ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΡΙΩΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΩΝ ΤΣΙΦΛΙΚΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΪΤ ΑΓΑ ΚΑΙ ΚΟΜΝΑ ΤΡΑΚΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙΩΤΕΣ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ (ΑΓΟΡΑ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙΩΤΕΣ, ΤΟΥ ΤΣΙΛΙΚΙΟΥ ΤΟΥ ΣΑΪΤ ΑΓΑ) Προκαταρτικά: Στο Κυρίως Κείµενο και τα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ, στο ΒΙΒΛΙΟ ΕΥΤΕΡΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ), προσδιορίστηκε η Κωσταλεξιώτικη Περιοχή και τα όριά της. Οι Τούρκοι τσιφλικάδες: Η Επαρχία Ζητουνίου, µετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ανήκε, σύµφωνα µε το Νόµο της 3 ης Απριλίου 1833, στο Νοµό Λοκρίδας και Φωκίδας και είχε 49 χωριά. Τα χωριά αυτά αναγράφονται στον διασωθέντα «Κατάλογο των χωρίων της Επαρχίας Ζητουνίου», ο οποίος φαίνεται στο συνηµµένο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α». Ειδικότερα µπορούµε να τα διαβάσουµε στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Α» αυτού. Από τα 49 χωριά τα 37 ήταν τσιφλίκια 1 Τούρκων τσιφλικάδων. Τα υπόλοιπα 12 ήταν κεφαλοχώρια. 2 Οι Τούρκοι τσιφλικάδες και τα κεφαλοχώρια φαίνονται στη στήλη 2 (ΤΟΥΡΚΟΙ Ι ΙΟΚΤΗΤΕΣ) της ανωτέρω ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ «1/Α». Ο κατάλογος, όσον αφορά την Κωσταλεξιώτικη περιοχή, πρέπει να είναι λάθος γραµµένος για τους ιδιοκτήτες της και για τους κατωτέρω λόγους: Ο Σαϊτ Αγάς διορίστηκε, ως πληρεξούσιος αντιπρόσωπος του Ανατολικού ηµίσεως της Κωσταλεξιώτικης περιοχής, από τη χήρα του Αχµέτ Εφένδη, µετά το θάνατο αυτού και αφού, το υτικό ήµισυ, το είχε αγοράσει ο Κοµνάς Τράκας. Συνεπώς δεν είναι δυνατό να αναφέρονται, ταυτόχρονα, σαν ιδιοκτήτες, ο Σαϊ Αγάς και ο Αχµέτ Εφένδης. Το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 18 Αυγούστου του 1832 µε το οποίο παρεχωρείτο η Επαρχία Ζητουνίου στην Ελλάδα, περιελάµβανε ρήτρα, µε την οποία θα επιτρέπονταν, στους Τούρκους τσιφλικάδες, να πουλήσουν τα τσιφλίκια τους, πριν αναχωρήσουν από την Ελλάδα. Οι Έλληνες Τσιφλικάδες: Οι πάµπτωχοι και ρηµαγµένοι, από τον πολύχρονο και αιµατηρό απελευθερωτικό αγώνα, πρώην κολλήγοι 3 των αποχωρούντων Τούρκων, δεν είχαν χρήµατα, για να αγοράσουν τα τσιφλίκια των. Καραδοκούσαν, όµως, οι οµογενείς έµποροι από τις τουρκοκρατούµενες περιοχές, οι οποίοι δεν συµµετείχαν στον απελευθερωτικό αγώνα και, συνεπώς, αποθησαύριζαν χρήµατα, χωρίς να τους αγγίζουν καθόλου οι καταστροφές του πολέµου. Το ίδιο συνέβαινε και µε τους οµογενείς των εκτός Τουρκίας Ελληνικών παροικιών. Οι 1 Τσιφλίκι = Μεγάλο αγρόκτηµα φεουδαρχικού τύπου (στο οποίο δηλαδή, ο τσιφλικάς, ασκεί έλεγχο και εξουσία). 2 Κεφαλοχώρια = χωριά τα οποία αποτελούνταν από ελεύθερες γεωργικές ιδιοκτησίες, οι οποίες ανήκαν σε Έλληνες µικροϊδιοκτήτες. Τα Κεφαλοχώρια έρχονταν σε αντίθεση µε τα τσιφλίκια, τα οποία ήταν µεγάλες ιδιοκτησίες, που ανήκαν σε έναν Τούρκο ιδιοκτήτη και ο οποίος τις καλλιεργούσε µε τους κολλήγους, µισθωτούς ή εργάτες. Τα Κεφαλοχώρια έχουν την προέλευσή των από την εποχή της τουρκοκρατίας, όταν, η πεδινή γη, διαιρέθηκε σε µεγάλα τµήµατα, τα οποία αποτέλεσαν τα τσιφλίκια των Μπέηδων και οι ορεινές περιοχές, που παρουσίαζαν µειωµένο ενδιαφέρον για τους Τούρκους, παρέµειναν ελεύθερες στα χέρια µικρών Ελλήνων ιδιοκτητών και αποτέλεσαν τα Κεφαλοχώρια. 3 Κολλήγας = καλλιεργητής ξένου κτήµατος ή βοσκός ξένου κοπαδιού που µοιράζεται τα προϊόντα µε τον ιδιοκτήτη, αυτός που εργάζεται µε επαχθείς όρους σε ξένη ιδιοκτησία. Προέρχεται από το λατινικό collega.

2 οµογενείς αυτοί, λοιπόν, επέπεσαν και υφάρπαξαν τα τούρκικα τσιφλίκια, ενώ οι αγωνιστές του πολέµου, αυτοί που υπέστησαν τα πάνδεινα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, έβλεπαν να χάνεται η γη, που τους ανήκε δικαιωµατικά, από τα χέρια τους. Ως εκ τούτου έπεφταν σε βαθιά απόγνωση για τη µελλοντική τύχη τη δική τους και των παιδιών τους. Έβλεπαν, δηλαδή, ότι η µόνη διαφορά που θα είχαν, ως υπήκοοι του νέου Ελληνικού, κράτους, θα ήταν η αλλαγή και µόνο του τσιφλικά. Τότε ήταν Τούρκος, τώρα θα είναι Έλληνας. Με την ανωτέρω διαδικασία όλα, σχεδόν, τα τούρκικα χωριά τσιφλίκια και τα ζευγάρια 4 της βορείως του Σπερχειού περιοχής της Επαρχίας Ζητουνίου - έπεσαν στα χέρια Ελλήνων τσιφλικάδων. Για τα νοτίως του Σπερχειού χωριά δεν διαθέτω στοιχεία. Ένα άλλο είδος Έλληνα τσιφλικά είναι και οι οπλαρχηγοί του αγώνα. Για το θέµα αυτό µαθαίνουµε τα εξής: «Εξ άλλου την 26 ην Μαΐου (1835) εξεδόθη το διάταγµα περί προικοδοτήσεως των Ελληνικών οικογενειών, το οποίον εγενίκευσε το µέτρον περί διανοµής εθνικών γαιών εις στρατιωτικούς µη εν ενεργεία, το ληφθέν το 1833 (επί Καποδίστρια). Το διάταγµα τούτο παρείχε εις πάντας τους «αρχηγέτας» ελληνικών οικογενειών, τους αυτόχθονας ως και τους προερχοµένους από επαρχίας συµµετασχούσας του πολέµου, εγκατεστηµένους δε εις την ελευθέραν Ελλάδα και τους ξένους οίτινες επολέµησαν υπέρ της ελληνικής ελευθερίας επί διετίαν τουλάχιστον, πίστωσιν µέχρι του ποσού δύο χιλιάδων δραχµών. Εκ της πιστώσεως αυτής ηδύναντο ούτοι ν αγοράσωσιν εθνικάς γαίας καλλιεργησίµους ή καλλιεργηµένα κτήµατα, οικίας, οικόπεδα, αµπέλους και µύλους ανήκοντας εις το δηµόσιον. Η απότισης της πιστώσεως θα εγίνετο, χρεωλυτικώς, εις διάστηµα 36 ετών». Τέτοιους ντόπιους «αρχηγέτας» έχουµε, στην Επαρχία Ζητουνίου, τρείς, ήτοι: Το Νάκο Πανουργιά που έγινε τσιφλικάς στο χωριό Αυλάκι, το Βάσσο Μαυροβουνιώτη, που έγινε τσιφλικάς στο χωριό Φραντζί και Γοργοπόταµο και τον Κοµνά Τράκα που έγινε τσιφλικάς στο µισό χωριό Κωσταλέξι, αποκτώντας το τσιφλίκι του Αχµέτ Εφένδη 5. Ειδικά, για τον δικό µας τον Κοµνά Τράκα, διαβάζουµε τα ακόλουθα: «ΤΡΑΚΑΣ: Όνοµα οικογενείας της Φθιωτιδοφωκίδας (Χωριό Αγόριανη), της οποίας τα παλαιότερα µέλη προερχόµενα, κατά την παράδοσιν, εκ της γνωστής Βυζαντινής οικογενείας των Κοµνηνών, εγκατεστάθησαν εις Παρνασσίδα µετά την πτώσιν της Κωνσταντινουπόλεως. Εκ τούτων ο Κοµνάς ήγειρεν εις επανάστασιν την περιφέρειαν των Σαλώνων κατά την υποκινηθείσαν υπό της Μ. Αικατερίνης επανάστασιν του Κυριώτεροι απόγονοι τούτου υπήρξαν ο Θεόδωρος Τράκας και οι υιοί αυτού Κοµνάς, Σταµάτης, ήµος, Λουκάς και Σπύρος, άπαντες αρµατωλοί, µυηθέντες εις την Φιλικήν Εταιρίαν υπό του Ανθίµου Γαζή και δράσαντες κατά την Επανάστασιν του Εκ τούτων ο Κοµνάς ανεδείχθη όλως ιδιαιτέρως εις τον Αγώνα, διαθέσας την περιουσίαν του 6 υπέρ αυτού και συµπολεµήσας µε τον Αθανάσιον ιάκον. Τα κατορθώµατά του απηθανατίσθησαν εις δηµώδες άσµα. Μετά την απελευθέρωσιν της Ελλάδος του επενεµήθη ο βαθµός του Χιλιάρχου. Απέθανε το Απόγονοι τούτου ήσαν οι Λεωνίδας και Κοµνάς». Σε όσα αναφέρονται τόσο για το από 26 Μαΐου 1835 διάταγµα, όσο και στο σύντοµο ίστορικό του Κοµνά Τράκα, θα µπορούσαµε να διατυπώσουµε τις ακόλουθες απόψεις: Τόσο ο Καποδίστριας, όσο και ο Όθωνας (και ειδικότερα η Αντιβασιλεία), έλαβαν πρόνοια για τους «αρχηγέτας», δεν έλαβαν, όµως, καµία πρόνοια για τους απλούς στρατιώτες, που διοικούσαν οι «αρχηγέτες» και µε το αίµα των οποίων δηµιουργήθηκε το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Αυτοί αφέθηκαν βορά των επιτηδείων τσιφλικάδων, οι οποίοι τους µετέτρεψαν σε κολλήγους σκλάβους. Τούτο έγινε προς κατευνασµό των οπλαρχηγών, οι οποίοι, µε την ίδρυση του νέου κράτους και τη δηµιουργία Εθνικού Στρατού, έπαυσαν να έχουν τη δυνατότητα να συντηρούν δικούς τους ταϊφάδες. 7 4 Ζευγάρι = έκταση γης την οποία, ο γεωργός, µπορούσε να καλλιεργήσει σε ένα χρόνο µε ένα ή δύο ζευγάρια (αροτριόντα ζώα). Είχε έκταση από στρέµµατα. 5 Αυτό πρέπει να έγινε το 1833, γιατί τότε εγκαταστάθηκε, σαν τσιφλικάς, στα χωριά Φραντζί και Γοργοπόταµο, ο οπλαρχηγός Βάσσος Μαυροβουνιώτης. 6 Κατά τη ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝ. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ ΕΙΑ διέθεσε τουρκικά γρόσια. 7 Ταϊφάς = στράτευµα ατάκτων. Προέρχεται από το τουρκικό tayfa. 2

3 Ο Κοµνάς ο Τράκας ήταν πρώην αρµατολός στην υπηρεσία των Τούρκων και την περιουσία του τη δηµιούργησε από τη φορολογία των ραγιάδων 8 του αρµατολικιού του. Συνεπώς ήταν θεµιτό και δίκαιο να διαθέσει µέρος ή και ολόκληρη την περιουσία αυτή για την απελευθέρωση των ίδιων των ραγιάδων. Ως εκ τούτου δεν είχε το ηθικό δικαίωµα να ζητά και αποζηµίωση, από το καθηµαγµένο νέο κράτος, ούτε να εξαργυρώνει τα προσωπικά του έξοδα, για το µεγάλο αγώνα, µε «εθνικές γαίες». Οι γαίες αυτές έπρεπε να δοθούν στους κολλήγους των Τούρκων. Ο Κοµνάς Τράκας φαίνεται στην επόµενη φωτογραφία Νο 1: Φωτ. Νο 1: Ο Κοµνάς Τράκας Αυτό ισχύει, βέβαια, και για όλους τους πρώην οπλαρχηγούς που, µετά την ίδρυση του νέου κράτους, έγιναν τσιφλικάδες. Είναι απαράδεκτο και ασυγχώρητο οι «αρχηγέτες» οπλαρχηγοί να µετατρέψουν τους στρατιώτες τους, αυτούς που του έριχναν στη µάχη και καταµάτωναν, σε κολλήγους σκλάβους. Για όσους εκµεταλλεύθηκαν τις περιστάσεις και άρπαξαν την απελευθερωµένη γη, σε βάρος των απλών αγωνιστών στους οποίους, δικαιωµατικά, ανήκε αυτή η γη, µπορούµε να πούµε ότι, το κύριο µέληµά τους, δεν ήταν, αυτό καθ εαυτό, η απελευθέρωση της Πατρίδας, αλλά πως θα εξασφαλίσουν προνόµια, µετά την απελευθέρωση, στη νέα τάξη πραγµάτων. Γι αυτούς πρέπει να γραφεί η ιστορία τους από την αρχή και, σ αυτούς, περιλαµβάνονται, όσον αφορά την περιοχή µας, τόσο ο Κοµνάς Τράκας, όσο και οι Βάσσος Μαυροβουνιώτης και Νάκος Πανουριάς. Οι απελευθερωθέντες από τους Τούρκους, Έλληνες γεωργοί, γνώριζαν πια θα ήταν η ζωή τους σαν κολλήγοι των Ελλήνων νεοτσιφλικάδων, γιατί είχαν την µακραίωνη πικρή και οδυνηρή εµπειρία, του Κολλήγου, υπό τον Τούρκο τσιφλικά. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΑΓΩΝΙΩ ΕΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΩΣΤΑΛΕΞΙΩΤΩΝ, ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΤΗ ΓΗ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΑΝΗΚΕ - Επιστολή Κωσταλεξιωτών προς τον Έπαρχο Φθιώτιδας (Ηµεροµηνία: 3 Μαρτίου 1835): Η απελπισία και το αδιέξοδο των Γεωργών, όπως περιγράφεται ανωτέρω, ώθησε τους Κωσταλεξιώτες, στο να γράψουν ένα συγκλονιστικό γράµµα προς τον Έπαρχο Φθιώτιδας, το οποίο φαίνεται, σαν πρωτότυπο, στο συνηµµένο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» και, σαν αντίγραφο, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Β» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου της επιστολής: 8 Ραγιάς = (κατά την τουρκοκρατία) υπήκοος του σουλτάνου χριστιανός. Προέρχεται από το τουρκικό raya. 3

4 Η επιστολή φέρει ηµεροµηνία 3 Μαρτίου 1835 και είναι γραµµένη, προφανώς, από εγγράµµατο άτοµο εκτός Κωσταλεξίου και τούτο αν λάβουµε υπ όψη την αγραµµατοσύνη, η οποία επικρατούσε µεταξύ του Ελληνικού στοιχείου στα τούρκικα τσιφλικοχώρια. Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι δεν θα µπορούσε να διατυπωθεί καλύτερα η πικρία των Κωσταλεξιωτών, για την αδικία που διαπράττονταν σε βάρος των ανυπεράσπιστων αγροτών και το µέγεθος της αγωνίας των για το µέλλον του εαυτού τους και, κυρίως, των παιδιών τους. Στον επόµενο πίνακα αναγράφονται οι αναφερόµενοι, στην επιστολή, επτά «Ευπειθέστατοι Υπήκοοι Κάτοικοι του χωρίου Κωσταλέξι»: Μήτρος Ασηµακόπουλος Ανέστης Ιωάννου Κώστας Παππαδόπουλος Νικόλαος Παππαγγελή Αλέξης Χριστοδούλου Θανάσης Αναγνώστου και Ιωάννης Καρυώτης. 9 Με τις λέξεις, όµως, «και οι επίλοιποι» φανερώνεται ότι, το περιεχόµενο της επιστολής, αντιπροσώπευε όλους τους Κωσταλεξιώτες. Είναι προφανές ότι, οι Κωσταλεξιώτες, επιδιώκουν την αγορά του τσιφλικιού του Σαϊ Αγά, γιατί, το υτικό µισό τσιφλίκι του Αχµέτ Εφένδη, το είχε πάρει, όπως γράψαµε, από το 1833, ο οπλαρχηγός Κοµνάς Τράκας. Η επιστολή φέρει τις ενδείξεις: «ια το ακριβές της αντιγραφής», ηµεροµηνία αντιγραφής «5 Μαρτίου 1835», ήτοι δύο ηµέρες µετά την ηµεροµηνία που παραλήφθηκε από τους Κωσταλεξιώτες (3 Μαρτίου 1835), καθώς, επίσης, και το όνοµα του Επάρχου «ηµ. Χατζίσκος». Τούτο σηµαίνει ότι, το υπ όψη έγγραφο, είναι το αντίγραφο της Κωσταλεξιώτικης επιστολής, η οποία στάλθηκε, από τον Έπαρχο Χατζίσκο, στη Νοµαρχία Φωκίδας και Λοκρίδας. - Αναφορά του Επάρχου Φθιώτιδας προς «την Βασιλικήν Νοµαρχίαν Φωκίδας και Λοκρίδας» (Ηµεροµηνία: 13 Μαρτίου 1835): Η πρώτη σελίδα του ανωτέρω εγγράφου, σαν πρωτότυπο, φαίνεται στο συνηµµένο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Γ». Το αντίγραφο ολοκλήρου του εγγράφου φαίνεται στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Γ» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του εγγράφου: Το έγγραφο φέρει ηµεροµηνία 13 Μαρτίου Με το εξεταζόµενο έγγραφο ο Έπαρχος Φθιώτιδας, ηµήτριος Χατζίσκος, 10 αναφέρει, στον Νοµάρχη Φωκίδας και Λοκρίδας, τα εξής: Στην αρχή γράφει ότι πέντε (5) χωριά, εκ «των κειµένων κατά το δεξιόν µέρος του Σπερχειού Ποταµού», υπέβαλαν, σ αυτόν, πέντε (5) όµοιες επιστολές. εν αναφέρεται ποια ήταν τα χωριά αυτά. Ένα αντίγραφο, από αυτές τις αναφορές, το υπέβαλε, µε την υπ αριθµ. 577/6 Μαρτίου 1835 αναφορά του, στο Νοµάρχη Φωκίδας και Λοκρίδας (Τρεις ηµέρες µετά τη λήψη της επιστολής των Κωσταλεξιωτών). Εδώ αναφέρεται ότι «αντίγραφον αναφοράς εκ των πέντε οµοίων δοθεισών παρά των κατοίκων πέντε χωρίων.». Το αντίγραφο αυτό πρέπει να είναι εκείνο της αναφοράς (επιστολής) των Κωσταλεξιωτών, το οποίο υπεγράφη, «δια το ακριβές της αντιγραφής», από τον Έπαρχο. Οι άλλες αναφορές των υπολοίπων τεσσάρων χωρίων δεν στάλθηκαν στη Νοµαρχία, γιατί ήταν όµοιες µε αυτήν των Κωσταλεξιωτών, και, ως εκ τούτου, δεν χρειάζονταν να αντιγραφούν 9 Προφανώς πρόκειται για τον, από το 1835 µέχρι το 1863, ιερέα του χωριού µας, τον αποκαλούµενο παππα Γιάννη. 10 Ο ηµήτριος Χατζίσκος ήταν στρατιωτικός και πολεµιστής του Θεοδωράκη Γρίβα. ιετέλεσε Γερουσιαστής το 1847, Υπουργός Παιδείας στην Κυβέρνηση Γενναίου Κολοκοτρώνη, Βουλευτής Φθιώτιδας και Πρόεδρος της Βουλής. 4

5 και να υπογραφούν από τον Έπαρχο, αλλά θα έπρεπε να κρατήθηκαν, στο αρχείο, ως είχαν. Εξ αυτού µπορούµε να συµπεράνουµε, κάλλιστα, ότι, η αναφορά των Κωσταλεξιωτών, ήταν η πρώτη που λήφθηκε από τον Έπαρχο. Φαίνεται όµως ότι, το νέο της υποβολής της επιστολής των Κωσταλεξιωτών, µαθεύτηκε σε όλη την Επαρχία Φθιώτιδας, µε αποτέλεσµα να ξεσηκωθούν όλα τα χωριά και να παρουσιασθούν, σύµφωνα µε την εξεταζόµενη αναφορά του Επάρχου, άλλα δέκα (10), τα οποία υπέβαλλαν νέες επιστολές. Οι επιστολές αυτές ήταν όµοιες µε εκείνες των προηγουµένων πέντε χωρίων, γι αυτό και ο Έπαρχος θεώρησε περιττό να επισυνάψει, στην αναφορά του, νέο αντίγραφο, από τις ανωτέρω επιστολές των δέκα (10) χωριών. Περιορίσθηκε µόνο να σηµειώσει τα ονόµατα των δέκα (10) χωριών, τα οποία υπέβαλαν τις νέες επιστολές. Στην αναφορά αναφέρονται τα ονόµατα µόνο επτά χωριών και όχι δέκα. Τα χωριά αυτά είναι τα εξής: «ύο Βουνά, Ελευθεροχώρι, Γαρδικάκι, Μουσταφάµπεη (σηµερινή Ηράκλεια), Κοµποτάδες, Φραντζί και Κουµάρτσι (Κουµαρίτσι)». Ο Έπαρχος Χατζίσκος, εδώ, προβάλλει, µε πολύ µαεστρία οµολογουµένως, το ενδεχόµενο δηµιουργίας εκτρόπων, από µέρους των κατοίκων των υπ όψη χωριών, σε βάρος εκείνων οι οποίοι θα αγόραζαν, τα χωριά των, σαν τσιφλίκια. Το έγγραφο, στο τέλος, υπογράφεται, δεξιά, από το Έπαρχο Χατζίσκο και αριστερά γράφει τα εξής: «ια το ακριβές της αντιγραφής. Εν Αµφίση τη 20 Μαρτίου Ο Γραµµατεύς της Νοµαρχίας Φωκίδος και Λοκρίδος». Εξ αυτού φαίνεται ότι, το σχολιαζόµενο έγγραφο, είναι αντίγραφο του πρωτοτύπου του Επάρχου Θθιώτιδας. - Αναφορά του Νοµάρχου Φωκίδας και Λοκρίδας προς «την επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραµµατείαν της Επικρατείας 11» (Ηµεροµηνία: 20 Μαρτίου 1835): Το πρωτότυπο της αναφοράς αυτής φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ και το αντίγραφό της στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του εγγράφου: Από το έγγραφο αυτό αντλούµε τις ακόλουθες πληροφορίες: Στην αρχή του εγγράφου αναφέρεται «Αθήναι 24 Μαρτίου 35 και Αρ. 1509» Η ηµεροµηνία αυτή είναι ο χρόνος λήψεως της επιστολής του Νοµάρχου, από την «επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραµµατείαν της Επικρατείας», η οποία έλαβε Αρ. Πρωτ Την επιστολή του, ο Νοµάρχης, την έστειλε από τη Άµφισσα, όπου ήταν η έδρα της Νοµαρχίας, στις «20 Μαρτίου 1835». Ο Νοµάρχης Φωκίδας και Λοκρίδας είχε λάβει, από τον Έπαρχο Φθιώτιδας, την προαναφερθείσα από 13 Μαρτίου 1835 επιστολή του, η οποία περιελάµβανε, ως προελέχθη, την επιστολή των Κωσταλεξιωτών. Την επιστολή αυτή την υπέβαλε, ο Νοµάρχης Φωκίδος και Λοκρίδος, µε προγενέστερη επιστολή του φέρουσα ηµεροµηνία 14 Μαρτίου 1835, στην «επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραµµατείαν». Μετά το Κωσταλέξι παρουσιάσθηκαν, ταυτόχρονα, και τα χωριά: «ύο Βουνά, Ελευθεροχώρι, Γαρδικάκι, Παύλιανη, αµάστα, έλφινο, Μουσταφάµπεϊ, Φραντζή, Κοµποτάδες και Κουµάρτζι», τα οποία, µε αναφορές «οµοίας φύσεως µε εκείνην των κατοίκων του Κωσταλεξίου», επικαλούνται «την συνδροµήν και προστασίαν της Σεβαστής Κυβερνήσεως δια την αγοράν των χωρίων των». Εδώ τα αναφερόµενα χωριά είναι δέκα (10), ήτοι περιλαµβάνονται και τα χωριά, τα οποία παρέλειψε να αναφέρει ο Έπαρχος Φθιώτιδας: αµάστα, Παύλιανη και έλφινο. Στο αριστερό του εγγράφου είναι γραµµένα τα εξής: «ιευθύνεται εις την επί των Οικονοµικών Γραµ- µατείαν διά να την λάβη υπ όψιν και ενεργήση 12 και επιστρέψει την παρούσαν. 11 Με «την επί των Εσωτερικών Γραµµατείαν» εννοεί το Υπουργείο Εσωτερικών. Το «της Επικρατείας» σηµαίνει ολοκλήρου της χώρας, σε αντιδιαστολή µε τις αντίστοιχες «Γραµµατείες» των Νοµαρχιών. 12 Λέξη δυσανάγνωστη. 5

6 Αθήναι τη 26 Μαρτίου 1835» Από αυτό αποδεικνύεται ότι, το όλο θέµα της αγοράς των περιουσιών των Τούρκων από τους κατοίκους των χωρίων, ήταν ευθύνη της «επί των Οικονοµικών Βασιλικής Γραµµατείας» 13. Από το ανωτέρω έγγραφο αποδεικνύεται, ότι, οι Κωσταλεξιώτες, ήταν οι πρωτοπόροι στη διεκδίκηση της γης, που τους ανήκε και, το παράδειγµά τους, το ακολούθησαν και οι κάτοικοι άλλων δέκα χωριών. Να ένα ιστορικό γεγονός για το οποίο πρέπει να είµαστε υπερήφανοι, εµείς, οι κληρονόµοι εκείνων των παλιών Κωσταλεξιωτών. - Προσύµφωνο αγοράς των τσιφλικιών των χωρίων Κωσταλέξι, Σκληθράκι, Κουµαρίτζη και Κούβελον από τον Τούρκο Σαΐτ Αγά (Ηµεροµηνία: 29 Ιανουρίου 1837): Η πρώτη σελίδα του πρωτοτύπου εγγράφου φαίνεται στο φωτοαντίγραφο του ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ «Ε». Στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε», αυτού, θα βρούµε το αντίγραφο ολοκλήρου του εγγράφου. Σχολιασµός του περιεχοµένου του προσυµφώνου: Και τα τέσσερα χωριά (Κωσταλέξι, Κουµαρίτσι, Σκληθράκι και Κούβελος) ήταν τσιφλίκια του ιδίου Τούρκου τσιφλικά (του Σαΐτ Αγα «ως πληρεξουσίου επιτρόπου του ανηλίκου Ταρίµπεϊ, υιού της Μαριχούµ Αχµέταγα»). Ο Σαΐτ Αγάς, µάλιστα, είχε στα χέρια του και τα «σχετικά (τουρκικά) επιτροπικά έγγραφα», µε τα οποία αποδείκνυε ότι ήταν πληρεξούσιος επίτροπος. 14 Από πλευράς των κατοίκων των ανωτέρω χωρίων φαίνεται ο ηµήτριος Χατζίσκος (ο Έπαρχος Φθιώτιδας), ο οποίος φέρεται «ως πληρεξούσιος επίτροπός» των. Θα πρέπει, οπωσδήποτε, να είχε υπογραφεί κάποιο συµφωνητικό, µεταξύ κάποιων εκπροσώπων των κατοίκων - των υπ όψη χωρίων - οι οποίοι ενδιαφέρονταν για την αγορά του τσιφλικιού του χωρίου των, και του Χατζίσκου, µε το οποίο: - Τον διόριζαν πληρεξούσιο επίτροπό τους για λόγους κοινής διαπραγµάτευσης µε το Σαΐτ Αγά. - Θα έρχονταν σε διαπραγµατεύσεις µε τον Σαΐτ Αγά, θα συµφωνούσε µε αυτόν για τους όρους της αγοράς και θα υπέγραφε, επ ονόµατί των, το σχετικό προσύµφωνο. Η αποδοχή του προσυµφώνου, από τους αγοραστές, θα ήταν υποχρεωτική. - Θα πλήρωνε, ο ίδιος, τα οφειλόµενα χρήµατα της αγοράς στον Σαΐταγα, µε τον τρόπο που θα συµφωνούνταν, αφού, πρώτα, τα συγκέντρωνε από τους εκπροσώπους των κατοίκων των χωρίων. Το ανωτέρω συµφωνητικό, µεταξύ Χατζίσκου και εκπροσώπων των χωρίων, δεν έχει βρεθεί και, έτσι, δεν γνωρίζουµε, επί του παρόντος, τους ενδιαφεροµένους για την αγορά κατοίκους του Κωσταλεξίου. Τα χρήµατα θα πληρώνονταν, στο Σαΐτ Αγά, σε τρεις δόσεις, ήτοι: Η πρώτη: Σε 11 ηµέρες «Μετά την παραχώρησιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως εις την εξουσίαν των αγοραστών». Με τούτο εννοείται ότι, µε βάση το ανωτέρω προσύµφωνο, επρόκειτο να εκδοθεί απόφαση της Ελληνικής Κυβερνήσεως, µε την οποία θα παρεχωρούντο, τα προς αγοράν χωριά, στους Έλληνες αγοραστές. Τούτο σηµαίνει, επίσης, ότι πρέπει να είχαν εκδοθεί, από την Ελληνική Κυβέρνηση, κάποιες οδηγίες, στις οποίες θα αναφέρονταν οι διαδικασίες µεταβιβάσεως των Οθωµανικών περιουσιών στους Έλληνες αγοραστές. Η δεύτερη: Μετά δέκα µήνες αφού πληρωθεί η πρώτη. 13 Υπουργείο Οικονοµικών. 14 Από το περιεχόµενο του εγγράφου διαπιστώνεται ότι, ο Σαϊτ Αγάς, είχε διορισθεί, ως πληρεξούσιος Αντιπρόσωπος, και για τα χωριά Κουµαρίτσι, Σκληθράκι και Κούβελον και γενικότερα για όλη της περιουσία, την οποία κατέλειπε, ο αποθανόν Αχµέτ Εφένδης, στη χήρα του. 6

7 Η τρίτη: Μετά από δύο µήνες από την πληρωµή της δεύτερης. 15 Οι τιµές αγοράς, όπως αναγράφονται στο προσύµφωνο, φαίνονται καλύτερα στον επόµενο πίνακα. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΙΜΗ ΑΓΟΡΑΣ Τιµή αγοράς Κωσταλεξίου, σε δραχµές: ,00 Τιµή αγοράς Κουµαριτσίου, σε δραχµές: ,00 Τιµή αγοράς Σκληθρακίου, σε δραχµές: ,00 Τιµή αγοράς Κούβελου, σε δραχµές: 7.450,00 Συνολική τιµή αγοράς, όλων των χωρίων, σε δραχµές: ,50 Η αναφερόµενη, στον ανωτέρω πίνακα, συνολική τιµή αγοράς (46.571,50 δραχµές) είναι κατά 264,50 δραχµές µεγαλύτερη του πραγµατικού αθροίσµατος των επί µέρους τιµών του προσυµφώνου (46.307,00 δραχµές). Εν πάση περιπτώσει εµάς µας µένει ότι, η περιοχή του χωριού µας (Ανατολικό ήµισυ του τσιφλικιού του Αχµέτ Εφένδη) ήταν η ακριβότερη από όλες τις περιοχές των λοιπών χωριών και αγοράσθηκε αντί δραχµών. Καθορίζεται ότι, «Αφού (γίνει) η τελεία εξόφλησις της συµφωνηθείσης ποσότητος» 16 ήταν υποχρεωµένος, ο Σαΐτ Αγάς, να παραδώσει, σ αυτούς, «τα σχετικά πωλητήρια έγγραφα και τα παλαιά Τεσιά και Χοτζέτια». 17 Παρέχονταν το δικαίωµα, στον Σαΐτ Αγά, να µην αναγνωρίσει τους αγοραστές ως κατόχους των κτηµάτων, αν, αυτοί, δεν πλήρωναν όλο το οφειλόµενο ποσό. 18 Το παρόν έγγραφο δεν είναι το πρωτότυπο, αλλά αντίγραφο. Το έγγραφο το οποίο επεξεργασθήκαµε, ανωτέρω, έχει σηµαντική ιστορική αξία για το χωριό µας, γιατί προσδιορίζει την απαρχή της ιδιοκτησιακής αποκαταστάσεως, των τότε χωριανών µας, στην Κωσταλεξιώτικη γη. Να θυµόµαστε την ηµεροµηνία του εγγράφου: 29 Ιανουαρίου «ιαµαρτύρηση» του ηµητρίου Χατζίσκου κατά των κατοίκων του χωρίου Κωσταλέξι (Ηµεροµηνία: 10 Μαΐου 1837): Όπως γράψαµε και προηγουµένως τις δόσεις, προς τον Σαΐτ Αγά, θα τις πλήρωνε ο Χατζίσκος. Φαίνεται όµως ότι, οι Κωσταλεξιώτες - για κάποιο λόγο - δεν του έδωσαν όλα τα χρήµατα και, έτσι, έµενε οφειλέτης στον Οθωµανό. Για το λόγο αυτό και για να καλυφθεί, ο Χατζίσκος, διαµαρτύρεται κατά των Κωσταλεξιωτών µε συµβολαιογραφική πράξη και παραιτείται από Επίτροπός των. Φωτοαντίγραφο του πρωτοτύπου της συµβολαιογραφικής, αυτής, πράξης φαίνεται στο συνηµµένο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΣΤ», ενώ, αντίγραφο όλου του εγγράφου, φαίνεται στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΣΤ» αυτού. Σχολιασµός της «διαµαρτυρήσεως»: Η διαµαρτύρηση αναφέρει ότι έπρεπε, οι αγοραστές, να έχουν πληρώσει την τρίτη δόση του συµφωνηθέντος ποσού της αγοράς του τσιφλικιού του Σαΐτ Αγά, δηλαδή πριν από την 10 ην Μαΐου του 1837 (Ηµεροµηνία συντάξεως της διαµαρτύρησης του Χατζίσκου). εν αναφέρονται οι Κωσταλεξιώτες αγοραστές, εναντίον των οποίων στρέφεται η διαµαρτύρηση του Χατζίσκου. Αυτοί πρέπει να ήταν οι εκπρόσωποι των Κωσταλεξιωτών, οι οποίοι θα είχαν διορίσει το, Χατζίσκο, ως πληρεξούσιο εκπρόσωπό των. 15 Όπως θα δούµε παρακάτω, η τρίτη δόση - για τους Κωσταλεξιώτες - ήταν δραχµές. Το ποσό αυτό δεν είναι το 1/3 της τιµής αγοράς του χωριού (5.700 δραχµές περίπου), αλλά µικρότερο. 16 Εννοεί «ποσότητος» χρηµάτων. 17 Τα «Χοτζέτια» ήταν τουρκικές δικαστικές αποφάσης. Τα «Τεσιά» δεν κατόρθωσα να µάθω τι είναι. 18 Όπως θα δούµε, το δικαίωµα αυτό, το χρησιµοποίησε, ο Σαΐταγας, χωρίς υποχωρήσεις, µέχρι που πήρε όλα τα χρήµατα. 7

8 - ιορισµός νέου Πληρεξουσίου Επιτρόπου από τους κατοίκους του χωρίου Κωσταλέξι (Ηµεροµηνία: 10 Μαρτίου 1839): Το πρωτότυπο της συµβολαιογραφικής πράξης διορισµού του νέου Πληρεξουσίου Επιτρόπου φαίνεται, µε µορφή φωτοαντιγράφου, στο συνηµµένο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ζ» και, το αντίγραφο του, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ζ» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του εγγράφου: Νέος Πληρεξούσιος Επίτροπος διορίσθηκε ο Κωσταλεξιώτης Κώνστας Παππαγεωργίου. Ο διορισµός του νέου Πληρεξουσίου Επιτρόπου έγινε µετά από ένα έτος και ένδεκα µήνες από την παραίτηση του Χατζίσκου (10 Μαΐου 1837). Άγνωστο γιατί έγινε αυτή η καθυστέρηση, καθώς και τι να µεσολάβησε, ενδεχοµένως, στο ενδιάµεσο χρονικό διάστηµα. Για πρώτη φορά διαβάζουµε τα ονοµατεπώνυµα κάποιων από τους Κωσταλεξιώτες, που ενδιαφέρονται για την αγορά του τσιφλικιού του Σαΐτ Αγά. Γράφουµε τα ονόµατά τους: Αθανάσιος Μασούρας Αλέξης Χριστοδούλου Ιωάννης ηµητρίου Αθανάσιος Ιωάννου. Οι ανωτέρω αποκατέστησαν Πληρεξούσιο Επίτροπο τον Παππαγεωργίου τόσο ιδικόν των, όσο και «εκ µέρους των λοιπών συγχωριανών των». Άρα ο οποιοσδήποτε Κωσταλεξιώτης µπορούσε να συµµετάσχει στην αγορά. Σε κατάλογο µε τον τίτλο «Ονοµαστικός Κατάλογος Αριστειούχων προς Χρήσιν της ιανοµής των Αριστείων» 19, τον οποίον συνέταξε η «ιοίκησης Φθιώτιδος», αναφέρονται τα ονόµατα εκείνων, οι οποίοι δικαιούνταν κάποιου αριστείου λόγω της συµµετοχής των στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Σ αυτόν αναφέρεται και ο Κώστας Παπαγεωργίου. Μαζί µ αυτόν αναφέρονται και οι Ιωάννης Μαργιώτης και Αντώνιος Κώστα. Στον κατάλογο δεν αναφέρεται ο Αλέξης Χριστοδούλου. - Επιστολή του Οθωµανού Σαΐτ Αγά προς την «επί των Εξωτερικών Βασιλικήν Γραµµατείαν της Επικρατείας» (Ηµεροµηνία: 25 Ιουνίου 1840): Το πρωτότυπο της επιστολής φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Η» και το αντίγραφο, αυτής, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Η», αυτού. Σχολιασµός της επιστολής του Σαΐτ Αγά: Όταν γράφει, ο Σαΐτ Αγάς, ότι «προ 4 περίπου έτη ο υποφαινόµενος έχω πωλήσει εις αυτούς (τους κατοίκους των χωρίων) τα ιδιόκτητά µου χωρία Κωσταλέξη, Κουµαρίτζι, Σκληθράκι, Κούβελος και µύλος καλούµενος Φραντζή» 20, εννοεί, προφανώς, το προσύµφωνο αγοράς, το οποίο αναφέρεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ε» και την ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε» αυτού (29 Ιανουαρίου 1837). Η καθυστέρηση πιθανόν να προήλθε, εκτός των αναφεροµένων στην επιστολή, και από το γεγονός ότι, όπως θα δούµε στη συνέχεια, οι Κωσταλεξιώτες, δεν είχαν πληρώσει, στον Σαϊτ Αγά, την τελευταία δόση των οφειλοµένων χρηµάτων από την αγορά του τσιφλικιού. Αυτά, προφανώς, ανάγκασαν, το Σαϊτ Αγά, να απευθυνθεί στην «Επί των Εξωτερικών Βασιλικήν Γραµµατείαν της Επικρατείας», δηλαδή στο Υπουργείο Εξωτερικών, και να παρακαλέσει να προχωρήσει η διαδικασία. Από την επιστολή αυτή αλιεύουµε την πληροφορία ότι ο Βασιλιάς Όθωνας, µε Βασιλικό ιάταγµα, αναγνώρισε τα «εντεύθεν του Σπερχειού χωρία ως αδιαφιλονίκητον ιδιοκτησίαν των (προφανώς των κατοίκων) αυτών και διέταξε να «πωληθώσι, όλα ταύτα, προς τους κατοίκους των ειρηµένων χωρίων». Τούτο σηµαίνει ότι απαγορεύονταν, τα ανωτέρω χωρία, να γίνουν τσιφλίκια. Αυτό το Βασιλικό ιάταγµα δεν το διαθέτουµε. Είχαµε 19 Τον κατάλογο µου τον έδωσε, µε µεγάλη προθυµία, ο κ. Γεώργιος Λέλλης, ο οποίος, διακατεχόµενος από το πάθος της διαφυλάξεως και διαδόσεως της πολιτιστικής µας παράδοσης, έχει συγκεντρώσει χιλιάδες παλαιά έγραφα, αντίγραφα των οποίων παραχωρεί, ανιδιοτελώς και µε µεγάλη ευχαρίστηση, σε όσους ασχολούνται µε διάφορες µελέτες επί συναφών θεµάτων. 20 Όπως αναφέραµε δεν ήταν ιδιοκτήτης, αλλά πληρεξούσιος αντιπρόσωπος. 8

9 κάµει την εκτίµηση, ότι θα πρέπει να είχε εκδοθεί ένα τέτοιο ιάταγµα, αλλά, τώρα, επιβεβαιώνεται η έκδοσή του. εν χωρά αµφιβολία ότι, το ιάταγµα αυτό, εκδόθηκε µε αφορµή την από 3 Μαρτίου 1835 επιστολή των Κωσταλεξιωτών προς τον Βασιλέα Όθωνα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Β» αυτού). - Απόφαση του Βασιλέα Όθωνα περί παραχωρήσεως των χωριών Κωσταλέξι, Σκληθράκι, Κουµαρίτσι και Κούβελον στην κυριότητα των κατοίκων των. [Ηµεριµηνία : 28 9βρίου (= 28 Σεπτεµβρίου) 1841]: Το πρωτότυπο του Βασιλικού ιατάγµατος φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Θ» και, το αντίγραφό του, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Θ» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του Βασιλικού ιατάγµατος: Η ηµεροµηνία αναφέρεται σαν κλάσµα, στο οποίο, στον µεν αριθµητή, γράφεται 28 9βρίου (= 28 Σεπτεµβρίου), στο δε παρονοµαστή γράφεται 10 10βρίου (= 10 Οκτωβρίου). Η διαφορά µεταξύ των δύο ηµεροµηνιών είναι 13 ηµέρες. Άρα µπορούµε να πούµε ότι, στον αριθµητή του κλάσµατος, είναι η ηµεροµηνία του Ιουλιανού ηµερολογίου και, στον παρονοµαστή, η ηµεροµηνία του Γρηγοριανού ηµερολογίου (13 ηµέρες µπροστά από το Ιουλιανό). Εντύπωση, όµως, προκαλεί το γεγονός ότι, η Ελλάδα, έκαµε αποδεκτό, το Γρηγοριανό ηµερολόγιο, το Πριν συνταχθεί το Βασιλικό ιάταγµα είχε, προφανώς, ζητηθεί, από τους κατοίκους των τεσσάρων χωριών, να υποβάλλουν αναφορά, στην οποία να αναφέρουν, ότι δεν έχουν απαίτηση για αποζηµίωση εισοδηµάτων παρελθόντων ετών και µέχρι τέλους του Την αναφορά αυτή την έστειλαν, οι χωρικοί, στις 22 9βρίου (= 22 Σεπτεµβρίου). Και αυτή την αναφορά των χωρικών δεν τη διαθέτουµε. Με το ανωτέρω Βασιλικό ιάταγµα εγκρίνεται η παραχώρηση της κυριότητας των χωρίων «Κωσταλέξη, Σκληθράκη, Καµαρίτζη και Κούβελον» εις την κυριότητα των κατοίκων των. Αυτό σηµαίνει ότι, τις περιοχές των ανωτέρω χωρίων, θα τις αγόραζαν, αποκλειστικά, οι κάτοικοί των και απαγορεύονταν να αγορασθούν από ξένους και να ξαναγίνουν τσιφλίκια. Αυτή είναι και η αναµενόµενη απόφαση, η αναφερόµενη στο προσύµφωνο αγοράς του ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ «Ε» και της ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ «1/Ε» αυτού, δια «την παραχώρησιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως», του τσιφλικιού Κωσταλεξίου, «εις την εξουσίαν των αγοραστών». Με βάση αυτή έπρεπε να αρχίσει η πληρωµή των δόσεων, αλλά, όπως αναφέρεται στον σχολιασµό της «ιαµαρτύρησης» του Χατζίσκου κατά των Κωσταλεξιωτών (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΣΤ» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΣΤ»), η πληρωµή άρχισε ενωρίτερα και απέµεινε η πληρωµή της τρίτης δόσεως, για άγνωστους, εις ηµάς, λόγους. Η παραχώρηση της κυριότητας των χωρίων, στους κατοίκους των, γίνεται σύµφωνα µε τα όσα αναφέρονται στο υπ αριθ Βασιλικό ιάταγµα, το οποίο αφορά παρόµοιες περιπτώσεις κτηµάτων της Φθιώτιδας και προς το οποίο διατάσσονται να συµµορφωθούν οι Γραµµατείες (Υπουργεία) Εξωτερικών και Οικονοµικών. Ούτε αυτό το ιάταγµα το διαθέτουµε, αλλά το περιεχόµενό του θα φανεί από τα επόµενα έγγραφα. Στο κάτω αριστερό µέρος του Βασιλικού ιατάγµατος γράφεται η περίληψή του και ότι αποστέλλεται στην επί των Οικονοµικών Γραµµατείαν της Επικρατείας (Υπουργείο Οικονοµικών), λόγω αρµοδιότητας, προκειµένου να ενεργήσει για την υλοποίηση των διατασσοµένων. Πριν από την ανωτέρω περίληψη αναγνωρίζουµε την υπογραφή του Όθωνα. - Έγγραφο των «επί των Οικονοµικών και Εξωτερικών Γραµµατειών Επικρατείας» προς τον ιοικητήν Φθιώτιδας (Ηµεροµηνία: 24 εκεµβρίου 1841): Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ι» θα βρούµε το πρωτότυπο φωτοαντίγραφο του εγγράφου, ενώ, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ι», αυτού, θα βρούµε το αντίγραφό του. Σχολιασµός του περιεχοµένου του εγγράφου: Με το έγγραφο, αυτό, αποστέλλεται, το Βασιλικό ιάταγµα, στο ιοικητή Φθιώτιδας, γιατί αυτός θα είναι εκείνος που θα µεριµνήσει για την εκτέλεσή του. Οι αγοραστές κάτοικοι των χωριών θα πρέπει να στείλουν τα πωλητήρια, τα οποία θα ετίθεντο «υπ όψη της επί των Τουρκικών Κτηµάτων Επιτροπής» 21, η οποία θα ελέγξει το 21 Η ακριβής ονοµασία της επιτροπής αυτής είναι: «Η ΕΠΙ ΤΩΝ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ». 9

10 περιεχόµενό των και, αφού διαπιστώσει, ότι όλα έχουν καλώς, τότε θα διαταχθεί η οριστική εγκατάστασή των χωρικών στα αγορασθέντα κτήµατα. Με τη λέξη «πωλητήρια» εννοεί, ασφαλώς, τα οριστικά συµβόλαια αγοράς των τσιφλικιών (Χοτζέτια 22 ), µεταξύ των κατοίκων των χωριών και του Τούρκου Σαϊτ Αγά, δια τουρκικού δικαστικού εγγράφου (Χοτζέτι), γεγονός που σηµαίνει ότι, προηγουµένως, θα έπρεπε να έχει εξοφληθεί, πλήρως, η αξία των αγορασθέντων κτηµάτων. - Επιστολή Κωσταλεξιωτών και Λεωνίδα Τράκα προς το Υπουργείο Οικονοµικών (Ηµεροµηνία 16 βρίου 1844): Το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας της επιστολής φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΑ» και, το αντίγραφο ολοκλήρου της επιστολής, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΑ», αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου της επιστολής: Η ανωτέρω επιστολή έχει σταλεί από την Αθήνα, όπως φαίνεται στο άνω αριστερό µέρος της. εν κατέστη δυνατό να γίνει ανάγνωση της ηµεροµηνίας της επιστολής. Πρόκειται, πάντως, για έναν από τους µήνες Σεπτέµβριο έως εκέµβριο του 1844, ήτοι τρία χρόνια, περίπου, από της εκδόσεως του Βασιλικού ιατάγµατος. Η επιστολή είναι πολύ κακογραµµένη και, γι αυτό, υπάρχουν αρκετά κενά στην αντιγραφή της. Παρά ταύτα, όµως, µπορούµε να πούµε ότι, το περιεχόµενό της, έχει, συνοπτικά, ως εξής: Σύµφωνα µε την 3062 απόφαση, η οποία αναφέρεται στο Βασιλικό ιάταγµα, οι χωρικοί έπρεπε να στείλουν τα οριστικά πωλητήρια (Χοτζέτια), για κάθε χωριό χωριστά, στην επί των Οικονοµικών Γραµµατεία. Τα «Χοτζέτια» αυτά έπρεπε να τα προσκοµίσει ο Σαΐτ Αγάς, ως πληρεξούσιος επίτροπος του ανηλίκου Ταρίµπεη, γιού της Μαριχούµ Αχµέταγα, (Η ιδιότητα αυτή του Σαϊτ Αγά αναφέρεται και στο προσύµφωνο αγοράς των χωριών Κωσταλέξι, Σκληθράκι, Κουµαρίτσι και Κούβελον, στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ε» και την ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε» αυτού. Ειδικά για το Κωσταλέξι, αυτό το «Χοτζέτι» ή και οποιουσδήποτε άλλους τίτλους ιδιοκτησίας («τους ανήκοντας τίτλους») φαίνεται ότι δεν τους παρέδιδε ο Σαΐτ Αγάς. Τούτο γίνονταν, προφανώς, γιατί ήθελε εγγυήσεις, ότι θα λάβει, οπωσδήποτε, την τρίτη δόση του οφειλοµένου τιµήµατος «εντός τεσσάρων µηνών ως προβλέπει η συνθήκη». Αυτός είναι, προφανώς, ο λόγος για τον οποίον αναφέρεται, στην επιστολή, ότι είναι διατεθειµένοι, οι αγοραστές του τσιφλικιού, να δώσουν, στον Σαΐτ Αγά, οποιαδήποτε εγγύηση επιθυµεί, µη εξαιρουµένης και αυτής, ακόµη, της υποθήκης των αγοραζοµένων κτηµάτων, για τα οποία, πρέπει να θυµηθούµε, έχουν πληρωθεί, περίπου, τα 2/3 της συνολικής αξίας. Στην επιστολή φέρονται ως «πληρεξούσιοι του χωρίου Κωσταλέξι» οι Λωνίδας Κοµνά Τράκας 23 και ο Κωσταλεξιώτης Αθανάσιος Μασούρας. Η επιλογή του Λεωνίδα Τράκα, ως πληρεξουσίου των αγοραστών Κωσταλεξιωτών, έγινε, κατά την εκτίµησή µου, για δύο προφανείς λόγους, ήτοι: Αφ ενός µεν λόγω των γνωριµιών τις οποίες θα είχε, οπωσδήποτε αυτός, στην Αθήνα και αφ ετέρου λόγω του ότι, ο Αθανάσιος Μασούρας, ήταν αγράµµατος και δεν γνώριζε να βάλει ούτε την υπογραφή του. εν αποκλείεται µάλιστα, η επιστολή, να έχει γραφεί δια χειρός του Λεωνίδα Τράκα. 24 Επισηµαίνεται, εδώ, ότι δεν χρησιµοποιήθηκε ο Κώστας Παπαγεωργίου, τον οποίον είχαν διορίσει, οι αγοραστές Κωσταλεξιώτες, ως πληρεξούσιο Επίτροπό τους το 1839 (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ζ» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ζ» αυτού). Ίσως, µε κάποια άλλη συµβολαιογραφική πράξη, να τον είχαν αντικαταστήσει µε τον Αθανάσιο Μασούρα. Στην αρχή της επιστολής αναφέρεται ότι οι κάτοικοι του χωρίου Κωσταλέξι «ηγόρασαν, από τον Σαΐταγα Μεχµέταγα, δια γρόσια το χωρίον τούτο». 22 Χοτζέτι = Τουρκικό νοµικό έγγραφο. 23 Ο Λεωνίδας κληρονόµησε τον πατέρα του, Κοµνά, ο οποίος πέθανε το Θα ήταν καλύτερο όµως, για το Λεωνίδα Τράκα, να φροντίσει και για την κτηµατική αποκατάσταση και των δικών του κολλήγων, τους οποίους κληρονόµησε από τον πατέρα του. Ο Λεωνίδας Τράκας γεννήθηκε το 1824 και, το 1844, ήταν 20 ετών. 10

11 Ας θυµηθούµε τώρα, ότι, στο προσύµφωνο αγοράς των τεσσάρων αδελφών χωρίων (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ε» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε» αυτού), αναγράφεται ότι, η τιµή αγοράς του Κωσταλεξίου, 25 ήταν δραχµές. Άρα να γνωρίζουµε, µέχρι τώρα, ότι, το τσιφλίκι του Σαΐταγα, αγοράσθηκε, από τους Κωσταλεξιώτες, αντί δραχµών ή, όπως µαθαίνουµε τώρα, τουρκικών γροσίων. - Έγγραφο «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής» προς την «Οικονοµικήν Επιτροπήν Φθιώτιδας» 26 (Ηµεροµηνία: 27 0κτωβρίου 1844): Το πρωτότυπο του εγγράφου φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΒ» και το αντίγραφό του στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΒ»,αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του εγγράφου: Για να έχει «διευθύνει» (αποστείλει), η «επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Κτηµάτων Εξεταστική Επιτροπή», την «µετάφρασιν του τουρκικού πωλητηρίου του χωρίου Κωσταλέξη», δηλαδή του τουρκικού «Χοτζετίου», 27 πρέπει: Να είχε προσκοµίσει, ο Σαΐτ Αγάς, αυτό το «Χοτζέτι». Να είχε σταλεί, αυτό, στην επί των Εξωτερικών Γραµµατείαν της Επικρατείας (Υπουργείο Εξωτερικών), να είχε µεταφραστεί και, η µετάφρασή του, να είχε κοινοποιηθεί στην επί των Οικονοµικών Γραµµατείαν της Επικρατείας (Υπουργείον Οικονοµικών) και στην «επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστική Επιτροπή». Τα «µαχλούλικα», «βακούφικα» και «µοναστηριακά» κτήµατα είναι προφανές ότι θα έπρεπε να εξαιρεθούν από την αγορά, διότι ήταν ξένα περιουσιακά στοιχεία. Και όπως θα δούµε στη συνέχεια, το τουρκικό «Χοτζέτι» δεν αναφέρει τίποτε για αυτά. Για το λόγο αυτό έπρεπε, η «Εξεταστική Επιτροπή», να πληροφορηθεί, προηγουµένως, αν υπάρχουν ή όχι τέτοια κτήµατα µέσα στην προς αγορά περιοχή, προκειµένου να συµπεριλάβει, το θέµα, στην τελική της απόφαση. Για να έχει την πληροφόρηση αυτή έστειλε, το εξεταζόµενο έγγραφο, στην «Οικονοµική Επιτροπή Φθιώτιδας». Πριν όµως προχωρήσουµε, στην απάντηση επί του προηγουµένου εγγράφου «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής» προς την «Οικονοµικήν Επιτροπήν Φθιώτιδας», ας δούµε τι ήταν και τι περιείχε αυτό το τουρκικό πωλητήριο «Χοτζέτι» του χωριού Κωσταλέξι: Το πρωτότυπο του «Χοτζετίου» φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΓ» και η µετάφρασή του, στις ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ «1/ΙΓ» 28 και «2/ΙΓ» αυτού. Σχολιασµός του περιεχοµένου του «Χοτζετίου»: Στο «Χοτζέτι αναφέρονται τα εξής: Ο Σϊτ Αγάς έκαµε αίτηση στις ικαστικές Αρχές της χώρας του για τη σύνταξη του «Χοτζετίου». Το «οβλέτι» 29 όρισε έναν ικαστικό, ο οποίος και συνέταξε το «Χοτζέτι» και έγραψε, σ αυτό, ό,τι του ζήτησε, να γράψει, ο Σαϊτ Αγάς. Τι αναφέρονται στο «Χοτζέτι»: α. Όπως απεδείχθη νοµικώς ότι, η µένουσα περιουσία του αποθανόντος Αχµέτ Εφένδη, 30 ανήκει «κληρονοµικώ δικαιώµατι» στη χήρα του «Χαδιτζέ Χ.. 31, θυγατέρα του Μεχµέτ Αγά και στον ανήλικο γιο της Ταχσίν Μεν Όχι ολοκλήρου του χωρίου αλλά του τσιφλικίου του Σαΐτ Αγά, που ήταν το µισό χωριό, αφού, το άλλο µισό, ήταν το τσιφλίκι του Κοµνά Τράκα. 26 Θα λέγαµε, σήµερα, ότι πρόκειται για τη ιεύθυνση Οικονοµικών της ιοικήσεως Φθιώτιδας. 27 Το περιεχόµενο του «Χοτζετίου» θα το δούµε στη συνέχεια. 28 Το πρωτότυπο έγγραφο της µεταφράσεως του «Χοτζετίου» είναι ευγενής προσφορά του χωριανού µας κ. Ιωάννη Νέλα. 29 οβλέτι = ηµόσιο, Κυβέρνηση. 30 Όταν γράφει η «µένουσα περιουσία του αποθανόντος Αχµέτ Εφένδη», εννοεί, για την Κωσταλεξιώτικη περιοχή, το µισό Ανατολικό µέρος αυτής, διότι, το υτικό µισό, το είχε αγοράσει ο Κοµνάς Τράκας. Άρα ο Αχµέτ Εφένδης ήταν τσιφλικάς ολοκλήρου της Κωσταλεξιώτικής περιοχής. 31 Προφανώς το «Χ.» σηµαίνει (Χανούµ) = Κυρία. 32 Στη µετάφραση του «Προσυµφώνου», αγοράς των χωρίων Κωσταλέξι, Κουµαρίτσι, Σκληθράκι και Κούβελον, το οποίο αναφέρθηκε ανωτέρω και το οποίο µπορούµε να το δούµε στο αντίγραφό του 11

12 β. Η Χαδιτζέ Χα(νούµ) «αυτοπροσώπως και εκ µέρους του ανηλίκου γιου της» όρισε, δια «νοµικού Χοτετίου», ως «επίτροπον αντιπρόσωπόν της τον Μεχµέδ (Σα)ϊδ Αγά, υιόν του Χατζή 33 Μεχµέτ Αγά» 34 γ, Άρα, µε τα ανωτέρω, επιβεβαιώνεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς του µισού Ανατολικού µέρους της Κωσταλεξιώτικης περιοχής και το νόµιµο του διορισµού του Σαϊτ Αγά ως πληρεξουσίου αντιπροσώπου των ιδιοκτητών. Στο δεύτερο µέρος αναφέρεται ότι: α. Ο Σαϊτ Αγάς, παρουσιάστηκε ενώπιον του «φωταυγούς ιερού δικαστηρίου» (προφανώς ενώπιον «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής») και, επί παρουσία των επτά (7) Κωσταλεξιωτών 35 που αγόρασαν το τσιφλίκι (τους οποίους αναφέρει ονοµαστικά), «επιτροπικώς οµολόγησεν και εξέφρασεν» τα εξής: (1). Ότι, «Οι ρηθέντες εντολείς του», έχουν «υπό την κυριότητα και κατοχήν τους» «το τζιφλίκιον καλούµενον Κωσταλέξι 36, όπερ δεν χρήζει ουδεµιάς περιγραφής και οροθεσίας, καθ ό 37 πασίγνωστον, κατά τα όριά του εις τους γείτονας αυτού 38». (2).Αναφέρει τη σύσταση των εδαφών του «Τζιφλικίου», συµπεριλαµβανοµένων των ασών 39 και «όλα τα όσα ανάγονται και υπάγονται εις αυτό παραρτήµατα και παρακόλουθα µε όλα τα δικαιώµατα». εν αναφέρει τίποτε περί «Μαχλούλικων», «Βακούφικων» και «Μοναστηριακών» ακτάσεων. Σηµείωση: Μέχρις εδώ απόδεικνύεται ότι το «τζιφλίκι µε το όνοµα Κωσταλέξι» ήταν περιουσία συγκεκριµένων Τούρκων υπηκόων. (3). Οµολογεί ότι µε «αµοιβαία συµφωνία και παραδοχή, δυνάµει της επιτροπείας µου, πάντα ταύτα επώλησα, παραχώρησα και παρέδωκα, αληθώς και νοµίµως εις τους ανωτέρω ρηθέντας µε αντίτιµον εξήκοντα πέντε χιλιάδας γροσίων κατά την τρέχουσαν ήδη τιµήν 40» (4). Ότι «αυτοί αφ ού 41 αγόρασαν, κατά τον προεκτεθέντα τρόπον, παρέλαβον και οικειοποιήθησαν ταύτα, επληρώθην εγώ, διά τους εντολείς µου, από χειρός των ειρηµένων αγοραστών το µνησθέν αντάλλαγµα των εξήκοντα πέντε χιλιάδας γρόσια, σώα και καταλεπτώς. 42 (5). Τελικά οµολογεί ότι «οι διαληφθέντες δύο εντολείς µου δεν έχουν του λοιπού καµµίαν πάν(τ;)οι 43 µετοχήν και δικαιώµατα επί του ρηθέντως τζιφλικίου στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε», η µεν χήρα του Μεχµέτ Εφένδη αναφέρεται ως «Μαριχούµ Αχµέτ Αγά», ο δε ανήλικος γιος της ως «Ταρίµπεϊ». εν γνωρίζω, γιατί υπάρχει αυτή η διαφορά. 33 Χατζής = Προσκυνητής της Μέκκας. 34 Παρατηρούµε ότι τόσο η χήρα του Αχµέτ Εφένδη (Μαριχούµ ή Χαδιτζέ) έχουν, µε το Σαϊδ Αγά, τον ίδιο πατέρα (Χατζή Μεχµέτ Αγά), άρα ήταν αδέλφια µεταξύ των. 35 Για πρώτη φορά βλέπουµε του επτά Κωσταλεξιώτες, που αγόρασαν το τσιφλίκι. Σ αυτούς περιλαµβάνεται κάποιος Συµεών Γιάννη (;), τον οποίο βρίσκουµε για πρώτη και µοναδική φορά εδώ και ο οποίος, όπως θα δούµε στη συνέχεια, αντικαταστάθηκε από κάποιον Ευθύµιο Ιωάννου. Επίσης αναφέρεται και το όνοµα Θανάσης Μαρδίτης. Πρόκειται, ασφαλώς, για τον Θανάση Μαργαρίτη. 36 Εννοούµε, πάντοτε, το Ανατολικό µισό της Κωσταλεξιώτικης περιοχής. 37 Καθ ό = επειδή είναι. 38 Οι γείτονες, βέβαια, ήταν τσιφλικάδες, άρα, «τα πασίγνωστα όριά του» ήταν ιδιοκτησιακά και όχι διοικητικά. 39 Με αυτό εννοεί το ορεινό µέρος της περιοχής. 40 Στο προσύµφωνα αγοράς των τσιφλικιών Κωσταλέξι, Κουµαρίτσι, Σκληθράκι και Κούβελον (ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε») αναφέρεται ότι, το Κωσταλέξ, αγοράσθηκε αντί δραχµών. Στην επιστολή των Κωσταλεξιωτών και του Λεωνίδα Τράκα προς το Υπουργείο Οικονοµικών (ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΑ» αναφέρεται ότι αγοράστηκε αντί γροσίων. Στο παρόν «Χοτζέτι» αναφέρεται ότι αγοράσθηκε, «κατά την τρέχουσαν ήδη τιµήν» (εννοεί προφανώς την ισοτιµία µεταξύ δραχµής και γροσίου), αντί γροσίων. 41 Αφ ού = από τότε. 42 Θα δούµε στη συνέχεια µε ποιόν τρόπο βρήκαν τα χρήµατα, οι Κωσταλεξιώτες, για την πληρωµή, στο Σαίτ Αγά, της τελευταίας δόσεως των οφειλοµένων. 43 Πάντοι = σε κάθε περίπτωση. 12

13 Κωσταλέξι και ότι, αυτό, έγινε κτήµα αγοράς (;) και αναντίρρητος κατοχή και χρήσις των προειρηµένων και ας το νέµονται, ως αυτοί θέλουν και αρέσκονται». Σηµείωση: Με την τελευταία αυτή «οµολογία» του Σαϊτ Αγά ολοκληρώθηκε η διαδικασία αγοράς του τσιφλικίου µεταξύ Κωσταλεξιωτών και Σαϊτ Αγά και, γενικά, από της πλευράς των τουρκικών διαδικασιών β. Στη συνέχεια αναφέρεται «ταύτα οµολογήσαντος του διαληφθέντος Επιτρόπου προς επικύρωσι νόµιµον συνετάχθη το παρόν, κατ, αίτησιν 44, εσηµειώθη τη Πέµπτη της Σελήνης Σεββάλ εν τω χιλιοστώ διακοσιοστώ εξηκοστώ Εγείρας». Σηµείώσεις: Οι Τούρκοι, την εποχή συντάξεως του «Χοτζετίου», ακολουθούσαν το Σεληνιακό Ηµερολόγιο. Ο Σεββάλ είναι ο 10 ος µήνας του µουσουλµανικού, σεληνιακού, έτους. Άρα, «τη Πέµπτη της Σελήνης Σεβάλ», σηµαίνει την 5 ην του 10 ου µηνός (Σεββάλ) του 1260 µουσουλµανικού, σεληνιακού, έτους. Ως αρχή της µουσουλµανικής χρονολογίας λαµβάνεται η Έγειρα, ήτοι η ηµέρα κατά την οποία, ο Μωάµεθ, έφυγε από τη Μέκκα 45 και πήγε στη Μεδίνα 46. Η Έγειρα συµπίπτει µε την 16 ην Ιουλίου του 622 µ.χ. Από το 1678, οι Τούρκοι, εισήγαγαν το Ιουλιανό ηµερολόγιο, σηµειώνοντας, όµως, και το έτος της Έγειρας. Από την εποχή του Κριµαϊκού πολέµου ( ) χρησιµοποιούν, στις οικονοµικές σχέσεις τους, το Γρηγοριανό ηµερολόγιο. Από το 1925 χρησιµοποιούν, αποκλειστικά, το Γρηγοριανό ηµερολόγιο. Εποµένως µουσουλµανικό έτος 1260 αντιστοιχεί µε το 1844 του Ιουλιανού Ηµερολογίου, δεδοµένου ότι, την εποχή εκείνη, η Ελλάδα, χρησιµοποιούσε το Ηµερολόγιο αυτό. Την ακριβή ηµεροµηνία δεν τη γνωρίζω, γεγονός όµως είναι, όπως θα δούµε στη συνέχεια, ότι, η µετάφραση του «Χοτζετίου», φέρει ηµεροµηνία 6 8βρίου (Οκτωβρίου) (γ). Στο τέλος αναφέρει τα εξής: (1). Ότι υπέγραψαν το «Χοτζέτι» ένας αριθµός µαρτύρων, εκ των οποίων οι τέσσαρες (4) αναφέρονται ονοµαστικά. (2). Ότι το «Χοτζέτι» «δια να έχει το απαιτούµενον κύρος εσηµάνθη (προφανώς υπεγράφη) και εσφραγίσθη» υπό των ακολούθων: Τον πρέσβη «της Οθωµανικής Βασιλείας παρά τη Ελληνική Κυβερνήσει» Κωστάκη Μανούρο (Σφραγίς Υπογραφή) και από τον τοποτηρητή του «δικαστικού επιτρόπου διά τα (οθω)µανικά δικαιώµατα πα(ρά) τη Ελλ. Κυβερνήσει» (Σφραγίς υπογραφή). (3). «Επικυροί», µε την υπογραφή του, «το ακριβές της παρούσης µετα(φράσεως) από του τουρκικού πρωτοτύπω» ο ιερµηνέας της Ελληνικής κυβερνήσεως Ι. Αργυρόπουλος, µε ηµεροµηνία «Εν Αθήναις τη 6 8βρίου (Οκτωβρίου) (4). Στο τέλος της µεταφράσεως αναφέρει «Ακριβές αντίγραφο εκ του παρ εµοί παρακατα(τεθέντος) πρωτοτύπου, εν Λαµία τη 8 Νοεµβρίου 1861, ο Συµβολαιογράφος Λαµίας (Σφραγίς - Υπογραφή). Αυτό σηµαίνει ότι, η εξετασθείσα, ανωτέρω µετάφραση, δεν είναι η αρχική συνταχθείσα από τον ιερµηνέα της Κυβερνήσεως, αλλά είναι αντίγραφο αυτής του 1961, το οποίο συντάχθηκε από κάποιον Συµβολαιογράφο της Λαµίας, από τον οποίο ζητήθηκε ένα αντίγραφο. 44 Εννοεί του Σαϊτ Αγά. 45 Μέκκα (αραβιστί Μέκκα ή Ούµµ-ούλ-κουρά = η µητέρα των χωρών) και τουρκιστί Μεκκέι- Μουκεορέµ (= Μέκκα η τιµηµένη): Πόλη της Σαουδικής Αραβίας. Εκεί γεννήθηκε ο Μωάµεθ το 570 µ.χ. Είναι η ιερότερη πόλη του µουσουλµανικού κόσµου, την οποία πρέπει να επισκεφθεί, τουλάχιστον µία φορά στη ζωή του, και ο πτωχότερος Μωαµεθανός. 46 Μεδίνα : Πόλη της Σαουδικής Αραβίας. Είναι ιερό προσκύνηµα, για τους µουσουλµάνους, διότι εκεί κατέφυγε ο Μωάµεθ εκδιωχθείς από τη Μέκκα. Ο Μωάµεθ πέθανε και τάφικε στη Μεδίνα. 13

14 - Απάντηση της «Οικονοµικής Επιτροπής Φθιώτιδας» προς «την επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικήν Επιτροπήν» (Ηµεροµηνία: 16 εκεµβρίου 1844): Το πρωτότυπο έγγραφο της απάντησης θα το δούµε στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Ι» και, το αντίγραφό του, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ι», αυτού. Σχολιασµός της απάντησης της Οικονοµικής Επιτροπής Φθιώτιδας: Η ανωτέρω Επιτροπή απάντησε ότι «εις το χωρίον Κωσταλέξη δεν υπάρχουν Μοναστηριακά κτήµατα» 47, παρέλειψε, όµως, να απαντήσει για τα «µαχλούλικα» και τα «βακούφικα». Θα δούµε, παρακάτω, ποιες ήταν οι συνέπειες, για την Επιτροπή, από την παράλειψη αυτή. - Νέο έγγραφο «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικης Επιτροπής» προς τον Οικονοµικόν Επίτροπον Φθιώτιδας (Ηµεροµηνία: 20 Ιανουαρίου 1845): Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΕ» θα βρούµε φωτοαντίγραφο του πρωτοτύπου του εγγράφου και στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΕ», αυτού, το αντίγραφό του. Σχολιασµός του νέου εγγράφου «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής»: Όπως βλέπουµε, η προηγουµένως αναφερθείσα παράλειψη της «Οικονοµικής Επιτροπής Φθιώτιδας», επέσυρε τη δριµύτατη παρατήρηση «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Περιουσιών Εξεταστικής Επιτροπής», η οποία ζήτησε να πληροφορηθεί, το ταχύτερο, αν υπάρχουν, στο αγορασθέν τσιφλίκι του Σαϊτ Αγά, «µαχλούλικα» ή «βακούφικα» κτήµατα. - Νέα απάντηση της «Οικονοµικής Επιτροπής Φθιώτιδας» προς «την επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικήν Επιτροπήν» (Ηµεροµηνία:14 Φεβρουαρίου 1845): Το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας του εγγράφου θα το δούµε στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΣΤ» και, το αντίγραφό του, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΣΤ», αυτού. Σχολιασµός της νέας απαντήσεως της Οικονοµικής Επιτροπής Φθιώτιδας: Με την απάντηση αυτή ξεκαθαρίζεται ότι, στην αγορασθείσα περιοχή, δεν υπάρχουν κτήµατα µαχλούλικα, βακούφικα και µοναστηριακά, τα οποία θα έπρεπε να εξαιρεθούν από την αγορά. Τώρα, η «επί των πωλήσεων των Οθωµανικών Κτηµάτων Εξεταστική Επιτροπή», έχει, στη διάθεσή της, όλα τα στοιχεία, για να εκδώσει την απόφασή της περί οριστικής εγκαταστάσεως των αγοραστών στα αγορασθέντα κτήµατα. - Πρακτικό συνεδριάσεως «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής», διά το «τζιφλίκιον Κωσταλεξίου» (Ηµεροµηνία: 21 Φεβρουαρίου 1845): Την πρώτη σελίδα του πρωτοτύπου εγγράφου θα την βρούµε στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΖ». Το αντίγραφο, ολοκλήρου του εγγράφου, θα το βρούµε στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΖ», αυτού. Σχολιασµός του πρακτικού της συνεδριάσεως της Εξεταστικής Επιτροπής: Το πρακτικό έλαβε τον αριθµό πρωτοκόλλου υστυχώς δεν διαθέτουµε ολόκληρο το κείµενο του ανωτέρω «Πρακτικού», για να βλέπαµε όλες τις λεπτοµέρειές του. Στο παρόν πρακτικό συνεδριάσεως της Εξεταστικής Επιτροπής αναφέρονται έξη (6) Κωσταλεξιώτες, ήτοι οι: 47 Μου προξενεί εντύπωση το γεγονός, ότι δεν υπήρχαν τέτοια κτήµατα στην Κωσταλεξιώτικη περιοχή. Στην «Έκθεση Εγκαταστάσεως, του Υποστρατήγου Βάσου Μαυροβουνιώτη», ως τσιφλικά στην περιοχή του χωριού Φραντζί, η οποία έχει συνταχθεί το 1833, αναφέρεται ότι, µέσα σ αυτή, υπήρχαν µοναστηριακά κτήµατα, τα οποία ανήκαν στο µοναστήρι του Φραντζιώτικου Προφήτη Ηλία (Αϊ Λιά) και στο µοναστήρι της Κωσταλεξιώτικης Παναγίας. Το λογικό θα ήταν να υπάρχουν τέτοια κτήµατα και µέσα στην Κωσταλεξιώτικη περιοχή. Ας µην ξεχνάµε ότι είχαµε και το µοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. 14

15 Αλέξης Χριστοδούλου Θανάσης Μασούρας Γιάννης Καργιώτης Κώστας παππα Γεωργίου Θανάσης Μαρδίτης 48 Μήτρος Αναγνωστόπουλος. Τα ανωτέρω ονόµατα έχουν ιδιαίτερη σηµασία, διότι, αυτά, θα πρέπει να έχουν ληφθεί από το οριστικό «πωλητήριον» του τσιφλικιού στους Κωσταλεξιώτες, το οποίο, όπως αναφέρεται στο «πρακτικό», «έλαβε υπ όψιν» η «Εξεταστική Επιτροπή». Το περίεργο, όµως, είναι ότι αναφέρονται έξη (6) ονόµατα και όχι επτά (7), που ξέραµε - µέχρι σήµερα - ότι αγόρασαν το τσιφλίκι του Σαϊ Αγά. Αναφέρεται ότι το τσιφλίκι το «επώλησαν και παρεχώρησαν» στους Κωσταλεξιώτες η «Χαδιζέ Χανούµ, θυγάτηρ του Μουαµέρ αγιού και ο Χασάν Ταχσίν» «διά του επιτρόπου των Μαχµούδ Σαΐδ». Στο προσύµφωνο αγοράς του τσιφλικιού (ΠΑΡΑΡΗΜΑ «Ε» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Ε» αυτού) αναφέρεται ως πωλητής «ο Σαϊ Αγάς Χατζί Μεχµέτης ως πληρεξούσιος Επίτροπος του ανηλίκου Ταρίµπεϊ, υιού της Μαριχούµ Αχµέταγα». Υπάρχει, συνεπώς, µια διαφορά, ως προς τα πρόσωπα τα οποία επιτρόπευε ο Σαϊ Αγάς. Είµαστε υποχρεωµένοι, πάντως, να δεχθούµε τα επιτροπευόµενα πρόσωπα, όπως αναφέρονται στο εξεταζόµενο «πρακτικό συνεδριάσεως», διότι, αυτά, έχουν ληφθεί από το οριστικό «πωλητήριον». Για πρώτη φορά αναφέρεται η έκταση «δώδεκα περίπου ζευγαρίων» του τσιφλικιού και από τι αποτελείται αυτό. Η έκταση όµως, κάθε ζευγαριού, δεν είναι συγκεκριµένη και, έτσι, δεν µπορούµε να υπολογίσουµε τη συνολική έκταση του τσιφλικιού σε στρέµµατα. Αναφέρεται ότι, η αξία του τσιφλικιού, ήταν γρόσια. Επί του θέµατος αυτού υπ όψη τα εξής: Στην επιστολή των Κωσταλεξιωτών και του Λεωνίδα Τράκα προς το Υπουργείο Οικονοµικών (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΑ» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΑ» αυτού) αναφέρεται ότι, η αξία του, ήταν τουρκικά γρόσια. Στο παρόν ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΖ» και στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΖ» αυτού (Πρακτικό Συνεδριάσεως της Εξεταστικής Επιτροπής) αναφέρεται ότι, η αξία του, ήταν τουρκικά γρόσια. Όπως βλέπουµε, υπάρχει µία διαφορά όσον αφορά την αξία του τσιφλικιού σε γρόσια. Θεωρούµε, σαν επικρατέστερη, την τιµή των τουρκικών γροσίων, διότι, αυτή, έχει αντιγραφεί από το οριστικό πωλητήριο συµβόλαιο, µεταξύ των ανωτέρω αγοραστών και του Σαΐταγα, στο οποίο πρέπει να δεχθούµε ότι, τα αναφερόµενα στοιχεία, είναι ακριβέστερα. - Απόφαση «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής», «διά το τζιφτλίκιον καλούµενον Κωσταλεξη» (Ηµεροµηνία: 5 Μαρτίου 1845): Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΗ» θα βρούµε το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας της απόφασης και στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΗ», αυτού, το αντίγραφο ολόκληρης της απόφασης. Σχολιασµός της απόφασης της Εξεταστικής Επιτροπής: Με βάση το προηγούµενο πρακτικό συνεδριάσεως της Εξεταστικής Επιτροπής έπρεπε, αυτή, να διατυπώσει την οριστική της απόφαση, σε ξεχωριστό έγγραφο, περί αναγνωρίσεως των αγοραστών ως κυρίους, πλέον, των κτηµάτων του τσιφλικιού και των λοιπών συνοδευόντων αυτό. Η Επιτροπή συνεδρίασε την 5 ην Μαρτίου 1845 και συνέταξε, αυθηµερόν, την ανωτέρω απόφασή της. Η απόφαση έλαβε τον αριθµό πρωτοκόλλου 1124, ήτοι τον ίδιον µε το αναφερθέν, προηγουµένως, «Πρακτικό Συνεδριάσεως» της ίδιας Επιτροπής (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΖ» και ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΖ» αυτού). 48 Ασφαλώς πρόκειται περί λάθους αντιγραφής του ονόµατος του Αθανασίου Μαργαρίτη. 15

16 Με την ανωτέρω απόφασή της, η Επιτροπή, «Εγκρίνει και αναγνωρίζει τον ειρηµένον Κ. 49 Α. 50 Χριστοδούλου και λοιπούς ως νοµίµους κυρίους των άνω ειρηµένων κτηµάτων κατά τα εν χοτζετίω σύνορα». Στην πρώτη παράγραφο του εγγράφου αναφέρονται οι αγοραστές του τσιφλικιού, οι οποίοι είναι οι εξής: Αλέξης Χριστοδούλου Αθανάσιος Μασούρας Ιωάννης Καρυώτης Κώστας παππα γεωργίου Ευθύµιος Ιωάννου Αθανάσιος Μαρδίτης (Μαργαρίτης) και Μήτρος Αναγνωστόπουλος. Παρατηρούµε ότι, στους έξη (6) Κωσταλεξιώτες, που αναφέρονται στο προηγούµενο «Πρακτικό», προστέθηκε και ο Ευθύµιος Ιωάννου και, έτσι, έχουµε και τον έβδοµο Κωσταλεξιώτη. Επιβεβαιώνεται ότι τα επιτροπευόµενα πρόσωπα, από τον Σαΐταγα, είναι «η Χαδιζέ Χανούµη (θυγάτηρ του Μουαµέρ αγιού) και ο Χασάν Ταχσίν». Την απόφαση την υπογράφουν τα τρία µέλη της «Έπιτροπής», ήτοι: Γεώργιος Αινιάν, Γεώργιος Ψύλλας και ο Α. Αργυρόπουλος. Μετά την, ως ανωτέρω, υπογραφή της απόφασής της η Εξεταστική Επιτροπή την έστειλε, την ίδια ηµέρα 5 Μαρτίου 1845, για επικύρωση µε την υπογραφή τους στους Υπουργούς Εξωτερικών και Οικονοµικών. Οι Υπουργοί την επικύρωσαν στις 12 Μαρτίου 1845 µε τη φράση «Ενεργηθείτω 51 η όπισθεν απόφασις της επί των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής». Οι υπογράψαντες Υπουργοί είναι οι εξής: Των Εξωτερικών ο Ιωάννης Κωλέτης (ίσως) και των Οικονοµικών ο Ανδρέας Μεταξάς. Η 12 Μαρτίου 1845 είναι η καταληκτική ηµεροµηνία για την τακτοποίηση, από απόψεως Κράτους, της κυριότητας του τσιφλικίου του Σαΐταγα υπέρ των Κωσταλεξιωτών που το αγόρασαν. Από τότε που στάλθηκε η πρώτη επιστολή των Κωσταλεξιωτών, στο Βασιλέα Όθωνα (5 Μαρτίου 1835), µέχρι την επικύρωση της κυριότητας του τσιφλικίου υπέρ των Κωσταλεξιωτών που το αγόρασαν (12 Μαρτίου 1845), έχουν περάσει δέκα (10) χρόνια και επτά (7) ηµέρες!!!. Με άλλα λόγια «ήµαν νιός κι γέρασα». Τέλος καλό, όµως, όλα καλά. Λόγω της µεγάλης ίστορικής σηµασίας του εξεταζοµένου εγγράφου, για το Κωσταλέξι, προσπάθησα να βρω τις προσωπογραφίες των υπογραψάντων αυτό. Ανακάλυψα τις προσωπογραφίες των Γεωργίου Αινιάν, Γεωργίου Ψύλλα, Ιωάννη, Κωλέττη και Ανδρέα Μεταξά, τις οποίες και παραθέτω κατωτέρω µε τη συνολική ονοµασία: Φωτογραφίες Νο 5: 49 Κ. = Κύριον. 50 Α. = Αλεξη. 51 Ενεργηθείτω = να ενεργηθεί, να εκτελεσθεί. 16

17 Γεώργιος Γεώργιος Ιωάννης Αινιάν Ψύλλας Κωλέτης Ανδρέας Μεταξάς Φωτ. Νο 5: Οι υπογράψαντες την Απόφαση της Εξεταστικής Επιτροπής. εν βρήκα την προσωπογραφία του Α. Αργυρόπουλου. Αλλά καίτοι, φαινοµενικά, το θέµα για τους αγοραστές έχει λήξει, εν τούτοις υπάρχει και η «ουρά» των δυσκολιών, η οποία έπρεπε να «φαγωθεί». Αλλά γι αυτήν θα δούµε, πως «φαγώθηκε», στη συνέχεια. - ιαβιβαστικό έγγραφο του προαναφερθέντος πρακτικού συνεδριάσεως (και απόφασης) «της επί των Πωλήσεων των Οθωµανικών Ιδιοκτησιών Εξεταστικής Επιτροπής» προς τα υπουργεία Εξωτερικών και Οικονοµικών για υπογραφή (Ηµεροµηνία: 5 Μαρτίου 1845): Το διαβιβαστικό έγγραφο θα το βρούµε στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΙΘ» και, το αντίγραφό του, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΙΘ», αυτού. Σχολιασµός του διαβιβαστικού εγγράφου: Το διαβιβαστικό συντάχθηκε και υπογράφηκε, από την Εξεταστική Επιτροπή, την 5 ην Μαρτίου 1845 (την ίδια ηµέρα της υπογραφής της απόφασης από τα µέλη της). Με το διαβιβαστικό αυτό, υποβλήθηκε, η προαναφερθείσα απόφαση, στους Υπουργούς Εξωτερικών και Οικονοµικών για επικύρωση. Έλαβε τον ίδιο αριθµό πρωτοκόλλου, 1124, µε αυτόν της απόφασης της Εξεταστικής Επιτροπής (επάνω αριστερά). Υπογράφηκε και από τα τρία µέλη της Εξεταστικής Επιτροπής (κάτω δεξιά). Λήφθηκε, από το Υπουργείο Οικονοµικών, την 7 ην Μαρτίου 1845 (επάνω δεξιά). Ενέκρινε το περιεχόµενο του διαβιβαστικού, δια της υπογραφής του (δεν αναγράφηκε η ηµέρα, αλλά θα πρέπει να ήταν η 12 Μαρτίου), µόνο του Υπουργός των Οικονοµικών Ανδρέα Μεταξά (Α.Μ.) (κάτω αριστερά), ενώ το πρακτικό της συνεδριάσεως, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, το υπέγραψαν και οι δύο Υπουργοί. Βέβαια η απόφαση επικύρωσης της κυριότητας του τσιφλικίου του Σαΐταγα στους Κωσταλεξιώτες αγοραστές θα στάλθηκε, µε κάποιο έγγραφο, στο ιοικητή Φθιώτιδας για εφαρµογή και κοινοποίηση στους ενδιαφεροµένους. Αυτό το έγγραφο δεν το έχουµε στη διάθεσή µας. 17

18 εν χωρά καµία αµφιβολία ότι, οι Κωσταλεξιώτες - αγοραστές, µόλις θα έµαθαν το ευχάριστο γεγονός, θα το γλέντησαν µε κλαρίνα και ψητά αρνιά και θα κάλεσαν, στο γλέντι, όλους τους χωριανούς. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 19 ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1845 Την ηµέρα αυτή και µάλιστα «µετά µεσηµβρίαν», οι Κωσταλεξιώτες, αγοραστές του τσιφλικίου, «έφαγαν» και την «ουρά» του «θηρίου», που δεν τους επέτρεπε ακόµη, να χαρούν, ολοκληρωτικά, την κυριότητα των όσων αγόρασαν. Αυτή η «ουρά» ήταν η τρίτη δόση των δραχµών, που χρωστούσαν στον Σαΐταγα. Αυτοί µπορεί να ήθελαν να το ξεχάσουν, αλλά, ο Σαΐταγας, δεν το είχε ξεχάσει και, µάλιστα, το θυµόταν πολύ καλά και τους έβαλε τα «δγυό πουδάργια σ ένα παπούτσι» (τα δύο πόδια σε ένα παπούτσι) ή, µάλλον, «σ ένα τσαρούχι» (σε ένα τσαρούχι). Οι αποφάσεις λήφθηκαν και οι ενέργειες έγιναν, όλες, την ίδια ηµέρα, την 19 ην Απριλίου Οι αποφάσεις ήταν σωστές και γρήγορες εκτός από µία και αυτή ήταν η επιλογή του Συµβολαιογράφου Αγγελινίδη, ο οποίος ήταν τόσο κακογράφος, ώστε εγώ - ύστερα από 158 χρόνια (2003) - να στραβωθώ για την αντιγραφή των κειµένων του. Αλλά µήπως ήξεραν και γράµµατα, οι άνθρωποι, για να µπορούν να διαλέξουν και καλλιγράφο Συµβολαιογράφο; Ας τον ευχαριστήσουµε όµως, γιατί µε τα γραπτά του, έστω και κακογραµµένα, µας κατέλειπε ένα µέρος της ιστορίας του χωριού µας. Ας δούµε, όµως, πως εξελίχθηκαν τα πράγµατα την ηµέρα εκείνη (19 Απριλίου 1845): - «Οµόλογο» των αγοραστών του τσιφλικιού ότι οφείλουν, στον πρώην ιδιοκτήτη του Σαΐταγα, δραχµές (Ηµεροµηνία: 19 Απριλίου 1845) και συµβολαιογραφική πράξη αποπληρωµής της χρέους (Ηµεροµηνία: 3 Φεβρουαρίου 1846): Για την οφειλή αυτή συντάχθηκε σχετικό «Οµόλογο», το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας του οποίου φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Κ». Στο τέλος του «Οµολόγου» υπάρχει και άλλη συµβολαιογραφική πράξη, µε ηµεροµηνία 3 Φεβρουαρίου 1846, στην οποία αναφέρεται ότι, το χρέος των δραχµών προς τον Σαΐταγα, εξοφλήθηκε και ότι, ως εκ τούτου, δεν ισχύουν οι αναληφθείσες, δια του «Οµολόγου», δεσµεύσεις των αγοραστών. Αλλά το θέµα της εξοφλήσεως του δανείου θα το εξετάσουµε πιο κάτω. Η ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/Κ» περιλαµβάνει τα αντίγραφα και των δύο, ανωτέρω, συµβολαιογραφικών πράξεων. Σχολιασµός του περιεχοµένου του «Οµολόγου» (Ηµεροµηνία 19 Απριλίου 1845): Όπως έχουµε γράψει, οι δραχµές, είναι η τρίτη και τελευταία δόση της συνολικής αξίας του τσιφλικιού. Η εξόφληση του δανείου έπρεπε να γίνει, αλληλεγγύως, µέσα σε 51 ηµέρες µετά την ηµεροµηνία υπογραφής του «Οµολόγου» (19 Απριλίου 1845), ήτοι µέχρι την 10 ην Ιουνίου Στο «Οµόλογο» φαίνονται, σαν οφειλέτες του Σαϊ Αγά, οι αγοραστές του τσιφλικιού, ήτοι οι: Αλέξης Χριστοδούλου Αθανάσιος Μασούρας Ιωάννης Καρυώτης Κώστας Ευστ. Γεωργίου 52 Ευθύµιος Ιωάννου Αθανάσιος Μαργαρίτης και Μήτρος Αναγνωστόπουλος 52 Στο πρακτικό της απόφασης της «Εξεταστικής Επιτροπής» αναφέρεται ως Κώστας παππαγεωργίου. Ασφαλώς πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. 18

19 Από τους επτά (7) αναφεροµένους οφειλέτες µόνο ο Μήτρος Αναγνωστόπουλος γνώριζε να βάλλει την υπογραφή του και αυτήν ανορθόγραφα. Τη βλέπουµε στην επόµενη φωτογραφία Νο 6. Φωτ. Νο 6: Η υπογραφή του Μήτρου Αναγνωστόπουλου. Από την ανορθογραφία της υπογραφής αντιλαµβανόµεθα το πόσο «εγγράµµατος» ήταν ο άνθρωπος. Προφανώς είχε το θάρρος, να βάζει την υπογραφή του και τίποτε περισσότερο. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπογράφει ως «αναγνοστου» και όχι ως Αναγνωστόπουλος. Από τότε, οι Αναγνωσταίοι, ονοµάζονταν άλλοι Αναγνωστόπουλοι και άλλοι Αναγνώστου. Ο Σαΐταγας δεν γνώριζε Ελληνικά (Αλίµονο, ένας Τούρκος Αγάς αυτός - ν ασχοληθεί µε τη γλώσσα των γκιαούριδων 53 ραγιάδων;). Παρά ταύτα υπέγραψε «τουρκιστί» και µας έκαµε τη χάρη να µπορούµε να βλέπουµε εµείς, τώρα, την υπογραφή του τελευταίου Τούρκου τσιφλικά του µισού χωριού µας, την οποία παραθέτω στην επόµενη φωτογραφία Νο 7: Φωτ. Νο 7: Η υπογραφή του Σαΐταγα Σε περίπτωση µη εγκαίρου αποπληρωµής του δανείου θα εγγράφοντο, σαν υποθήκη υπέρ του Σαΐταγα, όχι το αγοραζόµενο τσιφλίκι, αλλά τα 150 στρέµµατα χωράφια των: 53 Γκιαούρης = ο κατά την αντίληψη των µωαµεθανών άπιστος (ιδίως ως υβριστικός χαρακτηρισµός των χριστιανών). Προέχεταο από το τουρκικό giaur (= άπιστος). 19

20 Αλέξη Χριστοδούλου, Αθανασίου Μασούρα, Ευθυµίου Ιωάννου και Κώστα παππα Γεωργίου τα οποία ήταν στον κάµπο. Οι υπόλοιποι εκ των υπογραψάντων το «Οµόλογο» φαίνεται ότι ήταν ακτήµονες ή ότι είχαν χρήµατα για να πληρώσουν το χρηµατικό ποσό, που τους αναλογούσε. Εδώ, ο Σαΐταγας, θα αποχαιρέτησε τους άλλους και θα έφυγε βρίζοντας, από µέσα του, για την κακή του τύχη, που, ένας δυνάστης αυτός 436 ετών, παρέδωσε τα τσιφλίκια του «για ένα κοµµάτι ψωµί», στους πρώην σκλάβους κολλήγους του. - Πώληση του αγορασθέντος τσιφλικιού, από τους Κωσταλεξιώτες, στον Λεωνίδα Τράκα (Ηµεροµηνία: 19 Απριλίου 1845): Το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας του πωλητηρίου φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΚΑ» και, το αντίγραφο ολοκλήρου του πωλητηρίου, στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΚΑ», αυτού. Σχολιασµός του πωλητηρίου Είναι, όντως, πολύ περίεργη η ύπαρξη αυτού του πωλητηρίου. Σ αυτό αναφέρεται, σαφέστατα, ότι, οι ίδιοι Κωσταλεξιώτες που αγόρασαν το τσιφλίκι από τον Σαΐταγα, το πωλούν, ακριβώς το ίδιο, στο Λεωνίδα Τράκα!! Τούτο µάλιστα γίνεται την ίδια ηµέρα («19 Απριλίου 1845») και ώρα («µετά µεσηµβρίαν»), κατά την οποία, οι Κωσταλεξιώτες, υπογράφουν «Οµόλογο» µε τον Σαΐταγα και δανείζονται χρήµατα από τοκογλύφο, όπως θα δούµε στη συνέχεια, για να τον πληρώσουν. Και το πωλούν, µάλιστα, για δραχµές, αντί των δραχµών που το αγόρασαν το 1837, δηλαδή κατά δραχµές φθηνότερα!!!! Το πωλητήριο το υπογράφουν, σαν πωλητές, οι ίδιοι που αγόρασαν το τσιφλίκι από τον Σαΐταγα και υπέγραψαν και το «οµόλογο», µε αυτόν, ότι του οφείλουν δραχµές. Μία εξήγηση είναι ότι, η αγοραπωλησία αυτή, ήταν εικονική και έγινε σε συνεννόηση αγοραστών και Λεωνίδα Τράκα, µε σκοπό να αποφύγουν, να ζητήσει, ο Σαΐταγας, να βάλλουν, οι οφειλέτες - ως υποθήκη - το τσιφλίκι, αφού, αυτό, δεν ήταν δικό τους, αλλά το είχαν πουλήσει στο Λεωνίδα Τράκα. Είναι γεγονός, πάντως, ότι, τα κτήµατα που αγόρασαν οι Κωσταλεξιώτες, ποτέ δεν πέρασαν στην κυριότητα του Λεωνίδα Τράκα. - «Οµόλογο» των αγοραστών του τσιφλικιοιύ του Σαΐταγα ότι δανείστηκαν δραχµές από τον Κώστα Στουρνάρα, κάτοικον Αταλάντης (Ηµεροµηνία: 19 Απριλίου 1845) και συµβολαιογραφική πράξη αποπληρωµής του δανείου (Ηµεροµηνία : 18 Απριλίου 1846): Για το δάνειο, αυτό, υπογράφηκε «Οµόλογο», του οποίου, το πρωτότυπο της πρώτης σελίδας, φαίνεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «ΚΒ». Στο τέλος του «Οµολόγου» υπάρχει συµβολαιογραφική πράξη στην οποία αναφέρεται ότι, οι Κωσταλεξιώτες, επέστρεψαν τα χρήµατα στον Στουρνάρα. Αλλά το θέµα αυτό θα αντιµετωπισθεί στη συνέχεια. Το αντίγραφο και των δύο συµβολαιογραφικών πράξεων θα το βρούµε στην ΠΡΟΣΘΗΚΗ «1/ΚΒ». Σχολιασµός του «Οµολόγου» δανεισµού των δραχµών (Ηµεροµηνία: 19 Απριλίου 1845): Καλά υπογράψαµε το «Οµόλογο» µε το Σαΐταγα, αλλά τα χρήµατα που θα τα βρούµε, για να τον πληρώσουµε, αφού δεν τα έχουµε; Ε, σ αυτές τις περιπτώσεις, το λόγο τον έχει ο τοκογλύφος, που εδώ ακούει στο όνοµα Στουρνάρας, από την Αταλάντη και ο οποίος φαίνεται ότι είχε αντιπροσώπους, στις διάφορες πόλεις, για την εξυπηρέτηση των συµφερόντων του. Στη Λαµία είχε τον Κώστα Λαγό από τις Τσοπαλνάτες (σηµερινή Λυγαριά). Προσέξτε να δείτε πόσο..ηθικό στοιχείο ήταν αυτός ο Στουρνάρας. άνεισε, λέει, δραχµές, για ένα χρόνο, χωρίς τόκο!!!. Τι αλτρουϊσµός!!! Η πραγµατικότητα όµως είναι ότι, οι Κωσταλεξιώτες, πήραν τις δραχµές, για να τις δώσουν στο Σαΐταγα, και τις 20