ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ Ιωάννης Πανάρετος Καθηγητής Τμήματος Στατιστικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Οδηγίες και Υποδείξεις για την Συγγραφή Εργασίας Αθήνα Οκτώβριος 2001

2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για τις περισσότερες, ίσως και όλες, τις εργασίες που εκπονεί ένας φοιτητής, αλλά και γενικότερα ένας ερευνητής, απαιτείται στο τέλος να γραφεί μία κριτική έκθεση (report) στην οποία θα συνοψίζεται η ερευνητική εργασία που έχει γίνει και τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε. Οι Έλληνες φοιτητές δεν έχουν συνηθίσει στη διαδικασία αυτή με αποτέλεσμα τα τελικά αυτά δοκίμια να μην είναι, συνήθως, γραμμένα με ικανοποιητικό τρόπο, δηλαδή έτσι ώστε ο αναγνώστης να αποκομίζει το μέγιστο από την μελέτη τους, αλλά και να αδικούν πολλές φορές τον ίδιο τον συγγραφέα ο οποίος, παρά την μεγάλη προσπάθεια που έκανε, δεν καταφέρνει να αποδόσει με επάρκεια το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής. Το κείμενο που ακολουθεί έχει ως στόχο να βοηθήσει τους φοιτητές του Τμήματος Στατιστικής από τα πρώτα τους βήματα να αποκτήσουν την ικανότητα αυτή έτσι ώστε στη συνέχεια, με εργασίες που δίνονται από τους καθηγητές, τους να την βελτιώσουν σε βαθμό που θα τους εφοδιάζει με ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στις μελλοντικές αναζητήσεις τους, μετά την αποφοίτησή τους. Το περιεχόμενο του κειμένου αυτού αναφέρεται περισσότερο σε εργασίες που συνήθως τίθενται στα πλαίσια ενός μαθήματος. Τα περισσότερα όμως σημεία που θίγονται αφορούν ένα πολύ ευρύτερο φάσμα εργασιών από δοκίμια που γράφονται στο πλαίσιο συνηθισμένης επαγγελματικής απασχόλησης ως τις διατριβές που απαιτούνται για την απόκτηση μεταπτυχιακών διπλωμάτων, αλλά και τη συγγραφή διδακτορικών διατριβών. Σε μερικές από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις ίσως απαιτούνται ειδικές προδιαγραφές τις οποίες θα πρέπει κανείς να μελετά και να ακολουθεί. Είναι όμως βέβαιο ότι, πέρα από ειδικές λεπτομέρειες που απαιτούνται για συγκεκριμένα προβλήματα, οι άλλες πλευρές θα είναι παρόμοιες με ό,τι παρουσιάζεται εδώ. Οι πλευρές που θα αναπτυχθούν για τη συγγραφή μιας κριτικής έκθεσης (report), που θα συζητηθούν στη συνέχεια, είναι: (α) η δομή (structure) (β) το περιεχόμενο (content) 1

4 (γ) η παρουσίαση (presentation) (δ) τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της (style) (ε) η λεπτομερειακή παρουσίαση (the presentation in detail). Όπως είναι φυσικό, εδώ θα δοθούν μόνο γενικές κατευθύνσεις οι οποίες θα πρέπει να προσαρμόζονται, να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Αυτό όμως που θα πρέπει να προσεχθεί γιατί είναι το σημαντικότερο, είναι να γίνει αντιληπτό ότι ένα δοκίμιο είναι καλό μόνο αν είναι αποτελεσματικό και αυτό σημαίνει ότι έχει τη δυνατότητα να μεταδώσει το μήνυμα που επιθυμεί. Οτιδήποτε περιορίζει τη διαύγειά του ή τείνει να γίνεται ενοχλητικό θα προδιαθέσει αρνητικά τον οποιοδήποτε αναγνώστη. ΔΟΜΗ Υπάρχουν πολλοί τρόποι που μπορεί να δομηθεί το γράψιμο ενός δοκιμίου, αυτός όμως που υιοθετούμε είναι η γενική προσέγγιση που υιοθετήθηκε από τον Echrenberg (1982) και στη συνέχεια από τους Anderson και Loynes (1987). Το δοκίμιο θα αποτελείται από αρκετές συνιστώσες που παρατίθενται στη συνέχεια κατά τη σειρά με την οποία θα πρέπει να εμφανίζονται στο δοκίμιο. Μερικές από τις συνιστώσεις αυτές θα χρειασθεί, ίσως να διαιρεθούν ακόμη περισσότερο σε ενότητες ενώ σε μερικές άλλες περιπτώσεις θα ήταν ίσως καλύτερα, εξαιτίας της περιορισμένης τους έκτασης, να μην έχουν μία πλήρη δομή όπως αυτή που θα παρουσιαστεί στη συνέχεια. Κάτι που θα πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται είναι η συγγραφική προσέγγιση της μορφής «κατ αρχήν κάναμε αυτό και βρήκαμε εκείνο και στη συνέχεια κάναμε κάτι άλλο...». Κάτι τέτοιο δυσκολεύει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει το περιεχόμενο του δοκιμίου. (α) Τίτλος Κάθε δοκίμιο χρειάζεται ένα τίτλο που συνήθως μπαίνει σε χωριστή σελίδα. Η σελίδα αυτή θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει το όνομα (ή τα ονόματα) των συγγραφέων, το Τμήμα και το Πανεπιστήμιο (ή τον Φορέα) στον οποίο ανήκουν και την ημερομηνία, ή την περίοδο που έγινε. Στην περίπτωση που η εργασία γίνεται στο πλαίσιο ενός 2

5 μαθήματος θα πρέπει επίσης να αναφέρει το μάθημα και τον καθηγητή που διδάσκει το μάθημα. (β) Περίληψη Την σελίδα του τίτλου θα πρέπει να ακολουθεί μία συνοπτική περίληψη όχι περισσότερο από μισή σελίδα, που να αναφέρεται στο τι ακολουθεί ώστε ο αναγνώστης, σε γενικές γραμμές, να αντιληφθεί τι πρόκειται να διαβάσει και γιατί αξίζει να το διαβάσει. Για παράδειγμα: «Δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί για τις βαθμολογίες των φοιτητών στις τελικές εξετάσεις του Τμήματος Στατιστικής και τη συσχέτισή τους με άλλους παράγοντες, όπως π.χ. το χρόνο μελέτης, την απόδοση σε προηγούμενα εξάμηνα, την απόδοση στο Λύκειο, κ.λ.π., έχουν προηγουμένως αναλυθεί με την μέθοδο της γραμμικής παλινδρόμησης. Στην εργασία αυτή χρησιμοποιείται η μέθοδος των γενικευμένων γραμμικών μοντέλων για την ανάλυση των στοιχείων αυτών. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν συγκρίνονται με τα αποτελέσματα που είχαν βρεθεί προηγουμένως». Η περίληψη δεν θα πρέπει να περιέχει σύμβολα ή αριθμούς ούτε τεχνικούς όρους εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο εφόσον οι όροι αυτοί είναι ευρύτερα κατανοητοί. Στην περίπτωση διατριβής η περίληψη ίσως χρειάζεται να είναι ευρύτερη, ποτέ όμως δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τη μία σελίδα. (γ) Εισαγωγή Η εισαγωγή θα πρέπει να περιγράφει το γενικό περιεχόμενο και το υπόβαθρο γνώσεων (τί έχει γίνει μέχρι τώρα για το συγκεκριμένο θέμα). Θα πρέπει να περιλαμβάνει μία γενική περιγραφή των όποιων δεδομένων είναι διαθέσιμα, τους σκοπούς της έρευνας και κάποιες ενδείξεις των μεθόδων που θα χρησιμοποιηθούν. Δεν θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία κάποια ενδεχόμενη επικάλυψη της εισαγωγής με την περίληψη. Ακόμα και κάποια επανάληψη της εισαγωγής ίσως να είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθεί. Είναι δύσκολο να υιοθετήσει κανείς ένα γενικό κανόνα για την έκταση της εισαγωγής αφού αυτή εξαρτάται από τη συνολική έκταση του δοκιμίου. 3

6 (δ) Αποτελέσματα Συμπεράσματα και Προτάσεις Στην ενότητα αυτή θα πρέπει να παρουσιασθούν τα βασικά αποτελέσματα και συμπεράσματα της εργασίας. Ανάλογα με την έκταση και την φύση της εργασίας κάποιο επιμέρους αποτελέσματα, ή αποτελέσματα που δεν αναφέρονται ευθέως στο κύριο πρόβλημα της εργασίας, ή ακόμα και κάποιες αποδείξεις, μπορούν να συγκεντρωθούν σε μια ειδική ενότητα ή καλύτερα να τοποθετηθούν σε ένα παράρτημα. Αν πρόκειται για δοκίμιο μεγάλης έκτασης, όπως π.χ. μεταπτυχιακή ή διδακτορική διατριβή, η παρουσίαση είναι απαραίτητο να γίνεται σε κεφάλαια. Τα κεφάλαια έχουν τίτλο και εισαγωγή που με σαφήνεια, χωρίς όμως μεγάλη έκταση, περιγράφουν το περιεχόμενό τους. (ε) Μέθοδοι Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται αλλά και η θεωρία που είναι απαραίτητη, είτε αυτή είναι νέα είτε υπάρχει ήδη στην βιβλιογραφία, θα πρέπει να περιγράφονται σε ικανοποιητικό βαθμό λεπτομέρειας. Ο βαθμός της λεπτομέρειας είναι δύσκολο να καθορισθεί, θα πρέπει όμως να είναι τέτοιος ώστε κάποιος σε αντίστοιχη ή κάπως διαφορετική θέση από τον συγγραφέα (π.χ. ένας φοιτητής στο ίδιο έτος σπουδών), ο οποίος δεν γνωρίζει τίποτα γύρω από το αντικείμενο του δοκιμίου σε λεπτομέρειες και ενδιαφερθεί να γράψει μία παρόμοια μελέτη, να μπορεί να την χρησιμοποιήσει ως ένα κατάλληλο οδηγό. Και στην περίπτωση αυτή είναι δυνατόν ορισμένες ενότητες να τοποθετηθούν σε ένα παράρτημα, αν αυτό θεωρηθεί αναγκαίο. Ανάλογα με την μορφή του δοκιμίου και την έκτασή του θα πρέπει να αποφασίσει κανείς αν θα πρέπει να χωρισθεί σε κεφάλαια ή σε ενότητες: Αν πρόκειται για μεγάλο σε έκταση δοκίμιο, τα κεφάλαια είναι καλό να χωρίζονται σε ενότητες. Αν το δοκίμιο είναι μικρής έκτασης τότε, ίσως, δεν χρειάζεται η διαίρεση σε κεφάλαια και η διαίρεση σε ενότητες είναι αρκετή. Πολλές φορές ξεκινά κανείς με μία προκαταρκτική ανάλυση χρησιμοποιώντας γραφικές μεθόδους και απλά περιγραφικά μέτρα και 4

7 στη συνέχεια ακολουθεί μία πλήρης και πιο λεπτομερής ανάλυση. Αυτό που σημειώνεται και προτείνεται εδώ είναι ότι οι τεχνικές που είναι απαραίτητες θα πρέπει να περιγραφούν σε αυτή την ενότητα ενώ τα αποτελέσματα των χρήσεων των τεχνικών θα πρέπει να περιγραφούν στην προηγούμενη ενότητα. Αυτό, κατ αρχήν, ίσως φαίνεται όχι μία φυσική σειρά, θα γίνει όμως αντιληπτό ότι οδηγεί σε μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία των αποτελεσμάτων που έχουν βρεθεί και πώς βρέθηκαν αυτά, αφού, σε τελευταία ανάλυση, αυτός είναι και ο κύριος στόχος του δοκιμίου. (στ) Γενική Συζήτηση Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι απαραίτητο να γίνει μία καταγραφή προηγούμενων εργασιών ή ερευνών για το ίδιο ή σχετικά παρόμοιο πρόβλημα, ή να συνδεθούν τα πορίσματα του παρόντος δοκιμίου με άλλα σε μια άλλη σχετική περιοχή. Είναι ίσως επίσης χρήσιμο να συζητηθεί ο βαθμός στον οποίο ο αρχικός στόχος της εργασίας επετεύχθη με επιτυχία και αν όχι, γιατί αυτό δεν έγινε. Πρέπει επίσης να αναφερθεί τί θα έκανε ο συγγραφέας διαφορετικά εάν επρόκειτο να ξανακάνει την εργασία αυτή από την αρχή. Επίσης, τί άλλο μπορεί να γίνει για να προχωρήσει στο μέλλον ακόμα περισσότερο η έρευνα ή η προσπάθεια στον τομέα αυτό. Οι επιφυλάξεις που τυχόν υπάρχουν για την ποιότητα ή την καταλληλότητα των δεδομένων ή οτιδήποτε άλλο σχετικό θα πρέπει να αναφερθούν εδώ. (ζ) Βιβλιογραφικές Αναφορές (References) Είναι απαραίτητο στο δοκίμιο να αναφέρονται οι πηγές (βιβλία, άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, προσωπικές υποδείξεις, είτε εγγράφως είτε προφορικά, των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία στην οποία γίνεται αναφορά (π.χ. γράφουμε Ξεκαλάκη (1995) για να γίνει αναφορά στο βιβλίο: Ε. Ξεκαλάκη (1995), Τεχνικές Δειγματοληψίας της συγγραφέως). Στο κείμενο αναφέρεται το όνομα και σε παρένθεση η χρονολογία της εργασίας. Στο τέλος της εργασίας όλες οι αναφορές συγκεντρώνονται με αλφαβητική σειρά στην βιβλιογραφία. (Βλέπε π.χ. το παρόν κείμενο). Σε ορισμένες 5

8 περιπτώσεις ακολουθούνται, ίσως, άλλες πρακτικές. Εμείς όμως για ομοιομορφία θα ακολουθήσουμε αυτήν που περιγράφεται εδώ. Σημείωση: Η αναφορά στην εργασία των άλλων είναι από τα σημαντικότερα στοιχεία ακαδημαϊκού ήθους και αξιοπιστίας του οποιουδήποτε επιστήμονα. Είναι αδικαιολόγητο -αλλά και απαράδεκτο- να χρησιμοποιείται το έργο και οι ιδέες άλλων χωρίς να γίνεται αναφορά σε αυτούς. Όταν οι μέθοδοι ή τα αποτελέσματα που χρησιμοποιούνται είναι ευρύτερα γνωστά είναι δυνατόν να γίνει αναφορά σε βιβλίο, ελληνικό ή ξένο, ευρείας κυκλοφορίας όπου ο αναγνώστης μπορεί να συμβουλευτεί τις λεπτομέρειες της μεθόδου και των εννοιών που χρησιμοποιούνται και όπου μπορεί να βρει και περισσότερες λεπτομέρειες για τους αρχικούς παράγοντες της διαμόρφωσης της συγκεκριμένης γνώσης. (η) Παραρτήματα Οτιδήποτε δεν ταιριάζει απόλυτα και φυσιολογικά σε ό,τι ελέχθη προηγουμένως θα πρέπει να τοποθετείται ως παράρτημα. Για παράδειγμα, το παράρτημα αυτό περιλαμβάνει την περιγραφή και την αναλυτική καταγραφή υπολογιστικών προγραμμάτων ιδίως αν τα προγράμματα αυτά έχουν γραφεί ή τροποποιηθεί για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ίσως χρήσιμο αυτό να συνοδεύεται από ένα πλάνο δομής του προγράμματος ή ένα διάγραμμα ροής (flow chart) έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να το ακολουθήσει. Οι πίνακες συνήθως μπαίνουν στο κυρίως κείμενο. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις, αν δεν αναφέρονται ευθέως σε αυτό, τοποθετούνται επίσης στο παράρτημα. Σημείωση: Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι οποιαδήποτε δεδομένα χρησιμοποιούνται θα πρέπει να είναι διαθέσιμα στον αναγνώστη ώστε να μπορεί να ελέγξει τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα στα οποία ο συγγραφέας έχει οδηγηθεί. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Οι αποφάσεις για το λεπτομερές περιεχόμενο του δοκιμίου είναι φυσικά εξαιρετικής σημασίας, είναι όμως δύσκολο να δώσει κανείς στην περίπτωση αυτή, γενικές προδιαγραφές. Παρόλα αυτά μπορούν 6

9 να λεχθούν ορισμένες γενικές κατευθύνσεις, οι οποίες είναι ευρέως εφαρμόσιμες. (α) Ένα δοκίμιο θα πρέπει να είναι αυτοτελές. Οτιδήποτε αναφέρεται σε αυτό θα πρέπει να διατυπώνεται με σαφήνεια θα πρέπει επίσης, είτε, να δικαιολογείται με κάποια βιβλιογραφική αναφορά σε κάποια άλλη πηγή, ή να αποτελεί κοινή γνώση (προφανές, ή ευρέως γνωστό ή σαφώς γνωστό στο ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται το δοκίμιο). Ειδικότερα, η πηγή και ο τρόπος συλλογής οποιωνδήποτε δεδομένων θα πρέπει να αναφέρεται ρητά. (β) Δεν συνιστάται η περιγραφή οποιασδήποτε προσπάθειας έγινε από το συγγραφέα με λεπτομέρειες. Αν ο συγγραφέας θεωρήσει ότι κάποια προσέγγιση που δοκίμασε για κάποιο πρόβλημα ή ερώτημα που πραγματεύεται ήταν λάθος, δεν ήταν η κατάλληλη, τότε αυτή δεν θα πρέπει να αναφερθεί εκτός και αν ο συγγραφέας, είναι πεπεισμένος ότι άλλοι ερευνητές είναι ενδεχόμενο να ξεκινήσουν με τις ίδιες υποθέσεις ή προβληματισμούς και να οδηγηθούν και οι ίδιοι στο παρόμοιο λάθος. Αν κάποια αρχική προσπάθεια ή προσέγγιση περιλαμβάνεται ευκρινώς σε κάποια προσέγγιση που ακολουθείται αργότερα τότε δεν πρέπει να γίνει περισσότερο από μια απλή αναφορά στην αρχική προσέγγιση. Για παράδειγμα, ακολουθεί μια διατύπωση στο πνεύμα αυτό. «Η χρήση της μεθόδου της γραμμικής παλινδρόμησης στην μελέτη του φαινομένου του θερμοκηπίου με βάση την θερμοκρασία έδωσε κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Από μια ενδελεχή μελέτη όμως έγινε φανερό ό,τι όχι μόνο η θερμοκρασία αλλά και η πίεση θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη εξέταση του φαινομένου. Τα αποτελέσματα είναι αυτά που ακολουθούν». Στη συνέχεια δε να παρουσιαστεί μόνο η δεύτερη από τις δύο προαναφερθείσες προσεγγίσεις. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Τα δοκίμια θα πρέπει να είναι ελκυστικά και εύκολα για κάποιον να διαβάσει και να τα καταλάβει. Θα πρέπει επομένως να είναι γραμμένες τακτικά, καθαρά και νοικοκυρεμένα με μεθοδικό τρόπο και θα πρέπει να είναι διατυπωμένα με σαφήνεια. Στην σημερινή εποχή με την ευρεία χρήση των υπολογιστών δεν νοείται η συγγραφή ενός δοκιμίου με το χέρι, εκτός και αν κάτι τέτοιο έχει ζητηθεί. 7

10 Οι σελίδες, οι πίνακες, τα διαγράμματα, κ.λ.π., θα πρέπει να είναι αριθμημένα όπως επίσης και τα κεφάλαια ή οι ενότητες τα οποία θα πρέπει, φυσικά, να έχουν και επικεφαλίδες. Οι επικεφαλίδες θα πρέπει να διακρίνονται σαφώς από το υπόλοιπο κείμενο είτε με την χρήση κεφαλαίων γραμμάτων είτε με την χρήση εντόνων γραμμάτων είτε με διαχωριστική γραμμή. Συνήθως, όταν υπάρχουν και κεφάλαια και ενότητες, τα κεφάλαια γράφονται με κεφαλαία γράμματα και οι ενότητες με μικρά και έντονα γράμματα, αλλά με το πρώτο γράμμα κάθε λέξης κεφαλαίο. Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί μεταφορικά ότι ένα δοκίμιο χρειάζεται σηματοδότηση αφενός μεν για να βοηθά τον αναγνώστη να ξέρει πού βρίσκεται (ενότητες, επικεφαλίδες, κ.λ.π.) και αφετέρου για να του δείχνει προς τα πού οδηγεί (τί θα γίνει αργότερα με λέξεις ή με την διαίρεση της έκθεσης σε κεφάλαια, ενότητες, υποενότητες κάθε μια από τις οποίες θα πρέπει να έχει κάποια επικεφαλίδα). Για παράδειγμα θα μπορούσε κανείς έχοντας κάνει κάποιο σχόλιο στην ενότητα 6.1 ενός δοκιμίου να προχωρήσει σε μια υποενότητα όπου να διευκρινίσει το σχόλιο π.χ. «Υπό το φως της ανάλυσης που προηγήθηκε προκύπτει ότι θα είναι χρήσιμο να μελετήσει κανείς την περίπτωση όπου η διακύμανση της τ.μ. Χ είναι σταθερά και επίσης να προσπαθήσει να διαμορφώσει ένα μοντέλο για την σχέση μεταξύ των τ.μ. Υ και Ζ». Στην συνέχεια δε, να ακολουθήσει μια υποενότητα με τίτλο: Η διακύμανση του Χ. Με τον ίδιο τρόπο τα γραφήματα θα πρέπει να είναι κομψά και σαφή, κατά προτίμηση σχεδιασμένα στον υπολογιστή. Θα πρέπει επίσης να συνοδεύνται από προσεκτικές λεζάντες και τίτλους που να είναι σαφείς και περιγραφικοί. Οι κλίμακες θα πρέπει να επιλέγονται ώστε να είναι κατάλληλες και να αναφέρονται οι μονάδες που χρησιμοποιούνται. Αν ο σχεδιασμός ενός γραφήματος δεν είναι εφικτός με τον υπολογιστή και το γράφημα το παίρνει κανείς από άλλη πηγή είναι καλό να το περνά από σαρωτή (scanner) και να το ενσωματώνει στο ηλεκτρονικό κείμενο. Οι πίνακες θα πρέπει να έχουν τίτλους και να τοποθετούνται σε πλαίσιο. Αν υπάρχουν στοιχεία σε στήλες θα πρέπει να είναι ζυγισμένα (π.χ. το δεκαδικό σημείο να βρίσκεται στην ίδια 8

11 κατακόρυφη γραμμή). Οι γραμμές και οι στήλες ενός πίνακα συνήθως χρειάζονται επικεφαλίδες και οι μονάδες μέτρησης θα πρέπει να αναφέρονται είτε στον ίδιο τον πίνακα είτε κοντά σε αυτόν. Οι εκτυπώσεις υπολογιστικών προγραμμάτων χρειάζονται κάποια προσοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, και κυρίως σε εργασίες για μαθήματα, δεν είναι απαραίτητο να αντιγραφούν τα αποτελέσματα από ολόκληρη την εκτύπωση του υπολογιστή ώστε να μην διαταράσσεται η παρουσιάση και η έκταση του δοκιμίου. Μερικές φορές είναι χρήσιμο να δίδεται το αποτέλεσμα του υπολογιστικού προγράμματος έχοντας αφαιρέσει πράγματα που δεν είναι χρήσιμα στον αναγνώστη. Ίσως δηλαδή η εκτύπωση του υπολογιστή να χρειάζεται επεξεργασία. Οι πληροφορίες που υπάρχουν στον Chapman and Mahon (1986) είναι ίσως χρήσιμες στην κατεύθυνση αυτή. ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ (α) Ορισμένες πλευρές της παρουσίασης έχουν ήδη θιγεί προηγουμένως. Είναι χρήσιμο να γίνει υπόμνηση ότι μικρές λέξεις είναι προτιμότερες από μεγάλες, όπως επίσης και μικρές φράσεις είναι καταλληλότερες από μεγάλες φράσεις που δυσκολεύουν τον αναγνώστη να παρακολουθήσει το νόημά τους. Είναι επίσης χρήσιμο οι διατυπώσεις να είναι σαφείς. Αν ο όρος «Εκπαιδευτικά Ιδρύματα» αναφέρεται μόνο σε σχολεία τότε είναι καλύτερο να χρησιμοποιηθεί ο όρος «σχολεία». (β) Το πρώτο πρόσωπο θα πρέπει να αποφεύγεται και να χρησιμοποιείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. (Το δεύτερο πρόσωπο δεν χρησιμοποιείται ποτέ). Το πρώτο πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις που εκφράζεται προσωπική κρίση: «Θεωρώ το γράφημα ως ικανοποιητικό στοιχείο για να συμπεράνω ότι τα δεδομένα ακολουθούν την κανονική κατανομή». Ποτέ όμως κανείς δεν λέει «Χρησιμοποίησα την ανάλυση παλινδρόμησης». Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει ο συγγραφέας να σκεφθεί ότι ο αναγνώστης μπορεί είτε να ενοχληθεί είτε να αποσπασθεί η προσοχή του από την ουσία του δοκιμίου οπότε και το τελευταίο χάνει την αξία του. Εκφράσεις όπως «χρησιμοποιήθηκε η 9

12 μέθοδος της γραμμικής παλινδρόμησης» ή «όπως μπορεί να δει κανείς από το γράφημα» είναι ιδιαίτερα κατάλληλες σε ένα δοκίμιο αυτής της μορφής. Σε επιχειρηματολογία μαθηματικής υφής είναι σύνηθες να χρησιμοποιείται το πρώτο πληθυντικό «μπορούμε να δούμε ότι...». Ο συνειρμός είναι ότι ο αναγνώστης και ο συγγραφέας κάνουν κάτι μαζί. Επομένως, η διατύπωση «κάναμε μια ανάλυση διακύμανσης» δεν είναι σωστός (εκτός και αν οι συγγραφείς είναι περισσότεροι από ένας οπότε το πρώτο πληθυντικό αναφέρεται σε αυτούς). (γ) Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ακριβή έννοια των λέξεων που χρησιμοποιούνται όπως επίσης και στην ορθογραφία, αφού μια λανθασμένη χρήση είτε λέξεων είτε ορθογραφίας είναι δυνατόν να απομακρύνει τον αναγνώστη από την ουσία του δοκιμίου και να αποτελέσει αρνητικό στοιχείο για την επικοινωνία του μηνύματος. Αν ο συγγραφέας έχει αμφιβολία για την ακριβή έννοια ή την ορθογραφία μιας λέξης, θα πρέπει να την κοιτάξει σε κάποιο λεξικό πριν την χρησιμοποιήσει. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για λέξεις που με διαφορετική ορθογραφία μπορεί να έχουν διαφορετικό νόημα ή για λέξεις των οποίων η ερμηνεία δεν είναι σαφής. Με τα σημερινά δεδομένα της ηλεκτρονικής γραφής, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείται ένας διορθωτής κειμένου και σύνταξης πριν το κείμενο πάρει την τελική του μορφή. (δ) Ο συγγραφέας θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και να αποφεύγει λέξεις που δεν είναι κατάλληλες για το ακριβές νόημα αυτού που θέλει να πει. Για παράδειγμα, θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση της λέξης «σημαντικός» με μη τεχνική ερμηνεία στο μέσο ενός δοκιμίου για στατιστικό πρόβλημα όπου ο όρος «σημαντικός» χρησιμοποιείται πολλές φορές ως τεχνικός όρος και αναφέρεται σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο, ή έλεγχο. (ε) Η γραμματική και τα σημεία στίξης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή γιατί μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα. Οι παράγραφοι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή για να διαιρούν το κείμενο σε σωστά διαμορφωμένα κομμάτια που συνήθως αναφέρονται σε ένα ομοιόμορφο θέμα. Οι προτάσεις θα πρέπει να είναι μικρές και σαφείς και να τελειώνουν είτε 10

13 με τελεία είτε με ερωτηματικό. Οι προτάσεις θα πρέπει επίσης να είναι πλήρεις, τόσο νοηματικά όσο και συντακτικά. Προτάσεις όπως «το οποίο αποδεικνύεται ότι δεν επηρεάζει», δεν έχουν νόημα και δημιουργούν αμφιβολίες και προξενούν ενόχληση στον αναγνώστη. (στ) Ο τρόπος παρουσίασης, εν γένει, αναφέρεται τόσο στην ροή του κειμένου πώς ακούγεται- όσο και σε ο,τιδήποτε άλλο. Αν ο αναγνώστης διαβάσει ο ίδιος το δοκίμιο του σταματώντας πλήρως στις τελείες, λιγότερο στα κόμματα, κ.λ.π., έχει την δυνατότητα να διαπιστώσει γραμματικά λάθη που συνδέονται με την χρήση της στίξης. Πολλές φορές η επανάληψη της ίδιας λέξης ή το να αρχίζουν δύο ή τρεις διαδοχικές προτάσεις με τον ίδιο τρόπο, προκαλεί ένα μονότονο αποτέλεσμα. Αν και οι σύντομες προτάσεις, όπως προελέχθη, είναι χρήσιμες μερικές φορές, αν αυτό δεν γίνεται με τον σωστό τρόπο, μπορεί να προκαλέσει τη διακοπή του ειρμού της σκέψης του αναγνώστη, με μη επιθυμητά αποτελέσματα. Ο τρόπος παρουσίασης είναι, σε κάθε περίπτωση κάτι που αναπτύσσεται και βελτιώνεται στην πράξη με την επανάληψη και με το να ξαναγράψει κανείς επανειλημμένα βελτιώνεται κάθε φορά κάτι που ήδη έχει γράψει. Είναι ενδιαφέρουσα μια φράση που έχει διατυπωθεί ότι «διαβάστε ξανά την έκθεσή σας και αν βρείτε κάποια φράση ή πρόταση την οποία θεωρείτε διατυπωμένη με ιδιαίτερα ικανοποιητικό τρόπο, διαγράψτε την!». Η φράση αυτή αποτυπώνει με γλαφυρό τρόπο το πόσο αυτοκριτικός πρέπει να είναι κάποιος με την εργασία του και φυσικά υπερβάλλει στην ενέργεια που πρέπει να κάνει. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΕ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ Δύο είναι τα πράγματα που θα πρέπει να τονισθούν στο σημείο αυτό: Είναι απαραίτητο να σχεδιάσει κανείς το δοκίμιο πριν αρχίσει να το γράφει και είναι επίσης απαραίτητο να είναι προετοιμασμένος να το αναθεωρήσει πολλές φορές σε μεγάλη έκταση μετά την πρώτη γραφή του. Το κείμενο που έχετε στα χέρια σας, για παράδειγμα, έχει αναθεωρηθεί εκτεταμένα τουλάχιστον 10 φορές (!) και είναι βέβαιο ότι θα αναθεωρηθεί πολλές ακόμη φορές στο μέλλον (!!!). 11

14 Τί χρειάζεται ακριβώς να κάνει ο συγγραφέας ενός δοκιμίου για την παρουσίασή του εξαρτάται από την έκταση του ίδιου του δοκιμίου αλλά και του χρόνου που είναι διαθέσιμος. Εάν ο χρόνος είναι επαρκής, αξίζει τον κόπο να αφήσει κανείς να μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα μεταξύ της πρώτης γραφής και της αναθεώρησής του. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, αν καταστεί δυνατόν, να πεισθεί κάποιος άλλος να διαβάσει το κείμενο και να δώσει την γνώμη του και τις συμβουλές του πριν αυτό πάρει την τελική του μορφή. Ένας δεύτερος αναγνώστης είναι στην ίδια θέση που θα βρεθεί και ο οποιοσδήποτε άλλος αναγνώστης του δοκιμίου, ενώ ο συγγραφέας, μερικές φορές, έχει κάτι στο μυαλό του χωρίς όμως αυτό να είναι και ακριβώς εκείνο που διατυπώνεται στο κείμενο του. Αν το δοκίμιο αναφέρεται σε εργασία που χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα για να ολοκληρωθεί είναι χρήσιμο να το γράψει κανείς σε μια πρώτη μορφή και σταδιακά να προσθέτει ενότητες καθώς συγκεντρώνει τις πληροφορίες έτσι ώστε να διευκολύνει την τελική συγγραφή. Είναι επίσης χρήσιμο να συγκεντρώνει σταδιακά τις πληροφορίες και τις αναφορές κρατώντας κάποια σημείωση για το πλαίσιο και την πηγή στην οποία συνάντησε την συγκεκριμένη αναφορά, τις δυσκολίες που είχε στην πρώτη της ανάγνωση, ώστε σε ενδεχόμενη μελλοντική χρήση της να ξέρει ακριβώς τί είχε συναντήσει. Είναι σκόπιμο επίσης να παρατηρηθεί ότι αυτό καθ αυτό το γράψιμο βοηθά, πολλές φορές, στο να δημιουργηθούν νέες ιδέες και να διαμορφωθεί το πλάνο για την περαιτέρω ανάλυση και την τελική συγγραφή του δοκιμίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρονική σειρά με την οποία γράφονται οι διάφορες ενότητες ενός δοκιμίου δεν είναι απαραίτητο να είναι ίδια με τη σειρά που οι ενότητες αυτές θα εμφανιστούν στο τελικό κείμενο. Για παράδειγμα, συχνά είναι ευκολότερο να γράψει κανείς την εισαγωγή και τα συμπεράσματα αφού έχει αποφασίσει για το περιεχόμενο του κυρίου σώματος μιας διατριβής. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι οι σελίδες του δοκιμίου πρέπει να είναι αριθμημένες ώστε και ο αναγνώστης να διευκολύνεται αλλά και να υπάρχει η δυνατότητα παραπομπής σε ορισμένο σημείο του κειμένου. 12

15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Οδηγός Σπουδών Τμήματος Στατιστικής, Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα Anderson, C. W. & Loynes, R.M. (1987) The Teaching of Practical Statistics, Wiley. Ehrenberg, A.S.C. (1982) Writing Technical Papers or Reports. The American Statistician, 36, Chapman, M. and Mahon, B. (1986) Plain Figures. HMSO, London. 13

16 ISBN: