αναγείρει στο µέσο του στενού των Θερµοπυλών, για να φράξει στους Βουλγάρους τη δίοδο από την οποία, αυτοί, πραγµατοποιούσαν τις επιδροµές τους κατά των θεµάτων της κυρίως Ελλάδος. Το τείχος αυτό έλαβε την ονοµασία «σκέλος» δηλαδή «µακρόν τείχος». Άρα δια µέσου των Θερµοπυλών εισέβαλαν και αποχωρούσαν οι Βούλγαροι. Αν το έκαµαν αυτό από αλλού, θα κατασκεύαζαν το «τείχος» εκεί και όχι στις Θερµοπύλες. 10

11 Φωτ. Νο 7: Ο αρχαίος ρωµαϊκός στρατιωτικός δρόµος Από τη υτική έξοδο των στενών ο αρχαίος δρόµος, την εποχή των περσικών πολέµων (Βλέπε φωτογραφία Νο 8), ακολουθούσε την ακόλουθη χάραξη: - Έβαινε Νοτίως του Ασωπού και, περνώντας τον ποταµό αυτόν, έφθανε στην αρχαία πόλη Ηράκλεια Στη συνέχεια περνούσε τους ποταµούς Μέλα και ύρα και έφθανε στην αρχαία πόλη Αντικύρα. Η Αντικύρα, κατά το λεξικό «ΗΛΙΟΣ», ήταν «πόλις των Οιταίων παρά τας εκβολάς του Σπερχειού, εν τη οποία Αθηνάδης ο Τραχίνιος, επίτηδες κατελθών, εφόνευσε τον Εφιάλτην, επικηρυχθέντα υπό των είς Πυλαίαν 15 συνελθόντων Αµφικτιόνων των άλλως Πυλαγορών 16». 14 Η Ηράκλεια κτίσθηκε το 426 π.χ. από τους Σπαρτιάτες, επί των ερειπίων της καταστραφείσης, από τους Οιταίους, αρχαιότατης πόλεως Τραχίνας. Η Τραχίς ήταν Πρωτεύουσα της Τραχινίας. Η συγκεκριµένη θέση της ήταν εκεί που είναι το σηµερινό χωριό Ανω Βαρδάτες. Κατά την Ελληνική Μυθολογία από την πόλη Τραχίνα, ο Ηρακλής, ανέβηκε στην Οίτη, για να καεί, κατά την επιθυµία του, επί της πυράς, για να λυτρωθεί από τους αφόρητους πόνους, που του προκαλούσε ο χιτώνας που του προσέφερε η γυναίκα του ηιάνειρα και ο οποίος ήταν εµποτισµένος µε το δηλητηριώδες αίµα του Κενταύρου Βύσσου. Στην Τραχινία στρατοπέδευσαν και τα στρατεύµατα του Ξέρξου, πριν επιτεθούν κατά των Θερµοπυλών. 15 Πυλαία εκαλείτο η σύνοδος των Αµφικτιόνων, η οποία ελάµβανε χώρα παρά το ναό της ήµητρος στις Θερµοπύλες, οι οποίες εκαλούντο και, απλώς, Πύλαι. Η Αµφικτιονία των Θερµοπυλών είναι πολύ αρχαιότερη αυτής των ελφών. Μετά την ίδρυση της δεύτερης το Αµφικτιονικό Συνέδριο γίνονταν δύο φορές το χρόνο, ήτοι: Την Άνοιξη στους ελφούς και το Θέρος στις Θερµοπύλες. Ακριβέστερα, στις Θερµοπύλες, η σύνοδος γίνονταν στην πόλη της Ανθήλης, στην οποία ήταν και ο ναός της ήµητρος. Η Ανθήλη ήταν πόλισµα (µικρή πόλη), η 11

12 Φωτ. Νο 8: Το αρχαίο δροµολόγιο από τη δυτική έξοδο των στενών µέχρι τη Λαµία (Ζητούνι) - Από την Αντικύρα, ο δρόµος, έκαµπτε προς Ανατολάς, διέρχονταν, σε ένα σηµείο εκεί, το Σπερχειό και, δια µέσου της κοιλάδας του, έφθανε στη Λαµία (Ζητούνι). Είναι προφανές ότι, το σηµείο διελεύσεως του ποταµού, ήταν στη θέση της σηµερινής γέφυρας της «Σανίδας» (φωτογραφία Νο 4), όπου είναι και το στενότερο σηµείο του στην περιοχή αυτή. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να υπήρχε γέφυρα, την οποία θα είχαν κατασκευάσει οι Ρωµαίοι και την οποία θα διατήρησαν και θα χρησιµοποιούσαν και οι Βυζαντινοί. - Επίσης, από την Αντικύρα, ένας δευτερεύον δρόµος διακλαδίζονταν προς τα υτικά και περνούσε από εκεί που είναι τα σηµερινά χωριά Κωσταλέξι, Κοµποτάδες, Μεξιάτες κλπ. Είναι αξιοσηµείωτο και πολύ χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, ο σηµερινός δρόµος Θερµοπύλες Γοργοπόταµος Φραντζόµυλος Λαµία, είναι χαραγµένος επάνω στα χνάρια του αρχαίου δρόµου. (2). Οι επιπτώσεις επί της επιλογής, από το Σαµουήλ, του δροµολογίου επιστροφής του: Η εκτίµησή µου είναι ότι ο ίδιος (ο αρχαίος) δρόµος θα χρησιµοποιούνταν και την εποχή της Μάχης του Σπερχειού και αυτόν το δρόµο ήταν υποχρεωµένος να ακολουθήσει και ο Σαµουήλ, ανερχόµενος προς το Βορρά, φθάνοντας, υποχρεωτικά, µέχρι την Αντικύρα. οποία βρίσκονταν «παρά την συµβολήν» του ποταµίσκου «Φοίνικος εις τον Ασωπόν και την εκβολήν του δευτέρου (εις την θάλασσαν)». Η ακριβής θέση της Ανθήλης είναι ακαθόριστη λόγω των προσχώσεων, οι οποίες µετέβαλαν την τοπογραφία της περιοχής. Από την Ανθήλη άρχιζε η δυτική είσοδος των στενών των Θερµοπυλών. Και, βέβαια, όταν ακούµε τη λέξη Θερµοπύλαι, δεν µπορεί παρά να έλθει στο µυαλό µας η πασίγνωστη Μάχη των Θερµοπυλών του 480 π. Χ. 16 Πυλαγόροι έκαλούντο «Οι τρεις αντιπρόσωποι εκάστης των συµµετεχουσών του Αµφικτιονικού Συνεδρίου Πόλεων. Εκαλούντο, εις επιγραφάς, και Αγορατροί». Από την ανωτέρω φράση µαθαίνουµε και πως πλήρωσε την προδοσία του ο Εφιάλτης. 12

13 ε. Χώρο τον οποίο επέλεξε, ο Σαµουήλ, για να στρατοπεδεύσει λόγω του πληµµυρισµένου Σπερχειού και της κατακλυσµένης κοιλάδας του: Το ότι οι Βούλγαροι στρατοπέδευσαν νότια του πληµµυρισµένου Σπερχειού είναι δεδοµένο. Το ζητούµενο είναι η ακριβής θέση του χώρου αυτού. Η πληροφορία, περί πληµµυρισµένου Σπερχειού και κατακλυσµού της κοιλάδας του, θα καταθορύβησε το Σαµουήλ, διότι του ανέτρεπε το πρόγραµµα κινήσεώς του και τον εξέθετε στον κίνδυνο αφίξεως Βυζαντινών στρατευµάτων. Το γεγονός της πληµµύρας ήταν πολύ σοβαρό και επέβαλλε την ανάγκη προσωπικής αναγνωρίσεως από τον ίδιο. Το καταλληλότερο παρατηρητήριο θα του το είχαν βρει, ασφαλώς, τα εµπρός ευρισκόµενα τµήµατα ιππικού της εµπροσθοφυλακής του. Το ύψωµα Μάραθος: Ας δούµε, τώρα, ποιο πρέπει να ήταν αυτό το καταλληλότερο παρατηρητήριο: - Ερευνώντας, κάποιος, για ένα τέτοιο παρατηρητήριο, ανερχόµενος τα υψώµατα του χωριού Φραντζί, όπως, χωρίς αµφιβολία, θα έπραξε και ο Σαµουήλ, τον οδηγεί, το ίδιο το έδαφος, στο ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ (βλέπε φωτογραφία Νο 9). Φωτ. Νο 9: ιαγραµµατική αναπαράσταση της δυνατότητας παρατηρήσεως από το ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ - Το ύψωµα αυτό είναι το µοναδικό το οποίο παρέχει παρατήρηση, επί της κοιλάδας του Σπερχειού, καθ όλο το µήκος και το πλάτος της, όπως δείχνουν και τα βέλη της φωτογραφίας. - Επισηµαίνεται ότι, στο υτικό µέρος του υψώµατος, υπάρχουν ίχνη ενός πανάρχαιου οικοδοµήµατος. Στην επόµενη φωτογραφία, Νο 10, φαίνονται ορισµένα κεραµικά από το οικοδόµηµα αυτό. Η παράδοση δεν µας άφησε καµία πληροφορία για το µέγεθος και το είδος του οικοδοµήµατος αυτού. 13

14 Φωτ. Νο 10: Κεραµικά από το ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ. - Καλύτερα, το ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 11. Φωτ. Νο 11: Το ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ ως παρατηρητήριο. - Επισηµαίνεται, ιδιαίτερα, η δυνατότητα παρατηρήσεως, από το ύψωµα αυτό, επί της Νοτίως του Σπερχειού περιοχής και µέχρι τους πρόποδές του. Η παρατήρηση αυτή µόνο από το ύψωµα ΜΑΡΑΘΟΣ είναι δυνατό να πραγµατοποιηθεί. Χώρος στρατοπεδεύσεως τον οποίο επέλεξε ο Σαµουήλ: - Η θαλασσοπληµµύρα της κοιλάδας του Σπερχειού, την οποία θα είδε ο Σαµουήλ, από το ανωτέρω ύψωµα, φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο

15 Φωτ. Νο 12: Θαλασσοπληµµύρα και χώρος κατάλληλος για στρατοπέδευση, όπως φαίνονται από το ύψωµα Μάραθος. Αυτή η εικόνα που αντίκρισε, ο Σαµουήλ, ασφαλώς τον έπεισε περί του αδυνάτου της συνεχίσεως της πορείας, διότι και να διάβαινε τον ποταµό, στη γέφυρα που ήταν στη θέση της σηµερινής γέφυρας της Σανίδας, ήταν αδύνατη η περαιτέρω κίνηση λόγω του ότι, η κοιλάδα, ήταν κατακλυσµένη από νερό. Αυτή η εικόνα ήταν εκείνη, η οποία δηµιούργησε, στο Σαµουήλ, το αίσθηµα της ασφαλείας, το οποίο προαναφέρθηκε. Φαίνεται καθαρά, στη φωτογραφία, ότι, ο Σπερχειός, πληµµυρίζει µόνο προς το βορρά της κοίτης του. - Βορειοδυτικά του υψώµατος ΜΑΡΑΘΟΣ εκτείνεται µία περιοχή εκτάσεως 2 ½, περίπου, τετραγωνικών χιλιοµέτρων. - Ασφαλώς, η περιοχή αυτή, θα επέσυρε, µε την πρώτη µατιά, την προσοχή του Σαµουήλ. - Και βέβαια, ο Σαµουήλ, θα εξέπεµψε οµάδες ιππέων, για αναγνώριση και έλεγχο της καταλληλότητας της υπ όψη περιοχής. Τελικά θα διαπίστωσε ότι, η περιοχή αυτή, πληρούσε όλους τους απαραίτητους όρους, για να χρησιµοποιηθεί ως χώρος στρατοπεδεύσεως και, ιδιαιτέρως, ήταν ασφαλής από βορρά και εγγύς του δροµολογίου επιστροφής. 17 Κατόπιν όλων των ανωτέρω εκτιµώ ότι, ο Σαµουήλ, επέλεξε, ως χώρο στρατοπεδεύσεως, τον προσδιορισθέντα, ως ανωτέρω, χώρο Βορειοδυτικά του υψώµατος ΜΑΡΑΘΟΣ και δεν είχε κανέναν, απολύτως, λόγο, να συνεχίσει τις έρευνες, για την εξεύρεση άλλου καταλληλότερου. 17 Επί πλέον, η περιοχή αυτή: Είχε µεγάλη έκταση και, συνεπώς, µπορούσε να χωρέσει, άνετα, ολόκληρο το βουλγαρικό στράτευµα. Το έδαφός της ήταν επικλινές και δεν κρατούσε νερά και, ακόµη, ήταν χαλικώδες λόγω των επιχωµατώσεων του ρέµµατος του Ξεριά, ο οποίος τη διέσχιζε (και τη διασχίζει) από Νότου προς Βορράν. Είχε δυνατότητα ύδρευσης από το νερό του Ξεριά. Τέλος, λόγω της συνεκτικότητας του εδάφους, επέτρεπε, σε έκτακτη περίπτωση, τη δράση τόσο των πεζοπόρων τµηµάτων του στρατού, όσο και του ιππικού και, τούτο, αν λάβουµε υπ όψη, ότι µόλις είχε τελειώσει η νεροποντή, η οποία προκάλεσε το πληµµύρισµα του Σπερχειού. 15

16 Εδώ επισηµαίνονται, τα εξής: - Το βασικότερο στοιχείο, το οποίο µας οδηγεί στην επιλογή της θέσης του χώρου στρατοπεδεύσεως, είναι η θέση του δροµολογίου επιστροφής. Στην προηγούµενη ανάλυση επελέγη, σαν τέτοιο, το αρχαίο δροµολόγιο Στενά Θερµοπυλών Ηράκλεια Αντικύρα Ζητούνι. - Είναι αυτονόητο, από στρατιωτικής απόψεως, ότι όσο πλησιέστερα, προς το ανωτέρω δροµολόγιο, είναι ο χώρος στρατοπεδεύσεως, τόσο το καλύτερο, γιατί δεν θα καταβληθεί πολύς κόπος σε πορεία και δεν θα καταναλωθεί πολύς χρόνος για την κίνηση και επανείσοδο των στρατευµάτων σ αυτό. στ. Η διάβαση του Σπερχειού όταν ο ίδιος είναι πληµµυρισµένος και η κοιλάδα του κατακλυσµένη: Ο Καραγιαννόπουλος, στο βιβλίου «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ», αναφέρει ότι, ο Νικηφόρος Ουρανός, παρά την πληµµύρα του Σπερχειού και τον κατακλυσµό της κοιλάδας του, «ευρών πόρον, διεπεραίωσε τον στρατόν του και επετέθη, αιφνιδιαστικά, κατά του βουλγαρικού στρατού». ηµιουργείται συνεπώς το εύλογο ερώτηµα, που ήταν αυτός ο «πόρος» και πως έγινε η «διαπεραίωση» αυτή. Ας το δούµε στη συνέχεια (βλέπε φωτογραφία Νο 13): Φωτ. Νο 13: Ο πόρος στον Άϊ Λιά Ανατολικά από το χωριό Αµούρι υπάρχει µία µικρή χαράδρα, η οποία, κατερχόµενη από Βορρά προς Νότο, καταλήγει στο Σπερχειό. Ανατολικότερα από αυτή τη χαράδρα υπάρχει µία άλλη, η οποία φέρει την ονοµασία Μπικιόρεµα. Μεταξύ των δύο αυτών χαραδρών περικλείεται ένα χαµηλό αντέρεισµα, το οποίο, κατερχόµενο από Βορρά προς Νότο, καταλήγει στο Σπερχειό. Η παρουσία του αντερείσµατος αυτού επενεργεί, επί της πληµµύρας του Σπερχειού και του Μπικιορέµατος, καθώς και του κατακλυσµού της κοιλάδας του ποταµού, ως εξής: - Το νερό του Σπερχειού που ξεχειλίζει Νότια του χωριού Αµούρι, όπως φαίνεται και από τα σηµειούµενα, εκεί, από έντονα µπλε 16

17 χρώµατος βέλη, κινούµενο προς Ανατολάς, προσκρούει επί του ανωτέρω αντερείσµατος και, µη δυνάµενο να το υπερβεί, κάµπτει προς το Νότο και χύνεται στο Σπερχειό. Με τον τρόπο αυτό έχουµε τον κατακλυσµό του κάµπου νοτιοανατολικά του Αµουρίου. - Το νερό που ξεχειλίζει από το Μπικιόρεµµα εµποδίζεται, από το ίδιο αντέρεισµα, να χυθεί προς τα υτικά και χύνεται, αποκλειστικά και µόνο, προς Ανατολάς, όπως φαίνεται και από τα, επίσης εντόνου µπλε χρώµατος βέλη, τα οποία ξεκινούν από το ρέµµα αυτό. -Το νερό αυτό ενισχύεται και από αυτό που ξεχειλίζει από το Σπερχειό, όπως φαίνεται από τα ανοικτού µπλε χρώµατος βέλη που ξεκινούν από τον ίδιο τον ποταµό. - Οι διαδικασίες αυτές, όπως αναφέρεται και στην ενότητα της διαδικασίας κατακλυσµού της κοιλάδας του Σπερχειού, έχουν σαν αποτέλεσµα να κατακλυσθεί η κοιλάδα ανατολικά του Μπικιορέµµατος. - Κατά συνέπεια, παρά την πληµµύρα του Σπερχειού και του Μπικιορέµατος και τον κατακλυσµό του κάµπου, το αντέρεισµα που προαναφέραµε, παραµένει ακάλυπτο από το νερό. υτικά του χωριού Κοµποτάδες κατέρχεται ένα άλλο χαµηλό αντέρεισµα, το οποίο καταλήγει επί της Νότιας όχθης του Σπερχειού. Τελευταία απόληξη αυτού του αντερείσµατος είναι το ύψωµα Αϊ Λιας, το οποίο βρίσκεται απέναντι, ακριβώς, από το σηµείο στο οποίο καταλήγει, στο Σπερχειό, το προηγούµενο αντέρεισµα που αναφέρθηκε. Και το αντέρεισµα αυτό, το δυτικά των Κοµποτάδων, παραµένει ακάλυπτο από το νερό του πληµµυρισµένου Σπερχειού. Στο σηµείο συναντήσεως των δύο αντερεισµάτων στενεύει, πολύ, ο ποταµός. Το στενό, αυτό, σηµείο του ποταµού το βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία Νο 14. Φωτ. Νο 14: Το στενό σηµείο του Σπερχειού. Το αριστερό µέρος του είναι η τελευταία απόληξη, στο Σπερχειό, του υψώµατος του Αϊ Λια και, το δεξιό, η τελευταία απόληξη του απέναντι αντερείσµατος. Σ αυτό, ακριβώς, το σηµείο λειτουργούσε, µέχρι το 1925, όταν κατασκευάσθηκε η οδική γέφυρα του Κωσταλεξίου, ένα πορθµείο. Από το πορθµείο του Αϊ Λια γίνονταν η διαπεραίωση κατοίκων και ζώων, από τη µία όχθη του Σπερχειού στην άλλη, έστω και αν, ο ποταµός, ήταν 17

18 πληµµυρισµένος και, η κοιλάδα του, κατακλυσµένη: - Η εκτίµησή µου είναι ότι, το ανωτέρω σηµείο - λόγω της µοναδικότητάς του - θα χρησιµοποιούνταν, κατά τον ίδιο τρόπο, από την αρχαιότητα. Προς επιβεβαίωση τούτου αναφέρω και το εξής περιστατικό: Ο Κώστας Γαλλής, αναφέρεται - στο περιοδικό «ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ», Τεύχος 447/Μάρτιος στην Ιστορία του Γεωργίου Λασσάνη - ο οποίος γεννήθηκε το 1799 και υπήρξε «Φιλικός, στρατηγός, πολιτικός, θεατρικός συγγραφεύς και λόγιος, αλλά και Νοµάρχης Φθιωτιδοφωκίδος πριν από 150 χρόνια». Στο κείµενό του παραθέτει κατάλογο έργων, τα οποία, ο Γεώργιος Λασσάνης, διέταξε να γίνουν («µερικά, από αυτά, έγιναν ή βρίσκονται σε εξέλιξη»). Ο κατάλογος δηµοσιεύθηκε στην εφηµερίδα «ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΡΙΩΝ» (Φύλλο 10/12/1860). Το πρώτο έργο το οποίο αναφέρεται στον κατάλογο είναι το ακόλουθο: «1) Παρασυρθεί της εκ της τελευταίας του Σπερχειού πληµµύρας µιας σχεδίας, ήτις εχρησίµευεν, επί του πόρου Άγιος Ηλίας, διά την µετά της Υπάτης συγκοινωνίαν εσχεδιαγραφήθη επιστηµονικώς νέα τελειοτέρα και διετάχθη η δια µειοδοτικής ηµοπρασίας κατασκευή αυτής». - Κατά συνέπεια η ίδια χρήση του θα γίνονταν και το 997 µ. Χ., όταν έγινε η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ, διότι και τότε επικρατούσαν οι ίδιες εδαφολογικές συνθήκες στο σηµείο αυτό και οι ίδιες ανάγκες επικοινωνίας µεταξύ του βορείου και του νοτίου µέρους της κοιλάδας του Σπερχειού. Κατά τον Βορτσέλα, 18 ο Σπερχειός, άλλαξε κοίτη, πιθανώς, κατά τον 4 ο αιώνα π. Χ.. Έκτοτε ρέει στην ίδια κοίτη. Αυτός, λοιπόν, ήταν ο περίφηµος «πόρος», τον οποίο ανακάλυψε ο Νικηφόρος Ουρανός και, από αυτόν, διαπεραίωσε, το στρατό του, νότια του Σπερχειού. Να σηµειώσουµε, εδώ, τα εξής: - Όταν αναφέρουµε τη λέξη «πόρος» δεν εννοούµε τους καλοκαιρινούς πόρους, από τους οποίους είναι δυνατό να περάσουµε ένα ποτάµι µε τα πόδια ή καβάλα σε υποζύγια. Οι πόροι αυτοί, το χειµώνα και την άνοιξη, είναι άχρηστοι, γιατί το νερό είναι πολύ και, το ποτάµι, µπορεί να είναι κατεβασµένο ή και πληµµυρισµένο. - Στην περίπτωση αυτή η διαπεραίωση µπορεί να γίνει, όταν δεν υπάρχουν γέφυρες, µόνο µε πορθµεία και σε σηµεία όπου, το ποτάµι, είναι στενό. - Ακόµη να έχουµε υπ όψη µας ότι, σε περίπτωση πληµµύρας του ποταµού και κατακλυσµού του εκατέρωθεν του πορθµείου κάµπου, πρέπει αφ ενός µεν να υπάρχει εδαφική πρόσβαση, παρά την πληµµύρα, για την προσέγγιση του πορθµείου, αφ ετέρου δε να υπάρχει έδαφος µη καλυπτόµενο από νερά για την κίνηση πέραν του πορθµείου, µετά τη διαπεραίωση του ποταµού.. ΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ α. Πληροφορίες για τους αντιπάλους (βλέπε επόµενη φωτογραφία Νο 18): 18 «φθιώτις» /

19 Φωτ. Νο 18: Πληροφορίες για τους αντιπάλους. (1). Οι Βούλγαροι: Κατά την ανάπτυξη του θέµατος σε προηγούµενη ενότητα του παρόντος, σχετικά µε το Χώρο που επέλεξε, ο Σαµουήλ, για να στρατοπεδεύσει, φέραµε τους Βουλγάρους, αφού κινήθηκαν επί του αρχαίου δρόµου, όπως προσδιορίσθηκε ανωτέρω, να είναι στρατοπεδευµένοι στην περιοχή υτικά του υψώµατος ΜΑΡΑΘΟΣ και, το Σαµουήλ, να είναι πεπεισµένος ότι, ο πληµµυρισµένος ποταµός, είναι ανυπέρβλητο εµπόδιο για τους Βυζαντινούς, γεγονός το οποίο τον οδήγησε στη χαλάρωση των µέτρων ασφαλείας του στρατοπέδου του (Βλέπε και φωτογραφία Νο 12). Η πληµµύρα του Σπερχειού και ο κατακλυσµός της κοιλάδας του ήταν η µόνη πληροφορία, την οποία είχε στη διάθεσή του ο Σαµουήλ. Θα πρέπει να σηµειώσουµε, ότι υπήρχε παντελής έλλειψη πληροφοριών από τον εντόπιο πληθυσµό, ο οποίος, µόλις αντιλήφθηκε την προσέγγιση των Βουλγάρων, θα έσπευσε να εξαφανισθεί, για να γλιτώσει τη σφαγή και την αιχµαλωσία. Να σηµειώσουµε ότι τα χωριά Κοµποτάδες, Κωσταλέξι και Φραντζί δεν υπήρχαν το 997 µ. Χ. Υπήρχε µόνο το παλιό χωριό που ήταν στην τοποθεσία της Ροδιάς και το οποίο καταστράφηκε από το σεισµό (ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ, «ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»). Το τρωτό σηµείο του Σαµουήλ ήταν το αριστερό του πλευρό. εν εκτίµησε, ότι είναι δυνατό να λειτουργεί, µε τις επικρατούσες συνθήκες, κάποιο πορθµείο δυτικότερα, εκεί όπου ο ποταµός στένευε και το νερό ήταν λιγότερο. Ακόµη θα µπορούσε να υπάρχει, προς την κατεύθυνση αυτή, και κάποια γέφυρα. Άρα του διέφυγε η δυσµενέστερη, γι αυτόν, εχθρική δυνατότητα, δηλαδή να διαβεί ο εχθρός το Σπερχειό, από την κατεύθυνση αυτή, και να επιτεθεί, αιφνιδιαστικά, κατά του αριστερού του πλευρού. Αν είχε συλλάβει αυτή την εχθρική δυνατότητα, το πρώτο που θα έπραττε, θα ήταν η κατάληψη, µε ισχυρά τµήµατα, των, Ανατολικά του χωριού Κοµποτάδες, αντερεισµάτων και η αποστολή, σε βάθος, περιπόλων ιππικού, όπως δείχνουν και τα σηµειούµενα στη φωτογραφία βέλη, για την αναγνώριση των δυνατοτήτων διαβάσεως του ποταµού από βορρά προς νότο. Με το τελευταίο, 19

20 αυτό, θα ανακάλυπτε και την ύπαρξη του πορθµείου στον Αϊ Λια. Τίποτε όµως, από αυτά, δεν έπραξε και αυτό ήταν το θανάσιµο λάθος του. 19 Να επισηµάνουµε, εδώ, ότι, οι Βούλγαροι, είχαν τη δυνατότητα να πλησιάσουν, το Σπερχειό, µέχρι την όχθη του, ενώ, οι Βυζαντινοί, µέχρις εκεί που το επέτρεπαν τα νερά του κατακλυσµένου κάµπου. Άρα δεν υπήρχε οπτική επαφή µεταξύ των αντιπάλων στρατών (2). Οι Βυζαντινοί: Και βέβαια, ο Νικηφόρος Ουρανός, κάπου θα στρατοπέδευσε, προκειµένου να συγκεντρώσει πληροφορίες για τον εχθρό και το έδαφος. Το πιθανότερο είναι να στρατοπέδευσε, ευρέως, υτικά του χωριού Καλύβια. Στο χωριό Σταυρός διατηρείται ένας θρύλος, σύµφωνα µε τον οποίο, ο Νικηφόρος Ουρανός, είχε εγκαταστήσει το Στρατηγείο του βόρεια του χωριού στη θέση ΒΛΗΣΙ ΙΑ, η οποία είναι πίσω (Βόρεια) από το ύψωµα ΚΟΦΙΝΑΣ. Τα ανωτέρω τοπωνύµια φαίνονται στην επόµενη φωτογραφία Νο 19: Φωτ. Νο 19: Το ύψωµα ΚΟΦΙΝΑΣ και η θέση ΒΛΗΣΙ ΙΑ. Το ύψωµα ΚΟΦΙΝΑΣ (Λανθασµένα, ο χάρτης, γράφει «Πυργάκι») έχει υψόµετρο 227 µέτρα και είναι ένα εξαίρετο παρατηρητήριο τόσο προς το µη καλυπτόµενο µε νερό αντέρεισµα, Νοτιοδυτικά του Σταυρού, όσο και προς το απέναντι αντέρεισµα, το οποίο, από το χωριό Κοµποτάδες, φθάνει στο ύψωµα Αϊ Λιας. Επίσης έχει γενική παρατήρηση σε όλη την περιοχή 19 Να σηµειώσουµε εδώ ότι, ο Σαµουήλ, έδιδε υπερβολική εµπιστοσύνη στα πληµµυρισµένα ποτάµια. Να τι γράφει ο Καραγιαννόπουλος για ένα παρόµοιο πάθηµά του το 1004, ήτοι επτά χρόνια µετά τη Μάχη του Σπερχειού: «Προ των Σκοπίων και επί της εντεύθεν όχθης του ποταµού» (δηλαδή του Αξιού) «εύρε», ο Αυτοκράτορας Βασίλειος, «κατεσκηνωµένον αµερίµνως τον, εν τω µεταξύ, επιστρέψαντα Σαµουήλ, όστις, εµπιστευόµενος εις τον πληµµυρισµένον ποταµόν, ουδέν µέτρον ασφαλείας είχε λάβει. Ο Βασίλειος επωφελήθη την αβελτηρίαν του αντιπάλου του και, κατωρθώσας να διαπεραιώσει τον στρατόν του εις την άλλην όχθην, επετέθη εναντίον του αιφνιδιαστικώς. Ο Σαµουήλ καταπλαγείς ετράπη εις φυγήν µετά µεγάλων απωλειών». εν είχε παραδειγµατισθεί από το φοβερό πάθηµά του στο Σπερχειό!!! 20

21 Ανατολικά των Κοµποτάδων και µέχρι της τοποθεσίας που ήταν στρατοπεδευµένοι οι Βούλγαροι. Ο Ουρανός είχε πληροφορηθεί, προφανώς, ότι ο Σαµουήλ, επιστρέφοντας, πλησίαζε προς την κοιλάδα του Σπερχειού, γι αυτό έσπευσε, µε σύντονη πορεία, από τη Λάρισα, να την καταλάβει πρώτος. Παρά ταύτα, όµως, πρώτος έφθασε ο Σαµουήλ, αλλά, ο πληµµυρισµένος Σπερχειός, βοήθησε τον Ουρανό, µε το να αναγκάσει, το Σαµουήλ, να διακόψει την πορεία του και να στρατοπεδεύσει νοτίως αυτού. Το πρώτο µέληµα του Ουρανού, µόλις έφθασε στην κοιλάδα του Σπερχειού, θα ήταν να συγκεντρώσει πληροφορίες για τους Βουλγάρους και το έδαφος. Είναι προφανές ότι δεν είχε δυσχέρειες στο θέµα αυτό, διότι, όλοι οι κάτοικοι από αµφότερες τις πλευρές του Σπερχειού, θα προσέτρεξαν, οικειοθελώς και µε πολύ µεγάλη προθυµία, να του παράσχουν όσες πληροφορίες είχαν ή µπορούσαν να συγκεντρώσουν περί εχθρού και εδάφους. Αυτοί, ασφαλώς, θα του υπέδειξαν και τη θέση του λειτουργούντος πορθµείου στον Αϊ Λια και αυτοί θα τον ενηµέρωσαν για τη θέση του στρατοπέδου των Βουλγάρων και την κατάσταση στην οποία βρίσκονταν. Οι δραστηριότεροι, από τους κατοίκους αυτούς, θα χρησιµοποιήθηκαν ως οδηγοί τόσο κατά τη διάρκεια των αναγνωρίσεων, όσο και για να οδηγήσουν, τα στρατεύµατα επιθέσεως, εναντίον του εχθρού. Από τη στιγµή που, ο Ουρανός, πληροφορήθηκε την ύπαρξη του πορθµείου, θα επιλήφθηκε, αµέσως, των εργασιών συντηρήσεώς του και επαυξήσεως των δυνατοτήτων διαπεραιώσεως προσωπικού, δια των γεφυροποιών που, οπωσδήποτε, θα έφερε µαζί του. Θα πρέπει να δεχθούµε, επίσης, ότι, ο Νικηφόρος Ουρανός, µόλις αποκρυστάλλωσε το σχέδιο επιθέσεώς του, θα διέταξε την προώθηση των στρατευµάτων του προς το πορθµείο, από το οποίο θα γίνονταν η διαπεραίωση του ποταµού, προς κέρδος χρόνου. Η αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Βουλγάρων και η απόλυτη επιτυχία του αιφνιδιασµού σηµαίνουν ότι, ο Ουρανός, κινήθηκε και επιτέθηκε κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ως κατεύθυνση επιθέσεως, κατά του στρατοπέδου των Βουλγάρων, δεν ήταν δυνατό, παρά να επιλέξει την από Νότου προς Βορρά τοιαύτη, ώστε, οι Βούλγαροι, να εγκλωβισθούν µεταξύ των επιτιθεµένων και του πληµµυρισµένου και αδιάβατου ποταµού και να µην έχουν καµία οδό διαφυγής. β. Η επίθεση του Νικηφόρου Ουρανού: Ας επιχειρήσουµε, τώρα, να συνθέσουµε τον τρόπο µε το οποίο, ο Νικηφόρος Ουρανός, πραγµατοποίησε την επίθεσή του εναντίον των Βουλγάρων (βλέπε επόµενη φωτογραφία Νο 20). 21

22 Φωτ. Νο 20: Η κατεύθυνση κινήσεως και επιθέσεως του Νικηφόρου Ουρανού κατά του στρατοπέδου των Βουλγάρων Την κατεύθυνση κινήσεως του Ουρανού, προς το στρατόπεδο των Βουλγάρων, µας την υπαγορεύουν τρία αδιαµφισβήτητα δεδοµένα, τα οποία φαίνονται στην ανωτέρω φωτογραφία και είναι τα ακόλουθα: Ο περίπου χώρος στρατοπεδεύσεως των Βυζαντινών, υτικά των Καλυβίων, η θέση του πορθµείου του Αϊ Λια και ο χώρος στρατοπεδεύσεως των Βουλγάρων, υτικά του υψώµατος ΜΑΡΑΘΟΣ. Αν ενώσουµε τα τρία αυτά σηµεία, έχουµε, αµέσως, την κατεύθυνση επάνω στην οποία κινήθηκαν τα Βυζαντινά στρατεύµατα, για να προσεγγίσουν το στρατόπεδο των βουλγάρων (Τα µεγάλα βέλη στη φωτογραφία). Ας δούµε τώρα πως υλοποιήθηκε το σχέδιο επιθέσεως του Νικηφόρου Ουρανού - Τον κατάλληλο χρόνο θα άρχισε η κίνηση των Βυζαντινών από το στρατόπεδό των µέχρι το Πορθµείο. (Βλέπε επόµενη φωτογραφία Νο 21): 22

23 Φωτ. Νο 21: Κίνηση των Βυζαντινών στρατευµάτων από το χώρο στρατοπεδεύσεώς των προς το πορθµείο του Άϊ Λιά. - Από εκεί αρχίζει, έγκαιρα, η διαπεραίωση και τα στρατεύµατα κινούνται, ταχύτατα, στη θέση του σηµερινού χωριού Κοµποτάδες (δεν υπήρχε τότε), όπως βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία Νο 22: Φωτ. Νο 22: Κίνηση Βυζαντινών από το Πορθµείο µέχρι την Ανατολικώς του χωριού Κοµποτάδες Η θέση αυτή πρέπει να ήταν ο Χώρος Λήψεως Σχηµατισµών Μάχης. Εκεί, δηλαδή, θα έλαβαν την τελική διάταξη µάχης, τα τµήµατα τα οποία θα συµµετείχαν στην επίθεση. Η εκτίµησή µου είναι ότι, προηγουµένως, ο Νικηφόρος Ουρανός θα είχε προαποστείλει ισχυρά τµήµατα, τα οποία θα είχαν καταλάβει τα ανατολικά του χωριού Κοµποτάδες αντερείσµατα, δηµιουργώντας, µε τον τρόπο αυτό, ένα προγεφύρωµα για την κάλυψη των εργασιών αναβαθµίσεως του πορθµείου, της κινήσεως των στρατευµάτων και της λήψεως, από αυτά, των σχηµατισµού επιθέσεως. - Τα επιτιθέµενα τµήµατα έχουν ξεκινήσει, έγκαιρα, από το προγεφύρωµα του χωριού Κοµποτάδες (βλέπε επόµενη φωτογραφία Νο 23): 23

24 Φωτ. Νο 23: Η νυκτερινή επίθεση των Βυζαντινών κατά του στρατοπέδου των Βουλγάρων. Ανεξάρτητα από το αν, µέχρι τώρα, η κίνηση έγινε µέρα ή νύχτα, η εκτίµησή µου είναι ότι η κίνηση, από το χωριό Κοµποτάδες προς τον εχθρό, θα έγινε νύχτα και αθόρυβα, προκειµένου να αιφνιδιασθεί ο εχθρός. Εντόπιοι κάτοικοι, γνωρίζοντες άριστα το έδαφος, θα οδηγούσαν τα επιτιθέµενα τµήµατα. Λίγο πριν από το Πρώτο Φως, τα τµήµατα επιθέσεως, θα είχαν φθάσει στη Γραµµή Εφόδου. Με το Πρώτο Φως και µε κατάλληλο συνθηµατικό γίνεται ταυτόχρονη έφοδος όλων των τµηµάτων. Οι Βούλγαροι αιφνιδιάζονται και πανικόβλητοι, όσοι γλιτώνουν την αρχική σφαγή, τρέπονται, αλλόφρονες, προς την κατεύθυνση του αδιαβάτου Σπερχειού. Μετά την κατάληψη ολοκλήρου του βουλγαρικού στρατοπέδου ήταν εύλογο να αρχίσει απηνής καταδίωξη των Βουλγάρων που έφευγαν.. Οι Βούλγαροι, βρίσκουν τον πληµµυρισµένο Σπερχειό µπροστά τους και, καταδιώκόµενοι, διολισθαίνουν µέσα σε µία µικρή χερσόνησο, που δηµιουργείται από µία κουλούρα του Σπερχειού, που υπάρχει εκεί και η οποία φέρει την ονοµασία ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΤΟΥ ΚΑΨΑΜΜΟΥ, όπως τη βλέπουµε στη φωτογραφία Νο 23. Ο Νικηφόρος Ουρανός κλείνει την είσοδο της Χερσονήσου και, οι επιζήσαντες Βούλγαροι, κυκλώνονται. Από υσµάς, Βόρεια και Ανατολάς είναι ο αδιάβατος Σπερχειός και, από το Νότο, τα βυζαντινά στρατεύµατα. Επακόλουθο: Η παράδοση και η ολοκλήρωση της νίκης, αλλά και, προφανώς, η σφαγή. 24

25 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Τα «Βουλγάρικα»: Μετά από 25 χρόνια, από το χρόνο που έγινε η Μάχη του Σπερχειού, ο Αυτοκράτορας Βασίλειος Β., ο Βουλγαροκτόνος, «ιερχόµενος διά του Ζητουνίου είδε σωζόµενα ακόµη, λευκανθέντα από τον χρόνον, τα οστά των Βουλγάρων στρατιωτών, που είχον φονευθεί εις την µακρυνήν φθιωτικήν γην κατά την µάχην του Σπερχειού». Άρα η ύπαρξη των οστών των Βουλγάρων στρατιωτών είναι δεδοµένη. Κατά σύµπτωση, η Κωσταλεξιώτικη παράδοση, έχε διατηρήσει, στο βορειοανατολικό άκρο της ανωτέρω µικρής χερσονήσου, ένα τοπωνύµιο µε την ονοµασία «ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ» (Βλέπε φωτογραφία Νο 23). Εκτιµώ ότι, αυτά «τα λευκανθέντα oστά των Βουλγάρων», ο τοπικός πληθυσµός θα τα είχε ονοµάσει, αρχικά, «τα βουλγάρικα οστά». Η φράση αυτή, για λόγους συντοµίας, απέβαλλε τη λέξη «οστά» και διατήρησε µόνο τη λέξη «βουλγάρικα». Η ύπαρξη των «οστών» υπενοείτο, αφού, όλοι γνώριζαν, ότι περί αυτών επρόκειτο. Εξ άλλου, τα οστά, καταχώσθηκαν, µε τον καιρό, από την λάσπη του Σπερχειού και εξαφανίσθηκαν. Με την παρέλευση του χρόνου, η λέξη «βουλγάρικα», παρέµεινε σαν ονοµασία τοπωνυµίου και τα «οστά» λησµονήθηκαν τελείως. Άρα, το τοπωνύµιο «βουλγάρικα», µας δηλώνει που ήταν τα «οστά» των Βουλγάρων στρατιωτών, που φονεύθηκαν κατά τη Μάχη του Σπερχειού και τα οποία είδε ο Αυτοκράτορας Βασίλειος. Παρατηρούµε, εδώ, ότι, η λαϊκή παράδοση και τα ιστορικά στοιχεία, συναντώνται και αλληλοσυµπληρώνονται στο τοπωνύµιο «ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ» και µας υποδεικνύουν την περιοχή, στην οποία συνέβη το τελευταίο και δραµατικότερο γεγονός της Μάχης αυτής. Αυτός ήταν ο λόγος που συνετέλεσε, στο να οδηγήσω, τους τραπέντες σε φυγή Βουλγάρους, µέσα στο στενό χώρο της αναφερθείσης χερσονήσου του ΚΑΨΑΜΜΟΥ. Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτό το τοπωνύµιο, µας επιβεβαιώνει τη θέση, στην οποία έγινε η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ. ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ α. Τα αποτελέσµατα: Οι Βούλγαροι υπέστησαν τροµερές απώλειες. Ο ίδιος ο Σαµουήλ και ο γιος του Ρωµανός τραυµατίσθηκαν. ιασώθηκαν προσποιούµενοι τους νεκρούς και, διαφυγόντες, κατόρθωσαν, δια των ορέων της Αιτωλίας και της Πίνδου, να φθάσουν στη Βουλγαρία. Αν λάβουµε υπ όψη ότι ο διεξαγόµενος πόλεµος ήταν ανελέητος και τους τυφλούς στρατιώτες που έστειλε, στο Σαµουήλ, ο Αυτοκράτορας Βασίλειος Β µετά τη µάχη του Κλειδίου, µπορούµε να συµπεράνουµε ότι, το πιθανότερο είναι, όλοι οι αιχµάλωτοι εσφάγησαν. Κυκλοφορεί µία άποψη ότι, µέρος του στρατού του Σαµουήλ, εγκαταστάθηκε στην περιοχή του χωριού Βογοµίλον ή Μπουγουµίλ ή Μπουγ µίλ (κατά το Ρουµελιώτικο γλωσσικό ιδίωµα), το σηµερινό Αργυροχώρι. Τούτο ελέγχεται ως ανακριβές για τους εξής λόγους: - Όπως αναφέρουµε και ανωτέρω η αιχµαλωσία των Βουλγάρων ήταν γενική και, προφανώς, η σφαγή των αιχµαλώτων καθολική. Είναι αδύνατο να γλίτωσαν, κάποιοι, την αιχµαλωσία και να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του χωριού αυτού, τόσο κοντά στο πεδίο της µάχης. Επίσης φαίνεται απίθανο να 25

26 άφησε, ο Νικηφόρος Ουρανός, να εγκατασταθούν Βούλγαροι, στο ανωτέρω χωριό και µάλιστα δίπλα σε ένα τόσο ευαίσθητο σηµείο του δρόµου εισβολής των Βουλγάρων στην κυρίως Ελλάδα και Πελοπόννησο, δηλαδή τα Στενά των Θερµοπυλών. Ακόµη και από καµία ιστορική πηγή δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο. - Το όνοµα του χωριό προέρχεται από τους Βογοµίλους, οι οποίοι ήταν Χριστιανική αίρεση και η οποία άρχισε από τους Βουλγάρους. Η ονοµασία Βογόµιλοι προέρχεται από το σλαβικό βογ (µπόγκ) = θεός και «µιλούϊ» = ελέησον και, κατ άλλους από το µπογκ και «µίλε» = φίλος, ήτοι θεοφιλής. - Ο βογοµιλισµός παρουσιάστηκε επί Αυτοκράτορος Αλεξίου Κοµνηνού, ο οποίος βασίλευσε από το 1081 µέχρι το 1118 µ. Χ. Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ, όµως, έγινε το 997 µ. Χ. Άρα δεν είναι δυνατό οι Βογόµιλοι να εγκαταστάθηκαν στο Βογοµίλον το 997, αφού, τότε, δεν είχε εµφανισθεί η αίρεση αυτή. - Ο βογοµιλισµός, από θρησκευτική αίρεση, µετατράπηκε σε κοινωνικό κίνηµα των ταπεινών και καταπιεζοµένων εναντίον της κρατούσης τάξεως και, βεβαίως, της εκκλησιαστικής. Υπό την έννοια αυτή επεκτάθηκε και πέραν των ορίων του βουλγαρικού κράτους και σ αυτή τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. - Οι Βογόµιλοι προκάλεσαν πολλά προβλήµατα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ένεκα του οποίου υπέστησαν πολλές διώξεις. Πιθανώς, όπως γράφει και ο Βορτσέλας, κάποια διωκόµενη οµάδα, από αυτούς, να ήλθε και να εγκαταστάθηκε στην περιοχή του χωριού Βογοµίλο. Με τη νίκη του αυτή, ο Ουρανός, απήλλαξε την κυρίως Ελλάδα και την Πελοπόννησο από το βουλγαρικό κίνδυνο και, λόγω των µεγάλων απωλειών, µείωσε, σηµαντικά, τη δύναµη αντιστάσεως των Βουλγάρων στις συνεχείς επιθέσεις του Αυτοκράτορα Βασιλείου. Ο πόλεµος, βέβαια, κράτησε άλλα 11 χρόνια, αλλά, από τη ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ και µετά, η τύχη των Βουλγάρων ήταν προδιαγεγραµµένη. Κατά συνέπεια, η νίκη του Σπερχειού, «δύναται να λογισθεί ως εν των µάλλον αξιοµνηµονεύτων γεγονότων της πατρίου ηµών ιστορίας, ο δε αοίδιµος Νικηφόρος ως είς των σωτήρων του Ελληνισµού». β. Τα συµπεράσµατα: Ύστερα από την, ως ανωτέρω, διεξοδική επεξεργασία των υφισταµένων ιστορικών πληροφοριών για τη Μάχη του Σπερχειού, την ανάλυση των, σχετικών µε αυτή, πληροφοριών περί εδάφους και των καιρικών συνθηκών, καθώς και την ανάλυση των παρεχοµένων, από την τοπική λαϊκή παράδοση, στοιχείων µπορούµε να επαναδιατυπώσουµε, συνοπτικά, τις απαντήσεις στα αρχικώς τεθέντα ερωτήµατα: (1). Ο Σαµουήλ, επιστρέφων προς το βορρά, χρησιµοποίησε το δροµολόγιο: Αταλάντη Σκάρφεια Στενά των Θερµοπυλών Ηράκλεια Αντικύρα. (2). Ο Σαµουήλ στρατοπέδευσε δυτικά του υψώµατος Μάραθος. (3). Ο Νικηφόρος Ουρανός διαπεραίωσε το στρατό του, νότια του Σπερχειού, από τη θέση λειτουργίας του πορθµείου στον Αϊ Λια. (4). Ο Νικηφόρος Ουρανός επιτέθηκε κατά των Βουλγάρων στην κατεύθυνση: Πιθανός χώρος στρατοπεδεύσεώς του (ευρέως δυτικά του χωριού Καλύβια) πορθµείο του Αϊ Λια σηµερινό χωριό Κοµποτάδες στρατόπεδο Βουλγάρων. Η επίθεση κατά του στρατοπέδου έγινε από νότου προς βορράν και, οι πανικόβλητοι Βούλγαροι, εγκλωβίστηκαν στη µικρή χερσόνησο του ΚΑΨΑΜΜΟΥ, όπου και παραδόθηκαν. 26

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή Όταν λέµε Αγία Παρασκευή εννοούµε τη µικρή Εκκλησία, που είναι δυτικά του χωριού στη θέση Παναγία (Παναΐα), την οποία βλέπουµε στην

Διαβάστε περισσότερα

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Βούλγαροι Αρχικά ζουν σε εδάφη του Βυζαντίου εμποδίζουν άλλους λαούς να μετακινηθούν Αργότερα ιδρύουν κράτος προσπαθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτου Πανταζή

ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτου Πανταζή ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτου Πανταζή - Εισαγωγη: Μέσα στην περιοχή του χωριού µας, όπου

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων 1 ΙΣΤΟΡΙΑ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Οι Βούλγαροι Οι Ονογούροι Βούλγαροι. Οι πρώτες Βουλγαρικές φυλές πρέπει να έφθασαν στην περιοχή ανάμεσα στον Καύκασο και την Αζοφική Θάλασσα στα

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις 7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις πώς διαχειρίστηκε ο Ηράκλειος τόσο τους κινδύνους που απειλούσαν τα σύνορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους όσο και τα σοβαρά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ (976-1025) 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν η Ελένη,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο Τα όρια του βυζαντινού κράτους από τα μέσα του 7ου ως τον 9ο αιώνα. Επεξεργασία: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΙΜΕ http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/main/others/o2p 2.html I. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 8. Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ )

Κεφάλαιο 8. Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ενότητα Ε - «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 8 Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ. 208 211) Μετά την αποτυχία των Ιταλών να καταλάβουν την Ελλάδα, έσπευσαν να τους

Διαβάστε περισσότερα

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι Εσωτερική κρίση εξωτερικοί κίνδυνοι 1054-10811081 Στο σημερινό μάθημα θα δούμε: 1. τα εσωτερικά προβλήματα 2. τους εξωτερικούς κινδύνους 3. κυρίως τη μάχη στο Ματζικέρτ και τις συνέπειές της Ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 12. Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου - ο ιονύσιος Σολωµός (σελ )

Κεφάλαιο 12. Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου - ο ιονύσιος Σολωµός (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Γ Ενότητα «Η Μεγάλη Επανάσταση (1821-1830)» 1 Κεφάλαιο 12 Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου - ο ιονύσιος Σολωµός (σελ. 118 121) Τον Απρίλιο του 1825 ξεκίνησε η δεύτερη πολιορκία του

Διαβάστε περισσότερα

21 Απριλίου 1941: Η μάχη των Θερμοπυλών

21 Απριλίου 1941: Η μάχη των Θερμοπυλών 21/04/2019 21 Απριλίου 1941: Η μάχη των Θερμοπυλών / Ιστορία - Εθνικά Θέματα Σαν σήμερα και για την ακρίβεια βράδυ 20ης προς 21η Απριλίου 78 χρόνια από την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη Λαμία.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ. ΤΟ ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ (ΠΑΛΙΟΥΦΡΑΝΤΖΙ) Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή.

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ. ΤΟ ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ (ΠΑΛΙΟΥΦΡΑΝΤΖΙ) Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή. ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟ ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ (ΠΑΛΙΟΥΦΡΑΝΤΖΙ) Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή. Είναι γνωστά τα της Μάχης του Σπερχειού. ΒΙΒΛΙΟ ΕΝ ΕΚΑΤΟ (ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ). Στο σηµερινό χωριό Φραντζί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΕΣ

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΑΤΟ ΒΑΘΙΕΣ ΛΑΚΕΣ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή. Στις Βαθιές Λάκες βρέθηκαν σηµαντικότατα ευρήµατα, τα οποία θεωρείται σκόπιµο να παρουσιασθούν και να αναλυθούν. Τα ευρήµατα αυτά είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και να καταγράψει τη διαμετακόμιση της Αφροδίτης κατά μήκος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύουμε στην ηπειρωτική Ελλάδα, χρησιμοποιώντας διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες.

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες. ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Μάθημα: Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Τάξη: Β Γυμνασίου Ενότητα: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου Χρόνος εξέτασης: 45 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9. Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ )

Κεφάλαιο 9. Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ενότητα Γ «Η Μεγάλη Επανάσταση (1821 1830) 1 Κεφάλαιο 9 Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ. 106 109) Οι αρχικές επιτυχίες των Ελλήνων επαναστατών θορύβησαν την Υψηλή Πύλη. Την άνοιξη

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου.

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου. ιαρκεια 90 λεπτα Παικτεσ 4 Ηλικια 12+ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Το Autokrator είναι ένα μεσαιωνικό στρατιωτικό παιχνίδι, για τις μάχες μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων μεταξύ 7ου και 11ου αιώνα μ.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ "ΟΙ ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ"

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΟΙ ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ "ΟΙ ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ" ΒΟΡΕΙΑ ΧΑΡΑΞΗ ΜΕΤΣΟΒΟΥ: ΣΥΛΛΗΨΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Εισηγητές : Χ. Γεωργανόπουλος Θεσσαλονίκη, 15-16/10/99 ΕΟΑΕ και ΕΕΣΥΕ ΒΟΡΕΙΑ ΧΑΡΑΞΗ ΜΕΤΣΟΒΟΥ: ΣΥΛΛΗΨΗ-

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη. 3 Ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ ) Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ.

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη. 3 Ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ ) Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ. Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη 3 Ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ. 15-19) Οι Περσικοί Πόλεμοι (κεφ. 15-19) ΑΣΚΗΣΗ 1. Αντιστοιχίζω ό,τι ταιριάζει : Μάχη Μαραθώνα Παυσανίας

Διαβάστε περισσότερα

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος Πολιτιστικό πρόγραμμα: «Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» 14ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης, σχολικό έτος 2013 14, υπεύθυνη καθηγήτρια: Όλγα Ευσταθίου Βυζαντινός Περίπατος

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου

Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου Κείμενο-φωτό: Παναγιώτης Κρητικάκος Την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου του 2011 οργανώθηκε εξερευνητική επίσκεψη στην τεχνητή λίμνη Πουρναρίου, ως μέρος του προγράμματος Άδηλα Ύδατα. Η

Διαβάστε περισσότερα

Το Φρούριο της Καντάρας. Κατεχόμενη Κύπρος

Το Φρούριο της Καντάρας. Κατεχόμενη Κύπρος Το Φρούριο της Καντάρας Κατεχόμενη Κύπρος Εισαγωγή Το φρούριο της Καντάρας αποτελεί ένα από τα τρία σημαντικά κάστρα κτισμένα πάνω στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου στην επαρχία Αμμοχώστου στην κατεχόμενη

Διαβάστε περισσότερα

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843)

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) μεγάλες εδαφικές απώλειες ενίσχυση ελληνικότητας νέοι θεσμοί πλαίσιο μέσα στο οποίον το Βυζάντιο

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ Ε ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σελίδα 1 Κωνσταντινούπολη Η ξακουστή και δοξασµένη πολιτεία, µε τη λαµπρή, χιλιόχρονη ιστορία, που για δέκα αιώνες δέσποζε πρωτεύουσα της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Συμπλήρωση κενών Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις

Διαβάστε περισσότερα

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας H ιστορία του κάστρου της Πάτρας Από την Αρχαιότητα μέχρι την Α' περίοδο Τουρκοκρατίας Μία εργασία της ομάδας Γ (Αβούρης Ε, Γεωργίου Ν, Καρατζιάς Γ, Παπατρέχας Ι) Το κάστρο βρίσκεται στα νότια της Ελλάδας,

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Άµφισσα, 6 Ιουνίου 2013 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΩΚΙ ΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Άµφισσα, 6 Ιουνίου 2013 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΩΚΙ ΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Άµφισσα, 6 Ιουνίου 2013 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΩΚΙ ΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Θέµα: «Κρουαζιέρα στον Κορινθιακό» παρέµβαση της Αντιπεριφερειάρχη

Διαβάστε περισσότερα

Νίκος Μαζαράκης Αθήνα 2010

Νίκος Μαζαράκης Αθήνα 2010 Νίκος Μαζαράκης Αθήνα 2010 Οι χάρτες των 850 Hpa είναι ένα από τα βασικά προγνωστικά επίπεδα για τη παράµετρο της θερµοκρασίας. Την πίεση των 850 Hpa τη συναντάµε στην ατµόσφαιρα σε ένα µέσο ύψος περί

Διαβάστε περισσότερα

Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά

Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά Τι μήκος έχει η γέφυρα Golden Gate; Που έχουν βρεθεί «αποδείξεις» της ύπαρξης του Γέτι; Πόσα αγάλματα υπάρχουν στο Νησί του Πάσχα; Πολύ πιθανό να μην γνωρίζετε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ «ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ» 1 Μ Α Ρ Ι Α Μ Α Γ Ν Η Σ Α Λ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. MSc Ε.Μ.Π.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ «ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ» 1 Μ Α Ρ Ι Α Μ Α Γ Ν Η Σ Α Λ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. MSc Ε.Μ.Π. Το αρχαίο θέατρο, το επωνοµαζόµενο χάριν συντοµίας «θέατρο της Πλατιάνας», βρίσκεται εντός των τειχών της αρχαίας Ακρόπολης στην κορυφή του όρους Λαπίθα. Η αρχαία ονοµασία της πόλης στην οποία ανήκε θεωρείται

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα

ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα ΑΝ ΚΑΙ ΖΩ ΣΤΟΝ ΒΥΘΌ, το ξέρω καλά πια. Ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσεις με τους ανθρώπους και να τους πεις όσα θέλεις είναι να γράψεις ένα βιβλίο. Υπάρχουν έξι βιβλία με τις ιστορίες μου, μα σε όλα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΤΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Περιβαλλοντική ομάδα σχ. έτος 2015-2016 Υπεύθυνοι καθηγητές: o Λινάρδος Νικόλαος o Αθανασόπουλος Λάμπρος o Διαμαντής Παντελής o Παπαδάκη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ

Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ Η σημαία της Βουλγαρίας αποτελείται από τρεις ισομεγέθεις οριζόντιες λωρίδες χρώματος λευκού(στην κορυφή), πράσινου και κόκκινου. Το λευκό αντιπροσωπεύει την ειρήνη,

Διαβάστε περισσότερα

ΡΟΥΠΕΛ, ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ. Ονοματεπώνυμο: Χρήστος Αριστείδου Τάξη: Γ 6

ΡΟΥΠΕΛ, ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ. Ονοματεπώνυμο: Χρήστος Αριστείδου Τάξη: Γ 6 ΡΟΥΠΕΛ, ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ Ονοματεπώνυμο: Χρήστος Αριστείδου Τάξη: Γ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ.. Τι είναι το Ρούπελ; Το Ρούπελ είναι οχυρό και πρόκειται για το μεγαλύτερο συγκρότημα της οχυρωμένης τοποθεσίας κατά μήκος

Διαβάστε περισσότερα

Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που. Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα

Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που. Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που ονομάζεται ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα Ποια σύγχρονα κράτη αποτελούν την περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ "

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ" ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ 1911-1913" Κεφάλαιο 5 Ο χάρτης των Βαλκανίων

Διαβάστε περισσότερα

Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος. Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου

Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος. Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου Συντονιστής Εκπαιδευτικός : Τζιαμπάζης Κωνσταντίνος Με βιβλία από τη συγγραφέα Μαρία Αγγελίδου Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα προτείνει μια νέα ανάγνωση και προσέγγιση της Ιστορίας με σκοπό να αντιληφθούμε

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΩΡΥΓΑ ΤΩΝ ΜΙΝΥΩΝ. Ομάδα 4η Αδάμου Εβίτα, Αντωνίου Σέρη, Μόκας Αλέξανδρος, Ρόκο Γιώργος, Τσιώλης Φώτης

Η ΔΙΩΡΥΓΑ ΤΩΝ ΜΙΝΥΩΝ. Ομάδα 4η Αδάμου Εβίτα, Αντωνίου Σέρη, Μόκας Αλέξανδρος, Ρόκο Γιώργος, Τσιώλης Φώτης Η ΔΙΩΡΥΓΑ ΤΩΝ ΜΙΝΥΩΝ Ομάδα 4η Αδάμου Εβίτα, Αντωνίου Σέρη, Μόκας Αλέξανδρος, Ρόκο Γιώργος, Τσιώλης Φώτης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα μεγαλύτερα και το πιο σημαντικά τεχνικά έργα της αρχαιότητας ήταν η αποξήρανση

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ. Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ. Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι Ο πόλεμος του Βιετνάμ(1965-1975) ήταν η μεγαλύτερη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής κατά την διάρκεια του

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2018-2019 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018-2019 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 03-06-2019 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (10:30-12:30) ΟΔΗΓΙΕΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #4: Για αρχάριους Οι Σταυροφορίες Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 21 ο /30-7-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 767/2012

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 21 ο /30-7-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 767/2012 ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 21 ο /30-7-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 767/2012 ΘΕΜΑ: 26 ο Έγκριση της µελέτης του έργου: «Αντιπληµµυρικά έργα στον ποταµό Μέγα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή Εργασία

Μεταπτυχιακή Εργασία ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Μεταπτυχιακή Εργασία Ιωάννης Φλώρος, Τοπογράφος Μηχανικός ΕΜΠ Επιβλέπων : Ν. Μαµάσης, Λέκτορας ΕΜΠ Αθήνα, Μάρτιος 2009 Σκοπός Εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ!

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Κωνσταντίνα Ευείδη 29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Η χιλιόχρονη αυτοκρατορία έπεσε. Ο θρύλος λέει ότι «ήτανε θέλημα Θεού». Από τότε το φρόνημα των Ελλήνων το κρατάνε ζωντανό ακριβώς αυτοί οι θρύλοι για την

Διαβάστε περισσότερα

Μεταφορά - μεταφορικά μέσα

Μεταφορά - μεταφορικά μέσα Μεταφορά - μεταφορικά μέσα Μεταφορά είναι η μετακόμιση πραγμάτων ή προσώπων. Η ανάπτυξη των μεταφορών αποτέλεσε θεμελιώδη παράγοντα για την ανάπτυξη του πολιτισμού και διευκόλυνε αφάνταστα το εμπόριο και

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά.

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. 1 Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. Ψάχνοντας από το εσωτερικό κάποιων εφημερίδων μέχρι σε πιο εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία σίγουρα θα έχουμε διαβάσει ή θα έχουμε τέλος πάντων πληροφορηθεί,

Διαβάστε περισσότερα

Η βόρεια ράχη του Χατζή

Η βόρεια ράχη του Χατζή Η βόρεια ράχη του Χατζή Το Χατζή αποτελεί ένα μεγάλο ορεινό όγκο στο νοτιοδυτικό τμήμα του Νομού Τρικάλων με ψηλότερη κορυφή το Χατζή 2038μ και άλλες ψηλές κορυφές όπως το Κάστρο 1963μ, η Βρωμέρη 1955μ

Διαβάστε περισσότερα

«H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ»

«H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ» «H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ» Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ Οι χρησιμότητες της θάλασσας είναι πολλές όπως πολλές είναι κι οι ωφέλειες που η θάλασσα παρέχει στον άνθρωπο. Ο ι

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Η Σύρος είναι νησί των Κυκλάδων. Πρωτεύουσά της είναι η Ερμούπολη, η οποία είναι πρωτεύουσα της Περιφέριας Νότιου Αιγαίου αλλά και του πρώην Νομού Κυκλάδων. Η Σύρος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΠΛΗΣΙΑΣΕ, ΝΥΞΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΙΑ ΛΟΓΧΗ Ή ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ. ΑΝΤΙΤΑΞΕ ΠΕΛΜΑ ΣΤΟ ΠΕΛΜΑ, ΘΕΣΕ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ, ΠΡΟΤΑΞΕ ΛΟΦΙΟ ΣΤΟ ΛΟΦΙΟ, ΚΡΑΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα.

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η τροφή της Αρχαϊκής οικογένειας ήταν αποτελούνταν από λαχανικά, ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η ενδυμασία των Αρχαίων Ελλήνων ήταν κομψή, αλλά όχι εξεζητημένη. Το βασικό

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ο κατακόρυφος διαμελισμός;

Τι είναι ο κατακόρυφος διαμελισμός; ΟΡΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Τι είναι ο κατακόρυφος διαμελισμός; Διαμελισμός Κατακόρυφος είναι: Τα βουνά, οι πεδιάδες, οι λόφοι, οι κοιλάδες, τα φαράγγια και γενικά το ανάγλυφο μιας περιοχής. Άλπεις Οι Άλπεις είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ο χωρικός προσδιορισμός της μάχης του Ορμενίου (1371)

Ο χωρικός προσδιορισμός της μάχης του Ορμενίου (1371) Δύο χρόνια μετά τη μάχη στο Εμπύθιο (1352), οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Καλλίπολη και πολιόρκησαν την Κων/πολη το 1359. Κατάληψη του Διδυμοτείχου (το 1361 προσωρινά - το 1363 οριστικά) και της Αδριανούπολης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ

Εισαγωγή ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ Τα τελευταία 25 χρόνια, τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την διαχείριση της Γεωγραφικής Πληροφορίας αντιµετωπίζονται σε παγκόσµιο αλλά και εθνικό επίπεδο µε την βοήθεια των Γεωγραφικών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ "

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ" ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ 1911-1913" Κεφάλαιο 4 Ο πόλεμος των τριάντα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 6 ος 9 ος αι Οικονομική κατάσταση στο Βυζάντιο από το β μισό του 6 ου αι. αρχές 9 ου αι. το κίνημα του Θωμά του Σλάβου 6 ος 8 ος αι. Προβλήματα δημογραφικά Προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής ΑΝΑΓΝΩΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής δομής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ. Ομάδα 1 η : Ντασιώτη Χρυσάνθη, Κολοβός Παναγιώτης, Χαλιμούρδας Γιώργος

ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ. Ομάδα 1 η : Ντασιώτη Χρυσάνθη, Κολοβός Παναγιώτης, Χαλιμούρδας Γιώργος ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ Ομάδα 1 η : Ντασιώτη Χρυσάνθη, Κολοβός Παναγιώτης, Χαλιμούρδας Γιώργος Η κατασκευή του Ευπαλίνειου ορύγματος στη Σάμο τοποθετείται από σύγχρονες έρευνες στη δεκαετία 530-520

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ )

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ε Ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 4 Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ. 190 193) Το 1914 ξέσπασε στην Ευρώπη ο Α' Παγκόσµιος Πόλεµος. Η Ελλάδα, αφού οδηγήθηκε σε διχασµό

Διαβάστε περισσότερα

Πλημμύρες στην περιοχή Τσιρείου

Πλημμύρες στην περιοχή Τσιρείου Πλημμύρες στην περιοχή Τσιρείου Έ να πρόβλημα που ταλαιπωρεί σήμερα την περιοχή μας, είναι τα σκουπίδια στις κοίτες των ποταμών τα οποία ρίχνουν κάποιοι ασυνείδητοι συμπολίτες μας. Δυστυχώς αυτό το πρόβλημα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η Ευρώπη είναι ήπειρος κυρίως πεδινή, χωρίς έντονο ανάγλυφο. Τα 2/3 της ηπείρου είναι πεδινές εκτάσεις. Έχει το χαμηλότερο μέσο υψόμετρο από την επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Οι Μαθητές: Αγγελόπουλος Ηρακλής Ανδρεσάκης Κωνσταντίνος

Οι Μαθητές: Αγγελόπουλος Ηρακλής Ανδρεσάκης Κωνσταντίνος Οι Μαθητές: Αγγελόπουλος Ηρακλής Ανδρεσάκης Κωνσταντίνος Ο Πειραιάς (Αρχαία Ελληνικά: Πειραιεύς) είναι πόλη της περιφέρειας Αττικής και διαθέτει τον σημαντικότερο λιμένα της Ελλάδας και της ανατολικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ) Μεσόγειος:Η λίµνη του Βυζαντίου

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ) Μεσόγειος:Η λίµνη του Βυζαντίου ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ) Μεσόγειος:Η λίµνη του Βυζαντίου Μετά τα τη βάφτιση του Ανθέµιου-Ισίδωρου, ο Θεόκλητος αποφάσισε να αποτραβηχτεί λιγάκι από ιππόδροµους και έντονες συγκινήσεις,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής»

ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής» 1 ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΩΝ ΗΜΕΡΙ Α «Αντιπληµµυρική προστασία Αττικής» Ειδικά έργα αντιπληµµυρικής προστασίας Αττικής Οδού Εισηγητές : Γ.Μαχαίρας

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!»

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!» 18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ «Σώστε με από τους φίλους μου!» Σο Ανατολικό ζήτημα, ορισμός Είναι το ζήτημα της διανομής των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία από τις αρχές του 18ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού. Γιώργος Πρίμπας

Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού. Γιώργος Πρίμπας Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού Γιώργος Πρίμπας Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού. Φεύγοντας απ το λιμάνι του Περάματος για το λιμάνι των Παλουκιών της Σαλαμίνας, στο δεξί μας μέρος, βλέπουμε το νησί του Αγίου Γεωργίου

Διαβάστε περισσότερα

4, 5 και 6 Νοεμβρίου 2005

4, 5 και 6 Νοεμβρίου 2005 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΑΥΡΟΥ ΔΗΜΟΥ ΛΑΜΙΕΩΝ ΤΟΠΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ 3ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΦΘΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία) 4, 5 και 6 Νοεμβρίου 2005 ΛΑΜΙΑ 2007 2 Πνευματικό

Διαβάστε περισσότερα

Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα

Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα by Πρίμπας Γεώργιος Γιώργος Πρίμπας Τα ερείπια του φραγκομονάστηρου Ζαράκα (ή Ζαρακά), βρίσκονται δίπλα στο χωριό Κιόνια, στο νομό Κορινθίας, λίγες εκατοντάδες

Διαβάστε περισσότερα

Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ.

Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ. «Π Ε Ρ Σ Ι Κ Α» Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ. Διακρίνονται σε τρεις φάσεις: Α) 492 π.χ.: Μαρδόνιος κατά Θράκης και Μακεδονίας Β) 490 π.χ.: Δάτις και Αρταφέρνης κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΔΙΟΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΟΝΟΜΑΣΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το αρχαίο Δίον του Ολύμπου βρίσκεται 15 χλμ. νότια της Κατερίνης, στους πρόποδες του Ολύμπου δίπλα στο

Διαβάστε περισσότερα

Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που

Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που ΚΡΗΝΗ Η Κρήνη είναι οικισμός και πρώην κοινότητα της Επαρχίας Πατρών του Νομού Αχαΐας και σήμερα είναι κοινοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πατρέων, που συνορεύει με τις πρώην κοινότητες και επίσης δημοτικά

Διαβάστε περισσότερα

1. Γράφουμε το όνομα της Κύπρου και του Ηνωμένου Βασιλείου στη θέση τους στον χάρτη.

1. Γράφουμε το όνομα της Κύπρου και του Ηνωμένου Βασιλείου στη θέση τους στον χάρτη. Ο Αντρέας είναι δέκα χρόνων, κάτοικος Λονδίνου στο Ηνωμένο Βασίλειο και προγραμματίζει να έρθει στην Κύπρο με τους γονείς του για να περάσει τις καλοκαιρινές του διακοπές. Μελετά διάφορες πληροφορίες για

Διαβάστε περισσότερα

Συνδυασμένα Συστήματα Μεταφορών στον Τουρισμό

Συνδυασμένα Συστήματα Μεταφορών στον Τουρισμό Έξυπνες λύσεις για την προώθηση του θεματικού τουρισμού στην περιοχή της Ηπείρου Ιωάννινα, 29 Μαρτίου 2016 Συνδυασμένα Συστήματα Μεταφορών στον Τουρισμό Γιώργος Γιαννής, Καθηγητής ΕΜΠ, www.nrso.ntua.gr/geyannis

Διαβάστε περισσότερα

Το συγκλονιστικό άρθρο. του Γλέζου στη Welt. Διαβάστε το συγκλονιστικό άρθρο του Μανώλη Γλέζου στη 1 / 5

Το συγκλονιστικό άρθρο. του Γλέζου στη Welt. Διαβάστε το συγκλονιστικό άρθρο του Μανώλη Γλέζου στη 1 / 5 άρθρο του Μανώλη Γλέζου στη γερμανική εφημερίδα Die Welt, στο οποίο εξηγεί στους Γερμανούς Το συγκλονιστικό άρθρο του Γλέζου στη Welt Διαβάστε το συγκλονιστικό άρθρο του Μανώλη Γλέζου στη 1 / 5 γερμανική

Διαβάστε περισσότερα

Το καράβι της Κερύνειας

Το καράβι της Κερύνειας Το καράβι της Κερύνειας Το αρχαίο Καράβι της Κερύνειας Το 300π.Χ. το αρχαίο εμπορικό πλοίο ξεκινούσε από τη Σάμο απ όπου φόρτωσε κρασί. Αφού πέρασε από τα νησιά Κω και Ρόδο και πήρε αμφορείς ταξίδευε προς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑ ΕΣΜΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑ ΕΣΜΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑ ΕΣΜΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑ Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζουµε µε περιγραφικά στατιστικά µέτρα τις βαθµολογικές επιδόσεις των αποφοίτων της Γ Λυκείου

Διαβάστε περισσότερα