6.3.2 STARR ATLAS

Transcript

1

2 Περιεχόµενα Πρόλογος Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Εισαγωγή Πακέτα εργασίας Περιγραφή της οµάδας στόχου Αξιολόγηση και κατάρτιση για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας: Η πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση Προσεγγίσεις της απασχόλησης για άτοµα µε νοητική υστέρηση Υποστηριζόµενη απασχόληση (βλ. Beyer και άλλοι, 2004) Βασικά στοιχεία της διαδικασίας υποστηριζόµενης απασχόλησης Ο ρόλος της επαγγελµατικής κατάρτισης Η σπουδαιότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων Ικανότητες και κατάρτιση Από τις κοινωνικές δεξιότητες στις κοινωνικές ικανότητες Κοινωνικές ικανότητες για την αγορά εργασίας Αξιολόγηση στην αρχή και ως µέρος του προγράµµατος κατάρτισης Κατάρτιση κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας Αποτελέσµατα και συµπεράσµατα από την περίοδο εφαρµογής του προγράµµατος Έρευνα σε εργοδότες Ο ρόλος της αξιολόγησης, κατηγοριοποίηση κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων Ικανότητες: Επίτευξη επαρκούς απόδοσης Ο ρόλος της αξιολόγησης Κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων Σπουδαιότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων για τους εργοδότες Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Μεθοδολογία της επισκόπησης Σχολιασµένος κατάλογος εργαλείων αξιολόγησης Γενικές κλίµακες βαθµολόγησης συµπεριφοράς που περιλαµβάνουν ενότητα σχετική µε τις κοινωνικές δεξιότητες Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων - Ενήλικες...65

3 Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων - Παιδιά και έφηβοι Κλίµακες επαγγελµατικής αξιολόγησης που περιλαµβάνουν ενότητα σχετική µε τις κοινωνικές δεξιότητες Αποκλειστικές αξιολογήσεις επαγγελµατικών κοινωνικών δεξιοτήτων Άλλα χρήσιµα εργαλεία αξιολόγησης Εισαγωγή STARR Χαρτοφυλάκιο SMART: Κατάρτιση Σχεδίου Προσωπικής Ανάπτυξης Προσωποκεντρικός σχεδιασµός Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Εισαγωγή Γενικά συµπεράσµατα (διαφορές, οµοιότητες) ανά ερώτηση Κατάλογος αξιοσηµείωτων θεµάτων / απαντήσεων Αντιστοίχιση του προφίλ του πελάτη µε το προφίλ του χώρου εργασίας Εισαγωγή Προφίλ του πελάτη Προφίλ του χώρου εργασίας ιακρατικές εµπειρίες Χρηµατοδότηση από την ΕΕ και το πρόγραµµα Leonardo da Vinci Η σπουδαιότητα των διακρατικών προγραµµάτων για τον τοµέα των ΑΜΕΑ στην Ευρώπη Η σπουδαιότητα των διακρατικών προγραµµάτων για τους οργανισµούς του τοµέα Συµπεράσµατα Προσωπικές εµπειρίες ενός Βέλγου εκπαιδευτή στο πλαίσιο του προγράµµατος ATLAS Προσωπικές εµπειρίες του προωθητή του προγράµµατος ATLAS Συµπεράσµατα και συστάσεις Βιβλιογραφία

4 Παραρτήµατα: 1 Στοιχεία για τους εταίρους Επισκόπηση κοινωνικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων περιλαµβανοµένης της βαθµολόγησης της σπουδαιότητας των κοινωνικών δεξιοτήτων από εργοδότες Ερωτηµατολόγιο για εργοδότες Επισκόπηση βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης έντρο αποφάσεων ATLAS Μελέτες περιπτώσεων βάσει πίνακα πληροφοριών Μελέτες περιπτώσεων Επισκόπηση εκπαιδευτικών µεθόδων

5

6 Πρόλογος Η λέξη ATLAS αποτελεί ακρώνυµο λέξεων που υποδηλώνουν την αναζήτηση εκ µέρους ΑΜΕΑ µίας δίκαιης θέσης στην αγορά εργασίας. Το πρόγραµµα ATLAS εστιάζει ιδιαιτέρως στην αξιολόγηση και την κατάρτιση για την απόκτηση κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας, οι οποίες είναι µείζονος σηµασίας προκειµένου αυτή η αναζήτηση να στεφθεί µε επιτυχία. Οι τρόποι επιλογής, ανάπτυξης, υποστήριξης αποτελούν ερωτήµατα που τίθενται στα πλαίσια αυτής της διαδροµής. Τα ερωτήµατα αυτά αποτελούν τα θεµέλια της επιτυχίας και συνεπώς απαιτούν απαντήσεις. Το ATLAS είναι ένα πρόγραµµα στα πλαίσια του προγράµµατος LEONARDO, το οποίο χρηµατοδοτείται από τη Γενική ιεύθυνση Εκπαίδευσης. Θεωρούµε ότι η διακρατική συνεργασία είναι µείζονος σηµασίας για τη ανάληψη καινοτόµων δράσεων σε τοµείς όπως η επαγγελµατική κατάρτιση. Ο πρωταρχικός σκοπός του προγράµµατος ATLAS ορίζεται ως εξής: η ανάπτυξη πανευρωπαϊκής προοπτικής σχετικά µε την αξιολόγηση και την κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων από άτοµα µε νοητική υστέρηση στα πλαίσια της καθιερωµένης αγοράς εργασίας. Η εταιρία Stichting Sterk in Werk και η Ευρωπαϊκή Ένωση Παρεχόντων Υπηρεσίες για τα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες (EASPD) δεσµεύονται για τη µεγιστοποίηση των ευκαιριών για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες και την ένταξή τους στην κοινωνία της κυρίαρχης τάσης και αναγνωρίζουµε ότι αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο αυτού του στόχου να δίνεται στους ανθρώπους η δυνατότητα ανεύρεσης και διατήρησης µίας θέσης εργασίας µέσω της παροχής επαγγελµατικής κατάρτισης. Η δικτύωση µεταξύ των διαφόρων πρωταγωνιστών αποτέλεσε πολύ σηµαντικό στοιχείο του προγράµµατος ATLAS. Στα πλαίσια της συνεργασίας υπήρξε πολύ µεγάλο εύρος εκπροσώπησης, συµπεριλαµβανοµένων ερευνητών, εκπαιδευτών, ακαδηµαϊκών, φορέων παροχής υπηρεσιών κ.λπ., και εκ µέρους της Stichting Sterk in Werk, ως προωθητή, και της EASPD, ως συντονιστή του προγράµµατος, θα θέλαµε να εκφράσουµε την ευγνωµοσύνη µας προς όλους για την πολύτιµη συνεισφορά τους. 5

7 Τέλος, θα θέλαµε να αναφερθούµε ιδιαιτέρως στην εξαιρετική συνεργασία µεταξύ της EASPD, ως συντονιστή του προγράµµατος, και της Sterk in Werk, ως προωθητή αυτού, µε πρόεδρο τον κ. Ben van Haniond, και να αποτίσουµε ιδιαίτερο φόρο τιµής στο προσωπικό και των δύο αυτών οργανώσεων για τη δέσµευση και τον επαγγελµατισµό τους καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της πρωτοβουλίας. Αυτό το βιβλίο παρουσιάζει τα αποτελέσµατα του τριετούς προγράµµατος ATLAS, στα πλαίσια του οποίου αναζητούνται απαντήσεις στα ερωτήµατα που προαναφέραµε µέσω της συλλογής στοιχείων, της έρευνας και δοκιµών. Ευελπιστούµε να αξιοποιήσετε στα πλαίσια της αναζήτησής σας για κατάλληλες απαντήσεις, τα ευρήµατά µας και σας ευχόµαστε κάθε επιτυχία σε αυτήν σας την προσπάθεια. Paul van Alphen, ιευθυντής της Sterk in Werk Brian O'Donnell, Πρόεδρος της EASPD 6

8 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 Εισαγωγή Το 2003, η Sterk in Werk (εταιρία επανένταξης και επαγγελµατικής καθοδήγησης στο Boxtel των Κάτω Χωρών) ξεκίνησε µία διεθνή πρωτοβουλία σχετικά µε τις «κοινωνικές δεξιότητες για την εργασία για άτοµα µε νοητική υστέρηση». Στα πλαίσια των ετήσιων µελετών παρακολούθησης στην Sterk in Werk διευκρινίστηκε ότι η απουσία των σχετικών κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί το βασικό αίτιο για την αποχώρηση από την αγορά αµειβόµενης εργασίας. Την πρωτοβουλία της εταιρίας Sterk in Werk υποστήριξαν 8 ευρωπαϊκοί εταίροι, οι οποίοι αντάλλαξαν εµπειρίες µε τη Sterk in Werk, και ο καθένας από αυτούς µε τον δικό του τρόπο συµµετείχε ενεργά στην επανένταξη της οµάδας στόχου. Συνεπώς, η πρωτοβουλία αυτή µετατράπηκε γρήγορα σε συγκεκριµένο σχέδιο: στο πρόγραµµα ATLAS (Αξιολόγηση και Κατάρτιση για την Ανάπτυξη Κοινωνικών εξιοτήτων για την Αγορά Εργασίας). Κατά τη διάρκεια της τριετίας, οι εταίροι θα εστίαζαν την προσοχή τους στην ανάπτυξη ενός προγράµµατος δοκιµών/ κατάρτισης σχετικά µε τις κοινωνικές δεξιότητες. 1.2 Πακέτα εργασίας Αποφασίστηκε η εστίαση στους εξής τοµείς: 1. Τι σηµαίνει ο όρος κοινωνικές δεξιότητες (για την αγορά εργασίας); 2. Ποιες κοινωνικές δεξιότητες θεωρούν οι εργοδότες ότι είναι σηµαντικότερο να αναπτυχθούν; 3. Ποια εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την κατανόηση του βαθµού στον οποίον αποκτώνται οι κοινωνικές δεξιότητες (µηδενική µέτρηση); 4. Ποιες είναι οι διαθέσιµες µέθοδοι για την ανάπτυξη συγκεκριµένα των κοινωνικών δεξιοτήτων; 5. Η συλλογή εµπειριών σε σχέση µε τα εργαλεία δοκιµών/ κατάρτισης κατά τη διάρκεια µονοετούς πιλοτικής φάσης. 6. ιάδοση και αξιολόγηση. 7. ιατύπωση συµπερασµάτων και συστάσεων. 7

9 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τι σηµαίνει ο όρος κοινωνικές δεξιότητες (για την εργασία); Έπειτα από µία εισαγωγή του David Felce (Πανεπιστήµιο του Cardiff), οι εταίροι αποφάσισαν την εξέταση ποικίλων κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας που κυµαίνονται από: την «επαφή µε τα µάτια κατά τη συνοµιλία µε έναν συνάδελφο» έως τη «χρήση κατάλληλης ένδυσης στην εργασία». Έπειτα από την παρουσίαση της ανασκόπησης στους εµπειρογνώµονες στις διάφορες συνεργαζόµενες χώρες, οι απαντήσεις ενσωµατώθηκαν σε µία τελική ανασκόπηση 62 δεξιοτήτων. Κατόπιν σύστασης του Ronald Haccou (Fontys OSO, Πανεπιστήµιο Εφαρµοσµένων Επιστηµών) αποφασίστηκε να µην περιοριστεί πλέον η εστίαση µόνο στις κοινωνικές δεξιότητες, αλλά να διευρυνθεί ώστε να συµπεριλάβει τις κοινωνικές ικανότητες. Υποενότητα 1. Τι σηµαίνει ο όρος ικανότητα; Ικανότητα σηµαίνει τη δυνατότητα κάποιου να πραγµατοποιήσει µία συγκεκριµένη δραστηριότητα. Αυτή η ικανότητα µπορεί να περιγραφεί ως το προϊόν της υποκείµενης γνώσης, εµπειρίας, των δεξιοτήτων και της στάσης που εµφανίζονται σε κάποιο συγκεκριµένο πλαίσιο κάποια συγκεκριµένη στιγµή (Weggeman). Εστιάζοντας την προσοχή στη γνώση, την εµπειρία και τη στάση των πελατών ή στο περιβάλλον τους, πέραν των δεξιοτήτων, όχι µόνο επιτυγχάνεται µία περισσότερο «ολιστική πελατειακή προσέγγιση», αλλά παρέχεται επίσης µία καλύτερη εικόνα της προσέγγισης και οργάνωσης ενός ενδεχόµενου εκπαιδευτικού προγράµµατος. Υποενότητα 2. Ποιες κοινωνικές δεξιότητες θεωρούν οι εργοδότες ότι είναι σηµαντικότερο να αναπτυχθούν; Έπειτα από µία επισκόπηση των κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας, καθώς και των σχετικών δεξιοτήτων, οι εταίροι του ATLAS διεξήγαγαν έρευνες σε εργοδότες. Προσεγγίστηκαν τρεις σχετικοί κλάδοι: (Ελαφριά) βιοµηχανία Χωροταξία Τοµέας υπηρεσιών (σίτισης/ καθαρισµού) (Έρευνα παρακολούθησης της Sterk in Werk τον Μάρτιο του 2004 έδειξε ότι ποσοστό άνω του 50% των πελατών της δραστηριοποιούνταν σε έναν από αυτούς τους κλάδους) Επιπλέον, στους συγκεκριµένους κλάδους, προσεγγίστηκαν εργοδότες στους εξής τοµείς: Μη κερδοσκοπικές εταιρίες Προστατευµένη απασχόληση Κέντρα προστασίας και απασχόλησης Οι έρευνες κατέληξαν στην κατάρτιση ενός καταλόγου «βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων» (βλ. Παράρτηµα 4), δεξιοτήτων, η ανάπτυξη των οποίων είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας για την επιτυχή συµµετοχή στην εργασιακή διαδικασία. 8

10 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγή Υποενότητα 3. Ποια εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την κατανόηση του βαθµού στον οποίον αποκτώνται οι κοινωνικές δεξιότητες (µέτρηση µηδέν); Το επόµενο στάδιο του προγράµµατος ήταν η κατάρτιση του καταλόγου των εργαλείων µέτρησης που σε κάποιο βαθµό αποσαφήνισαν το βαθµό στον οποίο οι πελάτες απέκτησαν κοινωνικές δεξιότητες/ ικανότητες. Εξάλλου, η έναρξη της κατάρτισης δεν είναι δυνατή παρά µόνο έπειτα από τον καθορισµό του αρχικού επιπέδου (µέτρηση µηδέν). Η καταγραφή των εργαλείων µέτρησης πραγµατοποιήθηκε µε δύο τρόπους: 1. Με βάση έναν πίνακα πληροφοριών, οι εταίροι συνέλεξαν πληροφορίες σχετικά µε τα εργαλεία που οι ίδιοι γνώριζαν καλά (εργαλεία που είχαν χρησιµοποιηθεί ή µη στην εταιρία). Εκτός του πίνακα πληροφοριών, επιχείρησαν να συλλέξουν εγχειρίδια εργαλείων, εκδόσεις επίδειξης ή άλλα επιπρόσθετα υλικά. 2. Επίσης, στο Πανεπιστήµιο της Ουαλίας (επιστηµονικός εταίρος) πραγµατοποιήθηκε δευτερογενής έρευνα για τη συλλογή πληροφοριών Αρχικά, ο στόχος ήταν η επιλογή του ικανοποιητικότερου εργαλείου αξιολόγησης σύµφωνα µε τις προσδοκίες των εταίρων του προγράµµατος ATLAS. Αυτό το εργαλείο θα χρησιµοποιούνταν εν συνεχεία κατά την πιλοτική φάση του προγράµµατος για τη δοκιµή της αποτελεσµατικότητας και της απόδοσής του στην πράξη. Ωστόσο, η επιλογή ενός εργαλείου δεν κατέστη δυνατή για πολλούς λόγους. Τα περισσότερα εργαλεία ήταν διαθέσιµα µόνο σε µία γλώσσα, γεγονός που τα καθιστούσε δυσπρόσιτα για πολλούς από τους εταίρους. Το πρόγραµµα ATLAS δεν διέθετε οικονοµικούς πόρους για τη µετάφραση ενός πλήρους εργαλείου αξιολόγησης (εκτός αυτού, υπήρχαν εκδότες που είχαν ήδη µεταφράσει το δικό τους εργαλείο αξιολόγησης εν όψει του προγράµµατος). Επίσης, υπήρχαν περιορισµοί στην ελεύθερη χρήση (άδειες) εργαλείων. Ένα εργαλείο θα χρησιµοποιούνταν µόνον εφόσον οι συµµετέχοντες θα ολοκλήρωναν συγκεκριµένο πρόγραµµα σπουδών. Αυτό οδήγησε τους εταίρους του προγράµµατος ATLAS στην απόφαση να ενσωµατώσουν όλα τα εργαλεία που είχαν συλλεγεί (8 το σύνολο) στο δέντρο αποφάσεων του προγράµµατος (βλ. Παράρτηµα 6). Βάσει συγκεκριµένων ερωτήσεων, αποκτήθηκαν πληροφορίες σχετικά µε τη φύση των διαφόρων εργαλείων προκειµένου η επιλογή να επικεντρώνεται στις προσωπικές ανάγκες και στον χαρακτήρα του εκάστοτε οργανισµού. Εν τέλει, τα στοιχεία των διαφόρων εργαλείων συγκρίνονται µε τον κατάλογο των (62) δεξιοτήτων και των (7) ικανοτήτων, όπως τελικά διαµορφώθηκαν από το ATLAS. Κατ αυτόν τον τρόπο φαίνεται ότι κάποιο εργαλείο παρέχει µεγαλύτερη κατανόηση των «επικοινωνιακών δεξιοτήτων» ενός πελάτη, ενώ κάποιο άλλο χαρακτηρίζει τις δυνατότητες ενός πελάτη για συµµετοχή του ως µέλος σε κάποια οµάδα ως θετικές ή λιγότερο θετικές. Με την επιλογή της προσέγγισης βάσει ικανοτήτων, η οµάδα του προγράµµατος ATLAS έπρεπε να αντιµετωπίσει µία σειρά εργαλείων βάσει ικανοτήτων (STARR, Χαρτοφυλάκιο, SMART, «Προφίλ του χώρου εργασίας» και «Προσωποκεντρικός σχεδιασµός») (βλ. Κεφάλαιο 6). 9

11 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Υποενότητα 4. Ποιες είναι οι διαθέσιµες µέθοδοι για την ανάπτυξη συγκεκριµένα των κοινωνικών δεξιοτήτων; Έπειτα από 18 µήνες καθορίστηκε πλέον το θεωρητικό πλαίσιο του προγράµµατος ATLAS και οι πληροφορίες που είχαν συλλεγεί συνοψίστηκαν στο εγχειρίδιο, το οποίο αποτέλεσε τον οδηγό κατά τη µονοετή πιλοτική φάση. Παράλληλα µε την πιλοτική φάση του ATLΑS, καταγράφηκαν οι µέθοδοι δοκιµής. Η µέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν παρόµοια µε εκείνη των εργαλείων αξιολόγησης: 1. Οι εταίροι συνέλεξαν πληροφορίες σχετικά µε τις εκπαιδευτικές µεθόδους (τις οποίες γνώριζαν ή είχαν χρησιµοποιήσει) 2. Ο επιστηµονικός εταίρος Fontys OSO πραγµατοποίησε δευτερογενή έρευνα Υποενότητα 5. Συλλογή εµπειριών σε σχέση µε τα εργαλεία δοκιµών/ κατάρτισης κατά τη διάρκεια µονοετούς πιλοτικής φάσης. Πριν από την έναρξη της πιλοτικής φάσης, συµφωνήθηκε ότι οι εταίροι θα έθεταν σε δοκιµασία στην πράξη τουλάχιστον 10 πελάτες κάνοντας χρήση του υλικού δοκιµών και του εκπαιδευτικού υλικού που είχε συλλεγεί (υλικό το οποίο συµπεριλάµβανε το εγχειρίδιο ATLAS). Αυτό αποσκοπούσε στην καλύτερη κατανόηση του ερωτήµατος: Η χρήση των εργαλείων και των µεθόδων που έχουν συλλεγεί συµβάλλει θετικά στις δυνατότητες ανάπτυξης των πελατών και στις ευκαιρίες τους για την ανεύρεση και διατήρηση εργασίας στην ελεύθερη αγορά εργασίας - υποστηριζόµενη απασχόληση; Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης, τηρήθηκαν ηµερολόγια για µεµονωµένους πελάτες. Περί τα µέσα της πιλοτικής φάσης, πραγµατοποιήθηκε συλλογή συµπερασµάτων και συστάσεων βάσει των εντύπων αξιολόγησης που είχαν διανεµηθεί. Αυτά συζητήθηκαν κατά διάρκεια χωριστής συνάντησης αναφορικά µε το πρόγραµµα, η οποία έλαβε χώρα στη Ρουµανία µε εκπαιδευτές από τους διάφορους συνεργαζόµενους οργανισµούς. Οι εκπαιδευτές συνέχισαν την πιλοτική φάση ο καθένας στον δικό του οργανισµό, η οποία ενισχύθηκε µε ιδέες και σχόλια. Έπειτα από την πιλοτική φάση συλλέχθηκαν συµπεράσµατα και συστάσεις. Υποενότητα 6. ιάδοση και αξιολόγηση. Στις Βρυξέλες εκφράστηκε ικανοποίηση από την ενθουσιώδη συνένωση των δυνάµεων των 9 εταίρων σε µία προσπάθεια για αύξηση των προγραµµάτων κατάρτισης για ΑΜΕΑ. Εν τέλει, αυτό δεν ήταν αρκετό προκειµένου να επιτευχθεί µία καλή οριστική αξιολόγηση. Οι δραστηριότητες διάδοσης και αξιολόγησης αναµένεται να προσελκύσουν την προσοχή του ευρέος κοινού τόσο στο πρόγραµµα όσο και στα τελικά αποτελέσµατά του. Άλλοι οργανισµοί θα υιοθετήσουν τις συστάσεις στη µεθοδολογία εργασίας τους. Παράλληλα µε δηµοσιεύσεις σε διάφορες εφηµερίδες και περιοδικά, οι εταίροι του προγράµµατος ATLAS έχουν πραγµατοποιήσει διαλέξεις και παρουσιάσεις για το ευρύ κοινό (εκπαιδευτές, επαγγελµατικούς σύµβουλους, διευθυντές σχολείων κ.λπ.). Το πρόγραµµα ATLAS συµπεριλήφθηκε σε διάφορες εθνικές και διεθνείς διασκέψεις. Ο δικτυακός τόπος του προγράµµατος ATLAS ( προσφέρει πληροφορίες σχετικά µε το ίδιο το πρόγραµµα σε όσους ενδιαφέρονται και εξασφαλίζει τη συνεχή ενηµέρωσή του. Η εταιρία Sterk in Werk υποσχέθηκε την ενηµέρωσή του τουλάχιστον έως το Κατά τη διάρκεια τοπικών «σεµιναρίων», οι εταίροι του προγράµµατος ATLΑS αντάλλαξαν 10

12 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγή εµπειρίες µε τους συναδέλφους τους στον τοµέα της επανένταξης και συζήτησαν για τον συντονισµό και την υλοποίησή του. Συνεπώς, οι συστάσεις του προγράµµατος ATLAS έχουν ήδη µεταφραστεί σε πραγµατικές δραστηριότητες σε διάφορους οργανισµούς. Υποενότητα 7. ιατύπωση συµπερασµάτων και συστάσεων. Με την ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης, πλησίαζε το τέλος του προγράµµατος και συνεπώς η προσοχή θα µπορούσε να εστιαστεί στα τελικά προϊόντα. Η αρχική ιδέα ήταν η παραγωγή ενός CD- ROM, αλλά άλλαξε σταδιακά προς την έκδοση ενός βιβλίου ATLAS (στην αγγλική). Εξάλλου, είχε επιλεγεί η µετάφραση του βιβλίου στις γλώσσες των χωρών εταίρων του προγράµµατος ATLAS (γερµανική, ελληνική, ολλανδική και ρουµάνικη), το οποίο θα είναι διαθέσιµο στον δικτυακό τόπο του ATLAS ( Κατ αυτόν τον τρόπο το πρόγραµµα όχι µόνο θα έχει διαδραστικό χαρακτήρα, αλλά θα παραµείνει επίσης ενηµερωµένο για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Οι εταίροι του προγράµµατος ATLAS ευελπιστούν ότι τόσο το βιβλίο ATLAS όσο και ο δικτυακός τόπος θα ενθαρρύνουν τους αναγνώστες/ επισκέπτες να εκφράσουν τις απόψεις τους, οι οποίες εν συνεχεία θα διατεθούν στο ευρύτερο κοινό. 1.3 Περιγραφή της οµάδας στόχου Στο έντυπο της αίτησης του προγράµµατος ATLAS, η περιγραφή της οµάδας στόχου ήταν η εξής: «Η οµάδα στόχος µας αποτελείται από άτοµα τα οποία δεν διαθέτουν πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση ή κατάρτιση λόγω νοητικής υστέρησης. Αυτή η οµάδα στόχος αντιµετωπίζει συγκεκριµένα προβλήµατα στην ανεύρεση και διατήρηση εργασίας, λόγω έλλειψης δεξιοτήτων, και δη κοινωνικών δεξιοτήτων. Προετοιµάζονται για θέσεις εργασίας στην ανοιχτή αγορά εργασίας, καθώς και σε προστατευµένη απασχόληση ή δραστηριότητες σε κέντρα προστασίας και απασχόλησης. Το πρόγραµµα αποσκοπεί επίσης να στραφεί (µέσω των τελικών συστάσεών του) προς όλους εκείνους που αντιµετωπίζουν προβλήµατα στη διατήρηση της θέσης εργασίας τους λόγω ελάχιστης σχολικής εκπαίδευσης. Αυτό συχνά εκφράζεται στην έλλειψη ικανότητας επικοινωνίας στο περιβάλλον εργασίας και µετάβασης σε αυτό». Η περιγραφή της οµάδας στόχου του προγράµµατος ATLAS δεν εστιάζει µόνο στην ύπαρξη νοητικής υστέρησης, αλλά επίσης στην προετοιµασία για την αγορά εργασίας λόγω έλλειψης κοινωνικών δεξιοτήτων. Στο συγκεκριµένο πρόγραµµα, η απασχόληση σηµαίνει κανονική απασχόληση, προστατευµένη απασχόληση και προστατευµένη εργασία. Σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντικά τα εξής χαρακτηριστικά: 11

13 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Κανονική απασχόληση και υποστηριζόµενη απασχόληση: Προστατευµένη απασχόληση: Προστατευµένη εργασία και επαγγελµατική αποκατάσταση: Πραγµατική πληρωµή σε κανονικό περιβάλλον µε ή χωρίς πρόσθετη υποστήριξη Πραγµατική πληρωµή σε προστατευµένο περιβάλλον Μη πληρωµή σε προστατευµένο περιβάλλον ή κατάρτιση για απασχόληση ή εργασία Παρότι γνωρίζουµε ότι η περιγραφή της οµάδας στόχου εξαρτάται εν µέρει από τον καθορισµό αυτής της οµάδας στις διάφορες χώρες και τους φορείς των εταίρων µας, εντούτοις, επιθυµούµε να κάνουµε µία απόπειρα λεπτοµερέστερης περιγραφής της οµάδας στόχου του προγράµµατος ATLAS. Εντοπίσαµε τον εξής διαχωρισµό: Γενική ευφυΐα Κοινωνική και συναισθηµατική συµπεριφορά Υπόβαθρο και περιβάλλον των πελατών Επίπεδο γνώσεων Σωµατικός παράγοντας Σε αυτό το σηµείο πρέπει να σηµειωθεί ότι στην πράξη συχνά παρατηρείται ένας συνδυασµός νοητικής υστέρησης και νοητικών περιορισµών ή παθήσεων τελείως διαφορετικής τάξης (σωµατικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί ή συναισθηµατικοί κ.ο.κ.). Γενική ευφυΐα Η γνωστική ικανότητα, η οποία µετράται µε εξέταση του δείκτη ευφυΐας (IQ) συνεχίζει να αποτελεί καλή ένδειξη της επιτυχίας στο σχολείο. Στις εξετάσεις ευφυΐας συναντάµε βαθµολογίες οι οποίες χωρίζονται σε βαθµολογίες δείκτη λεκτικής και µη λεκτικής ευφυΐας. Η απόδοση των ατόµων της οµάδας στόχου του προγράµµατός µας βρίσκεται σε επίπεδο κάτω του µέσου όρου και κατά συνέπεια τα άτοµα αυτά ανήκουν στην οµάδα ατόµων µέτριας υστέρησης µε δείκτη ευφυΐας από 50 έως 85, ή ακόµη και κάτω από 50. Γνωρίζουµε ότι τα χαµηλά επίπεδα ευφυΐας µπορούν να αντισταθµιστούν µέσω θετικών κοινωνικών παραγόντων. Γνωρίζουµε επίσης ότι είναι δυνατόν τα υψηλά επίπεδα ευφυΐας να παρεµποδίζονται από συµπεριφορικές διαταραχές. Οι πελάτες µε χαµηλό δείκτη ευφυΐας συχνά είναι αρκετά καλοί µαθητές (γνώσεις και δεξιότητες). Ενδέχεται στο µέλλον πειράµατα τα οποία καθορίζουν το µαθησιακό δυνητικό µαθητών και πελατών, αντί βαθµολογιών δείκτη ευφυΐας, να εστιάζουν την προσοχή στην απόδοση της οµάδας στόχου µας. Κοινωνική - συναισθηµατική συµπεριφορά Είναι σηµαντικό να µάθουµε πώς βλέπουν οι πελάτες τους εαυτούς τους και πώς λειτουργούν στην κοινωνία. Παρακινούνται από κίνητρα, διαθέτουν ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους; Είναι δυναµικοί και διαθέτουν κοινωνικές δεξιότητες; ιαθέτουν επαρκείς πρακτικές κοινωνικές δεξιότητες για να λειτουργούν στην κοινωνία σε σχέση µε την ηλικία τους; Οι πελάτες δεν µπορούν 12

14 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγή να αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνία και τους ίδιους. Πρέπει να υφίσταται κάποιου είδους επικοινωνία ή επαφή. Απαιτείται έλεγχος του βαθµού στον οποίον κάποια διαγνωσµένη συµπεριφορική διαταραχή αποτελεί περιοριστικό παράγοντα στην προετοιµασία για κάποια θέση εργασίας στην ανοιχτή αγορά εργασίας. Τα κοινωνικά και συναισθηµατικά προβλήµατα αυτών των πελατών οδηγούν συχνά σε εσωτερικευόµενα προβλήµατα (φόβος, άγχος, κατάθλιψη) ή σε εξωτερικευόµενα προβλήµατα (επιθετικότητα, εκδραµάτιση και παραβατική συµπεριφορά). Εµφανίζονται συχνά θεµελιώδεις διαταραχές σε θέµατα σχέσεων, το αίσθηµα της ανασφάλειας και συναισθηµατικές διαταραχές (ορισµένες φορές λόγω παραµέλησης ή τραύµατος). Η παροχή σε αυτούς εξηγήσεων και ενηµέρωσης, καθώς και η επίτευξη της συµµετοχής των γονέων ή/ και των φροντιστών ή/ και των καθηγητών/ εκπαιδευτών όταν οι πελάτες βρίσκονται ακόµη στο σχολείο, τους παρέχει κίνητρα. Συχνά, χρειάζονται βοήθεια για την αυτοφροντίδα τους. Σε αυτό το σηµείο οι πελάτες χρήζουν υποστήριξης. Υπόβαθρο και περιβάλλον των πελατών Αυτός ο παράγοντας (οικογένεια και περιβάλλον) δεν πρέπει να εµποδίζει τους πελάτες να αποκτήσουν εργασία. Το (πολιτισµικά και υποπολιτισµικά καθοριζόµενο) υπόβαθρο των πελατών µπορεί να καθορίσει εν µέρει εάν θα αναπτυχθεί το δυνητικό τους. Αναµένεται από τους εκπαιδευτικούς να προσφέρουν επαρκή υποστήριξη στους πελάτες αναφορικά µε την τοποθέτηση σε θέση εργασίας, την κατάρτισή τους και τη διατήρηση της εργασίας τους. Σε αυτό το σηµείο πρέπει να αναλογιστούµε πολιτισµικές και υποπολιτισµικές συνήθειες που εστιάζουν στο περιβάλλον εργασίας. Ωστόσο, µπορούµε επίσης να αναλογιστούµε την αποδοχή εκ µέρους των γονέων των δυνατοτήτων και αδυναµιών των παιδιών τους. Παρουσιάζονται συχνότερα κοινωνικά, οικονοµικά ή/ και πρακτικά προσωπικά προβλήµατα (στο σπίτι) λόγω νοητικών ή/ και κοινωνικών διαταραχών, τα οποία απειλούν µε περιορισµό την απόδοση στην εργασία. Παραδείγµατα αρνητικών κοινωνικών περιβαλλοντικών παραγόντων αποτελούν τα εξής: Συστηµατικά οικογενειακά προβλήµατα Παραµέληση Περιβάλλον που παρουσιάζει κοινωνικές και συναισθηµατικές προκλήσεις Πολιτισµικές πτυχές, επί παραδείγµατι «τοµείς στέρησης» Επίπεδο γνώσεων Το επίπεδο γνώσεων αφορά τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει οι πελάτες κατά τη σχολική τους φοίτηση. Οι γνώσεις που έχουν ήδη αποκτήσει στον τοµέα των αναλυτικών δεξιοτήτων (ανάγνωση, γλώσσα, αριθµητική), καθώς και οι πρακτικές δεξιότητες (µέτρηση χρηµάτων και η ικανότητα να διαβάζουν την ώρα στο ρολόι) είναι σηµαντικές για µία επιτυχηµένη κοινωνική ζωή. Σωµατικός παράγοντας Αυτός ο παράγοντας είναι σηµαντικός για τον καθορισµό της σωµατικής κατάστασης των πελατών. εν πρέπει να περιορίζει την προετοιµασία για εργασία στην ανοιχτή αγορά εργασίας. Είναι σε θέση να πραγµατοποιούν βαριές σωµατικές εργασίες; ιαθέτουν επαρκή αντοχή; Τι ισχύει σχετικά µε τις 13

15 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS λεπτές και µαζικές κινητικές δεξιότητές τους; Καθώς και σχετικά µε τη σωµατική τους φροντίδα; Εάν δεν υπάρχουν εµφανείς σωµατικοί περιορισµοί, ο µέσος όρος απουσίας από την εργασία των εργαζοµένων µε νοητική υστέρηση είναι συγκρίσιµος µε τους συναδέλφους τους που δεν αντιµετωπίζουν νοητική υστέρηση. Ωστόσο, όταν υπάρχουν εµφανείς σωµατικοί περιορισµοί, ενδέχεται να αυξηθεί η συχνή απουσία από την εργασία. Είναι σύνηθες να αντιµετωπίζουν τη συχνή απουσία από την εργασία λιγότερο ικανοποιητικά. Ορισµένες φορές παίρνουν συχνότερα άδεια από την εργασία, άλλες φορές εργάζονται για υπερβολικά πολλές ώρες. Στην παραγωγή Ορισµένες φορές, στην παραγωγή παρουσιάζονται συχνότερα µικρά ή/ και απρόσµενα κατ αναλογία προβλήµατα. Συχνά ο επαγγελµατικός σύµβουλος είναι σε θέση να τα λύνει γρήγορα. Τα µικρά προβλήµατα µπορούν εύκολα να κλιµακωθούν, εάν δεν υπάρξει επαρκής παρουσία αυτής της υποστήριξης. Σε αυτό το σηµείο απαιτούνται προφυλάξεις. Οι νεαροί εργαζόµενοι µε ειδικές ανάγκες τείνουν να αποσπούν την προσοχή των συναδέλφων τους συχνότερα συζητώντας, κάνοντας ερωτήσεις ή επιδεικνύοντας αφύσικη συµπεριφορά. Η επαφή µε τους συναδέλφους εκτός του ωραρίου εργασίας είναι σε µεγαλύτερο βαθµό δυσανάλογη, αλλά συχνότερα σε µικρότερο βαθµό. Αντιµετωπίζουν µεγαλύτερο κοινωνικό αποκλεισµό και αυτό συχνά είναι το θέµα που αποσπά την προσοχή. Συνεπώς, η αντιµετώπιση των κοινωνικών επαφών στην εργασία συζητάται τακτικά. Η αντιµετώπιση των πελατών ή/ και των πελατών του εργοδότη µε κοινωνικότητα και επαγγελµατισµό επίσης αποσπά την προσοχή. Τέλος, οι επαφές αυτές είναι βάσει σχεδίου. Η ποιότητα της εργασίας είναι συγκρίσιµη µε εκείνη των συναδέλφων τους χωρίς ειδικές ανάγκες, ωστόσο, υστερεί (συχνά). Είναι ευκολότερο για τους εργαζόµενους µε νοητική υστέρηση να αποσπώνται από την εργασία τους, ενώ επίσης στερούνται ευελιξίας. Συνεπώς, είναι σηµαντικός ο ποιοτικός έλεγχος και ο ρυθµός, και πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να είναι συνεχώς απασχοληµένοι. Οι προϊστάµενοι πρέπει να µάθουν να το αποδέχονται. Συχνά, οι πλησιέστεροι συνάδελφοί τους επίσης αντιµετωπίζουν κάποια δυσκολία στην αντιµετώπιση αυτής της κατάστασης. Οι αναζητώντες εργασία/ οι πελάτες µας συχνά αντιµετωπίζουν πρόβληµα στο να θυµούνται τα όσα έχουν µάθει και πώς να τα εφαρµόζουν σε αντίστοιχες περιπτώσεις ή παρόµοιες εργασίες. Λόγω της µειωµένης αυτής µετάβασης, απαιτείται η προληπτική παρουσία του επαγγελµατικού σύµβουλου για την έγκαιρη διευθέτηση (βάσει γενικών προτύπων) µικρών αλλά σαφώς επίσης συνήθων αλλαγών στο σκηνικό των εργασιών και την απόδοση στην εργασία. Οι περιορισµοί των ατόµων µε νοητική υστέρηση εµφανίζονται σε περιορισµένο αριθµό συµπεριφορικών δυνατοτήτων. Ο αριθµός των συµπεριφορικών δυνατοτήτων τους για την επίλυση των προβληµάτων είναι περιορισµένος. Συνεπώς, φορτίζονται υπερβολικά, γεγονός που τους αφήνει µε άλυτα προβλήµατα. Μία συνέπεια µπορεί να είναι ότι η συµπεριφορά τους γίνεται ιδιαίτερα άκαµπτη, διότι τα άτοµα µε ήπια νοητική υστέρηση ανατρέχουν στο περιορισµένο συµπεριφορικό τους ρεπερτόριο µε τις ίδιες πάντα συµπεριφορικές δυνατότητες. Η νοητική υστέρηση όχι µόνο περιορίζει την κατανόηση του περιβάλλοντος και την πραγµατοποίηση των εργασιών που έχουν ανατεθεί (µε ελάχιστο µισθό) σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο, αλλά επίσης την επαφή µε τους άλλους. Για αυτόν τον λόγο οι εργοδότες ζητούν επίσης επαγγελµατική υποστήριξη και συµβουλές κατά τη διάρκεια της κατάρτισης των εργαζοµένων µε ειδικές ανάγκες. 14

16 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγή Εµείς, οι εκδότες, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε τους εξής για τη συνεισφορά τους στα διάφορα κεφάλαια: David Felce, Jonathan Perry, Johannes Ungar, Peter Canning, Ria van Dinteren, Simone van der Velde, Luk Zelderloo, Jelle Reynaert και Veronique Cayers. Τέλος, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε τους εξής για την υποστήριξή τους κατά τη συγγραφή αυτού του βιβλίου: Doreen Admiraal, Cathy McDermot, Μαργαρίτα Ευραµίδου, Sheila Gill, Natacha Glautier, Eva Györki Toth, Willem Klok, Άγγελος Κουτουµάνος, JudyMorsa, Angelika Ronge, Vera Sokol, Jos Sterckx. Θα θέλαµε επίσης να ευχαριστήσουµε όλους τους άλλους που µας υποστήριξαν κατά τη διάρκεια αυτού του προγράµµατος! Παρουσίαση του πελάτη Ο πελάτης που θέλουµε να παρουσιάσουµε είναι ένας 18χρονος Τυρολέζος, τον οποίον θα ονοµάσουµε Eric για να διαφυλάξουµε την ανωνυµία του. Ζει µε τη µητέρα του, δύο αδέρφια και τον σύζυγο της µητέρας του. Εγκατέλειψε το σχολείο µε χαµηλούς βαθµούς. Του διαγνώστηκε δυσπροσαρµοστική συµπεριφορά και για αυτόν τον λόγο του χορηγήθηκε ψυχιατρική θεραπεία ως εξωτερικός ασθενής. Αφού εγκατέλειψε το σχολείο στην τελευταία τάξη της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, παρακολούθησε ένα πρόγραµµα επαγγελµατικής κατάρτισης σε εκπαιδευτικό ίδρυµα για ενήλικες µε πολλές θέσεις πρακτικής εξάσκησης για εφήβους. Κάθε µία από αυτές τις απόπειρες οδηγούσε σε αποτυχία και απογοήτευση. 15

17 Κεφάλαιο 2 Αξιολόγηση και κατάρτιση για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας: Tο πλαίσιο του προγράµµατος ATLAS 2.1 Η πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται αυξανόµενη δέσµευση για την εξασφάλιση πλήρους ιδιότητας πολίτη, κοινωνικά πολύτιµων ρόλων, θετικής κοινωνικής θέσης και κοινωνικής ένταξης για τα ΑΜΕΑ. Οι ίσες ευκαιρίες αποτελούν τον στόχο της µακροπρόθεσµης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΜΕΑ, η οποία αποσκοπεί στο να εξασφαλίσει σε αυτά τα άτοµα δικαιώµατα για αξιοπρέπεια, ίση µεταχείριση, ανεξάρτητη διαβίωση και συµµετοχή στην κοινωνία (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005α). Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποσκοπεί στη δηµιουργία κοινωνιών ανοιχτών και µε πρόσβαση από όλους, από όπου έχουν αποµακρυνθεί τα εµπόδια για τις ευκαιρίες και τα επιτεύγµατα. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση (ΕΣΑ) εστιάζει ιδιαιτέρως στην ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης των µειονεκτούντων µέσω της προώθησης προοπτικών για ανοιχτή απασχόληση. Σε αυτά τα πλαίσια, προωθεί τον εντοπισµό και την αποµάκρυνση των εµποδίων στην απασχόληση για τα ΑΜΕΑ. Βασικά θέµατα της αναθεωρηµένης στρατηγικής της Λισσαβόνας για την απασχόληση είναι η προσέλκυση και διατήρηση περισσότερων ατόµων στην απασχόληση, αυξάνοντας την προσφορά εργασίας και εκσυγχρονίζοντας τα συστήµατα κοινωνικής προστασίας. Η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης και δραστηριοτήτων των ΑΜΕΑ παραµένει προτεραιότητα. Το έγγραφο µελέτης της Επιτροπής για την ενσωµάτωση των ΑΜΕΑ στην ΕΣΑ προσφέρει έναν πολύτιµο οδηγό για την ενσωµάτωση των ΑΜΕΑ στην ανοιχτή αγορά εργασίας (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005β). Η αξιολόγηση των πρώτων πέντε ετών της ΕΣΑ έδειξε ότι στα πλαίσια της εν λόγω στρατηγικής λήφθηκαν ενεργά µέτρα και χαράχτηκαν πολιτικές κατά των διακρίσεων, ωστόσο, δεν παρουσιάστηκε κάποιο συµπέρασµα σχετικά µε τις επιπτώσεις τους στην κατάσταση της αγοράς εργασίας για τους µειονεκτούντες. Υπήρξε συνεχιζόµενη ανάγκη για σφαιρικά και προσαρµοσµένα µέτρα προκειµένου να γεφυρωθεί το χάσµα της απασχόλησης, µε συµµετοχή τόσο της πλευράς της προσφοράς όσο και εκείνης της ζήτησης της αγοράς εργασίας. Ο καθορισµός αποτελεσµατικών τεχνολογιών για την κατάρτιση και την υποστήριξη ατόµων µε νοητική υστέρηση ώστε να αποκτήσουν και να διατηρήσουν ανοιχτή απασχόληση θα συνέβαλλε στους διαθέσιµους µηχανισµούς προσφοράς. Η πολιτική θεµελιώνεται στην αναγνώριση της εργασίας όχι µόνο ως µία µορφή εποικοδοµητικής απασχόλησης, από τη φύση της σηµαντική για τους ανθρώπους, αλλά επίσης ως το µέσο µε το οποίο 16

18 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας οι πολίτες συµβάλλουν οικονοµικά στις γειτονιές, τις κοινότητες και τις χώρες τους. Οι εργαζόµενοι είναι πολύτιµοι για τις κοινωνίες. Οι κοινωνίες τούς παρέχουν κοινωνική θέση. Η εργασία συµβάλει στην κοινωνική συνεκτικότητα. Το περιβάλλον εργασίας είναι το δεύτερο σηµαντικότερο περιβάλλον για τις κοινωνικές σχέσεις έπειτα από την οικογένεια. Συνεπώς, η παροχή βοήθειας στα ΑΜΕΑ ώστε να αποκτήσουν και να διατηρήσουν ανοιχτή απασχόληση αποτελεί κεντρικό στοιχείο της κοινωνικής θέσης και ένταξης, εννοιών που συνδέονται µε την ιδιότητα του πολίτη. Η αναγνώριση της εργασίας ως συχνά κοινωνικής δραστηριότητας είναι σηµαντική για την κατανόηση της δυναµικής του χώρου εργασίας. Οι σχέσεις που δηµιουργούνται στον χώρο εργασίας και σε σχέση µε αυτόν δεν εξαρτώνται µόνο από το πολιτισµικό πλαίσιο και την ισορροπία των ευκαιριών για κοινωνική συναναστροφή σχετική ή µη µε την εργασία, αλλά επίσης από τις κοινωνικές ικανότητες, την εµπειρία και τα συµφέροντα του εργατικού δυναµικού. Τα άτοµα µε νοητική υστέρηση συνήθως µειονεκτούν όσον αφορά την κατανόηση των ολοένα µεταβαλλόµενων κοινωνικών επαφών στον χώρο της εργασίας και της συµµετοχής σε αυτές λόγω µη καλής χρήσης της γλώσσας, περιορισµένων κοινωνικών δεξιοτήτων και έλλειψης εµπειριών σε ολοκληρωµένα περιβάλλοντα. Κάθε µειονέκτηµα το οποίο ενδέχεται να αντιµετωπίζουν τα άτοµα µε νοητική υστέρηση λόγω των περιορισµών τους συνδυάζεται συνήθως µε τα µειονεκτήµατα των συναδέλφων τους χωρίς ειδικές ανάγκες. Οι αρνητικές ή προκατειληµµένες αντιλήψεις και η έλλειψη άνεσης στην κοινωνική συναναστροφή ενδέχεται να προκληθούν από την έλλειψη εκ µέρους των συναδέλφων προηγούµενης επαφής µε ΑΜΕΑ, εµπιστοσύνης ή εµπειρίας στον τρόπο προσαρµογής της επικοινωνίας τους ή από αθεµελίωτους φόβους ή αντιλήψεις σχετικά µε τα άτοµα µε νοητική υστέρηση. Έρευνες που διεξήχθησαν προκειµένου να διερευνηθεί γιατί τα ΑΜΕΑ χάνουν την εργασία τους, έδειξαν, και αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, ότι οι κοινωνικοί παράγοντες είναι εξίσου σηµαντικοί µε την όποια ανικανότητα εκτέλεσης των καθηκόντων τους (Ford και άλλοι, 1984, Greenspan & Shoultz, 1981, Hanley-Maxwell και άλλοι, 1986, Wehman και άλλοι, 1987). Στόχος του προγράµµατος ATLAS είναι να βελτιώσει την ικανότητα των υπηρεσιών που υποστηρίζουν άτοµα µε νοητική υστέρηση να αναπτύξουν τις κοινωνικές ικανότητες των τελευταίων στον χώρο εργασίας, ως συνεισφορά για την αποµάκρυνση των εµποδίων µίας πλήρους απασχόλησης προσιτής σε όλους. 2.2 Προσεγγίσεις της απασχόλησης για άτοµα µε νοητική υστέρηση Υφίστανται δύο ευρείες προσεγγίσεις για την ενίσχυση ατόµων µε νοητική υστέρηση µε στόχο την επιτυχή ανεύρεση εργασίας. Η πιο παραδοσιακή προσέγγιση ήταν µέσω προπαρασκευαστικής κατάρτισης για τον εξοπλισµό των ατόµων αυτών µε τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να είναι δυνατή η απασχόλησή τους. Ωστόσο, παρότι αυτή η µορφή κατάρτισης για «ετοιµότητα» µπορεί να είναι πολύτιµη, είναι δύσκολη η προσαρµογή της κατάρτισης µε ακρίβεια στις συγκεκριµένες ικανότητες που απαιτούνται από κάποιο συγκεκριµένο χώρο εργασίας στα πλαίσια της τεράστιας ποικιλίας χώρων εργασίας που µπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας βασικού επιπέδου. Επιπλέον, συχνά είναι δύσκολη η προσοµοίωση σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον των απαιτήσεων του χώρου εργασίας που διαµορφώνουν τη στάση, τα κίνητρα και την πειθαρχία στο χώρο εργασίας ενός παραγωγικού εργαζόµενου. Όπως ισχύει µε τους περισσότερους άλλους εργαζόµενους, οι εργαζόµενοι µε νοητική υστέρηση θα πρέπει να µάθουν την εργασία τους και να εργάζονται στην 17

19 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS πράξη. Ωστόσο, σε αντίθεση µε τους περισσότερους άλλους εργαζόµενους, οι εργαζόµενοι µε νοητική υστέρηση αντιµετωπίζουν µεγάλες δυσκολίες στη γενίκευση ή την εφαρµογή σε νέες καταστάσεις ή αρµοδιότητες των δεξιοτήτων που διαθέτουν. Συνεπώς, µία δεύτερη πιο πρόσφατη προσέγγιση για την παροχή βοήθειας σε ΑΜΕΑ ώστε να αποκτήσουν εργασία ήρθε να αντικαταστήσει την εστίαση στην προπαρασκευαστική κατάρτιση µε την επικέντρωση στην κατάρτιση µεµονωµένων ατόµων µε βάση τη συγκεκριµένη εργασία τους. Η γενίκευση των δεξιοτήτων αποτελεί λιγότερο άµεσο θέµα, καθώς τα άτοµα µαθαίνουν τις συγκεκριµένες απαιτήσεις της εργασίας τους. Αυτή η προσέγγιση έγινε γνωστή µε το όνοµα «υποστηριζόµενη απασχόληση». Παρέχεται υποστήριξη για την ανάπτυξη ικανοτήτων για τον χώρο εργασίας εφόσον τα άτοµα έχουν βρει εργασία. Αυτή η υποστήριξη µειώνεται σταδιακά καθώς τα άτοµα αποκτούν µεγαλύτερη ανεξαρτησία στην εργασία τους. Σε συνέχεια των παραπάνω, η ανεξαρτησία στην εργασία πρέπει να αναγνωρίζει κοινωνικές ικανότητες, καθώς και την ικανότητα διεξαγωγής των δραστηριοτήτων που απαιτούνται στα πλαίσια της εργασίας. 2.3 Υποστηριζόµενη απασχόληση (βλ. Beyer και άλλοι, 2004) Η υποστηριζόµενη απασχόληση ορίζεται ως αµειβόµενη, ανοιχτή απασχόληση για άτοµα µε νοητική (ή άλλη) υστέρηση: (α) µε βασικό µισθό ή µεγαλύτερο, (β) σε κάθε χώρο εργασίας όπου απασχολούνται άτοµα χωρίς ειδικές ανάγκες, και (γ) στις περιπτώσεις όπου το άτοµο υποστηρίζεται µέσω οποιασδήποτε δραστηριότητας απαραίτητης για τη διατήρηση της απασχόλησής του. Ο ορισµός αυτός δίνει έµφαση στην αρχή βάσει της οποίας η εργασία πρέπει να είναι «πραγµατική», σε µία «πραγµατική» θέση εργασίας σε έναν «πραγµατικό» χώρο εργασίας και όχι σε περιβάλλον προεπαγγελµατικής ή προστατευµένης εργασίας, µε «πραγµατική» αµοιβή. Με άλλα λόγια, η υποστηριζόµενη απασχόληση επιτρέπει στους υποστηριζόµενους να βιώνουν άµεσα κάθε πτυχή της «πραγµατικής» εργασιακής ζωής. Η απαιτούµενη υποστήριξη ενδέχεται να είναι βραχυπρόθεσµη, µεσοπρόθεσµη ή µακροπρόθεσµη. Η υποστήριξη ενδέχεται να περιλαµβάνει κατάρτιση, υποστήριξη κατά την εργασία, βοηθήµατα και προσαρµογές, καθώς και κάθε άλλο µηχανισµό προκειµένου να εξασφαλίζεται η επιτυχής εκτέλεση της εργασίας και η συµµόρφωση µε τις κοινωνικές συµβάσεις που συνδέονται µε αυτήν. Η υποστηριζόµενη απασχόληση µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε οποιοδήποτε άτοµο απαιτεί υποστήριξη για να αποκτήσει και να διατηρήσει µία θέση εργασίας: άτοµα µε νοητική υστέρηση, σωµατικές, νευρολογικές ή νοητικές παθήσεις. Έµφαση στην «πραγµατική» εργασία. Ο όρος «πραγµατική» εργασία αναφέρεται σε κάθε παραγωγική δραστηριότητα για την οποία οι εργοδότες διατίθενται να προσφέρουν αµοιβή. Η παραγωγικότητα είναι σηµαντική και συνεπώς αυτήν την εργασία την αναλαµβάνει εργατικό δυναµικό µε ποικίλες επιδεξιότητες και δεξιότητες, οι ικανότητες των οποίων έχουν προσαρµοστεί σε εκείνες που απαιτούνται κατά την εργασία. Η «πραγµατική» εργασία προγραµµατίζεται να διαρκέσει µία πλήρη εργάσιµη ηµέρα. Οι εργοδότες θέλουν οι εργαζόµενοι να εργάζονται για τόσο χρονικό διάστηµα και καταβάλλοντας τόση προσπάθεια ώστε να είναι αποδοτικοί. εδοµένου ότι η εργασία είναι πολύτιµη, 18

20 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας οι «πραγµατικοί» εργαζόµενοι αµείβονται για την εργασία τους. Η εργασία που προσφέρεται µέσω της υποστηριζόµενης απασχόλησης δεν πρέπει να διαφέρει. Έµφαση στις «πραγµατικές» θέσεις εργασίας. Ο όρος «πραγµατική» θέση εργασίας αναφέρεται στην εργασία που θα προσέφεραν µέλη του εργατικού δυναµικού χωρίς ειδικές ανάγκες εάν αυτή δεν προσφερόταν από εργαζόµενο µε ειδικές ανάγκες, µε τον ίδιο τρόπο που θα την προσέφερε ένας εξειδικευµένος εργαζόµενος. Συνεπώς, αποκλείεται η δηµιουργία θέσεων εργασίας αµιγώς µε στόχο την προσφορά απασχόλησης ή την εργασία µε τρόπο ξεπερασµένο για τη σύγχρονη οικονοµία. Ωστόσο, δεν αποκλείεται η αναδιαµόρφωση του υφιστάµενου τρόπου µε τον οποίον αρκετοί εργαζόµενοι προσφέρουν εργασία, για τη διαφοροποίηση των θέσεων εργασίας. Είναι δυνατός ο συνδυασµός απλούστερων στοιχείων από τις θέσεις εργασίας διαφόρων ατόµων για τη δηµιουργία τουλάχιστον µίας απλής θέσης εργασίας που να αξίζει τον κόπο, µε τα στοιχεία που απαιτούν µεγαλύτερη εξειδίκευση να ανήκουν αποκλειστικά στις αρµοδιότητες του πλέον εξειδικευµένου υφιστάµενου εργατικού δυναµικού. Αυτή η ανάπλαση των θέσεων εργασίας ονοµάζεται «τεµαχισµός εργασίας». Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για τον προσδιορισµό µίας εργασίας που ανταποκρίνεται καλύτερα στις υπάρχουσες ικανότητες ενός εργαζόµενου µε ειδικές ανάγκες από ότι οι υπάρχουσες θέσεις εργασίας σε έναν συγκεκριµένο χώρο εργασίας. Έµφαση στους «πραγµατικούς» χώρους εργασίας. Ο όρος «πραγµατικός» χώρος εργασίας αναφέρεται σε περιβάλλοντα εργασίας ίδια µε εκείνα όπου εργάζεται ο υπόλοιπος εργαζόµενος πληθυσµός. Ο ρόλος τους είναι να είναι παραγωγικοί και να µην στοχεύουν κυρίως στην κοινωνική πρόνοια. Ένας χώρος εργασίας που προσφέρει κοινωνική ένταξη είναι αυτός όπου η αναλογία εργαζοµένων µε ειδικές ανάγκες προς τους εργαζόµενους χωρίς ειδικές ανάγκες ισοδυναµεί περίπου µε την αναλογία ΑΜΕΑ στον γενικό πληθυσµό (περίπου 1 προς 8). Έµφαση στην «πραγµατική» αµοιβή. Κάθε εργαζόµενος λαµβάνει την τρέχουσα αµοιβή για την εργασία του. Ένας εργαζόµενος µε ειδικές ανάγκες λαµβάνει την ίδια αµοιβή και απολαµβάνει τις ίδιες συνθήκες εργασίας (π.χ. συνταξιοδότηση και επιδόµατα) µε έναν εργαζόµενο χωρίς ειδικές ανάγκες που προσφέρει την ίδια εργασία. Έτσι τίθεται έµφαση στην εξασφάλιση ότι οι εργαζόµενοι µε ειδικές ανάγκες είναι σε θέση να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των εργοδοτών ως προς την εργασία. Αυτό σηµαίνει τη διαφοροποίηση του επιπέδου υποστήριξης και κατάρτισης που λαµβάνει το άτοµο (σε αντίθεση µε τη χρήση οικονοµικών κινήτρων για την αντιστάθµιση της µειωµένης απόδοσης). Έµφαση στη «µηδενική» απόρριψη. Η υποστηριζόµενη απασχόληση φιλοδοξεί να υιοθετήσει τη φιλοσοφία της µηδενικής απόρριψης. Αυτό σηµαίνει ότι κανείς δεν θα αποκλείεται από την πρόσβαση σε αµειβόµενη απασχόληση, ανεξαρτήτως της σοβαρότητας της αναπηρίας του. Η ανεύρεση εξειδικευµένης εργασίας µαζί µε την ενδεχόµενη εφαρµογή του τεµαχισµού εργασίας, σε συνδυασµό µε την ακριβή αντιστοίχιση της εργασίας στην κλίση και τις ικανότητες ενός εν δυνάµει εργαζόµενου µε ειδικές ανάγκες, µε εξειδικευµένη υποστήριξη και κατάρτιση στην εργασία, 19

21 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS θεωρούνται ως η βάση της άποψης ότι όλοι οι άνθρωποι είναι σε θέση να προσφέρουν παραγωγική εργασία. Έµφαση στον ατοµικό προγραµµατισµό σταδιοδροµίας. Μια επιπλέον αρχή είναι ότι η σταδιοδροµία πρέπει να καθορίζεται σε ατοµικό επίπεδο. Όταν ένα άτοµο επιλέγει µία θέση εργασίας η οποία ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές του, τότε είναι πολύ πιθανό η εργασία του να του προσφέρει περισσότερα κίνητρα και να επιτύχει σε αυτή. Ως προς αυτό, τα ΑΜΕΑ δεν αποτελούν εξαίρεση. Η επιλογή πρέπει να βασίζεται στην εµπειρία. Παραδείγµατος χάρη, είναι σύνηθες για τους νεαρούς ενήλικες να δοκιµάζουν µία σειρά αµειβόµενων εργασιών πριν να λάβουν την απόφαση για τη σταδιοδροµία που θα ακολουθήσουν. Ωστόσο, µε τις χαµηλές κοινωνικές προσδοκίες να περιορίζουν τις ευκαιρίες που προσφέρονται στα ΑΜΕΑ, τα άτοµα αυτά που αναζητούν εργασία συχνά δεν γνωρίζουν τις επιλογές εργασίας που είναι διαθέσιµες για αυτά και τι συνεπάγεται κάθε εργασία. Μεµονωµένα άτοµα χρήζουν υποστήριξης για τη δοκιµή διαφόρων τύπων εργασίας πριν να καταλήξουν ότι κάποια εργασία είναι κατάλληλη για αυτά. Συνεπώς, η προσέγγιση της υποστηριζόµενης απασχόλησης έχει ως στόχο να επιτρέψει στα ΑΜΕΑ να βιώσουν µία σειρά πραγµατικών εργασιών στα πλαίσια της διαδικασίας που οδηγεί στην τελική τοποθέτηση σε µία θέση εργασίας. 2.4 Βασικά στοιχεία της διαδικασίας υποστηριζόµενης απασχόλησης Η υποστηριζόµενη απασχόληση καλείται επίσης µοντέλο «Τοποθέτησης - Κατάρτισης - ιατήρησης» επαγγελµατικής αποκατάστασης. Αναγνωρίζει ότι η ζήτηση για πραγµατικούς χώρους εργασίας µπορεί να ποικίλει ανάλογα µε τη θέση εργασίας. εδοµένης αυτής της ποικιλίας, είναι δύσκολη η αναπαραγωγή των απαιτήσεων στον χώρο εργασίας σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα ή σε περιβάλλοντα προστατευµένης απασχόλησης. Η κατάρτιση και η εργασιακή εµπειρία σε τέτοια περιβάλλοντα µπορεί µόνο να προσεγγίσει τις συνθήκες που απαιτούνται για µεταγενέστερη επιτυχία στην ανοιχτή απασχόληση. Αυτό, σε συνδυασµό µε τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν τα άτοµα µε νοητική υστέρηση στη γενίκευση των δεξιοτήτων, ενδέχεται να καταστήσει τη µεταγενέστερη µετάβαση στην ανοιχτή απασχόληση δύσκολη. Για αυτόν τον λόγο, η τοποθέτηση σε συνήθεις θέσεις εργασίας δεν σηµατοδοτεί το πέρας της κατάρτισης, αλλά το απαραίτητο πρώτο βήµα για την παροχή ενός πλαισίου όπου µπορεί να λάβει χώρα επιτυχής κατάρτιση. Οι υποστηριζόµενοι εργαζόµενοι καταρτίζονται για συγκεκριµένες θέσεις εργασίας, συνήθως από εξειδικευµένο επαγγελµατικό σύµβουλο σε συνεργασία µε συναδέλφους και προϊσταµένους. 20

22 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας Η άρτια υποστηριζόµενη απασχόληση µπορεί να συνοψιστεί επιτυχώς σε πέντε βασικές κεφαλίδες (βλ. Εικόνα 1): Γνώση του ατόµου και των δυνατοτήτων του (δηµιουργία επαγγελµατικού προφίλ) Ανεύρεση εργασίας Ανάλυση εργασίας, αντιστοίχιση και τοποθέτηση Κατάρτιση στην εργασία ιακανονισµοί διατήρησης Τοποθέτηση ηµιουργία επαγγελµατικού προφίλ Ανεύρεση εργασίας Ανάλυση εργασίας, αντιστοίχιση και τοποθέτηση Κατάρτιση Κατάρτιση (και υποστήριξη) στην εργασία ιατήρηση Σταδιακή εξάλειψη µη µόνιµης υποστήριξης Παροχή συνεχούς υποστήριξης Ανάπτυξη σταδιοδροµίας Εικόνα 1: Η προσέγγιση Τοποθέτησης - Κατάρτισης - ιατήρησης στην απασχόληση Γνώση του ατόµου και των δυνατοτήτων του (δηµιουργία επαγγελµατικού προφίλ) Ο στόχος της δηµιουργίας επαγγελµατικού προφίλ είναι η συλλογή πληροφοριών σχετικά µε τις ατοµικές εργασιακές προτιµήσεις και τις σχετικές δεξιότητες εργασίας των ατόµων (συµπεριλαµβανοµένων των κοινωνικών τους ικανοτήτων). Οι µορφές επαγγελµατικού προφίλ ποικίλλουν αλλά πρέπει να καλύπτουν τους εξής ευρείς τοµείς: Τους λόγους για τους οποίους τα άτοµα θέλουν εργασία - πρέπει να παρέχονται κίνητρα στα άτοµα για την ανεύρεση εργασίας. Τον τύπο εργασίας που θέλουν - ορισµένοι άνθρωποι έχουν ιδέες, άλλοι χρειάζονται βοήθεια για να δηµιουργήσουν µία άποψη. Τις ικανότητες των ατόµων για την εργασία και τις πιθανές ανάγκες για υποστήριξη δεξιότητες των ατόµων (π.χ. στάση του σώµατος και γενική κινητική ικανότητα, λεπτές κινητικές δεξιότητες, γνωστική ικανότητα, κατανόηση και χρήση της γλώσσας, ακαδηµαϊκές δεξιότητες), δραστηριότητες στις οποίες έχουν εµπειρία τα άτοµα (π.χ. στο σπίτι, στην κοινότητα, στα ταξίδια, στη χρήση του χρήµατος), γνώσεις των ατόµων (π.χ. οι ρυθµοί της εργάσιµης ηµέρας/ εβδοµάδας, η γεωγραφία της γειτονιάς), κίνητρα, πειθαρχία ή επιµονή κατά την πραγµατοποίηση της δραστηριότητας, ενδεχόµενες κρίσιµες παραλείψεις σε αυτούς τους τοµείς και ενδεχόµενες ανάγκες για υποστήριξη. Τις ατοµικές προτιµήσεις για τον τύπο εργασιακού περιβάλλοντος - εάν πρόκειται για εσωτερική ή εξωτερική εργασία, ή για εργασία µε αργούς ή γρήγορους ρυθµούς, ή σε περιβάλλον µε υψηλή, κανονική ή χαµηλή θερµοκρασία, ή εάν ενέχει τη συνεργασία µε άλλα άτοµα ή αν τα άτοµα θα εργάζονται µόνα τους κ.λπ. 21

23 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Οτιδήποτε άλλο σχετικό µε τα άτοµα που ενδέχεται να τα βοηθήσει να βρουν την κατάλληλη εργασία και να µάθουν πώς να την προσφέρουν - π.χ. στυλ µάθησης, προϋπηρεσία, ο τρόπος µε τον οποίον το εισόδηµα θα επηρεάσει τα επιδόµατα πρόνοιας, πρακτικά ζητήµατα όπως διευθετήσεις µετακίνησης και προτιµώµενες διευθετήσεις για την ώρα του φαγητού. Πληροφορίες σχετικά µε ενδεχόµενα εµπόδια στην εργασία - π.χ. εργασιακές πρακτικές οι οποίες ενδεχοµένως πρέπει να αποφεύγονται, να αλλαχθούν ή να αντιµετωπίζονται µε ευελιξία, συµπεριφορικές προκλήσεις και εναύσµατα προβληµατικής συµπεριφοράς, προσωπικές συνήθειες, σωµατικές/ αισθητικές ικανότητες/ ανικανότητες ή ζητήµατα υγείας. (Σηµείωση: σύµφωνα µε την ορθή πρακτική αυτές οι πληροφορίες είναι απαραίτητες για τον σχεδιασµό των λύσεων, και όχι ως λόγος αποκλεισµού κάποιου ατόµου από την απασχόληση) Χρήση των πρακτικών εξασκήσεων ως βοήθηµα για τη δηµιουργία επαγγελµατικού προφίλ. Τα άτοµα µε νοητική υστέρηση ενδέχεται να µην έχουν την εµπειρία ώστε να κάνουν ενηµερωµένες επιλογές σχετικά µε την απασχόληση. Επιπλέον, το προσωπικό πρόσληψης ενδεχοµένως να αντιµετωπίζει δυσκολίες στην αξιολόγηση των ικανοτήτων, τις οποίες τα άτοµα έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να παρουσιάσουν. Αυτά τα προβλήµατα τείνουν να χειροτερεύουν όσο αυξάνεται η σοβαρότητα της νοητικής υστέρησης. Η πρακτική εξάσκηση (που ορισµένες φορές καλείται δοκιµαστική εργασία) µπορεί να βοηθήσει τα άτοµα να λάβουν ενηµερωµένη απόφαση σχετικά µε τη φύση της εργασίας που θα προτιµούσαν να κάνουν και το προσωπικό πρόσληψης να κατανοήσει τα συµπεριφορικά τους πλεονεκτήµατα και τις ανάγκες. Φυσικά, δεν πρέπει να θεωρείται υποχρεωτική για όλα τα ΑΜΕΑ. Ενδεχοµένως να µην απαιτείται εάν κάποια άτοµα διαθέτουν σαφείς φιλοδοξίες και ρεαλιστική αίσθηση της εργασίας που πρέπει να προσφέρουν. Η καλής ποιότητα δοκιµαστική εργασία έχει συγκεκριµένα χαρακτηριστικά: Περιορισµένη διάρκεια, λίγες ώρες ή ηµέρες (όχι µήνες ή χρόνια) Μέσω της σύντοµης διαδοχής παρέχουν εµπειρία σε µία σειρά εργασιών ώστε οι αποφάσεις να βασίζονται σε συγκρίσεις αυτών των εργασιών Οι στόχοι τους πρέπει να είναι συγκεκριµένοι και να περιλαµβάνουν τον εντοπισµό: των προτιµήσεων ενός ατόµου σχετικά µε την εργασία και τον χώρο εργασίας, των πλεονεκτηµάτων και των µειονεκτηµάτων τους κατά την προσφορά της εργασίας, του τρόπου µε τον οποίον µαθαίνουν καλύτερα, της βοήθειας που ενδέχεται να χρειαστούν προκειµένου να προσφέρουν την εργασία (π.χ. µετακίνηση προς την εργασία, συµπεριφορά παρόµοια µε εκείνη των άλλων κατά τη διάρκεια των διαλειµµάτων). Πρέπει να προσφέρουν επαρκή υποστήριξη (π.χ. από επαγγελµατικό σύµβουλο, εκπαιδευτή ή προϊστάµενο στον χώρο εργασίας) ούτως ώστε τα άτοµα και το προσωπικό απασχόλησης να είναι σε θέση να αξιοποιούν στο έπακρο την εµπειρία για την απόκτηση πληροφοριών. Ανεύρεση εργασίας. Η ανεύρεση εργασίας αποσκοπεί στον εντοπισµό θέσεων εργασίας που ανταποκρίνονται στις προτιµήσεις και ικανότητες των προσώπων όπως αυτές προκύπτουν από το 22

24 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας αντίστοιχο επαγγελµατικό προφίλ τους. Οι υπεύθυνοι ανεύρεσης εργασίας χρησιµοποιούν την κατανόηση τους της τοπικής αγοράς εργασίας για να προσεγγίσουν εν δυνάµει εργοδότες, να βρουν ενδεχόµενες θέσεις εργασίας και να προσφέρουν στα άτοµα επιλογές που ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές εργασίας των τελευταίων. Ένας υπεύθυνος ανεύρεσης εργασίας κάνει τα πρώτα βήµατα για την ανεύρεση εργασίας. Υπάρχει µία σειρά βασικών βηµάτων και πτυχών ορθής πρακτικής: Ο εντοπισµός της ποικιλίας και της συχνότητας εµφάνισης θέσεων εργασίας βασικού επιπέδου στην τοπική αγορά εργασίας. - απαιτείται σαφής και ρεαλιστική κατανόηση των κατάλληλων επιλογών που υφίστανται για τα κατάλληλα άτοµα και του ποιοι είναι οι κατάλληλοι υποψήφιοι. Ανεύρεση πιθανών ευκαιριών απασχόλησης - η πρόσβαση στις θέσεις εργασίας πρέπει να επιτυγχάνεται µέσω µίας πλήρους σειράς πηγών: αγγελίες, δια στόµατος ενηµέρωση από µέλη της οικογένειας, φίλους και σχετικά µε την εργασία άτοµα, εργοδότες «εν ψυχρώ επικοινωνίας» οι οποίοι προσλαµβάνουν εργαζόµενους βασικού επιπέδου, κυβερνητικές υπηρεσίες απασχόλησης κ.λπ. Ρύθµιση της αναζήτησης και της αντιστοίχισης θέσεων εργασίας, µε στόχο τον εντοπισµό θέσεων εργασίας που ανταποκρίνονται στις προτιµήσεις και ικανότητες των ατόµων. Η ανεύρεση µίας τέτοιας εργασίας θα αυξήσει την πιθανότητα ο εργαζόµενος να είναι κατάλληλος για την εργασία και να την απολαµβάνει, να απαιτεί λιγότερη υποστήριξη και να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του εργοδότη για έναν αποτελεσµατικό εργαζόµενο καθώς και να διατηρήσει την εργασία του για µεγαλύτερο διάστηµα. Αποτελεσµατική προώθηση τόσο της επαγγελµατικής όσο και της προσωπικής πλευράς του εργαζόµενου - θετική παρουσίαση του εργαζόµενο για λογαριασµό του ή από τον ίδιο µε υποστήριξη, προωθώντας τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντά του. Η αποτελεσµατικότητα της διαδικασίας υποστηριζόµενης απασχόλησης και οι υπηρεσίες υποστήριξης και κατάρτισης που παρέχονται από τον οργανισµό υποστηριζόµενης απασχόλησης αποτελούν επίσης σηµαντικούς παράγοντες για την προώθηση των εργαζόµενων. Οι υπεύθυνοι ανεύρεσης εργασίας λαµβάνουν υπόψη τους λόγους για τους οποίους οι εργοδότες ενδέχεται να µην προσλάβουν κάποιο άτοµο και ετοιµάζουν αντεπιχειρήµατα πριν από τη διαπραγµάτευση. Εντοπισµός φυσικής υποστήριξης εντός του χώρου εργασίας - η έρευνα έδειξε ότι αποτελεί ορθή πρακτική να µην δίδονται υποσχέσεις ως προς την εξ ολοκλήρου ανάληψη της ευθύνης για τον εργαζόµενο. Επιτυγχάνονται καλύτερα αποτελέσµατα όταν ο εργοδότης αναλαµβάνει όσο το δυνατόν µεγαλύτερο µερίδιο της ευθύνης, µε ενηµέρωση από τον φορέα υποστηριζόµενης απασχόλησης. Αναµενόµενο σχέδιο τοποθέτησης - είναι σηµαντικό οι διαπραγµατεύσεις να ολοκληρώνονται βάσει σαφούς σχεδίου, το οποίο έχει συµφωνηθεί από όλα τα εµπλεκόµενα µέρη και συµπεριλαµβάνει τη φύση της εργασίας, την ηµεροµηνία έναρξης, την πληρωµή και τις συνθήκες εργασίας, τις συµβατικές συµφωνίες και την υποστήριξη που θα παρέχεται από τον χώρο εργασίας και από τον φορέα υποστηριζόµενης απασχόλησης. 23

25 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ανάλυση της εργασίας. Η ανάλυση της εργασίας παρέχει πληροφορίες σχετικά µε την εργασία και τον χώρο όπου αυτή θα προσφέρεται που ταιριάζουν µε εκείνες που προκύπτουν από το επαγγελµατικό προφίλ κάποιου συγκεκριµένου ατόµου προκειµένου να επιβεβαιώνεται η καταλληλότητα της εργασίας για το άτοµο αυτό (και το αντίθετο) και να αξιολογείται η πληροφόρηση που απαιτείται για τη γεφύρωση οποιουδήποτε χάσµατος µεταξύ των απαιτήσεων του εργοδότη και των ικανοτήτων του εργαζόµενου. Πρέπει να καλύπτει µία σειρά τοµέων: Τις συνθήκες απασχόλησης: ωράριο, µισθός και άλλα οικονοµικά επιδόµατα. Τις κύριες εργασίες και δραστηριότητες που απαιτούνται και τις δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διαλειµµάτων, συµπεριλαµβανοµένων των κοινωνικών ικανοτήτων. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί παρατηρώντας έναν έµπειρο εργαζόµενο κατά τη διάρκεια της εργασίας του (πρακτική, η οποία ορισµένες φορές καλείται συγκέντρωση πληροφοριών για άτοµα χωρίς ειδικές ανάγκες). Τη σύνθεση του χώρου εργασίας από άποψη υποδοµών, κοινωνικού και πολιτισµικού υπόβαθρου. Τυχόν πρότυπα υγείας και ασφάλειας που πρέπει να πληρούνται ή ζητήµατα που πρέπει να διευθετηθούν. Το επίπεδο κατάρτισης που παρέχει ο εργοδότης και το προσωπικό του στο αρχικό στάδιο της απασχόλησης και τη µεταγενέστερη υποστήριξη, επίβλεψη και τις ενέργειες για την επίλυση προβληµάτων στην εργασία. Η αντιστοίχιση της εργασίας. Τα αποτελέσµατα της ανάλυσης της εργασίας σε συνδυασµό µε το επαγγελµατικό προφίλ παρέχουν πληροφορίες σχετικά µε την καταλληλότητα της εργασίας, ήτοι ότι: (α) η εργασία είναι κατάλληλη για τα ενδιαφέροντα και τις προτιµήσεις του ατόµου, (β) ο χώρος εργασίας είναι εξίσου κατάλληλος, και (γ) οι απαιτήσεις της εργασίας και οι ικανότητες του πιθανού εργαζόµενου συµπίπτουν επαρκώς ώστε να εξασφαλίζεται η άµεση υποστήριξη για την προσφορά της εργασίας και να είναι εύλογα πιθανή η απόκτηση ανεξαρτησίας µέσω περισσότερο µακροπρόθεσµης κατάρτισης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το αναµενόµενο σχέδιο τοποθέτησης επιβεβαιώνεται και αρχίζει η διαδικασία της τοποθέτησης στη θέση εργασίας. Κατάρτιση στο πλαίσιο της εργασίας. Αυτή αποσκοπεί στην παροχή υποστήριξης στον χώρο εργασίας προσαρµοσµένης στις ατοµικές ανάγκες. Κάθε µορφή βοήθειας κατά την εργασία θα οδηγήσει στον χαρακτηρισµό του ατόµου ως ιδιαίτερο και ενέχει τον κίνδυνο να δυσχεράνει την ένταξή του στο εργατικό δυναµικό. Η συνδροµή από κάποιον συνάδελφο (φυσική υποστήριξη), εάν είναι αποτελεσµατική, αποτελεί τον λιγότερο παρεµβατικό τρόπο συνδροµής για την εκµάθηση της εργασίας και σύµφωνα µε την ορθή πρακτική η παροχή βοήθειας προς τον εργοδότη και το προσωπικό του ώστε να προσφέρει αυτήν τη συνδροµή αποτελεί τον καλύτερο τρόπο. Ωστόσο, εάν δεν υπάρχει αποτελεσµατική φυσική υποστήριξη ή εάν το άτοµο µε νοητική υστέρηση χρήζει εντατικότερης κατάρτισης, τότε η απευθείας παροχή βοήθειας από τον επαγγελµατικό εκπαιδευτή αποτελεί τον καλύτερο τρόπο. Η εξασφάλιση του ότι το άτοµο είναι ικανό να προσφέρει την 24

26 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας ποιότητα εργασίας που αναµένεται από τον εργοδότη αποτελεί πρωταρχικό στόχο. Θα επινοηθεί µία στρατηγική κατάρτισης και υποστήριξης βάσει του χάσµατος που έχει αξιολογηθεί ότι υπάρχει µεταξύ των απαιτήσεων της εργασίας (πληροφορίες για τους εργαζόµενους χωρίς ειδικές ανάγκες) και των πληροφοριών σχετικά µε τις ικανότητες του ατόµου που προκύπτουν από το επαγγελµατικό προφίλ. Κατά την κατάρτιση ενδέχεται να χρησιµοποιηθεί µία σειρά εργαλείων: Ανάλυση εργασιών - η απλοποίηση των εργασιών για τις οποίες θα παρασχεθεί κατάρτιση, διαιρώντας τις σε µία σειρά µικρών βηµάτων, κάθε ένα από το οποία θα διδάσκεται εντατικά και στη συνέχεια θα συνδέονται για να δηµιουργήσουν την πλήρη εργασία. Ο βαθµός λεπτοµέρειας στον οποίο πρέπει να αναλύονται οι εργασίες εξαρτάται από το βαθµό νοητικής υστέρησης του κάθε ατόµου. Συστηµατική διδασκαλία - χρήση προτροπών, λεκτικού ή ακόµη και κοντινή καθοδήγηση προκειµένου το άτοµο να πραγµατοποιήσει την ανάλυση της εργασίας. Αυτό αποσκοπεί να επιτευχθεί το σηµείο όπου το άτοµο θα είναι σε θέση να κάνει χρήση της ολοκλήρωσης ενός βήµατος ως αφετηρία για το επόµενο βήµα, συµβάλλοντας κατ αυτόν τον τρόπο στην ανεξαρτητοποίησή του. Σταδιακή εξάλειψη - µείωση της συχνότητας και έντασης των προτροπών καθώς το άτοµο ανεξαρτητοποιείται στην εκτέλεση της εργασίας. Αναδραστική µάθηση - παροχή βοήθειας στο άτοµο ώστε να ανακαλεί στη µνήµη/ εξασκεί νοητικά τις διαδικασίες που εµπλέκονται στην εργασία του, τη διαδοχή τους, καθώς και τα όσα έχει µάθει. Αυτοδιεύθυνση - επιµόρφωση του ατόµου και στη συνέχεια πραγµατοποίηση ερωτήσεων σχετικά µε τις εργασίες που πρέπει να εκτελεστούν και µε ποια σειρά. Έλεγχος παρόρµησης - εκπαίδευση του ατόµου ως προς τον τρόπο για την προσαρµογή των αντιδράσεών τους ώστε να είναι κατάλληλες για τη ροή της εργασίας. Επίλυση προβληµάτων - εκπαίδευση του ατόµου ώστε να εντοπίζει τυχόν λάθη ή σφάλµατα και να αντιδρά σε αυτά. Η κοινωνική ικανότητα είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Πολλά άτοµα µε νοητική υστέρηση θα χρειαστούν συµβουλές και κατάρτιση προκειµένου να συνυπάρχουν αρµονικά και επί ίσοις όροις µε άλλους εργαζόµενους και να βελτιστοποιούν το βαθµό στον οποίο αξιοποιούνται οι ευκαιρίες για κοινωνική ένταξη. Η προπαρασκευαστική κατάρτιση σε ένα προστατευµένο περιβάλλον ενδεχοµένως να διαδραµατίσει κάποιο ρόλο σχετικώς. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία βάσει των οποίων η κατάρτιση στο πλαίσιο της εργασίας είναι δυνατή και οι τύποι επαφής, οι οποίοι είναι συχνοί στους χώρους εργασίας δεν απαντώνται απαραίτητα σε περιβάλλοντα προστατευµένης κατάρτισης. Υπάρχουν δύο στοιχεία επικοινωνίας: σχετικά µε την εργασία και τη ζωή εν γένει (βλ. κεφάλαιο 5). Όσον αφορά την εργασία, τα άτοµα χρήζουν βοηθείας ώστε να δέχονται οδηγίες και κριτική, να ζητούν βοήθεια και να προσφέρουν πληροφορίες. Όσον αφορά τη ζωή εν γένει, τα άτοµα χρήζουν βοηθείας προκειµένου να είναι σε θέση να µιλούν στους άλλους σχετικά µε τη ζωή τους και να ζητούν από άλλους να µιλήσουν για τον εαυτό τους, να αστειεύονται και να συµπονούν. Οι 25

27 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS εκπαιδευτές µπορούν να βοηθήσουν ώστε τα άτοµα να προσαρµόσουν τις ενέργειές τους σε έναν συγκεκριµένο χώρο εργασίας και σε συγκεκριµένους συναδέλφους: Μέσω της εξάσκησης συζητήσεων. Εξασφαλίζοντας ότι τα άτοµα αυτά έχουν κάτι καινούριο και ενδιαφέρον να πουν. Επί παραδείγµατι, αυτό θα µπορούσε να επιτευχθεί παρακολουθώντας τις ειδήσεις και τηλεοπτικές σαπουνόπερες, εάν αποτελούν κοινό θέµα συζητήσεων στον χώρο εργασίας, και στη συνέχεια µέσω δοκιµαστικής έναρξης συζητήσεων βάσει πρόσφατων θεµάτων επικαιρότητας. Μέσω της προσοµοίωση δύσκολων κοινωνικών περιστάσεων και της εξάσκησης αντιδράσεων. Μέσω της σταδιακής εξάλειψης µη µόνιµης υποστήριξης και της εδραίωσης µακροπρόθεσµης υποστήριξης. Η ολοκλήρωση της φάσης της κατάρτισης καταλήγει σε ανεξάρτητη εκτέλεση της εργασίας κάτω από τις συνθήκες της φυσικής υποστήριξης που διατίθεται στον χώρο εργασίας. Αυτό δεν αποκλείει επιπρόσθετες διευθετήσεις υποστήριξης, όπως είναι υπενθυµίσεις από τους συναδέλφους ή προσαρµογή του χώρου εργασίας (π.χ. προτροπές µέσω εικόνων ή προτύπων), αλλά πρέπει να αποτελούν µόνιµο στοιχείο του περιβάλλοντος. Αυτή η συνεχής υποστήριξη εντός του χώρου εργασίας απαιτεί προσεκτικό σχεδιασµό ως τµήµα της σταδιακής εξάλειψης της κατάρτισης εκ µέρους ειδικευµένου επαγγελµατικού συµβούλου. Επιπλέον, αποτελεί ορθή πρακτική να λαµβάνεται υπόψη ότι ένας εργαζόµενος µε ειδικές ανάγκες θα χρειαστεί επιπρόσθετη ενίσχυση στο µέλλον, είτε προκειµένου να προσαρµοστεί στην εργασία είτε για να πραγµατοποιήσει αλλαγή σταδιοδροµίας. Ευελπίστως, θα λάβει βοήθεια από συναδέλφους και άλλους εργαζόµενους, αλλά οι υπηρεσίες πρέπει να διατηρούν κάποιον σύνδεσµο µεταξύ του ατόµου και του εργοδότη προκειµένου να παρακολουθείται η ποιότητα της απόδοσης στην εργασία και οι προδιαγραφές της εργασίας µε τη συµφωνηθείσα συχνότητα. Συνεπώς, µόλις ο επαγγελµατικός σύµβουλος σταδιακά παύει να παρέχει άµεση ενίσχυση, πρέπει να πραγµατοποιεί τακτικές επισκέψεις στον χώρο εργασίας προκειµένου να εντοπίσει τυχόν προβλήµατα που ενδεχοµένως να προκύψουν, ή να παρέχει υποστήριξη στον εργαζόµενο µε ειδικές ανάγκες για την εκµάθηση νέων εργασιών και αρµοδιοτήτων καθώς προχωρά στην σταδιοδροµία του. 2.5 Ο ρόλος της επαγγελµατικής κατάρτισης Πολλές πρωτοβουλίες απασχόλησης έχουν εστιάσει στην ανάπτυξη των επαγγελµατικών ικανοτήτων των ατόµων σε µη εργασιακά περιβάλλοντα. Κατά παράδοση, αυτές οι πρωτοβουλίες συµπεριλάµβαναν εµπειρία στην εργασία, προπαρασκευή για την εργασία, την ανάπτυξη µαθηµάτων απόκτησης δεξιοτήτων για την εργασία και πρωτοβουλίες εθελοντικής εργασίας. Παρότι αυτές οι ευκαιρίες µπορούν να επιτρέψουν στους αναζητώντες εργασία να βιώσουν διαφορετικά εργασιακά περιβάλλοντα, είναι αποτελεσµατικές µόνο εάν υπάρχει περιορισµός χρόνου. Ο σκοπός της ανάπτυξης πρωτοβουλιών για τη δηµιουργία εµπειριών στην εργασία είναι να είναι σε θέση οι αναζητώντες εργασία να πραγµατοποιήσουν επιτυχή µετάβαση στην αµειβόµενη εργασία. Συνήθως, τα άτοµα µε νοητική υστέρηση έχουν υπάρξει µαθητές για πολλά χρόνια, χωρίς ωστόσο αυτή η φοίτηση να τους έχει προετοιµάσει επαρκώς για την εργασία, προκειµένου να είναι σε θέση να βρουν και να διατηρήσουν µία εργασία χωρίς υποστήριξη στο πλαίσιό της. Είναι συζητήσιµο το 26

28 Κεφάλαιο 2: Αξιολόγηση και κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας εάν επιπλέον προπαρασκευαστική κατάρτιση θα φανεί χρήσιµη σε άτοµα τα οποία δεν µαθαίνουν εύκολα µέσω της λεκτικής διδασκαλίας και που αντιµετωπίζουν δυσκολία στη γενίκευση της µάθησης. Για αυτόν τον λόγο, η επαγγελµατική κατάρτιση πριν από την τοποθέτηση σε µία θέση εργασίας σε µεγάλο βαθµό δεν έχει επιτύχει την αύξηση των ευκαιριών που έχουν άτοµα µε περισσότερο από µία ελαφρά νοητική υστέρηση να βρουν αµειβόµενη εργασία. Η επαγγελµατική κατάρτιση πριν από την τοποθέτηση σε θέση εργασίας µπορεί να αποβεί αποτελεσµατική εάν στοχευθεί προς άτοµα µε τη νοητική ικανότητα να µάθουν να γενικεύουν σε άλλες περιπτώσεις, ήτοι άτοµα µε λιγότερο σοβαρή νοητική υστέρηση. Σύµφωνα µε την ορθή πρακτική, υπάρχει µία σειρά τρόπων µε τους οποίους η επαγγελµατική κατάρτιση µπορεί να καταστεί αποτελεσµατικότερη για αυτήν την οµάδα ατόµων: Αντιστοίχιση της επαγγελµατικής κατάρτισης µε τις τοπικές ανάγκες απασχόλησης κατανοώντας την αγορά εργασίας και τη δηµιουργία συνδέσµων µε εργοδότες και επιχειρήσεις. Προσαρµογή των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, καταστάσεων και εργασιών στους πραγµατικούς χώρους εργασίας, τις καταστάσεις και τις εργασίες που υφίστανται σε τοπικό επίπεδο. Χρήση πρακτικών εξασκήσεων για τη λήψη επαγγελµατικών αποφάσεων και ως µέσο για τη δοκιµή της µάθησης στην πράξη. Οργάνωση της µάθησης κατά τρόπο ώστε να δηµιουργεί αναγνωρισµένα προσόντα. ηµιουργία µιας σειρά µαθηµάτων που καλύπτουν θέµατα σχετικά µε την επαγγελµατική κατάρτιση (π.χ. συνειδητοποίηση των προσδοκιών των εργοδοτών, δεξιότητες κατά τη συνέντευξη, θέµατα υγείας και ασφάλειας, δικαιώµατα απασχόλησης, εργασιακή πειθαρχία, διαχείριση χρηµάτων). Σύνδεση µε υπηρεσίες υποστηριζόµενης απασχόλησης. Παρακολούθηση της επιτυχίας στην εργασία των αποφοίτων. 2.6 Η σπουδαιότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων Οι κοινωνικές ικανότητες είναι σηµαντικές για τα άτοµα στις συνεντεύξεις εργασίας και για την εξασφάλιση απασχόλησης. Οι κοινωνικές ικανότητες είναι σηµαντικές για την επιτυχία στην εργασία εφόσον εξασφαλιστεί. Παρότι υπάρχει περιορισµένος αριθµός συγκριτικών µελετών ατόµων µε και χωρίς ειδικές ανάγκες, οι λόγοι απόλυσης φαίνεται να διαφέρουν. Οι εργαζόµενοι χωρίς ειδικές ανάγκες σε βασικές θέσεις εργασίας συνήθως δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν την εργασία τους λόγω προβληµάτων χαρακτήρα, όπως υπερβολική καθυστέρηση, απουσία από την εργασία ή κλοπές (Martin και άλλοι, 1986). Οι υποστηριζόµενοι εργαζόµενοι µε ειδικές ανάγκες τείνουν να χάνουν την εργασία τους λόγω προβληµάτων κοινωνικής επίγνωσης όπως υπερβολική οµιλία, παράπονα για τα καθήκοντά τους ή όχληση των άλλων εργαζόµενων. Οι Hanley- Maxwell και άλλοι (1986), έδειξαν την κρίσιµη θέση των κοινωνικών προβληµάτων στις διευθυντικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Όταν η παραγωγικότητα ενός εργαζόµενου ήταν αµφισβητήσιµη, η παρουσία επιπρόσθετων κοινωνικών δυσκολιών καταστούσε πιθανότερη την απόλυση του εργαζόµενου. Επιπλέον, η χαµηλή κοινωνική απόδοση ενδέχεται να συνδέεται µε προβλήµατα στη δηµιουργία φιλίας στον χώρο εργασίας και στον κοινωνικό περίγυρο. Εν γένει, η 27

29 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS επικρατούσα αντίληψη στην εργασία αποτελείται από κοινές έννοιες, προσδοκίες, αξίες και υποθέσεις, οι οποίες απαρτίζουν την κοινωνική διακυβέρνηση του περιβάλλοντος (Hatch, 1993). Οι εργαζόµενοι που προσαρµόζονται έχουν µεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν αποδεκτοί και να τύχουν θετικής κριτικής (Wayne & Liden, 1995) και αυτό έχει επιπτώσεις στην κοινωνική γνώση και την αυτορύθµιση. Οι Storey και Lengyel (1992) εντόπισαν τέσσερις βασικές κατηγορίες παρέµβασης, που χρησιµοποιήθηκαν για την αύξηση της κοινωνικής απόδοσης στα πλαίσια της υποστηριζόµενης απασχόλησης: κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, στρατηγικές επίλυσης προβληµάτων, τεχνικές αυτοδιαχείρισης, και ενίσχυση από τους συναδέλφους. Η σχέση µεταξύ κοινωνικών δεξιοτήτων και κοινωνικών ικανοτήτων αναπτύσσεται περαιτέρω στο επόµενο κεφάλαιο. Ιστορικό του πελάτη Τελικά ο Eric κατέληξε στο πρόγραµµα σχολικής καντίνας Cantina Habilis - ένα πρόγραµµα επαγγελµατικής κατάρτισης της Lebenshilfe Tirol µε στόχο την προετοιµασία εφήβων για εργασία στην ανοιχτή αγορά εργασίας για πλήρη συµµετοχή στην κοινωνία. Αφορά νέους που αντιµετωπίζουν προβλήµατα εύρεσης εργασίας λόγων νοητικής υστέρησης, προβλήµατα ψυχικής υγείας ή κοινωνικοποίησης. Η επαγγελµατική κατάρτιση λαµβάνει χώρα στο δηµόσιο χώρο ενός σχολείο δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Προσφέρεται πραγµατικό περιβάλλον εργασίας και πιθανό βήµα προς την αµειβόµενη εργασία. 28

30 Κεφάλαιο 3 Ικανότητες και κατάρτιση 3.1 Από τις κοινωνικές δεξιότητες στις κοινωνικές ικανότητες Ο τίτλος αυτού του κεφαλαίου αντανακλά τη σχετικά νέα κατεύθυνση προς την οποία στραφήκαµε στα πλαίσια του προγράµµατος ATLAS τα τελευταία τρία χρόνια. Αρχικά οι δεξιότητες αποτέλεσαν τη βασική αφετηρία. Σύντοµα, το Fontys ΟSΟ εισήγαγε τη σύγχρονη έννοια των ικανοτήτων. Ο λόγος για αυτό ήταν η µετάβαση στην επιµόρφωση από την παραδοσιακή µάθηση στη νέα µάθηση βάσει ικανοτήτων. Ο βασικός ρόλος που διαδραµατίζουν τα άτοµα στη δική τους ανάπτυξη είναι ουσιαστικής σηµασίας για αυτήν την αλλαγή. Κατ' αυτόν τον τρόπο τα άτοµα αντιλαµβάνονται περισσότερο τα µεµονωµένα σχόλια των πελατών, φοιτητών και των συµµετεχόντων στη δική τους µαθησιακή διαδικασία. Το αποτέλεσµα ή ο στόχος αυτού είναι ότι αποκτούν περισσότερα κίνητρα. Τελικά, βρίσκουν εργασία αντίστοιχη των ικανοτήτων τους. Εν ολίγοις, το κάθε άτοµο καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τη δική του µαθησιακή διαδικασία (συγκριτικά µε την παραδοσιακή επιµόρφωση όπου αυτή καθορίζεται από τον εκπαιδευτή ή τον καθηγητή). Ο Πίνακας 1 παρακάτω δείχνει (κατά τρόπο κάπως προσαρµοσµένο) το τι αντιλαµβανόµαστε ως επιµόρφωση προγράµµατος ή παραδοσιακή επιµόρφωση και τι ως επιµόρφωση βάσει ικανοτήτων (απόσπασµα από άρθρο του Cito groep, του Εθνικού Ολλανδικού Ιδρύµατος Μορφωτικής Επιµέτρησης) Αυτός ο πίνακας παρουσιάζει σαφώς τις διαφορές µεταξύ των δύο αυτών µορφών επιµόρφωσης. Ενδεχοµένως να µην είναι δυνατόν να εφαρµοστεί κάθε πτυχή της επιµόρφωσης βάσει ικανοτήτων στην οµάδα στόχο µας. Γίνεται λόγος για «κατεύθυνση από τον πελάτη» και τον θεµελιώδη ρόλο που διαδραµατίζουν η αυτοαντανάκλαση και η αυτοδοκιµή. Λόγω της υποστήριξης, της καθοδήγησης και εκπαίδευσης, ο πελάτης αντιλαµβάνεται καλύτερα τη µαθησιακή διαδικασία. Η προσπάθεια του καθηγητή και του συµβούλου θα είναι απαραίτητη για την ερµηνεία των άλλων πτυχών. 29

31 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Παραδοσιακή επιµόρφωση Περιεχόµενο των δεξιοτήτων που εστιάζουν στις γνώσεις και την πειθαρχία, ως βασική αρχή των µαθηµάτων Η διδασκαλία στην τάξη είναι το βασικό σηµείο Κατεύθυνση από τον καθηγητή Ο καθηγητής προσφέρει γνώσεις και διδάσκει τις δεξιότητες Οι πελάτες διαδραµατίζουν παθητικό ρόλο. Αποκτούν γνώσεις και αναπτύσσουν δεξιότητες Οι διδακτικές ενότητες προέρχονται από χωριστές επιστήµες Χωριστές ενότητες δεξιοτήτων Οι δοκιµασίες αποτελούν δραστηριότητα του καθηγητή Πίνακας 1: ιαφορές µεταξύ των δύο µορφών επιµόρφωσης Επιµόρφωση βάσει ικανοτήτων Πρακτικές καταστάσεις ως βασική αρχή των µαθηµάτων Η µαθησιακή διαδικασία είναι το βασικό σηµείο Κατεύθυνση από τον πελάτη Οι καθηγητές καθοδηγούν τους πελάτες κατά τη διάρκεια της µαθησιακής διαδικασίας Οι πελάτες διαδραµατίζουν ενεργητικό ρόλο και είναι υπεύθυνοι για τη δική τους µαθησιακή διαδικασία και αναζητούν γνώσεις και δεξιότητες για την επίτευξη του απώτερου στόχου της µαθησιακής διαδικασίας Οι διδακτικές ενότητες αφορούν κυρίως διάφορες επιστήµες Γενικές δεξιότητες οι οποίες ενσωµατώνονται στο γενικό πλαίσιο των µαθηµάτων Η αυτοαντανάκλαση και η αυτοδοκιµή είναι θεµελιώδους σηµασίας Σε µία προσαρµοσµένη µορφή πρέπει να είναι δυνατή η διαµόρφωση των ισχυρών και θετικών σηµείων της επιµόρφωσης βάσει ικανοτήτων για την οµάδα στόχο µας στο εγγύς µέλλον. Στην απόπειρα για την επαγγελµατική επανένταξη, είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε τις ικανότητες που πρέπει να αναπτύξει κάποιος πελάτης προκειµένου να είναι κατάλληλος για την εργασία. Επιπλέον των επαγγελµατικών ικανοτήτων, οι κοινωνικές ικανότητες και οι ικανότητες πλήρους συµµετοχής στην κοινωνία ως πολίτης. Οι ικανότητες πλήρους συµµετοχής στην κοινωνία ως πολίτης αφορούν την ικανότητα εργασίας στην κοινωνία µε αίσθηση της ατοµικής ευθύνης. Η ιδιότητα του πολίτη σηµαίνει εργασία κατά τρόπο προσωπικό, ευσυνείδητο και κρίσιµο. Οι ικανότητες πλήρους συµµετοχής στην κοινωνία ως πολίτης αποτελούν µέρος του ολοκληρωµένου πακέτου γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσης προκειµένου να επιτευχθεί επαρκής και υπεύθυνη απόδοση (τόσο από άποψη επιµόρφωσης όσο και από άποψη συνείδησης). Η περιγραφή των κοινωνικών ικανοτήτων συχνά συνδυάζεται µε τις επαγγελµατικές ικανότητες και τις ικανότητες πλήρους συµµετοχής στην κοινωνία ως πολίτης. Εν γένει, είναι ευκολότερο να µιλάµε για κοινωνικές δεξιότητες αντί για κοινωνικές ικανότητες. Τοποθετώντας τις στο ίδιο επίπεδο, αγνοούµε τη σχέση µεταξύ γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσης και εµπειρίας. Αυτό το κεφάλαιο περιγράφει τον τρόπο µε τον οποίον εντέλει η κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας πρέπει να παρέχεται καθηµερινώς. 30

32 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Για αυτόν τον λόγο επιλέξαµε να ονοµάσουµε έτσι το κεφάλαιο. Αυτό σηµαίνει ότι θα αρχίσουµε µε την περιγραφή των κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας, και θα συνεχίσουµε τη σπουδαιότητα της αξιολόγησης στην κατάρτιση, καταλήγοντας στη συζήτηση του προγράµµατος κατάρτισης. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την περιγραφή των κύριων πορισµάτων της προηγούµενης τριετίας του προγράµµατος ATLAS. 3.2 Κοινωνικές ικανότητες για την αγορά εργασίας Η έννοια των ικανοτήτων χρησιµοποιείται πάντα χωρίς εξήγηση αναφορικά µε το πώς ακριβώς πρέπει να την αντιληφθούµε. Το θέµα αυτό αναµειγνύεται µε όρους όπως δεξιότητες, γνώσεις, καθώς ακόµη και προσόντα. Οι άνθρωποι εν γένει συµφωνούν ότι ο όρος ικανότητα πρέπει πάντα να βρίσκεται σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο και ότι πρέπει να παρουσιάζεται στη συµπεριφορά (αυθόρµητα ή κατόπιν ενθάρρυνσης). Τις περισσότερες φορές στην περιγραφή του όρου ικανότητα συναντούµε τους όρους δεξιότητες, στάση, υποκείµενες γνώσεις, πληροφορίες, προσωπικά χαρακτηριστικά και κίνητρα. Η εµπειρία µας από τη σφαίρα της επιµόρφωσης µας βοηθά να επιλέξουµε την εξής περιγραφή της έννοιας ικανότητα (Weggeman): Ικανότητα σηµαίνει να µπορεί κάποιος να πραγµατοποιήσει µία συγκεκριµένη δραστηριότητα. Αυτή η ικανότητα πρέπει να αντιµετωπίζεται ως το προϊόν της γνώσης, εµπειρίας, των δεξιοτήτων και της στάσης που κάποιος αποκτά σε κάποιο συγκεκριµένο πλαίσιο κάποια συγκεκριµένη στιγµή. Ικανότητες Ανάπτυξη ικανοτήτων Ικανότητες Μία προσωπική ικανότητα που πρέπει να αντιµετωπίζεται ως το προϊόν της γνώσης, εµπειρίας, των δεξιοτήτων και της στάσης που κάποιος αποκτά σε κάποιο συγκεκριµένο πλαίσιο κάποια συγκεκριµένη στιγµή (Weggeman). ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι οι ικανότητες δεν µπορούν να αντιµετωπίζονται ξεχωριστά από το πλαίσιο και τη στιγµή κατά την οποία συζητώνται. Οι ικανότητες που παρουσιάζονται κατά την κατάρτιση θα παρουσιαστούν διαφορετικά σε µία προσοµοίωση, διαφορετικά από τη χρήση πραγµατικού περιβάλλοντος (επί παραδείγµατι ένα µικρό κατάστηµα ή ένα µεγάλο σούπερ µάρκετ). Εξετάζοντας χωριστά τα στοιχεία που απαρτίζουν τις ικανότητες, µπορούµε να φανταστούµε τα εξής: 31

33 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Η στάση περιλαµβάνει τα κίνητρα, τα προσωπικά χαρακτηριστικά και παρόµοια στοιχεία. (Θέλω να γίνω κηπουρός ή είµαι...) Οι δεξιότητες µπορούν να διαχωριστούν περαιτέρω σε βασικές δεξιότητες, γενικές πρακτικές δεξιότητες και συγκεκριµένες πρακτικές δεξιότητες. (Μπορώ να κουρέψω το γρασίδι και να κλαδέψω τα πλαϊνά) Οι γνώσεις σηµαίνουν επιµορφωτικές δεξιότητες και εξοπλισµό ή εταιρικές δεξιότητες. (Ξέρω να χειρίζοµαι τη µηχανή κουρέµατος του γρασιδιού) Η εµπειρία είναι τα όσα έχει κάνει µέχρι στιγµής κάποιος πελάτης στην οµάδα ή µέρος αυτής. (Έχω εµπειρία στη λειτουργία της µηχανής κουρέµατος γρασιδιού) Ο ακόλουθος ορισµός επιλέχθηκε για τις κοινωνικές δεξιότητες για την αγορά εργασίας στο πρόγραµµα ATLAS: οι κοινωνικές ικανότητες για την αγορά εργασίας είναι ικανότητες που αποτελούνται από τον συνδυασµό γνώσεων, δεξιοτήτων, στάση, προσωπικών χαρακτηριστικών και εµπειρίας. Επιτρέπουν στους πελάτες να έχουν επαρκή κοινωνική συµπεριφορά σε συγκεκριµένο επάγγελµα και πλαίσιο. Στο Παράρτηµα 2 παρατίθεται επισκόπηση των 7 κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας και των 62 σχετικών δεξιοτήτων. Οι 7 ικανότητες που δοκιµάζονται µε πολλούς εργοδότες είναι: Ικανότητα επικοινωνίας Ικανότητα απόδοσης στην εργασία Ικανότητα δηµιουργίας θετικών σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες Ικανότητα δηµιουργίας θετικών σχέσεων µε τους συναδέλφους Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες Επί παραδείγµατι, οι ικανότητες µπορούν να περιγραφούν ως εξής: ένας πελάτης είναι σε θέση να επικοινωνεί επαρκώς στην εργασία του ως βοηθός κηπουρός στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Το ζήτηµα της περιγραφής των ικανοτήτων είναι σηµαντικό. Οι Van den Berg και Blokhuis (2001) προτείνουν τη χρήση µίας σειράς ερωτηµατικών λέξεων. Οι περιγραφές των µελλοντικών ικανοτήτων εργασίας θα πρέπει να περιλαµβάνουν: Ανθρώπινες δραστηριότητες σε καταστάσεις απασχόλησης Εργασίες σε καταστάσεις απασχόλησης Ικανότητες που πρέπει να αναπτύξουν οι άνθρωποι για την καλή εκτέλεση της εργασίας 32

34 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Ερωτηµατικές λέξεις: Τι κάνεις; Πού το κάνεις; Πότε το κάνεις; Ποιος συµµετέχει; Τι µπορεί να συµβεί κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας; Γιατί κάνεις αυτό που κάνεις; Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να επιδεικνύεις κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας; Έχουν ως συνέπεια: ραστηριότητες Εργασίες Ικανότητες 3.3 Αξιολόγηση στην αρχή και ως µέρος του προγράµµατος κατάρτισης Κατά την αντιµετώπιση των ικανοτήτων από την αρχή τόσο ο εκπαιδευτής όσο και ο πελάτης πρέπει να γνωρίζουν πώς αυτές θα δοκιµαστούν στο τέλος και τι πρέπει να κάνει ο πελάτης για να ανάπτυξη των ικανοτήτων. εν χρειάζεται να γνωρίζουµε εκ των προτέρων εάν ο πελάτης θα επιτύχει ή µη στην αξιολόγηση. Υπάρχει σχετικά πρότυπη διαδικασία, κατά προτίµηση για την αξιολόγηση σε πραγµατικές καταστάσεις; (προσοµοίωση πραγµατικών καταστάσεων, παιχνίδια ρόλων, παρουσιάσεις ή µέρος αυτών των πραγµατικών καταστάσεων). Αυτή η πρότυπη διαδικασία αποτελεί µέρος υφιστάµενων δοκιµών αξιολόγησης ή έχει σχεδιαστεί ειδικά από τον εκπαιδευτή; Μία εύχρηστη µέθοδος για τον καθορισµό της κατάστασης κατά την έναρξη της κατάρτισης είναι η µέθοδος STARR (βλ ). Η αξιολόγηση δεν είναι σηµαντική µόνο στην αρχή και στο τέλος του προγράµµατος κατάρτισης. Στο ενδιάµεσο διάστηµα ο εκπαιδευτής και ο πελάτης θέλουν να γνωρίζουν εάν βρίσκονται προς την σωστή κατεύθυνση για τον στόχο. Αυτό σηµαίνει ότι απαιτούνται ενδιάµεσες δοκιµές των εργαλείων αξιολόγησης ή µέρους αυτών για την παρακολούθηση της προόδου. Μπορεί να διαπιστωθεί εάν κάποιο άτοµο αναπτύσσει κάποια ικανότητα µόνο εάν πραγµατοποιούνται δραστηριότητες σχετικές µε την εργασία κατά τρόπο όσο το δυνατόν περισσότερο ρεαλιστικό. Το πιο ρεαλιστικό πλαίσιο είναι η κατάρτιση στο πλαίσιο της εργασίας, το αποκαλούµενο δείγµα εργασίας. Για τη µέτρηση των ικανοτήτων είναι δυνατή η χρήση δειγµάτων εργασίας, πρακτικών δοκιµών, περιπτώσεων, πρακτικών εργασιών, πρακτικών επιτευγµάτων ή επίλυσης προβληµάτων. Πρόκειται για µία ολοκληρωµένη αξιολόγηση γνώσεων, δεξιοτήτων, κατανόησης, στάσης, προσωπικών χαρακτηριστικών και εµπειρίας. Οι πρακτικές δοκιµασίες αποσκοπούν στη µέτρηση µίας ή περισσότερων ικανοτήτων και θα πρέπει να πληρούν συγκεκριµένα ποιοτικά κριτήρια. Εδώ µπορούµε να σκεφτούµε µία πραγµατική κατάσταση, µία έγκυρη και αξιόπιστη µέτρηση της ανάπτυξης ικανοτήτων και µία επαρκή περιγραφή του περιεχοµένου και του πλαισίου, π.χ. περιγραφή βασικής εργασίας ή βασικής δραστηριότητας εργασίας. Ο πελάτης θα γνωρίζει εκ των προτέρων τι αναµένεται από αυτόν. 33

35 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Για τη µέτρηση των ικανοτήτων µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το εξής σχεδιάγραµµα ικανοτήτων (Claasen Fontys OSO): ΠΛΑΙΣΙΟ Εικόνα πριν Εικόνα µετά Συµπεριφορά εξιότητες Γνώσεις Στάση Εµπειρία Αυτό το σχεδιάγραµµα συµβάλλει στην παρουσίαση της «τυπικής κατάστασης» του πελάτη. Η µέθοδος και καθοδήγηση STARR µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την προσέγγιση αυτής της κατάστασης µε τη βοήθεια των δεικτών «Melba» (η Melba είναι η µέθοδος που ανέπτυξε το Πανεπιστήµιο του Siegen και χρησιµοποιείται για την εκτίµηση της απασχόλησης). Η µέθοδος STARR είναι µία εύχρηστη µέθοδος για τη µεθοδολογία Χαρτοφυλακίου, επειδή συµβάλλει στη συγκεκριµενοποίηση των εµπειριών κάποιου. Σύµφωνα µε τη µέθοδο STARR κατά τη διάρκεια µίας συνοµιλίας ο εκπαιδευτής µπορεί να ρωτήσει κάποιον πελάτη σχετικά µε την Κατάσταση, την Εργασία, την Ενέργεια, το Αποτέλεσµα και τον Αναλογισµό. Ο εκπαιδευτής πρέπει να διαθέτει τις δεξιότητες ώστε να µπορεί να εκπαιδεύει τους πελάτες. Επάνω από το σχεδιάγραµµα θα παρουσιάζεται ένας ορισµός των εκπαιδευτικών αναγκών. Αυτός ο ορισµός µπορεί να είναι συγκεκριµένος, π.χ. πώς µπορώ να αναλάβω µεγαλύτερη πρωτοβουλία σε µία εταιρία. Ή µπορεί να είναι γενικός, π.χ. Θέλω να εργαστώ σε κατάστηµα. Ορισµένες φορές οι πελάτες οι ίδιοι δηλώνουν τη λύση που έχουν κατά νου, π.χ. αντί να περιµένουν οδηγίες, θέτουν προτάσεις, ή θέλω να εργαστώ στη «Hema» (γνωστή ολλανδική αλυσίδα καταστηµάτων). 34

36 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Σχετικά στοιχεία της κατάστασης περιγράφονται στο Πλαίσιο, επί παραδείγµατι: Υποδηλώνοντας την περιπλοκότητα της κατάστασης π.χ. αριθµός συναδέλφων, συγκεκριµένα εργασιακά προβλήµατα, διάφορες εργασίες, απαιτήσεις ως προς την ποιότητα Περιγραφή της εργασίας π.χ. λήψη παραγγελίας Περιγραφή συµβάντων ή διεργασιών που ενδέχεται να ενσκήψουν, π.χ. βρέθηκαν σπασµένα αντικείµενα ή έλλειψη κάποιου προϊόντος. Αυτό που στην πράξη κάνει ο πελάτης για να ολοκληρώσει την εργασία περιγράφεται στο τµήµα που αφορά τη Συµπεριφορά, επί παραδείγµατι: Συστηµατική διευθέτηση παραγγελιών Αναζήτηση των διαφόρων χώρων εντός της εταιρίας Αναζήτηση θέσης εργασίας Συνοµιλία µε προϊστάµενο κ.λπ. Οι τέσσερις διαστάσεις των ικανοτήτων θα τυποποιηθούν (προσωρινώς) στο «βουνό» στο παραπάνω σχεδιάγραµµα. Υπάρχουν πτυχές, οι οποίες βασίζονται στις εµπειρίες των ίδιων των πελατών, και οι οποίες θα αναφερθούν κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής συζήτησης. Ο σύµβουλος θα αναφέρει, εάν καταστεί απαραίτητο, τα σχόλια του πελάτη κατά τη διάρκεια αυτής της συζήτησης. Αυτή η εκπαιδευτική συζήτηση αποσκοπεί πρωταρχικά στην απόκτηση καλής κατανόησης της εργασιακής στάσης και των κινήτρων του πελάτη. Κατά την προετοιµασία για την εκπαιδευτική συζήτηση, κάποιος σύµβουλος µπορεί να επιχειρήσει να µάθει τα ενδεχόµενα διλήµµατα τα οποία αντιµετωπίζει κάποιος πελάτης, επί παραδείγµατι: Ο πελάτης θέλει να αναλάβει πρωτοβουλία αλλά πολλές φορές η συµπεριφορά του είναι κοινωνικώς ανάρµοστη και επιφυλακτική. Ο πελάτης δεν είναι σε θέση να επιδείξει την απαιτούµενη συµπεριφορά, χρειάζεται χρόνο για να καταλάβει τι θέλει και πρέπει να του διατεθούν ενδιάµεσα βήµατα Ο πελάτης θέλει να εργαστεί σε κατάστηµα, αλλά αντιµετωπίζει προβλήµατα παρουσίασης. Ένα δίληµµα συγκεκριµενοποιείται τόσο όσον αφορά τις απαιτήσεις της συγκεκριµένης κατάστασης και τα πλεονεκτήµατα ή µειονεκτήµατα του πελάτη. Ο πελάτης πρέπει να δηλώσει τα εξής κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής συζήτησης: Τις πληροφορίες, τις γνώσεις και την κατανόηση που απαιτείται για καλή συµπεριφορά στην επιλεγµένη κατάσταση, π.χ. γνώσεις σχετικά µε την ανάληψη πρωτοβουλιών ή γνώσεις σχετικά µε τις πωλήσεις Την εµπειρία που έχει αποκτήσει σχετικά µε την κατάσταση και τις γνώσεις που έχει αποκοµίσει, π.χ. πρέπει να θυµάµαι ότι ενδιάµεσα ο εργοδότης κάνει πολλές ερωτήσεις, συνήθως το ξεχνώ αυτό. Κάποια στιγµή είχε εργαστεί σε ένα κατάστηµα, ή στο σχολείο κ.λπ. κατά τη διάρκεια των διακοπών. 35

37 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τις δεξιότητες που θεωρούνται ιδιαίτερα σηµαντικές, όπως επί παραδείγµατι να θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις ή να κάνει προτάσεις για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας ενός πελάτη. Το επίπεδο του πελάτη ως προς τον υπολογισµό χρηµάτων όταν εργάζεται µε µετρητά Τη στάση του πελάτη αναφορικά µε την κατάσταση. Τον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζει την εργασία, π.χ. το πώς κατανοεί την εργασία ή την απόδοσή του. Αυτό µπορεί να προκύψει από τη µαθησιακή ερώτηση και τους µαθησιακούς στόχους που έχει διατυπώσει ο πελάτης π.χ. θέλω να εκτελώ ιδιαίτερα σωστά τις εντολές του εργοδότη µου ή πρέπει να είµαι καλά ντυµένος/η στο κατάστηµα. Μέσω του αναλογισµού κατά τη διάρκεια της καθοδήγησης, πριν και µετά, µπορούµε να δηµιουργήσουµε µία εικόνα του αν ο πελάτης θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις. Με τη χρήση του αναλογισµού, είναι δυνατή η υποβολή ερωτηµάτων κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής συζήτησης. Πολλές φορές µπορούµε να παρατηρήσουµε διάφορα επίπεδα στον αναλογισµό, π.χ. µπορούµε να αναγνωρίσουµε µορφές συναισθηµατικού και επιµορφωτικού αναλογισµού; Όταν τα πάντα βαίνουν οµαλά κατά την τοποθέτηση σε µία θέση εργασίας και είναι δυνατή η µετάβαση από την καθοδήγηση στην παραγωγή, αυτό συχνά αποτελεί θετική εµπειρία διότι ο πελάτης είναι ικανοποιηµένος µε τη θέση εργασίας στην οποία τοποθετείται και ο εργοδότης έχει εµπιστοσύνη στον πελάτη. Το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης θα περιέχει κάποια στοιχεία. Εάν είναι στραµµένο περισσότερο προς τη µετάβαση από το σχολείο στην παραγωγή, τότε καλείται Σχέδιο Προσωπικής Μετάβασης. Το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης και το Σχέδιο Προσωπικής Μετάβασης περιέχουν στοιχεία όπως η µελλοντική προοπτική του πελάτη, τα χαρακτηριστικά του και το στυλ µάθησης, τα εµπόδια για τη µελλοντική του ανάπτυξη και οι εκπαιδευτικές του ανάγκες. 3.4 Κατάρτιση κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας Παράλληλα µε τις ικανότητες, η ουσία της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων όσον αφορά την παρατήρηση της συµπεριφοράς των ατόµων κατά τρόπο συγκεκριµένο είναι: Πού εργάζεται τώρα; Τι πρόκειται να κάνει; Ποιες ικανότητες πρέπει να αναπτύξει; Πότε µπορούµε να πούµε ότι είναι έτοιµος/η να αρχίσει; Ακόµη πιο σηµαντικό είναι ότι κατά την έναρξη της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων απαιτείται εστίαση στις εξής προϋποθέσεις: Υπάρχει σαφής οπτική αναφορικά µε την κατάρτιση στον οργανισµό µας; Γνωρίζουµε για την ανάπτυξη ποιων ικανοτήτων θέλουµε να προσφέρουµε κατάρτιση; Αυτές οι ικανότητες παρουσιάζονται υπό τη µορφή ιαδικασίας, Γνώσεων, εξιοτήτων, Στάσης κ.ο.κ.; Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι προφανές ότι οι πελάτες επηρεάζουν και κατευθύνουν την ίδια τους τη µαθησιακή διαδικασία. Επιπλέον, οι πελάτες πρέπει να δουν σε χαρτί τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης τα οποία έχουν ήδη ολοκληρώσει. 36

38 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Ένα Χαρτοφυλάκιο (βλ ) αποτελεί εξαιρετικό εργαλείο ώστε να µπορέσουν να αξιολογήσουν την πρόοδό τους (υπό την επίβλεψη συµβούλου). Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται δύο σηµαντικές πτυχές της µάθησης βάσει ικανοτήτων: καθοδήγηση από τους πελάτες και τους εκπαιδευτές ως σύµβουλοι / προϊστάµενοι. Σήµερα πλέον πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν τον όρο «Χαρτοφυλάκιο». Ολοένα και περισσότεροι καθηγητές, λέκτορες και εκπαιδευτές αρχίζουν να σκέφτονται τη χρήση χαρτοφυλακίων για τους πελάτες τους ώστε να µπορούν να δείξουν στους τελευταίους την πρόοδο που έχουν επιτύχει. Παράλληλα θέτουν τα εξής ερωτήµατα: Τι είναι το χαρτοφυλάκιο; Τι σηµαίνει; Από πού προέρχεται; Το χαρτοφυλάκιο είναι ένα σύστηµα αρχειοθέτησης όπου αυτός που το διαχειρίζεται µπορεί να αρχειοθετήσει «κάτι». Αυτό το «κάτι» είναι επίσης πολύτιµο για αυτό το άτοµο και µπορεί µε τον χρόνο να αφαιρεθεί ή να αντικατασταθεί από κάτι άλλο. Το σύστηµα αρχειοθέτησης µπορεί να έχει διαφορετικές µορφές. Μπορεί να είναι φάκελος, κλασέρ ή ένα κουτί παπουτσιών. Στη σηµερινή κοινωνία της υψηλής τεχνολογίας κάνουν την εµφάνισή τους τα πρώτα ψηφιακά χαρτοφυλάκια. Τα χαρτοφυλάκια σίγουρα δεν είναι κάτι καινούριο. Στο παρελθόν και ακόµη και σήµερα, ιδίως οι πελάτες και οι εργαζόµενοι στον τοµέα των εκτυπώσεων αποθηκεύουν την εργασία τους σε µεγάλα αρχεία αποθήκευσης, τα χαρτοφυλάκια. Κατ' αυτόν τον τρόπο µπορούν να δείχνουν στους άλλους τι έχουν κάνει. Φυσικά, δείχνουν µόνο το καλύτερο κοµµάτι του έργου τους. Αυτό γίνεται γιατί µπορούν να δείχνουν τι µπορούν να κάνουν, καθώς και πόσο δεξιοτέχνες είναι. Ανά διαστήµατα, κάτι αφαιρείται γιατί κάποιο προϊόν αποτελεί προσχέδιο, ή µέρος του αρχείου τοποθετείται στην άκρη επειδή το έτος ή η ενότητα έχει λήξει και ο φοιτητής έχει αποδείξει ότι έχει εµπεδώσει το στοιχείο αυτό του χαρτοφυλακίου. Τέλος, στο σηµερινό εκπαιδευτικό σκηνικό όλα αυτά τα αρχεία και τα προσχέδια προϊόντων αντικαθίστανται από ένα χαρτί: το πτυχίο ή το πιστοποιητικό. Τα πιστοποιητικά αποδεικνύουν ότι οι φοιτητές που τα κατέχουν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες. Τα πτυχία δεν δείχνουν τις ικανότητες των φοιτητών. Ένα χαρτοφυλάκιο µε ικανότητες που έχουν αποκτηθεί παρουσιάζει πιο ρητά και αντικειµενικά τις ικανότητες του κατόχου του. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι προτιµότερο να υπάρχει µία επισκόπηση προσαρτηµένη στο χαρτοφυλάκιο η οποία θα αναφέρει τις ικανότητες που έχει αναπτύξει ο συγκεκριµένος φοιτητής. Αυτή η επισκόπηση µπορεί επί παραδείγµατι να χρησιµοποιηθεί παράλληλα µε ένα σύστηµα παρακολούθησης φοιτητών το οποίο θα δείχνει την πρόοδο του κάθε φοιτητή. Κατ αυτόν τον τρόπο, οι φοιτητές αποκτούν καλύτερη κατανόηση του τρόπου µε τον οποίον αποκτώνται οι γνώσεις και αναπτύσσονται οι δεξιότητες που αφορούν συγκεκριµένες ικανότητες. Συνδέοντας το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης ή το Σχέδιο Προσωπικής Μετάβασης µε το χαρτοφυλάκιο, θα καταστεί προφανές ότι όλοι οι πελάτες θα καταγράψουν τις δικές τους διαδροµές µάθησης για την ανάπτυξη των ικανοτήτων. Έτσι, θα υπάρξουν διαφορετικές διαδροµές κατάρτισης. Η οµαδική κατάρτιση είναι δυνατή µόνο εάν περισσότερα από ένα άτοµα έχουν δηλώσει στο αντίστοιχο Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης ότι επιθυµούν να αποκτήσουν την ίδια δεξιότητα ή τις ίδιες γνώσεις. 37

39 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Έτσι, εάν οι µαθησιακές διαδροµές έχουν καταγραφεί σαφώς και συνοπτικά, θα είµαστε σε θέση να αρχίσουµε την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων. Τέλος, ο πελάτης µπορεί να επιδείξει την ικανότητα κατά τρόπο επαρκές και γνωρίζει πώς να συµπεριφέρεται µε την κατάλληλη στάση στην κατάλληλη περίσταση. Τώρα ο πελάτης µπορεί να πει: «Τώρα ξέρω πώς να το κάνω, µπορώ να... και ξέρω το γιατί!» Η επιπρόσθετη φράση «Ξέρω το γιατί» δείχνει ότι ο πελάτης είναι σε θέση να παρουσιάσει το πλαίσιο για τη συµπεριφορά την οποία επιδεικνύει. 3.5 Αποτελέσµατα και συµπεράσµατα από την περίοδο εφαρµογής του προγράµµατος Τα τελευταία 3 χρόνια το πρόγραµµα ATLAS εστίασε στον εντοπισµό κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας, εργαλεία αξιολόγησης και στην εισαγωγή της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων. εν επιτύχαµε την πλήρη υλοποίηση αυτού του προγράµµατος κατάρτισης στους διάφορους φορείς των συµµετεχόντων εταίρων. Στους εκπαιδευτές που ήταν παρόντες στις διακρατικές συναντήσεις σχετικά µε το πρόγραµµα παρουσιάστηκαν τα διάφορα µέρη της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων και οι ίδιοι επιχείρησαν κάποιες φορές να τα εφαρµόσουν στην καθηµερινή πρακτική τους. Πρέπει να αναφερθεί δε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν αναµενόµενο εκ των προτέρων διότι το πρόγραµµα ATLAS αποσκοπούσε στη µελέτη των κοινωνικών δεξιοτεχνιών και στη µελέτη της τρέχουσας κατάστασης. Σαφώς κάναµε ένα βήµα προς τα εµπρός χρησιµοποιώντας ικανότητες αντί για δεξιοτεχνίες. Το αποτέλεσµα είναι ότι οι διάφοροι εταίροι ήδη χρησιµοποιούν µέρη της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων, αλλά µένει ακόµη οι εκπαιδευτές / σύµβουλοι να γίνουν εκπαιδευµένοι εκπαιδευτές. Μία άλλη πτυχή, η οποία ίσως είναι σηµαντικότερη, είναι ότι οι φορείς δεν έχουν καταφέρει να χαράξουν σχετική πολιτική, εν µέρει λόγω του ότι πρόκειται για ένα νέο σύστηµα. Σε ορισµένους ανθρώπους έγινε σαφές ότι πλέον οι πελάτες είναι σηµαντικοί, οι οποίοι συµβάλλουν στην ίδια τους την ανάπτυξη. Με τον «προσωποκεντρικό σχεδιασµό» η Ιρλανδία διαθέτει µία µέθοδο κατά πολύ παρόµοια µε την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων. Η Αυστρία άρχισε να καταγράφει την αρχική κατάσταση των ικανοτήτων χρησιµοποιώντας το δικό της εργαλείο ISKIE (βάσει του εργαλείου MELBA και χρησιµοποιώντας ως αφετηρία τις κοινωνικές ικανότητες). Οι Κάτω Χώρες διαθέτουν σηµαντικό πλεονέκτηµα έναντι των άλλων εταίρων όσον αφορά τις ικανότητες λόγω της ύπαρξης του επιστηµονικού εταίρου Fontys OSO (π.χ. το χαρτοφυλάκιο, η καταγραφή των απαιτούµενων ικανοτήτων για διάφορες εργασίες µαζί µε τις γνώσεις, δεξιότητες και τη στάση που τις συνοδεύουν). 38

40 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Όσον αφορά τη δευτερογενή έρευνα σχετικά µε την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων, όλοι γνωρίζουµε εκ των προτέρων ότι δεν είναι εύκολη η µελέτη των εκπαιδευτικών µεθόδων. Τι σηµαίνει αυτό; Πρόκειται για κατάρτιση για την απόκτηση δεξιοτήτων ή ικανοτήτων; Πρόκειται για επίβλεψη, καθοδήγηση ή κατάρτιση για την απόκτηση των κατάλληλων δεξιοτήτων ή της κατάλληλης στάσης; Πρόκειται για κατάρτιση για την ανάπτυξη συµπεριφοράς σε ένα µεµονωµένο περιβάλλον ή στις κατάλληλες περιστάσεις; Αυτό πρέπει να αποδειχθεί µόνο µία ή πολλές φορές; Επιπλέον, πρόκειται για ένα ανάκατο µίγµα όρων που χρησιµοποιούνται όπως δεξιότητες και ικανότητες µε διαφορετικές περιγραφές σε διαφορετικές χώρες. Είναι προφανές ότι στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία οι έννοιες «δεξιότητα» και «ικανότητα» δεν περιγράφονται πάντα σαφώς και περαιτέρω δεν υπάρχει πάντα σαφής διαχωρισµός µεταξύ τους. Ο όρος δεξιότητα χρησιµοποιείται τόσο για τις δεξιότητες όσο και για τις ικανότητες. Ως αφετηρία για τη δευτερογενή µας έρευνα χρησιµοποιήθηκε η κατάσταση στην Ευρώπη από όπου ξεκινά η ολοκληρωµένη κατάρτιση για την ανάπτυξη δεξιοτήτων, και την απόκτηση γνώσεων και στάσης. Ακολουθεί η ερµηνεία των κοινωνικών δεξιοτήτων: µία προϋπόθεση για την επίτευξη της ανάπτυξης ικανοτήτων. Ο ρόλος του εκπαιδευτή / συµβούλου Ένα σηµαντικό πόρισµα του προγράµµατος ATLAS, το οποίο µπορεί επίσης να απαντηθεί στη βιβλιογραφία, είναι η σπουδαιότητα του εκπαιδευτή/ συµβούλου στην ανάπτυξη ικανοτήτων και τη µάθηση. Οι πιο γνωστές είναι οι µελέτες του Αµερικανού Πυγµαλίωνα από τις αρχές του προηγούµενου αιώνα όπου εξετάστηκε η επίδραση του καθηγητή στην απόδοση των πελατών. Παρουσιάζεται ότι οι προσδοκίες του καθηγητή, εκπαιδευτή ή συµβούλου επιδρούν σηµαντικά στην ανάπτυξη των πελατών. Λόγω της πολυπλοκότητας της ανάπτυξης ικανοτήτων που δεν εµπεριέχουν µόνο ένα στοιχείο γνώσεων και όπου το πλαίσιο και η στάση, η συµπεριφορά και τα προσωπικά χαρακτηριστικά διαδραµατίζουν έναν ρόλο, πρέπει να υπάρχουν ειδικές απαιτήσεις για τον εκπαιδευτή/ σύµβουλο. Ο εκπαιδευτής / σύµβουλος πρέπει να βάλει τον εαυτό του στη θέση του πελάτη. Επιπλέον, οι ατοµικές δυνατότητες / αδυναµίες και επιθυµίες του πελάτη διαδραµατίζουν έναν ρόλο. Ο εκπαιδευτής / σύµβουλος πρέπει να είναι σε θέση να επιβλέπει τον αναλογισµό του πελάτη προκειµένου να διεισδύει στα βαθύτερα στρώµατα του παγόβουνου και της προσωπικότητας (βλ. 3.3). Στην οπτική που παρουσιάζεται εδώ, ο εκπαιδευτής / σύµβουλος αποτελεί µέρος του ισχυρού µαθησιακού περιβάλλοντος και του πλαισίου όπου λαµβάνει χώρα η κατάρτιση. Οι εκπαιδευτές από το πρόγραµµα ATLAS ανακαλύπτουν ότι εάν θέλουν να αντιµετωπίσουν τους πελάτες τους κατά τρόπο επαρκή, πρέπει και οι ίδιοι να αναπτύξουν κάποιες ικανότητες. Για αυτόν τον σκοπό, ο επιστηµονικός φορέας Fontys OSO ανέπτυξε την εξής µέθοδο: lntegrale Traject-bemiddeling (ολοκληρωµένη διαµεσολάβηση διαδροµής) όπου οι επαφές, η κατάρτιση και η εκπαίδευση λαµβάνουν χώρα σε διαφορετικά επίπεδα. Μπορείτε να βρείτε πολλές από αυτές τις µεθόδους και τον ρόλο των διαµεσολαβητών διαδροµής στο βιβλίο Maatschappelijke participatie (Spies, H. 2005). Αυτές οι µέθοδοι είναι συµπληρωµατικές των προαναφερόµενων δραστηριοτήτων αναφορικά µε την ανάπτυξη ικανοτήτων. Συµπέρασµα: προκειµένου να επιτευχθεί η αποτελεσµατική ανάπτυξη των κοινωνικών ικανοτήτων στους πελάτες, είναι ουσιαστικής σηµασίας ο διάλογος µεταξύ του εκπαιδευτή/ συµβούλου και του πελάτη που προάγει τον αναλογισµό. 39

41 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Εκπαιδευτικές µέθοδοι εν µέρει βασιζόµενες στην κατάρτιση βάσει ικανοτήτων Εν όψει των κριτηρίων που περιγράφονται παραπάνω και τα οποία ενσωµατώθηκαν στα κριτήρια του προγράµµατος ATLAS σύµφωνα µε τα οποία οι εκπαιδευτικές µέθοδοι πρέπει να είναι καθολικές, διεθνώς εφαρµόσιµες, εύκολα διαθέσιµες και προσαρµόσιµες στην ανάπτυξη των ικανοτήτων, καταλήξαµε, µεταξύ άλλων, στις ακόλουθες εκπαιδευτικές µεθόδους: µέθοδος Goldstein, εκπαιδευτική µέθοδος Gordon, µέθοδος «In Eigen Handen», µέθοδος Feuerstein, συνδυασµός κατάρτισης και KUKUK. Αυτές οι εκπαιδευτικές µέθοδοι είναι κατάλληλες για την οµάδα στόχο του προγράµµατος ATLAS και µπορούν να προσαρµοστούν στις ικανότητες όπως αυτές διαµορφώνονται στο εγχειρίδιο ATLAS. Εν γένει, οι εξής ικανότητες είναι σηµαντικές στις εκπαιδευτικές µεθόδους: Επικοινωνία Μέλος οµάδας Κοινωνικοί κανόνες Επαφή µε τους συναδέλφους Κοινωνικώς αποδεκτή συµπεριφορά Και κοινωνικές προσδοκίες στην εργασία Εκτός από αυτές τις µεθόδους, ανακαλύψαµε τα εξής τρία παιχνίδια: Waarden en Normenspel (παιχνίδι Αξιών και Προτύπων), Communicatiespel (παιχνίδι Επικοινωνίας) και Gevoelswereldspel (παιχνίδι του Κόσµου των Συναισθηµάτων). Τα παιχνίδια αυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν (µε αστείο τρόπο) κατά τη διάρκεια της καθοδήγησης για την αντιµετώπιση ικανοτήτων ή/ και δεξιοτήτων. Μπορείτε να βρείτε την πλήρη ανασκόπηση αυτής της µελέτης στον δικτυακό τόπο του προγράµµατος ATLAS στη διεύθυνση: Στο Παράρτηµα 9 παρουσιάζονται µέθοδοι που χρησιµοποιούνται από τους εταίρους του προγράµµατος Atlas και ορισµένες από τις βέλτιστες πρακτικές που πραγµατικά έφεραν αποτελέσµατα κατά την πιλοτική φάση και πέρα από αυτήν. Οι βέλτιστες πρακτικές που αφορούν στη διατήρηση της απασχόλησης και στην ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων µε στόχο την ανεύρεση εργασίας παρουσιάζονται εδώ. Ένας από τους εταίρους µας χρησιµοποίησε τον «πραγµατικό κόσµο» ως το πλαίσιο για την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων. Η εστίαση πραγµατοποιήθηκε µέσω του δικτύου του πελάτη. Στην Αυστρία, ο πελάτης οργανώνει τη δική του προσωπική µελλοντική διάσκεψη για την επίτευξη των στόχων του. Ο πελάτης παρουσιάζει το δικό του Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Η καθοδήγηση των πελατών βασίζεται στη δηµιουργία ενός περιβάλλοντος που προσφέρει προκλήσεις. Ο εκπαιδευτής που καθοδηγεί τους πελάτες είναι επίσης σηµαντικός. Σε ένα άλλο πρόγραµµα ανακάλυψαν ότι προκειµένου κάποιος να αλλάξει κάποιες συµπεριφορές, πρέπει να γνωρίζει τις δικές του συµπεριφορές ως εκπαιδευτής ή σύµβουλος. Πρέπει να διαθέτει επαρκείς κοινωνικές δεξιότητες προκειµένου να αναγνωρίζει και να αλλάζει συγκεκριµένες συµπεριφορές των πελατών του. 40

42 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Στη Ρουµανία, χρησιµοποιούν επίσης καθηµερινές περιπτώσεις πελατών για την εξάσκηση των κοινωνικών ικανοτήτων στο σπίτι. Έχουν αναπτύξει µία µέθοδο την οποία µπορούν να χρησιµοποιούν οι γονείς. Η συµµετοχή του περιβάλλοντος όπως γονείς, φίλοι, εργαζόµενοι κ.ο.κ. αποτελεί ένα στοιχείο που χρησιµοποιούν όλοι οι εταίροι προς όφελος του πελάτη. Όλοι συµφώνησαν ότι η ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων δεν σταµατά έξω από την τάξη. Σε ένα άλλο πρόγραµµα, το θέµα αυτό συνδυάζεται µε αρχές επαγγελµατικής κατάρτισης και κατάρτισης εντός εταιριών. Επί παραδείγµατι, στην Ελλάδα χρησιµοποιούν ανάλυση SWOT (πλεονεκτήµατα, µειονεκτήµατα, ευκαιρίες, απειλές) για τον εκπαιδευτή, τον εργοδότη και τον πελάτη για την ανεύρεση της κατάλληλης εργασίας για το κατάλληλο άτοµο. Σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζεται ένα πρόβληµα: αυτό πρέπει να επαναλαµβάνεται αρκετά συχνά γιατί µία µικρή αλλαγή µπορεί να επιφέρει µεγάλη διαφορά στην επίτευξη της σωστής αντιστοίχισης. Οι Κάτω Χώρες ακολουθούν µία πιο προσωπική προσέγγιση. Επιτυγχάνουν την τέλεια αντιστοίχιση µε την αγορά εργασίας µέσω απευθείας επικοινωνίας µεταξύ εκπαιδευτή και πελάτη. Ο εκπαιδευτής πρέπει να γνωρίζει πολλά τόσο για την αγορά εργασίας όσο και για τις δυνατότητες του πελάτη. Αυτό σηµαίνει µεγάλη προσπάθεια εκ µέρους του εκπαιδευτή. Τα ακόλουθα συµπεράσµατα παρουσιάζουν ενδιαφέρον: Σχόλια σχετικά µε τη χρήση του ηµερολογίου: ένας από τους εταίρους δηµιούργησε ένα ηµερολόγιο Atlas. Όλοι οι εταίροι συµφώνησαν ότι αυτό το ηµερολόγιο θα µπορούσε να βοηθήσει τους εκπαιδευτές να καταγράφουν την ανάπτυξη των κοινωνικών ικανοτήτων. Το εγχειρίδιο Atlas µε το δέντρο αποφάσεων σχετικά µε τη χρήση των µεθόδων αξιολόγησης. Λόγω του υποχρεωτικού της χρήσης και δοκιµής των µεθόδων αξιολόγησης, ένα από τα συµπεράσµατα ήταν ότι η µέθοδος αξιολόγησης δεν ήταν τόσο σηµαντική για την κατάρτιση µε στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων ή για την ανεύρεση εργασίας. Η ατοµική προσέγγιση και η παρακολούθηση έπειτα από την αξιολόγηση ήταν ουσιαστικής σηµασίας. Επίσης η συστηµατική χρήση µεθόδων όπως οι SMART, STARR ή SWOT θεωρήθηκε χρήσιµη για την επίτευξη των στόχων των πελατών που συµµετείχαν στα προγράµµατα Εργασία βάσει οράµατος και µη χρήση της αξιολόγησης ως αυτοσκοπό Χρήση του περιβάλλοντος του πελάτη ως µέρος της κατάρτισής του. Επιπλέον, κατέστη προφανές για τους εκπαιδευτές/ συµβούλους ότι οι ικανότητες δεν αναπτύσσονται µόνο µέσω της κατάρτισης. Το πλαίσιο στο οποίο απαιτούνται, καθώς και η κατάλληλη κατάρτιση/ καθοδήγηση είναι εξέχουσας σηµασίας σε αυτό το σηµείο. Το ίδιο ισχύει επίσης για τη χρήση των µεθόδων SMART και STARR µε την οµάδα στόχο του προγράµµατος ATLAS, όπως είναι η ανακλαστική µάθηση. Οι εταίροι µας ανακάλυψαν ότι µέσω της χρήσης αυτών των µεθόδων, οι πελάτες έλαβαν µεγαλύτερη προσοχή, αλλά επίσης διαδραµάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη µαθησιακή τους διαδικασία. Αυτό ακριβώς σηµαίνει µάθηση βάσει ικανοτήτων. 41

43 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Η επίγνωση των τµηµάτων των δοκιµών αξιολόγησης που µπορούν να χρησιµοποιηθούν µε την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων µε στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων για την αγορά εργασίας απαιτεί περαιτέρω ανάπτυξη στην πράξη εκ µέρους των εκπαιδευτών. Για αυτόν τον σκοπό, πρέπει πρωταρχικά να καθορίσουν και να περιγράψουν τις ικανότητες που απαιτούνται από τον πελάτη τους. Στη συνέχεια, δεν προκάλεσε καµία έκπληξη το γεγονός ότι οι ολοκληρωµένες µέθοδοι και οι δοκιµασίες αξιολόγησης δεν επινοήθηκαν για την κατάρτιση µε στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων. Εντούτοις, αναλήφθηκαν ορισµένες πρωτοβουλίες. Ωστόσο, παράλληλα συνειδητοποιήσαµε ότι ουσιαστικά οι εταίροι πειραµατίζονται µε την κατάρτιση για την απόκτηση επαγγελµατικών ικανοτήτων και ικανοτήτων πλήρους συµµετοχής στην κοινωνία ως πολίτης. Τέλος, µπορούµε να αναφέρουµε ότι µία µελέτη στυλ µάθησης και η ανάπτυξη κοινωνικών ικανοτήτων είναι συνιστώµενη για την οµάδα στόχο του προγράµµατος ATLAS. Άλλη µία σύσταση είναι η ανάπτυξη προσέγγισης (κατάρτισης ή επιµόρφωσης) βασιζόµενης στις ικανότητες στον τοµέα των κοινωνικών ικανοτήτων διότι είναι ουσιαστικής σηµασίας για τη συγκεκριµένη οµάδα στόχο για την ανεύρεση και διατήρηση εργασίας (προσέγγιση Τοποθέτηση - Κατάρτιση - ιατήρηση). 42

44 Κεφάλαιο 3 - Ικανότητες και κατάρτιση Η άποψή µας σχετικά µε τις κοινωνικές ικανότητες του Eric πριν από την αξιολόγησή του Ο Eric λάµβανε ψυχιατρική αγωγή ως εξωτερικός ασθενής κατά τη στιγµή εισαγωγής στο πρόγραµµα επαγγελµατικής κατάρτισης. Θεωρήθηκε ότι δεν θα ήταν εφικτή η τοποθέτηση σε αµειβόµενη εργασία. Σύµφωνα µε τον κοινωνικό λειτουργό, τα προβλήµατα του Eric προκλήθηκαν στην παιδική του ηλικία. Μεγάλωσε σε µία οικογένεια όπου και οι δύο γονείς ήταν αλκοολικοί. Η βία και η αµοιβαία υποτιµητική συµπεριφορά αποτελούσαν συνηθισµένο φαινόµενο στο οικογενειακό περιβάλλον. Ο Eric είχε χαµηλή αυτοεκτίµηση, υποτιµούσε τους συναδέλφους του, επιδείκνυε έλλειψη σεβασµού στις προσωπικές του σχέσεις, δεν αποδεχόταν τις αρχές ή τους ανώτερους, αντιµετώπιζε δυσκολίες στην επαφή µε άλλους ανθρώπους µε τα µάτια και συνεχώς καταπατούσε τους κανόνες όταν εισήλθε στο πρόγραµµά µας. Ωστόσο, µία καλή προϋπόθεση για κοινωνική µάθηση ήταν το γεγονός ότι είχε επίγνωση της προβληµατικής συµπεριφοράς του. Πέρα από αυτό, ο Eric ήταν σε θέση να πραγµατοποιεί εργασίες που απαιτούσαν σωµατική δύναµη, είχε καλές δεξιότητες προγραµµατισµού και αναλάµβανε πρωτοβουλίες ως προς την αυτόνοµη εκτέλεση των διαφόρων σταδίων της εργασίας. Πως εκπαιδεύσαµε τον Eric; Από τη µία ο Eric έπρεπε να µάθει συνήθεις ρουτίνες εργασίας, ρυθµούς εργασίας και να αναπτύξει συγκεκριµένες δεξιότητες για την εργασία, και από την άλλη έπρεπε να επιτύχει κοινωνικά αποδεκτή συµπεριφορά προκειµένου να πληροί τις προδιαγραφές της ανοιχτής αγοράς εργασίας. Η τότε προσέγγισή µας συνίστατο στην εστίαση στις δυσκολίες και ελλείψεις του Eric προκειµένου να προετοιµαστεί για την ανοιχτή αγορά εργασίας. Καθώς ο Eric αντιµετώπιζε προβλήµατα ως προς την τήρηση των κανόνων, καταβάλαµε προσπάθειες για να αλλάξουµε τη συµπεριφορά του παρέχοντάς του καταλόγους µε κανόνες που απαιτούνταν στο σχολικό περιβάλλον, στην καντίνα και στις συνήθεις κοινωνικές επαφές. Οι κατάλογοι ελέγχου θα τον βοηθούσαν να κρίνει ο ίδιος το βαθµό της επιτυχίας ή της αποτυχίας του. υστυχώς η διαδικασία αυτή δεν ευόδωσε. Συνειδητοποιήσαµε ότι έπρεπε να προσαρµόσουµε την κατάρτιση. Το µέχρι εκείνη τη στιγµή πρόγραµµα δεν είχε επιφέρει καµία πρόοδο. Μέσω διαλόγων προσπαθήσαµε να κατανοήσουµε γιατί η βοήθεια που του παρείχαµε δεν είχε αποτελέσµατα. Λόγω της προηγούµενης ψυχιατρικής θεραπείας του, όπου ο Eric ερχόταν συνεχώς πρόσωπο µε πρόσωπο µε τα προβλήµατα που έπρεπε να αντιµετωπίσει, δεν ήταν πλέον πρόθυµος να συµµετάσχει σε άλλες συζητήσεις. Παρά τις προσπάθειές µας βρεθήκαµε σε αδιέξοδο. 43

45 Κεφάλαιο 4 Έρευνα σε εργοδότες Έπειτα από τον καθορισµό των επτά κοινωνικών ικανοτήτων και των αντίστοιχων 62 κοινωνικών δεξιοτήτων, πραγµατοποιήθηκε έρευνα σε εργοδότες που είχαν εµπειρία µε τη συγκεκριµένη οµάδα στόχο. Η συγκεκριµένη έρευνα αποσκοπούσε να εξετάσει τη σπουδαιότητα που αποδίδουν οι εργοδότες σε αυτές τις ικανότητες και εάν έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά µε αυτές. Η έρευνα διεξήχθη σε έναν αριθµό εργοδοτών στις διάφορες χώρες στους εξής τοµείς: Προστατευµένη απασχόληση Προστατευµένη εργασία Ελεύθερη εργασία Τοµέας πρασίνου Τοµέας Υπηρεσιών Τοµέας ελαφριάς βιοµηχανίας Αυστρία Βέλγιο Ελλάδα Ιρλανδία Κάτω Χώρες Ρουµανία Λάβαµε συνολικά 105 ερωτηµατολόγια από τους εργοδότες: 65 συνεντεύξεις, 35 ερωτηµατολόγια και 5 έντυπα τα οποία δεν κατέστη δυνατόν να καθοριστεί εάν επρόκειτο για συνεντεύξεις ή απλά για ερωτηµατολόγια που είχαν συµπληρώσει οι συγκεκριµένοι εργοδότες. Εφιστούµε την προσοχή σας στα ακόλουθα: Τα αριθµητικά στοιχεία ανά τύπο απασχόλησης δεν έχουν ενηµερωθεί γιατί δεν συµπλήρωσαν όλοι οι εργοδότες το πλήρες έντυπο Η συµµετοχή της Ρουµανίας δεν κατέστη δυνατή διότι δεν υπάρχει ικανός αριθµός εργοδοτών µε εµπειρία αναφορικά µε τη συγκεκριµένη οµάδα στόχο 44

46 Κεφάλαιο 4 - Έρευνα σε εργοδότες Με βάση το αρχικό σχέδιο η έρευνα άρχισε µε 15 διαφορετικούς εργοδότες στους τοµείς του πρασίνου, της παραγωγής, της σίτισης, του καθαρισµού και στον κατασκευαστικό τοµέα. Όπως είχαµε ήδη προβλέψει κατά την εκπόνηση του αρχικού σχεδίου του προγράµµατος, υπήρξε κάποια επικάλυψη. Ο διαχωρισµός µεταξύ εργασίας γραφείου, υπηρεσιών και ελαφριάς βιοµηχανίας δεν ήταν πάντα σαφής. Το χαµηλό αριθµητικό στοιχείο για την εργασία γραφείου (11) εξαρτάται από τον διαχωρισµό των εργασιών σε υπηρεσίες και εργασίες ελαφριάς βιοµηχανίας. Για αυτόν τον λόγο, πραγµατοποιήθηκε η εξής αναδιάρθρωση: Τοµέας πρασίνου (θερµοκήπια, κηπουρική και συντήρηση εδάφους) Τοµέας υπηρεσιών (σίτιση, καθαρισµός, σούπερ µάρκετ) Ελαφριά βιοµηχανία (αναπαραγωγή ή συναρµολόγηση) Στο Παράρτηµα 3 παρατίθεται ένα ερωτηµατολόγιο για εργοδότες που αφορά την εξέταση των 62 δεξιοτήτων µε τη χρήση κλίµακας 4 βαθµολογιών και την αξιολόγησή τους ως απαιτούµενες για τους εργαζόµενους: Ελάχιστα απαραίτητη Σχετικά απαραίτητη Απαραίτητη Άκρως απαραίτητη Στο Παράρτηµα 2 παρατίθενται δύο δείκτες σπουδαιότητας για κάθε µία από τις 62 κοινωνικές δεξιότητες, βάσει ενός διαφορετικού συστήµατος τριών αστέρων (κανένα αστέρι= µη σηµαντική έως και τρία αστέρια = πολύ σηµαντική/ ουσιαστική): Το σύστηµα αξιολόγησης βάσει αστέρων δίνει ένα αστέρι σε κάθε δεξιότητα που κρίθηκε απαραίτητη από ποσοστό 60% ή µεγαλύτερο των ερωτηθέντων σε κάποιον τοµέα: πράσινο, ελαφριά βιοµηχανία και υπηρεσίες, δύο αστέρια σε κάθε δεξιότητα που κρίθηκε απαραίτητη από ποσοστό 60% ή µεγαλύτερο των ερωτηθέντων σε δύο τοµείς: πράσινο, ελαφριά βιοµηχανία και υπηρεσίες, και τρία αστέρια σε κάθε δεξιότητα που κρίθηκε απαραίτητη από ποσοστό 60% ή µεγαλύτερο των ερωτηθέντων σε τρεις τοµείς: πράσινο, ελαφριά βιοµηχανία και υπηρεσίες. Το σύστηµα αξιολόγησης βάσει αστέρων για την ελεύθερη εργασία βασίζεται στα στοιχεία που ελήφθησαν από εργοδότες στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Ένα αστέρι δίνεται στις δεξιότητες που βαθµολογήθηκαν θετικά από ποσοστό 60-69% των εργοδοτών, δύο αστέρια σε εκείνες που βαθµολογήθηκαν θετικά από ποσοστό 70-79% των εργοδοτών και τρία αστέρια σε εκείνες που βαθµολογήθηκαν θετικά από ποσοστό εργοδοτών 80% ή µεγαλύτερο. εδοµένου ότι η ανοιχτή απασχόληση στην ελεύθερη αγορά εργασίας αποτελεί τον απώτερο στόχο της επαγγελµατικής αποκατάστασης και υποστήριξης, όλες οι δεξιότητες που βαθµολογήθηκαν θετικά από τη συντριπτική πλειοψηφία των εργοδοτών (π.χ. ένα ή περισσότερα αστέρια στο δεύτερο σύστηµα) πρέπει να θεωρούνται ως πιθανώς απαραίτητες για τη µακροπρόθεσµη επιτυχία στην 45

47 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS εργασία. Ενδεχοµένως τα περιβάλλοντα προστατευµένης εργασίας να είναι λιγότερο απαιτητικά όσον αφορά την κοινωνική συµπεριφορά του εργατικού δυναµικού και να παρουσιάζουν µεγαλύτερη ανοχή σε κοινωνικές υπερβολές ή ελλείψεις. Ωστόσο, δεν θα ήταν φρόνιµο να καθοριστούν προσδοκίες για τις κοινωνικές ικανότητες που απαιτούνται για επιτυχία στην εργασία κάτω από αυτές που ισχύουν για την ανοιχτή απασχόληση. 52 από τις 62 κοινωνικές δεξιότητες έλαβαν ένα ή περισσότερα αστέρια από εργοδότες στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Παρουσιάζεται επίσης σηµαντική επικάλυψη στα αποτελέσµατα των δύο συστηµάτων βαθµολογίας µε τη χρήση αστεριών. Τα αποτελέσµατα αυτά επιβεβαιώνουν τα όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω σύµφωνα µε τα οποία ενδέχεται να απαιτείται µεγάλο εύρος κοινωνικών δεξιοτήτων για την επιτυχία στην εργασία. Ωστόσο, ακόµη και σε αυτήν την περίπτωση ενδεχοµένως να υπήρξε η τάση ανάµεσα στους εργοδότες να αγνοούν ή να υποτιµούν τη σπουδαιότητα των κοινωνικών συµπεριφορών στον χώρο εργασίας που δεν έχουν σχέση µε την εκτέλεση της ίδιας της εργασίας. Πολλές από τις 10 κοινωνικές δεξιότητες που δεν έλαβαν κανένα αστέρι αφορούν τη συζήτηση, το χιούµορ και την κατάλληλη φιλικότητα µεταξύ συναδέλφων. Αυτές οι συµπεριφορές ενδέχεται να είναι σηµαντικές για την κοινωνικοµετρική αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων (π.χ. εάν οι εργαζόµενοι θα χαρακτήριζαν τους συναδέλφους τους µε ειδικές ανάγκες ως αρεστούς ή κοινωνικώς αποδεκτούς) και την κοινωνική ένταξη των εργαζοµένων τόσο στα πλαίσια του χώρου εργασίας όσο και στις κοινωνικές συναναστροφές µε συναδέλφους εκτός εργασίας. Αυτή η ερµηνεία θα ήταν συνεκτική µε τα πορίσµατα του Salzberg και άλλοι (1987) βάσει των οποίων διαφορετικές κοινωνικές δεξιότητες θεωρήθηκαν σηµαντικές κατά την εξέταση των διαφορών ως προς τις δεξιότητες µεταξύ ανώτατων και κατώτατων εργαζοµένων, σε αντίθεση µε την απλή βαθµολόγηση εκ µέρους των εργαζοµένων της σχετικής σπουδαιότητας ενός καταλόγου δεξιοτήτων, όπως στην προκείµενη περίπτωση. Λαµβάνοντας ως αφετηρία τον διαχωρισµό στο Παράρτηµα 2 όπου µία δεξιότητα µε ποσοστό 60% ή µεγαλύτερο σε 5 από τις 6 στήλες θεωρείται βασική, καθορίζονται οι 27 βασικές κοινωνικές δεξιότητες (βλ. Παράρτηµα 4). Αυτές οι 27 βασικές κοινωνικές δεξιότητες ανήκουν κυρίως στις εξής 3 ικανότητες: B: Ικανότητα απόδοσης στην εργασία Γ: Ικανότητα δηµιουργίας σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες Ζ: Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες Λαµβάνοντας υπόψη τις υπόλοιπες 4 ικανότητες, ποσοστό κάτω του 60% των εργοδοτών δηλώνουν ότι αυτές απαιτούνται από τους εργαζόµενους: A: Ικανότητα επικοινωνίας : Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους E: Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς ΣΤ: Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους 46

48 Κεφάλαιο 4 - Έρευνα σε εργοδότες A Ικανότητα επικοινωνίας 6 Ικανότητα απάντησης σε συζητήσεις 7 Ικανότητα ολοκλήρωσης συζήτησης/ αλλαγής θέµατος 9 Ικανότητα έναρξης συζήτησης Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους 29 Ικανότητα κοινωνικής προσαρµογής σε διαφορετικά επίπεδα ατόµων (το να γνωρίζει το άτοµο πώς µπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον µε επίσηµο/ ανεπίσηµο τρόπο) 31 Ικανότητα επίδειξης ενδιαφέροντος για τους συναδέλφους Ε Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς 47 Ικανότητα σωστής αντίδρασης σε µία φιλοφρόνηση ΣΤ Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους 55 Καλό επίπεδο αντίστασης στο άγχος Οι παραπάνω 7 δεξιότητες δεν απαιτούνται από ποσοστό κάτω του 60% των εργοδοτών. Εάν εξετάσουµε τη συνολική εικόνα θα συµπεράνουµε ότι οι εργοδότες στην εργασία, στην προστατευµένη απασχόληση και την ελεύθερη αγορά εργασίας έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά µε τις κοινωνικές δεξιότητες που θα απαιτούσαν από τους εργαζόµενούς τους. Όσο πιο κοντά εργάζεται κάποιο άτοµο σε αµειβόµενες θέσεις εργασίας στην ελεύθερη αγορά εργασίας, τόσο µεγαλύτερες είναι οι απαιτήσεις των εργοδοτών για κοινωνικές δεξιότητες. Τέλος, θα θέλαµε να αναφέρουµε ότι υποψιαζόµαστε ότι οι απόψεις των εταίρων στις διάφορες χώρες σχετικά µε τις απαιτούµενες κοινωνικές δεξιότητες διαφέρουν. Αυτό ενδεχοµένως να εξεταστεί στα πλαίσια ευρύτερης έρευνας. 47

49 Κεφάλαιο 5 Ο ρόλος της αξιολόγησης, κατηγοριοποίηση κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων 5.1 Ικανότητες: Επίτευξη επαρκούς απόδοσης Η επαγγελµατική ικανότητα ορίζεται ως «η ικανότητα διαδραµάτισης πλήρων εργασιακών ρόλων σύµφωνα µε τα αναµενόµενα πρότυπα απασχόλησης σε πραγµατικά περιβάλλοντα εργασίας» (Reid και άλλοι, 1992, σελ. 236).., «...σε αντίθεση µε την εµπέδωση ή την υπεροχή, απαρτίζεται από τις αναγκαίες δεξιότητες, γνώσεις, στάσεις και την εµπειρία που απαιτούνται προκειµένου για την ικανοποιητική διαδραµάτιση ενός εργασιακού ρόλου». Μπορούµε να σκεφτούµε την ικανότητα ως τη δυνατότητα ενός ατόµου να πραγµατοποιήσει κάποια συγκεκριµένη εργασία σε συγκεκριµένο πλαίσιο και σε συγκεκριµένη χρονική στιγµή. Αυτή η απόδοση ορίζεται όχι µόνο από τη δεξιότητα του ατόµου (π.χ. από την ικανότητά του να επιδεικνύει τη συµπεριφορά), αλλά επίσης από τη στάση του (προσωπικά χαρακτηριστικά και κίνητρα), τις υφιστάµενες γνώσεις (πληροφορίες) και την εµπειρία. Συνεπώς, επαγγελµατική ικανότητα σηµαίνει να είναι κάποιος σε θέση να πραγµατοποιεί εργασίας σύµφωνα µε τα πρότυπα που θέτει ο εργοδότης. Ωστόσο, όλοι οι εργαζόµενοι έχουν ανάγκη να διαθέτουν επαρκείς κοινωνικές ικανότητες ώστε οι σχέσεις τους µε τους συναδέλφους τους να είναι σε αρκετά καλό επίπεδο. Οι κοινωνικές ικανότητες στον χώρο εργασίας µπορούν να αντιµετωπιστούν ως την ικανοποιητική κάλυψη των κοινωνικών πτυχών της ιδιότητας ενός ατόµου ως εργαζόµενου. Ορισµένες κοινωνικές ικανότητες συνδέονται απευθείας µε την εκτέλεση της εργασίας (π.χ. τήρηση οδηγιών, λήψη εντολών, ζήτηση βοήθειας, συνεργασία µε άλλους, ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά µε την εργασία, ανταπόκριση στα σχόλια των διευθυντικών στελεχών). Από την άλλη, άλλες κοινωνικές ικανότητες παρότι δεν συνδέονται άµεσα µε τα καθήκοντα στην εργασία, είναι σηµαντικές για την εδραίωση των κοινωνικών σχέσεων που απαιτούνται για την εκτέλεση της εργασίας (π.χ. φιλικότητα, αβρότητα, επίδειξη ενδιαφέροντος κατά της συζητήσεις, επίδειξη σεβασµού, επίδειξη και έµπνευση εµπιστοσύνης). Οι Schumaker και Hazel (1984) ορίζουν ως κοινωνική δεξιότητα «κάθε γνωστική λειτουργία ή απροκάλυπτη συµπεριφορά κάποιου ατόµου όταν έρχεται σε επαφή µε κάποιο άλλο άτοµο» (σελ. 422). 48

50 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων Οι γνωστικές λειτουργίες συµπεριλαµβάνουν ικανότητες όπως η ικανότητα να συµµερίζεται ή να κατανοεί τα συναισθήµατα των άλλων, η ικανότητα να διακρίνει και να ερµηνεύει κοινωνικές ενδείξεις, και η ικανότητα να προβλέπει και να αξιολογεί τις συνέπειες της κοινωνικής συµπεριφοράς. Οι απροκάλυπτες συµπεριφορές περιλαµβάνουν µη λεκτικά (π.χ. οπτική επαφή, εκφράσεις του προσώπου) και λεκτικά (π.χ. λόγος) στοιχεία κοινωνικής έκφρασης. ΟΙ Citing Libet και Lewinsohn (1973) καθώς και ο Trower και άλλοι (1978), ορίζουν τις κοινωνικές ικανότητες ως τις ικανότητες που αφορούν «τη γενετική χρήση γνωστικών και απροκάλυπτων κοινωνικών δεξιοτήτων που έχουν θετικές επιπτώσεις για το άτοµο και αυτούς που έρχονται σε επαφή µαζί του» (σελ. 422). Συνεπώς, οι κοινωνικές ικανότητες αντιµετωπίζονται ως απαρτιζόµενες από τέσσερις οµάδες δεξιοτήτων: (α) διάκριση καταστάσεων όπου είναι κατάλληλη η κοινωνική συµπεριφορά (π.χ. ικανότητα του ατόµου να προσδιορίζει εάν κάποιος είναι έτοιµος να µιλήσει ή είναι πολύ απασχοληµένος), (β) η επιλογή των κατάλληλων λεκτικών και µη λεκτικών κοινωνικών δεξιοτήτων (π.χ. δεξιότητες κατάλληλες βάσει της ηλικίας, φύλου ή της θέσης του άλλου ατόµου), (γ) η χρήση µε ευχέρεια αυτών των κοινωνικών δεξιοτήτων (π.χ. σύµφωνα µε τα τρέχοντα κοινωνικά ήθη), και (δ) η αντίληψη µε ακρίβεια των λεκτικών και µη λεκτικών ενδείξεων του άλλου προσώπου και η ικανότητα προσαρµογής σε αυτές (π.χ. το άτοµο παύει να µιλά όταν ο άλλος προσπαθεί να µιλήσει). Η κατοχή των κοινωνικών δεξιοτήτων ενδέχεται να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά η χρήση µε ευχέρεια των κοινωνικών δεξιοτήτων δεν βασίζεται µόνο στην επάρκεια, αλλά επίσης στα κίνητρα που αφορούν τη χρήση αυτών των δεξιοτήτων, τα οποία µε τη σειρά τους αποτελούν θέµα κοινωνικής κατανόησης και αξιολόγησης των θετικών επιπτώσεων των θετικών κοινωνικών συναλλαγών. Επιπλέον, από την έµφαση που δίνεται στην ικανοποιητική χρήση των δεξιοτήτων στους ορισµούς της επαγγελµατικής ικανότητας παραπάνω, προκύπτει ότι η ικανότητα ενδεχοµένως να αποτελεί ένα σχετικό παρά απόλυτο στάδιο (π.χ. ενώ κάποιο άτοµο συνήθως συµπεριφέρεται κατά τρόπο κοινωνικώς αποδεκτό, δεν είναι πάντα απαραίτητο να συµπεριφέρεται σωστά, δεδοµένου ότι ενδέχεται να υπάρχει κάποια ανοχή στην έλλειψη συνοχής ή στις διαφορές µεταξύ ατόµων, όπως είναι η σχετική ντροπαλότητα, ζωηρότητα κ.λπ.). Επιπλέον, η κρίση των ικανοτήτων µπορεί να είναι ολιστική αντί να βασίζεται σε διακριτά στοιχεία (π.χ. παρότι κάποιο άτοµο στερείται συγκεκριµένων επιθυµητών δεξιοτήτων, τα πλεονεκτήµατά του σε άλλους τοµείς ενδέχεται να αντισταθµίζουν τις ελλείψεις του ούτως ώστε σφαιρικά να καθίσταται αρκετά ικανοποιητικός εργαζόµενος). Συνεπώς, παρότι η βαθµολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων ενδέχεται να αποτελεί οδηγό για τις κοινωνικές ικανότητες, η ιδανική επάρκεια ενδεχοµένως να υπερτιµά τις πραγµατικές απαιτήσεις σε κάποιο συγκεκριµένο περιβάλλον. Οι ικανότητες ενδέχεται επίσης να αφορούν κάποια συγκεκριµένη κατάσταση (π.χ. η ικανότητα ενός ατόµου να ακολουθεί οδηγίες µπορεί να είναι επαρκής σε περίπτωση όπου οι οδηγίες είναι απλές και µπορούν να εκτελεστούν άµεσα, όπως είναι µία σειρά αιτηµάτων όπως π.χ. «δώσε µου το σφυρί», «δώσε µου ένα καρφί» κ.λπ., αλλά όχι επαρκής εάν οι οδηγίες είναι πιο περίπλοκες και το άτοµο πρέπει να τις θυµάται, ενώ πρέπει να αντιδρά σε µία µεταβαλλόµενη κατάσταση όπως είναι η εξής: «κοίταξε την πίτσα µετά από 5 λεπτά, εάν η κρούστα έχει πάρει χρώµα, βγάλ την, εάν όχι άφησέ την για ένα λεπτό και κοίταξέ την ξανά»). 49

51 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Σε αυτές τις περιπτώσεις, ενώ ενδεχοµένως οι κοινωνικές ικανότητες που έχουν αναπτυχθεί σε µεγάλο βαθµό και οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε διάφορες καταστάσεις να αποτελούν µακροπρόθεσµο εκπαιδευτικό στόχο, η αντιστοίχιση περισσότερο περιορισµένων κοινωνικών ικανοτήτων σε κάποιο δεδοµένο περιβάλλον ίσως να αποτελεί επαρκή βραχυπρόθεσµο στόχο. Οι γενικευµένες κοινωνικές ικανότητες δεν πρέπει να προκύπτουν από έναν τόσο περιορισµένο ορισµό, αλλά από την άλλη, ενδεχοµένως να µην απαιτείται αναπτυξιακός στόχος. Στις περιπτώσεις όπου η σοβαρότητα της νοητικής ή άλλης υστέρησης (π.χ. αυτισµός) καθιστά τη γενίκευση των κοινωνικών ικανοτήτων µη ρεαλιστικό στόχο, είναι σηµαντικό η διδασκαλία να περιορίζεται στις συγκεκριµένες απαιτήσεις κάποιου συγκεκριµένου περιβάλλοντος (και να ακολουθεί ένα µοντέλο υποστηριζόµενης απασχόλησης «τοποθέτηση και κατάρτιση» αντί για το µοντέλο επαγγελµατικής ετοιµότητας «κατάρτιση και τοποθέτηση», βλ. ανωτέρω). Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων (βλ. Schumaker & Hazel, 1984), αλλά η χρήση των κλιµάκων συµπεριφορικής αξιολόγησης προσφέρει ορισµένα πρακτικά πλεονεκτήµατα. Αυτές οι κλίµακες αξιολόγησης παραθέτουν στοιχεία συµπεριφοράς και ο ερωτηθείς (το ίδιο το άτοµο ή το έτερό του ήµισυ) υποδεικνύει εάν διαθέτει κάποια συγκεκριµένη δεξιότητα ή πόσο καλά επιδεικνύεται κάποια συγκεκριµένη συµπεριφορά. Τα πλεονεκτήµατα που παρέχονται είναι ότι αυτές οι κλίµακες: (α) µπορούν να χρησιµοποιηθούν εύκολα και γρήγορα, (β) µπορούν να εντοπίσουν ελλείψεις από τις οποίες µπορούν να επιλεγούν στόχοι για παρέµβαση, και (γ) µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη δηµιουργία διδακτικών δεδοµένων βάσει των οποίων µπορούν να προσδιοριστούν συγκεκριµένα κριτήρια. Ωστόσο, υπάρχει η τάση να επιλέγονται τα στοιχεία που παρέχονται στα έντυπα αξιολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων µόνο για την ονοµαστική εγκυρότητά τους. Είναι σηµαντικό να θυµόµαστε ότι η χρήση αυτών των αξιολογήσεων µπορεί να εξυπηρετήσει µόνο ως γενικός οδηγός για την επιλογή εκπαιδευτικών στόχων ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες. Απαιτείται οικολογική αξιολόγηση (π.χ. αξιολόγηση εντός του χώρου εργασίας) για τη θεµελίωση των συγκεκριµένων κοινωνικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για κάποιο συγκεκριµένο περιβάλλον. Σε αυτήν την περίπτωση, η απευθείας παρατήρηση της συµπεριφοράς σε πραγµατικές καταστάσεις καθορίζει την αναµενόµενη απόδοση (π.χ. παρατήρηση ενός ικανού εργαζόµενου για την απόκτηση πληροφοριών σχετικά µε κάποιο άτοµο χωρίς ειδικές ανάγκες) και τη συµπεριφορά του υποστηριζόµενου εργαζόµενου. Τυχόν σηµαντικές διαφορές µπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την εκπαιδευτική παρέµβαση. 5.2 Ο ρόλος της αξιολόγησης Είναι σηµαντική η ικανότητα αξιολόγησης των κοινωνικών ικανοτήτων και της κατάρτισης για την ανάπτυξή τους ώστε να βοηθηθούν τα άτοµα µε νοητική υστέρηση και να αποτελέσουν επιτυχείς εργαζόµενους. Μπορεί να βελτιώσει την ικανότητά µας για: τον καθορισµό των υφιστάµενων κοινωνικών δεξιοτήτων εν δυνάµει εργαζόµενων µε ειδικές ανάγκες, 50

52 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων τον καθορισµό των κοινωνικών απαιτήσεων που υπάρχουν για τους εργαζόµενους (π.χ. αξιοποιώντας τις κοινωνικές ικανότητες κάποιου έµπειρου εργαζόµενου που ήδη εργάζεται), την αντιστοίχιση των ατόµων µε εργασίες βάσει των κοινωνικών τους δεξιοτήτων που ταιριάζουν µε τις κοινωνικές απαιτήσεις της εργασίας (προκειµένου να ελαχιστοποιείται η ανάγκη για κατάρτιση), τον εντοπισµό ελλείψεων στις ικανότητες (τοµείς όπου οι κοινωνικές δεξιότητες, στάσεις, εµπειρίες ή τα κίνητρα κάποιου ατόµου διαφέρουν από τις απαιτούµενες για την εργασία), την προσαρµογή των εργασιών και των κοινωνικών τους απαιτήσεων, προκειµένου να µειώνονται τα κενά στις ικανότητες (η µείωση σε ορισµένες περιπτώσεις της ανάγκης για συγκεκριµένες παρεµβάσεις αποτελεί αποτελεσµατική στρατηγική), την ανάπτυξη ικανοτήτων µέσω της κατάρτισης για την επίτευξη της απαιτούµενης απόδοσης (συνδυασµός δεξιοτήτων, στάσεων, εµπειρίας και κινήτρων). Οι παραπάνω λειτουργίες µπορούν να συσχετιστούν µε τα στάδια του µοντέλου υποστηριζόµενης απασχόλησης τοποθέτηση - κατάρτιση - διατήρηση που περιγράφεται παραπάνω. Η αξιολόγηση των υφιστάµενων ικανοτήτων ενός ενδεχόµενου εργαζόµενου αποτελεί µέρος της δηµιουργίας του επαγγελµατικού προφίλ. Ο καθορισµός των κοινωνικών απαιτήσεων που υπάρχουν από τους εργαζόµενους σε κάθε θέση εργασίας αποτελεί µέρος της ανάλυσης εργασίας. Κυρίως δε η αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων ενός έµπειρου εργαζόµενου χωρίς ειδικές ανάγκες ενώ εργάζεται παρέχει πληροφορίες για τους εργαζόµενους χωρίς ειδικές ανάγκες. Η συγχώνευση των δύο αυτών διαδικασιών έχει δύο αποτελέσµατα: (α) την τοποθέτηση ενός ατόµου σε µία θέση εργασίας όπου η διαφορά µεταξύ των απαιτούµενων ικανοτήτων και αυτών που διαθέτει το άτοµο είναι αρκετά µικρή ώστε το άτοµο να τοποθετηθεί στη συγκεκριµένη θέση, και (β) την ανάλυση των διαφορών προκειµένου να χαραχθεί στρατηγική κατάρτισης και υποστήριξης η οποία θα υλοποιηθεί κατά την φάση επαγγελµατικής κατάρτισης και υποστήριξης. Επιπλέον, η λήψη υπόψη του βαθµού της διαφοράς µεταξύ των απαιτούµενων και υφιστάµενων δεξιοτήτων µπορεί να οδηγήσει στην απόφαση για την προσαρµογή της εργασίας και των κοινωνικών της απαιτήσεων προκειµένου να καταστεί ελέγξιµη (π.χ. για την επίτευξη καλύτερης αντιστοίχισης) µέσω διαδικασιών όπως είναι ο τεµαχισµός εργασίας. Τέλος, ο στόχος της φάσης κατάρτισης κατά την εργασία είναι η ανάπτυξη επαρκών ικανοτήτων για την υποστήριξη της ανεξαρτησίας στην εργασία. Αυτή η κατάρτιση θα παρέχεται κατά την εργασία αλλά ενδέχεται να εµπλουτιστεί µε επιπρόσθετη κατάρτιση σε εκπαιδευτικό περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, η αξιολόγηση καθορίζει ένα συγκεκριµένο πρόγραµµα και ένα µέτρο σύγκρισης για την παρακολούθηση της πορείας της κατάρτισης. 5.3 Κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων Είναι δυνατός ο εντοπισµός τεσσάρων ευρέων κατηγοριών κοινωνικών ικανοτήτων στον χώρο εργασίας. Αυτές αφορούν: 51

53 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τελεσιουργοί κοινωνικές δεξιότητες (που αφορούν την εκτέλεση της εργασίας) όπως είναι η ακολούθηση οδηγιών, η ζήτηση βοήθειας ή η ανταπόκριση στον σχολιασµό των διευθυντικών στελεχών βλ. Πλαίσιο 1. Σχεσιακές κοινωνικές δεξιότητες (που δηµιουργούν σχέσεις στον χώρο εργασίας) όπως είναι ο αστεϊσµός, η ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά µε ενδιαφέροντα, η επίδειξη και έµπνευση εµπιστοσύνης - βλ. Πλαίσιο 2. Προσωπικές δεξιότητες κοινωνικής σπουδαιότητας (δεξιότητες που διευκολύνουν τη συναναστροφή) όπως είναι οι δεξιότητες που αφορούν στην υγιεινή, την εµφάνιση ή το φαγητό βλ. Πλαίσιο 3, Κοινωνικές γνώσεις και αυτορύθµιση (προσαρµογή στο πνεύµα του χώρου εργασίας) όπως είναι η αποδοχή κριτικής ή η τήρηση των κανόνων του χώρου εργασίας - βλ. Πλαίσιο 4. Πλαίσιο 1 Παράδειγµα τελεσιουργών κοινωνικών δεξιοτήτων στην εργασία συνεργασία µε συναδέλφους παροχή πληροφοριών (π.χ. σχολιασµός) ζήτηση πληροφοριών (π.χ. σχετικά µε την επόµενη εργασία, ζήτηση σχολίων, εξηγήσεων) παρακολούθηση κάποιου όταν µιλά (διατήρηση οπτικής επαφής) ακρόαση οδηγιών ή ερωτήσεων οµιλία µε τη σειρά σε συζητήσεις χρήση γλώσσας του σώµατος/ µη λεκτικής επικοινωνίας κατάλληλης για την κάθε περίσταση Πλαίσιο 2 Παράδειγµα σχεσιακών κοινωνικών δεξιοτήτων στην εργασία κατάλληλη φιλικότητα (π.χ. χαµόγελα, αστεία, συζητήσεις) επίδειξης ενδιαφέροντος για τους συναδέλφους κατάλληλη αντίδραση σε αβρότητες/ χιούµορ/ τρόπους (π.χ. πειράγµατα στον χώρο εργασίας) επίδειξη αβρότητας / χιούµορ/ τρόπων (π.χ. πειράγµατα στον χώρο εργασίας) έναρξη συζήτησης (π.χ. όταν κάποιος ζητά τη γνώµη κάποιου, συζητά πρόσφατα συµβάντα, τηλεοπτικά ζητήµατα κ.λπ.) παρακολούθηση κάποιου όταν µιλά (διατήρηση οπτικής επαφής) ακρόαση των συζητήσεων παροχή απαντήσεων σε συζητήσεις (π.χ. έκφραση γνώµης) κατάλληλος και ευγενικός τερµατισµός συζήτησης/ αλλαγή θέµατος παροχή προσωπικών πληροφοριών (π.χ. κατάλληλο επίπεδο αποκάλυψης προσωπικών πληροφοριών) πρόσκληση για την παροχή προσωπικών πληροφοριών (π.χ. κατάλληλο επίπεδο ζήτησης προσωπικών πληροφοριών) οµιλία µε τη σειρά σε συζητήσεις χρήση γλώσσας του σώµατος/ µη λεκτικής επικοινωνίας κατάλληλης για την κάθε περίσταση 52

54 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων Πλαίσιο 3 Παράδειγµα προσωπικών δεξιοτήτων κοινωνικής σπουδαιότητας ενέργειες µε εµπιστοσύνη / χωρίς εκνευρισµό / µε φυσικότητα κατάλληλη αντιµετώπιση συναισθηµάτων / κριτικής / άγχους / σφαλµάτων ηρεµία κατά την αντιµετώπιση άλλων εντοπισµός διαφορετικών επιπέδων ατόµων στον χώρο εργασίας (π.χ. συνάδελφοι, διευθυντές πελάτες) και κοινωνική προσαρµογή σε αυτά κρίση σχετικά µε τις συµπεριφορές που είναι κατάλληλες στις σχέσεις στον χώρο εργασίας κρίση των ενεργειών που είναι κατάλληλες στις σχέσεις µε το ίδιο και το άλλο φύλλο γνώση των συµβάσεων/ορίων του χώρου εργασίας αποφυγή παραβάσεων των συµβάσεων/ ορίων του χώρου εργασίας (ακόµη και έπειτα από την προτροπή συναδέλφων για «πλάκα») συνέπεια (χρονική) καλή σωµατική κατάσταση (π.χ. αποφυγή της κόπωσης, της ζάλης έπειτα από µέθη και την εµφάνιση στην εργασία υπό την επίρροια αλκοόλ / ναρκωτικών) Πλαίσιο 4 Παράδειγµα κοινωνικών γνώσεων και αυτορύθµισης προσεγµένη εµφάνιση (π.χ. ένδυση, ευπρεπισµός) κατάλληλη ένδυση για την εργασία εξασφάλιση προσωπικής υγιεινής (π.χ. καθαριότητα) επίδειξη κατάλληλων τρόπων επίδειξη ικανότητας σε βασικούς τοµείς στην κοινωνική σφαίρα (π.χ. φαγητό, ποτό) 5.4 Σπουδαιότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων για τους εργοδότες Ο Chadsey-Rusch (1990) συνόψισε µελέτες που διεξήχθησαν έως τη συγκεκριµένη χρονολογία προκειµένου να ανακαλυφθεί πόσο σηµαντικές θεωρούσαν οι εργοδότες τις διάφορες κοινωνικές δεξιότητες. Προέκυψαν τρία βασικά συµπεράσµατα: Οι κοινωνικές δεξιότητες αντιµετωπίζονταν ως κρίσιµες για την επιτυχία αλλά υπήρξαν διαφορές στους διάφορους τοµείς εργασίας. Η πλειοψηφία των εργοδοτών αξιολόγησαν µικρό αριθµό δεξιοτήτων ως εξαιρετικά σηµαντικές, κυρίως δε εκείνες που συνδέονταν µε την παραγωγικότητα των εργαζοµένων. Αυτές περιελάµβαναν τις εξής 10 δεξιότητες: ζήτηση βοήθειας, απόκριση στην κριτική, ακολούθηση οδηγιών, παροχή βοήθειας σε συναδέλφους, παροχή πληροφοριών σχετικά µε την εργασία, παροχή απαντήσεων σε ερωτήσεις, χαιρετισµοί, συζητήσεις µε άλλους, χρήση κοινωνικών ηπιότητας, και παροχή θετικών σχολίων. 53

55 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Οι δεξιότητες που διαχώριζαν τους εργαζόµενους που αξιολογήθηκαν από τους εργοδότες τους ως οι καλύτεροι και οι χειρότεροι, περιελάµβαναν κοινωνικές δεξιότητες που δεν είχαν απευθείας χαρακτηριστεί από τους εργοδότες ως άκρως σηµαντικές (βλ. Salzberg και άλλοι, 1987). Αυτές συµπεριλάµβαναν την αγνόηση των διαµαρτυριών και παραπόνων, το παίνεµα των συναδέλφων και την έκφραση εκτίµησης προς τους συναδέλφους. Το τελευταίο αυτό εύρηµα οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι εργαζόµενοι ενδεχοµένως να χρειάζονται µεγαλύτερο εύρος δεξιοτήτων προκειµένου να χαίρουν µεγάλης εκτίµησης. 5.5 Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων Έχει ήδη χρησιµοποιηθεί µία σειρά ευρωπαϊκών εργαλείων αξιολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων από τους εταίρους του προγράµµατος Atlas. Πραγµατοποιήθηκε µελέτη βιβλιογραφίας για την απόκτηση περαιτέρω γνώσεων (βλ. Κεφάλαιο 6). Επιλέχθηκαν οκτώ αξιολογήσεις για το πρόγραµµα Atlas (βλ. Παράρτηµα 5). Ακολουθεί σύντοµη περιγραφή κάθε αξιολόγησης : Αξιολόγηση δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναναστροφής (ACIS). Η αξιολόγηση ACIS αποτελεί αξιολόγηση βάσει παρατήρησης µε την οποία συλλέγονται δεδοµένα σχετικά µε τις δεξιότητες που επιδεικνύονται κατά την επικοινωνία και τη συναναστροφή µε άλλους στην εργασία. Η αξιολόγηση ACIS συλλέγει δεδοµένα σχετικά µε τις δεξιότητες καθώς αυτές εµφανίζονται στην απόδοση σχετικά µε την εργασία. Οι δεξιότητες κατατάσσονται σε τρεις τοµείς επικοινωνίας και συναναστροφής: Σωµατικές ικανότητες, ανταλλαγή πληροφοριών και σχέσεις. Αξιολόγηση κοινωνικών ικανοτήτων για παιδιά και νεαρούς ενήλικες µε αναπτυξιακή υστέρηση (ASC). Η αξιολόγηση ASC έχει σχεδιαστεί για χρήση ως πλήρες µέτρο κοινωνικών ικανοτήτων ουσιαστικής σηµασίας για συµµετοχή σε δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα φυσικά σε περιβάλλοντα ολοκληρωµένων κοινοτήτων. Η αξιολόγηση ASC µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε παιδιά και ενήλικες, µε ή χωρίς νοητική υστέρηση. CB-KOMPAS Η αξιολόγηση CB-KOMPAS µετρά τις στάσεις στην απασχόληση/ εργασία που επιδεικνύουν άτοµα µε ελάχιστη σχολική ή µη εκπαίδευση. Απαρτίζεται από τρία µέρη, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν συνδυαστικά ή χωριστά σε συνέντευξη µε τον πελάτη, ως λίστα ελέγχου αξιολόγησης για τον εργοδότη, ως λεπτοµερής οδηγός για την παρατήρηση υποστηριζόµενων εργαζόµενων. Είναι δυνατή η σύγκριση των βαθµολογιών στις τρεις κλίµακες δεδοµένου ότι έχουν παρόµοια δοµή. INVRA-Εργασία. Η αξιολόγηση INVRA αποτελεί κατάλογο δεξιοτήτων/ ικανοτήτων απαραίτητων για ανεξάρτητη διαβίωση. ιατίθεται σε δύο εκδόσεις: η µία αφορά την εργασία και η άλλη εστιάζει στη διαβίωση. Η αξιολόγηση INVRA-Εργασία είναι ένας κατάλογος ελέγχου βάσει παρατήρησης που παραθέτει µε εύκολο, απλό και σαφή τρόπο δεξιότητες, οι οποίες απαιτούνται σε περιβάλλοντα εργασίας. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για την απόκτηση µίας ιδέας της ανεξαρτησίας κάποιου ΑΜΕΑ και για την µέτρηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων έπειτα από την κατάρτιση. Η αξιολόγηση INVRA χρησιµοποιείται ατοµικά και εστιάζει στις ικανότητες και το δυνητικό. 54

56 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων Ερωτηµατικό κοινωνικών ικανοτήτων του Innsbruck για ενήλικες µε µαθησιακές δυσκολίες ή νοητική υστέρηση (ISKΙE). Ως προς την αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων, η αξιολόγηση ISKIE αποσκοπεί να εστιάσει στην περιπλοκότητα των επαφών ενός ατόµου σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις και στο να τις καταστήσει πιο διαφανείς. Πρέπει να επιτρέπει τη συλλογή περισσότερων πληροφοριών και πιο εξεζητηµένων πληροφοριών σχετικά µε τις συµπεριφορές των ενηλίκων µε µαθησιακές δυσκολίες ή νοητική υστέρηση σε κοινωνικές καταστάσεις. Το ερωτηµατολόγιο αυτό µπορεί να συµπληρώσει οποιοσδήποτε είναι κοντά µε το υπό αξιολόγηση άτοµο ή το γνωρίζει αρκετά καλά. Το ίδιο το υπό αξιολόγηση άτοµο µπορεί επίσης να συµµετάσχει στη συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου. MELBA. Το εργαλείο MELBA είναι ένα εργαλείο αξιολόγησης της επαγγελµατικής αποκατάστασης και ένταξης που επιτρέπει την τεκµηρίωση τόσο των ικανοτήτων ενός ατόµων και των απαιτήσεων για κάποια εργασία. Το εργαλείο MELBA παρέχει δύο προφίλ: ένα προφίλ ικανοτήτων και ένα προφίλ απαιτήσεων. Η σύγκριση των δύο αυτών προφίλ οδηγεί σε περιπτώσεις τοποθέτησης σε εργασία που βελτιστοποιούν την αντιστοίχιση ικανοτήτων και απαιτήσεων. Το εργαλείο MELBA αναπτύχθηκε για λογαριασµό του γερµανικού Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας ώστε να χρησιµοποιηθεί για την επαγγελµατική ένταξη ατόµων των οποίων οι ψυχολογικές ικανότητες µειώνονται λόγω κάποιας ειδικής ανάγκης. Κοινωνικές ικανότητες στον χώρο εργασίας (SCW). Η αξιολόγηση SCW αποτελεί κατάλογο ελέγχου συµπεριφορών, ο οποίος σχεδιάστηκε ειδικά για την αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που σχετίζονται µε τον χώρο εργασίας. Αποτελείται από 58 στοιχεία. Ο κατάλογος ελέγχου βρίσκεται ακόµη σε πειραµατικό στάδιο και εκκρεµεί η ψυχοµετρική του επικύρωση. Οδηγός επαγγελµατικής αξιολόγησης και κατάρτισης (VACG). Η αξιολόγηση VACG είναι µία κλίµακα επαγγελµατικής αξιολόγησης µε µία ενότητα που αφορά τις κοινωνικές δεξιότητες. Πρόκειται για ένα εργαλείο αξιολόγησης το οποίο βασίζεται σε µία έρευνα εργοδοτών στους τοµείς των υπηρεσιών και της ελαφριάς βιοµηχανίας, το οποίο αποσκοπούσε στον προσδιορισµό των απαιτήσεων ως προς τις δεξιότητες για τις θέσεις εργασίας βασικού επιπέδου. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας παρείχαν τα στοιχεία της κλίµακας VACG. Υπάρχουν 66 στοιχεία τα οποία καλύπτουν τις συµπεριφορές στην εργασία και τις δεξιότητες συναναστροφής µε άλλους. Παρέχονται πολλές πιθανές απαντήσεις οι οποίες επιδεικνύουν τα επίπεδα απόδοσης του εργαζόµενου, και οι βαθµολογητές ενηµερώνονται ώστε να επιλέγουν την φράση που περιγράφει καλύτερα το τρέχον επίπεδο λειτουργίας του εκάστοτε ατόµου. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει την κάλυψη των αξιολογήσεων σε σχέση µε τα στοιχεία στο Παράρτηµα 2. 55

57 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Πίνακας 2 Κάλυψη των κοινωνικών δεξιοτήτων στις 8 αξιολογήσεις A Επικοινωνία 1 Παρέχει πληροφορίες Τοµείς βαθµο λόγησης µε αστέρια Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Melba INVRA ISKIE VCAG ACIS ASC (επαφή µε τα µάτια) µιλήσουν προτού διακόψει) προφορική επικοινωνία 2 Ζητά πληροφορίες 3 Παρακολουθεί κάποιον οµιλητή 4 Aκρόαση οδηγιών ή ερωτήσεων 5 Aκρόαση των συζητήσεων 6 Απαντά σε συζητήσεις 7 Ολοκληρώνει συζητήσεις/ αλλάζει θέµα 8 Μιλά εκ περιτροπής (αφήνει τους άλλους να 9 Αρχίζει τη συζήτηση 10 Εκφράζει κατάλληλη γλώσσα σώµατος / µη KOMP ASS sew Β Μέλος οµάδας πλάνο 11 Αίσθηση ευθύνης 12 Αίσθηση ανάληψης πρωτοβουλιών 13 Παρακίνηση 14 Ικανότητα τήρησης πλάνου ή εργασίας µε 15 Ικανότητα ανεξάρτητης εργασίας 16 Αφοσίωση στην εργασία και την εταιρεία 17 Προθυµία να ακούσει και να µάθει 18 Αποδοχή/ παροχή οδηγιών και αυθεντίας Γ Κοινωνικοί κανόνες 19 Εντοπίζει και συνοµιλά µε κύρια πρόσωπα προς παρακολούθηση/ συνοµιλία ικανότητές του 20 Ξέρει πότε να ζητήσει την άδεια 21 Ξέρει πότε να ζητήσει συγνώµη 22 Είναι φιλικός προς πελάτες 23 Τηρεί κανόνες/ κανονισµούς και συµφωνίες 24 Τηρεί κανόνες εµπιστευτικότητας 25 Είναι ειλικρινής, ανοιχτός και ρεαλιστής για τις Σχέσεις µε τους συναδέλφους: ατόµων στο χώρο εργασίας 26 Συνεργασία µε συναδέλφους 27 Έκκληση για βοήθεια ή υποστήριξη όταν είναι απαραίτητη 28 Προσδιορισµός διαφορετικών επιπέδων 56

58 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων 29 Κατάλληλος τρόπος αλληλεπίδρασης ανάλογα µε το επίπεδο προσώπου 57

59 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τοµείς βαθµο λόγησης µε αστέρια Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Melba INVRA ISKIE VCAG ACIS ASC χώρου εργασίας 30 Επίγνωση και τήρηση των συµβάσεων του 31 Ενδιαφέρον για τους συναδέλφους 32 Κρίση για την οργανωµένη προσωπική παρουσίαση (να ξέρει κάποιος πότε και τι µπορεί να πει στους άλλους για τον εαυτό του) 33 Κρίση για την οργανωµένη παρουσίαση άλλων κατόπιν πρόσκλησης (να ξέρει κάποιος πότε µπορεί να θέσει προσωπικές ερωτήσεις στους συναδέλφους του) 34 Σύναψη κατάλληλων σχέσεων µε το ίδιο/ αντίθετο φύλο 35 Ανταπόκριση σε προσκλήσεις 36 Υποστήριξη άλλων (αφοσίωση σε συναδέλφους) 37 Αξιολόγηση άλλων ατόµων χωρίς επικριτικότητα «όχι») 38 Σεβασµός για τις γνώµες των άλλων 39 Γνώση χειρισµού του εκφοβισµού 40 Επίδειξη δυναµισµού (π.χ. τολµήστε να πείτε Ε Κοινωνικώς αποδεκτή συµπεριφορά: κατάλληλες στις κοινωνικές σχέσεις από την εργασία 41 Κρίση σχετικά µε τις συµπεριφορές που είναι κατάλληλες στις σχέσεις στον χώρο εργασίας 42 Κρίση σχετικά µε τις συµπεριφορές που είναι 43 Θέµατα διαχωρισµού της προσωπικής ζωής 44 Αποφυγή καταπάτησης κοινωνικών συµβάσεων/ ορίων 45 Κατάλληλη έκφραση φιλικότητας 46 Αντίδραση σε αστεϊσµούς/ χιούµορ 47 Αντίδραση σε φιλοφρονήσεις 48 Έκφραση αστεϊσµών/ χιούµορ 49 Αναγνώριση απαράδεκτων πρακτικών ΣΤ ιαχείριση άγχους: 50 Αυτοπεποίθηση / έλλειψη εκνευρισµού / φυσικοί τρόποι / αυτό-επίγνωση λαθών, χειρισµός αποτυχίας πειραγµάτων 51 Χειρισµός συναισθηµάτων σε περίπτωση 52 Χειρισµός συναισθηµάτων σε περίπτωση 53 Χειρισµός επικρίσεων 54 Ηρεµία κατά την αντιµετώπιση άλλων 55 Επίδειξη αντοχής στο άγχος KOMP ASS sew 58

60 Κεφάλαιο 5 - Ο ρόλος της αξιολόγησης,, κατηγοριοποίηση των κοινωνικών ικανοτήτων και αξιολογήσεις δεξιοτήτων 56 Επιµονή Τοµείς βαθµο λόγησης µε αστέρια Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Melba INVRA ISKIE VCAG ACIS ASC KOMP ASS sew Ζ: Κοινωνικές προσδοκίες / προσδοκίες στην εργασία: 57 Συνέπεια 58 Καταλληλότητα 59 Φροντίδα προσωπικής εµφάνισης 60 Φροντίδα προσωπικής υγιεινής 61 Αρµόζοντα ρούχα για τη θέση εργασίας 62 Αρµόζοντα ρούχα για την περίσταση 59

61 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ο ρόλος των εργαλείων ISKIE και ACIS στην αξιολόγηση του Eric Όπως και µε τους άλλους πελάτες, αξιολογήσαµε τις κοινωνικές ικανότητες του Eric µε τη χρήση του ερωτηµατολογίου ISKIE. Παρότι το ερωτηµατολόγιο ISKIE δεν ήταν κατάλληλο για τον Eric και παρείχε ελάχιστα σηµαντικές πληροφορίες, λαµβάνοντας υπόψη ότι δεν ανήκε στην οµάδα στόχο του συγκεκριµένου ερωτηµατολογίου, ο αξιολογητής πραγµατοποίησε εντατική εργασία µαζί του. εδοµένου ότι ο αξιολογητής ενεργεί απλά και µόνο ως συντονιστής µεταξύ ενός τυποποιηµένου ερωτηµατολογίου και του πελάτη, ο Eric συµφώνησε µε τη χρήση του ερωτηµατολογίου. Η επαφή δεν βασιζόταν πλέον σε κάποια σχέση ή κατάσταση. Πλέον ο Eric ήταν πρόθυµος να απαντήσει στις ερωτήσεις και να αναλογιστεί τη συµπεριφορά του και να επιδεικνύει λιγότερο ανταγωνισµό και αντίσταση. Προκειµένου να συγκρίνουµε τις εµπειρίες µας µε τον Eric και την ερµηνεία του ISKIE αποφασίσαµε να χρησιµοποιήσουµε την αξιολόγηση ACIS. Εφόσον εξηγήθηκε ο προτιθέµενος σκοπός των αξιολογήσεων στον Eric, για µία ακόµη φορά συµφώνησε να αξιολογηθεί. Και οι δύο αξιολογήσεις µας βοήθησαν να µειώσουµε την περιπλοκότητα εστιάζοντας σε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά και πτυχές, και επιτυγχάνοντας ένα καλύτερο επίπεδο αµεροληψίας. 60

62 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Πραγµατοποιήθηκε επισκόπηση βιβλιογραφίας για την παροχή συµπληρωµατικών γνώσεων σχετικά µε εργαλεία αξιολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων. Έχει ήδη χρησιµοποιηθεί µία σειρά ευρωπαϊκών εργαλείων αξιολόγησης από τους εταίρους του προγράµµατος Atlas. Η µελέτη εντόπισε και άλλα εργαλεία, από τα οποία επιλέχθηκαν τα καταλληλότερα για συµπερίληψη στο πρόγραµµα. 6.1 Μεθοδολογία της επισκόπησης Πραγµατοποιήθηκε αναζήτηση στη δηµοσιευµένη βιβλιογραφία σχετικά µε τις κοινωνικές δεξιότητες χρησιµοποιώντας βάσεις δεδοµένων και λέξεις κλειδιά στην αγγλική γλώσσα. Η συγκεκριµένη έρευνα συµπληρώθηκε µε πληροφορίες από διακεκριµένους ακαδηµαϊκούς από µία σειρά αγγλόφωνων και µη χωρών µε γνώσεις σχετικά µε την επαγγελµατική και µη κατάρτιση ατόµων µε νοητική υστέρηση προκειµένου να παράσχουν στοιχεία αναφοράς σχετικά µε αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων γνωστών σε αυτούς. Πραγµατοποιήθηκαν αναζητήσεις στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδοµένων του Πανεπιστηµίου του Cardiff για σχετική βιβλιογραφία. Αυτές οι βάσεις δεδοµένων περιλαµβάνουν: τη βάση δεδοµένων Psychinfo, η οποία περιλαµβάνει αποσπάσµατα επαγγελµατικής και ακαδηµαϊκής βιβλιογραφίας ψυχολογίας και σχετικών επιστηµών (ψυχιατρική, εκπαίδευση, γλωσσολογία, νευρολογία κ.λπ.) και τη βάση δεδοµένων Medline, η οποία περιλαµβάνει αποσπάσµατα βιβλιογραφίας στη βιοϊατρική, υγειονοµία, βιολογία και φυσικές επιστήµες, ανθρωπιστικές επιστήµες και επιστήµες πληροφορίας καθώς σχετίζονται µε την ιατρική και την υγειονοµική περίθαλψη. Η αναζήτηση στη βιβλιογραφία περιορίστηκε σε υλικό που είχε δηµοσιευτεί από το Οι αναζητήσεις πραγµατοποιήθηκαν µε τη χρήση διαφόρων συνδυασµών των παρακάτω όρων: κοινωνική, διαπροσωπική, δεξιότητες, ικανότητες, αξιολογήσεις, µέτρα, εργαλεία, µαθησιακές δυσκολίες, νοητική υστέρηση, νοητική καθυστέρηση, χώρος εργασίας, εργασίας, επαγγελµατική. Επιπλέον, σε εκδόσεις οι οποίες ενδεχοµένως να µην συµπεριλαµβάνονταν στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδοµένων, αλλά οι οποίες ενδεχοµένως να συµπεριλάµβαναν βιβλιογραφία σχετικά µε τη συµπεριφορική κατάρτιση, την επαγγελµατική κατάρτιση ή τη νοητική υστέρηση (π.χ. Journal of Applied Behavior Analysis, Research in Developmental Disabilities, American Journal on Mental Retardation, European Journal of Special Education, British Journal of Special Education) η αναζήτηση έγινε µε µη αυτόµατο τρόπο. 61

63 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 6.2 Σχολιασµένος κατάλογος εργαλείων αξιολόγησης Τα µέτρα είναι οµαδοποιηµένα σύµφωνα µε το εάν αποτελούν συγκεκριµένα µέτρα για κοινωνικές δεξιότητες ή πιο γενικά για προσαρµοστική συµπεριφορά, ανεξαρτήτως της επαγγελµατικής ή µη εστίασής τους, και ανά ηλικιακή οµάδα. Η πλειοψηφία αυτών των εργαλείων σχεδιάστηκαν για χρήση µε παιδιά και δεν αφορούν συγκεκριµένα σε επαγγελµατικές κοινωνικές δεξιότητες. Τα µέτρα που εντοπίστηκαν περιγράφονται ένα προς ένα. Περιλαµβάνονται ονόµατα συγγραφέων, σύντοµη περιγραφή και όταν υπάρχουν λεπτοµέρειες ψυχοµετρικών ιδιοτήτων και φιλικότητας προς τον χρήστη. Βλ. Πίνακα 3 στην επόµενη σελίδα Γενικές κλίµακες βαθµολόγησης συµπεριφοράς που περιλαµβάνουν ενότητα σχετική µε τις κοινωνικές δεξιότητες 1. Η κλίµακα προσαρµοστικής συµπεριφοράς - (Πρώτο µέρος) (ABS) (Nihira και άλλοι, 1993) Η προσαρµοστική συµπεριφορά αναφέρεται στο πόσο καλά αντιµετωπίζουν τα άτοµα τόσο τις φυσικές όσο και τις κοινωνικές απαιτήσεις του περιβάλλοντός τους (Heber, 1961). Οι κλίµακες προσαρµοστικής συµπεριφοράς (Πρώτο µέρος) µετρούν αυτήν την ικανότητα (το εύτερο µέρος καλύπτει την απροσάρµοστη συµπεριφορά). Υπάρχουν δύο ενότητες, κάθε µία από τις οποίες καλύπτει παρόµοιους τοµείς. Η µία αφορά παιδιά ηλικίας 3 έως 19 ετών που βρίσκονται στο σχολείο. Η άλλη έκδοση αφορά ενήλικες ηλικίας 18 έως 80 ετών σε οικιακό περιβάλλον ή σε περιβάλλον κοινότητας. Το πρώτο µέρος της κλίµακας ABS - Κατοικία και κοινότητα (2 η έκδοση) (A BS-RC2) αποτελείται από 73 στοιχεία που αφορούν 10 τοµείς. Οι δύο τοµείς που αφορούν τις κοινωνικές δεξιότητες είναι η γλωσσολογική ανάπτυξη (10 στοιχεία που καλύπτουν την έκφραση, τη λεκτική κατανόηση και την ανάπτυξη κοινωνικής γλώσσας) και η κοινωνικοποίηση (7 στοιχεία που καλύπτουν τη συνεργασία, τη λήψη υπόψη των άλλων, τη συναναστροφή µε άλλους, τη συµµετοχή σε οµαδικές δραστηριότητες, τον εγωισµό και την κοινωνική ωριµότητα). Η διάρθρωση των στοιχείων είναι τέτοια ώστε οι ερωτηθέντες να µπορούν να επιλέξουν µία από τις πιθανές απαντήσεις ή να επιλέξουν όλες τις απαντήσεις που ισχύουν. Η διαχείριση της κλίµακας ABS-RC2 πραγµατοποιείται µέσω συνέντευξης µε κάποιον που γνωρίζει καλά το σχετικό άτοµο. Εν γένει η συνέντευξη έχει διάρκεια 30 λεπτών. Οι βαθµολογίες στον κάθε τοµέα µετατρέπονται σε τυποποιηµένες βαθµολογίες και ποσοστά. Οι βαθµολογίες για κάθε παράγοντα χρησιµοποιούνται για τον υπολογισµό δεικτών και ποσοστών. Το κανονιστικό δείγµα της κλίµακας αποτελείται από άνω των άτοµα µε αναπτυξιακές δυσκολίες που κατοικούν σε περιβάλλον κοινότητας ή οικιακό από 43 πολιτείες των ΗΠΑ. Η αξιολόγηση εξετάστηκε εκτενώς αναφορικά µε την αξιοπιστία και την εγκυρότητά της, και τα στοιχεία που τεκµηριώνουν την τεχνική επάρκεια της κλίµακας παρέχονται στο εγχειρίδιο. Οι αξιοπιστίες και η σταθερότητα εσωτερικής συνοχής για όλες τις βαθµολογίες υπερβαίνουν το 0,8. 62

64 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Ακρώνυµο Ηµ/νία Εστίαση Οµάδα στόχος Ηλικιακή οµάδα Ψυχοµετρικά στοιχεία Τρόπος χρήσης λογισµικό κατάρτιση Χρόνος (λεπτά) άλλος επαγγελµατική αυτοσυµπλήρωση Γενική ID Γενική προσαρµοστική συµπεριφορά Αποκλειστικά επαγγελµατική εστίαση Αποκλειστικά κοινωνικές δεξιότητες (βλ. επεξήγηση παρακάτω) ABS 1993 x x x 3-80 x x VABS 1984 x x x Όλες x x ICAP 1986 x x x Όλες x 15 x x RISA 1990 x x x x x x MESSIER 1995 x x x? x? x VAS? x x x? x? x x ASC 1Θ85 x x x Όλε x 45 x SPSS-R 1Θ83 x x x Ενήλικες X x? x x MESSY 1Θ83 x x x Παιδιά 15 x x SSBS 2002 x x x 5-18 x x 5-10 x x HCSBS 2002 x x x 5-18 x 5-10 x x SSRS 1990 x x x WSSRS 1985 x x x 5-18 x x x x WSSCSA 1988 x x x 5-18 x x 10 x x SSSRS 1984 x x x 5-18 x x 10 x x SBAI 1992 x x x Τάξη k-9 x x x x VACG 1982 x x x Ενήλικες x x x TBS x x x x x x TPI 1Θ97 x x x 14-25? x x OSAI 1Θ80 x x x? x x? x x SCW 2004 x x?? x? x x Πίνακας 3 Κλίµακες βαθµολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων 63

65 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS [Η κλίµακα ABS διατίθεται από την Pro-Ed, 8700 Shoal Creek Blvd., Austin, TX ; Τηλ.: , Τηλεοµοιοτυπία: , proedrd2@aol.com, ιστοτόπος: 2. Κλίµακες προσαρµοστικής συµπεριφοράς Vineland (VABS) (Sparrow και άλλοι, 1984) Η κλίµακα VABS αναπτύχθηκε από τις Κλίµακες κοινωνικής ωριµότητας Vineland και µετρά τις προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες. Υπάρχουν τρεις εκδόσεις: η έκδοση Συνέντευξης - Ερωτηµατολογίου, η έκδοση Συνέντευξης - ιευρυµένου ερωτηµατολογίου και η έκδοση της τάξης. Και οι τρεις εκδόσεις καλύπτουν τους ίδιους τοµείς µε µεγαλύτερη ή µικρότερη λεπτοµέρεια: επικοινωνία, δεξιότητες καθηµερινής διαβίωσης, κοινωνικοποίηση και κινητικές δεξιότητες. Ο τοµέας της επικοινωνίας (δεκτική, εκφραστική και γραπτή) και ο τοµέας της κοινωνικοποίησης (διαπροσωπικές σχέσεις, χρόνος παιχνιδιού και ψυχαγωγίας, δεξιότητες αντιµετώπισης καταστάσεων) αφορούν τις κοινωνικές δεξιότητες. Η έκδοση Συνέντευξης - Ερωτηµατολογίου είναι κατά πολύ παρόµοια µε ως προς το περιεχόµενο µε την αρχική κλίµακα Vineland, περιλαµβάνει 297 στοιχεία, εκ των οποίων τα 67 αφορούν την επικοινωνία και τα 66 την κοινωνικοποίηση. Χρησιµοποιείται µε τον γονέα ή τον κηδεµόνα υπό τη µορφή οιωνεί διαρθρωµένης συνέντευξης. Προορίζεται για παιδιά ηλικίας 0-19 ετών και ενήλικες µε νοητική υστέρηση. Η διάρκεια της χρήσης της είναι λεπτά. Η έκδοση Συνέντευξης - ιευρυµένου ερωτηµατολογίου περιλαµβάνει 577 στοιχεία, εκ των οποίων τα 133 αφορούν στην επικοινωνία και τα 134 στην κοινωνικοποίηση. Αυτή η µορφή παρέχει πληρέστερη αξιολόγηση της προσαρµοστικής συµπεριφοράς και µία συστηµατική βάση για την προετοιµασία ατοµικών εκπαιδευτικών ή θεραπευτικών προγραµµάτων. Επίσης χρησιµοποιείται ως οιωνεί διαρθρωµένη συνέντευξη και το διευρυµένο ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει µία Σύνοψη βαθµολογίας και ένα Φυλλάδιο προφίλ, καθώς και µία Έκθεση σχεδίασης προγράµµατος για τη δηµιουργία ατοµικών προγραµµάτων. Το διευρυµένο ερωτηµατολόγιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως έχει, ή ως µέσο παρακολούθησης για την απόκτηση περισσότερων πληροφοριών σχετικά µε ελλείψεις που ενδεχοµένως να προκύψουν από το ερωτηµατολόγιο της έρευνας. Προορίζεται για παιδιά ηλικίας 0-19 ετών και ενήλικες µε νοητική υστέρηση. Η διάρκεια της χρήσης της είναι λεπτά. Η έκδοση Τάξης περιλαµβάνει 244 στοιχεία τα οποία αξιολογούν την προσαρµοστική συµπεριφορά σε περιβάλλον τάξης. Από αυτά τα στοιχεία, τα 63 αφορούν στην επικοινωνία και τα 53 στην κοινωνικοποίηση. Η συγκεκριµένη έκδοση χρησιµοποιείται υπό τη µορφή ερωτηµατολογίου που συµπληρώνεται από καθηγητή. Παρότι δεν απαιτούνται προσόντα για τη χρήση της συγκεκριµένης έκδοσης, απαιτείται έµπειρος επαγγελµατίας για την ερµηνεία της βαθµολογίας. Προορίζεται για παιδιά ηλικίας 3-13 ετών και η διάρκειά του είναι 20 λεπτά. Είναι δυνατός ο υπολογισµός των συνδυασµένων βαθµολογιών τοµέα και προσαρµοστικής συµπεριφοράς µαζί µε τη µετατροπή σε ποσοστά. Παρέχονται επίσης ισοδύναµα ηλικιών. Η κλίµακα VABS τυποποιήθηκε βάσει αντιπροσωπευτικού εθνικού δείγµατος (ν=3000) που επιλέχθηκε ώστε να αντιστοιχεί µε τα στοιχεία της καταγραφής των ΗΠΑ. 64

66 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Οι συµπληρωµατικές οµάδες κανόνων που αφορούν ΑΜΕΑ παρέχουν περισσότερα στοιχεία για την ερµηνεία του ερωτηµατολογίου της έρευνας και του διευρυµένου ερωτηµατολογίου. Και για τις τρεις εκδόσεις διατίθεται λογισµικό βαθµολόγησης και δηµιουργίας αναφορών. Παρέχονται λεπτοµέρειες εσωτερικής αξιοπιστίας, αξιοπιστίας δοκιµασίας - επαναδοκιµασίας και αξιοπιστίας ανάµεσα στους αξιολογητές. Όλες οι αξιοπιστίες είναι ικανοποιητικές. [Η κλίµακα VABS διατίθεται από την AGS Publishing, 4201 Woodland Road, Circle Pines, Minnesota, , ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 3. Κατάλογος για τον προγραµµατισµό πελατών και φορέων (ICAP) (Bruininks και άλλοι, 1986) Ο κατάλογος ICAP συµπεριλήφθηκε σε αυτήν την ενότητα επειδή µία από τις βασικές λειτουργίες του είναι η µέτρηση της προσαρµοστικής συµπεριφοράς. Ερµηνεύτηκε από τους συγγραφείς ότι αναφέρεται στην ικανότητα κάποιου ατόµου να ανταποκρίνεται αποτελεσµατικά στις κοινωνικές προσδοκίες και στις προσδοκίες στα πλαίσια της κοινότητας ως προς την προσωπική ανεξαρτησία, την κάλυψη σωµατικών αναγκών, τους αποδεκτούς κοινωνικούς κανόνες και τις διαπροσωπικές σχέσεις. «Οι κοινωνικές δεξιότητες και οι δεξιότητες επικοινωνίας" αποτελούν µία από τις τέσσερις ενότητες στις οποίες χωρίζεται η προσαρµοστική συµπεριφορά στον κατάλογο ICAP. Πρόκειται για ένα 16σέλιδο φυλλάδιο, το οποίο αξιολογεί επίσης την απροσάρµοστη συµπεριφορά και συλλέγει επιπρόσθετες πληροφορίες για τον προσδιορισµό του τύπου και του επιπέδου ειδικής βοήθειας της οποίας ενδεχοµένως να χρήζουν τα ΑΜΕΑ. Μπορεί να συµπληρωθεί σε περίπου 15 λεπτά από κάποιον γονέα, καθηγητή ή φροντιστή που γνωρίζει καλά το άτοµο το οποίο αξιολογείται. Είναι κατάλογος για όλους τους φορείς (οι κανόνες παρουσιάζονται για την ηλικιακή οµάδα από 0 έως 40+ ετών). Μπορεί να χρησιµοποιηθεί σε τρία επίπεδα: για ατοµικό προγραµµατισµό, για διαχείριση υπηρεσιών και για εθνικά στατιστικά στοιχεία. Ο κατάλογος ICAP περιλαµβάνει συνολική βαθµολόγηση υπηρεσιών, µία συνδυασµένη µέτρηση προσαρµοστικής και απροσάρµοστης συµπεριφοράς που υποδεικνύει το σφαιρικό επίπεδο απαιτούµενης φροντίδας, επίβλεψης ή κατάρτισης. Στον κατάλογο ICAP θεωρείται ότι η λειτουργική ανεξαρτησία καθορίζεται κοινωνικά και ότι η απόδοση κάποιου ατόµου πρέπει να λαµβάνεται υπόψη στα πλαίσια του περιβάλλοντος και των κοινωνικών προσδοκιών που επηρεάζουν τη λειτουργία του. ιαθέτει 77 στοιχεία προσαρµοστικής συµπεριφοράς τα οποία χωρίζονται σε τέσσερις τοµείς: τις κινητικές δεξιότητες, τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, τις προσωπικές δεξιότητες διαβίωσης και τις δεξιότητες διαβίωσης σε κοινότητα. Κάθε στοιχείο προσαρµοστικής συµπεριφοράς στον κατάλογο ICAP δηλώνει µία εργασία (π.χ.: «πλένει, ξεπλένει και στεγνώνει τα µαλλιά»). Ο ερωτώµενος βαθµολογεί το θέµα σε κάθε εργασία χρησιµοποιώντας µία κλίµακα από το 0 έως το 3. Βάσει αυτής της κλίµακας αξιολογούνται η απόδοση και τα κίνητρα κάθε ατόµου. ηλαδή, ακόµη και στην περίπτωση που κάποιος µπορεί να εκτελέσει µία εργασία, ενδεχοµένως να µην την εκτελεί ανεξάρτητος, είτε γιατί δεν αντιλαµβάνεται ότι πρέπει να την εκτελέσει ανεξάρτητος είτε γιατί αρνείται να το πράξει (πρόβληµα συµπεριφοράς). 65

67 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Από την παιδική ηλικία έως και τους ενήλικες, ο κατάλογος ICAP παρέχει µία σειρά βαθµολογιών προσαρµοστικής συµπεριφοράς που περιλαµβάνουν ισοδύναµο ηλικίας, ποσοστιαία κατάταξη, πρότυπες βαθµολογίες και άλλες. Οι ψυχοµετρικές ιδιότητες του καταλόγου ICAPs είναι καλά προσδιορισµένες. ιατίθεται λογισµικό για τη διευκόλυνση της βαθµολόγησης και διατίθεται επίσης έκδοση της κλίµακας στην ισπανική γλώσσα. [Ο ιστοτόπος του καταλόγου ICAP προσφέρει πλήρεις πληροφορίες σχετικά µε την κλίµακα: ιατίθεται από την εταιρία Riverside Publishing Company: 4. Κλίµακα υπευθυνότητας και ανεξαρτησίας για εφήβους (RISA) (Sabourin και άλλοι, 1989) Η κλίµακα RISA αποτελεί εργαλείο το οποίο αναφέρεται σε κανόνες και χρησιµοποιείται ατοµικά και το οποίο έχει σχεδιαστεί ώστε να µετρά την προσαρµοστική συµπεριφορά όσον αφορά την υπευθυνότητα και την ανεξαρτησία. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί µε εφήβους ηλικίας 12 έως 20 ετών. Παρότι οι περισσότερες µετρήσεις προσαρµοστικής συµπεριφοράς αφορούν δεξιότητες χαµηλού επιπέδου, η κλίµακα RISA αξιολογεί συµπεριφορές υψηλότερου επιπέδου. Η κλίµακα RISA µετρά την προσαρµοστική συµπεριφορά σε εννέα λειτουργικούς τοµείς: οικιακές δεξιότητες, διαχείριση χρηµάτων, ιδιότητα πολίτη, προσωπικός προγραµµατισµός, δεξιότητες µεταφοράς, ανάπτυξη σταδιοδροµίας, αυτοδιαχείριση, κοινωνική ωριµότητα και κοινωνική επικοινωνία. Ο τοµέας της Υπευθυνότητας είναι εκείνος που σχετίζεται περισσότερο µε τους παραπάνω τοµείς. Αναφέρεται σε µία ευρεία κατηγορία προσαρµοστικών συµπεριφορών που ανταποκρίνονται σε κοινωνικές προσδοκίες και πρότυπα αµοιβαιότητας, υπευθυνότητας και δικαιοσύνης και που επιτρέπουν την προσωπική ανάπτυξη µέσω αυτοδιαχείρισης και κοινωνικής διαχείρισης, συµπεριφοράς αντίστοιχης της ηλικίας του κάθε ατόµου και κοινωνικής επικοινωνίας. Στην κλίµακα RISA θεωρείται ότι κάποιο υπεύθυνο άτοµο θα είναι αξιόπιστο και ικανό να διαµορφώνει και τηρεί κοινωνικούς κανόνες. Σύµφωνα µε το εγχειρίδιο, η κλίµακα RISA συσχετίζεται καλά µε τις κλίµακες ανεξάρτητης συµπεριφοράς και τις κλίµακες προσαρµοστικής συµπεριφοράς Vineland, διαθέτει αποδεκτή εγκυρότητα περιεχοµένου και υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνοχής και αξιοπιστίας δοκιµασίας - επαναδοκιµασίας. Έχει τυποποιηθεί βάσει δείγµατος Αµερικανών. Η κλίµακα RISA χρησιµοποιείται υπό τη µορφή τυποποιηµένης συνέντευξης µε έναν ερωτηθέντα, ο οποίος γνωρίζει τον έφηβο και η συνέντευξη έχει διάρκεια λεπτά. [ ιατίθεται από την εταιρία Riverside Publishing Company: 66

68 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων - Ενήλικες 1. Αξιολόγηση Matson κοινωνικών δεξιοτήτων σε άτοµα µε σοβαρή νοητική καθυστέρηση (MESSIER) (Matson, 1995) Η αξιολόγηση MESSIER είναι ένα ερωτηµατολόγιο 85 ερωτήσεων, το οποίο έχει σχεδιαστεί για την αξιολόγηση των κοινωνικών πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων µε σοβαρή νοητική υστέρηση. Οι ερωτήσεις είναι οµαδοποιηµένες σε έξι επιµέρους κλίµακες: (i) θετική λεκτική συµπεριφορά (π.χ. «ανταποκρίνεται στη φωνή του φροντιστή ή άλλου ατόµου», «λέει παρακαλώ όταν ζητά κάτι», «χαρακτηρίζει τη συναισθηµατική του κατάσταση», π.χ. «είµαι λυπηµένος», «ανταποκρίνεται κατάλληλα όταν συστήνεται σε αγνώστους»), (ii) θετική µη λεκτική συµπεριφορά (π.χ. «κοιτάζει τον φροντιστή του στο πρόσωπο όταν αυτός του µιλά», «δίνει το χέρι του σε γνωστά άτοµα», «έχει κατάλληλη στάση»), (iii) θετική γενική συµπεριφορά (π.χ. «δείχνει στοργή σε γνωστά άτοµα», «συµµετέχει σε παιχνίδια ή δραστηριότητες µε άλλους χωρίς προτροπή», «µοιράζεται πράγµατα χωρίς να του ζητηθεί», «ακολουθεί κανόνες»), (iv) αρνητική λεκτική συµπεριφορά (π.χ. «µη κατάλληλη επανειληµµένη λεκτική συµπεριφορά», «µιλά µε το στόµα του γεµάτο», (v) αρνητική λεκτική συµπεριφορά (π.χ. «αυτοτραυµατίζεται ή προβαίνει σε άλλη µη κατάλληλη συµπεριφορά προκειµένου να αποφύγει την κοινωνική επαφή», «σπρώχνει, χτυπά, κλοτσά κ.λπ. άτοµα της ηλικίας του ή τους φροντιστές), και (vi) γενική αρνητική συµπεριφορά (π.χ. «ακολουθεί υπερβολικά τους φροντιστές του», «διακόπτει τις δραστηριότητες των άλλων»). Η ανάλυση παραγόντων της αξιολόγησης MESSIER οδήγησε σε δύο διαστάσεις: έναν παράγοντα που περιγράφει θετικές κοινωνικές συµπεριφορές και έναν άλλον που περιγράφει αρνητικές κοινωνικές συµπεριφορές. Οι δηµιουργοί της κλίµακας αναφέρουν αυξηµένη αξιοπιστία σε όλους τους αξιολογητές και καλή διαχρονική σταθερότητα και καλή εσωτερική συνοχή (Matson και άλλοι, 1999). Αναφέρθηκε επίσης υψηλή συγκλίνουσα εγκυρότητα µε ισοδύναµους τοµείς της κλίµακας VABS (Matson, 1998). [Η αξιολόγηση MESSIER διατίθεται από την Scientific Publishers µέσω του κύριου δηµιουργού της: johnmatson@aol.com] 2. Κλίµακα αξιολόγησης κοινωνικών ικανοτήτων (VAS) (Nota & Soresi, χωρίς ηµεροµηνία) Υπάρχουν δύο εκδόσεις της κλίµακας VAS. Η σχολική έκδοση µικρών παιδιών αποτελείται από 22 ερωτήσεις, οι οποίες περιγράφουν την προκοινωνική συµπεριφορά των παιδιών στο σχολείο. Ο καθηγητής αξιολογεί τα παιδιά βάσει του ακριβούς της κάθε περιγραφής και της συχνότητας της εµφάνισής της. Οι βαθµολογήσεις βασίζονται στις παρατηρήσεις των καθηγητών της κάθε παιδικής συµπεριφοράς. Η έκδοση για ενήλικες χρησιµοποιεί την ίδια µορφή µε εκείνη της παιδικής έκδοσης. Αποτελείται από 16 στοιχεία όλα από τα οποία αφορούν επαγγελµατικά περιβάλλοντα. Η χρήση και των δύο κλιµάκων είναι γρήγορη και εύκολη. Οι δηµιουργεί της κλίµακας αναφέρουν υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνοχής και αξιοπιστίας. [Η κλίµακα VAS διατίθεται από τη Laura Nota του Τµήµατος Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και Κοινωνικοποίησης του Πανεπιστηµίου της Πάδοβας στην Ιταλία, laura.nota@unipd.it] 67

69 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 3. Αξιολόγηση κοινωνικών ικανοτήτων για παιδιά και νεαρούς ενήλικες µε αναπτυξιακή υστέρηση (ASC) (Meyer και άλλοι, 1985) Η αξιολόγηση ASC µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε παιδιά και ενήλικες, µε ή χωρίς νοητική υστέρηση. Αποτελείται από 252 διακριτές συµπεριφορές, οι οποίες έχουν οµαδοποιηθεί σε 11 λειτουργίες: έναρξη, αυτορύθµιση, τήρηση κανόνων, παροχή θετικής ενίσχυσης, παροχή αρνητικού σχολιασµού, λήψη προτροπών, παροχή βοήθειας, αποδοχή βοήθειας, έκφραση προτίµησης, αντιµετώπιση αρνητικών περιστάσεων και τερµατισµός. Τα στοιχεία σε κάθε µία από τις λειτουργίες οµαδοποιούνται σε οκτώ επίπεδα τα οποία αντιπροσωπεύουν µία ιεραρχία αυξηµένης κοινωνικής εξέλιξης. Συνεπώς, η αξιολόγηση περνά από την πρώιµη εµφάνιση κάθε λειτουργίας έως τα επίπεδα εµπέδωσής της στο επίπεδο που αυτή εµφανίζεται σε ενήλικες. Η αξιολόγηση ASC κατηγοριοποιεί τις συµπεριφορές σύµφωνα µε την προφανή τους λειτουργία για το κάθε άτοµο. Ο αρχικός κατάλογος στοιχείων βασίστηκε σε υφιστάµενες αξιολογήσεις κοινωνικής και προσαρµοστικής συµπεριφοράς και σε επισκόπηση της βιβλιογραφίας που αναφέρει διακριτές κοινωνικές δεξιότητες οι οποίες αποτέλεσαν στόχο παρεµβάσεων. Η αξιολόγηση ASC σχεδιάστηκε για τη µέτρηση των κοινωνικών ικανοτήτων σε όλα τα επίπεδα κοινωνικών και νοητικών λειτουργιών. Η αξιολόγηση ASC έχει χρησιµοποιηθεί σε σχολεία, κοινότητες και χώρους εργασίας. Η συνέντευξη έχει διάρκεια 45 λεπτών. Οι δηµιουργοί της αναφέρουν αποδεκτά επίπεδα αξιοπιστίας και εγκυρότητας µε παιδιά και ενήλικες (Meyer και άλλοι, 1990). [Η αξιολόγηση ASC είναι διαθέσιµη από το Πανεπιστήµιου Syracuse, Syracuse, New York,.] 4. Πρόγραµµα έρευνας κοινωνικής απόδοσης - αναθεωρηµένο (SPSS-R) (Matson και άλλοι, 1983) Το πρόγραµµα SPSS-R αποτελεί αναθεώρηση του SPSS (Lowe & Cautella, 1978) το οποίο αποτελούνταν από 100 στοιχεία για την αξιολόγηση της θετικής και αρνητικής κοινωνικής συµπεριφοράς ενηλίκων. Το αναθεωρηµένο πρόγραµµα SPSS σχεδιάστηκε για άτοµα µε ήπια και µέτρια νοητική υστέρηση και περιέχει 57 από τα αρχικά στοιχεία του προγράµµατος SPSS. Τα µέλη της οικογενείας ή οι φροντιστές βαθµολογούν τη συχνότητα µε την οποία εµφανίζεται κάθε συµπεριφορά σε µία κλίµακα 5 βαθµών τύπου Likert. Οι συµπεριφορές που βαθµολογούνται περιλαµβάνουν την οπτική επαφή, τη διακοπή, τις απειλές και την αναγνώριση κοινωνικών ενδείξεων. Μία ανάλυση των κύριων στοιχείων επί της βάσης δεδοµένων που αφορούσαν 207 ενήλικες µε νοητική υστέρηση προέκυψαν 4 παράγοντες (Matson και άλλοι, 1983): «κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες», «επικοινωνιακές δεξιότητες», «µη κατάλληλη στάση ισχυρογνωµοσύνης» και «κοινωνικοπαθής συµπεριφορά». Το αρχικό πρόγραµµα SPSS αξιολογήθηκε ως ψυχοµετρικώς εύρωστο. Ωστόσο, η έρευνα που εξετάζει τις ψυχοµετρικές ιδιότητες της αναθεωρηµένης έκδοσης είναι περιορισµένη και δεν διατίθενται κανονιστικά δεδοµένα (Bielecki & Swender, 2004). 68

70 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Αξιολογήσεις κοινωνικών δεξιοτήτων - Παιδιά και έφηβοι 1. Αξιολόγηση Matson κοινωνικών δεξιοτήτων σε νεαρά άτοµα (MESSY) (Matson και άλλοι, 1983) Η αξιολόγηση MESSY µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παιδιά ηλικίας 4-18 ετών. Επιλέχθηκαν στοιχεία ώστε να περιλαµβάνεται ένα µεγάλο εύρος λεκτικών και µη λεκτικών συµπεριφορών. Το συγκεκριµένο εργαλείο αποτελείται από µία έκδοση αυτοβαθµολόγησης 62 στοιχείων και µία έκδοση 64 στοιχείων βαθµολόγησης από καθηγητή. Τα στοιχεία αναφέρονται σε διακριτές, παρατηρήσιµες συµπεριφορές παρά σε σφαιρικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Παραδείγµατος χάρη, η αξιολόγηση MESSY περιλαµβάνει στοιχεία όπως «κάνει τους άλλους να γελούν» παρά «έχει καλή αίσθηση του χιούµορ». Η αξιολόγηση MESSY παρέχει κλίµακες τόσο για τις κατάλληλες όσο και για τις µη κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες ώστε οι χρήστες να µην εστιάζουν αποκλειστικά στις αρνητικές πτυχές της συµπεριφοράς ενός παιδιού αλλά να λαµβάνουν επίσης υπόψη τις θετικές πτυχές. Παραδείγµατα κατάλληλων δεξιοτήτων αποτελούν τα εξής: «βοηθά κάποιον φίλο του που έχει πληγωθεί», «πλησιάζει ανθρώπους ώστε να αρχίσει µία συνοµιλία». Παραδείγµατα µη κατάλληλων δεξιοτήτων είναι τα εξής: «κοιτάζει άγρια τα άλλα παιδιά» και «θέλει να πατσίσει µε κάποιον που τον/ την έχει χτυπήσει». Η συνέντευξη έχει διάρκεια 15 λεπτών. Η αξιολόγηση MESSY αποτελεί παγιωµένο εργαλείο, το οποίο έχει λάβει θετική αξιολόγηση και χρησιµοποιείται συχνά. Οι κανόνες, οι οποίοι βασίζονται σε παιδιά, οµαδοποιούνται ανά ηλικία και φύλο. Ο συντελεστής άλφα εσωτερικής αξιοπιστίας είναι 0,93 (ερωτηµατολόγιο καθηγητή) και 0,80 (ερωτηµατολόγιο αυτοαξιολόγησης). ύο µελέτες (σε συνολικά 744 άτοµα) εξέτασαν την εγκυρότητα των παραγόντων, την παράλληλη εγκυρότητα, και την εγκυρότητα της διάρθρωσης της αξιολόγησης MESSY. Αποδείχθηκε ότι οι βαθµολογίες του Messy συσχετίζονται (α) θετικά µε τα αποτελέσµατα των βαθµολογιών των καθηγητών, τον βαθµό δηµοτικότητας στην τάξη, και µε τις προτεινόµενες από τα παιδιά λύσεις για τα κοινωνικά διλήµµατα, και (β) αρνητικά µε τα συµπτώµατα ψυχοπαθολογίας, όπως είναι το άγχος και η κατάθλιψη, και µε τον Κατάλογο ελέγχου παιδικής συµπεριφοράς, και την κλίµακα αυτοαντίληψης Pier-Harris. Η υστέρηση στην ακοή και στην όραση αποδείχθηκε ότι συσχετίζεται µε χαµηλές βαθµολογίες. [Η αξιολόγηση MESSY διατίθεται από την εταιρία IDS Publishing Corporation. P.O. Box 389. Worthington, Ohio, 43085, ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 2. Κλίµακες σχολικής κοινωνικής συµπεριφοράς, 2 η έκδοση (SSBS-2) (Merrell, 2002) Οι κλίµακες SSBS-2 είναι αναθεωρηµένη έκδοση των αρχικών κλιµάκων SSBS, οι οποίες δηµοσιεύτηκαν για πρώτη φορά το 1993, και χρησιµοποιούνται ευρέως σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η πρώτη έκδοση των κλιµάκων SSBS δεν είναι πλέον διαθέσιµη. Οι κλίµακες SSBS-2 µετρούν τις κοινωνικές ικανότητες και την αντικοινωνική συµπεριφορά σε παιδιά και εφήβους ηλικίας 5-18 ετών. Η συµπλήρωσή τους από τους δασκάλους, καθηγητές ή άλλους επαγγελµατίες σε σχολικά περιβάλλοντα απαιτεί 5-10 λεπτά. Παρέχουν πλήρη αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων και των αντικοινωνικών προβληµατικών συµπεριφορών των παιδιών και εφήβων στο σχολείο. 69

71 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Οι κλίµακες SSBS-2 περιλαµβάνουν δύο από κοινού τυποποιηµένες κλίµακες. Η κλίµακα Κοινωνικών ικανοτήτων περιλαµβάνει 32 στοιχεία τα οποία µετρούν τις προσαρµοστικές, προκοινωνικές δεξιότητες και απαρτίζεται από τρεις επιµέρους κλίµακες: Τις σχέσεις µε άτοµα στην ίδια ηλικία, την αυτοδιαχείριση/ συµµόρφωση και την ακαδηµαϊκή συµπεριφορά. Η κλίµακα Αντικοινωνικής συµπεριφοράς περιλαµβάνει 32 στοιχεία τα οποία µετρούν τις προβληµατικές συµπεριφορές κοινωνικού χαρακτήρα και περιλαµβάνει επίσης τρεις επιµέρους κλίµακες: Εθρικότητα/ νευρικότητα, αντικοινωνικότητα-επιθετικότητα, εριστικότητα/ διασπαστικές τάσεις. Οι κλίµακες SSBS-2 τυποποιήθηκαν βάσει εθνικού δείγµατος µαθητών στις τάξεις K-12. Το δείγµα της τυποποίησης πλησιάζει κατά πολύ την απογραφή του 2000 στις ΗΠΑ όσον αφορά το φύλο, την εθνικότητα, την κοινωνικοοικονοµική κατάσταση, και τη συµµετοχή στην ειδική παιδεία. Οι βαθµολογίες µετατρέπονται στη συνέχεια σε βαθµολογίες T, ποσοστιαίες µονάδες, και περιγραφικά επίπεδα κοινωνικής λειτουργίας. Η αξιοπιστία της εσωτερικής συνοχής των κλιµάκων SSBS-2 είναι 0,96-0,98 για τις συνολικές βαθµολογίες των δύο κλιµάκων και 0,94-0,96 για τις έξι επιµέρους κλίµακες. Η αξιοπιστία των δοκιµασιών των κλιµάκων SSBS-2 έχει τεκµηριωθεί στο εύρος 0,86-0,94 για διαστήµατα 1 εβδοµάδας, και στο εύρος 0,60-0,83 για διαστήµατα 3 εβδοµάδων. Οι συντελεστές αξιοπιστίας ανάµεσα στους αξιολογητές για τις αξιολογήσεις καθηγητών και βοηθών στο σχολείο τεκµηριώνονται στο εύρος 0,72-0,86 για τις βαθµολογίες Κοινωνικών ικανοτήτων και στο εύρος 0,53-0,71 για τις βαθµολογίες Αντικοινωνικής συµπεριφοράς. Εκτενή στοιχεία για την εγκυρότητα των κλιµάκων SSBS-2 τεκµηριώνεται στο εγχειρίδιο χρήστη. Οι κλίµακες SSBS-2 διατίθενται από την Assessment-Intervention Resources, 2285 Elysium Avenue, Eugene, OR 97401, ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 3. Κλίµακες κοινωνικής συµπεριφοράς στο σπίτι και στην κοινότητα (HCSBS) (Merrell & Caldarella, 2002) Οι κλίµακες HCSBS είναι αντίστοιχες των κλιµάκων SSBS-2 και έχουν σχεδιαστεί ώστε να χρησιµοποιούνται από αξιολογητές στο σπίτι και την κοινότητα. Ουσιαστικά καλύπτει τα ίδια θέµατα µε τις κλίµακες SSBS-2 αλλά δεν περιλαµβάνει την «επιτυχία στον ακαδηµαϊκό τοµέα». Οι κλίµακες HCSBS περιλαµβάνουν δύο από κοινού τυποποιηµένες κλίµακες. Η κλίµακα Κοινωνικών ικανοτήτων περιλαµβάνει 32 στοιχεία τα οποία µετρούν τις προσαρµοστικές, προκοινωνικές δεξιότητες και απαρτίζεται από δύο επιµέρους κλίµακες: Τις σχέσεις µε άτοµα στην ίδια ηλικία και την αυτοδιαχείριση/ συµµόρφωση. Η κλίµακα Αντικοινωνικής συµπεριφοράς περιλαµβάνει 32 στοιχεία τα οποία µετρούν τις προβληµατικές συµπεριφορές κοινωνικού χαρακτήρα βάσει δύο επιµέρους κλίµακες: Εριστικότητα/ διασπαστικές τάσεις και αντικοινωνικότητα-επιθετικότητα. Οι κλίµακες HCSBS τυποποίηθηκαν µε εθνικό δείγµα αξιολογήσεων παιδιών και εφήβων ηλικίας 5-18 ετών. Το δείγµα της τυποποίησης προσεγγίζει κατά πολύ την απογραφή του 2000 των ΗΠΑ ως προς το φύλο, την εθνικότητα, την κοινωνικοοικονοµική κατάσταση και τη συµµετοχή στην ειδική παιδεία. Οι βαθµολογίες µετατρέπονται στη συνέχεια σε βαθµολογίες T, ποσοστιαίες µονάδες, και περιγραφικά επίπεδα κοινωνικής λειτουργίας. Η αξιοπιστία της εσωτερικής συνοχής των κλιµάκων HCSBS είναι 0,96-0,98 για τις συνολικές βαθµολογίες των δύο κλιµάκων και 0,94 για τις τέσσερις επιµέρους κλίµακες. Η αξιοπιστία των δοκιµασιών των κλιµάκων HCSBS για διαστήµατα 70

72 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία 1-2 εβδοµάδων τεκµηριώθηκε σε ο,84 για τις κοινωνικές ικανότητες και 0,91 για την αντικοινωνική συµπεριφορά. Οι συντελεστές αξιοπιστίας ανάµεσα για τις αξιολογήσεις µητέρων και πατέρων που αξιολογούν το ίδιο παιδί τεκµηριώνονται στην τιµή 0,86 για τις βαθµολογίες Κοινωνικών ικανοτήτων και στην τιµή 0,71 για τις βαθµολογίες Αντικοινωνικής συµπεριφοράς. Εκτενή στοιχεία για την εγκυρότητα των κλιµάκων HCSBS τεκµηριώνεται στο εγχειρίδιο χρήστη. [Οι κλίµακες HCSBS διατίθενται από την Assessment-Intervention Resources, 2285 Elysium Avenue, Eugene, OR 97401, ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 4. Σύστηµα βαθµολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων (SSRS) (Gresham & Elliott, 1990) Το σύστηµα SSRS αποτελεί µια εθνικώς τυποποιηµένη σειρά ερωτηµατολογίων, τα οποία αντλούν πληροφορίες σχετικά µε τις κοινωνικές συµπεριφορές παιδιών και εφήβων (ηλικίας 3-18 ετών) από καθηγητές, γονείς και τους ίδιους τους µαθητές. Για τη συµπλήρωση κάθε ερωτηµατολογίου χρειάζονται λεπτά. Τα στοιχεία κάθε κλίµακας βαθµολογούνται σύµφωνα µε την εκλαµβανόµενη συχνότητα και σπουδαιότητα. Υπάρχουν τρεις κλίµακες: Η Κλίµακα κοινωνικών δεξιοτήτων αξιολογεί θετικές κοινωνικές συµπεριφορές: συνεργασία, κατανόηση, αυτοπεποίθηση, αυτοέλεγχος και υπευθυνότητα. Η Κλίµακα προβληµατικών συµπεριφορών αξιολογεί συµπεριφορές, οι οποίες µπορεί να παρεµποδίσουν την ανάπτυξη θετικών κοινωνικών δεξιοτήτων: εξωτερίκευση προβληµάτων (π.χ. εκδηλώσεις επιθετικότητας και αδυναµία ελέγχου θυµού), εσωτερίκευση προβληµάτων (π.χ. θλίψη και άγχος) και υπερκινητικότητα (νευρικές και παρορµητικές ενέργειες). Η Κλίµακα ακαδηµαϊκών ικανοτήτων παρέχει µια γρήγορη εκτίµηση των ακαδηµαϊκών λειτουργιών. Οι καθηγητές βαθµολογούν την απόδοση στην ανάγνωση και τα µαθηµατικά, τις γενικές γνωστικές λειτουργίες, καθώς και την παρότρυνση και τη στήριξη από τους γονείς. Παρόλο που το σύστηµα SSRS µπορεί να διατεθεί από άτοµα διαφόρων ιδιοτήτων, η ερµηνεία του πρέπει να πραγµατοποιηθεί από ειδικούς που έχουν καταρτιστεί στα ψυχολογικά τεστ. Κατά την εξέταση 6 κλιµάκων αξιολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων παιδιών, το σύστηµα SSRS κρίθηκε το πλέον συνεκτικό, λόγω της προσέγγισης βάσει πολλών πηγών και του συσχετισµού παρεµβάσεων (Demaray κ.ά., 1995) Η τυποποιηµένη βαθµολογία µπορεί να µετατραπεί σε ποσοστιαία κατάταξη. Το σύστηµα SSRS τυποποιήθηκε βάσει εθνικού δείγµατος που ξεπερνά τις Παρέχει διακριτούς κανόνες για αγόρια και κορίτσια και για µαθητές µε και χωρίς υστέρηση. Σύµφωνα µε τους δηµιουργούς, παρουσιάζονται υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνοχής, αξιοπιστία δοκιµασίας-επαναδοκιµασίας, εγκυρότητα περιεχοµένου, διάρθρωσης και παράλληλη εγκυρότητα. Το λογισµικό που χρησιµοποιείται (ASSIST) διευκολύνει τη βαθµολόγηση και τη δηµιουργία αναφορών και παρέχει συµπεριφορικούς στόχους και προτάσεις για παρεµβάσεις προγραµµατισµού. Μια έκδοση του ASSIST µε δυνατότητα σάρωσης παρέχει επιλογές οµαδικής δηµιουργίας αναφορών. Ταξινοµεί και διευθετεί πληροφορίες ανά οµάδες, άτοµα, αίθουσες, τάξεις, σχολεία, περιοχές, φύλο, εθνότητα και χρονική διάρκεια. [ ιατίθεται από την American Guidance Service, Inc., 4201 Woodland Road, Circle Pines, MN 55014, ΗΠΑ.] 71

73 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 5. Κλίµακα βαθµολόγησης κοινωνικών δεξιοτήτων του Waksman (WSSRS) (Waksman, 1985) Η κλίµακα WSSRS προορίζεται για παιδιά και εφήβους (από νηπιακή ηλικία έως 12 ετών κατά το αµερικανικό εκπαιδευτικό σύστηµα). Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για τον εντοπισµό ελλείψεων κοινωνικών δεξιοτήτων, την επιλογή των δεξιοτήτων στις οποίες θα επικεντρωθεί η κατάρτιση, καθώς και για την αξιολόγηση της επιτυχίας στην κατάρτιση κοινωνικών δεξιοτήτων. Αποτελείται από 21 στοιχεία που παραπέµπουν σε κανόνες, στα οποία παρέχονται απαντήσεις βάσει κλίµακας 4 βαθµών τύπου Likert. Η κύρια κλίµακα αφορά τις κοινωνικές δεξιότητες. Οι δύο επιµέρους κλίµακες αφορούν την επιθετικότητα και την παθητικότητα. Υπάρχουν ξεχωριστά έντυπα για αγόρια και κορίτσια. Αυτά συµπληρώνονται από τους καθηγητές και ο απαιτούµενος χρόνος κυµαίνεται στα λεπτά. Οι δηµιουργοί της κλίµακας αναφέρουν υψηλή εσωτερική συνοχή. Ωστόσο, ο Demaray κ.ά. (1995) αναφέρουν ελλείψεις σε άλλες ψυχοµετρικές ιδιότητες. Οι δηµιουργοί αυτοί δηλώνουν, επίσης, ότι παρά τη συνοπτική µορφή και την ευκολία στη χρήση της κλίµακας, τη χρησιµότητά της υπονόµευσε η εστίασή της σε ελλείψεις δεξιοτήτων παρά προκοινωνικής συµπεριφοράς. [ ιατίθεται από την M.D. Angus and Associates Limited. Ιστοτόπος: 6. Κλίµακα κοινωνικών ικανοτήτων και σχολικής προσαρµογής των Walker-McConnell (WSSCSA) (Walker & McConnel, 1995) Υπάρχουν δύο εκδόσεις της κλίµακας Walker-McConnell. Η έκδοση εφήβων περιέχει τέσσερις επιµέρους κλίµακες που έχουν προκύψει από αναλυτική προσέγγιση (αυτοέλεγχος, σχέσεις µε συνοµήλικους, σχολική προσαρµογή και κατανόηση), σχηµατίζοντας ένα σύνολο 53 στοιχείων και στις τέσσερις επιµέρους κλίµακες. Η Κλίµακα βασίζεται στις βαθµολογήσεις καθηγητών ως προς τη συχνότητα µε την οποία εκτιµάται η επίδειξη κοινωνικών δεξιοτήτων για κάθε βαθµολογούµενο µαθητή. Η συµπλήρωση των 53 στοιχείων της Κλίµακας εφήβων συνήθως απαιτεί 10 λεπτά για κάθε µαθητή. Η Έκδοση παιδιών αποτελείται από τρεις επιµέρους κλίµακες που έχουν προκύψει από αναλυτική προσέγγιση (προτιµώµενη κοινωνική συµπεριφορά από καθηγητές, προτιµώµενη κοινωνική συµπεριφορά από συνοµήλικους και σχολική προσαρµογή), φτάνοντας το σύνολο των 43 στοιχείων και στις τρεις επιµέρους κλίµακες. Η Κλίµακα βασίζεται στις βαθµολογήσεις καθηγητών ως προς τη συχνότητα µε την οποία εκτιµάται η επίδειξη κοινωνικών δεξιοτήτων για κάθε βαθµολογούµενο µαθητή. Η συµπλήρωση των 43 στοιχείων της Κλίµακας παιδιών συνήθως απαιτεί 10 λεπτά για κάθε µαθητή. Οι ψυχοµετρικές ιδιότητες των κλιµάκων δεν αναφέρονται στον ιστότοπο του εκδότη. Ωστόσο, οι ιδιότητες της έκδοσης παιδιών περιγράφονται από τον Demaray κ.ά. (1995). Σηµειώνουν ότι το εγχειρίδιο αναφέρει άριστη εσωτερική συνοχή, επαρκή αξιοπιστία ανάµεσα στους αξιολογητές, και επαρκή έως άριστη αξιοπιστία δοκιµασίας-επαναδοκιµασίας. Αναφέρεται, επίσης, εγκυρότητα περιεχοµένου, διαφοροποιητική, διαρθρωτική εγκυρότητα και εγκυρότητα κριτηρίων. Ο Demaray κ.ά. (1995) σηµειώνουν ότι κάποια από τα δείγµατα που χρησιµοποιήθηκαν για τη δοκιµασία της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας υπήρξαν µάλλον µικρά. Επιπλέον, τονίζουν ότι το δείγµα βάσει του οποίου τυποποιήθηκε η κλίµακα παιδιών δεν είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού των ΗΠΑ. [Ιστότοπος: 72

74 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία 7. Η Κλίµακα βαθµολόγησης σχολικών κοινωνικών δεξιοτήτων (SSSRS) (Brown κ.ά., 1984) Η κλίµακα SSSRS έχει σχεδιαστεί προκειµένου να βοηθήσει το προσωπικό σχολείων και πιο συγκεκριµένα τους καθηγητές στον προσδιορισµό ελλείψεων των µαθητών ως προς τις κοινωνικές συµπεριφορές στο σχολικό περιβάλλον. Προορίζεται για παιδιά των τάξεων 1-12 (του αµερικανικού εκπαιδευτικού συστήµατος). Η κλίµακα 40 στοιχείων περί παρατηρήσιµων προκοινωνικών δεξιοτήτων αξιολογήθηκε επί κοινωνικής βάσης και κρίθηκε σηµαντική για τη σχολική επιτυχία των µαθητών στους εξής τοµείς: (i) Σχέσεις µε ενήλικες (12 στοιχεία), (ii) Σχέσεις µε συνοµήλικους (16 στοιχεία), (iii) Σχολικοί κανόνες (6 στοιχεία) και (iv) Συµπεριφορές στην τάξη (6 στοιχεία). Η διάρκεια της χρήσης της είναι 10 λεπτά. Η κλίµακα SSSRS αποτελεί ένα µέσο µε παραποµπές σε κριτήρια, το οποίο προσφέρει γνώση σχετικά µε τα κοινωνικά πλεονεκτήµατα και ελλείψεις των µαθητών. Η βαθµολόγηση πραγµατοποιείται σε κλίµακα έξι βαθµών τύπου Likert επί παρατηρήσεων των προηγούµενων µηνών, ενώ τα δεδοµένα περί αξιοπιστίας δοκιµασίας-επαναδοκιµασίας και αξιοπιστίας µεταξύ αξιολογητών υποδεικνύουν ότι η κλίµακα διαθέτει συγκρίσιµη αξιοπιστία µε µαθητές οικιακής, ειδικής και κανονικής εκπαίδευσης. Το εγχειρίδιο περιγράφει τους όρους υπό τους οποίους θα πρέπει να χρησιµοποιούνται οι 40 δεξιότητες. [ ιατίθεται από την Slosson Educational Publications Inc. Ιστότοπος: 8. Κατάλογος αξιολόγησης κοινωνικής συµπεριφοράς (SBAI) (Stephens & Arnold, 1992) Το SBAI αξιολογεί το επίπεδο κοινωνικών συµπεριφορών που εκδηλώνουν παιδιά και έφηβοι στο περιβάλλον της τάξης. Σχεδιάστηκε ως συνοδευτικό εργαλείο του καταλόγου Κοινωνικές δεξιότητες στην τάξη. Είναι κατάλληλο για τάξης ειδικής εκπαίδευσης ή οποιαδήποτε τάξη όπου ενδέχεται να συναντώνται προβλήµατα συµπεριφοράς. Αποτελείται από 136 στοιχεία, τα οποία περιγράφουν κοινωνικές δεξιότητες που παρατηρούνται συχνά στην τάξη. Ο καθηγητής ή άλλο άτοµο (όπως ο γονέας) που έχει παρατηρήσει τη συµπεριφορά ενός µαθητή βαθµολογεί κάθε στοιχείο σε κλίµακα 4 βαθµών, περιγράφοντας τόσο την εµφάνιση όσο και το επίπεδο των συµπεριφορών που εκδηλώνει ο µαθητής. Η διάρκεια της χρήσης της είναι λεπτά. Τα αποτελέσµατα των 4 κλιµάκων συµπεριφοράς (περιβαλλοντική, διαπροσωπική, προσωπική και εργασιακή) και οι 30 επιµέρους κλίµακες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών στρατηγικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Κατά την αναθεώρηση του καταλόγου SBAI, ο Demaray κ.ά. (1995) παρατήρησαν ότι, ενώ το εγχειρίδιο παρουσιάζει υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνοχής και αξιοπιστίας µεταξύ αξιολογητών, δεν υπάρχουν στοιχεία περί αξιοπιστίας δοκιµασίας-επαναδοκιµασίας. Εκφράζουν την άποψη ότι το εγχειρίδιο περιλαµβάνει στοιχεία επαρκούς εγκυρότητας περιεχοµένου, διάρθρωσης και συγκλίνουσας εγκυρότητας. [ ιατίθεται από την Psychological Assessment Resources, Inc N. Florida Avenue, Lutz, FL 33549, ΗΠΑ. Ιστότοπος: 73

75 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Κλίµακες επαγγελµατικής αξιολόγησης που περιλαµβάνουν ενότητα σχετική µε τις κοινωνικές δεξιότητες 1. Οδηγός επαγγελµατικής αξιολόγησης και κατάρτισης (VACG) (Rusch κ.ά., 1982) Ο οδηγός VACG αποτελεί ένα όργανο αξιολόγησης, βάσει οικολογικής ανάλυσης των ευκαιριών απασχόλησης. Περιλαµβάνει µεγάλο εύρος γενικών εργασιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων, βάσει εµπειρικής ανάλυσης των απαιτήσεων της εργασίας. Ο Rusch κ.ά. (1982) πραγµατοποίησαν έρευνα σε εργοδότες στους τοµείς των υπηρεσιών και της ελαφριάς βιοµηχανίας προκειµένου να προσδιοριστούν οι απαιτήσεις ως προς τις δεξιότητες για τις θέσεις εργασίας βασικού επιπέδου. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας παρείχαν τα στοιχεία του οδηγού VACG. Ο οδηγός VACG έχει σχεδιαστεί ως κλίµακα βαθµολόγησης συµπεριφοράς, η οποία παρέχει µια µέτρηση των επαγγελµατικών και κοινωνικών δεξιοτήτων ΑΜΕΑ. Αποτελείται από τους εξής τοµείς: εργασιακές συµπεριφορές (παρουσία/ αντοχή, ανεξαρτησία, παραγωγή, µάθηση, συµπεριφορά) και δεξιότητες αλληλεπίδρασης (επικοινωνιακές δεξιότητες, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης [ευπρεπισµός/ φαγητό], ακαδηµαϊκές δεξιότητες [ανάγνωση/γραφή και µαθηµατικά]). Ο οδηγός VACG περιλαµβάνει 66 στοιχεία, καθένα εκ των οποίων ξεκινά µε την ερωτηµατική φράση «Εκδηλώνει ο εργαζόµενος», η οποία συµπληρώνεται από περιγραφή της συµπεριφοράς που αξιολογείται. Παρέχονται πολλές πιθανές απαντήσεις οι οποίες επιδεικνύουν τα επίπεδα απόδοσης του εργαζόµενου, και οι αξιολογητές ενηµερώνονται ώστε να επιλέγουν την φράση που περιγράφει καλύτερα το τρέχον επίπεδο λειτουργίας του εκάστοτε ατόµου. Ο οδηγός VACG σχεδιάστηκε ώστε να χρησιµοποιείται από καθηγητές, εργαζόµενους στον τοµέα αποκατάστασης, φορείς παροχής υπηρεσιών ενηλίκων, γονείς και βοηθούς επαγγελµατιών για τον προσδιορισµό του γενικού επιπέδου δεξιοτήτων ενός ατόµων σε σχέση µε τα πρότυπα που κρίνονται σηµαντικά για την επιτυχία σε εργασίες της βιοµηχανίας τροφίµων, συντήρησης κτιρίων και της ελαφριάς βιοµηχανίας. Οι ψυχοµετρικές ιδιότητες της VACG αναφέρονται από τους Menchetti & Rusch (1988). Οι συντελεστές δοκιµασίας-επαναδοκιµασίας κυµαίνονται από 0,69 έως 0,96 (µέσος όρος = 0,79). Η εσωτερική συνοχή, όπως υπολογίζεται από τους συντελεστές άλφα, κυµαίνεται από 0,59 έως 0,91 (µέσος όρος = 0,76) για τις βαθµολογίες τοµέα του VACG. Ο συντελεστής άλφα για τη συνολική βαθµολογία δοκιµασίας ανέρχεται σε 0,95. Τα αποτελέσµατα εµπειρικής επαλήθευσης υποδεικνύουν ότι οι βαθµολογίες τοµέα διαφοροποιούνται µεταξύ αξιολογούµενων µε νοητική υστέρηση, οι οποίοι διαθέτουν εµπειρία µόνο προστατευµένης εργασίας και αυτών που έχουν απασχοληθεί µε επιτυχία στο ανταγωνιστικό εργατικό δυναµικό. [ ηµοσιεύεται από την Exceptional Education, P.O. Box 15308, Seattle, WA 98155, ΗΠΑ] 2. Κλίµακες µεταβατικής συµπεριφοράς (2 η έκδοση) (TBS-2) (McCarney & Anderson, 2000) Οι κλίµακες TBS-2 βασίζονται στη βιβλιογραφία περί συµπεριφοράς, σχετικά µε τις προϋποθέσεις για επιτυχία στην απασχόληση και τη µετάβαση. Υπάρχουν δύο εκδόσεις, µία έκδοση αυτοαξιολόγησης µαθητή και µία σχολική έκδοση που συµπληρώνεται από έναν ή περισσότερους καθηγητές. Έχουν σχεδιαστεί για κάθε οµάδα ΑΜΕΑ, για εφήβους ηλικίας 12 µε 18 ετών. Υπάρχουν 62 στοιχεία, τα οποία καλύπτουν τρεις επιµέρους κλίµακες: συµπεριφορές στο εργασιακό περιβάλλον, 74

76 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία διαπροσωπικές σχέσεις και κοινωνικές προσδοκίες/ προσδοκίες στο πλαίσιο της κοινότητας. Οι επιµέρους κλίµακες βασίζονται στην ανάλυση παραγόντων του αρχικού συνόλου στοιχείων. Κάθε στοιχείο βαθµολογείται σε κλίµακα 6 βαθµών. Η βαθµολογία µπορεί να µετατραπεί σε ποσοστό, βάσει εθνικών κανόνων. Η σχολική έκδοση TBS-2 τυποποιήθηκε βάσει ενός συνόλου µαθητών από 20 αντιπροσωπευτικές πολιτείες των ΗΠΑ. Τόσο η σχολική έκδοση όσο και η έκδοση αυτοαξιολόγησης TBS-2 παρέχουν διακριτούς κανόνες για µαθητές και µαθήτριες. Για τη συµπλήρωση αρκούν λεπτά. Το Εγχειρίδιο κλίµακας µεταβατικής συµπεριφοράς IEP και παρέµβασης περιλαµβάνει µεµονωµένους στόχους εκπαιδευτικών προγραµµάτων, αντικείµενα επίτευξης και παρεµβάσεις και για τα 62 στοιχεία της κλίµακας. [ ιατίθεται από την Hawthorne Educational Services, Inc., 800 Gray Oak Drive, Columbia, MO 65201, ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 3. Κατάλογος προγραµµατισµού µετάβασης (TPI) (Clark & Patton, 1997) Ο κατάλογος TPI αποτελεί ένα µέσο για τον προσδιορισµό και τον προγραµµατισµό των συνολικών αναγκών µετάβασης µαθητών ηλικίας ετών. Έχει σχεδιαστεί προκειµένου να παράσχει στο προσωπικό των σχολείων έναν συστηµατικό τρόπο προσέγγισης καίριων τοµέων προγραµµατισµού µετάβασης, οι οποίοι περικλείουν τις ανάγκες, προτιµήσεις και ενδιαφέροντα του κάθε µαθητή. Οι πληροφορίες σχετικά µε τις ανάγκες µετάβασης συγκεντρώνονται από τον µαθητή, τους γονείς ή τους κηδεµόνες, καθώς και από το προσωπικό του σχολείου, χρησιµοποιώντας τρία ξεχωριστά έντυπα που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για κάθε οµάδα στόχο. Τα έντυπα περιέχουν τα ίδια 46 στοιχεία που καλύπτουν τους εξής τοµείς αξιολόγησης: απασχόληση, περαιτέρω εκπαίδευση/ κατάρτιση, δεξιότητες καθηµερινής διαβίωσης, δραστηριότητες ψυχαγωγίας, συµµετοχή στην κοινότητα, υγεία, αυτοδιάθεση, επικοινωνία, διαπροσωπικές σχέσεις. Το έντυπο του µαθητή περιέχει, επίσης, 15 ανοιχτές ερωτήσεις. Η κλίµακα διατίθεται και στην ισπανική γλώσσα, και υπάρχει η δυνατότητα χρήσης λογισµικού για τη βαθµολόγηση. Απαντώνται αρκετά στοιχεία, τα οποία αφορούν αµέσως ή εµµέσως τις κοινωνικές δεξιότητες στον χώρο εργασίας. Οι περιγραφές στοιχείων για τους χρήστες παρέχουν κάποια παραδείγµατα και τον σκοπό κάθε στοιχείου, και αναφέρουν τις κοινωνικές δεξιότητες που αφορούν την απασχόληση, όπου ισχύει. Για παράδειγµα, το Στοιχείο 3 στον τοµέα Απασχόληση έχει τίτλο «Ξέρει πώς να βρει εργασία». Η περιγραφή του στοιχείου 3 αναφέρει ότι «Οι µαθητές γνωρίζουν τα βασικά βήµατα για την αναζήτηση εργασίας, την υποβολή αίτησης για εργασία και πώς να κάνουν καλή εντύπωση σε µια συνέντευξη εργασίας». Το πλαίσιο που ακολουθεί παρουσιάζει στοιχεία που σχετίζονται αµέσως ή εµµέσως µε κοινωνικές δεξιότητες στον χώρο εργασίας. [Η κλίµακα TPI διατίθεται από την: Pro-Ed, 8700 Shoal Creek Blvd., Austin, TX , ΗΠΑ. Τηλέφωνο: , Τηλεοµοιοτυπία: , proedrd2@aol.com, Ιστοτόπος: 75

77 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Πλαίσιο Στοιχεία της TPI που σχετίζονται µε κοινωνικές δεξιότητες Απασχόληση 3. Γνωρίζει πώς να βρει εργασία 4. Επιδεικνύει γενικές δεξιότητες και συµπεριφορές εργασίας που προτιµούν οι εργοδότες για τη διατήρηση µιας θέσης και η εξέλιξη µπορεί να περιλαµβάνει υποστηριζόµενη απασχόληση Αυτοδιάθεση 33. Εκφράζει σωστά συναισθήµατα και ιδέες στους άλλους 34. Εκφράζει µε σιγουριά συναισθήµατα και ιδέες στους άλλους Επικοινωνία 37. Έλλειψη δεξιοτήτων οµιλίας στο παρελθόν 38. Έλλειψη δεξιοτήτων ακρόασης στο παρελθόν ιαπροσωπικές σχέσεις 43. ηµιουργεί και διατηρεί στενές ή/ και περιστασιακές φιλίες σε διαφορετικά περιβάλλοντα 44. Εκδηλώνει κατάλληλες συµπεριφορές σε διαφορετικά περιβάλλοντα 45. Επιδεικνύει δεξιότητες καλής συνεργασίας µε συναδέλφους 46. Επιδεικνύει δεξιότητες καλής συνεργασίας µε προϊσταµένους 4. Εργαλείο αξιολόγησης εργασιακών δεξιοτήτων (OSAI) (Mathews κ.ά., 1980a) Το εργαλείο OSAI περιλαµβάνει 13 καταλόγους ελέγχου. Οι δέκα αφορούν τις περίπλοκες κοινωνικές δεξιότητες σχετικά µε την εργασία που χαρακτηρίστηκαν σηµαντικές από εµπειρογνώµονες στον τοµέα της απασχόλησης: αναζήτηση πιθανής θέσης, κλήση πιθανού εργοδότη, συνέντευξη εργασίας, αποδοχή σύστασης από προϊστάµενο, αποδοχή κριτικής από εργοδότη, παροχή εποικοδοµητικής κριτικής, επεξήγηση προβλήµατος σε προϊστάµενο, αναγνώριση της καλής δουλειάς ενός συνεργάτη, και αποδοχή αναγνώρισης. Το εργαλείο περιλαµβάνει κείµενα αναπαράστασης ρόλων για καθεµία από αυτές τις κοινωνικές περιστάσεις, καθορίζοντας: (α) την εργασία που πρέπει να διεκπεραιωθεί, (β) µια σειρά ενεργειών που πρέπει να πραγµατοποιηθούν και (γ) γραπτές δηλώσεις και συµπεριφορές που πρέπει να αναπαραχθούν από το άτοµο που χρησιµοποιεί το εργαλείο. Για παράδειγµα, η αναπαράσταση που απαιτείται για την «επεξήγηση ενός προβλήµατος στον προϊστάµενο» έχει ως εξής: (i) αναφέρετε ότι υπάρχει πρόβληµα, (ii) ρωτήστε εάν ο προϊστάµενος έχει χρόνο να συζητήσει, (iii) περιγράψτε το πρόβληµα, (iv) δώστε ένα παράδειγµα του προβλήµατος, (v) προτείνετε πιθανές λύσεις, (vi) ρωτήστε εάν ο προϊστάµενος γνωρίζει κάποια λύση ή εάν µπορεί να κάνει κάτι, (vii) επαναλάβετε τη λύση, (viii) ρωτήστε εάν πρέπει να κάνετε κάτι άλλο και (ix) ευχαριστήστε τον προϊστάµενο για τη βοήθεια. Επιλέγονται οι συµπεριφορές στόχος που αναπαριστώνται σωστά. ίπλα στις συµπεριφορές στόχο που δεν αναπαριστώνται ή δεν αναπαριστώνται σωστά τοποθετείται µηδέν. Στη συνέχεια, η αναλογία των πιθανών στόχων που αναπαριστώνται σωστά µετατρέπεται σε ποσοστό. Οι τρεις κατάλογοι ελέγχου που αποµένουν αποτελούν δοκιµασίες κριτηρίων που καλύπτουν τους εξής τοµείς: σύνταξη επιστολής κατόπιν συνέντευξης εργασίας, απάντηση σε αγγελία και συµπλήρωση φορολογικής δήλωσης. Το εργαλείο OSAI κρίθηκε έγκυρο και αξιόπιστο (Mathews κ.ά., 1980b, 1981, 1982). [ ιατίθεται από το Kέντρο Έρευνας και Κατάρτισης για Ανεξάρτητη ιαβίωση, Πανεπιστήµιο του Kansas, Room 4089 Dole Center, 1000 Sunnyside Avenue, Lawrence, Kansas, , ΗΠΑ. Ιστοτόπος: 76

78 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Αποκλειστικές αξιολογήσεις επαγγελµατικών κοινωνικών δεξιοτήτων 1. Κοινωνικές ικανότητες στον χώρο εργασίας (SCW) πειραµατική έκδοση (Nota & Soresi, χωρίς ηµεροµηνία) Η αξιολόγηση SCW αποτελεί κατάλογο ελέγχου συµπεριφορών, ο οποίος σχεδιάστηκε ειδικά για την αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που σχετίζονται µε τον χώρο εργασίας. Περιλαµβάνει 58 στοιχεία, τα οποία αξιολογούνται µε «ναι», «όχι» ή «ναι/όχι», αναλόγως µε το αν οι συµπεριφορές εκδηλώνονται στον χώρο εργασίας. Πρόκειται για µία νέα κλίµακα, η οποία δεν έχει υποβληθεί ακόµη σε ψυχοµετρική επαλήθευση. Η αγγλική µετάφραση του ιταλικού πρωτοτύπου παρατίθεται στο Παράρτηµα 5. [Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται από τους δηµιουργούς (laura.nota@unipd.it).] 6.3 Άλλα χρήσιµα εργαλεία αξιολόγησης Εισαγωγή Όπως επεσήµανε και ο David Felce, έχει τεράστια σηµασία η συγκέντρωση των κατάλληλων πληροφοριών σχετικά µε το άτοµο που απευθύνεται στην εταιρεία σας για υποστήριξη στην ανεύρεση και διατήρηση µιας θέσης εργασίας. Λόγω της αναπηρίας του, ένα ΑΜΕΑ θα χρειαστεί ειδική βοήθεια προκειµένου να βρεθεί η κατάλληλη θέση εργασίας που να ταιριάζει µε τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και προτιµήσεις: Ποιες είναι οι ικανότητες του ατόµου; Τι ειδικές ανάγκες παρουσιάζει; Ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να συγκεντρώσουµε για το άτοµο αυτό, τα οποία θα φανούν χρήσιµα για τη µελλοντική του συµµετοχή στην αγορά εργασίας; Η καλή αξιολόγηση του πελάτη θα διευκολύνει τον επαγγελµατικό σύµβουλο στη σύνταξη ενός σχεδίου ανάπτυξης ή υποστήριξης και θα αποφευχθούν οι αποχωρήσεις. Μόλις διευκρινιστούν οι ικανότητες τις οποίες το άτοµο δεν διαθέτει προκειµένου να επιτύχει σε µια θέση εργασίας, η δηµιουργία ενός προσαρµοσµένου σχεδίου αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη. Οι ευρύτερες και γενικές περιγραφές των ικανοτήτων δεν υποδεικνύουν επακριβώς πού εντοπίζεται το πρόβληµα για το άτοµο (σε ποια κατάσταση και υπό ποιες συνθήκες). Ούτε και προσδιορίζεται η µέθοδος για την καλύτερη εξάσκηση αυτών των ικανοτήτων για µεγαλύτερη επιτυχία σε παρόµοιες καταστάσεις στο µέλλον. 77

79 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Για παράδειγµα: σε περίπτωση που ο πελάτης δεν διαθέτει κάποιες δεξιότητες σε σχέση µε την ικανότητα συνεργασίας, πρέπει επίσης να συγκεντρωθούν στοιχεία για τον (προηγούµενο) χώρο εργασίας προκειµένου να αναγνωριστούν οι συγκεκριµένες περιστάσεις στις οποίες προέκυψε έλλειψη συνεργασίας και ποια µπορεί να ήταν η αιτία. Παράλληλα µε τα στοιχεία που συγκεντρώνετε χρησιµοποιώντας ένα συγκεκριµένο εργαλείο αξιολόγησης (όπως έχει ήδη περιγραφεί), υπάρχουν πολλά άλλα εργαλεία που µπορείτε να χρησιµοποιήσετε για ουσιαστικές πρόσθετες πληροφορίες, όπως: STARR Χαρτοφυλάκιο Μοντέλο SMART Προφίλ του χώρου εργασίας Προσωποκεντρικός σχεδιασµός Η εξέταση των ικανοτήτων διαφέρει από την παραδοσιακή εξέταση προσόντων. Όταν εξετάζουµε προσόντα, παραβλέπουµε τα µοναδικά χαρακτηριστικά του ατόµου. Η µοναδικότητα των ατόµων κρύβεται πίσω από τα προσόντα τους. Το στοιχείο αυτό εγγυάται µια προσέγγιση µε µεγαλύτερο σεβασµό, ιδιαιτέρως για άτοµα µε νοητική υστέρηση σε σχέση µε την κατάρτιση αγοράς εργασίας STARR Η διερευνητική συνέντευξη αποτελεί την πρώτη επαφή µεταξύ του επαγγελµατικού συµβούλου και του πελάτη. Εκτός των πληροφοριών που συγκεντρώνονται από το έντυπο αίτησης εισαγωγής, αποτελεί το πρώτο και ένα πολύ σηµαντικό βήµα στη διαδικασία συγκέντρωσης και ανταλλαγής πληροφοριών. Τι εµπειρία έχει ο πελάτης σε σχέση µε εργασία; Γιατί δεν σηµείωσε επιτυχία στις προηγούµενες θέσεις εργασίας ή τις προηγούµενες επαφές µε την αγορά εργασίας; Ποιες είναι οι προτιµήσεις του πελάτη για ορισµένες θέσεις εργασίας; Τα ενδιαφέροντα αυτά βασίζονται σε ρεαλιστικές προσδοκίες; Κλπ. Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές προσφέρουν κατευθύνσεις για την ανάπτυξη ενός κατάλληλου προγράµµατος κατάρτισης για τον συγκεκριµένο πελάτη. Η µέθοδος STARR αποτελεί έναν επιτυχή τρόπο για την έναρξη µιας συζήτησης σχετικά µε το θέµα αυτό, ιδιαιτέρως για άτοµα µε νοητική υστέρηση, τα οποία αντιµετωπίζουν πρόβληµα στην αξιολόγηση των δυνατοτήτων τους. 78

80 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Η µέθοδος STARR προσφέρει ευκαιρίες για τη συγκεκριµενοποίηση των εµπειριών ενός ατόµου, ενώ επίσης επιτρέπει την αναγνώριση τοµέων και ικανοτήτων που χρήζουν κατάρτισης. Η µέθοδος STARR παρέχει κάποιες συστηµατικές ενέργειες για να περιγράψετε τις σχετικές εµπειρίες πελατών, π.χ. σε σχέση µε την απασχόληση. Εάν ο πελάτης δεν διαθέτει συγκεκριµένη εµπειρία σε καταστάσεις σχετικές µε την εργασία, θα χρησιµοποιηθούν εµπειρίες σε άλλους τοµείς, όπως εκπαίδευση ή ψυχαγωγία, προκειµένου να συµπληρωθούν τα στοιχεία που έχουν ήδη συγκεντρωθεί, προκειµένου να προσδιοριστεί το απαιτούµενο είδος του προγράµµατος κατάρτισης για το άτοµο αυτό. Μετά την εισαγωγική φάση (κατά την οποία πελάτης και σύµβουλος γνωρίζονται και αντλούν κίνητρα, και αρχίζουν να αναπτύσσουν σχέση εµπιστοσύνης, και στην οποία προκύπτουν πληροφορίες στη συνέχεια της συζήτησης, κλπ), ακολουθούν τα εξής βήµατα: STARR σηµαίνει: Κατάσταση Εργασία ράση Αποτέλεσµα Αναλογισµός 1. Κατάσταση Στη φάση αυτή, ο πελάτης καλείται να σχολιάσει πρόσφατες εµπειρίες σε καταστάσεις παρόµοιες µε αυτές της µελλοντικής του θέσης εργασίας ή απασχόλησης (κατά προτίµηση πρόσφατες εµπειρίες). Παραδείγµατα: «Λέτε ότι θέλετε να γίνετε κηπουρός. Μπορείτε να αναφέρετε πρόσφατα παραδείγµατα εργασίας σας σε κήπο; (Στο σπίτι; Στο σχολείο; Σε προηγούµενο περιβάλλον εργασίας; Κλπ.) Ή (σε περίπτωση που η συµπεριφορά του πελάτη µπορεί να επηρεάσει την κατάρτιση): «Είπατε ότι θυµώνετε µε τα αστεία των άλλων εις βάρος της οικογένειάς σας. Μπορείτε να µου δώσετε ένα παράδειγµα κατάστασης στην οποία θυµώσατε; 2. Εργασία Το δεύτερο βήµα είναι να ζητήστε από τον πελάτη να προσδιορίσει τις ακριβείς εργασίες του στην κατάσταση που έχει ήδη περιγράψει. Παράδειγµα: «Μου είπατε για την εµπειρία σας ως οδηγός φορτηγού πέρυσι το καλοκαίρι, όταν συνοδέψατε τον πατέρα σας κατά τη µεταφορά λαχανικών στην Ιταλία. Τι περίµενε ο πατέρας σας να κάνετε; Ποια ήταν η εργασία σας; 79

81 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 3. ράση Το επόµενο βήµα είναι να ζητήσετε από τον πελάτη να περιγράψει τη δράση που ανέλαβε. Ποιες ήταν επακριβώς οι ενέργειες του πελάτη, πώς συµπεριφέρθηκε; Παραδείγµατα: «Μόλις είπατε ότι το προηγούµενο Σάββατο βοηθήσατε στο µπακάλικο της γειτονιάς σας. Τι κάνατε ακριβώς; ' 4. Αποτέλεσµα Στο σηµείο αυτό προσπαθείτε να αντλήσετε πληροφορίες σχετικά µε τον αντίκτυπο της συµπεριφοράς (δράσης) που περιέγραψε ο πελάτης. Παράδειγµα: «Λοιπόν, καθαρίσατε το µπακάλικο. Μπορείτε να περιγράψετε πώς ήταν το κατάστηµα αφού το καθαρίσατε;» 5. Αναλογισµός Στο τελευταίο βήµα προσπαθούµε να εστιάσουµε στον αναλογισµό του πελάτη όταν ανατρέχει στην εµπειρία αυτή. Ερωτούµε τον πελάτη εάν θα ενεργούσε ή αντιδρούσε µε τον ίδιο (ή διαφορετικό) τρόπο, σε περίπτωση που αντιµετώπιζε µια παρόµοια κατάσταση στο µέλλον. Ο αναλογισµός προσφέρει τα σκαλοπάτια στη διαδικασία µάθησης του πελάτη. Παράδειγµα: «Πώς σας επηρέασε ο έπαινος του εκπαιδευτή σας αφού καθαρίσατε το κατάστηµα;» ' Επισηµάνσεις: - Είναι προφανές ότι τα διάφορα βήµατα πρέπει να ολοκληρώνονται µε τη σωστή σειρά. Όταν χρησιµοποιείτε τη σωστή σειρά, προκύπτει µια οµαλή, ασφαλής και λογική µεταβολή προσοχής. Ξεκινώντας µε την περιγραφή µιας κατάστασης, µεταβαίνετε στη συµβολή του πελάτη και την κατανόηση του αποτελέσµατος. 80

82 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Σηµειώνεται µια εξέλιξη Συλλογικό επίπεδο Κατάσταση: συζήτηση του πλαισίου Ατοµικό επίπεδο Εργασία και δράση: Τι έκανα και ποια ήταν η προσωπική µου συµβολή; Μεταγενέστερο επίπεδο Αποτέλεσµα / Αναλογισµός: απολογισµός - Στη διάρκεια της συζήτησης, είναι σηµαντικό να εστιάσετε στις θετικές πτυχές, τα γνωρίσµατα και τα ταλέντα του πελάτη. Μην εστιάζετε σε γνωρίσµατα τα οποία ο πελάτης δεν κατέχει ακόµη - Προτιµότερο να αποφεύγετε: Καθοδηγητικές ερωτήσεις («Άρα έχετε συνηθίσει να εργάζεστε µόνος») Επικριτικές ερωτήσεις («Μήπως βιάζεστε να καταλήξετε σε συµπεράσµατα;») ') Ερωτήσεις µε µονολεκτική απάντηση («Κατανοείτε την πρόθεση;») ') Ερωτήσεις µε γιατί («Γιατί το κάνατε αυτό;») Αντί να σκέφτεστε τις πιθανές απαντήσεις σε ορισµένα προβλήµατα, το πλεονέκτηµα της µεθόδου είναι ότι ο πελάτης ανακαλύπτει µόνος του τις λύσεις, συζητώντας τις εµπειρίες του. Το στοιχείο αυτό θα του προσφέρει ευκολότερα παρότρυνση για την ανεύρεση λύσεων και την επίλυση κάποιων προβληµάτων συµπεριφοράς. - Προτιµότερο να χρησιµοποιείτε: Ανοιχτές ερωτήσεις («Τι;», «Πού;», «Πότε;», «Μιλήστε µου για») Επιµένετε στην ουσία («Τι εννοείτε;») - Επαναλαµβάνετε την τελευταία λέξη Ζητήστε να σας αναφέρει διαφορές και οµοιότητες. - Στο τέλος της συζήτησης, ρωτήστε εάν υπάρχουν οποιεσδήποτε απορίες, εάν είναι όλα σαφή. ώστε στον πελάτη ένα απτό αποτέλεσµα, π.χ. «Θα σας γράψω µια πρόταση που θέλω να συζητήσουµε την επόµενη εβδοµάδα», αντί να πείτε «Θα επικοινωνήσω µαζί σας» ή «θα σας ενηµερώσω». 81

83 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Χαρτοφυλάκιο Επί σειρά ετών, τα πιστοποιητικά ήταν ο µοναδικός τρόπος ανεύρεσης µιας αξιόλογης θέσης στην αγορά εργασίας. Και, παρόλο που η εκπαίδευση ορίζεται αµιγώς από την ανταλλαγή γνώσεων, τα πιστοποιητικά ερµηνεύονταν ως η οριστική απόδειξη ότι ένα άτοµο ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις διάφορες απαιτήσεις που σχετίζονται µε µια θέση εργασίας. Η απουσία πιστοποιητικών σήµαινε ότι οι διαθέσιµες θέσεις εργασίας ήταν συγκεκριµένες, και ειδικότερα θέσεις εργασίας χαµηλού κύρους µε ελάχιστες απολαβές, λιγότερες ευκαιρίες συµµετοχής στο αντικείµενο εργασίας και προσδοκίες µειωµένων αρµοδιοτήτων από τους εργαζόµενους ως προς τις επιτεύξεις τους. Σταδιακά, ενισχύθηκε η σπουδαιότητα άλλων πτυχών πέραν της γνώσης. Για παράδειγµα: Παρόλο που κάποιος πτυχιούχος στον τοµέα των πωλήσεων µπορεί να έχει σωστή εκπαίδευση προκειµένου να εργαστεί σε κάποιο κατάστηµα, η εµπειρία µιας κοπέλας, η οποία βοηθά τους γονείς της στο µπακάλικο από τα παιδιά της χρόνια µπορεί να έχει την ίδια ή ακόµη και µεγαλύτερη αξία. Το ίδιο ισχύει και για τον φοιτητή που πρόκειται να γίνει καθηγητής και προπονεί µαθητές της τοπικής οµάδας ποδοσφαίρου εδώ και πολλά χρόνια. Το παιδαγωγικό πλεονέκτηµα είναι µεγάλο. Το Χαρτοφυλάκιο αποτελεί εργαλείο που διευκρινίζει τις ικανότητες ενός ατόµου: είναι αλάνθαστο και αξιόπιστο. Πέραν των πληροφοριών που αφορούν την κατάρτιση ενός ατόµου, το εργαλείο παρέχει και πληροφορίες σχετικά µε τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις εµπειρίες και τις στάσεις. Καθώς οι ικανότητες έχουν µεγαλύτερο αντίκτυπο όταν επιβεβαιώνονται, η συγκέντρωση αποδείξεων είναι σηµαντική. Είναι σηµαντική η επίδειξη της συµµετοχής του πελάτη σε ορισµένες δραστηριότητες, οι οποίες µπορεί να επηρέασαν τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις στάσεις του σε ένα εργασιακό περιβάλλον. Οι αποδείξεις αυτές συγκεντρώνονται και στο προσωπικό Χαρτοφυλάκιο. Άλλα πιστοποιητικά ίσως πρέπει να εστιάσουν σε: ιπλώµατα/ πιστοποιητικά, συµπεριλαµβανοµένων φύλλων αξιολόγησης Φύλλα αξιολόγησης από εκπαίδευση που δεν ολοκληρώθηκε Αναφορές σπουδών µε πληροφορίες για το περιεχόµενο/ πρόγραµµα σπουδών και αναθεωρήσεις πρακτικών εµπειριών και άλλων δραστηριοτήτων Εκθέσεις αξιολόγησης ιάφορα προϊόντα, όπως: εργασίες, φωτογραφίες ολοκληρωµένων προϊόντων, άρθρα, κλπ. Αναφορές διαφόρων εµπειριών (εργασιακών, ψυχαγωγικών, κλπ) Αποτελέσµατα εξετάσεων Η επίδειξη επαγγελµατικών δεξιοτήτων και η µοναδική ταυτότητα ενός ατόµου καθορίζονται από το σύνολο των πληροφοριών που περιλαµβάνει το Χαρτοφυλάκιό του. 82

84 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Η καλύτερη στιγµή να ξεκινήσει η συγκέντρωση πληροφοριών για το Χαρτοφυλάκιο ενός ατόµου (εάν δεν έχει πραγµατοποιηθεί ήδη) είναι η διερευνητική συνέντευξη (STARR). Στη συνέχεια συγκεντρώνονται τα αποτελέσµατα των συµπληρωµατικών δοκιµασιών. Εάν στο τέλος συγκεντρωθούν οι κατάλληλες πληροφορίες, το Χαρτοφυλάκιο θα αποτελέσει τη βάση του Σχεδίου Προσωπικής Ανάπτυξης, το οποίο θα αποτελεί επίσης τµήµα του Χαρτοφυλακίου. Τον Σεπτέµβριο του 2005 ξεκίνησε ένα πρόγραµµα της πρωτοβουλίας Equal στην Ολλανδία µε τίτλο "Heft in eigen banden" («Έχε τον έλεγχο»). Το πρόγραµµα αυτό επικεντρώνεται στην ανάπτυξη µιας ηλεκτρονικής έκδοσης ενός χαρτοφυλακίου για µαθητές ειδικής εκπαίδευσης. Παράδειγµα Χαρτοφυλακίου Η Saltho Sterk in Werk στην Ολλανδία προσφέρει ένα ειδικό πρόγραµµα για νέους, οι οποίοι, για τον οποιονδήποτε λόγο, εγκατέλειψαν την εκπαίδευση ή την επαγγελµατική τους κατάρτιση. Στη διάρκεια ενός προγράµµατος 4 εβδοµάδων (συζήτηση, αξιολόγηση, πρακτικές εµπειρίες, κλπ), ένα σύµβουλος και ο πελάτης του προσπαθούν να εντοπίσουν τα στοιχεία που απαιτούνται για ένα νέο ξεκίνηµα και ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων. Με τη δηµιουργία και τον σχολιασµό του προσωπικού προφίλ του πελάτη, ο σύµβουλος και ο πελάτης ελπίζουν ότι θα θέσουν τα σωστά θεµέλια για ένα νέο και επιτυχηµένο ξεκίνηµα εκπαίδευσης ή επαγγελµατικής κατάρτισης. Τα διάφορα αποτελέσµατα συγκεντρώνονται στο Χαρτοφυλάκιο του πελάτη, το οποίο τελικά γίνεται η αφετηρία ενός Σχεδίου Προσωπικής Ανάπτυξης. Ο σύµβουλος χρησιµοποιεί το εξής πλαίσιο για το Χαρτοφυλάκιο του πελάτη (σύνοψη): Περιεχόµενα: 1. Εισαγωγή: πληροφορίες σχετικά µε τον πελάτη α. Φωτογραφία του πελάτη β. Βιογραφικό σηµείωµα γ. Ασχολίες δ. Πληροφορίες για τη µέχρι σήµερα εκπαίδευση ε. Πληροφορίες για τη µέχρι σήµερα προϋπηρεσία. Τι σας άρεσε και τι όχι; στ. Πληροφορίες σχετικά µε το επάγγελµα που προτιµάτε ή προτιµούσατε και γιατί 83

85 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 2. Τι θέλω να γίνω (Αποτελέσµατα αξιολόγησης) µεταξύ επιλογών επαγγελµάτων πληροφορίες σχετικά µε το ατοµικό προφίλ ενδιαφερόντων 3. Τα γνωρίσµατά µου (Αποτελέσµατα αξιολόγησης) σε σχέση µε το ατοµικό προφίλ διδακτικών και πρακτικών δεξιοτήτων 4. Τα χαρακτηριστικά µου α. Προσωπικά γνωρίσµατα β. Φυσικά γνωρίσµατα γ. Προσωπικοί περιορισµοί δ. Προτίµηση για ορισµένη θέση εργασίας/ περιβάλλον εργασίας, κλπ. 5. Πρακτικές δεξιότητες α. Αξιολόγηση πρακτικών εµπειριών β. Αυτοαξιολόγηση πρακτικών εµπειριών 6. Κοινωνικές δεξιότητες και συµπεριφορά εργοδοτών α. Προσωπικά γνωρίσµατα (πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα) 7. Τελικό προφίλ του πελάτη: σύνοψη προηγούµενων πληροφοριών 8. Προσωπικό σχέδιο δράσης σχετικά µε το τελικό προφίλ 9. Παραρτήµατα Εργασίες/ προϊόντα/ αποτελέσµατα έργων Αναφορές/ αξιολογήσεις εµπειριών εργασίας Αναφορές/ αξιολογήσεις εκπαίδευσης Πιστοποιητικά Φωτογραφίες, κλπ. 10. Πληροφορίες περί σχετικών οργανισµών/ αρχών Στο Χαρτοφυλάκιο αυτό, εφόσον πρόκειται για έγγραφο από τον πελάτη, η εταιρεία σας µπορεί να παράσχει στον πελάτη πληροφορίες και στοιχεία επικοινωνίας του υπεύθυνου επικοινωνίας στην εταιρεία, τους σηµαντικούς αριθµούς τηλεφώνων, και ίσως και έναν χάρτη της πόλης ή µια επισκόπηση των διαφορετικών κτιρίων και υπηρεσιών της εταιρείας σας SMART: Κατάρτιση Σχεδίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κατά την κατάρτιση ενός σχεδίου (επανένταξης), πρέπει να εξασφαλίσετε ότι η συνεισφορά του στην πρόοδο και βελτίωση της ποιότητας ζωής και των ικανοτήτων του πελάτη είναι θετική και πολύτιµη. Ένα σχέδιο µε απτές δράσης και προτάσεις θα διευκολύνει την ταύτιση του πελάτη. Η κατάρτιση ενός σχεδίου υψηλής ποιότητας είναι εφικτή. Ένα µοντέλο που µπορεί να προσφέρει στήριξη κατά την κατάρτιση του σχεδίου είναι η µέθοδος SMART. Το SMART αποτελεί εργαλείο για την αποτελεσµατική/ αποδοτική διατύπωση στόχων και συµφωνιών. 84

86 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Προσφέρει σηµαντικά κριτήρια βάσει των οποίων εξετάζονται οι συµφωνίες και οι στόχοι, προκειµένου να εξασφαλιστεί ότι δεν παραβλέπεται τίποτε. Στόχος του είναι: να προκύψει ένα σχέδιο προσαρµοσµένο στον µεµονωµένο πελάτη, αποδεκτό για όλα τα εµπλεκόµενα πρόσωπα. Το ακρώνυµο SMART σηµαίνει: Συγκεκριµένο Μετρήσιµο Αποδεκτό Ρεαλιστικό Χρονικά προσδιορισµένο Συγκεκριµένο Σχέδια ανάπτυξης: Πρέπει να είναι απλά και όχι περίπλοκα. Οι στόχοι και οι συµφωνίες πρέπει να είναι συγκεκριµένες ως προς απτά αποτελέσµατα. εν είναι απαραίτητο οι στόχοι να διατυπώνονται ως εξής: απαιτείται ειδική προσοχή για την κατάρτιση συγκεκριµένης συµπεριφορά ενός υπαλλήλου στον χώρο εργασίας. Τόσο για τον πελάτη, τους συµβούλους, τους συνεργάτες όσο και για άλλους εµπλεκόµενους παράγοντες, η εξήγηση αυτή δεν είναι ιδιαιτέρως σαφής και µπορεί να ερµηνευτεί µε διαφορετικούς τρόπους. Πτυχές συγκεκριµένης συµπεριφοράς που απαιτούν περαιτέρω κατάρτιση: επικοινωνιακές δεξιότητες ή συνεργασία στον εργασιακό χώρο; Ενδεχοµένως το πρόγραµµα κατάρτισης να πρέπει να εστιάσει στον τρόπο συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες. Όµως, ποιοι είναι οι κανόνες ή συµφωνίες που χρήζουν περαιτέρω κατάρτιση; Επισηµάνετε κάποιες απτές δεξιότητες/ ικανότητες αντί να αναφέρεστε σε αόριστες και γενικές περιγραφές. Μετρήσιµο Το σχέδιο θα πρέπει να είναι συγκεκριµένο ως προς τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα του προγράµµατος κατάρτισης και τον τρόπο µέτρησής τους. Οι στόχοι και οι συµφωνίες πρέπει να ορίζονται ως προς την ποσότητα, την ποιότητα, τον χρόνο και το χρήµα. Εάν απαιτείται κατάρτιση ως προς την ακρίβεια, µε ποιον τρόπο θα αξιολογηθούν τα αποτελέσµατα αυτού του προγράµµατος κατάρτισης; Προβλέπεται σχολιασµός της διαδικασίας αυτής κατά τη διάρκεια του προγράµµατος κατάρτισης και από ποιον; Αποδεκτό Οι στόχοι και οι συµφωνίες πρέπει να είναι αποδεκτές από όλα τα εµπλεκόµενα µέρη. Εάν πρόκειται µόνο περί σχεδίου που αποδέχεται ο δηµιουργός του, η προσωπική παρότρυνση για τη διεκπεραίωση του σχεδίου θα είναι µηδενική ή αν µη τι άλλο µειωµένη. Ένα καλό σχέδιο αποτελεί τη γέφυρα που ενώνει τις δυνατότητες του πελάτη και τις ικανότητες που απαιτεί ο χώρος εργασίας. Η κατάρτιση ενός καλού σχεδίου αποτελεί διαδικασία ανταλλαγής µεταξύ του πελάτη και του συµβούλου. 85

87 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Αναπτύσσεται σε συνεργασία µε τους διάφορους εταίρους και απαιτεί γνώση τόσο του πελάτη όσο και της αγοράς εργασίας. Ένα άλλο σηµαντικό ερώτηµα που πρέπει να θέσουµε ως επαγγελµατίες είναι το αν οι εργασίες και οι δραστηριότητες της θέσης εργασίας αποτελούν πρόκληση για τον πελάτη. Ρεαλιστικό Οι στόχοι και οι συµφωνίες πρέπει να είναι ρεαλιστικές, δηλαδή εφικτές και επιτεύξιµες. Λάβετε υπόψη τον οικονοµικό παράγοντα, το προσωπικό, την εκπαίδευση, κλπ. Παραδείγµατα: είναι ρεαλιστικό ο σύµβουλος να είναι διαθέσιµος ανά πάσα στιγµή για έναν µόνο πελάτη; Εάν ο πελάτης θέλει να γίνει οδηγός φορτηγού, δεν είναι ρεαλιστικό να µάθει να οδηγεί όταν υπάρχουν σαφή σωµατικά ή νοητικά εµπόδια. Χρονικά προσδιορισµένο Ένα καλό σχέδιο έχει περιορισµένη διάρκεια. Πρέπει να καταρτιστεί ένα σχέδιο παρακολούθησης, το οποίο να υποδεικνύει τα διαφορετικά βήµατα και συµφωνίες, αντί της διεξαγωγής του προγράµµατος κατάρτισης µε αβέβαιη εξέλιξη. Ένα καλό χρονοδιάγραµµα παρακινεί τόσο τον σύµβουλο όσο και τον πελάτη για την πρόοδο προς το επόµενο βήµα: π.χ. "Αφού µελετήσουµε αυτά τα µέτρα ασφαλείας, τον επόµενο µήνα θα ξεκινήσουµε εξάσκηση στη χρήση του τροχού» Προσωποκεντρικός σχεδιασµός Οι υπηρεσίες προς ΑΜΕΑ στην Ιρλανδία έχουν ενστερνιστεί την ιδέα του Προσωποκεντρικού σχεδιασµού, δηλαδή του σχεδιασµού µιας υπηρεσίας που θα βασίζεται στις ανάγκες και τους στόχους του ατόµου. Αυτές οι δραστηριότητες Προσωποκεντρικού σχεδιασµού παρουσιάζουν πολλές οµοιότητες, στις οποίες συµπεριλαµβάνεται και η σαφής δέσµευση για τον προσδιορισµό πέντε ουσιαστικών στόχων ή αξιόλογων επιτευγµάτων στη ζωή του ατόµου (O Brien 1987): Παρουσία και συµµετοχή στη ζωή της κοινότητας ηµιουργία και διατήρηση ικανοποιητικών σχέσεων Έκφραση προτιµήσεων και δυνατότητα επιλογών στην καθηµερινή ζωή Ευκαιρίες για ανάληψη σεβαστών ρόλων και αξιοπρεπή ζωή Συνεχής ανάπτυξη προσωπικών ικανοτήτων Προκειµένου ένας οργανισµός να προσφέρει Προσωποκεντρικό σχεδιασµό, πρέπει να υιοθετήσει µια στρατηγική προσέγγιση για την κάλυψη των προσωπικών αναγκών του ατόµου και την παγίωση µιας διαδικασίας προγραµµατισµού και αναθεώρησης. Η Υπηρεσία/ Σχέδιο απαιτεί συντονισµό και, για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει να προσληφθεί ένας συντονιστής. 86

88 Κεφάλαιο 6 Αξιολόγηση κοινωνικών δεξιοτήτων που συνδέονται µε την εργασία: υφιστάµενες προσεγγίσεις και εργαλεία Ανάπτυξη υπηρεσίας Κατά την ανάπτυξη της υπηρεσίας, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: Τα σχέδια ατοµικής φροντίδας/ προγραµµατισµού καλύπτουν τις ανάγκες κάθε ατόµου; Μπορεί να υπηρεσία να καλύψει τις ατοµικές ανάγκες; Ο οργανισµός διαθέτει επαρκείς πόρους για την παροχή προσωποκεντρικών προγραµµάτων; Ποιος είναι ο προγραµµατισµός και οι πληροφορίες που απαιτούνται για ανεύρεση νέων και πρόσθετων πόρων; Πώς υπολογίζεται ή/ και αξιολογείται η επίτευξη από την υπηρεσία; Υπάρχει διαδικασία αναθεώρησης; Τα µέλη του προσωπικού θα συµµετάσχουν στη διαδικασία; Υπάρχουν διαθέσιµοι πόροι για την κατάρτιση και ανάπτυξη των ατόµων που απαιτούνται για την παροχή του προγράµµατος; Έχουν εντοπιστεί συντονιστές; Έχει εξασφαλιστεί η συµπαράσταση του οργανισµού; Όσον αφορά τον Προσωποκεντρικό σχεδιασµό, ο οργανισµός πρέπει να επιδεικνύει δέσµευση σε όλα τα επίπεδα Πώς να υλοποιήσετε τον Προσωποκεντρικό σχεδιασµό Προσδιορίστε το πλαίσιο Προσωποκεντρικού σχεδιασµού που θα χρησιµοποιηθεί Προσδιορίστε τα αναµενόµενα αποτελέσµατα για το άτοµο Προσδιορίστε τις διαστάσεις ποιότητας ζωής που πρόκειται να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη και την παράδοση του σχεδιασµού προγράµµατος Προσδιορίστε τις αναµενόµενες εκβάσεις σε επαγγελµατικό επίπεδο Αναπτύξτε οδηγίες για την υλοποίηση Προσωποκεντρικού σχεδιασµού Αναπτύξτε εργαλεία (εργαλεία δηµιουργίας προφίλ, µορφές Προσωποκεντρικού σχεδίου, κλπ) Προσφέρετε κατάρτιση στους χρήστες της υπηρεσίας και το προσωπικό ως προς τον Προσωποκεντρικό σχεδιασµό ιεξάγετε συναντήσεις Προσωποκεντρικού σχεδιασµού Προσδιορίστε προγράµµατα κατάρτισης και υποστηρίξτε τους χρήστες της υπηρεσίας ως προς τις ανάγκες τους Αναπτύξτε σχέδια ατοµικών προγραµµάτων Εντοπίστε και καταρτίστε συντονιστές Υλοποιήστε Προσωποκεντρικά σχέδια Αναθεωρήστε τα σχέδια Ποιότητα ζωής Ουσιώδη σηµασία στον Προσωποκεντρικό σχεδιασµό έχει η έννοια της Ποιότητας ζωής και των υπηρεσιών που απαιτούνται, ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα Προσωποκεντρικά σχέδια δεν προσδιορίζουν και επιτυγχάνουν απλώς στόχους για το άτοµο, αλλά, το κυριότερο, βελτιώνουν τους δείκτες Ποιότητας ζωής για το άτοµο. 87

89 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Σύµφωνα µε τον ορισµό της Ποιότητας ζωής των Goode & Hogg 1994, 'Η ποιότητα ζωής είναι κάτι το υποκειµενικό. Είναι ο τρόπος µε τον οποίο κάποιος αντιλαµβάνεται και αξιολογεί τη ζωή του. Στα θέµατα Ποιότητας ζωής θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: Σωµατική ευηµερία Κοινωνική ευηµερία Παραγωγική ευηµερία Υλική ευηµερία Συναισθηµατική ευηµερία Ευηµερία κοινωνικής δράσης Συµπέρασµα Ο Προσωποκεντρικός σχεδιασµός µπορεί να έχει αποτέλεσµα µόνο εάν ο συντονιστής µπορεί να διαχειρίζεται κλινικές, ελεγκτικές, νοµικές και διοικητικές πτυχές. Εάν ο συντονιστής δεν έχει την εξουσία, τότε µένουµε µόνο στη θεωρία. Ο Schwartz κ.ά. αναφέρει το 1982 ότι ο συντονισµός των υπηρεσιών µπορεί να στεφθεί µε απόλυτη επιτυχία, µόνο εάν η διοίκηση του φορέα σχηµατίσει εσωτερικές εποπτικές δοµές που να τον υποστηρίζουν. 88

90 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS 7.1 Εισαγωγή Κατά τη διάρκεια της µονοετούς πιλοτικής φάσης, οι διάφοροι εταίροι πραγµατοποίησαν µία πρακτική δοκιµή των υλικών δοκιµασιών και κατάρτισης που συλλέχθηκαν στους αντίστοιχους οργανισµούς τους (αναφέρονται στο εγχειρίδιο του ATLAS). Για αυτόν τον σκοπό, κάθε οργάνωση δηµιούργησε µία οµάδα εργασίας η οποία εισήγαγε το πακέτο εργασίας και τηρούσε ηµερολόγιο των δραστηριοτήτων, των προγραµµάτων και των εµπειριών (µε βάσει περιπτώσεις τουλάχιστον 10 πελατών). Ο στόχος της πιλοτικής φάσης ήταν να δοκιµαστεί η φιλικότητα του εργαλείου προς τον χρήστη, η προσαρµοστικότητα και εφαρµοσιµότητα σε άλλες οµάδες στόχους ή περιβάλλοντα: ιαφορετικές ηλικιακές οµάδες ιαφορετικά επίπεδα δυνατοτήτων των πελατών ιαφορετικά προγράµµατα και διαφορετικά εννοιολογικά πλαίσια Μέσω των ηµερολογίων είχαµε πρόσβαση σε µία σειρά πληροφοριών σχετικά µε τις δραστηριότητες που πραγµατοποιήθηκαν στους συγκεκριµένους οργανισµούς: ιαφορετικές οµάδες στόχος: ενήλικες ή νέοι Καλά προσδιορισµένα ή µη συγκεκριµένα προγράµµατα κατάρτισης Κατάρτιση ή καθοδήγηση κατά την εργασία ή σε περισσότερο προστατευµένο περιβάλλον (σχολείο, κέντρο κατάρτισης) Συµµετοχή µελών της οικογένειας και φίλων Χρήση νέων καινοτόµων τεχνικών επαγγελµατικής κατάρτισης σχετικών µε την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων Ηµερολόγια Η πρόοδος της διαδικασίας µετρήθηκε βάσει των µεµονωµένων ηµερολογίων (βλ. Παράρτηµα 8 για περιγραφή αυτών των µελετών περιπτώσεων). Τέλος, οι διάφορες εταίροι µελέτησαν 66 περιπτώσεις. 89

91 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Αυτές έχουν ως εξής: Αυστρία: 12 Βέλγιο: 19 Ελλάδα: 10 Ιρλανδία: 10 Κάτω Χώρες: 10 Ρουµανία: 5 Τον Μάρτιο του 2006, αυτές οι µελέτες περιπτώσεων υποβλήθηκαν παράλληλα µε µία ενδιάµεση και µία τελική έκθεση αναφορικά µε τα ευρήµατα των εταίρων έπειτα από τη χρήση του παραπάνω µοντέλου. Η ενδιάµεση έκθεση περιείχε πληροφορίες σχετικά µε την εµπειρία που αποκτήθηκε από τη χρήση του εργαλείου αξιολόγησης έπειτα από 6 µήνες, και η τελική έκθεση περιείχε τις εµπειρίες των εταίρων από τη χρήση του εργαλείου αξιολόγησης έπειτα από 12 µήνες. Τέλος, υπήρχε η πρόθεση εκ νέου δοκιµασίας όλων των πελατών έπειτα από έναν χρόνο προκειµένου να διαπιστωθεί εάν είχε επιτευχθεί βελτίωση των κοινωνικών τους ικανοτήτων. Για αυτόν τον λόγο, το εργαλείο αξιολόγησης χρησιµοποιήθηκε για δεύτερη φορά προκειµένου να διαπιστωθεί η τρέχουσα βαθµολόγηση του κάθε πελάτη. Πραγµατοποιήθηκε σύγκριση των αποτελεσµάτων της πρώτης δοκιµασίας µε εκείνα της επαναληπτικής δοκιµασίας προκειµένου να διαπιστωθεί εάν ο πελάτης είχε διατηρήσει το ίδιο επίπεδο, εάν είχε βελτιώσει τις κοινωνικές του δεξιότητες ή είχε χάσει κάποιες από τις κοινωνικές δεξιότητες που είχαν αποκτηθεί νωρίτερα. Τα ηµερολόγια των οργανισµών θα χρησιµοποιούνταν για τον την εξέταση των συγκεκριµένων δραστηριοτήτων και δραστηριοτήτων κατάρτισης που είχαν χρησιµοποιήσει οι οργανισµοί κατά τη διάρκεια του συγκεκριµένου έτους. Κατ αυτόν τον τρόπο θα ήταν δυνατός ο εντοπισµός προγραµµάτων κατάρτισης µε θετικές επιπτώσεις (βάσει των αποτελεσµάτων των δοκιµασιών) στις κοινωνικές δεξιότητες του πελάτη. Ο σκοπός της επαναληπτικής αυτής δοκιµασίας ήταν η λήψη λεπτοµερών πληροφοριών σχετικά µε τον τρόπο κατά τον οποίον οι οργανισµοί είχαν χρησιµοποιήσει το εργαλείο αξιολόγησης και πως αυτό θα µπορούσε να ενσωµατωθεί σε µία περισσότερο ολιστική προσέγγιση της απασχόλησης για άτοµα µε νοητική υστέρηση. Τα αποτελέσµατα της σύγκρισης των δύο δοκιµασιών θα µπορούσαν να εντοπίσουν νέες ανάγκες υποστήριξης και κατάρτισης και αυτό θα µπορούσε να ενσωµατωθεί στο Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης του πελάτη. Θα ήταν δυνατή η θέση στόχων και ο καθορισµός προσδοκιών σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα και αυτό θα δηµιουργούσε έναν µηχανισµό δια βίου µάθησης για τους εργαζόµενους µε νοητική υστέρηση. υστυχώς, αυτή η πτυχή δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες και συνεπώς δεν εντάχθηκε σε αυτήν την έκθεση. Το κεφάλαιο αυτό βασίζεται στην τελική έκθεση. Ακολουθεί µία επισκόπηση της αναφοράς αυτής. 90

92 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Στην αριστερή στήλη της τελικής έκθεσης που ακολουθεί θα βρείτε τις τελικές ερωτήσεις. Οι δεξιές στήλες περιέχουν όλες τις χώρες που συµµετείχαν στην πιλοτική φάση του προγράµµατος ATLAS. Στην περίπτωση που µία χώρα εργάστηκε µε πολλούς εταίρους και η άποψη αυτών των οργανισµών ήταν διαφορετική, τότε αυτές αναφέρονται ρητώς. Στην Αυστρία, για παράδειγµα, το κέντρο Arbeitstrainingscentrum και η οργάνωση Cantina Habalis είχαν κατά πολύ διαφορετικές εµπειρίες. Οι οργανισµοί αυτοί αναφέρονται µε τα ακρώνυµα AC και CH. Η τελική έκθεση χωρίζεται σε 11 ερωτήσεις. Οι περιπτώσεις χρησιµοποιούνται για ενηµέρωση ή ως ιστορικό. 91

93 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τελική έκθεση Πώς χρησιµοποιήθηκε το εργαλείο αξιολόγησης (εγχειρίδιο); Ποια µέρη του εγχειριδίου χρησιµοποιήσατε; Η χρήση του εργαλείου έδωσε καλύτερα αποτελέσµατα σχετικά µε: - την ανάλυση της εργασίας. - την αντιστοίχηση θέσεων εργασίας. - τον σχεδιασµό των θέσεων εργασίας. Εάν ναι, εξηγήστε. 1. Κάτω Χώρες -Πρώτο µέρος: για την ενηµέρωση των άλλων. - εύτερο µέρος: αξιολογήσεις µε στόχο: την επιλογή του εργαλείου, την επιλογή των ατόµων, και τον προσανατολισµό ως προς τον χώρο εργασίας. -ISKIE, Kompas 1,2,3 και SCW. -Τρίτο µέρος: STARR, SMART και Χαρτοφυλάκιο. 4. Ελλάδα - εύτερο µέρος: En-Taxis. 1. Κάτω Χώρες Χρησιµοποιήσαµε το εργαλείο για την καταγραφή πληροφοριών για τα διάφορα άτοµα: γνωρίσµατα, δεξιότητες, προσωπικά δεδοµένα, ενδιαφέροντα και ενδιαφέρον για την εργασία. Συνεπώς: - αντιστοίχηση θέσεων εργασίας. 4. Ελλάδα - Ανάλυση της εργασίας. - Αντιστοίχηση θέσεων εργασίας. Λόγω καλώς δοµηµένου ερωτηµατολογίου. 2. Ιρλανδία -Πρώτο µέρος: για τον προσανατολισµό - εύτερο µέρος: ISKIE και αποφάσεων. SCW. 3. Ρουµανία -Πρώτο και δεύτερο µέρος: Εγχειρίδιο και δέντρο -ISKIE, INVRA, Stepping -Ελάχιστες πληροφορίες Stones γιατί ταιριάζουν µε σχετικά µε τα εργαλεία, γεγονός που δυσχέρανε την επιλογή. την οµάδα στόχο, είναι διαθέσιµα και σχετίζονται µε τις δραστηριότητές µας. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο -Πρώτο µέρος: Εγχειρίδιο -Πρώτο µέρος: το πρώτο και δέντρο αποφάσεων. µέρος είναι σηµαντικό γιατί - εύτερο µέρος: αρχίζει µε την επιλογή του Ac: ISKIE εργαλείου αξιολόγησης. CH: ISKIE, ACIS - εύτερο µέρος: καλό, το -Τρίτο µέρος: χρησιµοποιήσαµε CH: STARR και SMART ολόκληρο -Τρίτο µέρος: όχι ιδιαίτερα δηµοφιλές. Αναµένει την ανάπτυξη δραστηριοτήτων κατάρτισης. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Μεγαλύτερη κατανόηση Βελτίωση ως προς: των κοινωνικών - την ανάλυση της ικανοτήτων και κατά εργασίας. συνέπεια καλύτερη - την αντιστοίχηση θέσεων κατανόηση των εργασίας. συγκεκριµένων αυτών ικανοτήτων και της Η αξιολόγηση προσέγγισε σπουδαιότητάς τους. περισσότερο την πραγµατικότητα. Το SCW παρέχει µία πολύ γενική εικόνα. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο Ναι: Ναι, και τα τρία µέρη. - Ανάλυση της εργασίας. Καταγράφει τα - Αντιστοίχηση θέσεων πλεονεκτήµατα και µέσω εργασίας. της αντιστοίχισης είναι AC: δυνατόν να διαπιστωθεί - Τρέχουσα κατάσταση εάν κάποια συγκεκριµένο αλλά χωρίς επιπρόσθετες µειονέκτηµα δεν τονίζεται νέες πληροφορίες στην εργασία. - Καλή ενσωµάτωση όλων των πτυχών, ελάχιστη Καλύτερη εικόνα του πρόσθετη αξία. πελάτη/ ή επιβεβαίωση αυτού. 92

94 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Τελική έκθεση 1. Κάτω Χώρες 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Η διαδικασία συνέβαλλε Ναι, λόγω της Ναι, ο διάλογος µεταξύ Ναι, γιατί το σχέδιο στην καλή κατάρτιση; παρουσίασης καλύτερης συµβούλου και πελάτη προσωπικών Εάν ναι, µε ποιον τρόπο; εικόνας των ατόµων, κατά την κατάρτιση δραστηριοτήτων εστιάζει Εάν όχι, γιατί; συµβάλλοντας έτσι στην βελτιώθηκε. Ο πελάτης περισσότερο στον πελάτη. κατάρτιση πιο έχει µεγαλύτερη συγκεκριµένου και αυτοεκτίµηση και έλεγχο εξατοµικευµένου της διαδικασίας. Μπορεί προγράµµατος να πει τι θέλει και πώς. κατάρτισης. Το ISKIE δεν βελτιώνει τον διάλογο µεταξύ του πελάτη και του ανηολόγητη, γιατί το ερωτηµατολόγιο µπορεί να συµπληρωθεί από κάποιον άλλον που γνωρίζει τον πελάτη καλά. 4. Ελλάδα 5. Αυστρία 6. Βέλγιο Ναι, σε ενθαρρύνει να AC: εκλαµβάνει την Όχι επαρκώς, γιατί θέτεις καλύτερους στόχους κατάρτιση ως απαιτείται πολύς χρόνος για κάθε άτοµο. προσαρµογή του χώρου για την οργάνωση της εργασίας. Είναι δυνατή η διαδικασίας κατάρτισης. προσαρµογή κατά τρόπο Βλ. επίσης την πρώτη αποτελεσµατικό και ερώτηση. Τάση επιτυχή. επιστροφής σε κοινά προγράµµατα. Υπάρχει CH: Ναι, η κατάρτιση διαφορά ανά οργάνωση. προσαρµόζεται, κυρίως προς αυτήν τη διαδικασία. Το ηµερολόγιο/ Ναι, µία οργάνωση δήλωσε χαρτοφυλάκιο υποστηρίζει ότι οι απαιτήσεις για µία τη διαδικασία που σου θέση εργασίας είναι επιτρέπουν να εστιάζεις σε σαφέστερες προκειµένου θέµατα. να καλύπτονται οι ανάγκες ενός ατόµου X. Συνεπώς, υπάρχει διαφορετική άποψη για τις κενές θέσεις. 93

95 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τελική έκθεση Τι άλλαξε στην αντιµετώπιση της αξιολόγησης των κοινωνικών ικανοτήτων; 1. Κάτω Χώρες Πιο ανοιχτό πνεύµα σχετικά µε τις αξιολογήσεις, ιδιαίτερα για τη νέα αυτή οµάδα στόχο. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε κάθε άτοµο. Η ατοµικότητα είναι το βασικό σηµείο 2. Ιρλανδία Η αξιολόγηση δείχνει πολύ καλά τις ατοµικές διαφορές. 3. Ρουµανία - Περισσότερες πληροφορίες και περίπλοκα αποτελέσµατα λόγω των δοµηµένων παρατηρήσεων. -Καλύτερη αξιολόγηση. Βελτίωση των συζητήσεων σχετικά µε µη σαφείς καταστάσεις λόγω πολλών γνωµών και συνεπώς καλύτερης εικόνας του πελάτη. 4. Ελλάδα Η αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων είναι καλύτερη. 5. Αυστρία AC: δεν είναι δυνατή η επίτευξη όλων των στόχων. Για ορισµένες ικανότητες µόνο σε περιορισµένο βαθµό. Εξαρτάται επίσης από την πρόθεση και τα κίνητρα του πελάτη. Ορισµένες φορές είναι µέρος του περιορισµού. 6. Βέλγιο Είναι µία ζωή. Λόγω των πολλών αξιολογήσεων, αυξάνεται η περιέργεια. Αναζήτηση πρόσθετης αξίας για κάθε εργαλείο. Τα υποκειµενικά αισθήµατα γίνονται αντικειµενικά λόγω των αξιολογήσεων. Τι δεν άλλαξε; 1. Κάτω Χώρες Η επιλογή και ο προσανατολισµός. 4. Ελλάδα Ο στόχος πρέπει να παραµείνει ίδιος. CH: Η διαδικασία Αναγνώριση της αντιστοίχισης δεν πρέπει περιπλοκότητας των να έχει τόσο µεγάλη κοινωνικών ικανοτήτων/ διάρκεια. Μακροπρόθεσµα δεξιοτήτων. το ISKIE αποδίδει. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Τα στοιχεία, π.χ. επικοινωνία, επαφές κ.λπ. Αυτό το έχουµε ήδη αντιµετωπίσει. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο AC: Εξαρτάται από το Ορισµένες εταιρίες άτοµο και την κατάσταση συνεχίζουν να (κάποια δεδοµένη στιγµή). χρησιµοποιούν τα παλιά τους προγράµµατα και τις µεθόδους επιλογής. CH: Η εκτίµηση εξακολουθεί να εξαρτάται από την κάθε κατάσταση και µπορεί να επηρεαστεί από την καθηµερινή έκθεση του πελάτη και τον αξιολογητή. 94

96 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Τελική έκθεση Ποια είναι τα προβλήµατα και τα εµπόδια που αντιµετωπίσατε; Τι απαιτεί βελτίωση; 1. Κάτω Χώρες Χρονοβόρα διαδικασία. Είναι δύσκολο να γίνει καλός διαχωρισµός όσον αφορά τον χρόνο και την δηµιουργικότητα για κάθε άτοµο. Η επικοινωνία µεταξύ των διαφόρων µερών είναι ουσιαστικής σηµασίας. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. 4. Ελλάδα Η συµπλήρωση της αξιολόγησης για κάθε άτοµο είναι χρονοβόρα. - Ορισµένες έννοιες/ όροι είναι δυσνόητοι. - Η συµπλήρωση ορισµένων µερών των εργαλείων είναι δύσκολη. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Το ISKIE δεν βελτιώνει τον Αντιµετωπίσαµε δυσκολίες διάλογο µεταξύ πελάτη και κατά την εφαρµογή των συµβούλου. προγραµµάτων κατάρτισης για την επικοινωνία και τις ευθύνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις αντιµετωπίσαµε εµπόδια στην ικανότητα να σύνθεσης και διαφοροποίησης, αυτοπεποίθησης, αποδοχής κριτικής από τους πελάτες. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο AC: Το ISKIE απαιτεί Το εγχειρίδιο θα µπορούσε πολύ χρόνο και δεν να είναι συνοπτικότερο και παρέχει καλά απλούστερο. Αµφιβολίες αποτελέσµατα. Η σχετικά µε την ανάπτυξη προγραµµάτων αντικειµενικότητα των κατάρτισης είναι αξιολογήσεων. χρονοβόρα. Η ατοµική προσέγγιση είναι χρονοβόρα. Όταν ο CH: πελάτης δεν βιώνει το ΙSKIE: δεν είναι δυνατή η πρόβληµα, είναι δύσκολη η σύγκριση. Ορισµένα κατάρτιση. στοιχεία δεν είναι σχετικά ACIS: Είναι δύσκολο να αγνοηθούν οι προηγούµενες εµπειρίες 95

97 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τελική έκθεση Η αξιολόγηση, η κατάρτιση, η διαβούλευση, οι συµβουλές, η διαβούλευση µε άτοµα της ίδιας ηλικίας και η επίβλεψη βοήθησαν την οµάδα; (Ο εργοδότης θεωρείται επίσης µέλος της οµάδας). 1. Κάτω Χώρες Ναι, δόθηκε καλύτερη εικόνα του κάθε ατόµου και υπήρξε καλή αµοιβαία επικοινωνία. 4. Ελλάδα Ναι, περισσότερη συζήτηση για τη δηµιουργία του προγράµµατος κατάρτισης. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Ναι, βελτιώθηκε η παρατήρησή µας. Παράλληλα, όσον αφορά τις δοκιµασίες, ανακαλύψαµε ορισµένες µη καλά αναπτυγµένες ικανότητες των ατόµων και δηµιουργήσαµε προγραµµάτων κατάρτισης για αυτές. Παράλληλα, κατά τις δοκιµασίες ανακαλύψαµε ορισµένες µη καλά αναπτυγµένες ικανότητες των ατόµων και αναπτύξαµε πρόγραµµα κατάρτισης για την ανάπτυξή τους, εξασφαλίζοντας την αυξηµένη αποτελεσµατικότητα της εργασίας µας. Νέες ευκαιρίες οµαδικής εργασίας, καλές συζητήσεις όταν κάτι δεν ήταν σαφές, και καλύτερη εικόνα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο AC: Όχι, το είχαµε ήδη Ναι, η συµβολή τους ήταν κάνει αυτό. Ωστόσο, θετική αλλά περίπλοκη. υπήρξε αναγνώριση του προγράµµατος εργασίας Ναι, αλλά απαιτείται και συνεπώς περισσότερη οµοιοµορφία δηµιουργήθηκε αισιοδοξία. στην κατάρτιση και στον τρόπο. CH: Ναι, οι αξιολογήσεις και τα προγράµµατα κατάρτισης συζητήθηκαν σε οµαδική διαβούλευση. Ναι, όλοι συµφωνούµε. Ναι, από κοινού προσοχή στα εστιακά σηµεία. 96

98 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Τελική έκθεση Η αξιολόγηση και η κατάρτιση βελτίωσαν τον διάλογο µεταξύ των πελατών/ γονέων και των επαγγελµατιών; Η αξιολόγηση και η κατάρτιση βελτίωσαν τη νοητική διαδικασία του πελάτη και τις κοινωνικές του ικανότητες; Θα µπορούσατε να δώσετε κάποια παραδείγµατα; 1. Κάτω Χώρες Ναι, βελτιώνει τη συνεργασία µεταξύ των διαφόρων εµπλεκόµενων µερών. Όλα τα µέρη γνωρίζουν το εξατοµικευµένο σχέδιο. 4. Ελλάδα Ναι, ενθαρρύνει τη στενότερη συνεργασία µε τους γονείς. 1. Κάτω Χώρες Ναι, το άτοµο µαθαίνει να κοιτάζει τον εαυτό του και να σκέφτεται σχετικά. Παράδειγµα: Το STARR και άλλα ερωτηµατολόγιο φέρνουν το άτοµο αντιµέτωπο µε τις εµπειρίες του. 4. Ελλάδα Όχι, αυτό αποτελεί επίσης µειονέκτηµα του εργαλείου. Τα προβλήµατα που αφορούν αυτήν την αξιολόγηση είναι η έλλειψη εµπλοκής των συµµετεχόντων κατά την αξιολόγηση. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Ναι, βελτιώθηκε ο Ναι, το βιβλίο εργασίας διάλογος µεταξύ προσφέρει σε όλους συµβούλου και πελάτη. καλύτερη εικόνα του εν υπάρχουν πελάτη και των αναγκών πληροφορίες για τους του, καθώς και του γονείς. εξωτερικού περιβάλλοντος. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο AC: Όχι, το κάναµε ήδη Σαφώς! αυτό, δεν υπήρξε κάτι επιπλέον. Ορισµένες φορές είναι δύσκολο να παραµένει CH: Ναι, ο διάλογος κανείς στο επίπεδο του βελτιώνει τις διαφορετικές πελάτη. απόψεις που συζητούνται στις οµαδικές διαβουλεύσεις. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Οι πελάτες έχουν Σαφώς, αλλά ακόµη δεν καλύτερη συναίσθηση των έχει επιτευχθεί το επίπεδο κοινωνικών τους κοινωνικής αποδοχής που δεξιοτήτων και ικανοτήτων. τους παρέχει πρόσβαση στην ελεύθερη αγορά εργασίας. 5. Αυστρία 6. Βέλγιο Ναι, µέσω της κοινής Ορισµένοι πελάτες το ανάλυσης λαµβάνεται πέτυχαν αυτό, αλλά συχνά καλύτερη εικόνα των αυτοί διαθέτουν ήδη ένα γνωρισµάτων, της συγκεκριµένο επίπεδο συνειδητοποίησης. αυτοαντανάκλασης και των προσωπικών αναγκών. CH: Η απάντηση των ερωτήσεων αποτελεί παράλληλα κατάρτιση για την αντιστοίχιση γνωρισµάτων και προοπτικών. Παράδειγµα: Στο Kompas 1 χρησιµοποιούνται συνεντεύξεις και αυτοαξιολογήσεις σε διάλογο µε τον πελάτη. Παράδειγµα 2: εποικοδοµητική προσέγγιση. Τα πλεονεκτήµατα του πελάτη αποτελούν το βασικό σηµείο. 97

99 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τελική έκθεση 1. Κάτω Χώρες 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Το εγχειρίδιο και το Ναι, το γνωρίζαµε ήδη Ναι, η αξιολόγηση Ναι, τα αποτελέσµατα των εργαλείο αξιολόγησης αυτό λόγω της εµπειρίας βελτιώνει µια δοκιµασιών, τα σχέδια βελτιώνουν/ επιτυγχάνουν µας, αλλά αυτό εξατοµικευµένη προσωπικής ανάπτυξης περισσότερο αποδεικνύεται ξανά από το προσέγγιση. και οι δραστηριότητες προσωποκεντρικό έργο. κατάρτισης οδηγούν σε σχεδιασµό; Πώς; εξατοµικευµένη προσέγγιση. 4. Ελλάδα 5. Αυστρία 6. Βέλγιο Όχι, το εργαλείο AC: Ναι, εντατικότερες Σαφώς! αξιολόγησης δεν βελτιώνει συζητήσεις και αναζήτηση πολύ αυτήν την πτυχή περισσότερων κοινών Μεγαλύτερη επικέντρωση (όσον αφορά τις κλειστές λύσεων, παρότι το έχουµε στον πελάτη. Λόγω της ερωτήσεις). ήδη κάνει αυτό. αξιολόγησης, δίνεται περισσότερη προσοχή CH: Ναι, αλλά το έχουµε στον πελάτη και υπάρχει ήδη κάνει αυτό, ωστόσο µεγαλύτερη αυτή η αποκλειστική συνειδητοποίηση της επικέντρωση ενίσχυσε αντιµετώπισης των αυτήν την πτυχή κοινωνικών δεξιοτήτων. περισσότερο. Περισσότερος ενθουσιασµός εκ µέρους των συµβούλων ως προς την αναγνώριση των ικανοτήτων. Κίνδυνος: αυτή είναι µόνο µία µοναδική στιγµή για τους συµβούλους, ωστόσο, αυτό που µετράει είναι η συνολική εικόνα! 98

100 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Η χρήση του εγχειριδίου οδήγησε στην καλύτερη υποστήριξη του πελάτη όσον αφορά την αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων και την κατάρτιση για την ανάπτυξή τους; Πώς; 1. Κάτω Χώρες Ναι, µέσω του σαφούς προσωπικού προφίλ, του προσωπικού σχεδίου δράσης και του ατοµικού Χαρτοφυλακίου. 4. Ελλάδα Ναι, το εγχειρίδιο µας οδήγησε στην αναδιατύπωση των θεµάτων. Όσον αφορά την αξιολόγηση και τον λειτουργικό σχεδιασµό της κατάρτισης. Ακόµη έχουµε πολλά να κάνουµε. 2. Ιρλανδία 3. Ρουµανία Οι δραστηριότητες αυτήν την περίοδο οδήγησαν σε στενότερη συνεργασία µε τον πελάτη. Ο πελάτης γνωρίζει καλύτερα τι κάνουµε. Και έχει την ευκαιρία να θέτει ερωτήσεις και να συζητά κατά την έναρξη µίας δραστηριότητας. 3. Αυστρία AC: Ναι, εργαστήκαµε εντατικότερα και συζητήσαµε διάφορες πτυχές. Τα πάντα διαµορφώνονται καλύτερα, γιατί επιβεβαιώνονται τα προγράµµατα εργασίας µας. CH: Ναι, στενότερη συνεργασία στην οµάδα. 6. Βέλγιο Σαφώς! Μεγαλύτερη συνειδητοποίηση κατά την αντιµετώπιση των σχετικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Η αξιολόγηση παρέχει δοµή, η οποία καθιστά εύκολη τη θέση στόχων και µας κάνει να µιλάµε για το ίδιο πράγµα. Η αξιολόγηση προσέφερε πολλά στοιχεία για την αξιολόγηση των στάσεων στην εργασία, υπό τη µορφή παρατήρησης και αυτοαξιολόγησης. Κατά την ενσωµάτωση της κατάρτισης SC στο σχέδιο θεραπείας, το εγχειρίδιο δεν παρείχε προστιθέµενη αξία. 99

101 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 7.2 Γενικά συµπεράσµατα (διαφορές, οµοιότητες) ανά ερώτηση 1. Πώς χρησιµοποιήθηκε το εργαλείο αξιολόγησης (εγχειρίδιο); Ποια µέρη του εγχειριδίου χρησιµοποιήσατε; Όλες οι χώρες χρησιµοποίησαν το πρώτο και το δεύτερο µέρος. Χρησιµοποίησαν το πρώτο µέρος για να κατανοήσουν τους όρους και το δεύτερο µέρος για να αρχίσουν τις αξιολογήσεις. εύτερο µέρος, οι Κάτω Χώρες και µέρος της Αυστρίας χρησιµοποίησαν τα εργαλεία STARR και SMART. Οι άλλες χώρες χρησιµοποίησαν µόνο εν µέρει το πρόγραµµα κατάρτισης (για διάφορους λόγους). όθηκε ιδιαίτερη προσοχή στην δοκιµή των αξιολογήσεων. Τα εργαλεία αξιολόγησης που χρησιµοποιήθηκαν: ISKIE : 5 χώρες (η Ελλάδα δεν το χρησιµοποίησε, η Ιρλανδία δεν το χρησιµοποίησε εν µέρει) SCW : 3 χώρες (Κάτω Χώρες, Βέλγιο και εν µέρει Ιρλανδία) CB-Kompas : 2 χώρες (Κάτω Χώρες και Βέλγιο) INVRA Stepping Stones En-Taxis AGIS : 2 χώρες (Βέλγιο και Ρουµανία) : 2 χώρες (Βέλγιο και Ρουµανία) : 2 χώρες (Ελλάδα και Βέλγιο) : 2 χώρες (Αυστρία και Βέλγιο) Τα εργαλεία ASC και Melba προφανώς δεν χρησιµοποιήθηκαν (το Melba θα χρησιµοποιούνταν µόνο έπειτα από τη συµµετοχή των ατόµων σε συγκεκριµένη σειρά µαθηµάτων, η οποία δεν ήταν εφικτή στο πλαίσιο του ATLAS). Αυτό οδήγησε τους εταίρους του ATLAS στην απόφαση να ενσωµατώσουν όλα τα µέσα που είχαν συλλεγεί (8 το σύνολο) στο δέντρο αποφάσεων του έργου. 2. Η χρήση του εργαλείου έδωσε καλύτερα αποτελέσµατα σχετικά µε: - - την ανάλυση της εργασίας. - - την αντιστοίχηση θέσεων εργασίας. - - τον σχεδιασµό των θέσεων εργασίας. Εάν ναι, εξηγήστε. Σε όλες τις περιπτώσεις, οι εµπλεκόµενες χώρες ανέφεραν βελτιωµένα αποτελέσµατα. Η ανάλυση της εργασίας και η αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας ξεχωρίζουν. Η διάρθρωση και η καλύτερη εικόνα του πελάτη επιβεβαιώνουν την εικόνα που ήδη υπήρχε και θεωρούνται πολύ σηµαντικά στοιχεία. 100

102 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS 3. Η διαδικασία συνέβαλλε στην καλή κατάρτιση; Εάν ναι, πώς; Εάν όχι, γιατί; Εν γένει όλες οι χώρες δηλώνουν ότι η διαδικασία οδηγεί σε καλό πρόγραµµα κατάρτισης. εδοµένου ότι έχουν συγκεκριµένη και ατοµική εικόνα των πελατών τους, θεωρούν σηµαντική την εστίαση στο πρόγραµµα κατάρτισης. Οι στόχοι είναι σαφέστεροι και συνεπώς καθίσταται ευκολότερη η εστίαση σε αυτούς. Σχόλια: δεν έδωσαν όλες οι χώρες την ίδια προσοχή στην κατάρτιση και στον πειραµατισµό µε τις αξιολογήσεις. Συνεπώς, η εικόνα δεν είναι πλήρης. Ωστόσο, αναγνωρίζουµε ότι οι στόχοι και τα στοιχεία που πρέπει να αποτελέσουν αντικείµενο της κατάρτισης είναι σαφέστερα. 4. Τι άλλαξε στην αντιµετώπιση της αξιολόγησης των κοινωνικών ικανοτήτων; Εν γένει οι αξιολογήσεις δείχνουν πολύ καλά τις ατοµικές διαφορές. Οι περίπλοκες πληροφορίες είναι δοµηµένες, γεγονός που βελτιώνει την αξιολόγηση. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η πιλοτική περίοδος έφερε νέα στοιχεία ως προς τις αξιολογήσεις. Καλύτερη κατανόηση ή συνειδητοποίηση της τρέχουσας πρακτικής. εν είναι όλες οι αξιολογήσεις εξίσου ισχυρές. 5. Τι δεν άλλαξε; Κάθε χώρα απαντά διαφορετικά. Η Αυστρία δηλώνει σαφώς ότι εξαρτάται από το κάθε άτοµο και την κατάσταση. Το Βέλγιο δηλώνει ότι είναι δύσκολο όταν τα άτοµα θέλουν να εξακολουθούν να χρησιµοποιούν τα παλιά προγράµµατα και τις αξιολογήσεις τους. 6. Ποια είναι τα προβλήµατα και τα εµπόδια που αντιµετωπίσατε; Όλες οι χώρες συµφωνούν ότι η αξιολόγηση είναι χρονοβόρα. Τι απαιτεί βελτίωση; Η επικοινωνία είναι ουσιαστικής σηµασίας! Αυτό ενδέχεται να τύχει προσοχής. Ορισµένες εργαλεία είναι δύσχρηστα. Απαιτούν προσοχή. Ορισµένοι όροι είναι δύσκολοι και κάποια στοιχεία στερούνται σπουδαιότητας. Αυτό θα µπορούσε να εξεταστεί ανά αξιολόγηση. Πού πραγµατικά βρίσκονται τα προβλήµατα; 101

103 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 7. Η αξιολόγηση, η κατάρτιση, η διαβούλευση, οι συµβουλές, η διαβούλευση µε άτοµα της ίδιας ηλικίας και η επίβλεψη βοήθησαν την οµάδα; (Ο εργοδότης θεωρείται επίσης µέλος της οµάδας). Εκτός της Αυστρίας (Arbeitstrainingscentrum), όλες οι άλλες χώρες απαντούν σαφώς ΝΑΙ. ηλώνουν ότι συνειδητοποιεί την τρέχουσα µέθοδο εργασίας. εδοµένου ότι µιλούν για τα ίδια θέµατα (πελάτες µε αυτά τα αποτελέσµατα), τα µέλη της οµάδας µπορούν να προσφέρουν διαφορετικές απόψεις. Η επικοινωνία στην οµάδα βιώνεται ως καρποφόρα. Το γεγονός ότι µπορούν να λαµβάνουν εποικοδοµητικέ αποφάσεις θεωρείται ευχάριστο! 8. Η αξιολόγηση και η κατάρτιση βελτίωσαν τον διάλογο µεταξύ των πελατών/ γονέων και των επαγγελµατιών; Εκτός της Αυστρίας (Arbeitstrainingscentrum), όλες οι άλλες χώρες απαντούν σαφώς ΝΑΙ. ηλώνουν ότι συνειδητοποιεί την τρέχουσα µέθοδο εργασίας. εδοµένου ότι όλοι γνωρίζουν το «σχέδιο», µιλούν για τα ίδια θέµατα, κάτι που βελτιώνει τον διάλογο. Ένα είναι βέβαιο, ότι ενισχύεται η συνεργασία µε τους γονείς και τα άλλα εµπλεκόµενα άτοµα. Το Βέλγιο δηλώνει ότι ορισµένες φορές είναι δύσκολο να παραµένει κανείς στο επίπεδο του πελάτη. 9. Η αξιολόγηση και η κατάρτιση βελτίωσαν τη νοητική διαδικασία του πελάτη και τις κοινωνικές του ικανότητες; Θα µπορούσατε να δώσετε κάποια παραδείγµατα; Όλες οι χώρες συµφώνησαν ότι η διαδικασία συνειδητοποίησης εκ µέρους των πελατών βελτιώθηκε. Αναφέρονται ορισµένα επιχειρήµατα. Οι Κάτω Χώρες δηλώνουν, παραδείγµατος χάρη, ότι το STARR συνέβαλλε σηµαντικά σε αυτό, η Αυστρία δηλώνει ότι η απάντηση ερωτήσεων βοηθά στη συνειδητοποίηση µε «διασκεδαστικό» τρόπο των πλεονεκτηµάτων και των µειονεκτηµάτων. Η Ελλάδα δηλώνει σαφώς ΟΧΙ, λόγω του εργαλείου αξιολόγησης En-taxis. Προφανώς, αυτό το εργαλείο δεν βελτιώνει τη διαδικασία συνειδητοποίησης εκ µέρους των πελατών. 10. Το εγχειρίδιο και το εργαλείο αξιολόγησης βελτιώνουν/ επιτυγχάνουν περισσότερο προσωποκεντρικό σχεδιασµό; Πώς; Εκτός της Ελλάδας, όλες οι άλλες χώρες απαντούν σαφώς ναι. Ο λόγος για τον οποίον η Ελλάδα δεν απάντησε θετικά είναι όπως προαναφέρθηκε το εργαλείο αξιολόγησης En-taxis. Οι Κάτω Χώρες και η Αυστρία, όπου είχε ήδη χρησιµοποιηθεί περισσότερο προσωποκεντρικός σχεδιασµός, δηλώνουν ότι υφίσταται συνειδητοποίηση της τρέχουσας µεθόδου εργασίας. Το Βέλγιο εκφράζει την άποψη ότι παρέχεται εντατικότερη επικέντρωση, αλλά επίσης µεγαλύτερος ενθουσιασµός εκ µέρους των συµβούλων! 102

104 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS 11. Η χρήση του εγχειριδίου οδήγησε στην καλύτερη υποστήριξη του πελάτη όσον αφορά την αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων και την κατάρτιση για την ανάπτυξή τους; Πώς; Όλες οι χώρες απαντούν ΝΑΙ και παρέχονται διαφορετικά επιχειρήµατα. Το Βέλγιο θεωρεί τη διάρθρωση σηµαντική γιατί είναι ευκολότερη η θέση στόχων, και συνεπώς το θέµα είναι κοινό. Όλες οι άλλες χώρες συµφωνούν. Η Ελλάδα δηλώνει ότι το εγχειρίδιο τους ενθάρρυνε στην αναδιατύπωση διαφόρων θεµάτων. Η Ρουµανία και οι Κάτω Χώρες πιστεύουν ότι βελτιώνεται η συνεργασία µε τον πελάτη (και το περιβάλλον) και ότι ο πελάτης αποκτά καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας και της προσωπικότητάς του. 7.3 Κατάλογος αξιοσηµείωτων θεµάτων / απαντήσεων Τέλος, είναι καλή ιδέα να αναφερθεί τι παρατηρήσαµε σε αυτήν την πιλοτική φάση. Λυπούµαστε που ορισµένοι εταίροι δεν είχαν τον χρόνο να επαναλάβουν τη δοκιµή των εργαλείων αξιολόγησης. Λόγω αυτού, δεν ήµαστε σε θέση να προσαρµόσουµε το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Αυτό οφείλεται, µεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι οι εταίροι χρησιµοποίησαν τις πληροφορίες που παρέχονται στο εγχειρίδιο ATLAS για να δώσουν νέο νόηµα στην πιλοτική φάση στους οργανισµούς τους. Το τοπικό δίκαιο και η νοµοθεσία, η δοµή των οργανισµών τους κ.λπ. καθόρισαν τις επιλογές τους. Ωστόσο, πιστεύουµε ότι αυτό έγινε κατά τρόπο διαδραστικού πειραµατισµού µε τα µέρη της κατάρτισης βάσει ικανοτήτων. Εντούτοις, αυτό δεν πραγµατοποιήθηκε σύµφωνα µε τις προτάσεις µας στην αρχή του προγράµµατος. Ενδεχοµένως να πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σηµείο ότι η αξιολόγηση και η κατάρτιση µε τη χρήση της µεθόδου κατάρτισης βάσει ικανοτήτων συνδέονται στενά και είναι εναρµονισµένες. Είναι επίσης σκόπιµο να τονιστεί για ακόµη µία φορά ότι η «σκέψη βάσει ικανοτήτων» δεν έχει ενταχθεί ακόµη στα προαναφερθέντα εργαλεία και προγράµµατα κατάρτισης. Πρόκειται για πτυχές που απαιτούν ή µη ειδική προσοχή σε µία συνεχή πορεία στο εγγύς µέλλον. Σχετικά µε το εγχειρίδιο ATLAS: είναι καλό να διανεµηθούν εγχειρίδια για τη χρήση του δέντρου αποφάσεων. Είναι επίσης σηµαντικό να βελτιωθεί η χρήση των εργαλείων (παραδείγµατος χάρη µε τη χρήση συνοδευτικού CD-ROM), αντί µόνο της στατικής αναπαραγωγής. Τα σχόλια σχετικά µε την αξιολόγηση έχουν ως εξής: όσον αφορά την οργάνωση, ορισµένες φορές ήταν δύσκολη η εµβάθυνση στα εργαλεία λόγω του χρονοβόρου χαρακτήρα της. Οι χρήστες εκφράζουν φόβους ότι αυτός ο λόγος ορισµένες φορές οδηγεί στη δηµιουργία ελλιπούς εικόνας του πελάτη. Πιστεύουµε ότι κυρίως αυτό το στοιχείο παίζει κάποιο ρόλο στην αρχή της χρήσης ενός νέου εργαλείου και ότι η γλώσσα παίζει επίσης ρόλο σε αυτό το σηµείο. Συνεπώς, είναι σηµαντικό να εστιαστεί η προσοχή σε αυτήν την πτυχή και να υπάρξει µία εκτενής περίοδος κατατόπισης και εξάσκησης. 103

105 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ένα άλλο σχόλιο είναι ότι ορισµένες φορές η αξιολόγηση επιβεβαίωσε την ήδη υφιστάµενη εικόνα ενός πελάτη. Θεωρείται επίσης σηµαντική η ανάπτυξη ενός καλού εργαλείου κατάλληλου για τις απαιτήσεις σχετικά µε τον χώρο εργασίας/ την τοποθέτηση στην εργασία και τις δυνατότητες του πελάτη. Έχει αναφερθεί σχετικά µε τα προγράµµατα κατάρτισης ότι χρησιµοποιήθηκαν µόνο σποραδικά, εκτός από τις εµπειρίες που υπήρχαν σε κάθε ίδρυµα. Η εξοικείωση µε τα νέα εργαλεία αξιολόγησης ήταν χρονοβόρα. Εξάλλου, υπήρξε εξάσκηση µε τα µέρη του προγράµµατος κατάρτισης βάσει ικανοτήτων µε συναδέλφους στα ιδρύµατα. Το ερώτηµα «τι είναι οι ικανότητες» ήταν σηµαντικό εδώ, όπως ο τρόπος περιγραφής τους και η ανεύρεση κατευθυντήριων γραµµών αναφορικά µε µία οµόφωνη προσέγγιση αυτού του νέου τρόπου κατάρτισης. Λόγω γης επικοινωνίας µε συναδέλφους σχετικά µε το θέµα, υπήρξαν διαφορετικές µορφές διαβούλευσης και ο πελάτης αντιµετωπίστηκε περισσότερο µε οµαδικό πνεύµα. Τα προγράµµατα και οι µορφές κατάρτισης που χρησιµοποιήθηκαν ήταν παραδείγµατος χάρη, παιχνίδια ρόλων, ατοµική και οµαδική εξάσκηση, το σύστηµα των µελετών περιπτώσεων, προσανατολισµένη κατάρτιση στον χώρο εργασίας, η κατάρτιση για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και η χρήση βίντεο. Τα γενικά σχόλια αναφορικά µε τους πελάτες είναι αξιοσηµείωτα. εδοµένου ότι ο πελάτης ως άτοµο απέκτησε µεγαλύτερη σπουδαιότητα, οι εκπαιδευτές παρατήρησαν ότι η επικοινωνία και η επαφή µε τον πελάτη και το περιβάλλον του είχαν µεγάλη σπουδαιότητα. Ιδιαίτερα, η αύξηση της προσοχής που δόθηκε στον πελάτη ήταν εντυπωσιακή σε σχέση µε τα προγράµµατα κατάρτισης πριν από την εµφάνιση του προγράµµατος ATLAS. Αυτό επίσης προσέφερε στον πελάτη µε µία (πολύ) καλύτερη εικόνα του εαυτού του και των θεµάτων που απαιτούσαν προσοχή. Κατ αυτόν τον τρόπο, η επιλογή σχετικά µε την περαιτέρω πορεία της διαδικασίας ήταν σε µεγαλύτερο βαθµό του πελάτη. Η εργασία και η απόκτηση εµπειρίας σε σχέση µε το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης, το Χαρτοφυλάκιο και τη µέθοδο STARR διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο εδώ. Τώρα πλέον διαθέτουµε µεγαλύτερη ικανότητα θέσης καλύτερων στόχων ανά άτοµα είτε οµαδικά είτε όχι. 104

106 Κεφάλαιο 7 Αποτελέσµατα της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS Προφίλ του Eric Πριν από τις αξιολογήσεις, η οµάδα των βοηθών και συναδέλφων θεωρούσε τον Eric σηµαντικό πρόβληµα, όπως και ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του, εφόσον πάντα αντιµετώπιζε προβλήµατα. Έπειτα από τις αξιολογήσεις, ήρθαν στην επιφάνεια οι δυνατότητες και τα πλεονεκτήµατα του Eric και ξεπέρασαν τις αδυναµίες του. Τόσο ο Eric όσο και ο βοηθός του απέκτησαν µία νέα, ισορροπηµένη σφαιρική εικόνα. Η αξιολόγηση έδωσε έµφαση στο γεγονός ότι ήταν σε θέση να επιδεικνύει τις απαιτούµενες κοινωνικές δεξιότητες που ήταν κατάλληλες για κάποια εργασία κατά τη διάρκεια της περιόδου παρατήρησης. Βάσει της αξιολόγησης, επισηµάνθηκαν τα γνωρίσµατα και τα πλεονεκτήµατα του Eric και ενθαρρύνθηκε να πιστέψει στον εαυτό του. Εφόσον ήταν σε θέση να επιδεικνύει τις απαιτούµενες κοινωνικές δεξιότητες για συγκεκριµένη χρονική περίοδο, είχε δείξει ότι γνώριζε τους κοινούς κανόνες κοινωνικής συµπεριφοράς. Παρότι ο Eric ήταν προθυµότερος να συζητά µε τους βοηθούς και να αναλογίζεται τη συµπεριφορά του, επιδείκνυε έλλειψη σεβασµού στους συναδέλφους και τους ανωτέρους του και εξακολουθούσε να παραβιάζει τους κανόνες, ωστόσο, µε µικρότερη συχνότητα. Σε µία ανασκόπηση της αξιολόγησης µε έναν συνάδελφο ψυχολόγο και την οµάδα βοηθών, προσπαθήσαµε να ανακαλύψουµε πώς θα ήταν δυνατόν η διαχείριση των προβληµάτων του να καταστεί επαρκώς ευκολότερη περιορίζοντάς τα και αναζητώντας κατάλληλο εργασιακό περιβάλλον. Προκειµένου να σταµατήσει η έκδηλη απροσάρµοστη συµπεριφορά του Eric, η οµάδα των βοηθών έπρεπε να αλλάξει στάση απέναντι στον Eric, γεγονός που σήµαινε ότι έπρεπε να του δίνουν µεγαλύτερη προσοχή όταν επιδείκνυε την επιθυµητή συµπεριφορά. Προκειµένου να τον ενθαρρύνουν ώστε να αποκτήσει µεγαλύτερη εµπιστοσύνη, οι βοηθοί έπρεπε να είναι συνεκτικοί και αξιόπιστοι στις αντιδράσεις τους. Προκειµένου να παρουσιάσουν µία κοινωνικά αποδεκτή συµπεριφορά, οι εκπαιδευτές έπρεπε να θέσουν ως πρότυπα τη δική τους εκτίµηση, κατανόηση και γνησιότητα. Προκειµένου να βελτιωθεί η αυτοπεποίθηση του Eric, έπρεπε να δηµιουργηθεί ένα περιβάλλον όπου θα µπορούσε να σηµειώνει όσο το δυνατόν µεγαλύτερη επιτυχία. Με βάσει τις δεξιότητες του Eric, κατάφερε να πιστέψει στις δυνατότητές του. Λήφθηκαν επιπλέον µέτρα για την εξασφάλιση αµειβόµενης εργασίας. Εισήχθηκε µία διαδικασία πρακτικής εξάσκησης ως ένα βήµα πριν από την τοποθέτηση στην εργασία. Προκειµένου να επιτευχθεί εξωτερική εκτίµηση και να µετρηθεί ο βαθµός στον οποίον οι υφιστάµενες ικανότητες ήταν κατάλληλες για τις απαιτήσεις της πρακτικής εξάσκησης, ο Eric τοποθετήθηκε σε διάφορες κατάλληλες θέσεις στην ανοιχτή αγορά εργασίας ως εκπαιδευόµενος, όπου είχε την ευκαιρία να βιώσει ένα περιβάλλον εργασίας όπου θα µπορούσε να φανεί χρήσιµος και όπου θα ήταν δυνατόν να εκτιµηθεί η συνεισφορά του. Λόγω της καλής αντιστοίχισης ενός µεταβατικού περιβάλλοντος εργασίας, της τροποποιηµένης στάση της οµάδας υποστήριξης, και των αναγκών του Eric, σταδιακά ήταν σε θέση να ρυθµίσει την απόδοσή του στις απαιτήσεις της ανοιχτής αγοράς εργασίας. Ο Eric θα αρχίσει να εργάζεται σε µία επίσηµη θέση πρακτικής εξάσκησης έπειτα από την οποία θα αποκτήσει σχετική πιστοποίηση µε την υποστήριξη συµβούλου εργασίας. 105

107 Κεφάλαιο 8 Αντιστοίχιση του προφίλ του πελάτη µε το προφίλ του χώρου εργασίας 8.1 Εισαγωγή Στα προηγούµενα κεφάλαια παρουσιάστηκε µία επισκόπηση του τρόπου µε τον οποίο οι εταίροι του προγράµµατος ATLAS χρησιµοποιώντας τη σειρά εργαλείων αξιολόγησης κατά την πιλοτική φάση µπορούν να δηµιουργήσουν το προφίλ ενός πελάτη. Αυτό το προφίλ του πελάτη παρέχει τα συστατικά στοιχεία για µεταγενέστερη κατάρτιση, τα οποία θα επιβεβαιωθούν περαιτέρω στο Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Είναι µεγάλης σηµασίας για την κατάρτιση η πρόσβαση σε ένα προφίλ του χώρου εργασίας, τις απαιτήσεις του οποίου πρέπει να ικανοποιεί ο πελάτης και (µελλοντικός) εργαζόµενος. Συγκρίνοντας τα δύο αυτά προφίλ, είναι δυνατή η εκτίµηση των απαιτήσεων που ικανοποιεί κάποιος πελάτης και εκείνων που δεν ικανοποιεί. Το βασικό στοιχείο αυτής της σύγκρισης προφίλ είναι οι 62 κοινωνικές δεξιότητες και οι 7 ικανότητες. Θα είναι προφανές ότι το ίδιο µπορεί να γίνει µε τις επαγγελµατικές ικανότητες. Αυτό σηµαίνει ότι οι ικανότητες δεν πρέπει να περιγράφονται µόνο όσον αφορά τις δεξιότητες, αλλά επίσης όσον αφορά τις γνώσεις, τη στάση και την εµπειρία που έχει αποκτηθεί. Φοιτητές από το Πανεπιστήµιο Εφαρµοσµένων Επιστηµών Fontys πραγµατοποίησαν στην Sterk in Werk έρευνα για τις σπουδές τους αναφορικά µε τις δυνατότητες ανάλυσης του χώρου εργασίας και απόκτησης πληροφοριών σχετικά µε το επίπεδο σε κλίµακα 5 βαθµών στο οποίο λειτουργεί ή πρέπει να λειτουργεί ο πελάτης. Ακολουθεί ένα παράδειγµα πλήρως εξασκηθείσας δεξιότητας που αφορά τα κίνητρα: Η ικανότητα Β, δεξιότητα αριθ. 13: «Ικανότητα επίδειξης παρακίνησης από κίνητρα κατά τη διάρκεια της εργασίας» µπορεί να αξιολογηθεί σε 5 επίπεδα: 1) ο πελάτης δεν είναι σε θέση να επιδείξει παρακίνηση από κίνητρα 2) ο πελάτης σπάνια δείχνει να είναι σε θέση να παρακινηθεί από κίνητρα 106

108 Κεφάλαιο 8 - Αντιστοίχιση του προφίλ του πελάτη µε το προφίλ του χώρου εργασίας 3) ο πελάτης συχνά δείχνει να είναι σε θέση να παρακινηθεί από κίνητρα 4) ο πελάτης είναι σε θέση να επιδείξει παρακίνηση από κίνητρα 5) ο πελάτης επιδεικνύει παρακίνηση από κίνητρα Η συλλογή κατ αυτόν τον τρόπο στοιχείων σχετικά µε τους χώρους εργασίας στους διάφορους τοµείς ή τις µορφές εργασίας, µπορεί να δείξει στο µέλλον το µέσο επίπεδο που πρέπει να έχει ένας πελάτης εάν θέλει να εργαστεί µε επιτυχία σε έναν τέτοιον χώρο εργασίας. Παράλληλα θα καταστεί σαφές ότι ορισµένοι εργοδότες έχουν µεγαλύτερες απαιτήσεις από άλλους. Είναι σηµαντικό να υπάρχει χώρος για επιπρόσθετα σχόλια σχετικά µε το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να πραγµατοποιείται η δραστηριότητα στον χώρο εργασίας. Αυτό µπορεί, παραδείγµατος χάρη, να αναφέρεται σε ακανόνιστες ώρες εργασίας, οδηγίες ως προς τον κώδικα ένδυσης, τη σωµατική καταπόνηση κ.λπ. Εφόσον δηµιουργηθούν και τα δύο προφίλ µε την ίδια µορφή είναι δυνατή η σύγκριση µεταξύ τους. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µόνο όταν η µία εικόνα τοποθετείται απευθείας επάνω στην άλλη. Κατ αυτόν τον τρόπο µπορεί να προσδιοριστεί µε τρόπο πολύ απλό εάν ο πελάτης έχει επαρκή ή µη προσόντα όσον αφορά τις κοινωνικές δεξιότητες. Εδώ προσθέτουµε ότι απαιτείται επίβλεψη όσον αφορά το γεγονός ότι οι εκάστοτε κοινωνικές ικανότητες ή, ορισµένες φορές, οι κοινωνικές ικανότητες που αφορούν την αγορά εργασία δεν µπορούν να αντισταθµιστούν από άλλες. Η δηµιουργία των δύο προφίλ σηµαίνει ότι πρέπει να συλλεγούν πληροφορίες τόσο από τον πελάτη όσο και από τον χώρο εργασίας. Η διαδικασία συλλογής αυτών των πληροφοριών µπορεί να χωριστεί σε συνεντεύξεις, τη συλλογή λεπτοµερειών δοκιµασιών και σε πιθανές παρατηρήσεις. 8.2 Προφίλ του πελάτη Σε ένα παράδειγµα που ακολουθεί ενός προγράµµατος αξιολόγησης είναι δυνατή η απόκτηση πρόσβασης στις απαραίτητες πληροφορίες: εδώ γίνεται αναφορά στην ανάλυση της περιγραφής της οµάδας στόχου βάσει των εξής παραγόντων: γενική ευφυΐα, κοινωνική συναισθηµατική λειτουργία, ιστορικό του πελάτη, κοινωνικό επίπεδο και περιβάλλον, παράγοντας σωµατικών ικανοτήτων. Παράδειγµα προγράµµατος αξιολόγησης: 1. Συµπλήρωση του εντύπου εγγραφής του πελάτη για την παροχή των στοιχείων του όπως όνοµα, διεύθυνση, τόπος κατοικίας κ.λπ. 2. Συνέντευξη µε τον πελάτη σύµφωνα µε τη µέθοδο STARR για την εκµαίευση στοιχείων σχετικά µε τις ικανότητες που διαθέτει, από οποιαδήποτε πηγή. 107

109 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 3. Συνεντεύξεις µε το δίκτυο του πελάτη: γονείς (εκπρόσωποι), καθηγητές και άλλα άτοµα. 4. Συλλογή πληροφοριών σχετικά µε το ιστορικό των κοινωνικών ικανοτήτων µε τη χρήση εργαλείων αξιολόγησης. 5. Συλλογή πληροφοριών σχετικά µε το επάγγελµα της επιλογής του πελάτη µε τη χρήση δοκιµασιών επαγγελµατικής καθοδήγησης. 6. Συλλογή πληροφοριών σχετικά µε διάφορες (σύντοµες) εµπειρίες εργασίας. 7. Συλλογή πληροφοριών από τον ίδιο τον πελάτη στο Χαρτοφυλάκιό του. Προφίλ αναφορικά µε τις κοινωνικές και τις επαγγελµατικές ικανότητες: - Τι θέλω... - Τι µπορώ... - Ποιος είµαι Πρόγραµµα κατάρτισης Παραρτήµατα: Πιστοποιητικά Εκθέσεις Φωτογραφίες, κλπ. Ο πελάτης γράφει το δικό του Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Εφόσον υπάρχει σαφήνεια σχετικά µε το προφίλ του πελάτη, είναι σηµαντική η ανεύρεση του κατάλληλου χώρου εργασίας για την κατάρτιση. Εάν προκύπτει σαφώς από την πιλοτική φάση ότι κάποιος πελάτης θέλει να εργαστεί σε σούπερ µάρκετ, δεν προσφέρει κάθε σούπερ µάρκετ το κατάλληλο κλίµα για την κατάρτιση του πελάτη ώστε να αποκτήσει τις απαιτούµενες ικανότητες. Ο αριθµός των εργαζόµενων, ο τρόπος µε τον οποίο παρέχεται η υποστήριξη, ακόµη και ο αριθµός και το είδος των πωλούµενων προϊόντων καθορίζουν εάν κάποιος χώρος εργασίας καλύπτει τις ανάγκες του πελάτη. Συνεπώς, εκτός από το προφίλ του πελάτη, απαιτείται το προφίλ του µελλοντικού χώρου εργασίας προκειµένου να διαπιστωθεί εάν: ο χώρος εργασίας παρέχει τις κατάλληλες εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις απαιτούνται προσαρµογές του χώρου εργασίας ο χώρος εργασίας δεν παρέχει τις κατάλληλες εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις 8.3 Προφίλ του χώρου εργασίας Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης του προγράµµατος ATLAS, οι εταίροι απέκτησαν εµπειρία στην κατάρτιση προφίλ των χώρων εργασίας. Αυτό συνέβη µε δύο τρόπους, πρώτον µε τη δηµιουργία ενός προφίλ ικανοτήτων αναφορικά µε τον χώρο εργασίας και δεύτερον µε την περιγραφή του χώρου εργασίας. 108

110 Κεφάλαιο 8 - Αντιστοίχιση του προφίλ του πελάτη µε το προφίλ του χώρου εργασίας ηµιουργία προφίλ ικανοτήτων αναφορικά µε τον χώρο εργασίας. Σύµφωνα µε την περιγραφή που παρέχεται στην εισαγωγή, το εργαλείο που χρησιµοποιείται για τη δηµιουργία του προφίλ ενός πελάτη, µπορεί να χρησιµοποιηθεί επίσης για τη δηµιουργία του προφίλ ενός χώρου εργασίας. Αντί για την περιγραφή του επιπέδου του πελάτη, περιγράφεται ο χώρος εργασίας. Αντιστοιχίζοντας τα δύο προφίλ καθίσταται σαφές εάν είναι δυνατή η επίτευξη επιτυχούς τοποθέτησης ή/ και καθίστανται σαφείς οι ενέργειες που απαιτούνται προκειµένου να επιτευχθεί αυτό. Αυτές οι ενέργειες καθορίζονται από τον πελάτη στο Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Περιγραφή του χώρου εργασίας Μία περιγραφή καλύπτει τις εξής πτυχές (όλες οι πτυχές παρουσιάζονται µε παραδείγµατα από τον τοµέα της φυτοκοµίας: γενικές πληροφορίες (επωνυµία εταιρίας, τοποθεσία, τηλέφωνο επικοινωνίας κ.λπ.) προσωπικό (σύνθεση: αριθµός προσωπικού, ηλικία, αντιστοιχία αντρών/ γυναικών, κατάρτιση, ρόλος/ αρµοδιότητες) επαγγελµατικό πλαίσιο: το τµήµα διαθέτει µονάδα ουσιαστικής συντήρησης, δασοπονίας, εργασία σε θερµοκήπιο, περισυλλογή αποβλήτων κ.λπ. δραστηριότητες: σκάψιµο, σκάλισµα, φύτευση, κοπή χόρτου, δηµιουργία κήπου, διευθέτηση περιβαλλοντικού χώρου κ.λπ. προϊόντα (αριθµός, τύπος κ.λπ.): αφορά στη δηµιουργία ιδιωτικών κήπων ή στη συλλογή λουλουδιών που θα πωληθούν σε κάποιο κατάστηµα κ.λπ. τύπος επαγγελµατικής στάσης: σωµατική βαριά/ ελαφριά εργασία, πολλή ορθοστασία/ καθιστική εργασία/ πολύ περπάτηµα, εργασία σε εξωτερικούς χώρους/ σε θερµοκήπιο κ.λπ. περιπλοκότητα της εργασίας: υπάρχουν πολλά/ λίγα διαφορετικά περιβάλλοντα εργασίας, η εργασία απαιτεί ευελιξία κ.λπ. νοµική θέση/ απαιτήσεις ασφαλείας: βιοµηχανική ένδυση, χειρισµός επικίνδυνων υλικών, ασφάλιση εξοπλισµού και εργαλείων κ.λπ. δυνατότητες παρακολούθησης, πολλή ή λίγη επίβλεψη, καθοδήγηση από εσωτερικό ή εξωτερικό σύµβουλο καθηµερινή ρουτίνα: ώρες εργασίας, διαλείµµατα για κάπνισµα, διαλείµµατα για φαγητό, αργίες και διακοπές κ.λπ. υγεία/ υγιεινή: επιτρέπεται το κάπνισµα στον χώρο εργασίας, υπάρχει επαρκής εξαερισµός κ.λπ. εξωτερικοί παράγοντες: επισκέψεις από πελάτες, προµηθευτές κ.λπ. (συγκεκριµένες) απαιτήσεις που αφορούν το προσωπικό: συµφωνίες σχετικά µε υπερωρίες, συµµετοχή στις κοινωνικές εκδηλώσεις τις εταιρίας κ.λπ. γενικά ισχύοντες κανόνες και συµφωνίες (οµάδες προσωπικού, ποδοσφαιρική οµάδα τις εταιρίας, διαβούλευση κ.λπ.) ευκαιρίες σταδιοδροµίας/ επιµόρφωσης Η περιγραφή µε αυτόν τον τρόπο του χώρου εργασίας δηµιουργεί µία εικόνα της πιθανής επιτυχίας της τοποθέτησης κάποιου πελάτη στον συγκεκριµένο χώρο εργασίας 109

111 Κεφάλαιο 9 ιακρατικές εµπειρίες Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουµε λεπτοµερέστερα το ιστορικό του προγράµµατος ATLAS: τους λόγους για τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδοτεί προγράµµατα όπως το ATLAS, τα πλεονεκτήµατα για τους οργανισµούς του τοµέα στο πλαίσιο διακρατικής συνεργασίας, τις επιπτώσεις των ευρωπαϊκών προγραµµάτων σχετικά µε τα ΑΜΕΑ στην Ευρώπη. Κατά τη συγγραφή αυτού του άρθρου χρησιµοποιήσαµε πληροφορίες από τις εξής πηγές: Τον δικτυακό τόπο της Γενικής ιεύθυνσης Εκπαίδευσης και Πολιτισµού Το Σχέδιο ράσης του Συµβουλίου της Ευρώπης για την προαγωγή των δικαιωµάτων και της πλήρους συµµετοχής των ατόµων µε ειδικές ανάγκες στην κοινωνία: βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόµων µε ειδικές ανάγκες στην Ευρώπη Χρηµατοδότηση από την ΕΕ και το πρόγραµµα Leonardo da Vinci Το ATLAS είναι ένα διακρατικό πρόγραµµα, το οποίο χρηµατοδοτείται από το πρόγραµµα Leonardo da Vinci της Γενικής ιεύθυνσης Εκπαίδευσης και Πολιτισµού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σαφώς ο µεγαλύτερος φορέας χρηµατοδότησης της Ευρώπης. Εκτιµάται ότι ένα δισεκατοµµύριο ευρώ (από έναν συνολικό προϋπολογισµού ύψους περίπου 100 δισεκατοµµυρίων ευρώ) διατίθεται για δράσεις ΜΚΟ, και αυτό δεν είναι όλο. Σχεδόν κάθε δράση που διαθέτει πραγµατικά ευρωπαϊκή διάσταση και µπορεί να συσχετιστεί µε τις πολιτικές της ΕΕ µπορεί να εξασφαλίσει έναν προϋπολογισµό. Το βασικό θέµα είναι να υπάρχει καλή στρατηγική για απόκτηση πρόσβασης στους προϋπολογισµούς της ΕΕ. Αρχικά, πρέπει να καταστεί σαφές ότι η Επιτροπή δεν είναι χρηµατοδοτικός οργανισµός και ότι δεν διαθέτει τον προϋπολογισµό για την ίδια. Ο στόχος της Επιτροπής και των κονδυλίων του προϋπολογισµού της και των προγραµµάτων της είναι η προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και η εφαρµογή της νοµοθεσίας της ΕΕ. Οι δράσεις και τα προγράµµατα αποτελούν ιδανικά µέσα εφαρµογής των πολιτικών. Το ίδιο ισχύει για προγράµµατα όπως το ATLAS. 110

112 Κεφάλαιο 9 - ιακρατικές εµπειρίες Το πρόγραµµα Leonardo da Vinci είναι ένα από τα χρηµατοδοτικά προγράµµατα της Γενικής ιεύθυνσης Εκπαίδευσης και Πολιτισµού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Λιγότερο γνωστό από το θυγατρικό του πρόγραµµα, το Socrates (το οποίο περιλαµβάνει µεταξύ άλλων το πολύ γνωστό πρόγραµµα Erasmus ανταλλαγής πανεπιστηµιακών φοιτητών), το πρόγραµµα Leonardo διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην προετοιµασία των ευρωπαίων πολιτών για την είσοδό τους στην ταχέως εξελισσόµενη αγορά εργασίας, µειώνοντας έτσι την ανεργία (ένα από τα κύρια πολιτικά προβλήµατα της ΕΕ). Λαµβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των εταιριών, το πρόγραµµα συµβάλλει στη δηµιουργία ευρωπαϊκού ειδικευµένου εργατικού δυναµικού για έναν ολοένα ανταγωνιστικότερο κόσµο. Λαµβάνοντας υπόψη αυτήν την αποστολή, το πρόγραµµα Leonardo da Vinci έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ευρωπαίους πολίτες να βελτιώνουν τις δεξιότητές τους καθ όλη τη ζωή τους. Στο πλαίσιο αυτό, προάγει την κινητικότητα, την καινοτοµία και την ποιότητα της κατάρτισης µέσω της διακρατικής συνεργασίας διαφόρων παραγόντων στον τοµέα της επαγγελµατικής κατάρτισης, όπως είναι εκπαιδευτικοί φορείς, σχολές επαγγελµατικής κατάρτισης, πανεπιστήµια, επιχειρήσεις ή φορείς παροχής υπηρεσιών για ΑΜΕΑ. Το πρόγραµµα αποσκοπεί να υποστηρίξει και να συµπληρώσει τις δράσεις των κρατών µελών, σεβόµενο πλήρως την ευθύνη τους για το περιεχόµενο και την οργάνωση της επαγγελµατικής κατάρτισης, και την πολιτισµική και γλωσσολογική πολυµορφία τους. Το πρόγραµµα Leonardo da Vinci παρέχει χρηµατοδότηση για έξι τύπους σχεδίων: Κινητικότητας (τοποθέτηση στην εργασία και ανταλλαγές εκπαιδευτών) Πιλοτικά σχέδια (παραγωγή υλικού εκµάθησης γλωσσών αναφορικά µε την επαγγελµατική κατάρτιση) ιακρατικά δίκτυα (µεταφορά και ανταλλαγή εµπειριών και ορθών πρακτικών) Γλωσσικέ ς ικανότητες (παραγωγή εκπαιδευτικών υλικών για την ανάπτυξη της καινοτοµίας και της ποιότητας στην κατάρτιση, συµπεριλαµβανοµένων θεµατικών δράσεων) Υλικά αναφοράς (έρευνα και στατιστικά στοιχεία) Κοινές δράσεις (έργα συνεργασίας µε άλλα χρηµατοδοτικά προγράµµατα) Το ATLAS είναι ένα πιλοτικό πρόγραµµα. Τα πιλοτικά προγράµµατα αποτελούν το µέσο για τη βελτίωση της ποιότητας και την προώθηση της καινοτοµίας στην επαγγελµατική κατάρτιση. ιατίθεται κοινοτική υποστήριξη για τον σχεδιασµό, την ανάπτυξη, τη δοκιµή, την αξιολόγηση και τη διάδοση καινοτόµων πρακτικών όσον αφορά µεθόδους, περιεχόµενο ή προϊόντα στον τοµέα της επαγγελµατικής κατάρτισης και του προσανατολισµού. 111

113 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τα πιλοτικά προγράµµατα έχουν ως στόχο να προωθήσουν τη διαδικασία της καινοτοµίας και να βελτιώσουν την ποιότητα της κατάρτισης και του επαγγελµατικού προσανατολισµού. Πρέπει να αναπτύσσουν απτά προϊόντα χρησιµοποιώντας νέες πληροφορίες και τεχνολογίες επικοινωνίας όπου είναι κατάλληλο. Μία από τις προστιθέµενες αξίες του προγράµµατος ATLAS είναι η εστίαση στα ΑΜΕΑ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις προτάσεις του προγράµµατος που αποσκοπούν στην κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών ατόµων που αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο του αποκλεισµού από την αγορά εργασίας. 9.2 Η σπουδαιότητα των διακρατικών προγραµµάτων για τον τοµέα των ΑΜΕΑ στην Ευρώπη Την τελευταία δεκαετία έλαβαν χώρα στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον πλανήτη σηµαντικές πολιτικές, οικονοµικές, κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές. Αυτές οι αλλαγές είχαν επίσης επιπτώσεις στην χάραξη πολιτικών σχετικών µε τα ΑΜΕΑ και στον τοµέα γενικότερα. Πραγµατοποιήθηκε µία θεµελιώδης µετατόπιση από το ιατρικό µοντέλο το οποίο τόνιζε τις ειδικές ανάγκες σε ένα µοντέλο κοινωνικό και ανθρωπίνων δικαιωµάτων µε στόχο την απόκτηση πλήρους ιδιότητας πολίτη, από τις διακρίσεις στην ένταξη,... Προγράµµατα όπως το ATLAS διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην ανεύρεση καινοτόµων λύσεων για τη βελτίωση της διαβίωσης των ΑΜΕΑ στην Ευρώπη. Το ATLAS συνδυάζει πολλούς από τους σηµαντικότερους στόχους της ΕΕ: αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των ΑΜΕΑ µέσω της βελτίωσης της επαγγελµατικής τους κατάρτισης (παιδείας), µη διάκριση και ίσες ευκαιρίες. Προσθέτοντας την πτυχή των κοινωνικών ικανοτήτων στην επαγγελµατική κατάρτιση, καθίσταται ευκολότερη για τα ΑΜΕΑ η καλύτερη ένταξή τους στην κοινωνία. Η απασχόληση πράγµατι αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της κοινωνικής ένταξης και της οικονοµικής ανεξαρτησίας για όλους του πολίτες σε ηλικία εργασίας. Συγκριτικά µε τα άτοµα χωρίς ειδικές ανάγκες, τα ποσοστά απασχόλησης και δραστηριοποίησης των ΑΜΕΑ είναι πολύ χαµηλά. Οι πολιτικές για την αύξηση του ποσοστού δραστηριοποίησης πρέπει να αποκτήσουν πολυµορφία, σύµφωνα µε το δυνητικό απασχόλησης των ΑΜΕΑ, και να καταστούν πλήρεις, προκειµένου να αντιµετωπίσουν όλα τα εµπόδια στη συµµετοχή στο εργατικό δυναµικό. Η βελτίωση της κατάστασης της απασχόλησης των ΑΜΕΑ δεν θα ωφελήσει µόνον τα ίδια τα ΑΜΕΑ αλλά επίσης τους εργοδότες και την κοινωνία στο σύνολό της. Ο επαγγελµατικός προσανατολισµός και η βοήθεια διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο διότι βοηθούν τα άτοµα στην ανεύρεση των καταλληλότερων για αυτά δραστηριοτήτων και στην καθοδήγηση των εκπαιδευτικών αναγκών ή της µελλοντικής απασχόλησης. 112

114 Κεφάλαιο 9 - ιακρατικές εµπειρίες Η πολυµορφία πρέπει να αποτελεί προστιθέµενη αξία: απαιτείται εστίαση στις ικανότητες ενός ατόµου και όχι στις ειδικές του ανάγκες. Νέοι τύποι εργασίας και εργαζοµένων, αλλά απαιτείται κυρίως καλύτερη αντιστοίχιση µεταξύ αυτών των δύο. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο το πρόγραµµα ATLAS συµβάλλει στην ενεργή ένταξη των ΑΜΕΑ στην κοινωνία. Είναι ζωτικής σηµασίας να διαθέτουν τα ΑΜΕΑ πρόσβαση σε αξιολογήσεις, επαγγελµατικό προσανατολισµό και κατάρτιση προκειµένου να εξασφαλίζεται η ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους. Το ίδιο ισχύει για την παιδεία. Η παιδεία αποτελεί βασικό παράγοντα για την εξασφάλιση της κοινωνικής ένταξης και ανεξαρτησίας για όλους τους ανθρώπους, συµπεριλαµβανοµένων των ΑΜΕΑ. Οι κοινωνικές επιρροές, παραδείγµατος χάρη, των µελών της οικογενείας και των φίλων συµβάλλουν επίσης. Η δηµιουργία ευκαιριών για τη συµµετοχή των ΑΜΕΑ στην παιδεία και την απασχόληση δεν είναι σηµαντική µόνο για τα ίδια τα ΑΜΕΑ, αλλά ωφεληθούν από αυτή επίσης άτοµα χωρίς ειδικές ανάγκες διότι θα κατανοήσουν την ανθρώπινη πολυµορφία. Απαιτείται µία καλή παιδεία προκειµένου να είναι κανείς σε θέση να αποδώσει στην αγορά εργασίας. Ένα από τα συµπεράσµατα του προγράµµατος ATLAS ήταν η κατεπείγουσα ανάγκη προσωπικού µε διαφορετική κατάρτιση και προσωπικού πρώτης γραµµής για την καλύτερη κατάρτιση µε στόχο την ανάπτυξη άλλων ικανοτήτων σε ΑΜΕΑ. Συνεπώς αποκοµίσαµε ότι δεν αρκεί η εκπαίδευση των ΑΜΕΑ, αλλά απαιτείται επίσης η εκπαίδευση των εκπαιδευτών και ολόκληρης της κοινωνίας. Προγράµµατα όπως το ATLAS διευκολύνουν την πραγµατοποίηση των πρώτων βηµάτων προς την αλλαγή. 9.3 Η σπουδαιότητα των διακρατικών προγραµµάτων για τους οργανισµούς του τοµέα Η ποιότητα της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών έχει αυτή τη στιγµή µεγάλη προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση και των διαφόρων φορέων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε διάφορους τοµείς στην Ευρώπη. Υπάρχει κατεπείγουσα ανάγκη για την ανάπτυξη καλύτερης κατανόησης στην ΕΕ των απαραίτητων συνθηκών προκειµένου οι κοινωνικές υπηρεσίες να είναι σε θέση να επιτυγχάνουν τους βασικούς στόχους τους και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες εκείνων που τις χρησιµοποιούν. Αυτό έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα σε ένα πλαίσιο όπου ο τρόπος οργάνωσης και χρηµατοδότησης των κοινωνικών υπηρεσιών εξελίσσεται ταχέως, δηµιουργώντας νέες προκλήσεις και ευκαιρίες. Ως ευρωπαϊκό δίκτυο, η Ευρωπαϊκή Ένωση Παρεχόντων Υπηρεσίες για τα Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες (EASPD) φρονεί ότι ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας στην Ευρώπη για την ΕΕ, είναι η υιοθέτηση ευρωπαϊκών αρχών ποιότητας βασιζόµενων σε αποτελέσµατα αντί των προτύπων ποιότητας. Τα πρότυπα ποιότητας θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, ενώ οι αρχές ποιότητας είναι αποτελεσµατικότερες σε επίπεδο ΕΕ. 113

115 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Η ποιότητα πρέπει να εξασφαλίζεται σε διασυνοριακό επίπεδο, σε παραδόσεις και πολιτισµούς. Εάν η Ευρώπη θέλει να συµφωνήσει σε κοινές αρχές στον τοµέα παροχής υπηρεσιών σε ΑΜΕΑ, είναι σηµαντικό να ενθαρρύνει τις διαπολιτισµικές και διακρατικές επαφές µέσω προγραµµάτων. Τα πιλοτικά προγράµµατα όπως το ATLAS λειτουργούν εργαστηριακά όσον αφορά τους υποτυπώδεις δείκτες αναφοράς. Τέτοια προγράµµατα είναι σηµαντικά προκειµένου για µεµονωµένους οργανισµούς να είναι σε θέση να αξιολογούν τις εκπαιδευτικές µεθόδους που χρησιµοποιούνται στους κόλπους τους. Τα προγράµµατα στο πλαίσιο του προγράµµατος Leonardo, όπως το ATLAS, ωθούν την καινοτοµία προς τη σωστή κατεύθυνση. Η συµµετοχή σε διακρατικά προγράµµατα ωθεί τους οργανισµούς να αναλογίζονται συνεχώς τις δικές τους µεθόδους εργασίας και κατάρτισης. Οι οργανισµοί µαθαίνουν περισσότερα όταν αντιµετωπίζουν διαφορετικές γνώµες και τρόπους εργασίας που θεµελιώνονται σε άλλα κοινωνικά ή πολιτισµικά πλαίσια. Η επαφή µε ενθουσιώδη άτοµα σηµαίνει επίσης τη δηµιουργία ενθουσιασµού σε όλα τα εµπλεκόµενα µέρη. Εκτός της εργαστηριακής λειτουργίας και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών, τα πιλοτικά προγράµµατα αποτελούν ένα σηµαντικό πλεόνασµα όσον αφορά τη διαχείριση ανθρωπίνων πόρων. Τα προγράµµατα όπως το ATLAS προσφέρουν στα µέλη το προσωπικού την ευκαιρία να µάθουν σχετικά µε νέες µεθόδους, να γνωρίσουν διαφορετικούς τρόπους εργασίας και να µάθουν από άλλους οργανισµούς. Είναι επίσης δυνατή η ανταλλαγή πληροφοριών χωρίς να τίθεται θέµα ανταγωνισµού. Χάρη σε αυτά τα προγράµµατα και στα µοντέλα ορθών πρακτικών άλλων οργανισµών, είναι δυνατή η απόκτηση νέων γνώσεων από τους συνεργαζόµενους οργανισµούς προκειµένου να βελτιωθεί η ποιότητα της παροχής υπηρεσιών. Η συνεργασία ATLAS υπήρξε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα χάρη στη συµµετοχή ενός εταίρου από την Ανατολική Ευρώπη. Η αµφίδροµη ανταλλαγή µοντέλων ορθών πρακτικών βελτίωσε σηµαντικά τη συνεργασία. Ορισµένες φορές προκαλεί έκπληξη σε οργανισµούς από τη υτική Ευρώπη όταν βλέπουν οργανισµούς µε λιγότερα κονδύλια να παρέχουν υπηρεσίες ποιότητας καλύτερης από αυτήν κάποιων υπηρεσιών στη δύση. Από την άλλη, αυτή η διακρατική συνεργασία αποτελεί έναν ιδανικό τρόπο για να µάθουν οι οργανισµοί στην Ανατολική Ευρώπη νέες τεχνικές και να απαλλαγούν από τις άκαµπτες κάθετες δοµές που συχνά υπάρχουν εκεί. Η διαχείριση του προγράµµατος και οι σχετικές συναντήσεις πραγµατοποιούνται οριζόντια: είναι δυνατή η ανταλλαγή ιδεών µεταξύ των µελών του προσωπικού και των υψηλόβαθµων στελεχών. Αυτό συνεπάγεται τη βελτίωση της ανάπτυξης µεµονωµένων µελών του προσωπικού που συνδέονται µε το πρόγραµµα. 114

116 Κεφάλαιο 9 - ιακρατικές εµπειρίες 9.4 Συµπεράσµατα Το πρόγραµµα ATLAS διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο ως προς τις δυνατότητες δικτύωσης µεταξύ των φορέων παροχής υπηρεσιών για ΑΜΕΑ. Η δικτύωση και η ανταλλαγή ορθών πρακτικών οδηγούν στην καινοτοµία και αυτή απαιτείται για την αντιµετώπιση των γρήγορων αλλαγών που λαµβάνουν χώρο στον τοµέα, όπως είναι η αυξανόµενη τάση για τη µείωση των δαπανών. Τα πιλοτικά προγράµµατα µπορούν να φέρουν στην επιφάνεια αδυναµίες στις διάφορες πολιτικές περί των ΑΜΕΑ στα κράτη µέλη και στον χώρο αυτόν γενικότερα. Εκτός του εντοπισµού αδυναµιών, είναι επίσης δυνατή η ανεύρεση πιθανών λύσεων. Αυτές οι λύσεις µπορούν να εφαρµοστούν σε επίπεδο κρατών µελών και σε ευρωπαϊκό επίπεδο µε απώτερο σκοπό την πολιτική και διαρθρωτική υλοποίηση των πορισµάτων. Το έργο της EASPD βασίζεται σε τρεις πυλώνες: Καινοτοµία (µέσω της ανάπτυξης ερευνητικών δράσεων όπως το πρόγραµµα ATLAS και της συµµετοχής σε αυτές), Επιπτώσεις (µέσω της παρακολούθησης της εξέλιξης των ευρωπαϊκών πολιτικών, της απόκρισης και της άσκησης επιρροής σε αυτήν) και Ενηµέρωση (µέσω της συνεργασίας οργανισµών από ολόκληρη την Ευρώπη και της παροχής σε αυτές πληροφοριών σχετικά µε τις εξελίξεις στον τοµέα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο). Τα προγράµµατα όπως το ATLAS τροφοδοτούν και τους τρεις πυλώνες: δεν βοηθούν απλώς τον τοµέα να εστιάσει στις ορθές πρακτικές, αλλά επίσης, και ίσως αυτό είναι σηµαντικότερο, µας κατευθύνουν προς τις ορθές πρακτικές για την ανάληψη καλών δράσεων. 9.5 Προσωπικές εµπειρίες ενός Βέλγου εκπαιδευτή στο πλαίσιο του προγράµµατος ATLAS Ως σύµβουλος εργασίας παρέχω υποστήριξη σε άτοµα για την ανάπτυξη δεξιοτήτων που σχετίζονται µε την παραγωγή, π.χ. κοινωνικών δεξιοτήτων. Η µέθοδος είναι γνωστή ως «υποστηριζόµενη απασχόληση». Αυτό το είδος της υποστήριξης µειώνεται σε φάσεις όπου οι πελάτες αποκτούν µεγαλύτερη ανεξαρτησία στην εργασία τους. Χρησιµοποιώ αυτή τη µορφή υποστήριξης για να κάνω τις εξής ερωτήσεις στον εαυτό µου: «Τι µπορεί ή τι δεν µπορεί να κάνει επαρκώς αυτό το άτοµο στην παραγωγή;» Με άλλα λόγια η κατάλληλη συµπεριφορά είναι η συµπεριφορά που απαιτείται από έναν εργαζόµενο στην παραγωγή. Τι θέλει αυτό το άτοµο να του πω σχετικά µε τη συµπεριφορά του; Πώς µπορώ να ελέγχω τη συµπεριφορά του; Μπορώ να την ελέγχω µε τρόπο θετικό στην παραγωγή σύµφωνα µε τις συµπεριφορικές απαιτήσεις του εργοδότη; Προκειµένου να λάβω απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις πρέπει να µελετήσω τα κίνητρα για τη συµπεριφορά κάποιου, π.χ. τι κάνει κάποιον ικανό και πως µπορώ εγώ να ασκήσω επιρροή σε αυτό; Τι σηµαίνει να είναι κάποιος κοινωνικώς ικανός και από τι/ ποιον/ πως ελέγχεται αυτό; 115

117 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Το πρόγραµµα ATLAS διεύρυνε τις απόψεις µου σχετικά µε την αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων και συνειδητοποίησα περισσότερο την περιπλοκότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι κατευθυντήριες γραµµές ορθών πρακτικών που παρέχει το ATLAS είναι χρήσιµες εάν γνωρίζεις για τι µιλάς. Χάρη στο εγχειρίδιο του ATLAS εξοικειώθηκα περισσότερο µε την έννοια των «κοινωνικών ικανοτήτων». Το τι σηµαίνει. Υπήρξε χρήσιµη η αναφορά περιπτώσεων όπου σκέφτεσαι λαµβάνοντας ή µη λαµβάνοντας υπόψη τις ικανότητες. Πώς αντιµετωπίζω την κατάσταση (πριν και µετά) τώρα που έχω αυτές τις πληροφορίες; Όταν όλα γίνονται σωστά, πιστεύω ότι θα είναι χρήσιµο αργότερα να επιλεγεί ένα εργαλείο και να χρησιµοποιηθεί. Εγώ επέλεξα το εργαλείο παρατήρησης ACIS. Πιστεύω πως το ACIS είναι ένα καλό εργαλείο µέτρηση εάν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις που περιγράφονται στην περίληψη του µοντέλου. Το εργαλείο είναι πρακτικό εάν µπορείς να συζητάς την ερµηνεία των παρατηρήσεών σου µε τον πελάτη. Τότε µπορείς, σε διαβούλευση µε τον πελάτη, να αποφασίσεις να λάβεις τους περιορισµούς στις δεξιότητες ως αφετηρία για την κατάρτιση. Ο κεντρικός στόχος είναι η απόδοση στην παραγωγή. Μπορείς έτσι να προσαρµόσεις το εκπαιδευτικό σου πρόγραµµα. Οι πελάτες µπορούν, στο βαθµό του δυνατού, να επισηµάνουν τις προτεραιότητές τους. Το εργαλείο µπορεί να χρησιµοποιηθεί επίσης ως µέσο, ένα είδος καταλόγου ελέγχου, προκειµένου να διαπιστωθεί εάν τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης συµπίπτουν µε την εντύπωση που είχες ήδη σχηµατίσει σχετικά µε το επίπεδο των δεξιοτήτων του πελάτη. Το εργαλείο ACIS διεύρυνε και σαφώς προσδιόρισε τις παρατηρήσεις µου, γεγονός που αποτελεί πλεονέκτηµα. Ωστόσο, είναι λίγο επικίνδυνο όταν ως καταναλωτής της δοκιµασίας παρατήρησης πρέπει να αποφύγεις να εστιάσεις σε αυτά που έχεις παρατηρήσει, και να βγάλεις πολύ γρήγορα συµπεράσµατά σχετικά µε τη συµπεριφορά του πελάτη τη συγκεκριµένη χρονική στιγµή. Είναι σηµαντικό να συνεχίσεις να εξετάζεις την πλήρη εικόνα του πελάτη πριν από την έναρξη της αξιολόγησης και της κατάρτισης. Ως πλήρη εικόνα εννοώ τον πελάτη σαν ολότητα, τις εµπειρίες του, τον ολισµό του, τη φύση της αναπηρίας του, το ιστορικό του, τις συναισθηµατικές ικανότητές του κ.λπ. Οι πληροφορίες που αποκοµίζεις από την παρατήρηση µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη συµπλήρωση της αξιολόγησης του πελάτη, µίας αξιολόγησης που αναπτύσσεται µαζί µε τον πελάτη. Τέλος, θα ήθελα κλείνοντας να πω ότι οι κοινωνικές ικανότητες ενός ατόµου απαιτούν ένα πλαίσιο και κατάρτιση. Για αυτό απαιτούνται οι κατάλληλες γνώσεις. Το πρόγραµµα ATLAS σαφώς συνέβαλλε ώστε η εργασία να εστιάσει περισσότερο σε αυτό το θέµα εντός του πλαισίου της µεθόδου «υποστηριζόµενης εργασίας». 9.6 Προσωπικές εµπειρίες του προωθητή του προγράµµατος ATLAS Στο πλαίσιο των διακρατικών ανταλλαγών, επισκεφτήκαµε ένα σχολείο ειδικής εκπαίδευσης στον νοµό Targu-Mures στη Ρουµανία. Όταν φύγαµε από το σχολείο, προσέξαµε έναν νεαρό άντρα στην άλλη πλευρά του δρόµου που στο ένα χέρι κρατούσε κάτι σαν σκούπα µάγισσας και στην άλλη ένα κοµµάτι ψωµί. 116

118 Κεφάλαιο 9 - ιακρατικές εµπειρίες Ο οδηγός µας µάς είπε ότι ήταν πρώην µαθητής στο σχολείο και ότι πήγαινε από κατάστηµα σε κατάστηµα και ρωτούσε αν µπορούσε να καθαρίσει το πεζοδρόµιο έξω από το κατάστηµα µε αντάλλαγµα ένα κοµµάτι ψωµί. Αναρωτήθηκα ποιο θα είναι το µέλλον αυτού του παιδιού, αλλά και το µέλλον των άλλων µαθητών του σχολείου που είχαµε επισκεφτεί. Παρότι το πρόγραµµα ATLAS δεν προσφέρει λύσεις σε όλα αυτά τα προβλήµατα, ήλπιζα ότι οι εµπειρίες από το πρόγραµµά µας θα συνέβαλλαν σε µία καλύτερη προοπτική. Επιστρέφοντας στη χώρα µου δέχτηκα µία αίτηση από ένα 15χρονο αγόρι που είχε ήδη επισκεφτεί περισσότερα από 12 διαφορετικά σχολεία και κέντρα νέων. Από το φάκελό του προέκυπτε ότι τα προβλήµατα που παρουσίαζε το αγόρι ήταν τόσο δύσκολα που κανένα σχολείο ή κέντρο δεν µπορούσε να τα αντιµετωπίσει. Αναρωτήθηκα πως θα µπορούσε ο οργανισµός µου να αντιµετωπίσει τα πράγµατα διαφορετικά ώστε να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Ήταν η συµπεριφορά του πράγµατι τόσο µη αντιµετωπίσιµη; Ο προσωπικός του φάκελος ήταν γεµάτος από τέτοιες λεπτοµέρειες. Ωστόσο, πουθενά δεν υπήρχαν στοιχεία έρευνας προκειµένου να αποκαλυφθούν τα αίτια των προβληµάτων της συµπεριφοράς του. Τα αίτια της συνεχούς αποτυχίας αναζητούνταν στο ίδιο το αγόρι και όχι στον οργανισµό: ήταν άραγε η προσέγγιση σχεδιασµένη για την κάλυψη των ειδικών αναγκών αυτής της περίπτωσης; Για άλλη µία φορά χάρηκα που το πρόγραµµα ATLAS προσέφερε αυτές τις δυνατότητες για την ανεύρεση ενός καλού σχεδίου προσέγγισης. Ο συγκεκριµένος πελάτης εξακολουθεί να επισκέπτεται τον οργανισµό µας καθηµερινά. Ο χρόνος θα δείξει εάν οι προσπάθειές µας θα στεφθούν µε επιτυχία. Φυσικά κατά τη διάρκεια του προγράµµατος είχαµε την ευχαρίστηση να επισκεφθούµε τα περίφηµα αξιοθέατα των Αθηνών και να γευτούµε τις ιρλανδικές γαστρονοµικές σπεσιαλιτέ µε ψάρι. Οι γνώσεις µας βελτιώθηκαν σηµαντικά και έπειτα από µία δύσκολη ηµέρα ήταν ευχάριστο να χαλαρώνεις, ακόµη και εκτός κρεβατιού. Ωστόσο, αυτές δεν ήταν οι πιο αξέχαστες εµπειρίες. εν θα µπορούσαν να συγκριθούν µε: τις συναντήσεις µε διεθνείς εταίρους που συµµετείχαν στη φροντίδα ΑΜΕΑ, όλοι τους µε διαφορετικό ιστορικό αλλά µε έναν κοινό στόχο τις πολλές µακρές συζητήσεις που όχι µόνο διασαφήνισαν αλλά άλλαξαν τις απόψεις µου την τεράστια προσπάθεια εκ µέρους των συνανθρώπων µας µε ειδικές ανάγκες, παρά τους δύσκολους κανονισµούς σε ορισµένες περιπτώσεις το αποτέλεσµα όλων των προσπαθειών: ένα βιβλίο για το οποίο είµαστε υπερήφανοι και από το οποίο θα επωφεληθούν οι συνάδελφοι στον τοµέα αυτόν τη θαυµάσια υποστήριξη τρίτων κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριετίας του προγράµµατος Παρότι ως προωθητής του προγράµµατος πέρασα πολλές άγρυπνες νύχτες και οι απαιτήσεις που υπήρχαν από εµένα ξεπερνούσαν τις αναµενόµενες, µπορώ να πω ότι πραγµατικά άξιζε τον κόπο. 117

119 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Τι αποκοµίσαµε από τη διακρατική εµπειρία και πως επηρέασε την εργασία µας µε τον Eric; Όλοι µιλούν για τις κοινωνικές ικανότητες, αλλά τις αντιλαµβάνονται διαφορετικά. Η έκθεση του Ronald Haccou στο εγχειρίδιο Atlas παρέχει έναν αναµφισβήτητο ορισµό των κοινωνικών ικανοτήτων. Συνδυάζοντας τα θέµατα που προέκυψαν στο πλαίσιο του προγράµµατος Atlas, οι αξιολογήσεις των κοινωνικών ικανοτήτων θεωρούνται πολύ σηµαντικές δεδοµένου ότι παρέχουν καλύτερα αποτελέσµατα, µειώνουν την περιπλοκότητα και βοηθούν στη διάρθρωση της διαδικασίας. Η διαδικασία συµβάλλει στην καλύτερη κατάρτιση καθώς επισηµαίνει ότι µία µεµονωµένη πελατοκεντρική προσέγγιση είναι εξίσου σηµαντική µε την εστίαση στις δυνατότητες, τα γνωρίσµατα και τις ικανότητες του πελάτη αντί της εστίασης στις ελλείψεις του. Οι εµπειρίες των εταίρων του προγράµµατος ATLAS έδωσαν έµφαση στο γεγονός ότι µεγάλο µέρος της κατάρτισης και της προσοχής πρέπει να εστιάζει στους βοηθούς και τους εργαζόµενους και όχι κατά κύριο λόγο στους πελάτες. Η προσαρµογή του χώρου εργασίας και όχι µόνο του εργαζόµενου φέρνει ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Όπως µάθαµε από την περίπτωση του Eric, οι συµπεριφορές που παρουσιάζονται µπορούν να εξαλειφθούν µόνο µέσω της τροποποίησης των συµπεριφορών στο περιβάλλον του. Ένα περιβάλλον εργασίας µε κατανόηση ευνόησε την απόδοση του Eric. 118

120 Κεφάλαιο 10 Συµπεράσµατα και συστάσεις Τρία χρόνια µετά από την έναρξη του προγράµµατος ATLAS µπορούµε να συµπεράνουµε ότι οι εταίροι του ATLAS ακολούθησαν µία πολύ ενδιαφέρουσα πορεία για να κατανοήσουν καλύτερα τις κοινωνικές δεξιότητες που πρέπει να αναπτύξουν οι (µελλοντικοί) εργαζόµενοι για να συµµετάσχουν επιτυχώς στη διαδικασία της εργασίας. Η αφετηρία ήταν κυρίως η βελτίωση της πρόσβασης στην ελεύθερη αγορά. Επιπλέον, ωστόσο, το πρόγραµµα ATLAS περιλαµβάνει επίσης µορφές προστατευµένες απασχόλησης και εργασίας. Το πρόγραµµα ATLΑS έγινε περισσότερο περίπλοκο γιατί αµέσως µετά από την έναρξή του η εστίαση µετατοπίστηκε από τις κοινωνικές δεξιότητες σε µία περισσότερο περίπλοκη και νέα έννοια, αυτήν των κοινωνικών ικανοτήτων. Για αυτόν τον λόγο δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ακόµη είναι το πρόγραµµα µετά βίας περιλαµβάνει συγκεκριµένα εργαλεία αξιολόγησης και µεθόδους κατάρτισης βάσει αυτού του συστήµατος. Το αξιοσηµείωτο αυτής της µεθόδου είναι ότι οι πελάτες αποτελούν τον κεντρικό σηµείο εστίασης. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει σύµπτωση µε την προσέγγιση της ιρλανδικής µεθόδου προσωποκεντρικού προγραµµατισµού και µάθησης βάσει ικανοτήτων. Είναι εξίσου ενδιαφέρον να παρατηρήσουµε ότι ακολουθώντας αυτήν την πορεία τα στοιχεία που συνεισέφερε η Αυστρία αναφορικά µε το εργαλείο ISKIE που ανάπτυξε, και το οποίο προέκυψε από το γερµανικό εργαλείο MELBA και βασίζεται σε έναν διαχωρισµό ικανοτήτων, αφορούν επίσης τους πελάτες. Έπειτα από τον προσδιορισµό του ορισµού των κοινωνικών ικανοτήτων, επιτύχαµε την κατηγοριοποίηση των 62 κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας στις εξής ικανότητες: Είναι σε θέση να επικοινωνεί επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Είναι σε θέση να αποδίδει στην εργασία... επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Ικανότητα δηµιουργίας θετικών σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες για επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Είναι σε θέση να δηµιουργεί κατάλληλες σχέσεις µε τους συναδέλφους για... επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Είναι σε θέση να επιδεικνύει κοινωνικώς αποδεκτή συµπεριφορά επαρκώς στην εργασία του ως... στην

121 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Είναι σε θέση να διαχειρίζεται αποτελεσµατικά το άγχος επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Είναι σε θέση να συµµορφώνεται µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες επαρκώς στην εργασία του ως... στην... Η πρώτη έρευνα που πραγµατοποιήθηκε σε εργαζόµενους έδειξε ότι 27 από τις 62 κοινωνικές δεξιότητες σε κυρίως 3 ικανότητες θεωρούνται «βασικές κοινωνικές δεξιότητες». Με άλλα λόγια, είναι σηµαντικό να παρέχεται πάντα κατάρτιση για την ανάπτυξη αυτών κοινωνικών δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας, γιατί οι εργοδότες τις απαιτούν από τους εργαζόµενούς τους. Είναι επίσης σαφές ότι όταν οι εργαζόµενοι θέλουν να εργαστούν σε ένα περισσότερο «πραγµατικό» περιβάλλον εργασίας πρέπει να αναπτύξουν περισσότερες κοινωνικές δεξιότητες. Ξεκινώντας από τις ικανότητες, η κατάρτιση και οι δοκιµασίες συνδέονται εµφανώς στο πλαίσιο της παραγωγής (όπου βρίσκονται οι πελάτες). Αυτό σηµαίνει ότι οι πελάτες όχι µόνο γνωρίζουν εκ των προτέρων τις δραστηριότητες που πρέπει να πραγµατοποιήσουν µαζί, αλλά επίσης τον τρόπο µε τον οποίον θα επιτύχουν αυτόν τον στόχο και µε τον οποίον αυτός θα δοκιµαστεί στη συνέχεια. Αυτό σήµαινε ότι έννοιες όπως το Χαρτοφυλάκιο, το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης, το SMART και το STARR εισήχθησαν στο πρόγραµµα και ότι οι εκπαιδευτές των εταίρων άρχισαν να πειραµατίζονται µε αυτές στα αντίστοιχα ιδρύµατα και τις χώρες. Ένα άλλο συµπέρασµα που µπορεί να εξαχθεί είναι ότι οι εκπαιδευτές ανακαλύπτουν ότι οι πελάτες ορισµένες φορές αναπτύσσουν ήδη πολύ καλά συγκεκριµένες ικανότητες λόγω προηγούµενης εµπειρίας. Παράλληλα, οι εκπαιδευτές ανακαλύπτουν ότι πρέπει επίσης να αναπτύξουν ορισµένες απαραίτητες ικανότητες πριν να είναι σε θέση να εφαρµόσουν τη νέα αυτή µέθοδο στους πελάτες τους. Συγκεκριµένα, κατά τη διάρκεια του ενός χρόνου πειραµατισµού µε τα εργαλεία αξιολόγησης και τις πτυχές της µάθησης βάσει ικανοτήτων, οι εκπαιδευτές απέκτησαν µεγαλύτερη εµπειρία. Η χρήση στοχοκεντρικών εργαλείων αξιολόγησης θεωρείται σηµαντική. ίνει έµφαση στην ανάλυση και βοηθά στη θέση καλύτερων στόχων για τους πελάτες. Αυτό βελτιώνει την επικοινωνία στην οµάδα υποστήριξης. Η ανταλλαγή απόψεων είναι ιδιαίτερα σηµαντική σε αυτό το σηµείο. Ο πελάτης έχει µεγαλύτερη σηµασία. Αντί να µιλούν για τους πελάτες, µιλούν µαζί µε τους πελάτες. Κατ αυτόν τον τρόπο, οι πελάτες νιώθουν σηµαντικότεροι, η προσέγγιση είναι περισσότερο προσωποκεντρική και οι στόχοι µετατρέπονται σε αµοιβαίους στόχους. Η χρήση ηµερολογίων από τους πελάτες επίσης θεωρείται πολύ χρήσιµη. Βελτιώνει τη µεταφορά ποιότητας και παρέχει µία καλύτερη εικόνα της διαδικασίας του πελάτη. Οι εταίροι φρονούν και καταλήγουν ότι λόγω του προγράµµατος ATLAS έχουν αναπτύξει µία περισσότερο διαρθρωµένη προσέγγιση. Το πρόγραµµα εστίασε στις ικανότητες και την αξιολόγηση. Λόγω έλλειψης χρόνου δεν έχουµε αρχίσει ακόµη την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων. 120

122 Κεφάλαιο 10 - Συµπεράσµατα και συστάσεις Οι εκπαιδευτές συνειδητοποίησαν τόσο την προσέγγιση «εκπαίδευσης των εκπαιδευτών» στο µέλλον και τις δικές τους ικανότητες. Η µελέτη των στυλ µάθησης µπορεί να αποτελέσει ένα καλό συµπληρωµατικό στοιχείο για την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων. Συνειδητοποιούµε ότι µόνο ελάχιστα άτοµα σε κάθε ίδρυµα έχουν µελετήσει αυτόν τον «νέο τρόπο σκέψης» και το ερώτηµα που προκύπτει είναι σε ποιο βαθµό είναι έτοιµες οι οµάδες διοίκησης να ακολουθήσουν τη νέα αυτή µέθοδο. Η κύρια συµβουλή είναι να διαπιστωθεί σε ποιον βαθµό είναι δυνατόν να συνεχιστεί η ίδια πορεία και να µην υπάρξει επιστροφή στον παραδοσιακό τρόπο κατάρτισης των πελατών. Αυτό σηµαίνει ότι θέλουµε να προτείνουµε τη νέα αυτή µέθοδο σε επίπεδο διοίκησης, εκπαιδευτών, περιεχοµένου κύκλου µαθηµάτων και ιδρύµατος. Η διοίκηση των οργανισµών πρέπει να συνειδητοποιήσει τι σηµαίνει σκέψη βάσει ικανοτήτων και τις επιπτώσεις που έχει στους αντίστοιχους οργανισµούς τους. Οι συστάσεις για τις οµάδες διοίκησης µπορούν να περιγραφούν ως εξής: Η οµάδα διοίκησης προσφέρει χρόνο και χρήµα για την έναρξη ενός τέτοιου προγράµµατος Η οµάδα διοίκησης πρέπει να υιοθετήσει την κατάρτιση βάσει ικανοτήτων Ένα µέλος της οµάδας διοίκησης πρέπει να είναι υπεύθυνο για αυτό Πρέπει να δηµιουργηθεί εντός των επόµενων ετών ένα σχέδιο πολιτικής όπου θα εξεταστούν όλες οι οργανωτικές πτυχές ακολουθώντας την προσέγγιση βάσει ικανοτήτων (οικονοµική, εκπαίδευση, προσωπικό, υποδοµή κ.λπ.). Οι συστάσεις για τους εκπαιδευτές µπορούν να περιγραφούν ως εξής: Η κατάρτιση πρέπει να εστιάζει περισσότερο στη χρήση αυτής της µεθόδου (π.χ. γνώση των κατάλληλων υλικών δοκιµασιών και κατάρτισης) ιοργάνωση διαβούλευσης µε άτοµα του ίδιου επιπέδου και αµοιβαίες διασυνοριακές ανταλλαγές. Κάτι τέτοιο θα επιταχύνει τη διαδικασία Καλύτερη κατανόηση των διαφόρων µαθησιακών στυλ και κυρίως των µεµονωµένων ικανοτήτων Ενεργή συµµετοχή όλων των παραγόντων στο περιβάλλον του πελάτη (γονείς, εργοδότες, κοινωνικοί λειτουργοί κ.λπ.) στη διαδικασία επανένταξης, αλλά κυρίως Εστίαση στον πελάτη και αντιµετώπισή του ως σηµαντικού συνοµιλητή στη διαδικασία της κατάρτισής του. Σε επίπεδο περιεχοµένου του κύκλου της κατάρτισης συνιστούµε: Σαφή περιγραφή των ικανοτήτων που απαιτούνται από τους πελάτες Τη δηµιουργία σαφούς και συνειδητοποιηµένης εικόνας της µεθόδου δοκιµής τους Η παρακολούθηση των διαφόρων περιβαλλόντων στα οποία καταρτίζεται ο πελάτης Μία οµαλή µετάβαση από τη δοκιµασία στην κατάρτιση χρησιµοποιώντας µόνο στοιχεία που αρµόζουν στην κατάρτιση βάσει ικανοτήτων 121

123 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Έναν σαφή διαχωρισµό µεταξύ κοινωνικών, επαγγελµατικών ικανοτήτων και ικανοτήτων πλήρους συµµετοχής στην κοινωνίας ως πολίτης Σε επίπεδο ιδρυµάτων συνιστούµε: Την ενηµέρωση των εταίρων στην επιχειρηµατική κοινότητα σχετικά µε το διπλό σύστηµα κατάρτισης και την παρακολούθηση των πέντε κύριων κεφαλίδων της προσέγγισης τοποθέτησης - κατάρτισης - διατήρησης: Γνώση του ατόµου και των δυνατοτήτων του ( ηµιουργία επαγγελµατικού προφίλ), ανεύρεση εργασίας, ανάλυση της εργασίας, αντιστοίχιση και τοποθέτηση, κατάρτιση στην εργασία, διακανονισµοί συντήρησης Να εξασφαλίζεται η εκπαίδευση κατά αυτόν τον τρόπο των εργαζοµένων σε επαρκείς θέσεις (εντός και εκτός του ιδρύµατος) Τη σαφή περιγραφή του προφίλ ικανοτήτων του χώρου εργασίας για την αντιστοίχιση µε το προφίλ του πελάτη Την πρωταρχική συµµετοχή εκπαιδευτών που υποστηρίζουν τον νέο αυτόν τρόπο κατάρτισης Την ανάπτυξη Χαρτοφυλακίου κατανοητού από όλους Εν ολίγοις, το πρόγραµµα ATLAS πρέπει να ακολουθήσει την ίδια πορεία και συνεπώς, ακόµη περισσότεροι πελάτες της οµάδας στόχου θα µπορέσουν να επωφεληθούν από αυτήν την προσέγγιση και να βρουν τελικά µία σταθερή εργασία στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Συµπεράσµατα από την περίπτωση του Eric και συστάσεις για την αντιµετώπιση άλλων πελατών Μέσω του προγράµµατος ATLAS, το έργο µας απέκτησε νέα ενδιαφέρουσα ώθηση. Οι κοινωνικές ικανότητες ευνοούνται από µία δυνατή σχέση υποστήριξης και ένα υποστηρικτικό περιβάλλον κατανόησης, καθώς και από τις προστατευτικές διαδικασίες που επηρεάζουν την ικανότητα προσαρµογής της απόδοσης στις απαιτήσεις. Οι αξιολογήσεις µας βοηθούν να έχουµε µεγαλύτερη αντικειµενικότητα. Οι πελάτες έχουν πολλές ικανότητες, πλεονεκτήµατα και δυνατότητες που συχνά επισκιάζονται από τις ελλείψεις τους, όπως διαπιστώνεται στην περίπτωση του Eric. Έπειτα από τις αξιολογήσεις, ήρθαν στην επιφάνεια οι δυνατότητες και τα πλεονεκτήµατα του Eric και ξεπέρασαν τις αδυναµίες του. Απέκτησε αυτοεκτίµηση και αυτοπεποίθηση, γεγονός που επηρέασε την εκτίµηση των προσωπικών του σχέσεων. Ένα περιβάλλον όπου επικρατεί κατανόηση του ενέπνευσε εµπιστοσύνη και τον ενθάρρυνε να προχωρήσει προς την κατεύθυνση της πρακτικής εξάσκησης. 122

124 Βιβλιογραφία Argyris C. & Schön D., (1978). organizational learning, London: Addison-Wesley. Atlas handbook (2005). Assessment packet test phase ATLAS-project. Barneveld, D. van & Damen L. (2000). Bouwstenen voor Praktijkonderwijs PrOgress; Fontys Utrecht en SLO Enschede. Beek, K. van (1993). To be hired or not to be hired, the employer decides: relative chances of unemployed jobseekers on the Dutch labour market, Amsterdam, UVA. Berg, J. van den & Blokhuis F. (2001). 'Kwalificatiestructuur en competentiegericht opleiden in 'Jaarboek Kwalificatiestructuur 2001'. 's Hertogenbosch. Cinop. Beyer, S., Hedebouw, G., & Samoy, E. (2004). LABOr Project: Reflections on Good Practice in Vocational Training and Employment for People with Learning Disabilities. Bielecki, J. & Swender, S. (2004). The assessment of social functioning in individuals with mental retardation: A review. Behavior Modification, 28, 5, Bjørnåvold J., (2001). The changing institutional and political role of non-formal learning: European trends, , CEDEFOP. Boer, P. den & Harms T. (1998). Sociale vaardigheden, GION, instituut voor onderwijsonderzoek, Rijksuniversiteit Groningen. Bolhuis S.M. & Simons P. R (2001). Leren en werken. Samson, Alphen aan den Rijn. Bom W., Klarus R. & Nieskens M. (1997). Portfolio in opleiding en bedrijf: Portfolio-ontwikkeling. Een instrument voor competentieprofilering in opleiding en bedrijf. 's-hertogenbosch, E2B/CINOP. Brand, H.J.M van den. (1999). "Arbeidsintegratie door het praktijkonderwijs" Handboek studiehuis basisvorming. Brand, H.J.M. van den (1999). "Doen is leren" Een oriëntatie op praktische en technische vaardigheden. Brown, L., Black, D., & Downs, J. (1984). School Social Skills Rating Scale. New York: Slosson Educational Publications. Bruggen, E. van, (1999). De combinatietraining, een sociale vaardigheidstraining voor moeilijk lerende kinderen en jongeren, Acco. Bruininks, R., Hill, B., Weatherman, R., & Woodcock, R. (1986). Inventory for Client and Agency Planning. Allen, Texas: DLM Teaching Resources. Calderhead, A. (1994). Can the complexities of teaching be accounted for in terms of competences? Contrasting views of professional practice from research and policy, mimeo produced for an ESRC symposium on teacher competence. Carnevale, A. P., Metzer L. J. (1990). Workplace basics. San Fransisco: Jossey Bass. 123

125 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Chadsey-Rusch, J. (1990). Teaching social skills on the job. In F. R. Rusch (Ed.) Supported Employment: Models, Methods and Issues. Sycamore II: Sycamore Publishing Co. Citogroep (2001). Baanbreker, certificaattrajecten vmbo/bve, competentietoetsen. Arnhem Cito Claasen, W. (2004). In: Bekwaara & Speciaal; Generiek competentieproflel speciale onderwijszorg WOSO, Garant, Antwerpen - Apeldoorn Clark, G., & Patton, J. (1997). Transition Planning Inventory. Austin, TX: PRO ED. Coffield, F., (2004). Learning styles for post 16 learners, what do we know? University of Newcastle. Commission of the European Communities (2005a,). Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2005α). Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συµβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών: Η κατάσταση των ατόµων µε αναπηρία στη διευρυµένη Ευρωπαϊκή Ένωση: το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης (COM(2005) 604 τελικό). Βρυξέλες, Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2005β). Ενσωµάτωση της αναπηρίας στη στρατηγική απασχόλησης. Βρυξέλες: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ιεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ίσων Ευκαιριών. Dekker, J., Klarus, R., Nieskens, M., Rozendaal, R. en Vroom, W. (1997), Accreditation of prior learning: verslag van een studiereis naar Leeds. 's-hertogenbosch, E2B/CINOP Demaray, M., Ruffalo, J., Busse, R., Olson, Α., McManus, S., & Leventhal, A. (1995). Social skills assessment: A comparative evaluation of six published scales. School of Psychology Review, 24, Ford, L., Dinen, J., & Hall, J. (1984). Is there a life after placement? Education and Training of the Mentally Retarded, 26, Greenspan, S., & Shoultz, B. (1981). Why mentally retarded adults lose their jobs. Applied Research in Mental Retardation, 2, Gresham, F., & Elliot, S. (1990). The Social Skills Rating System. Circle Pines, MN: American Guidance Service. Haccou, R. (1999). Een goed begin en dan doorstromen; naar andere leerroutes van vmbo naar roc voor risicoleerlingen. Leuven/ Amersfoort, Acco. Haccou, R. (2000). 'Portfolio inzetten in het onderwijs, het lijkt zo eenvoudig' in: Op eigen kracht...? Afhankelijkheid en speciale onderwijszorg. Leuven /Apeldoorn Garant. Haccou, R. (2002). 'Competentiegericht duaal leren binnen het Praktijkonderwijs' in 'Praktijkonderwijs in beweging' vmbo reeks nr 13 MesoConsult Tilburg. Haccou, R. (2004). Labour-market related social competences. Paper prepared for the ATLAS Project. Tilburg Fontys University for Applied Sciences. Hanley-Maxwell.C, Rusch, F. R., Chadsey-Rusch, J., & Renzaglia, A. (1986). Factors contributing to job terminations. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 11, Hatch, M. (1993). The dynamics of organizational culture. Academy of Management Review, 18, Heber, R. (1961). A manual on terminology and classification on mental retardation, Second edition. Monograph supplement to the American Journal of Mental Deficiency. Washington DC: American Association on Mental Deficiency. Kaufman, l. en Ploegmakers, J. (2006). Het geheim van de trainer, de vijf hoofdingrediënten van succesvolle trainingen. Pearson education Benelux. Korthagen, F. A. J. (2001). Waar doen we het voor: op zoek naar de essentie van goed leraarschap, oratie Universiteit van Utrecht, Krug, W. (2002). Handbuch ISKIE, Inventar zur Einschätzung der socialen Kopetenz bei erwachsenen Menschen mit einer Lernbehinderung bzw. Mäszigen oder leichten geistigen Behinderung. Libet, J. M., & Lewinsohn, P. M. (1973). Concept of social skills with special reference to the behavior of depressed persons. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 40,

126 Βιβλιογραφία Lowe, M., & Cautela, R. (1978). A self report measure of social skill. Behavior Therapy, 9, Mace, C, (1998). Progress in learning, A review of catania's 4th edition, Journal of applied behaviour analysis, Martin, E.J., Rusch, F.R., Lagomarcino, T.R., & Chadsey-Rusch, J. (1986). Comparison between workers who are nonhandicapped and mentally retarded: Why they lose their jobs. Applied Research in Mental Retardation, 7, Mathews, R., Whang, P., & Fawcett, S. (1980a). Development validation of an occupational skills assessment instrument. Behavioral Assessment, 2, Mathews, R., Whang, P., & Fawcett, S. (1980b). Behavioral assessment of job-related skills: Implications for learning disabled young adults (Research Report No. 6). Lawrence: KS: The University of Kansas Institute for Research in Learning Disabilities. Mathews, R., Whang, P., & Fawcett, S. (1981). Behavioral assessment of job-related skills. Journal of Employment Counseling, 18, Mathews, R., Whang, P., & Fawcett, S. (1982). Behavioral assessment of occupational skills of learning disabled adolescents. Journal of Learning Disabilities, 15, Matson, J. (1995). The Matson Evaluation of Social Skills for Individuals with Severe Retardation. Baton Rouge, LA: Scientific Publishers, Inc. Matson, J., Helsel, W, Bellack, Α., & Senatore, V. (1983). Development of a rating scale to access social skill deficits in mentally retarded adults. Applied Research in Mental Retardation, 4, Matson, J., Le Blanc, L., & Weinheimer, B. (1999). Reliability of the Matson Evaluation of Social Skills in individuals With Severe Retardation. Behavior Modification, 23, Matson, J., Rotatori, Α., & Helsel, W. (1983). Development of a rating scale to measure social skills in children. The Matson Evaluation of Social Skills with Youngsters (MESSY). Behaviour Research and Therapy, 21, McCarney, S., & Sanderson, P. (2000). Transition Behavior Scales (2nd ed.). Columbia, MO: Hawthorne Educational Services, Inc. Menchetti, B., & Rush, F. (1988). Reliability and validity of the vocational assessment and curriculum guide. American Journal on Mental Retardation, 93, Merrell, K. (2002). School Social Behavior Scales, 2nd Edition. Eugene, OR: Assessment-Intervention Resources. Merrell, K., & Caldarella, P. (2002). Home & Community Social Behavior Scales. Eugene, OR: Assessmentintervention Resources. Meyer, L., Cole, D., McQuarter, R., & Reichle, J. (1990). Validation of the Assessment of social competence (ASC) for children and young adults with developmental disabilities. Journal of the Association of Persons with Severe Handicaps, 15, Meyer, L, Reichle, J., McQuarter, R., Evans, I., Neel, R., & Kishi, G. (1985). Assessment of social competence (ASC): A scale of social competence functions. Minneapolis: University of Minneapolis Consortium institute. Moerman, P., Brouwer, J.J. (2005). Angelsaksen versus Rijnlanders, Garant. Nihira, K., Leland, H., & Lambert, N. (1993). Adaptive Behavior Scale, Second edition. Washington DC: American Association on Mental Deficiency. Nota, L, & Soresi, S. (undated). Social ability evaluation in Adults with Mental Retardation. Padova: Department of Developmental Pshychology and Socialization, Service and Research Center on Disability, Handicap and Rehabilitation. Otter, M. den, Haassen, M. (2004). Wat je ziet ben je zelf, School Video Interactie Begeleiding met Leerlingen, Garant. 125

127 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Øystein Spjelkavik, (2004). Supported employment in Norway, a national mainstream programme, Oslo. Perry, J. & Felce, D. (2004). Assessing work-related social skills: Existing approaches and instruments. Paper prepared for the ATLAS Project. Cardiff University, Welsh Centre for learning disabilities. Power, C. N. (2000). Global trends in education, International Educational Journal Vol 1, No 3. Reekers, M. (2004). Coachen in het hoger beroepsonderwijs. Uitgeverij Nelissen, Soest. Reid, M., Barrington, H., & Kenney, M. (1992). Training Interventions (3rd edition). London: IPM. Rusch, F., Schutz, R., Mithaug, D., Stewart, J., & Mar, D. (1982). Vocational Assessment and Curriculum Guide, Seattle, WA: Exceptional Education. Sabourin, S., Laferriere, N.,Sicuro, F., & Coallier, J.-C. (1989). Social desirability, psychological distress, and consumer satisfaction with mental health treatment. Journal of Counselling Psychology, 36, Salzberg, C. L., McConaughy, K., Lignugaris/Kraft, B., Agran, M., & Stowitschek, J. J. (1987). Behaviors of distinction: The transition from acceptable to highly-valued worker. Journal for Vocational Special Needs Education, 10, Smit, G. N. (1997). Sociale intelligentie, sociale competentie en sociale vaardigheden. In Tomic, W. & H. T. van der Molen (red). Intelligentie en sociale competentie. Lisse: Swets en Zeitlinger. Sommen, E.M. van der., Klaassen, L.E. & Bruggink, M.S.M. (1992). Sociale vaardigheidstraining voor jongeren (SVJ). Amersfoorf Leuven: Acco Sparrow, S., Balla, D., & Cicchetti, D. (1984). Vineland Adaptive Behavior Scales: Survey form manual. Circle Pines, Minnesota: American Guidance Service. Schumaker, J., & Hazel, J. (1984). Social skills assessment and training for the learning disabled: Who's on first and what's on second? Part 1. Journal of Learning Disabilities, 17, Spencer, L.M. & Spencer, S.M. (1993). Competence at work, models for superior performance, New York, John Wiley & sons. Spies, H., Vanschoren, J., (2005). handboek voor trajectbegeleiders sociale activering, arbeidsintegratie en activerende hulpverlening, Jan van Arkel. Stephens, T., & Arnold, K. (1992). Social Behavior Assessment Inventory: Professional Manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources, Inc. Storey, K., & Lengyel, L. (1992). Strategies for increasing interactions in supported employment settings: A review. Journal of Vocational Rehabilitation, 2, Trower, P., Bryant, B., & Argyle, M. (1978). Social Skills and Mental Health. Pittsburgh: university of Pittsburgh Press. Waksman, S. (1985). The Waksman Social Skills Rating Scale. Portland, OR: ASIEP Eduacation. Walker, H., & McConnel, S. (1995). Walker-McConnell Scale of Social Competence and School Adjustment. Belmont, CA: Thomson Publishing Company. Wayne, S., & Liden, R. (1995). Effects of impression management on performance ratings: A longitudinal study. Academy of Management Journal, 38, Weggeman, M. (1997). Kennismanagement, inrichting en besturing van kennisintensieve organisaties. Schiedam, Scriptum Wehman, P., Hill, J. W., Wood, W, & Parent, W. (1987). A report on competitive employment histories of persons labeled severely mentally retarded. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 12, Wildemeersch, D., (2000). Balancing competencies, K.U. Leuven, 126

128 Βιβλιογραφία Winnubst, Th. (1991). VSO Arbeidsoriëntatie 's-hertogenbosch KPC-groep. Witteman, H.dr. (2001). In: Tijdschrift voor het Hoger Onderwijs en Management, I. 127

129 Παράρτηµα 1 Στοιχεία για τους εταίρους Sterk in Werk Koraal Groep (Προωθητής Έργου) [Κάτω Χώρες] Η Sterk in Werk είναι µία ανεξάρτητη αδερφή οργάνωση του οµίλου Koraal Groep. Ο Όµιλος Koraal Groep προσφέρει περιεκτική περίθαλψη, εκπαίδευση, επαγγελµατική καθοδήγηση, παρατήρηση, διάγνωση και µεταχείριση σε διαφορετικές εξειδικευµένες υπηρεσίες. Αποστολή Το κύριο ρητό του Koraal Groep είναι η εστίαση στον πελάτη: ο πελάτης βρίσκεται στο επίκεντρο όλης της διαδικασίας. Η αποστολή του Οµίλου είναι να υποστηρίζει και να συµβουλεύει άτοµα µε αναπηρία µε επαγγελµατικό τρόπο, ξεκινώντας από τις προσωπικές ανάγκες και απαιτήσεις των πελατών. Χάρη σε αυτόν τον διάλογο, ο όµιλος Koraal Groep µπορεί να εργαστεί µε γνώµονα την εξέλιξη και τη µοναδικότητα κάθε ατόµου. Γνώµη Τα άτοµα µε αναπηρίες πρέπει να προβάλλουν µόνα τους αυτά που πιστεύουν ότι είναι σηµαντικά για την πλήρη ανάπτυξη της ζωής τους. Ο Koraal Groep µεγιστοποιεί τις ευκαιρίες των ατόµων µε αναπηρίες και αγωνίζεται να επιτύχει την πλήρη συµµετοχή όλων των ανθρώπων στην κοινωνία. Το προσωπικό διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία και, συνεπώς, έχει σηµασία όλα τα µέλη του προσωπικού να έχουν αρκετές δυνατότητες να αναπτυχθούν. 126

130 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Στρατηγική Για να µπορέσει να υλοποιήσει τόσο την αποστολή όσο και την άποψη που αναφέρθηκε ανωτέρω, ο Όµιλος Koraal εργάζεται από 4 διαφορετικές αλλά αλληλοσυνδεόµενες προοπτικές: Πελάτης: Από τη σκοπιά της πλήρους εξυπηρέτησης. Για κάθε πελάτη, αναπτύσσεται ένα γενικό σχέδιο µε στόχους και µεθόδους. Προσωπικό: Είναι τα πιο σηµαντικά «εργαλεία» για την υλοποίηση των στόχων. Οργάνωση: Χάρη στη στενή συνεργασία στο πλαίσιο της οργάνωσης-οµπρέλα, είναι εφικτή η ανάπτυξη νέων ρυθµίσεων για όλους τους µεµονωµένους πελάτες. Οικονοµικά: Αγωνίζεται για τη βέλτιστη χρήση των διαφορετικών (χρηµατοοικονοµικών) µέσων. Ο όµιλος Koraal εργάζεται για όλα τα άτοµα κάθε ηλικίας στις επαρχίες Limburg και Northern- Brabant (στις Κάτω Χώρες). Πρόθεσή του είναι να προσφέρει υπηρεσίες σε µικρή κλίµακα, σε περιφερειακό αλλά και υπερ-περιφερειακό επίπεδο. Sterk in Werk Η Sterk in Werk είναι µια αυτόνοµα διευθυνόµενη υπηρεσία του Οµίλου Koraal και στοχεύει στην πλήρη συµµετοχή των ατόµων µε µαθησιακές και συµπεριφορικές δυσκολίες στην αγορά εργασίας. Συνεπώς, χρησιµοποιείται µια εντατική και ατοµική διαδροµή επανένταξης στην αγορά εργασίας µε βάση µια ολοκληρωµένη προσέγγιση. Η Sterk in Werk παρέχει υπηρεσίες σχετικά µε τα εξής: Ένταξη σε εργασία Αξιολόγηση Επαγγελµατική κατάρτιση Επαγγελµατική καθοδήγηση Όλες οι πληροφορίες για τη Sterk in Werk και τον Όµιλο Koraal διατίθενται στην εξής διεύθυνση: Sterk in Werk Postbus AA Boxtel Κάτω Χώρες (+31) (+31) info@sterkinwerk.koraalgroep.nl Αρµόδιοι επικοινωνίας για το ATLAS στη Sterk in Werk: Κος Ben van Hamond (Προωθητής Έργου) Κος Willem Klok 127

131 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ευρωπαϊκή Ένωση παρεχόντων υπηρεσίες για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες (EASPD) (Συντονιστής Έργου) [ΕΥΡ] Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρεχόντων υπηρεσίες για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες (EASPD) προάγει τις ίσες ευκαιρίες για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες δια αποτελεσµατικών συστηµάτων εξυπηρέτησης υψηλής ποιότητας στην Ευρώπη. Η EASPD εκπροσωπεί τώρα περίπου οργανώσεις που είναι φορείς παροχής υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη και καλύπτοντας όλες τις αναπηρίες. Το έργο της EASPD βασίζεται σε τρεις πυλώνες: Το IMPACT παρακολουθώντας, ανταποκρινόµενο και επηρεάζοντας την ανάπτυξη ευρωπαϊκών πολιτικών - Για να υποστηρίξει τον πυλώνα IMPACT, η EASPD συγκρότησε τέσσερις µόνιµες επιτροπές: Μόνιµη Επιτροπή για την Απασχόληση Μόνιµη Επιτροπή για την Εκπαίδευση Μόνιµη Επιτροπή για τη ιεύρυνση Οµάδα Αντίκτυπου Πολιτικής (αντίκτυπος της ευρωπαϊκής πολιτικής στον τοµέα των ειδικών αναγκών) Το INNOVATION αναπτύσσοντας και συµµετέχοντας σε έρευνα ενεργειών για τη βελτίωση της παροχής υπηρεσιών και την ένταξη των ατόµων µε ειδικές ανάγκες. - Η EASPD πιστεύει σθεναρά σε εξελίξεις βασισµένες στις αποδείξεις και, συνεπώς, δραστηριοποιείται σε πολλά προγράµµατα έρευνας και δράσης που εστιάζουν σε ποικίλα θέµατα όπως η δυνατότητα πρόσβασης, η διαθεσιµότητα, η οικονοµική δυνατότητα και η προσαρµοστικότητα των υπηρεσιών, η επαγγελµατική κατάρτιση, η εκπαίδευση και η απασχόληση, η αξιολόγηση των επιπτώσεων της πολιτικής, τοµεακές αλλαγές Το INFORMATION παρέχοντας στα µέλη τις πιο πρόσφατες ειδήσεις για τις αλλαγές πολιτικής σε όλη την Ευρώπη, χρηµατοδοτώντας δυνατότητες και ευκαιρίες δικτύωσης µε µέλη και άλλες συναφείς οργανώσεις. - Μία ή δύο φορές το χρόνο, η EASPD οργανώνει ένα εργαστήριο ανάπτυξης προγραµµάτων ώστε να προσφέρει στα µέλη της τη δυνατότητα να συνεργαστούν σχετικά µε ιδέες νέων καινοτοµικών προγραµµάτων. Τακτικές ανακοινώσεις τηρούν τα µέλη ενήµερα για τα κονδύλια του ευρωπαϊκού προϋπολογισµού και τα προγράµµατα των έργων σχετικά µε τις αλλαγές σε ευρωπαϊκό επίπεδο (νοµοθεσία της ΕΕ που επηρεάζει τον τοµέα). 128

132 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Ως ΜΚΟ µε έδρα τις Βρυξέλλες και ως ευρωπαϊκό δίκτυο που εκπροσωπεί τα συµφέροντα σχεδόν φορέων παροχής υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη, έχει σηµασία η EASPD να διαθέτει ένα ισχυρό δίκτυο και να διαδραµατίζει το ρόλο της ως ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές στον ευρωπαϊκό τοµέα των αναπηριών: Η EASPD διαθέτει συµµετοχικό καθεστώς στο Συµβούλιο της Ευρώπης και είναι ενεργό µέλος των οµάδων INGO για την Υγειονοµική και Κοινωνική Συνοχή Η EASPD διαθέτει έδρα στην Οµάδα Υψηλού Επιπέδου για τις ειδικές ανάγκες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η EASPD συµµετέχει στο έργο της Εσωτερικής Οµάδας για ειδικές ανάγκες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Η EASPD είναι παρατηρητής στην Οµάδα Συνδέσµου µε την οργανωµένη κοινωνία των πολιτών της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής Η EASPD έρχεται τακτικά σε επαφή µε τις µονάδες ειδικών αναγκών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συµβουλίου της Ευρώπης Η EASPD είναι πλήρες µέλος της Πλατφόρµας Κοινωνικών ΜΚΟ Η EASPD είναι παρατηρητής στο δίκτυο επιχειρήσεων και ειδικών αναγκών Όλες οι πληροφορίες για την EASPD διατίθενται στη διεύθυνση: EASPD Oudergemlaan/Avenue d' Auderghem Brussels Βέλγιο (+32) (+32) info@easpd.be Αρµόδιος επικοινωνίας για το ATLAS στην EASPD: Κος Jelle Reynaert (Συντονιστής Έργου) 129

133 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Fontys OSO (Επιστηµονικός Εταίρος) [Κάτω Χώρες] Το Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg (OSO) είναι ένα από τα 38 ινστιτούτα του Πανεπιστηµίου Εφαρµοσµένων Επιστηµών Fontys. Το Fontys OSO έχει περίπου φοιτητές µε συναφή εργασιακή εµπειρία και τη δυνατότητα διδασκαλίας. Οι φοιτητές υποστηρίζονται από 450 λέκτορες και ερευνητές. Το προσωπικό χωρίζεται σε 11 οµάδες οι οποίες υποδιαιρούνται σε πρωτοβάθµια, ειδική, προηγµένη επαγγελµατική κατάρτιση και κατάρτιση λυκείου. Το Fontys OSO ασχολείται επίσης µε το επίπεδο της έρευνας ενεργειών και την αξιολόγηση ενεργειών. Από το 2007 κι εξής, το Fontys OSO προσφέρει στους φοιτητές του ένα µεταπτυχιακό τίτλου σπουδών (µάστερ) για τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (SEN). Ένα ακαδηµαϊκό µάστερ SEN οργανώνεται σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Roehampton του Λονδίνου. Το Fontys OSO εµβαθύνει περισσότερο (σε πρακτικό και θεωρητικό επίπεδο) στα προβλήµατα που συναντά ένας επαγγελµατίας στο πεδίο εργασίας. Η εκπαιδευτική εξέλιξη βρίσκεται στο επίκεντρο και αποτελεί την αφετηρία για την εκπαίδευση, την υποστήριξη και την έρευνα. Το Fontys OSO εργάζεται κυρίως στον τοµέα της ειδικής εκπαίδευσης και στη µετάβαση στο χρόνο εργασίας, διαβίωσης και ψυχαγωγίας. Οι εξελίξεις σχετικά µε την ένταξη και τη βάσει ικανοτήτων εκπαίδευση βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του έργου. Όλες οι πληροφορίες για το Fontys OSO διατίθενται στη διεύθυνση: Fontys OSO Postbus GD Tilburg Κάτω Χώρες (+31) (+31) R.Haccou@fontys.nl Αρµόδιος επικοινωνίας για το ATLAS στο Fontys OSO: Κος Ronald Haccou 130

134 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Πανεπιστήµιο του Κάρντιφ - Κέντρο Μαθησιακών υσκολιών της Ουαλίας (Επιστηµονικός Εταίρος) [Ηνωµένο Βασίλειο] Το Κέντρο Μαθησιακών υσκολιών της Ουαλίας είναι µία διεπιστηµονική ακαδηµαϊκή µονάδα του Τµήµατος Ψυχολογικής Ιατρικής στη Σχολή Ιατρικής στο Πανεπιστήµιο του Κάρντιφ. Εντάσσεται σε ευρύτερη ακαδηµαϊκή οµάδα, στο Κέντρο Έρευνας Επιστηµών Υγείας. Ιδρύθηκε το 1975 και συγκεντρώνει ευρεία πραγµατογνωµοσύνη σε θέµατα κλινικής πρακτικής, έρευνας, διδασκαλίας και ανάπτυξης υπηρεσιών που σχετίζονται µε πολλές πτυχές της ζωής των ατόµων µε νοητική υστέρηση. Το έργο του Κέντρου Μαθησιακών υσκολιών της Ουαλίας αναγνωρίζει τα δικαιώµατα του κάθε ανθρώπου στη ζωή, την αυτοδιάθεση και τις ίσες ευκαιρίες για υγεία, ανάπτυξη και ολοκλήρωση. Επιδιώκει να προάγει την ευηµερία των ατόµων µε νοητική υστέρηση και των οικογενειών τους. Οι ερευνητικοί στόχοι του έγκεινται στην αυξηµένη κατανόηση των εξής: Κοινωνική κατάσταση και ευηµερία των ατόµων µε νοητική υστέρηση και των οικογενειών τους σε όλη τη διάρκεια ζωής τους, και τρόποι µε τους οποίους οι προσωπικές και περιβαλλοντικές διαφορές επηρεάζουν την πείρα τους και την ποιότητα ζωής τους Σχέση µεταξύ εισερχόµενων στοιχείων και διαδικασιών για την παροχή υπηρεσιών και της κοινωνικής και προσωπικής ευηµερίας των ατόµων µε νοητική υστέρηση και των οικογενειών τους Ο τρόπος µε τον οποίο ο αποτελεσµατικός σχεδιασµός της παροχής υπηρεσιών και οι µέθοδοι εργασίας µπορούν να διαδοθούν στην πράξη. Αυτοί οι στόχοι χαρακτηρίζονται εγγενώς από το µέληµα προσδιορισµού των περιστάσεων και της υποστήριξης που οδηγεί στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και πείρας, καλής υγείας, στη διεύρυνση των κοινωνικών σχέσεων, σε ποικίλες και εποικοδοµητικές δραστηριότητες, στην επιλογή και την αυτονοµία, και στη βελτιωµένη κοινωνική φήµη και προσωπική ταυτότητα. 131

135 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Όλες οι πληροφορίες για το Κέντρο Μαθησιακών υσκολιών της Ουαλίας διατίθενται στη διεύθυνση: WCLD Neuadd Meirionnydd Heath Park Cardiff CF14 4YS Ηνωµένο Βασίλειο (+44) (+44) wcldoffice@cf.ac.uk Αρµόδιος επικοινωνίας για το ATLAS στο WCLD: Καθηγητής ρ. David Felce Κος Jonathan Perry 132

136 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Fundatia Alpha Transilvana [Ρουµανία] Η Alpha Transilvana Foundation είναι µια µη κυβερνητική ανθρωπιστική και φιλανθρωπική οργάνωση που δεν λαµβάνει υπόψη πολιτικούς, εθνικούς, φυλετικούς ή θρησκευτικούς παράγοντες, χωρίς κληρονοµικό σκοπό, έχοντας στόχο να βοηθά άτοµα µε σωµατικές, ψυχολογικές και κοινωνικές δυσκολίες και άλλες κατηγορίες µειονεκτούντων. Το 2005, η Alpha Transilvana Foundation διαπιστεύθηκε από την κυβέρνηση της Ρουµανίας να παρέχει τις ακόλουθες υπηρεσίες: Πρόληψη δύσκολων καταστάσεων Υπηρεσίες ανάκτησης και αποκατάστασης Κοινωνικοϊατρική περίθαλψη για τους ηλικιωµένους Υποστήριξη και προσανατολισµός για επαγγελµατική ένταξη, εκ νέου προσαρµογή και εκ νέου εκπαίδευση Μέτρα και ενέργειες που επιδιώκουν να περιορίσουν καταστάσεις µε δυσκολίες ή τρωτά σηµεία Η Alpha Transilvana συνενώνει τα εξής: IMPULS: Κέντρο πρόληψης και πρώιµης παρέµβασης για νευρο-ψυχο-κινητικές δυσκολίες (από το 2003) PERSEVERANTA: Κέντρο ηµερήσιας φροντίδας και ανάκτησης για παιδιά µε νευρο ψυχοκινητικές δυσκολίες ATRIUM: Κέντρο επαγγελµατικού προσανατολισµού και κατάρτισης για νεαρούς ενήλικες µε ειδικές ανάγκες TIMURAL: Εταιρεία περιορισµένης ευθύνης προστατευµένη µονάδα Κέντρο πόρων «Alpha» για ΜΚΟ Υπηρεσία κοινωνικοϊατρικής υποστήριξης «Alpha» SAMSA: Υπηρεσίες κοινωνικής και ιατρικής υποστήριξης υπηρεσίες κατ οίκον περίθαλψης για τους ηλικιωµένους Όλες οι πληροφορίες για τη Fundatia Alpha Transilvana διατίθενται στη διεύθυνση: Fundatia Alpha Transilvana Aleea Vrancea 1 Tirgu-Mures Ρουµανία (+40) (+40) office@alphatransilvana.ro Αρµόδιοι επικοινωνίας για το ATLAS στη Fundatia Alpha Transilvana: Κα Eva Györki Toth Κα Banga Erzsebeth 133

137 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Health Service Executive North West [Ιρλανδία] Ο φορέας Health Service Executive είναι υπεύθυνος να παρέχει υγειονοµικές και προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες για κάθε πρόσωπο που ζει στη ηµοκρατία της Ιρλανδίας. Όπως σκιαγραφήθηκε στο Νόµο περί Υγείας του 2004, ο στόχος του φορέα είναι να χρησιµοποιεί τους πόρους που του διατίθενται µε τον πιο ωφέλιµο, αποτελεσµατικό και αποδοτικό τρόπο ώστε να βελτιώνει, να προωθεί και να προστατεύει την υγεία και ευηµερία του κοινού. Ο HSE είναι τώρα ο µοναδικός φορέας που φέρει την ευθύνη να διασφαλίσει ότι όλοι µπορούν να έχουν πρόσβαση σε οικονοµικές υγειονοµικές και προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες που είναι σταθερά υψηλής ποιότητας. Η υπηρεσία θα παρέχεται χρησιµοποιώντας µε τον βέλτιστο τρόπο τους πόρους που διαθέτει η κυβέρνηση. Ο HSE παρέχει χιλιάδες διαφορετικές υπηρεσίες σε νοσοκοµεία και κοινότητες όλης της χώρας. Αυτές οι υπηρεσίες κυµαίνονται από νοσοκόµους της δηµόσιας υγείας που φροντίζουν ηλικιωµένους της κοινότητας έως τη φροντίδα παιδιών µε προβληµατική συµπεριφορά, από την εκπαίδευση των ατόµων στο πώς να ζουν πιο υγιεινά έως την εκτέλεση εξαιρετικά πολύπλοκης χειρουργικής εγκεφάλου, από τον σχεδιασµό για σηµαντικά περιστατικά έκτακτης ανάγκης έως τον έλεγχο της εξάπλωσης µολυσµατικών νόσων. Ο φορέας Health Service Executive της Ιρλανδίας συµµετείχε στο πρόγραµµα ATLAS δια της συνδεδεµένης οργάνωσής του «Donegal Cheese». Donegal Cheese Η «Donegal Cheese-επιχείρηση αγροτικής ανάπτυξης και τοπικής συνεργασίας» είχε στόχο να εδραιώσει την αναγέννηση αποµακρυσµένων αγροτικών περιοχών δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην προσέγγιση «από το ειδικό στο γενικό» για µια πρωτοβουλία ανάπτυξης βασισµένη στην κοινότητα. Η Donegal Cheese έχει αναπτυχθεί χάρη στην τοπική σύµπραξη που συγκροτείται από έναν θεσµικό φορέα, τον Health Service Executive West, µια ιδιωτική επιχείρηση, την Donegal Creameries και έναν εθελοντικό οργανισµό, τον «The Inishowen Branch of Schizophrenia of Ireland» (κλάδος της σχιζοφρένειας). Όλοι εδρεύουν στην περιοχή και επιθυµούν να αναπτύξουν τον δικό τους τοµέα σύµφωνα µε τις δικές τους προτεραιότητες. Αυτή η επιχείρηση είχε ως κύριο κίνητρο τη δηµιουργία ενός µέσου για τους ανθρώπους που έχουν περιθωριοποιηθεί λόγω διαβίωσης σε αποµακρυσµένη περιοχή και λόγω της ανικανότητάς τους να αποκτήσουν αξιόλογη, αξιοσέβαστη και επικερδή απασχόληση. 134

138 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Το πρόγραµµα περιλαµβάνει ευκαιρίες κατάρτισης και απασχόλησης για άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Όλες οι πληροφορίες για τους φορείς Health Service Executive North West και Donegal Cheese διατίθενται στην εξής διεύθυνση: Donegal Cheese IDA Industrial Estate Lisfannon - Buncrana Co Donegal Ιρλανδία (+353) (+353) peter.canning@mailb.hse.ie και Αρµόδιος επικοινωνίας για το ATLAS στο HSE: Κος Peter Canning Κα Sheila Gill Κα Cathy McDermot 135

139 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Lebenshilfe Tirol [Αυστρία] Η Lebenshilfe Tirol συστάθηκε το 1963 και είναι µέλος της οργάνωσης-οµπρέλα Lebenshilfe Austria. Η Lebenshilfe µεριµνά για τα συµφέροντα των ατόµων µε νοητική υστέρηση ή/ και πολλαπλές ειδικές ανάγκες και προσφέρει ευρύ φάσµα υπηρεσιών προσανατολισµένων στις επιθυµίες των πελατών. Η Lebenshilfe Tirol είναι ο µεγαλύτερος φορέας παροχής κοινωνικών υπηρεσιών στην περιοχή της και, γενικά, ένας από τους µεγαλύτερους εργοδότες. Το έργο της συνίσταται στην παροχή δωρεάν συµβουλών για την ένταξη ατόµων µε ειδικές ανάγκες στην (ανοιχτή) αγορά εργασίας. Η Lebenshilfe Tirol έχει διευρύνει τις υπηρεσίες της ποσοτικά και ποιοτικά από την ίδρυσή της. Επί του παρόντος, απαρτίζεται από 74 ιδρύµατα και 43 οίκους: περισσότερα από 1400 άτοµα µε νοητική υστέρηση ή πολλαπλές ειδικές ανάγκες χρησιµοποίησαν τις υπηρεσίες της (οι περισσότεροι από αυτούς είναι ενήλικες). Η Lebenshilfe Tirol παρέχει υπηρεσίες σε τρεις κλάδους: Υποστήριξη σε µικρά παιδιά: για 250 οικογένειες µε παιδιά µε ειδικές ανάγκες (1-6 ετών) 4 νηπιαγωγεία ένταξης Υπηρεσίες διαµονής: για 350 πελάτες σε διαµερίσµατα για 3 άτοµα ή σε σπίτια για 9 άτοµα το ανώτερο Υπηρεσίες σχετικές µε την εργασία: 850 πελάτες σε 40 διαφορετικές τοποθεσίες σε όλο το Τιρόλο - Επαγγελµατική Κατάρτιση, Επαγγελµατική Καθοδήγηση, Προστατευµένα Εργαστήρια Όλες οι πληροφορίες για την Lebenshilfe Tirol διατίθενται στη διεύθυνση: Lebenshilfe Tirol gemeinnützige GmbH Andechsstrasse 52 e 6020 Innsbruck Αυστρία (+43) office@tirol.lebenshilfe Αρµόδιοι επικοινωνίας για το ATLAS στη Lebenshilfe Tirol: Κος Johannes Ungar Κα Vera Sokol Κα Angelika Ronge Κος Walter Krug 136

140 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους ΜΕΛΕ ΩΝΗ [Ελλάδα] Η ΜΕΛΕ ΩΝΗ είναι µια οργάνωση οµπρέλα έξι κέντρων που προσφέρουν υπηρεσίες σε άτοµα µε µαθησιακές δυσκολίες. Τέσσερις από αυτούς τους φορείς βρίσκονται στην Αθήνα ή πλησίον αυτής, ένας στη Θεσσαλονίκη και ένας στο Γαλαξίδι. Οι προσφερόµενες υπηρεσίες περιλαµβάνουν την επαγγελµατική κατάρτιση για άτοµα µε µαθησιακές δυσκολίες και την προστατευµένη απασχόληση. Τρία από τα κέντρα λειτουργούν µια υπηρεσία υποστηριζόµενης απασχόλησης για όσους επιθυµούν να αποκτήσουν ανοιχτή έµµισθη απασχόληση. Προς το παρόν, δύο από τα κέντρα προσφέρουν οικιστικές υπηρεσίες ενώ άλλα βρίσκονται ακόµα στο στάδιο του σχεδιασµού. Η ΜΕΛΕ ΩΝΗ συµµετείχε στην οργάνωση ATLAS διαµέσου δύο από τις οργανώσεις-µέλη της: ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ και Κ.Ε.Α. Κέντρο επαγγελµατικής κατάρτισης ειδικών αναγκών «Μαργαρίτα» Το Κέντρο Επαγγελµατικής Κατάρτισης Ειδικών Αναγκών «Μαργαρίτα» προσφέρει επαγγελµατική κατάρτιση και εργασιακή πείρα σε νεαρά άτοµα µε ήπιες ή µέτριες µαθησιακές δυσκολίες. Ιδρύθηκε το 1979 από τη µητέρα ενός παιδιού µε ειδικές ανάγκες και τώρα έχει 100 θέσεις. Σκοπός του Κέντρου είναι να προετοιµάσει τους σπουδαστές του για µια πλήρη και ενδιαφέρουσα ζωή, βοηθώντας τους να ζήσουν και να εργαστούν όσο πιο ικανοποιητικά και ανεξάρτητα γίνεται. Μεσολογγίου 4-6, Νέα Πεντέλη, Αθήνα, Ελλάδα (+30) Κέντρο Ειδικής Αγωγής (ΚΕΑ) Το ΚΕΑ λειτουργεί ως εκπαιδευτικό κέντρο για άτοµα µε µαθησιακές δυσκολίες. Το Κέντρο συστάθηκε στην περιοχή της Θεσσαλονίκης το 1982, µετά την πρωτοβουλία γονέων µε παιδιά µε νοητική υστέρηση, προκειµένου να καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες και ανεπάρκειες των παιδιών τους εκείνη την εποχή. Το ΚΕΑ προσφέρει διάφορα προγράµµατα σχετικά µε τις βασικές µαθησιακές ανάγκες, προγράµµατα κατάρτισης µε στόχο την απασχόληση καθώς επίσης υπηρεσίες συµβουλευτικές και στήριξης σε άτοµα και τις οικογένειές τους. Ο κύριος σκοπός του προγράµµατος στο σύνολό του είναι να δηµιουργήσει ευκαιρίες απασχόλησης για 80 άτοµα περίπου µε µαθησιακές δυσκολίες που παρευρίσκονται στο Κέντρο σε καθηµερινή βάση. ΤΘ: 20055, Τ.Κ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΕΛΛΑ Α (+30)

141 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Όλες οι πληροφορίες για τη ΜΕΛΕ ΩΝΗ διατίθενται στη διεύθυνση: Σ. Νικολακοπούλου Νέο Ψυχικό Ελλάδα (+30) (+30) eseepa@otenet.gr Αρµόδιος επικοινωνίας για το ATLAS στη ΜΕΛΕ ΩΝΗ: Κος Tommy Papp Κος Άγγελος Κουτουµάνος Κα Μαργαρίτα Ευφραιµίδου 138

142 Παράρτηµα 1 - Στοιχεία για τους εταίρους Pluralistisch Platform Gehandicaptenzorg [Bέλγιο] Η PPG είναι µια οργάνωση οµπρέλα που καλύπτει 150 φορείς παροχής υπηρεσιών για άτοµα µε ειδικές ανάγκες στη Φλάνδρα (Βέλγιο). Ως οµοσπονδία, η PPG δραστηριοποιείται στις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, συµβουλεύοντας τις οργανώσεις µέλη και παρέχοντας διαχείριση έργου. Η PPG υποστηρίζει τα µέλη της στη χάραξη πολιτικής και τους παρέχει ένα δίκτυο σε όλη τη Φλάνδρα. Πέντε διαφορετικές οργανώσεις µέλη της PPG συνεργάστηκαν για το Πρόγραµµα Atlas. Η ίδια η PPG ήταν υπεύθυνη για την οργάνωση, την υποστήριξη και την οικονοµική διαχείριση, ενώ το UCBO ήταν υπεύθυνο για τον εθνικό συντονισµό του προγράµµατος. Οι Φλαµανδοί εταίροι: UCBO-Πανεπιστήµιο Γάνδης: Το UCBO είναι ένα κέντρο επαγγελµατικής κατάρτισης για ενήλικες µε σωµατική, ψυχική, αισθητήρια ή ελαφρά νοητική αναπηρία ή για άτοµα µε κάκωση εγκεφάλου, και είναι προσαρτηµένο στο Πανεπιστήµιο της Γάνδης. De Ploeg: Το De Ploeg είναι ένα κέντρο επαγγελµατικής κατάρτισης και παρέχει κατάρτιση στο πλαίσιο της εργασίας για ενήλικες µε αναπηρία (διανοητικής, σωµατικής, ψυχιατρικής ή αισθητήριας αιτίας). Jobburo: Το Jobburo προσφέρει την ευκαιρία στους ανθρώπους µε αναπηρία οι οποίοι αντιµετωπίζουν δυσκολίες στην ανεύρεση τακτικής εργασίας-- να εργαστούν στην κοινωνία σε εθελοντική βάση. MPI Wagenschot: Το MPI Wagenschot είναι ένα οικοτροφείο για νεαρά άτοµα ηλικίας ετών µε προβλήµατα ανάπτυξης: συµπεριφορικά ή συναισθηµατικά προβλήµατα ή/ και νοητική υστέρηση ή/ και µαθησιακά προβλήµατα. De Ekker: Το 't Werkbureau είναι ένα γραφείο προστατευµένης απασχόλησης που επιδοτείται από την φλαµανδική κυβέρνηση. Στόχος του είναι να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ατόµων µε αναπηρία υποστηρίζοντας τους στην ένταξή τους στην κοινωνία µέσω εργασιακών δραστηριοτήτων. Όλες οι πληροφορίες για την PPG διατίθενται στη διεύθυνση: PPG - Pluralistisch Platform Gehandicaptenzorg vzw Junostraat Berchem (Antwerp) (Αµβέρσα) Βέλγιο (+32) (+32) post@ppg.be Αρµόδιοι επικοινωνίας για το ATLAS στην PPG: Κος Jos Sterckx Κα Judy Morsa 139

143 Παράρτηµα 2 Επισκόπηση κοινωνικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων περιλαµβανοµένης της βαθµολόγησης της σπουδαιότητας των κοινωνικών δεξιοτήτων από εργοδότες Σύµφωνα µε 5 από τα 6 ποσοστά άνω του 60% Η εταιρεία παρέχει θέσεις εργασίας για άτοµα µε ειδικές ανάγκες σε: Προστατευµένη εργασία Προστατευµένη απασχόληση Ελεύθερη εργασία Τοµέας πρασίνου Τοµέας ελαφριάς βιοµηχανίας Τοµέας Υπηρεσιών Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια + Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία ++ Α. Ικανότητα επικοινωνίας 1. Παρέχει πληροφορίες Ζητά πληροφορίες Παρακολουθεί κάποιον που µιλά (επαφή µε τα µάτια) Ακούει οδηγίες ή ερωτήσεις Ακούει συζητήσεις Απαντά σε συζητήσεις 7. Ολοκληρώνει συζητήσεις/αλλάζει θέµα 8. Μιλά εκ περιτροπής (αφήνει τους άλλους να µιλήσουν προτού διακόψει) Ικανότητα έναρξης συζήτησης 10. Εκφράζει κατάλληλη γλώσσα σώµατος/ µη προφορική επικοινωνία Β. Ικανότητα απόδοσης στην εργασία 11. Αίσθηση ευθύνης Αίσθηση ανάληψης πρωτοβουλιών Παρακίνηση Ικανότητα τήρησης πλάνου ή συνεργασίας και τήρησης πλάνου Ικανότητα ανεξάρτητης εργασίας Αφοσίωση στην εργασία και την εταιρεία Προθυµία να ακούσει και να µάθει Αποδοχή και παροχή οδηγιών και αυθεντίας

144 Παράρτηµα 2 Επισκόπηση κοινωνικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων περιλαµβανοµένης της βαθµολόγησης της σπουδαιότητας των κοινωνικών δεξιοτήτων από εργοδότες Η εταιρεία παρέχει θέσεις εργασίας για άτοµα µε ειδικές ανάγκες σε: Προστατευµένη εργασία Προστατευµένη απασχόληση Ελεύθερη εργασία Τοµέας πρασίνου Τοµέας ελαφριάς βιοµηχανίας Τοµέας Υπηρεσιών Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια + Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία ++ Γ. Ικανότητα δηµιουργίας θετικών σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες 19 Εντοπίζει και συνοµιλεί µε κύρια πρόσωπα προς παρακολούθηση/ συνοµιλία Ξέρει πότε να ζητήσει την άδεια Ξέρει πότε να ζητήσει συγνώµη Είναι φιλικός µε πελάτες Τηρεί κανόνες/κανονισµούς και συµφωνίες Τηρεί ορισµένους κανόνες εµπιστευτικότητας Είναι ειλικρινής, ανοιχτός και ρεαλιστής για τις ικανότητές του Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους 26 Συνεργάζεται µε συναδέλφους Έχει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια ή υποστήριξη όταν τη χρειαστεί Είναι σε θέση να εντοπίζει διαφορετικά επίπεδα ατόµων στο χώρο εργασίας Ικανότητα κοινωνικής προσαρµογής σε διαφορετικά επίπεδα ατόµων (γνωρίζει πώς µπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον µε επίσηµο/ ανεπίσηµο τρόπο) 30 Έχει επίγνωση ορισµένων συµβάσεων του χώρου εργασίας και δεν τις παραβιάζει είχνει ενδιαφέρον για τους συναδέλφους 32 Οργανωµένη προσωπική παρουσίαση (γνωρίζει πότε και τι µπορεί να πει στους άλλους για τον εαυτό του) Οργανωµένη παρουσίαση άλλων κατόπιν πρόσκλησης (ξέρει πότε µπορεί να θέσει προσωπικές ερωτήσεις στους συναδέλφους του) Κατάλληλες σχέσεις µε το ίδιο και το αντίθετο φύλο Ανταποκρίνεται σε προσκλήσεις Υποστηρίζει άλλους (αφοσίωση σε συναδέλφους) Χαρακτηρίζει τους άλλους χωρίς µεροληψία Σέβεται τις γνώµες των άλλων Ξέρει πώς να χειριστεί τον εκφοβισµό είχνει δυναµισµό (π.χ. τολµά να πει «όχι»)

145 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Η εταιρεία παρέχει θέσεις εργασίας για άτοµα µε ειδικές ανάγκες σε: Προστατευµένη εργασία Προστατευµένη απασχόληση Ελεύθερη εργασία Τοµέας πρασίνου Τοµέας ελαφριάς βιοµηχανίας Τοµέας Υπηρεσιών Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια + Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία ++ Ε. Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς: 41 Κρίνει τι αρµόζει στις σχέσεις στο χώρο εργασίας Κρίνει τι αρµόζει στις κοινωνικές σχέσεις Είναι σε θέση να διαχωρίζει την προσωπική ζωή του από την εργασία Αποφεύγει να καταπατά κοινωνικές συµβάσεις / όρια Κατάλληλη έκφραση φιλικότητας Γνωρίζει πώς να αντιδρά σε αστεϊσµούς / χιούµορ Αντιδρά σωστά σε µία φιλοφρόνηση Γνωρίζει πώς να εκφράζει αστεϊσµούς / χιούµορ Αναγνωρίζει απαράδεκτες πρακτικές Στ. Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους: 50 Έχει αυτοπεποίθηση / έλλειψη εκνευρισµού / φυσικούς τρόπους / αυτό-επίγνωση Χειρίζεται τα συναισθήµατα σε περίπτωση λαθών, χειρίζεται τις αποτυχίες Χειρίζεται τα συναισθήµατα, π.χ. σε περίπτωση πειραγµάτων Χειρίζεται τις επικρίσεις Παραµένει ήρεµος ενώ παρακολουθεί άλλους Έχει καλό επίπεδο αντοχής στο άγχος 56 Είναι επίµονος Ζ. Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες 57 Είναι ακριβής στα ραντεβού Είναι κόσµιος Φροντίζει την εµφάνισή του Φροντίζει την προσωπική υγιεινή του Φορά τα κατάλληλα ρούχα για τη θέση εργασίας Φορά τα κατάλληλα ρούχα για την περίσταση Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 60% και άνω των αποκριθέντων σε έναν τοµέα: Τοµέας πρασίνου, τοµείς ελαφριάς βιοµηχανίας και τοµέας υπηρεσιών Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 60% και άνω των αποκριθέντων σε δύο τοµείς: Τοµέας πρασίνου, τοµείς ελαφριάς βιοµηχανίας και τοµέας υπηρεσιών Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 60% και άνω των αποκριθέντων σε τρεις τοµείς: Τοµέας πρασίνου, τοµείς ελαφριάς βιοµηχανίας και τοµέας υπηρεσιών ++ Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 60-69% των αποκριθέντων στην ελεύθερη εργασία Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 70-79% των αποκριθέντων στην ελεύθερη εργασία Κρίθηκαν απαραίτητοι από το 80% ή περισσότερο των αποκριθέντων στην ελεύθερη εργασία 142

146 Παράρτηµα 3 Ερωτηµατολόγιο για εργοδότες Ερωτηµατολόγιο για τους εργοδότες σχετικά µε τη σηµασία των κοινωνικών δεξιοτήτων. Όνοµα του ερωτώµενου (ονοµασία της λειτουργίας στην εταιρεία): Επωνυµία της εταιρείας: Μέγεθος του χώρου εργασίας (αριθµός υπαλλήλων): Το παρόν ερωτηµατολόγιο συµπληρώθηκε στη διάρκεια συνέντευξης γραπτώς από τον αποκρινόµενο Ηµεροµηνία: Η/Μ/ΕΤΟΣ Η εταιρεία παρέχει θέσεις εργασίας για άτοµα µε ειδικές ανάγκες: Στην ελεύθερη αγορά εργασίας ή σε υποστηριζόµενη απασχόληση Σε προστατευµένη απασχόληση Σε προστατευµένη εργασία ή επαγγελµατική αποκατάσταση Οι θέσεις εργασίας εµπίπτουν στους ακόλουθους τοµείς Υπηρεσίες (σίτιση, καθαρισµός, σούπερ µάρκετ) Τοµέας πρασίνου (θερµοκήπια, κηπουρική και συντήρηση εδάφους) Ελαφριά βιοµηχανία (αναπαραγωγή ή συναρµολόγηση) ουλειά γραφείου Κοινωνικές δεξιότητες συναφείς µε την παραγωγή Έως ποιο βαθµό ένα πρόσωπο πρέπει να κατέχει τις κοινωνικές δεξιότητες που αναγράφονται ακολούθως ώστε να λειτουργήσει στην εταιρεία σας και στη θέση που περιγράφεται ανωτέρω; η κοινωνική δεξιότητα θα πρέπει να υφίσταται σε µικρό βαθµό PW Ελάχιστα απαραίτητη η κοινωνική δεξιότητα θα πρέπει να υπάρχει (-) WS Σχετικά απαραίτητη η κοινωνική δεξιότητα θα πρέπει να υπάρχει (+) SW Σχετικά απαραίτητη η κοινωνική δεξιότητα θα πρέπει να υφίσταται σε µεγάλο βαθµό PS Άκρως απαραίτητη 143

147 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ικανότητα επικοινωνίας PW WS SW PS Παρέχει πληροφορίες Ζητά πληροφορίες Παρακολουθεί κάποιον που µιλά (επαφή µε τα µάτια) Ακούει οδηγίες ή ερωτήσεις Ακούει συζητήσεις Απαντά σε συζητήσεις Ολοκληρώνει συζητήσεις / αλλάζει θέµα Μιλά εκ περιτροπής (αφήνει τους άλλους να µιλήσουν προτού διακόψει) Ικανότητα έναρξης συζήτησης Εκφράζει κατάλληλη γλώσσα σώµατος / µη προφορική επικοινωνία Ικανότητα απόδοσης στην εργασία PW WS SW PS Αίσθηση ευθύνης Αίσθηση ανάληψης πρωτοβουλιών Παρακίνηση Ικανότητα τήρησης πλάνου ή συνεργασίας και τήρησης πλάνου Ικανότητα ανεξάρτητης εργασίας Αφοσίωση στην εργασία και την εταιρεία Προθυµία να ακούσει και να µάθει Αποδοχή και παροχή οδηγιών και αυθεντίας Ικανότητα δηµιουργίας σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες PW WS SW PS Εντοπίζει και συνοµιλεί µε κύρια πρόσωπα προς παρακολούθηση/ συνοµιλία Ξέρει πότε να ζητήσει την άδεια Ξέρει πότε να ζητήσει συγνώµη Είναι φιλικός µε πελάτες Τηρεί κανόνες/ κανονισµούς και συµφωνίες Τηρεί ορισµένους κανόνες εµπιστευτικότητας Είναι ειλικρινής, ανοιχτός και ρεαλιστής για τις ικανότητές του Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους PW WS SW PS Συνεργάζεται µε συναδέλφους Έχει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια ή υποστήριξη όταν τη χρειαστεί Είναι σε θέση να εντοπίζει διαφορετικά επίπεδα ατόµων στο χώρο εργασίας Κοινωνική προσαρµογή στα διαφορετικά επίπεδα ατόµων (ξέρει πώς να απευθυνθεί στους άλλους, επίσηµα/ ανεπίσηµα) Έχει επίγνωση ορισµένων συµβάσεων του χώρου εργασίας και δεν τις παραβιάζει είχνει ενδιαφέρον για τους συναδέλφους Οργανωµένη προσωπική παρουσίαση (γνωρίζει πότε και τι µπορεί να πει στους άλλους για τον εαυτό του) Οργανωµένη παρουσίαση άλλων κατόπιν πρόσκλησης (ξέρει πότε µπορεί να θέσει προσωπικές ερωτήσεις στους συναδέλφους του) Κατάλληλες σχέσεις µε το ίδιο και το αντίθετο φύλο Ανταποκρίνεται στις προσκλήσεις Υποστηρίζει άλλους (αφοσίωση σε συναδέλφους) Χαρακτηρίζει τους άλλους χωρίς µεροληψία Σέβεται τις γνώµες των άλλων Ξέρει πώς να χειριστεί τον εκφοβισµό είχνει δυναµισµό (π.χ. τολµά να πει «όχι») 144

148 Παράρτηµα 3 - Ερωτηµατολόγιο για εργοδότες Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς PW WS SW PS Κρίνει τι αρµόζει στις σχέσεις στο χώρο εργασίας Κρίνει τι αρµόζει στις κοινωνικές σχέσεις Είναι σε θέση να διαχωρίζει την προσωπική ζωή του από την εργασία Αποφεύγει να καταπατά κοινωνικές συµβάσεις/ όρια Κατάλληλη έκφραση φιλικότητας Γνωρίζει πώς να αντιδρά σε αστεϊσµούς/ χιούµορ Αντιδρά σωστά σε φιλοφρονήσεις Γνωρίζει πώς να εκφράζει αστεϊσµούς/ χιούµορ Αναγνωρίζει απαράδεκτες πρακτικές Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους PW WS SW PS Έχει αυτοπεποίθηση/ έλλειψη εκνευρισµού/ φυσικούς τρόπους/ αυτό-επίγνωση Χειρίζεται τα συναισθήµατα σε περίπτωση λαθών, χειρίζεται τις αποτυχίες Χειρίζεται τα συναισθήµατα, π.χ. σε περίπτωση πειραγµάτων Χειρίζεται τις επικρίσεις Παραµένει ήρεµος ενώ παρακολουθεί άλλους είχνει καλό επίπεδο αντοχής στο άγχος Είναι επίµονος Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες PW WS SW PS Είναι ακριβής στα ραντεβού Είναι κόσµιος Φροντίζει την εµφάνισή του Φροντίζει την προσωπική υγιεινή του Φορά τα κατάλληλα ρούχα για τη θέση εργασίας Φορά τα κατάλληλα ρούχα για την περίσταση Παρακαλούµε να εξετάσετε και αυτά τα ερωτήµατα σχετικά µε την πείρα σας στην απασχόληση ατόµων µε νοητική υστέρηση. Τι είδους εµπειρία διαθέτετε (στην εταιρεία ή την οργάνωσή σας) µε εργαζοµένους µε ειδικές ανάγκες ή εργαζοµένους µε λιγοστή ή ανύπαρκτη σχολική εκπαίδευση; Τι είδους δουλειά τους προσφέρετε; (τοµέας, είδος εργασίας, µισθός, κ.λπ) Υπάρχουν δυνατότητες στην εταιρεία σας για άτοµα µε ειδικές ανάγκες να λάβουν επιπλέον υποστήριξη; Υπάρχουν άλλες κοινωνικές δεξιότητες ή πτυχές κοινωνικής συµπεριφοράς που βρίσκετε ότι είναι κρίσιµης σηµασίας ώστε οι υπάλληλοί σας να αποδίδουν στη θέση τους και δεν αναγράφονται σε αυτόν τον κατάλογο; Ποιες είναι; 145

149 Παράρτηµα 4 Επισκόπηση βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων Ικανότητα επικοινωνίας 2 Ζητά πληροφορίες 3 Παρακολουθεί κάποιον οµιλητή (επαφή µε τα µάτια) 4 Ακούει οδηγίες ή ερωτήσεις Ικανότητα απόδοσης στην εργασία 11 Αίσθηση ευθύνης 13 Παρακίνηση 16 Αφοσίωση στην εργασία και την εταιρεία 17 Προθυµία να ακούσει και να µάθει Ικανότητα δηµιουργίας σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες 20 Ξέρει πότε να ζητήσει την άδεια 21 Ξέρει πότε να ζητήσει συγνώµη 22 Είναι φιλικός µε πελάτες 23 Τηρεί κανόνες / κανονισµούς και συµφωνίες 25 Είναι ειλικρινής, ανοιχτός και ρεαλιστής για τις ικανότητές του Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους 26 Συνεργάζεται µε συναδέλφους 27 Έχει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια ή υποστήριξη όταν τη χρειαστεί 30 Έχει επίγνωση ορισµένων συµβάσεων του χώρου εργασίας και δεν τις παραβιάζει 34 Κατάλληλες σχέσεις µε το ίδιο και το αντίθετο φύλο 38 Σέβεται τις γνώµες των άλλων Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς 41 Κρίνει τι αρµόζει στις σχέσεις στο χώρο εργασίας 43 Είναι σε θέση να διαχωρίζει την προσωπική ζωή του από την εργασία 44 Αποφεύγει να καταπατά κοινωνικές συµβάσεις/ όρια 49 Αναγνωρίζει απαράδεκτες πρακτικές Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους 56 Είναι επίµονος Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες 57 Είναι ακριβής στα ραντεβού 58 Είναι κόσµιος 59 Φροντίζει την εµφάνισή του 60 Φροντίζει την προσωπική υγιεινή του 61 Φορά τα κατάλληλα ρούχα για τη θέση εργασίας 146

150 Παράρτηµα 5 Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Αξιολόγηση δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναναστροφής (ACiS) Το ACIS είναι ένα εργαλείο αξιολόγησης δια παρατήρησης που συλλέγει δεδοµένα για τις δεξιότητες τις οποίες επιδεικνύουν οι άνθρωποι όταν επικοινωνούν και έρχονται σε επαφή µεταξύ τους στη δουλειά. Το ACIS συλλέγει δεδοµένα για τις δεξιότητες που παρουσιάζονται στη διάρκεια της απόδοσης σε σχέση µε την εργασία. Οι δεξιότητες ταξινοµούνται σε τρεις τοµείς επικοινωνίας και συναναστροφής: Σωµατικότητα Σωµατικό πεδίο Αφή, προσέγγιση, αποµάκρυνση Αντικρίζει άλλους, τους κοιτά στα µάτια, στέκεται κοντά τους ιευθετεί το σώµα του (στάση) και κάνει σωµατικές κινήσεις Η γλώσσα του σώµατος και οι µη λεκτικές εκφράσεις που έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο πώς οι άλλοι αντιλαµβάνονται το άτοµο και ξέρουν τι εννοεί ή τι προτίθεται να κάνει. Αυτές οι σωµατικές συµπεριφορές µπορούν να επηρεάσουν το πόσο καλά οι άνθρωποι µπορούν να συνεργαστούν µεταξύ τους. Η σωµατικότητα των ατόµων µπορεί να επηρεάσει σε µεγάλο βαθµό την επιτυχία ή την αποτυχία τους όταν συναναστρέφονται τους άλλους. Ανταλλαγή πληροφοριών Πεδίο πληροφόρησης Η επαρκής ανταλλαγή πληροφοριών είναι ένα πεδίο δεξιοτήτων που έχει σηµασία για την επιτυχηµένη εργασία. Για να δώσουν και να λάβουν τις απαραίτητες πληροφορίες ενώ εργάζονται, οι άνθρωποι πρέπει: να παράγουν ήχους που µπορούν να ακουστούν (ή σήµατα που µπορούν να αναγνωριστούν) να εκφράζουν ιδέες και σκέψεις µε συνοχή να συνδέουν αυτά που λένε µε αυτά που λένε και κάνουν οι άλλοι να αποκτούν και να δίνουν πληροφορίες συναφείς µε τα καθήκοντα που εκτελούν. Σχέσεις Πεδίο σχέσεων Το να είναι κάποιος σε θέση να υιοθετεί συνεργατικές συµπεριφορές που διευκολύνουν το πώς οι άλλοι νιώθουν για µας και το υπόψη καθήκον έχει σηµασία για τις θέσεις που συνεπάγονται άλλους. Η συµπεριφορά που περιγράφεται ως διακριτική, ευπρεπής, γεµάτη σεβασµό και ενδιαφέρον, υποστηρικτική ή συνεργατική παραπέµπει σε οποιαδήποτε αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά ανταποκρίνονται στη συµπεριφορά των άλλων. Για να αφηγούνται καλά, οι άνθρωποι πρέπει: να καταλαβαίνουν τα πολιτιστικά νοήµατα που συνδέονται µε την εκτυλισσόµενη κοινωνική δράση και να είναι σε θέση να ρυθµίσουν τη συµπεριφορά που συνδέεται µε αυτά να αναγνωρίζουν και να συµµορφώνονται µε δεοντολογική συµπεριφορά, να τηρούν αυτά που αναµένονται από έναν ρόλο, καθώς και να αναγνωρίζουν και να παράγουν την κατάλληλη συµπεριφορά για το καθήκον που γίνεται µαζί ή παράλληλα να µπορούν να «διαβάσουν» τους άλλους και να ερµηνεύσουν αυτά που ενδεχοµένως σκέφτονται και νιώθουν για τις ενέργειές µας έναντι αυτών. Κάθε δεξιότητα βαθµολογείται µε βάση µια κλίµακα 4 µονάδων που κυµαίνεται από (4)-επαρκή έως (1)-ανεπαρκή συµπεριφορά. Η βαθµολόγηση γίνεται µετά την παρατήρηση του ατόµου που 147

151 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS συµµετέχει σε ένα συναφές και ουσιώδες κοινωνικό πλαίσιο, ενώ ο αξιολογητής σηµειώνει αν υπάρχει η δεξιότητα ή όχι και πώς επηρεάζει την τρέχουσα κοινωνική δράση. Η βούληση αποτελεί ζωτικής σηµασίας στοιχείο του ACIS. Η ποιότητα της απόδοσης βελτιώνεται αν το πρόσωπο επιλέξει και παροτρύνεται να συµµετέχει στην κατάσταση επικοινωνίας και συναναστροφής. Είναι σηµαντικό κατά την επιλογή δραστηριοτήτων προς αξιολόγηση να αντιλαµβανόµαστε τη σηµασία που έχουν για το πρόσωπο. Πρέπει να επιλέγονται δραστηριότητες που παροτρύνουν το άτοµο. Σκοπός είναι το ACIS να χρησιµοποιηθεί στον υπολογισµό των συνεπειών ενός ευρέος φάσµατος αναπηριών / νόσων / ασθενειών επί της ικανότητας επικοινωνίας και συναναστροφής. Συνεπώς, η αξιολόγηση δεν είναι διαγνωστικά δεσµευτική. Άτοµα µε ψυχοκοινωνική δυσλειτουργία (π.χ. άτοµα µε διαγνωσµένη ψυχιατρική νόσο και άτοµα µε νοητική υστέρηση) συχνά αντιµετωπίζουν δυσκολία στη συναναστροφή και την επικοινωνία µε τους άλλους. Προς το παρόν, το εργαλείο χρησιµοποιείται µόνο για την αξιολόγηση ενηλίκων. ιαχείριση του εργαλείου Οι προτεινόµενες δραστηριότητες για παρατήρηση περιλαµβάνουν: 1. µια ανοιχτή κατάσταση χωρίς δοµή 2. παράλληλο καθήκον: εργασία για ένα µεµονωµένο καθήκον ενώπιον των άλλων που ασχολούνται µε το ίδιο αντικείµενο 3. καθήκον συνεργαζόµενης οµάδας: όλα τα µέλη της οµάδας εργάζονται µαζί για να επιτύχουν έναν κοινό στόχο 4. συναναστροφή ένας προς έναν: π.χ. θεραπευτής/ πελάτης ή πελάτης/ µέλος οικογενείας. Τα προτεινόµενα περιβάλλοντα περιλαµβάνουν: 1. φυσικό περιβάλλον: η επικοινωνία και η συναναστροφή συµβαίνουν στο συνηθισµένο περιβάλλον 2. προσοµοίωσης κατάστασης ζωής µε ρόλους: o θεραπευτής προσπαθεί να προσοµοιώσει καταστάσεις επικοινωνίας και συναναστροφής που αντικατοπτρίζουν τους ρόλους ζωής του πελάτη 3. καταστάσεις που δεν συνδέονται µε ρόλους ζωής: η επικοινωνία και η συναναστροφή δεν συνδέονται άµεσα µε τους ρόλους ζωής των πελατών. Χρονικοί περιορισµοί Συνολική διαχείριση: λεπτά Χρόνος παρατήρησης: λεπτά Χρόνος βαθµολόγησης: 5-20 λεπτά, ανάλογα µε την εµπειρία στη χρήση του ACIS ιαδικασία βαθµολόγησης Η αξιολόγηση διευθύνεται από έναν θεραπευτή. Η παρατήρηση µπορεί να σταµατήσει όταν ο αξιολογητής πιστεύει ότι έχει δει αρκετά ώστε να κάνει τη βαθµολόγηση. Ο αξιολογητής πρέπει να ρωτά πώς λειτούργησε αυτή η συµπεριφορά στην τάδε κατάσταση, δεδοµένων των κοινωνικών, πολιτιστικών παραµέτρων και των παραµέτρων απασχόλησης. Η παρατήρηση και η εκφορά κρίσεων µε το ACIS επιβάλλει στον αξιολογητή να «διαβάσει» την κοινωνική κατάσταση. Για να «διαβάσει» την κοινωνική κατάσταση, ο παρατηρητής πρέπει ήδη να ξέρει τη γλώσσα. Όλα τα άτοµα που µαθαίνουν να χρησιµοποιούν το ACIS θα στηρίζονται στο πολιτιστικό τους υπόβαθρο για να «διαβάζουν» κοινωνικές καταστάσεις, ενώ χρησιµοποιούν κάποιες από τις κατευθυντήριες γραµµές που αναφέρονται στο εγχειρίδιο. Οι αξιολογητές δεν πρέπει να επιχειρούν καµία βαθµολόγηση σε καταστάσεις για τις οποίες δεν έχουν το πολιτιστικό υπόβαθρο να «διαβάσουν» την κατάσταση και τις συναφείς συµπεριφορές. 148

152 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Βαθµολόγηση Ο αξιολογητής µπορεί να κρατά σηµειώσεις σε όλη την περίοδο παρατήρησης. Οι πραγµατικές βαθµολογήσεις πρέπει να συµπληρωθούν όσο πιο γρήγορα γίνεται µετά την παρατήρηση. Τα συµπεράσµατα για τα αίτια ενδεχόµενων δυσκολιών δεν βαθµολογούνται. Το ACIS είναι ένα εργαλείο αξιολόγησης που στηρίζεται σε κριτήρια. Εποµένως, οι βαθµολογίες πρέπει να δίνονται σε σχέση µε την ύπαρξη/ σοβαρότητα δυσκολίας των δεξιοτήτων όπως ορίζονται. Οι πελάτες δεν θα πρέπει να βαθµολογούνται σε σχέση µε την επιµορφωτική τους οµάδα. Ο αξιολογητής πρέπει να τηρεί κριτική στάση. Όποτε έχει αµφιβολίες, ο αξιολογητής πρέπει να δίνει τη χαµηλότερη βαθµολογία. Η βαθµολογία βασίζεται στην πιο ανεπαρκή απόδοση που παρατηρήθηκε. Οι δεξιότητες περιγράφονται για να βοηθήσουν τον αξιολογητή που διευθύνει το τεστ. ιατίθενται δελτία βαθµολογίας. ιαθεσιµότητα Το ACIS διατίθεται σε ολλανδικά, αγγλικά και γερµανικά. Συντάκτες Forsyth, Κ., Samamy, M., Simon, S., Kielhofner, G. Στοιχεία επικοινωνίας Η έκδοση στα ολλανδικά δηµοσιεύτηκε από: Expertise Centrum Ergotherapie Hogeschool Amsterdam & Kenniscentrum voor opleiding en revalidatie dvd.pijl@irv.nl website: Η έκδοση στα αγγλικά δηµοσιεύτηκε από: Model of Human Occupation Clearinghouse, Chicago kielhfnr@uic.edu website: Γερµανική έκδοση: vita-activa@btz-koeln.de Κόστος: 13 στην Ολλανδία 149

153 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Αξιολόγηση κοινωνικών ικανοτήτων για παιδιά και νεαρούς ενήλικες µε αναπτυξιακές δυσκολίες (ASC) Το ASC έχει σχεδιαστεί για να χρησιµοποιείται ως διεξοδικό µέτρο κοινωνικών ικανοτήτων που είναι βασικές για τη συµµετοχή σε φυσικά επερχόµενες δραστηριότητες εντός ολοκληρωµένων κοινοτικών περιβαλλόντων. Οι ατοµικές στρατηγικές και ικανότητες του µαθητευόµενου σε κάποια δεδοµένη στιγµή καθώς και η συγκεκριµένη κατάσταση θα επηρεάσουν τη συµπεριφορά του. Πολλά είδη συµπεριφοράς µπορούν να επιτύχουν παρόµοιους σκοπούς ανεξάρτητα από το επίπεδο εξειδίκευσής τους ή από το γεγονός ότι ίσως δεν είναι τα πιο κατάλληλα από κοινωνικής σκοπιάς. Το ASC µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε παιδιά και ενήλικες, µε ή χωρίς νοητική υστέρηση. Περιλαµβάνει 252 ευδιάκριτες συµπεριφορές που έχουν οργανωθεί σε 11 λειτουργίες: µύηση, αυτορρύθµιση, τήρηση κανόνων, παροχή θετικής ενίσχυσης, παροχή αρνητικών σχολίων, αντίληψη υπαινιγµών, προσφορά υποστήριξης, αποδοχή καθοδήγησης, δήλωση προτιµήσεων, αντιµετώπιση αρνητικών, λήξη. Τα στοιχεία εντός των λειτουργιών κατατάσσονται σε οκτώ επίπεδα που εκφράζουν µια ιεραρχία αυξανόµενης κοινωνικής εξειδίκευσης. Συνεπώς, η αξιολόγηση εξελίσσεται από την πρωιµότερη έκφανση κάθε λειτουργίας σε ανώτερα επίπεδα απόδοσης όπως καταδεικνύονται από τους ενήλικες. Το ASC σχεδιάστηκε για να υπολογίζει τις κοινωνικές ικανότητες σε όλα τα επίπεδα κοινωνικής και πνευµατικής λειτουργίας. Το ASC χρησιµοποιείται σε σχολεία, κοινότητες και χώρους εργασίας. Χρειάζονται περίπου 45 λεπτά για να συµπληρωθεί. Το ASC δεν συνδέεται άµεσα µε τα περιβάλλονται εργασίας αλλά είναι γενικότερο. Τα παραδείγµατα ή η ιεραρχία για τη βαθµολόγηση που παρουσιάζονται δεν είναι απτά παραδείγµατα που παραπέµπουν σε καταστάσεις του χώρου εργασίας. ιαθεσιµότητα Το ASC διατίθεται στα αγγλικά. Συντάκτες Meyer, L., Reichle, J. Mc Quarter, R., κ.ά. - Πανεπιστήµιο Syracuse Αρµόδιος επικοινωνίας Luanne Mayer, Τµήµα Ειδικών Υπηρεσιών Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης, 805S. Crouse Avenue, Syracuse University, Syracuse, NY

154 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης CB-KOMPAS Αξιολόγηση στάσεων έναντι της απασχόλησης/ στάσεων έναντι της εργασίας µε άτοµα µε ελάχιστη ή καθόλου αγωγή ή σχολική εκπαίδευση Το CB-KOMPAS περιλαµβάνει ένα εγχειρίδιο, µία δισκέτα ώστε να γίνεται η βαθµολόγηση µέσω υπολογιστή, δελτία βαθµολογίας του εγχειριδίου, ένα έντυπο έκθεσης για το προφίλ εργασίας και τις στάσεις έναντι της απασχόλησης, εργαλεία αξιολόγησης για τις στάσεις έναντι της απασχόλησης, και τυποποιηµένους πίνακες για σύγκριση των βαθµών. Έχει 3 µέρη: Το KOMPAS 1 χρησιµοποιείται στη διάρκεια διερεύνησης ως προς την απασχολησιµότητα σε ένα κέντρο εργασιακού προσανατολισµού ή σε ένα τµήµα αξιολόγησης. Περιέχει µια τυποποιηµένη συνέντευξη για τη διερεύνηση των στάσεων του ατόµου απέναντι στην εργασία. ιερευνά το πώς το άτοµο θα (αντι)δρούσε σε 33 συγκεκριµένες καταστάσεις απασχόλησης. Οι απαντήσεις βαθµολογούνται σε κλίµακα 4 µονάδων. Το αποτέλεσµα είναι ο προσδιορισµός του επιπέδου του ατόµου σχετικά µε 8 στάσεις έναντι της απασχόλησης (ανεξαρτησία, αίσθηση ευθύνης, αντοχή στο άγχος, πειθαρχία, κοινωνικές δεξιότητες, κίνητρα, ευελιξία, δίψα για µάθηση) καθώς και µια καθολική βαθµολογία. Η συνέντευξη περιλαµβάνει ευκαιρίες να ζητηθούν περισσότερες λεπτοµέρειες για µερικά ερωτήµατα. Έτσι, παρέχεται περαιτέρω ποιοτική ανάλυση. Το KOMPAS 2 είναι µια σύντοµη κλίµακα αξιολόγησης ώστε να εκτιµηθούν οι στάσεις έναντι της απασχόλησης για τον εργοδότη. Είναι λιγότερο λεπτοµερές από το KOMPAS 1 αλλά δίνει τη δυνατότητα υλοποίησης µιας ταχείας, γενικότερης αξιολόγησης των στάσεων έναντι της απασχόλησης στο χώρο εργασίας. Η κλίµακα διευθύνεται από τον εργοδότη ή τον εκπαιδευτή, ενώ καλύπτονται 8 παρεµφερείς στάσεις έναντι της απασχόλησης. Το KOMPAS 3 είναι µια κλίµακα παρατήρησης που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για λεπτοµερέστερη αξιολόγηση. Προσφέρει τη δυνατότητα παρατήρησης των ατόµων µε τυποποιηµένο τρόπο σε πραγµατικές ή προσοµοιωµένες εργασιακές καταστάσεις. Η δοµή του KOMPAS 3 είναι ίδια µε αυτή του KOMPAS 1 (33 στοιχεία, 8 στάσεις απέναντι στην απασχόληση και 1 καθολική βαθµολογία). Τα τρία µέρη µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε συνδυασµό µεταξύ τους ή ξεχωριστά, σε µία συνέντευξη µε τον πελάτη, ως κατάλογος ελέγχου αξιολόγησης για τον εργοδότη, ως λεπτοµερής οδηγός παρατηρήσεων για τους συµβούλους εργασίας. Μπορεί να γίνει σύγκριση των βαθµών στις τρεις κλίµακες εφόσον η δοµή τους µοιάζει. Απαιτείται κάποια εκπαίδευση πριν από τη χρήση του KOMPAS 1 αλλά αυτή η «εκπαίδευση» περιλαµβάνεται στο εγχειρίδιο. ιαθεσιµότητα Το εγχειρίδιο είναι φιλικό προς τον χρήστη, γραµµένο στα ολλανδικά. Συντάκτες Moenaert, H, Degezelle, A. Στοιχεία επικοινωνίας Μόνο στα ολλανδικά, δηµοσιεύεται από το Consultatiebureaus van de provincie West-Vlaanderen en de Provincie West-Viaanderen cons.bur.wv@village.uunet.be - cb.prospect@worldonline.be 151

155 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS INVRA-Labour Κατάλογος εξιοτήτων/ Ικανοτήτων για ανεξάρτητη ζωή Το INVRA διατίθεται σε δύο εκδόσεις: η µία συνδέεται µε την εργασία, η άλλη επικεντρώνει στη ζωή. Το INVRA-Labour είναι ένας κατάλογος παρατήρησης που παραθέτει τις δεξιότητες που απαιτούνται για να λειτουργήσει κάποιος σε περιβάλλοντα εργασίας µε εύκολο, απλό και ξεκάθαρο τρόπο. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για να δοθεί µια εικόνα σχετικά µε την ανεξαρτησία ενός ατόµου µε ειδικές ανάγκες και να υπολογιστεί η ανάπτυξη δεξιοτήτων µετά την κατάρτιση. Το INVRA χρησιµοποιείται µεµονωµένα και εστιάζει στις ικανότητες και τις δυνατότητες. Προκειµένου να µπορεί κάποιος να χρησιµοποιήσει το INVRA-Labour, πρέπει να έχει γνώση της ορολογίας, της δοµής και της διάρθρωσής του. Το ερωτηµατολόγιο (38 στοιχεία) πραγµατεύεται τις ακόλουθες πτυχές: Απόδοση στην εργασία (12 στοιχεία): δεξιότητες που επηρεάζουν άµεσα το προϊόν που κατασκευάζεται ή την υπηρεσία που παρέχεται Κινητικές δεξιότητες (7 στοιχεία): δεξιότητες που σχετίζονται µε σωµατικές πτυχές Στάση (19 στοιχεία): δεξιότητες που σχετίζονται µε τη στάση ενός ατόµου έναντι της εργασίας και του χώρου εργασίας. Κάθε δεξιότητα περιγράφεται σε τρία επίπεδα που αναφέρονται στην πρόοδο από την επαγγελµατική κατάρτιση στην ανοιχτή απασχόληση: Το επίπεδο 1 (κόκκινο) δίνει µια εξήγηση του απαιτούµενου επιπέδου σε προστατευµένη εργασία ή επαγγελµατική αποκατάσταση Το επίπεδο 2 (πράσινο) αντιστοιχεί στο επίπεδο που απαιτείται στην προστατευµένη απασχόληση Το επίπεδο 3 (πράσινο) περιγράφει το επίπεδο για ανοιχτή ή υποστηριζόµενη απασχόληση. Παραδείγµατα στοιχείων (32) αντιµετώπιση δυσχερειών α. όταν αντιµετωπίζει µια συναισθηµατική αναποδιά, ο πελάτης σπανίως παραµένει συγκεντρωµένος β. όταν αντιµετωπίζει µια συναισθηµατική αναποδιά, ο πελάτης συνήθως παραµένει συγκεντρωµένος γ. όταν αντιµετωπίζει µια συναισθηµατική αναποδιά, ο πελάτης πάντα παραµένει συγκεντρωµένος (34) φόβος αποτυχίας α. ο πελάτης πολύ συχνά δείχνει να φοβάται την αποτυχία β. ο πελάτης µερικές φορές δείχνει να φοβάται την αποτυχία γ. ο πελάτης σπανίως δείχνει να φοβάται την αποτυχία Χρήσεις Το INVRA-Labour εστιάζει σε ικανότητες και δυνατά σηµεία και όχι σε αδυναµίες και ανικανότητα. Σε σχέση µε το αξιολογούµενο πρόσωπο, µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τους ακόλουθους σκοπούς: να καθοριστεί πότε είναι απαραίτητη η κατάρτιση να δοθούν σχόλια στο ελεγχόµενο πρόσωπο (διαµέσου ενός έγχρωµου σχήµατος που δίνει πληροφορίες για τις δεξιότητες κάποιου) να αξιολογηθεί η πρόοδος (χρησιµοποιώντας το εργαλείο ξανά µετά την κατάρτιση για να συγκριθούν τα αποτελέσµατα) να δηλωθεί η βοήθεια που χρειάζεται κάποιος να διερευνηθούν αυτά που απαιτούνται από έναν ορισµένο χώρο εργασίας (όταν περιγράφονται και το πρόσωπο και ο χώρος εργασίας, µπορεί να γίνει αντιστοίχιση ώστε να διαπιστωθούν οι πτυχές που χρήζουν περαιτέρω κατάρτισης). Αξιοπιστία Έχει διαπιστωθεί αξιοπιστία 73% για το βαθµολογούµενο εργαλείο, ποσοστό που µπορεί να αυξηθεί σε 78% µετά από σύντοµη εκπαίδευση στον τρόπο χρήσης του εργαλείου. 152

156 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Ψηφιακή έκδοση Από το , διατίθεται µια ψηφιακή έκδοση που προσφέρει πρόσθετες δυνατότητες διαχείρισης. Οµάδα στόχος Αρχικά, το INVRA αναπτύχθηκε για νεαρούς ενήλικες µε νοητική υστέρηση, ηλικίας ετών. Μετά από προσαρµογή στη διάρκεια του προηγούµενου έτους, το εργαλείο τώρα είναι κατάλληλο και για άλλες ηλικίες και αναπηρίες. Ωστόσο, τα στοιχεία δεν µπορούν ακόµη να εφαρµοστούν σε άτοµα µε σοβαρή νοητική υστέρηση. ιαθεσιµότητα Το INVRA διατίθεται στα ολλανδικά και τα αγγλικά. Στοιχεία επικοινωνίας Κος Jos Flipsen, Postbus 158, 8090 AD Wezep, Κάτω Χώρες Τηλ.: (+31) info@invra.nl 153

157 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ερωτηµατολόγιο Κοινωνικών Ικανοτήτων Innsbruck για ενήλικες µε µαθησιακές δυσκολίες ή νοητική αναπηρία (ISKIE) Κατά την αξιολόγηση των κοινωνικών ικανοτήτων, το ISKIE επιδιώκει να εστιάσει στην πολυπλοκότητα των συναναστροφών ενός ατόµου σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις και να τις καταστήσει πιο διαφανείς. Θα καταστήσει εφικτή τη συλλογή περισσότερων πληροφοριών και πιο εξειδικευµένων στοιχείων σχετικά µε τις συναναστροφές ενηλίκων µε µαθησιακές δυσκολίες ή νοητικές αναπηρίες σε κοινωνικές καταστάσεις. Οποιοσδήποτε βρίσκεται κοντά και έχει επαρκή µακροχρόνια εξοικείωση µε ένα άτοµο µε µαθησιακές δυσκολίες µπορεί να συµπληρώσει αυτό το ερωτηµατολόγιο. (Έχει φανεί πειραµατικά ότι κάποιος µπορεί να αποκτήσει αρκετή εµπειρία εντός µισού έτους ώστε να απαντά στα ερωτήµατα). Το ίδιο το πρόσωπο µπορεί να συµµετάσχει στη συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου. Παραδείγµατα που εξηγούν το αξιολογούµενο ζήτηµα συνοδεύουν κάθε ερώτηµα. ιάρθρωση του εργαλείου Κάθε στοιχείο βαθµολογείται σε µια κλίµακα 5 µονάδων: 1 = µπορεί να το κάνει πολύ καλά 2 = µπορεί να το κάνει καλά 3 = µπορεί να το κάνει µερικές φορές 4 = του/ της είναι δύσκολο 5 = του/ της είναι πολύ δύσκολο. Το εργαλείο έχει 4 ενότητες: Ενότητα 1: Χαρακτηριστικά ικανοτήτων στη συναναστροφή (43 στοιχεία) Μέρος 1/ Κ1: Γενικές ικανότητες επικοινωνίας (11) Μέρος 2/ Κ1: Ευαισθησία στη λεκτική/ µη λεκτική επαφή (15) Μέρος 3/ Κ1: Φιλο-κοινωνική συµπεριφορά (5) Μέρος 4/ Κ1: Ικανότητα αποµάκρυνσης (4) Μέρος 5/ Κ1: Έναρξη κοινωνικών επαφών (2) Μέρος 6/ Κ1: Προσωπική επιβεβαίωση, αντοχή (3) Μέρος 7/ Κ1: Ικανότητα εργασίας σε οµάδα (3) Ενότητα 2: Χαρακτηριστικά ατοµικής ευελιξίας (44 στοιχεία) Μέρος 1 / Κ2: Αντιµετώπιση κανόνων (7) Μέρος 2 / Κ2: Ικανότητα µετατροπής και προσαρµογής (11) Μέρος 3 / Κ2: Ικανότητα διάκρισης (9) Μέρος 4 / Κ2: Οργάνωση του περιβάλλοντος και του εαυτού του (9) Μέρος 5 / Κ2: Προσανατολισµός στο άτοµο (8) Ενότητα 3: Χαρακτηριστικά αυτορρυθµιζόµενης ικανότητας (33 στοιχεία) Μέρος 1 / Κ3: Ικανότητα συλλογισµού (3) Μέρος 2 / Κ3: Συµπεριφορά σε αγχώδεις καταστάσεις (2) Μέρος 3 / Κ3: Όρια, αντοχή, ανοχή στις απογοητεύσεις (5) Μέρος 4 / Κ3: ραστηριότητα, ορµή, κίνητρα, προσωπική πρωτοβουλία (7) Μέρος 5 / Κ3: Συµπεριφορά γεµάτη αυτοπεποίθηση (5) Μέρος 6 / Κ3: Έλεγχος ορµής και αναγκών (11) Ενότητα 4: Χαρακτηριστικά µετά-γνωστικής ικανότητας (40 στοιχεία) Μέρος 1 / Κ4: Γενική ιδέα και προσδοκία (12) Μέρος 2 / Κ4: Αναγνώριση προσωπικών ορίων (6) Μέρος 3 / Κ4: Προγραµµατισµός και δράση (5) Μέρος 4 / Κ4: Αντιληπτική ικανότητα (5) Μέρος 5 / Κ4: Αίσθηση ευθύνης για τον εαυτό του και τον περίγυρο (3) Μέρος 6 / Κ4: Κρίσιµος έλεγχος (5) Μέρος 7 / Κ4: Λήψη προοπτικών (4) 154

158 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης ιαθεσιµότητα Το ISKIE διατίθεται σε αγγλικά, γερµανικά και ολλανδικά Στοιχεία επικοινωνίας Κος Walter Krug, 6020 Innsbruck, Αυστρία 155

159 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS MELBA Εργαλείο επαγγελµατικής αποκατάστασης και ένταξης Το MELBA είναι ένα εργαλείο αξιολόγησης που επιτρέπει την τεκµηρίωση των ικανοτήτων ενός ατόµου και των απαιτήσεων µιας θέσης εργασίας. Συνεπώς, το εργαλείο παρέχει ένα προφίλ ικανοτήτων και ένα προφίλ απαιτήσεων. Η σύγκριση αυτών των δύο προφίλ προσδιορίζει τις τοποθετήσεις που βελτιστοποιούν την αντιστοίχιση ικανοτήτων και απαιτήσεων. Το MELBA αναπτύχθηκε για λογαριασµό του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας της Γερµανίας για να εφαρµοστεί στην επαγγελµατική ένταξη ατόµων των οποίων οι ψυχολογικές ικανότητες µειώνονται από κάποια αναπηρία. Τα προφίλ ικανοτήτων Τα προφίλ ικανοτήτων MELBA περιέχουν τα κύρια προσόντα που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη αν ο πελάτης θέλει να ενταχθεί σε κάποια εργασία. Οι πραγµατικές ικανότητες των πελατών µπορούν να τεκµηριωθούν µε βάση µια κλίµακα πέντε µονάδων. Κάθε στοιχείο καθορίζεται έτσι ώστε άτοµα µε διαφορετικές ασχολίες να µπορούν να χρησιµοποιήσουν το εργαλείο µε τον ίδιο τρόπο. Μεταξύ άλλων, τα προφίλ ικανοτήτων MELBA διευκολύνουν: µια τυποποιηµένη τεκµηρίωση δυνατών και αδύνατων σηµείων (δυνατότητες και περιορισµοί) τη συστηµατική επικοινωνία σχετικά µε αυτά τα δυνατά και αδύνατα σηµεία (δυνατότητες και περιορισµοί) είτε µε τον ίδιο τον πελάτη, το προσωπικό άλλης εγκατάστασης ή µε έναν εργοδότη τον συστηµατικό προγραµµατισµό τρόπων καλλιέργειας ή ανάπτυξης δεξιοτήτων την αξιολόγηση της επιτυχίας της κατάρτισης και άλλων παρεµβάσεων τη σύγκριση µεταξύ της προσωπικής αξιολόγησης και της αξιολόγησης των ικανοτήτων ενός πελάτη από έναν επαγγελµατία. Τα προφίλ απαιτήσεων Παρόµοια στοιχεία χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν τις απαιτήσεις µιας θέσης εργασίας. Μια παρόµοια κλίµακα πέντε µονάδων χρησιµοποιείται για να αξιολογήσει τον βαθµό στον οποίο ορισµένες απαιτήσεις συνδέονται µε ορισµένη θέση εργασίας. Πάλι, κάθε στοιχείο ορίζεται προκειµένου να διασφαλιστεί ότι κάθε χρήστης µπορεί να επιτύχει συγκρίσιµα αποτελέσµατα όταν χρησιµοποιεί το MELBA. Οι απαιτήσεις οποιασδήποτε θέσης µπορούν να περιγραφούν ανεξάρτητα από τον τοµέα ή τον κλάδο της αγοράς εργασίας στον οποίο ανήκει. Μεταξύ άλλων, τα προφίλ απαιτήσεων MELBA διευκολύνουν: µια τυποποιηµένη τεκµηρίωση των απαιτήσεων µιας θέσης εργασίας τη συστηµατική επικοινωνία γι αυτή τη δοµή τη σύγκριση των απαιτήσεων των διαφορετικών θέσεων την προσαρµογή µιας θέσης στην επιθυµητή ζητούµενη δοµή. 156

160 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Σύγκριση των προφίλ Είναι δυνατή η χρήση του MELBA ως εργαλείου για τη σύγκριση προφίλ δεδοµένου ότι η κατάρτιση των δύο προφίλ είναι ταυτόσηµη. Θέτοντας το προφίλ απαιτήσεων που συνίσταται σε µια πλαστική ταινία- πάνω από το προφίλ ικανοτήτων, είναι εύκολο να διαπιστωθεί ποιες ικανότητες αντιστοιχούν στις απαιτήσεις και ποιες όχι. Οι ανακολουθίες µπορούν να καταγραφούν στη συνοδευτική τεκµηρίωση. Χρησιµοποιούµενο ως εργαλείο για τη σύγκριση ικανοτήτων και απαιτήσεων, το MELBA διευκολύνει: τον έλεγχο του κατά πόσο µια δεδοµένη θέση ταιριάζει σε ένα συγκεκριµένο άτοµο την επιλογή µιας εργασίας που ανταποκρίνεται στις ικανότητες ενός συγκεκριµένου ατόµου τη διερεύνηση και τον προσδιορισµό του γιατί µια συγκεκριµένη εργασία φαίνεται δύσκολη για έναν υπάλληλο τη συστηµατική ανάπτυξη τρόπων βελτίωσης µιας τοποθέτησης, για παράδειγµα µε τροποποίηση εργασίας, ανάπτυξη ικανοτήτων ή υποστηριζόµενη απασχόληση. Χρήση και χρήστες Το MELBA διατίθεται ως έντυπο εργαλείο και ως λογισµικό υπολογιστή. Έχει δοκιµαστεί εµπειρικά και, λόγω της δοµής του, µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε διάφορες εφαρµογές και από διαφορετικούς χρήστες. Το MELBA χρησιµοποιείται σχεδόν σε όλους τους τοµείς της αγοράς εργασίας σε σχέση µε την επαγγελµατική ένταξη των ατόµων µε πολλά είδη αναπηριών. Το MELBA υποστηρίζει το έργο εξειδικευµένου προσωπικού διαφορετικών ασχολιών. Μπορεί να εφαρµοστεί µε επιτυχία από εργοθεραπευτές, µηχανικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, καθηγητές, κ.λπ. Το MELBA µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως βάση επικοινωνίας µεταξύ διαφόρων επαγγελµατιών, για τροποποίηση εργασιών βάσει των ικανοτήτων, για διαφοροποίηση των µισθών σε θεραπευτικά ιδρύµατα, για χρηµατοοικονοµική τεκµηρίωση, για τον σχεδιασµό και την εφαρµογή θεραπευτικών µέτρων και την αξιολόγηση της επιτυχίας τους, κ.λπ. Το MELBA είναι ένα εργαλείο το οποίο, αφού ενταχθεί σε µια δοµή επαγγελµατικής αποκατάστασης, είναι κατάλληλο για να καλλιεργήσει την ένταξη ατόµων µε σοβαρές αναπηρίες στην εργασία. οµή Το MELBA έχει πέντε ενότητες καλύπτοντας: Γνωστική ικανότητα Κοινωνική ικανότητα Τρόπος εργασίας Ψυχοκινητική Σχολικές γνώσεις σχεδιασµός εργασίας, αντιληπτικότητα, προσοχή, συγκέντρωση, µάθηση/ µνήµη, επίλυση προβληµάτων, προσαρµοστικότητα, αφηρηµένος συλλογισµός προσωπική επιβεβαίωση, ηγεσία, κοινωνική ικανότητα, κριτική σκέψη, ανοχή στις επικρίσεις, οµαδική εργασία επιµονή, κριτικός έλεγχος, ανοχή στις απογοητεύσεις, µεθοδικότητα, ακρίβεια, ανεξαρτησία, πληρότητα, ευθύνη οδήγηση, λεπτές κινητικές δραστηριότητες, αντίδραση ανάγνωση, αριθµητική, γράψιµο, οµιλία ιαθεσιµότητα Το MELBA διατίθεται στα ολλανδικά και τα γερµανικά. Στοιχεία επικοινωνίας Πρόγραµµα MELBA, Πανεπιστήµιο Siegen Κα Kleffmann, ρ. Weinmann, Καθηγ. ρ., Postfach D Siegen Γερµανία Αρχική σελίδα: Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούµε επικοινωνήστε µε: Κα M van Hooff, τηλ.: , vanhooffaa@hetnet.nl Κος H. van den Brand, τηλ.: , H.vandenBrand@fontys.nl 157

161 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Κοινωνικές Ικανότητες στον χώρο εργασίας (SCW) Το SCW είναι ένας κατάλογος ελέγχου συµπεριφοράς που έχει σχεδιαστεί ειδικά για να αξιολογεί κοινωνικές δεξιότητες συναφείς µε τον χώρο εργασίας. Περιλαµβάνει 58 στοιχεία που κατατάσσονται σε «ναι», «όχι» ή «ναι/ όχι» ανάλογα µε το αν οι συµπεριφορές αναφύονται στον χώρο εργασίας. Ο κατάλογος ελέγχου είναι ακόµα σε πειραµατική µορφή και πρέπει να επικυρωθεί από ψυχοµετρικής σκοπιάς. Το SCW αναπαράγεται στις επόµενες σελίδες. ιαθεσιµότητα Το SCW διατίθεται στα ιταλικά και τα αγγλικά. Συντάκτες Nota, L. & Soresi, S. Στοιχεία επικοινωνίας Τµήµα αναπτυξιακής ψυχολογίας και κοινωνικοποίησης, Πανεπιστήµιο της Πάντοβα, Ιταλία Laura.nota@unipd.it 158

162 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Κοινωνικές Ικανότητες στον χώρο εργασίας Πειραµατική έκδοση Ακολούθως παρουσιάζονται ορισµένες κοινωνικές συµπεριφορές που µπορούν να ευνοήσουν ή να επιδεινώσουν τις σχέσεις και τις επιδόσεις στο περιβάλλον εργασίας. Ο προϊστάµενος καλείται να δηλώσει αν σε µία εργάσιµη µέρα κάθε εργαζόµενος έχει ουσιαστικά δείξει (ΝΑΙ) ή δεν έχει δείξει (ΟΧΙ) τέτοιες συµπεριφορές. Παρακαλούµε αναγράψτε (ΝΟ) (ούτε ΝΑΙ ούτε ΟΧΙ) όταν αµφιταλαντεύεστε µεταξύ του ΝΑΙ και του ΟΧΙ. Ωστόσο, προσπαθήστε να χρησιµοποιήσετε το ΝΟ όσο το δυνατό λιγότερο. Εργαζόµενος: Ηµεροµηνία: Προϊστάµενος: 1. Σήµερα έφθασε εγκαίρως στη δουλειά. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 2. Σήµερα εργάστηκε συνεχόµενα στη διάρκεια του ωραρίου εργασίας ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 3. Σήµερα εργάστηκε αυτόνοµα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 4. Σήµερα έκανε διαλείµµατα τις σωστές ώρες. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 5. Σήµερα έφυγε από τη θέση του/της πριν από την ώρα που έπρεπε εξηγώντας την αιτία. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 6. Σήµερα ήταν παραγωγικός/ή. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 7. Σήµερα εργάστηκε γρήγορα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 8. Σήµερα έκανε τη δουλειά του/της µε ακρίβεια. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 9. Σήµερα έκανε όλη τη δουλειά που του/της ζητήθηκε. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 10. Σήµερα µίλησε µε τον προϊστάµενο για θέµατα που δεν άπτονται της δουλειάς (καιρός, υγεία, κ.λπ) ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 11. Σήµερα µίλησε µε άλλους εργαζοµένους για θέµατα που δεν άπτονται της δουλειάς (καιρός, υγεία, κ.λπ) ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 12. Σήµερα είπε «γεια» στον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 13. Σήµερα είπε «γεια» σε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 14. Σήµερα έκανε φιλοφρονήσεις σε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 15. Σήµερα δέχτηκε τις φιλοφρονήσεις του προϊσταµένου. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 16. Σήµερα δέχτηκε τις φιλοφρονήσεις των άλλων εργαζοµένων. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 17. Σήµερα χρησιµοποίησε τύπους ευγενείας («παρακαλώ», «ευχαριστώ», κ.λπ) µε τον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 18. Σήµερα χρησιµοποίησε τύπους ευγενείας («παρακαλώ», «ευχαριστώ», κ.λπ) µε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 19. Σήµερα αστειεύτηκε θετικά µε τον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 20. Σήµερα αστειεύτηκε θετικά µε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 21. Σήµερα ακολούθησε τις οδηγίες εργασίας του προϊσταµένου. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 22. Σήµερα ζήτησε πληροφορίες από τον προϊστάµενο για το πώς να συνεχίσει την εργασία του/της. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 23. Σήµερα βοήθησε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 24. Σήµερα ζήτησε τη βοήθεια άλλων εργαζοµένων. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 25. Σήµερα έδωσε σε άλλους εργαζοµένους το απαραίτητο υλικό για την εργασία τους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 26. Σήµερα είπε στους άλλους εργαζοµένους µε τον δέοντα τρόπο (χωρίς φωνές, προσβολές, κ.λπ) ότι είχαν κάνει κάτι λάθος. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 27. Σήµερα είπε στους άλλους εργαζοµένους µε τον δέοντα τρόπο ότι πρέπει να εργάζονται σκληρότερα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 159

163 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 28. Σήµερα δέχτηκε τις παρατηρήσεις του προϊσταµένου για µια δουλειά που έγινε λανθασµένα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 29. Σήµερα δέχτηκε τις παρατηρήσεις άλλων εργαζοµένων για µια δουλειά που έγινε λανθασµένα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 30. Σήµερα δέχτηκε τη βοήθεια του προϊσταµένου. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 31. Σήµερα δέχτηκε τη βοήθεια άλλων εργαζοµένων. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 32. Σήµερα κοίταξε τον προϊστάµενο στο πρόσωπο ενώ του µιλούσε. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 33. Σήµερα κοίταξε τους άλλους εργαζοµένους στο πρόσωπο ενώ τους µιλούσε. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 34. Σήµερα χρησιµοποίησε τον κατάλληλο τόνο φωνής ενώ µιλούσε µε τον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 35. Σήµερα χρησιµοποίησε τον κατάλληλο τόνο φωνής ενώ µιλούσε µε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 36. Σήµερα δεν ακολούθησε τις οδηγίες, έκανε άλλα πράγµατα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 37. Σήµερα δεν ζήτησε βοήθεια όταν ήταν απαραίτητη. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 38. Σήµερα κορόιδεψε άλλους εργαζοµένους για την απόδοσή τους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 39. Σήµερα απέσπασε την προσοχή των άλλων εργαζοµένων ενώ εργάζονταν. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 40. Σήµερα στη διάρκεια του εργάσιµου χρόνου προσπάθησε να µιλήσει στον προϊστάµενο για θέµατα που δεν είχαν απολύτως καµία σχέση µε τη δουλειά. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 41. Σήµερα έκανε µεγαλύτερα διαλείµµατα από το επιτρεπόµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 42. Σήµερα δεν δέχτηκε παρατηρήσεις, απάντησε αγενώς. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 43. Σήµερα είπε στους άλλους εργαζοµένους µε ανάρµοστο τρόπο (προσβολές, φωνές, κ.λπ) ότι είχαν κάνει λάθος. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 44. Σήµερα ρώτησε συχνά τι να κάνει, δεν ήταν αυτόνοµος. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 45. Σήµερα χρησιµοποίησε βωµολοχίες ενώ µιλούσε µε τον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 46. Σήµερα χρησιµοποίησε βωµολοχίες ενώ µιλούσε µε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 47. Σήµερα χρησιµοποίησε τετριµµένες δικαιολογίες για να µην εργαστεί. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 48. Σήµερα έδειξε ελάχιστη φροντίδα για την ενδυµασία του/της. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 49. Σήµερα δεν ήταν πολύ καθαρός/ή, από τη σκοπιά της υγιεινής. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 50. Σήµερα δεν τήρησε τους κανόνες. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 51. Σήµερα βαρέθηκε. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 52. Σήµερα έδειξε σηµάδια κατάθλιψης. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 53. Σήµερα ήταν «απών». ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 54. Σήµερα εκνευριζόταν πάρα πολύ εύκολα. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 55. Σήµερα κουράστηκε ευθύς αµέσως. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 56. Σήµερα ήταν σωµατικά επιθετικός απέναντι σε άλλους εργαζοµένους. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 57. Σήµερα ήταν σωµατικά επιθετικός απέναντι στον προϊστάµενο. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 58. Σήµερα ήταν σωµατικά επιθετικός απέναντι στο περιβάλλον εργασίας (έπιπλα, υλικά, κ.λπ) ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΟ 160

164 Παράρτηµα 5 - Επισκόπηση εργαλείων αξιολόγησης Επαγγελµατική αξιολόγηση και οδηγός σπουδών (VAGG) Το VAGG είναι µια κλίµακα επαγγελµατικής αξιολόγησης µε µια ενότητα για τις κοινωνικές δεξιότητες. Είναι ένα εργαλείο αξιολόγησης που βασίζεται σε µια οικολογική ανάλυση των ευκαιριών για απασχόληση. Ο Rusch κ.ά. (1982) έκαναν µια έρευνα σε εργοδότες στους τοµείς υπηρεσιών και ελαφριάς βιοµηχανίας για να καθορίσουν τις δεξιότητες που απαιτούσαν οι θέσεις τους κατά την είσοδό τους. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας παρείχαν την οµάδα στοιχείων για το VAGG που περιλαµβάνει µια σειρά γενικών εργασιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Το VAGG περιλαµβάνει δύο πεδία: εργασιακές συµπεριφορές (παρακολούθηση/ αντοχή, ανεξαρτησία, παραγωγή, µάθηση, συµπεριφορά) και δεξιότητες συναναστροφής (επικοινωνιακές δεξιότητες, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες αυτοβοήθειας [περιποίηση εµφάνισης/ φαγητό], ακαδηµαϊκές δεξιότητες [ανάγνωση/ γραφή και µαθηµατικά]). Υπάρχουν 66 στοιχεία όπου το καθένα ξεκινά µε τη φράση «Ο εργαζόµενος ;» και ακολουθεί µια περιγραφή της συµπεριφοράς που αξιολογείται. Παρέχονται αρκετές πιθανές απαντήσεις που δηλώνουν τα επίπεδα απόδοσης του εργαζοµένου και οι αξιολογητές οφείλουν να επιλέξουν τη φράση που περιγράφει καλύτερα το τρέχον επίπεδο λειτουργίας του ατόµου. Έχει σχεδιαστεί για να χρησιµοποιείται από καθηγητές σχολείων, συµβούλους αποκατάστασης, φορείς παροχής υπηρεσιών για ενήλικες, γονείς και παραεπαγγελµατίες ώστε να καθοριστεί το γενικό επίπεδο δεξιοτήτων του ατόµου σε σχέση µε τα πρότυπα που προβάλλονται ως σηµαντικά για να σηµειωθεί επιτυχία σε επαγγέλµατα στους τοµείς σίτισης, επιστασίας και ελαφριάς βιοµηχανίας. οµή Αξιολογούµενες δεξιότητες: Εργασιακές συµπεριφορές Παρακολούθηση / αντοχή Παρακολούθηση στη δουλειά ιάρκεια συµµετοχής σε πρόγραµµα ιάρκεια συνεχούς εργασίας Μάθηση Μαθαίνει δια προφορικών οδηγιών και επίδειξης Θυµάται να ακολουθεί τις οδηγίες Ακολουθεί οδηγίες που περιέχουν αρκετές λέξεις Μαθαίνει νέα καθήκοντα µε αποδεκτό ρυθµό Ανταποκρίνεται σε διορθωτικά σχόλια Ανεξαρτησία Εργάζεται µόνος Εργάζεται ανεξάρτητα από συναδέλφους, προϊσταµένους και άλλους Εργάζεται χωρίς να αποσπάται η προσοχή του Εργάζεται µε ασφάλεια Αρχίζει να εργάζεται ανεξάρτητα Παραγωγή Ολοκληρώνει τα καθήκοντα που του ανατίθενται εγκαίρως Ολοκληρώνει τη δουλειά σε καθορισµένο χρόνο, όταν του ζητείται ιαχειρίζεται το χρόνο του ώστε να φθάνει αµέσως στη δουλειά Εργάζεται µε βιοµηχανικό ρυθµό Φθάνει τον κανονικό ρυθµό εργασίας µε νέα καθήκοντα 161

165 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Συµπεριφορά Καταλαβαίνει τον σκοπό του χρήµατος Θέλει να εργάζεται για τα χρήµατα Κατανοεί την εργασιακή ρουτίνα Υπακούει σε κανόνες Συµπεριφέρεται κατάλληλα Προσαρµόζεται στη νέα εργασιακή ρουτίνα Εργάζεται συνεχώς χωρίς να εγκαταλείπει τη δουλειά του αναίτια εξιότητες συναναστροφής Επικοινωνιακές δεξιότητες Ανακοινώνει βασικές ανάγκες Επικοινωνεί λεκτικά Επικοινωνεί κατόπιν αιτήµατος: πλήρες όνοµα, διεύθυνση, αριθµός τηλεφώνου και όνοµα εργοδότη Απαντά στο τηλέφωνο Ανταποκρίνεται σε πινακίδες ασφαλείας Ακολουθεί οδηγίες που περιέχουν λέξεις όπως προς, στα δεξιά / αριστερά σας, κάτω, πάνω από, δια, πατήστε, κρατήστε και στρίψτε Ξεκινά ή απαντά λεκτικά σε προτάσεις µε αρκετές λέξεις Απαντά αµέσως µε τον κατάλληλο τρόπο αφού λάβει οδηγίες Συµµορφώνεται αµέσως µε οδηγίες Συµµορφώνεται µε οδηγίες µετά από υπενθύµιση Μιλά καθαρά Κοινωνικές δεξιότητες Ξεκινά επαφή µε τον προϊστάµενο όταν δεν µπορεί να εργαστεί ή κάνει ένα λάθος Ξεκινά επαφή µε ένα συνάδελφο όταν χρειάζεται βοήθεια για κάποιο καθήκον ή χρειάζεται υλικά για µια εργασία εξιότητες αυτοβοήθειας Ντύνεται κατάλληλα για τη δουλειά Ντύνεται κατάλληλα αφού χρησιµοποιήσει την τουαλέτα Φθάνει στη δουλειά µε καθαρά ρούχα Πλένει τα χέρια του αφού χρησιµοποιήσει την τουαλέτα Βουρτσίζει τα δόντια του Χτενίζει τα µαλλιά του Χρησιµοποιεί αποσµητικό Ακαδηµαϊκές δεξιότητες Ανάγνωση / γραφή: διαβάζει προτάσεις µε αρκετές λέξεις και γράφει προτάσεις µε αρκετές λέξεις Μαθηµατικά: πρόσθεση και αφαίρεση ιαθεσιµότητα Το VAGG διατίθεται στα αγγλικά. Συντάκτες Rusch, F., Schutz, R., Mithaug, D., Stewart, J., Mar, D. Στοιχεία επικοινωνίας ηµοσιεύτηκε από το Exceptional Education, PO Box 15308, Seattle, WA 98155, USA Τηλ.:

166 Παράρτηµα 6 έντρο αποφάσεων ATLAS έντρο αποφάσεων ATLAS Αυτό το δέντρο αποφάσεων πρόκειται να λειτουργήσει ως οδηγός για 8 εργαλεία αξιολόγησης των κοινωνικών ικανοτήτων, που έχουν φανεί χρήσιµα για περιβάλλοντα συναφή µε την εργασία. Τα κριτήρια επιλέχτηκαν µε σκοπό να σας προσφέρουν µια σαφέστερη εικόνα για το είδος του εργαλείου αξιολόγησης. Συνοψίζει τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Μία πιο διεξοδική επισκόπηση αυτών των εργαλείων παρουσιάζεται επίσης στο τέλος του παρόντος εγγράφου (βλ. επίσης Κεφάλαιο 5). Σε ποιες πτυχές κοινωνικών ικανοτήτων εστιάζει αυτό το εργαλείο; Ποιες πτυχές σχεδόν δεν λαµβάνονται υπόψη σε αυτό το εργαλείο; Αυτό το εργαλείο σας προσφέρει αναφορές σε συµπεριφορά ή παραδείγµατα προς διευκόλυνση της διαχείρισης ή αξιολόγησης ενός στοιχείου; Για ποια οµάδα στόχο ή για ποιο περιβάλλον αναπτύχθηκε αρχικά αυτό το εργαλείο; Ποια είναι η φύση αυτού του εργαλείου και από ποιον µπορεί να γίνει η διαχείρισή του; Σε ποιο περιβάλλον ή υπό ποιες περιστάσεις µπορεί να χρησιµοποιηθεί αυτό το εργαλείο; Ποια εργαλεία λαµβάνουν υπόψη τις απαιτήσεις της θέσης εργασίας και του χώρου εργασίας; Σε ποια γλώσσα διατίθεται αυτό το εργαλείο; Υπάρχει διαθέσιµο λογισµικό που µπορεί να διευκολύνει τη διαχείριση ή την παραγωγή αποτελεσµάτων και συνεπειών; 163

167 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Για ποιον σκοπό / ποια οµάδα στόχο αναπτύχθηκε αρχικά αυτό το εργαλείο; Εστίαση στις κοινωνικές δεξιότητες ACIS ASC ISKIE Εστίαση στις επαγγελµατικές δεξιότητες INVRA MELBA VACG Επαγγελµατικές καθώς και κοινωνικές δεξιότητες CB-KOMPAS SCW Αναπτύχθηκε για ευρύ κοινό ASC MELBA SCW ISKIE VACG Αναπτύχθηκε για άτοµα µε ειδικές ανάγκες µε ανύπαρκτη ή ελάχιστη σχολική εκπαίδευση ACIS CB-KOMPAS INVRA Κατάλληλο για άτοµα µε νοητική υστέρηση ACIS CB-KOMPAS INVRA ISKIE MELBA VACG 164

168 Παράρτηµα 6 - έντρο αποφάσεων Σε ποιο περιβάλλον ή υπό ποιες περιστάσεις µπορεί να χρησιµοποιηθεί αυτό το εργαλείο; Εφαρµόζεται µόνο σε σχέση µε την απασχόληση ή την επαγγελµατική κατάρτιση CB-KOMPAS INVRA MELBA SCW VACG Μπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις ACIS ASC ISKIE Πριν από την κατάρτιση ή σε σχολικό περιβάλλον ASC CB-KOMPAS 1 ISKIE Στην παραγωγή (στη διάρκεια πρακτικής εξάσκησης στην παραγωγή) ACIS CB-KOMPAS 2-3 INVRA (επίσης, µετά την κατάρτιση για λόγους αξιολόγησης) MELBA SCW VACG Ιδιαίτερη εστίαση σε ορισµένους βιοµηχανικούς κλάδους: INVRA: Κάνει διάκριση µεταξύ των απαιτήσεων για την ελεύθερη αγορά εργασίας και την προστατευµένη απασχόληση VACG: Κλάδοι ελαφριάς βιοµηχανίας, εργασίες επιστάτη, υπηρεσίες σίτισης 165

169 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Ποια είναι η φύση αυτού του εργαλείου και από ποιον µπορεί να γίνει η διαχείρισή του; Κλίµακα παρατήρησης Κλίµακα αξιολόγησης/ κατάλογος ελέγχου Συνέντευξη Προφίλ ACIS CB-KOMPAS - 3 ACS CB-KOMPAS - 2 ISKIE SCW VACG CB-KOMPAS - 1 INVRA MELBA ιαχείριση από σύµβουλο εργασίας (συχνά απαιτείται κατάρτιση) ACIS ASC CB-KOMPAS 1-3A INVRA MELB Πιθανή ανάµειξη άλλων ενδιαφερόµενων µερών Εργοδότης CB-KOMPAS 2 SCW Καθηγητής / γονιός ASC ISKIE (ή κάποιος άλλος που τον γνωρίζει καλά) VACG Αυτοαξιολόγηση ή πιθανή ανάµειξη πελάτη µε: ACIS ISKIE CB-KOMPAS

170 Παράρτηµα 6 - έντρο αποφάσεων Σε ποιες πτυχές κοινωνικών ικανοτήτων εστιάζει αυτό το εργαλείο; Ποιες πτυχές σχεδόν δεν λαµβάνονται υπόψη; Η πλήρης επισκόπηση που βασίζεται στον κύριο κατάλογο κοινωνικών δεξιοτήτων που προσδιορίστηκαν γι' αυτό το πρόγραµµα είναι συνηµµένη στο εγχειρίδιο. Αυτό το σχεδιάγραµµα αντικατοπτρίζει µόνο τα εργαλεία στα οποία η εστίαση στο ζήτηµα είναι ξεκάθαρη ή τα εργαλεία τα οποία δεν δίδουν καθόλου προσοχή σε αυτή την ικανότητα. Ικανότητα Επικοινωνία Μέλος οµάδας Κοινωνικοί κανόνες Σχέσεις µε συναδέλφους Κοινωνικώς αποδεκτή συµπεριφορά ιαχείριση του άγχους Τα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτό περιλαµβάνονται στα: ACIS ISKIE SCW CB-KOMPAS INVRA ISKIE MELBA SCW ISKIE SCW ACIS CB-KOMPAS MELBA ACIS SCW CB-KOMPAS INVRA ISKIE Καµία προσοχή σε αυτή την ικανότητα στα: CB-KOMPAS ACIS MELBA INVRA INVRA MELBA MELBA SCW Κοινωνικό έργο και προσδοκίες SCW ACIS ISKIE MELBA 167

171 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Αυτό το εργαλείο σας προσφέρει αναφορές ή παραδείγµατα συµπεριφοράς προς διευκόλυνση της διαχείρισης ή αξιολόγησης ενός στοιχείου; ΝΑΙ Ναι, δίνονται παραδείγµατα για κάθε επίπεδο λειτουργίας που εκφράζει αυξηµένη ικανότητα Ναι, παρέχονται µερικά παραδείγµατα και υποδείξεις ASC CB-KOMPAS ISKIE Παρέχεται µόνο µία πρόταση µε σύντοµη περιγραφή της συµπεριφοράς SCW VACG ΟΧΙ Σχετικά αφηρηµένες περιγραφές Όχι, ο αξιολογητής πρέπει να διαβάσει την κοινωνική κατάσταση και να εκφέρει κρίση MELBA ACIS INVRA Όχι, ο αξιολογητής πρέπει να κρίνει τις δυνατότητες / ικανότητες του πελάτη Ποια εργαλεία προσφέρουν τη δυνατότητα καταγραφής των απαιτήσεων της θέσης και του χώρου εργασίας; ιαθέσιµη δυνατότητα: Το INVRA προσφέρει τη δυνατότητα σύγκρισης του προφίλ των ικανοτήτων κάποιου µε τις απαιτήσεις συγκεκριµένης θέσης εργασίας. Το MELBA δια του προφίλ απαιτήσεων της θέσης εργασίας Καµία δυνατότητα καταγραφής για τον χώρο εργασίας: ACIS ASC CB-KOMPAS ISKIE SCW VACG 168

172 Παράρτηµα 6 - έντρο αποφάσεων Σε ποια γλώσσα διατίθεται αυτό το εργαλείο; Στα αγγλικά Στα γερµανικά Στα ολλανδικά ACIS ASC INVRA ISKIE VACG SCW ACIS ISKIE MELBA ACIS CB-KOMPAS INVRA ISKIE MELBA Υπάρχει διαθέσιµο λογισµικό που µπορεί να διευκολύνει τη διαχείριση ή την παραγωγή αποτελεσµάτων και συνεπειών; ΝΑΙ ΟΧΙ CB-KOMPAS INVRA ISKIE MELBA ACIS ASC SCW VACG 169

173 Παράρτηµα 6 - έντρο αποφάσεων Ακρωνύµιο Ηµεροµηνία Εστίαση Οµάδα στόχος Ηλικία ACIS 2001 (Κάτω Χώρες) 1995 (Αγγ) Αποκλειστικά κοινωνικές δεξιότητες Αποκλειστικά επαγγελµατικές Γενική προσαρ- µοστική συµπεριφορά Αναγνωριστικό Γενικά Αρ. στοιχείων Αυτόολοκλήρωση Ολοκλήρωση ιάρκεια Κατάρτιση Λογισµικό Επαγγελ- µατίες Λοιποί X X X X X λεπτά ASC 1985 X X X όλοι 252 Κατανεµη- µένα σε 11 λειτουργίες X 45 X CB- KOMPAS (Βέλ.) X X 30 λεπτά X CB- KOMPAS (Βέλ.) X X / 20 λεπτά X CB- KOMPAS (Βέλ.) X X X 1,5 ώρα SCW 2004 X X ; 58 Χ ; X X VACG 1982 X X X ενήλικες 66 X X X ISKIE 2002 X X X MELBA 1990 X X ; 29 X 30 λεπτά INVRA 2003 X X όλοι 38 Χ X 15 λεπτά X Γενική επισκόπηση των εργαλείων αξιολόγησης χαρακτηριστικών δέντρο αποφάσεων 179

174 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Α. Ικανότητα επικοινωνίας: 1. Παρέχει πληροφορίες Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Melba INVRA ISKIE VACG ACIS ASC KOMP ASS SCW 2. Ζητά πληροφορίες 3. Παρακολουθεί κάποιον που µιλά (επαφή µε τα µάτια) 4. Ακούει οδηγίες ή ερωτήσεις 5. Ακούει συζητήσεις 6. Απαντά σε συζητήσεις 7. Ολοκληρώνει συζητήσεις/ αλλάζει θέµα 8. Μιλά εκ περιτροπής (αφήνει τους άλλους να µιλήσουν προτού διακόψει) 9. Ξεκινά συζήτηση 10. Εκφράζει κατάλληλη γλώσσα σώµατος/ µη προφορική επικοινωνία Β Ικανότητα απόδοσης στην εργασία: 11. Αίσθηση ευθύνης 12. Αίσθηση ανάληψης πρωτοβουλιών 13 Παρακίνηση 14. Ικανότητα τήρησης πλάνου ή εργασίας µε πλάνο 15. Ικανότητα ανεξάρτητης εργασίας 16. Αφοσίωση στην εργασία και την εταιρεία 17. Προθυµία να ακούσει και να µάθει 18. Αποδοχή/ παροχή οδηγιών και αυθεντίας Γ Ικανότητα δηµιουργίας θετικών σχέσεων στην παραγωγή επί παραδείγµατι µε ανώτερους και πελάτες: 19 Εντοπίζει και συνοµιλεί µε κύρια πρόσωπα προς παρακολούθηση/ συνοµιλία 20 Ξέρει πότε να ζητήσει την άδεια 21 Ξέρει πότε να ζητήσει συγνώµη 22 Είναι φιλικός µε πελάτες 23 Τηρεί κανόνες/ κανονισµούς και συµφωνίες 24 Τηρεί κανόνες εµπιστευτικότητας 25 Είναι ειλικρινής, ανοιχτός και ρεαλιστής για τις ικανότητές του Ικανότητα δηµιουργίας κατάλληλων σχέσεων µε τους συναδέλφους: 26 Συνεργάζεται µε συναδέλφους 27 Ζητά βοήθεια ή υποστήριξη όταν είναι απαραίτητη 28 Προσδιορίζει διαφορετικά επίπεδα ατόµων στο χώρο εργασίας 29 Κατάλληλος τρόπος επαφής ανάλογα µε το επίπεδο του προσώπου 30 Έχει επίγνωση και τηρεί τις συµβάσεις του χώρου εργασίας 31 είχνει ενδιαφέρον για τους συναδέλφους 171

175 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS 32 Κρίνει την οργανωµένη προσωπική παρουσίαση (ξέρει πότε και τι µπορεί να πει στους άλλους για τον εαυτό του) 33 Κρίνει την οργανωµένη παρουσίαση άλλων κατόπιν πρόσκλησης (ξέρει πότε µπορεί να θέσει προσωπικές ερωτήσεις στους συναδέλφους του) 34 Συνάπτει κατάλληλες σχέσεις µε το ίδιο / αντίθετο φύλο Τοµείς βαθµολόγησης µε αστέρια Βαθµολόγηση µε αστέρια Ελεύθερη εργασία Melba INVRA ISKIE VACG ACIS ASC KOMP ASS SCW 35 Ανταποκρίνεται σε προσκλήσεις 36 Υποστηρίζει άλλους (αφοσίωση σε συναδέλφους) 37 Αξιολογεί άλλα άτοµα χωρίς επικρίσεις 38 Σέβεται τις γνώµες των άλλων 39 Ξέρει πώς να χειριστεί τον εκφοβισµό 40 είχνει δυναµισµό (π.χ. τολµά να πει «όχι») Ε. Ικανότητα κοινωνικώς αποδεκτής συµπεριφοράς: 41 Κρίνει τι αρµόζει στις σχέσεις στο χώρο εργασίας 42 Κρίνει τι αρµόζει στις κοινωνικές σχέσεις 43 ιαχωρίζει την προσωπική ζωή από την εργασία 44 Αποφεύγει να καταπατά κοινωνικές συµβάσεις / όρια 45 Εκφράζει κατάλληλα τη φιλικότητά τους 46 Αντιδρά σε αστεϊσµούς / χιούµορ 47 Αντιδρά σε φιλοφρονήσεις 48. Εκφράζει αστεϊσµούς / χιούµορ 49 Αναγνωρίζει απαράδεκτες πρακτικές Στ. Ικανότητα αποτελεσµατικής διαχείρισης του άγχους: 50 Έχει αυτοπεποίθηση/ έλλειψη εκνευρισµού/ φυσικούς τρόπους/ αυτό-επίγνωση 51 Χειρίζεται τα συναισθήµατα σε περίπτωση λαθών, χειρίζεται τις αποτυχίες 52 Χειρίζεται τα συναισθήµατά του σε περίπτωση πειραγµάτων 53 Χειρίζεται τις επικρίσεις 54 Παραµένει ήρεµος ενώ παρακολουθεί άλλους 55 Επιδεικνύει αντοχή στο άγχος 56 Επιµονή Ζ Ικανότητα συµµόρφωσης µε γενικούς κανόνες και συµφωνίες 57 Είναι ακριβής στα ραντεβού 58 Καταλληλότητα 59 Φροντίζει την προσωπική του εµφάνιση 60 Φροντίζει την προσωπική του υγιεινή 81 Φορά τα κατάλληλα ρούχα για τη θέση εργασίας 61 Φορά τα κατάλληλα ρούχα για την περίσταση 172

176 Παράρτηµα 7 Μελέτες περιπτώσεων βάσει πίνακα πληροφοριών οκιµαστική φάση ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ATLAS Όνοµα της οργάνωσης Όνοµα του συµβούλου εργασίας Ηµεροµηνία Φάση 1 Ηλικία Φύλο Περιγραφή αναπηρίας Περιγραφή ικανοτήτων Περιγραφή δυσκολιών Ποια είναι τα δυνατά σηµεία και οι ικανότητες αυτού του πελάτη; Φάση 2 Περιγραφή των καθηκόντων/ της θέσης εργασίας Καθεστώς απασχόλησης (τακτική απασχόληση, κατάρτιση στο πλαίσιο της εργασίας, επαγγελµατική κατάρτιση) Κατάσταση στο χώρο εργασίας (συνάδελφοι, σύµβουλοι, οµάδα, υποστήριξη) Ωράριο εργασίας Τι πηγαίνει καλά στην εργασία; Τι είναι δύσκολο στην εργασία; Περιγραφή του προσώπου Περιγραφή του χώρου εργασίας 173

177 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Φάση 3 Περιγραφή της κατάστασης του πελάτη Τι είχε γίνει στο παρελθόν; Στόχος της εκτίµησης; Περιγραφή του ερωτήµατος Φάση 4 Πώς επιλέξατε το εργαλείο αξιολόγησης; Ποιο εργαλείο επιλέχτηκε; Γιατί; Αξιολόγηση λήψης αποφάσεων Φάση 5 Ποιο ήταν το περιβάλλον εκτίµησης (χρόνος, τόπος, συµµετέχοντες) Πώς προετοιµάστηκε η εκτίµηση; Χειρισµός του εργαλείου Ήταν εύκολη η χρήση του εργαλείου; Ήταν φιλικό στο χρήστη; (Ανάλυση SWOT) ιαδικασία δοκιµών Πόσος χρόνος χρειάστηκε για την εκτίµηση; Ερµηνεία Σχόλια του βοηθού Ποιες ανάγκες κατάρτισης ανακαλύψατε; Ποια πλεονεκτήµατα του πελάτη δεν είχαν αναγνωριστεί πρωτύτερα; Εκτίµηση Φάση 6 Ποιος ασχολήθηκε µε την ανάλυση αποτελεσµάτων και πώς; Ποια ήταν η ανάλυση αποτελεσµάτων της εκτίµησης; Η εκτίµηση οδήγησε σε ακριβέστερο τρόπο περιγραφής των κοινωνικών ικανοτήτων και των αναγκών του πελάτη; Πώς χρησιµοποιήσατε την εκτίµηση για να καταγράψετε µια στρατηγική ανάπτυξης των κοινωνικών ικανοτήτων που έλειπαν ή ήταν ασθενείς; Ανάλυση 174

178 Παράρτηµα 7 - Μελέτες περιπτώσεων βάσει πίνακα πληροφοριών Φάση 7 Περιγράψτε το γενικό πλάνο εργασίας (συνοπτικά) και το περιβάλλον στο οποίο θα ολοκληρωθεί. Περιλάµβανε προσαρµογές στον χώρο εργασίας; Εάν ναι, ποιες και γιατί; Σκεφτήκατε να αντικαταστήσετε τον πελάτη σε άλλη θέση ή χώρο εργασίας; Γιατί; Ποια προγράµµατα κατάρτισης που χειρίζονται τις κοινωνικές ικανότητες των πελατών επιλέχτηκαν; Και γιατί; Περιγραφή ολόκληρου του προγράµµατος κατάρτισης σχετικά µε τις κοινωνικές ικανότητες: Τι; Πώς; Πόσο καιρό; Με ποιον; Πότε; Πρόγραµµα κατάρτισης Κατάρτιση σχετικά µε τις κοινωνικές ικανότητες ιάστηµα ραστηριότητα Στόχοι Φάση 8 Πόσο εφαρµόσιµο ήταν το πρόγραµµα κατάρτισης στην καθηµερινή ζωή και την καθηµερινή υποστήριξη; Ποιες αλλαγές ανέκυψαν στη διάρκεια του προγράµµατος κατάρτισης; Η κατάσταση του πελάτη βελτιώθηκε λόγω του προγράµµατος κατάρτισης; Επιπτώσεις κατάρτισης 175

179 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Εάν ναι, πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Έχει επηρεάσει την κατάσταση στο χώρο εργασίας / στη διάρκεια της εργασίας; Εάν ναι, πώς; Εάν όχι, γιατί όχι; Τι αντίκτυπο είχε το πρόγραµµα κατάρτισης στις ευκαιρίες ή δυνατότητες που είχατε εσείς και η οργάνωσή σας να υποστηρίξετε αυτόν τον πελάτη; Πότε αποφασίστηκε η διακοπή της κατάρτισης και γιατί; Φάση 9 Ποια ήταν τα αποτελέσµατα της εκ νέου δοκιµής; Σηµειώθηκε αλλαγή στις κοινωνικές ικανότητες σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των δοκιµών; Περιγράψτε την αλλαγή. Σηµειώθηκε αλλαγή στις κοινωνικές ικανότητες κατά τη γνώµη τη δική σας ή άλλων µελών της οµάδας υποστήριξης; Περιγράψτε την αλλαγή. Εάν όχι, εξηγήστε. Σηµειώθηκε αλλαγή στις κοινωνικές ικανότητες κατά τη γνώµη των ατόµων στο χώρο εργασίας (εργοδότης, αφεντικό, συνάδελφοι). Περιγράψτε την αλλαγή. Εάν όχι, γιατί όχι; Ο πελάτης πιστεύει ότι τα πράγµατα είναι καλύτερα ή ευκολότερα; Οι συνάδελφοι ή εργοδότες αναφέρουν ότι η κατάσταση εργασίας έχει βελτιωθεί; Πώς; Γιατί όχι; Εκ νέου δοκιµή 176

180 Παράρτηµα 7 - Μελέτες περιπτώσεων βάσει πίνακα πληροφοριών Φάση 10 Το πρόγραµµα κατάρτισης οδήγησε σε τοποθέτηση σε πραγµατική εργασία, εφόσον αυτό δεν συνέβαινε πριν; Εάν όχι, γιατί όχι; Ανάλυση SWOT του εργαλείου εκτίµησης που χρησιµοποιήσατε Ήταν θετική; Ήταν αρνητική; Ήταν εύκολη η χρήση της; Θα επιλέγατε ξανά αυτή την προσέγγιση σε παρόµοια κατάσταση; Γιατί (όχι); Σε ποια στάδια της εκτίµησης το εργαλείο απαιτούσε την ανάµειξη του πελάτη; Σε ποια στάδια αυτής της διαδικασίας αναµείξατε τον πελάτη; όθηκαν εξηγήσεις για την εκτίµηση στο άτοµο; Υπήρχαν περιθώρια για σχόλια του πελάτη ή των γονιών του (εκπρόσωποι) σχετικά µε τα αποτελέσµατα της εκτίµησης; Εάν ναι, πώς; Ο πελάτης αναµείχθηκε στην ανάπτυξη της εργασίας ή του προγράµµατος κατάρτισης; Υπήρχαν περιθώρια για σχόλια του πελάτη σχετικά µε το πρόγραµµα κατάρτισης; Εάν ναι, ποια ήταν τα σχόλια του; Πώς αξιολόγησε ο πελάτης συνολικά την περίοδο; Αξιολόγηση Πελατοκεντρικότητα της διαδικασίας 177

181 Παράρτηµα 8 Μελέτες περιπτώσεων Περίπτωση 1 (Βέλγιο) Ο πελάτης σε αυτή την ιστορία έχει σύνδροµο κρανιακών τραυµατισµών. Αυτό του δηµιουργεί προβλήµατα στην ανεύρεση διαρκούς απασχόλησης. Έχει προβλήµατα να σκεφτεί για τις δικές του πράξεις, κοινωνικά δεν είναι «επιδέξιος», η ευελιξία του είναι περιορισµένη και χρειάζεται µια δουλειά µε αρκετή δοµή και ρουτίνα. Από την άλλη, είναι αξιόπιστος υπάλληλος και καλός στην εκτέλεση οδηγιών, εργάζεται µε ακρίβεια και είναι φιλικός και ευγενικός. Ο πελάτης θα ήθελε να βρει µια δουλειά στην οποία µπορεί να εργαστεί µε ζώα. Ξεκίνησε σπουδές στην κτηνιατρική αλλά δεν µπόρεσε να τις τελειώσει λόγω του ατυχήµατός του. Προτού ξεκινήσει το Πρόγραµµα ATLAS, ο πελάτης ήταν ήδη γνωστός στο DCBO. Παρακολούθησε διάφορα µαθήµατα και συµµετείχε σε συγκεκριµένη προετοιµασία για πελάτες µε κάκωση εγκεφάλου. Λόγω αυτής της προετοιµασίας, ο σύµβουλος εργασίας και ο σύµβουλος διαχείρισης έργου για «κακώσεις εγκεφάλου» ήξεραν ότι τα κύρια προβλήµατά του εντοπίζονταν στο επίπεδο της επικοινωνίας. Σκοπός της αξιολόγησης ήταν να δοθεί µια επισκόπηση των δυνατών και αδύνατων σηµείων των επικοινωνιακών δεξιοτήτων του. Η αξιολόγηση ουσιαστικά δεν προσέφερε νέα στοιχεία. Όµως, επειδή οι εκπαιδευτές αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο στον πελάτη, τους κατέστη σαφές ότι δεν θα είχε νόηµα να εκπαιδεύσουν τον πελάτη σε επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες. Καταλαβαίνει τους κοινωνικούς κανόνες αλλά δεν έχει κατακτήσει την «κοινωνική συζήτηση» και δεν ξέρει πώς να ερµηνεύει µικρές ενδείξεις και ορισµένες καταστάσεις. εν επιδέχεται κατάρτιση σε αυτόν τον τοµέα επειδή είναι επακόλουθο του τραυµατισµού του στον εγκέφαλο. Η άλλη επιλογή ήταν να «εκπαιδευθεί» ο περίγυρος και οι εκπαιδευτές ακολούθησαν αυτή τη λύση. Το πρώτο βήµα που έπρεπε να κάνουν ήταν µια τεκµηριωµένη ανάλυση του περιβάλλοντος εργασίας. Όταν βλέπουν προσφορές εργασίας, αµέσως αναφέρουν τα κοινωνικά και επικοινωνιακά προβλήµατα στην επικοινωνία τους µε τον εργοδότη, ενώ αυτό δεν γινόταν στο παρελθόν. Επιπλέον, λόγω της µεγαλύτερης διάρκειας παρατήρησης που οφειλόταν στην αξιολόγηση, οι σύµβουλοι εργασίας κατανόησαν καλύτερα τον πελάτη. Χάρη σε αυτή τη νέα αντίληψη, κατέστη σαφέστερο για τους εκπαιδευτές ποια κριτήρια έπρεπε να πληροί µια προσφορά εργασίας προκειµένου ο πελάτης να νιώσει καλά εκεί. Το επόµενο βήµα ήταν να γίνει η παραγωγή ανοιχτόµυαλη έναντι του πελάτη. Μετά από µεγάλη έρευνα, η σκληρή δουλειά των εκπαιδευτών απέδωσε καρπούς. Ο πελάτης βρήκε µια δουλειά στην οποία ένιωθε καλά και στην οποία τον εκτιµούν οι συνάδελφοί του! Περίπτωση 2 (Ελλάδα) Ο πελάτης µας, ο Πέτρος, είναι ένας συµπαθητικός νεαρός 32 ετών µε διανοητική καθυστέρηση µεσαίου έως χαµηλό επίπεδο. Είναι το δεύτερο παιδί µιας πενταµελούς οικογένειας που ζει σε µια πόλη στη βόρεια Μακεδονία. Παρότι δεν είναι σε θέση να διαβάζει και να γράφει, µπορεί να διαχειρίζεται χρήµατα και να ολοκληρώνει τις εργασίες που του ανατίθενται. Τα τελευταία έξι χρόνια ο Πέτρος εκπαιδεύτηκε στο Κέντρο Ειδικής Αγωγής (ΚΕΑ) της Θεσσαλονίκης, πρώτα στο εργαστήριο µεταξοτυπίας και αργότερα στο εργαστήριο θερµοκηπίου. Όπως µας ενηµέρωσαν οι γονείς του, ο Πέτρος είχε την ευκαιρία να εργαστεί ως βοηθός κηπουρού στον τοπικό δήµο της πόλης του. 178

182 Παράρτηµα 8 - Μελέτες περιπτώσεων Για µια καλύτερη, πληρέστερη και λεπτοµερέστερη εικόνα του Πέτρου, δοκιµάστηκε µε τα υπάρχοντα εργαλεία αξιολόγησης του Κέντρου, το EN-TAXIS και το εργαλείο ISKIE. Σχεδόν σε όλα τα πεδία των τεστ, όπως στην ικανότητα στις συναναστροφές, την κοινωνική συµπεριφορά, την ικανότητα διαχωρισµού, την ικανότητα εργασίας σε οµάδα, την ατοµική ευελιξία και το επίπεδο προσαρµογής, καθώς και την ικανότητα διάκρισης, συγκέντρωσε πολύ υψηλή βαθµολογία. Παρότι ο Πέτρος είναι απολύτως ικανός να εργάζεται και να προσαρµόζεται στην προσφερόµενη εργασία, πρόσφατα παρουσίασε περιστασιακή συµπεριφορά κλεπτοµανίας και πριν από ένα µήνα έκλεψε λοσιόν σώµατος και αρώµατα από ένα σούπερ µάρκετ. Επίσης, πληροφορηθήκαµε ότι λόγω του ερωτικού και σεξουαλικού ενδιαφέροντός του, παρενόχλησε ορισµένα κορίτσια στον ξενώνα όπου µένουν και αρκετές φορές θεάθηκε στα δωµάτια τους. Επειδή όλα τα πρόσωπα έχουν διανοητική καθυστέρηση, ο κίνδυνος σεξουαλικής παρενόχλησης και ανεπιθύµητων κυήσεων ήταν υψηλός. Η ανωτέρω συµπεριφορά ήταν γνωστή στο σύνολό της από την ψυχολογική και κοινωνική υπηρεσία του Κέντρου έως ένα ορισµένο επίπεδο, αλλά δεν µπορούσε να συναχθεί από τα χρήση των δύο εργαλείων τεστ. Χάρη στην άµεση παρέµβαση των υπηρεσιών του Κέντρου και µε τη συνεργασία της τοπικής αστυνοµίας καθώς και των τοπικών οίκων ανοχής, σε σύντοµο διάστηµα ο Πέτρος σπανίως παρουσίαζε πια αυτή τη συµπεριφορά και σήµερα οι περιστάσεις είναι άριστες σε σχέση µε την προσαρµογή στην εργασία του. Η ανεπάρκεια ορισµένων εργαλείων τεστ για την έρευνα και την εστίαση στην προαναφερόµενη αρνητική συµπεριφορά αποτελεί µεγάλο πρόβληµα για εµάς. Πιθανόν, πρέπει να γίνουν µερικές ακόµη προσθήκες σε ορισµένα ερωτηµατολόγια ώστε να διερευνηθούν άλλες ψυχοσυναισθηµατικές και συµπεριφορικές ιδιαιτερότητες. Περίπτωση 3 (Ιρλανδία) Ο John ήταν γενικά ευχαριστηµένος µε τη ζωή του όταν άρχισε να εργάζεται για την Donegal Cheese. Θα ήθελε να αναπτύξει µια σχέση µε κάποιον και να έχει ευρύτερο κύκλο φίλων. Προς το παρόν, έχει κάνει πολλούς νέους φίλους και έχει συναντήσει ανθρώπους από διαφορετικές περιοχές. Η κοινωνική του ζωή έχει βελτιωθεί αισθητά. Τώρα βγαίνει έξω κάθε σαββατοκύριακο σε παµπ και ντισκοτέκ, ενώ πάει και στον κινηµατογράφο, για δείπνο και βόλτες. Αυτά είναι πράγµατα που ο John δεν έκανε προτού αρχίσει να εργάζεται για τη Donegal Cheese. Του αρέσουν διάφορες δραστηριότητες τις οποίες συνεπάγεται η εργασία του όπως η τυροκοµία και είναι υπεύθυνος για το ξάφρισµα µια φορά την εβδοµάδα, κάτι που του χαρίζει µεγάλη αίσθηση σπουδαιότητας. Είναι πολύ πιο ικανοποιηµένος τώρα µε τη ζωή του σε σχέση µε το παρελθόν. Έχει πολύ µεγαλύτερη εµπιστοσύνη και δοκιµάζει νέα πράγµατα µε µεγαλύτερη άνεση. Περίπτωση 4 (Ιρλανδία) Στην αρχή η Mary ήταν γενικά δυσαρεστηµένη µε τη ζωή αλλά τώρα είναι πιο ευχαριστηµένη, γεγονός που συνιστά µεγάλη βελτίωση. Αρχικά, η Mary θεωρούσε τη δουλειά ως ένα µέσο για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής της. Αυτό πλέον δεν την απασχολεί καθώς εργάζεται για τη Donegal Cheese. Θα ήθελε επίσης να λάβει καλύτερη εκπαίδευση και να κερδίσει περισσότερα χρήµατα. Η δουλειά χάρισε στη Mary µεγαλύτερη αίσθηση αυτοεκτίµησης και έχει συντείνει στη διεύρυνση της κοινωνικής ζωής της χάρη στους ανθρώπους που συνάντησε στην εργασία της. Η αυτοπεποίθησή της αυξήθηκε στο διάστηµα που εργάζεται για τη Donegal Cheese τόσο πολύ ώστε πρόσφατα πήρε δίπλωµα οδήγησης και αγόρασε ένα αµάξι µε τη βοήθεια της οικογένειάς της. Αυτό ενίσχυσε την ανεξαρτησία της και την ποιότητα ζωής της. Απολαµβάνει να φτιάχνει τυρί και είναι υπεύθυνη για τη συµπλήρωση µερικών εντύπων για τον φορέα HACCP. Αυτό της δηµιουργεί µεγάλη αίσθηση ευθύνης. Είναι ένα πολύ πιο ευτυχισµένο πρόσωπο τώρα. 179

183 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Περίπτωση 5 (Ολλανδία) Εισαγωγή Ο Joey είναι ένα πρόθυµο αγόρι, µε δίψα για µάθηση που θέλει να κάνει τα πάντα όσο καλύτερα του επιτρέπουν οι ικανότητές του. Έχει µεγάλη ευαισθησία στις φιλοφρονήσεις. Επιπλέον, είναι ένα αγόρι που εντυπωσιάζεται εύκολα αλλά και ελέγχεται εύκολα. Λειτουργεί σε µαθησιακό επίπεδο ως πρόσωπο µε διανοητική καθυστέρηση. Η επεξεργασία στοιχείων και η ένταξή τους είναι σχετικά ασθενής. Του έχει διαγνωστεί µη ειδική κατακτητική διαταραχή της ανάπτυξης, τύπου «ενεργός αλλά περίεργος». Όταν αντιµετωπίζει νέες καταστάσεις για τις οποίες είναι αβέβαιος, µπορεί να θυµώσει, να είναι παρορµητικός και επιθετικός και δεν µπορεί να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεων του. Ο Joey παρακολούθησε το Πρόγραµµα ATLAS µε θετική στάση και πάντοτε ήταν χαρούµενος όταν µας συναντούσε. Η προσοχή, η εµπιστοσύνη και η ξεκάθαρη δοµή τον παρακινούσαν µε θετικό τρόπο. Παράλληλα µε τη θετική στάση του, η συνεργασία µε το δίκτυό του ήταν πολύ σηµαντική, δηλαδή οι τριµερείς διαβουλεύσεις: σχολείο, γονείς και Sterk in Werk. Χρησιµοποιούµενα εργαλεία Ο Joey δηµιούργησε ένα Χαρτοφυλάκιο και το συµπλήρωσε µε αυτά που ήθελε να επιτύχει, αυτά που µπορούσε να κάνει και το ποιος ήταν. Αυτά τα µέρη και οι πληροφορίες των προσανατολιστικών τοποθετήσεων ανέπτυξαν ένα σαφές προσωπικό προφίλ. Στη διάρκεια αυτής της φάσης, χρησιµοποιήσαµε διάφορα εργαλεία όπως τη µέθοδο STARR, το ISKIE και το KOMPAS 2. Κάθε άτοµο που εργάζεται µε το υπόψη πρόσωπο για µεγαλύτερο διάστηµα µπορεί να συµπληρώσει το ISKIE. Ο κατάλογος έδειξε ότι ο Joey είχε δυσκολία να θέσει όρια, πάσχει από έλλειψη αυτοπεποίθησης και του είναι δύσκολο να εκτιµήσει το πώς οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στη συµπεριφορά του. Από την άλλη, έχει καλά στοιχεία όπως θετική στάση, είναι ακριβής στα ραντεβού του και πάντα καλοδιάθετος. Χρησιµοποιώντας διάφορα τεστ καριέρας όπως το Directions, κατέστη προφανές ότι το κύριο ενδιαφέρον του ήταν η µηχανολογία αυτοκινήτων και τα ηλεκτροτεχνικά. Μετά από αρκετές προσανατολιστικές τοποθετήσεις σε συνεργείο αυτοκινήτων και σε µια εταιρεία ηλεκτρονικών, πρόκειται να λάβει πλήρη τοποθέτηση για τις επόµενες τρεις εβδοµάδες σε ένα εργοστάσιο βυρσοδεψίας. Εάν δείξει τις απαιτούµενες ικανότητες εδώ και κάνει θετική εντύπωση, µπορεί να εισέλθει σε ένα ενδοεταιρικό πρόγραµµα κατάρτισης και να λάβει µια σύµβαση απασχόλησης. Για να διαπιστώσουµε πώς αποδίδει ο Joey στις διάφορες τοποθετήσεις, χρησιµοποιούµε ένα έντυπο αξιολόγησης τοποθετήσεων: το KOMPAS 2. Αυτό το εργαλείο παρέχει δείκτες ανεξαρτησίας, ευθύνης, ανάληψης πρωτοβουλιών, και πιθανοτήτων για συνεργασία στην παραγωγή. Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης Όταν καταλήξαµε στο τι ήθελε να επιτύχει ο Joey, τι µπορούσε να κάνει, και ποιος ήταν, αναπτύξαµε ένα προσωπικό προφίλ και ακολούθως ένα Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Αυτό το σχέδιο αναπτύχθηκε µε τη µέθοδο SMART. Αφού ο Joey εργάστηκε για το Χαρτοφυλάκιο του άριστα και ανέπτυξε το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξής του, έλαβε ένα πιστοποιητικό. Κάλεσε όλα τα άτοµα που σήµαιναν κάτι ιδιαίτερο γι αυτόν και ιδίως τα άτοµα από τις προαναφερόµενες τριµερείς διαβουλεύσεις: σχολείο, γονείς και Sterk in Werk. Στη διάρκεια αυτής της συγκέντρωσης, παρουσίασε το σχέδιο του (εν µέσω καφέ και κέικ) και εξήγησε σε όλους πώς ήθελε να το προσεγγίσει. Η πρακτική εφαρµογή του σχεδίου, όπως η κατάρτιση για την απόκτηση ικανοτήτων, θα υλοποιηθεί σε εκπαιδευτικό χώρο. Κατόπιν διαβουλεύσεων µε τον επόπτη τοποθετήσεων, θα τη θέσει σε εφαρµογή στην παραγωγή. Συνεπώς, όλα τα στοιχεία στο Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξής του θα εξεταστούν βήµα-βήµα. Μερικές φορές, η προσαρµογή είναι απαραίτητη. 180

184 Παράρτηµα 8 - Μελέτες περιπτώσεων Τρέχουσα κατάσταση Προς το παρόν, ο Joey τα πηγαίνει θαυµάσια. Προσπαθούµε να συνεχίσουµε τον θετικό τρόπο συνεργασίας που αναπτύχθηκε στη διάρκεια του Προγράµµατος ATLAS στο σχολείο και στη θέση εργασίας. Ο τρόπος προσφώνησης που του επιτρέπει να αναλαµβάνει ευθύνες στο πεδίο αρµοδιότητάς του είναι σαφέστατα επιτυχηµένος. Πιθανότατα, θα ενταχτεί σε ένα ενδοεταιρικό πρόγραµµα κατάρτισης ή σε θέση στην εταιρεία για περισσότερο από µία ηµέρα (άγνωστο προς το παρόν). Έχει σηµασία για την ανάπτυξή του ότι δεν πρόκειται να αποσπαστεί από το περιβάλλον του και ότι θα συνεχίσει να ακολουθεί τα βήµατα όπως περιγράφονται στο σχέδιο. Αυτά είναι τα «δικά του βήµατα» που του ανήκουν ως προσώπου. Θα ήταν κρίµα αν ορισµένα ανεξέλεγκτα βήµατα καταστρέψουν όλα όσα έχει αναπτύξει. Μαζί µε τους ανθρώπους που τον υποστηρίζουν, θα εκπονηθεί ένα καλό σχέδιο που θα εγγυάται υποστήριξη διαρκείας. Επιπλέον, θα λάβει προσωπική υποστήριξη από τη Sterk in Werk τα επόµενα χρόνια. Περίπτωση 6 (Ολλανδία) Εισαγωγή Ο Mark είναι ένα καλό αγόρι. Πάσχει από αµβλυωπία, δηλαδή ασθενή όραση, και λιγοστές εκφράσεις προσώπου. Ο Mark είναι 16 ετών και ζει στο σπίτι µε τον πατέρα, τη µητέρα και τους δύο µεγαλύτερους αδερφούς του. Ο Mark λειτουργεί σε µαθησιακό επίπεδο ως πρόσωπο µε διανοητική καθυστέρηση και παρακολουθεί ειδική αγωγή (VSO-MLK, ειδική δευτεροβάθµια εκπαίδευση, ήπια διανοητική αναπηρία). Εξαιτίας των περιορισµένων δυνατοτήτων του, ο Mark φορτίζεται υπερβολικά σε τακτά διαστήµατα (γνωστικά καθώς και σε κοινωνικό και συναισθηµατικό επίπεδο). Ο Mark παρακολούθησε το Πρόγραµµα ATLAS λαµβάνοντας κίνητρα και µε θετικά αποτελέσµατα. Πάντοτε συµµετείχε έντονα στο πρόγραµµα και, σύµφωνα µε τα δικά του λόγια, πάντοτε βρισκόταν στο κέντρο της προσοχής. Η επιτυχία του προγράµµατος εξαρτάται έντονα από την εµπιστοσύνη, τον αµοιβαίο σεβασµό, την ειλικρίνεια του ενός προς τον άλλο και από το κατά πόσο ο ένας λαµβάνει τον άλλο στα σοβαρά προκειµένου να βρει στο τέλος τη σωστή εργασία. Εκτός από αυτά τα στοιχεία, το δίκτυο του πελάτη έχει ουσιαστική σηµασία. Το δίκτυο του Mark περιέχει άτοµα που συµµετέχουν στις τριµερείς διαβουλεύσεις: σχολείο, γονείς και Sterk in Werk. Χρησιµοποιούµενα εργαλεία Η χρήση διαφόρων εργαλείων στη διάρκεια της δοκιµαστικής φάσης ανέπτυξε ένα ξεκάθαρο προσωπικό προφίλ: η µέθοδος STARR και το εργαλείο ISKIE (και άλλα). Στην περίπτωση του Mark, ο καθηγητής του που τον ήξερε ήδη 6 µήνες (ιδεώδης κατάσταση για την παροχή απαντήσεων) συµπλήρωσε το ISKIE. Ο κατάλογος έδειξε ότι ο Mark είχε δυσκολία να θέτει όρια, να εργάζεται εντός µιας οµάδας και να κάνει επαφές. Χρησιµοποιώντας διάφορα τεστ καριέρας όπως το Directions, κατέστη προφανές ότι το κύριο ενδιαφέρον του ήταν ο τοµέας της κηπουρικής. Μετά από τρεις προσανατολιστικές τοποθετήσεις σε αρκετούς τοµείς κηπευτικής, επιλέχτηκε ένα φυτώριο φράουλας. Το KOMPAS 2 χρησιµοποιήθηκε για να διαπιστωθούν οι επιθυµητές ικανότητες της εταιρείας. Τέλος, τα στοιχεία από το σχολείο έδωσαν µια σαφή εικόνα των γνωστικών δυνατοτήτων του Mark. Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης Όταν καταλήξαµε στο τι ήθελε να επιτύχει ο Mark, τι µπορούσε να κάνει, και ποιος ήταν, αναπτύξαµε ένα προσωπικό προφίλ και ακολούθως ένα Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης. Αυτό το σχέδιο αναπτύχθηκε µε τη µέθοδο SMART. Αφού έγραψε το προσωπικό προφίλ και το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης, ο Mark έλαβε ένα πιστοποιητικό στο τέλος της διαδικασίας εισαγωγής. Άτοµα από τις προαναφερόµενες τριµερείς διαβουλεύσεις παρευρίσκονταν (άτοµα που είχαν ιδιαίτερη σηµασία για τον Mark στη διάρκεια της διαδικασίας εισαγωγής). Κατά την παρουσίαση του πιστοποιητικού, παρουσιάστηκε και συζητήθηκε το Σχέδιο Προσωπικής Ανάπτυξης: Τι πρέπει να συµβεί πρώτα, ποιο είναι το επόµενο βήµα και πώς θα το χειριστούµε; 181

185 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Η κατάρτιση σχετικά µε τις συζητηθείσες ικανότητες πραγµατοποιήθηκε σε έναν εκπαιδευτικό χώρο και ακολούθως τέθηκε σε εφαρµογή (σε µια εταιρεία). Χρησιµοποιώντας ένα ειδικά ανεπτυγµένο έντυπο αξιολόγησης, υπολογίστηκε η πρόοδος και καταχωρίστηκαν νέα σηµεία που έχρηζαν προσοχής. Τρέχουσα κατάσταση Προς το παρόν, ο Mark έχει µια σύµβαση απασχόλησης µε ένα φυτώριο γλυκιάς πάπρικας. Επιπλέον, θα παρακολουθήσει ένα BBL (πρόγραµµα επαγγελµατικής κατάρτισης) στο ROC (δευτεροβάθµια επαγγελµατική εκπαίδευση) στον τοµέα της κηπευτικής. Το σχέδιο προσωπικής ανάπτυξής του είναι πλήρως επικεντρωµένο στο µέλλον του. Σε συνεργασία µε τα άτοµα του δικτύου του, θα καταρτίσει ένα ασφαλές σχέδιο που θα εγγυάται µακροχρόνια υποστήριξη (δια βίου µάθηση). Για κάποιο διάστηµα, ο Mark θα λάβει προσωπική υποστήριξη από τη Sterk in Werk. Περίπτωση 7 (Ρουµανία) ιάγνωση: Ελαφριά νοητική καθυστέρηση, ψυχο-σωµατική ανωριµότητα Σπουδές: Επαγγελµατική σχολή, µαθήµατα ραπτικής Επαγγελµατική εµπειρία: εποχική/ περιστασιακή εργασία χειρωνακτική εργασία Οικογενειακή κατάσταση: η µητέρα έχει πεθάνει, ζει µε τον πατέρα της, δεν έχει αδερφές/αδερφούς Τύπος δραστηριότητας Εργοθεραπεία Εργαστήριο χειροτεχνίας ιαφορετικό είδος ικανοτήτων Κινητική ικανότητα Σεβασµός για τους κανόνες Ικανότητα αντίδρασης και έναρξης κοινωνικής επαφής Όρια, αντοχή, ανοχή στις απογοητεύσεις Ικανότητα εργασίας σε οµάδα Σχέση Η χρησιµοποιού- µενη µεθοδολογία για τη διάγνωση Τεστ Ruward Τεστ INVRA Τεστ ISKIE Τεστ INVRA, τεστ ISKIE, παιχνίδι ρόλων Τεστ INVRA, τεστ ISKIE Τεστ INVRA, τεστ ISKIE Τεστ INVRA, τεστ ISKIE Αποτελέσµατα Καλή ανάπτυξη κινητικής ικανότητας στο να πιάνει και να σηκώνει πράγµατα µε τα δύο χέρια. Καλή εργασιακή ταχύτητα των µυών Είναι ένα πρόσωπο µε αίσθηση σεβασµού προς ανωτέρους και συναδέλφους, είναι σε θέση να καταγράφει κανόνες και πρότυπα διαφορετικών περιόδων εργασίας. Γι αυτόν τον λόγο, έχει ποιοτικό τρόπο εργασίας αλλά είναι λίγο αργή. Αντιδρά µε ασθενείς στη δουλειά της (ψάχνει τα σωστά εργαλεία, υλικά, κ.λπ). εν λαµβάνει καµία πρωτοβουλία στις σχέσεις. Της είναι πολύ δύσκολο να αντιµετωπίσει ορισµένο βαθµό χρονικής πίεσης. εν µπορεί να εργαστεί ταχύτερα εάν είναι απαραίτητο να τελειώσει τη δουλειά στο τέλος της ηµέρας και οι συνεργάτες της την πιέσουν. Σέβεται τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των µελών της οµάδας στη διάρκεια οµαδικών δραστηριοτήτων. Προσανατολίζεται στην οµάδα όταν η οµάδα κάνει διάλειµµα. Της είναι δύσκολο να προσεγγίσει έναν άγνωστο και να κάνει µια συζήτηση. Αλλά είναι σε θέση να έρθει σε επαφή µε οικεία πρόσωπα και να ξεκινήσει µια συζήτηση. Η περίοδος παραµονής είναι 4-6 εβδοµάδες. 182

186 Παράρτηµα 8 - Μελέτες περιπτώσεων Κατάρτιση οµάδας: Εργασία σε διαφορετικά µέρη (οικιακή βοηθός, βοηθός θερµοκηπίου καλλιέργειας λαχανικών) Φιλο-κοινωνική συµπεριφορά: Γενική επικοινωνιακή ικανότητα Αναγνώριση προσωπικών ορίων Συµπεριφορά µε αυτοπεποίθηση Παραµονή/ Ικανότητα Ικανότητα διάκρισης Οργάνωση του περιβάλλοντος και του εαυτού του/της Αίσθηση ευθύνης για τον εαυτό του/της και το περιβάλλον Ικανότητα συλλογισµού Βιβλίο ασκήσεων Ικανότητα προοπτικής Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων. Τεστ INVRA και ISKIE Τεστ INVRA και ISKIE. Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Τεστ INVRA και ISKIE. Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Τεστ INVRA, τεστ ISKIE Τεστ INVRA και ISKIE. Μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων Τεστ INVRA, τεστ ISKIE Μπορεί να αναγνωρίσει πότε κάποιος χρειάζεται βοήθεια. Πήγε σε αυτόν και αµέσως τον βοήθησε. Μπόρεσε να µοιραστεί κουλουράκια, κ.λπ µε άλλους. Είναι σε θέση να διατηρήσει µια συζήτηση. Να συνδέει ένα θέµα µε το άλλο στη διάρκεια συζήτησης/ καµία µεταπήδηση µεταξύ θεµάτων. ιαθέτει περιορισµένη ικανότητα αναγνώρισης της αξίας ή της ποιότητας της εργασίας της. Της είναι πολύ δύσκολο να χειριστεί µια κρίσιµη κατάσταση. Μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της από άδικη µεταχείριση. Η περίοδος παραµονής είναι 4-6 εβδοµάδες. εν µπορεί να αναγνωρίσει τη διαφορετική αξία των χρηµάτων. Της είναι δύσκολο να κάνει διάκριση ανάµεσα σε περισσότερα ή λιγότερα χρήµατα, στην αξία κερµάτων και χαρτονοµισµάτων. Είναι σε θέση να αναγνωρίσει ότι υπάρχουν ανώτερες περιστάσεις ή ιεραρχικές δοµές. Είναι σε θέση να διακρίνει ποικίλους ρόλους ή µεταξύ γονέων, υπευθύνων, αφεντικού, συντρόφου στην οµάδα ή πωλητή. Έχει σηµασία γι αυτήν η µέρα της να είναι ρυθµισµένη µε σαφήνεια, να υπάρχει συγκεκριµένος ρυθµός. Είναι πολύ σηµαντικό γι αυτή να έχει καθορισµένη καθηµερινή ρουτίνα. Είναι σε θέση να οργανώνει το περιβάλλον της, το δωµάτιο της, την κουζίνα, τον χώρο εργασίας της. Όµως, δεν µπορεί να χρησιµοποιήσει στρατηγικές για να επιτύχει τον στόχο ή να εφαρµόσει τα διαφορετικά βήµατα ενός σχεδιασµένου προγράµµατος µε τη σωστή σειρά. Μπορεί εύκολα να αντεπεξέλθει σε δυσάρεστες ή ευαίσθητες καταστάσεις. Μπορεί να εκφράσει τις δικές της ανάγκες ή επιθυµίες µε σαφήνεια σε οικεία πρόσωπα. Είναι σε θέση να συλλογιστεί και να αξιολογήσει τη συµπεριφορά σε ορισµένη κατάσταση σε µεταγενέστερη στιγµή. Έχει περιορισµένη αντίληψη ώστε να φανταστεί ότι οι άλλοι µπορεί να έχουν θυµώσει ή εξοργιστεί µε τη συµπεριφορά της. 183

187 Αναπτύξτε και αποδείξτε τις κοινωνικές σας δεξιότητες - Με τη µέθοδο ATLAS Περίπτωση 8 (Ρουµανία) Ιστορία της Μαρίας (Ορφανή 20 ετών, ήπια νοητική υστέρηση, βαρυκοΐα, κοινωνικο-συµπεριφορικά προβλήµατα) Το όνοµά µου είναι Μαρία. Είµαι ένα από αυτά τα παιδιά που έχουν µεγαλώσει χωρίς να ξέρουν την οικογένειά τους σε ένα ορφανοτροφείο. Συνάντησα τη µητέρα µου πριν από λίγο καιρό, αλλά είναι σε ψυχιατρείο και δεν ξέρω ποιος είναι ο πατέρας µου. Στο ορφανοτροφείο είχα πολλούς φίλους, το προσωπικό µας φρόντιζε, αλλά αυτή η περίοδος χωρίς ευθύνες έχει πια παρέλθει και πρέπει να αντιµετωπίσω την πραγµατικότητα, κάτι που δεν είναι εύκολο. Στις αρχές µας βοήθησε ένα άλλο ίδρυµα, αλλά το σταθερό πρόβληµα είναι η στέγαση. Είχα επίσης τη δυσάρεστη εµπειρία να κοιµηθώ µερικά βράδια στο δρόµο, στο σιδηροδροµικό σταθµό ή στο πάρκο, αλλά πάντοτε φοβόµουν πολύ. Το ότι βρήκα το νυχτερινό κατάλυµα όπου µπορώ τώρα να κοιµάµαι έλυσε αυτό το πρόβληµα αλλά το πρόβληµα του ενοικίου και του φαγητού παραµένει. Έτσι, χρειάζοµαι ένα χώρο εργασίας. Έχω κάνει αρκετές προσπάθειες έως τώρα αλλά χωρίς αποτελέσµατα. Το χειµώνα του 2003 µάθαµε και επισκεφτήκαµε το Ίδρυµα Alpha. Ήµασταν πολύ χαρούµενοι επειδή µέσα στο δριµύ χειµώνα µπορούσαµε να µείνουµε για λίγες ώρες σε ένα ωραίο, ζεστό µέρος αλλά και γιατί µαθαίναµε ενδιαφέροντα πράγµατα. Στις αρχές, πίστευα ότι ποτέ δεν θα τα κατάφερνα να κάνω κάτι επειδή ποτέ δεν είχα εκπαιδευτεί σε κάτι. Πρώτα, ήταν δύσκολο να µάθω το παραµικρό αλλά κοιτώντας γύρω µου και βλέποντας άλλους συναδέλφους να αντιµετωπίζουν τα ίδια προβλήµατα, τα πράγµατα άρχισαν να γίνονται ευκολότερα. Στις αρχές, δεν συνειδητοποίησα γιατί ήταν απαραίτητες αυτές οι µεγάλες συζητήσεις για ένα χώρο εργασίας, για κανόνες και συµπεριφορά. Έκανα νέους φίλους και γνώρισα διάφορα πράγµατα. Έµαθα από κάποιον άλλο πώς να καθαρίζω γραφεία και ύστερα, επειδή έµαθα πολύ γρήγορα, πήγα στην κουζίνα για να βοηθήσω στο πλύσιµο των πιάτων και στο καθάρισµα των λαχανικών. Είχα τη δυνατότητα να φρεσκάρω πράγµατα που είχα µάθει στο σχολείο: ραπτική, που τώρα µου φάνηκε πολύ ευκολότερη. Τα καλά λόγια του εκπαιδευτή ήταν µεγάλη βοήθεια για µένα. Περισσότερο µου άρεσε στο εργαστήριο ραπτικής. εν πίστευα στ' αυτιά µου όταν µια µέρα ο διευθυντής µου είπε ότι ίσως εργαστώ σε κλωστοϋφαντουργείο! Ήµουν τόσο χαρούµενη που δεν µπόρεσα να κοιµηθώ όλο το βράδυ. Θα έχω ένα µισθό! Αλλά ήµουν και ανήσυχη. Φοβόµουν µην ξεχάσω κάτι που έπρεπε να κάνω, τους κανόνες αυτού του χώρου εργασίας Φρεσκάρω στη µνήµη µου αυτά τα πράγµατα κάθε µέρα. Και είναι καλό να ξέρω ότι η επίσηµη εκπαιδεύτρια µου από το ίδρυµα έρχεται περιοδικά να µε δει και µπορώ να της µιλήσω όποτε τη χρειάζοµαι. Τώρα, ύστερα από λίγους µήνες απασχόλησης, που είµαι σε θέση να πληρώνω το νοίκι και το φαγητό µου, µπορώ να πω ότι τα ωραιότερα όνειρά µου έχουν βγει αληθινά! 184

188 Παράρτηµα 9 Επισκόπηση εκπαιδευτικών µεθόδων (µε αλφαβητική σειρά) Όνοµα / Τίτλος Συντάκτες Εκδότης / ιανοµέας Πληροφορίες / Παραγγελίες ISBN - Οµάδα στόχος Στόχος Περιεχόµενο / Πρόγραµµα Υλικά 'Ahmed, Fatima en Kenneth op stage' Ahmed, Fatima και Kenneth ως εκπαιδευόµενοι ιαπολιτισµικές κοινωνικές δεξιότητες Riagg Rijnmond N.W. Rotterdam (Κάτω Χώρες) Stichting Samen Wonen Samen Leven Snellemanstraat WJ - Rotterdam (Κάτω Χώρες) Τηλέφωνο: (+31) Stichting Samen Wonen Samen Leven Snellemanstraat WJ - Rotterdam (Κάτω Χώρες) Τηλέφωνο: (+31) Μετανάστες σπουδαστές σε σχολεία VSO (ειδική δευτεροβάθµια εκπαίδευση) και σχολεία KMBO (σύντοµα δευτεροβάθµια επαγγελµατικά µαθήµατα για σπουδαστές µεγαλύτερης ηλικίας) Να υποστηρίξει τους καθηγητές στην κατάρτιση για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων σε τοποθετήσεις σε εργασία και χώρους εργασίας µε στόχο: 1. Να βελτιωθούν η κοινωνική κατανόηση (γνωστικά) και οι απτές κοινωνικές δεξιότητες (συµπεριφορά) των µεταναστών σπουδαστών, µε επίκεντρο την τοποθέτηση σε εργασία και εργασιακές καταστάσεις 2. Να βελτιωθούν η κοινωνική κατανόηση και οι απτές κοινωνικές δεξιότητες µεταναστών σπουδαστών από διαπολιτισµική σκοπιά, δηλαδή να αποδίδουν σε ένα πολυπολιτισµικό περιβάλλον, ιδίως το χώρο εργασίας 3. Να ενισχυθεί η αυτοεκτίµηση (συναισθηµατική) για την αντιµετώπιση κοινωνικών καταστάσεων στο χώρο εργασίας Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα δεν διαχωρίζονται από τα σχολεία. Η ενσωµάτωσή τους στη σχολική πολιτική σε σχέση µε την προετοιµασία και την υποστήριξη για τοποθέτηση σε εργασία είναι επιβεβληµένη. Το βίντεο έχει πλοκή και είναι ενηµερωτικό: α. Το εγχειρίδιο παραπέµπει στην πλοκή β. Οι πληροφορίες αναφέρονται σε µια σειρά από συγκεκριµένες δεξιότητες και µαθησιακούς στόχους Υπάρχουν τρεις ιστορίες στη βιντεοταινία: 1. Ahmed en de sleutel tot succès (Ο Ahmed και το κλειδί της επιτυχίας) (7 λεπτά) 2. Samen lukt het wel (Μαζί θα τα καταφέρουµε) (6 λεπτά) De morgenstond roert haar mond (Των φρονίµων τα παιδιά πριν πεινάσουν µαγειρεύουν) (8 λεπτά) Βίντεο και εγχειρίδιο 185