Αποθηκευτικά Μέςα και Δίαυλοι

Transcript

1 Αποθηκευτικά Μέςα και Δίαυλοι Οη ρξήζηεο ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηώλ έρνπλ ηελ αλάγθε λα δηαηεξνύλ ηα ζεκαληηθά ηνπο δεδνκέλα απνζεθεπκέλα αθόκα θαη όηαλ ν ππνινγηζηήο δε βξίζθεηαη ζε ιεηηνπξγία. Γη απηό ην ιόγν έρνπλ αλάγθε από κέζα απνζήθεπζεο όπσο νη ζθιεξνί δίζθνη θαη ηα CD-ROM. Τα απνζεθεπηηθά κέζα ρσξίδνληαη ζε δύν θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ηνλ ηξόπν ιεηηνπξγίαο ηνπο: ηα καγλεηηθά, όπνπ ε πιεξνθνξία απνζεθεύεηαη επάλσ ζε κηα καγλεηηθή επηθάλεηα θαη ηα νπηηθά, όπνπ ε πιεξνθνξία απνζεθεύεηαη ζε κηα ραξαγκέλε επηθάλεηα πνπ δηαβάδεηαη κε ηε βνήζεηα κηαο θσηεηλήο δέζκεο laser. Γύν από ηνπο θπξηόηεξνπο εθπξνζώπνπο ησλ παξαπάλσ θαηεγνξηώλ είλαη νη ζθιεξνί δίζθνη γηα ηα καγλεηηθά κέζα θαη ηα CD-ROM γηα ηα νπηηθά κέζα. Τα απνζεθεπηηθά κέζα εληάζζνληαη ζην ππνζύζηεκα Δηζόδνπ/Δμόδνπ, ην νπνίν απνηειεί έλα από ηα ηξία θύξηα ππνζπζηήκαηα πνπ ζπλαληάκε ζε θάζε ειεθηξνληθό ππνινγηζηή, καδί κε ηελ Κεληξηθή Μνλάδα Δπεμεξγαζίαο θαη ηελ Κύξηα Μλήκε. Πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγήζεη ν ππνινγηζηήο, ηα ηξία απηά ππνζπζηήκαηα πξέπεη λα επηθνηλσλνύλ θαη λα ζπλεξγάδνληαη. Τν θπζηθό κέζν πνπ επηηξέπεη ηελ αληαιιαγή εληνιώλ θαη δεδνκέλσλ κεηαμύ ησλ ππνζπζηεκάησλ ιέγεηαη δίαπινο. Τα ραξαθηεξηζηηθά ελόο δηαύινπ επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ απόδνζε ηνπ ππνινγηζηηθνύ ζπζηήκαηνο. 1

2 Φύλλο Εργαςίασ 1: Δραζηερηόηεηα: Τι είναι το CD ROM Πξηλ ηελ εκθάληζε ηνπ CD-ROM ηα κέζα απνζήθεπζεο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαλ γηα ηε κεηαθνξά δεδνκέλσλ βαζίδνληαλ ζηε καγλεηηθή ηερλνινγία. Δπξόθεηην γηα δηάθνξεο παξαιιαγέο δηζθεηώλ, νη νπνίεο όκσο αληηκεηώπηδαλ κηα ζεηξά από πξνβιήκαηα: Αλζεθηηθόηεηα: Οη δηζθέηεο σο κέζν απνζήθεπζεο είραλ κηθξό ρξόλν δσήο. Δθηόο από ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθππηαλ θαηά ηε κεηαθνξά ηνπο, αθνύ ήηαλ θαηαζθεπαζκέλεο από κε αλζεθηηθό πιαζηηθό θαη ε καγλεηηθή επηθάλεηα ήηαλ εθηεζεηκέλε ζην πεξηβάιινλ, εκθάληδαλ πνιύ ζπρλά θαη ζπκπηώκαηα απνκαγλεηηζκνύ. Δπνκέλσο νη πεξηζζόηεξεο από απηέο ιίγα ρξόληα κεηά ηελ παξαζθεπή ηνπο έπαπαλ λα είλαη ιεηηνπξγηθέο. Φσξεηηθόηεηα: Τν κέγηζην πιήζνο δεδνκέλσλ πνπ κπνξνύζαλ λα απνζεθεύζνπλ νη δηζθέηεο επξείαο θπθινθνξίαο έπαςε λα είλαη αξθεηό γηα ηεο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο, αθνύ πεξηνξηδόηαλ ζε κεξηθέο δεθάδεο MB. Αζθάιεηα: Κάζε δηζθέηα απνζήθεπζεο είρε ηε δπλαηόηεηα λα γξαθηεί, λα ζβεζηεί θαη λα μαλαγξαθηεί πνιιέο θνξέο, ρσξίο λα παξέρεηαη θάπνηνο κεραληζκόο πξνζηαζίαο ησλ δεδνκέλσλ πνπ πεξηείρε, εθηόο από έλα πιαζηηθό "δηαθόπηε" ζην εμσηεξηθό ηεο. Οη δηζθέηεο ελ ηέιεη αληηθαηαζηάζεθαλ από ην CD-ROM. Με βάζε ηα παξαπάλσ κεηνλεθηήκαηα ηνπο, θαζώο θαη κε βάζε ηελ έσο ηώξα εκπεηξία ζαο πνηα πηζηεύεηε πσο είλαη ηα επηζπκεηά ραξαθηεξηζηηθά ελόο θνξεηνύ κέζνπ απνζήθεπζεο πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ επηθξάηεζε ηνπ CD-ROM έλαληη ησλ καγλεηηθώλ θνξεηώλ κέζσλ; Παράδεηγκα Γείηε ηηο παξαθάησ εηθόλεο: 2

3 Με ηη ζαο κνηάδνπλ; Καη νη δύν παξνπζηάδνπλ ςεθηαθνύο δίζθνπο κεγέζνπο όζν πεξίπνπ κηα παιάκε, ίδην ζε όια ηα εκθαληζηαθά ραξαθηεξηζηηθά. Κη όκσο αληηπξνζσπεύνπλ δύν αξθεηά δηαθνξεηηθέο έλλνηεο. Η πξώηε από ηηο δύν εηθόλεο παξνπζηάδεη έλα, γλσζηό ζε όινπο καο σο ηερλνινγία, κνπζηθό CD. Έλα κνπζηθό CD κπνξεί θαλείο λα ην αγνξάζεη ζε έλα δηζθνπσιείν θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη έλα κνπζηθό cd-player γηα λα αθνύζεη ηε κνπζηθή πνπ είλαη γξακκέλε ζε απηό. Η δεύηεξε εηθόλα παξνπζηάδεη έλα CD-ROM, ην νπνίν δελ κπνξεί λα "παίμεη" ζην αγαπεκέλν ζαο ζηεξενθσληθό. Τα CD-ROMs είλαη θαηαζθεπαζκέλα έηζη ώζηε λα κπνξνύλ λα δηαβαζηνύλ θπξίσο από ππνινγηζηέο. Πεξηέρνπλ πξνγξάκκαηα, θσηνγξαθίεο, αξρεία θεηκέλνπ, παηρλίδηα θαη άιια αληίζηνηρα δεδνκέλα πνπ κόλν έλαο ππνινγηζηήο κπνξεί λα αλαγλσξίζεη, λα επεμεξγαζηεί θαη λα αμηνπνηήζεη. Πώο όκσο μερσξίδεη θαλείο από ηελ όςε έλα CD κνπζηθήο θαη έλα CD-ROM; H αιήζεηα είλαη όηη δελ έρνπλ άιιεο εκθαλείο δηαθνξέο, εθηόο από ηελ εηηθέηα ηνπο. Σηα δύν παξαπάλσ παξαδείγκαηα κπνξεί θαλείο εύθνια λα θαηαιάβεη πσο ν πξώηνο ςεθηαθόο δίζθνο δελ πεξηέρεη κνπζηθή, αθνύ ζηελ εηηθέηα βξίζθεηαη ην ινγόηππν ηνπ ιεηηνπξγηθνύ ζπζηήκαηνο Windows XP. Αληίζεηα ζην δεύηεξν ςεθηαθό δίζθν βξίζθεη θαλείο ην όλνκα ηνπ δεκνθηινύο ζπγθξνηήκαηνο Metallica, επνκέλσο είλαη εύθνια αληηιεπηό πσο πξόθεηηαη γηα έλα ερεηηθό CD. Θεωρία Τα CD-ROM (ηνπ νπνίνπ ηα αξρηθά ζεκαίλνπλ "Compact Disc Read-Only Memory", δειαδή "Χεθηαθόο Γίζθνο κε Μλήκε Μόλν πξνο Αλάγλσζε") είλαη έλα πξνπηεζκέλν CD, πνπ 3

4 πεξηέρεη δεδνκέλα ηα νπνία κπνξνύλ λα πξνζπειαζηνύλ, αιιά δελ κπνξνύλ λα ηξνπνπνηεζνύλ. Τν πξόηππν ηνπ CD αλαπηύρζεθε αξρηθά γηα ηελ απνζήθεπζε θαη αλαπαξαγσγή κνπζηθήο. Τν 1985 νη εηαηξίεο Sony θαη Philips επέθηεηλαλ ην πξόηππν ηνπ CD έηζη ώζηε λα κπνξεί λα απνζεθεύζεη θάζε κνξθή πιεξνθνξίαο θσδηθνπνηεκέλεο ζε ςεθηαθή κνξθή, δεκηνπξγώληαο έηζη ην CD-ROM. Τα CD-ROMs ρξεζηκνπνηνύληαη θπξίσο γηα ηελ απνζήθεπζε, δηαλνκή θαη ρξήζε ινγηζκηθνύ ππνινγηζηώλ, ηδίσο παηρληδηώλ θαη άιισλ πνιπκεζηθώλ εθαξκνγώλ, αλ θαη γεληθά ηα CD-ROM κπνξνύλ λα πεξηέρνπλ θάζε κνξθήο ςεθηαθέο πιεξνθνξίεο. Κάπνηα CD-ROMs κπνξνύλ λα πεξηέρνπλ θαη δεδνκέλα ππνινγηζηή θαη δεδνκέλα ήρνπ ηαπηόρξνλα. Έηζη κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηεζνύλ θαη από ηνπο δύν ηύπνπο ζπζηεκάησλ. Τα CD-ROMs είλαη ζηξνγγπιά, όπσο ηα ερεηηθά CD, δηαζέηνπλ κηα γπαιηζηεξή θαη ζπλήζσο ρξπζή επηθάλεηα, θαζώο θαη κία επηθάλεηα θαιπκκέλε κε κηα εηηθέηα. Μέζα ζηελ νλνκαζία CD-ROM ηα γξάκκαηα "RO" ππνδειώλνπλ όηη έλαο ηππηθόο νδεγόο CD-ROM είλαη κηα ζπζθεπή πνπ κπνξεί κόλν λα δηαβάζεη (RO: Read Only) από έλα δίζθν CD-ROM θαη δελ έρεη ηε δπλαηόηεηα λα γξάςεη ζην δίζθν. Ψζηόζν, νη λέεο εθδόζεηο ησλ νδεγώλ CD-ROM (νδεγνί CD-R, νδεγνί CD-RW) παξέρνπλ ηε δπλαηόηεηα γηα ηελ εγγξαθή δεδνκέλσλ. Η θεθαιή αλάγλσζεο είλαη έλα είδνο θαθνύ (κεξηθέο θνξέο νλνκάδεηαη θαη pickup), πνπ κεηαθηλείηαη θαηά κήθνο κηαο ζπείξαο πνπ αξρίδεη από ην θέληξν ηνπ δίζθνπ CD-ROM θαη μεηπιίγεηαη πξνο ηα εμσηεξηθά κέξε ηεο επηθαλείαο ηνπ. Παξαθάησ, πεξηγξάθεηαη ελ ζπληνκία ν ηξόπνο ιεηηνπξγίαο ελόο ηππηθνύ νδεγνύ CD-ROM: 1. Μηα αθηίλα θσηόο δεκηνπξγείηαη από κηα θαζνδηθή δίνδν laser θαη θαηεπζύλεηαη πξνο έλα αλαθιαζηηθό θαζξέθηε. Ο αλαθιαζηηθόο θαζξέθηεο είλαη ελζσκαησκέλνο πάλσ ζηελ θεθαιή αλάγλσζεο. 2. Η παξαγόκελε αθηίλα αλαθιάηαη από ηνλ θαζξέθηε θαη κε ηελ βνήζεηα ελόο εηδηθνύ θαθνύ θαηεπζύλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD- ROM. 3. Η αθηίλα, αθνύ πξνζθξνύζεη πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD-ROM αλαθιάηαη ελ κέξεη. Η πνζόηεηα ηεο ελέξγεηαο πνπ αλαθιάηαη πίζσ εμαξηάηαη από ην ζεκείν πξόζθξνπζεο ηεο εθπεκπόκελεο αθηίλαο πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD- ROM. Μηα ιαθθνύβα (pit/θνηιόηεηα) ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD-ROM ππνδειώλεη ην ςεθίν 0, ελώ ε απνπζία ιαθθνύβαο (land/λεζίδα) θαηά κήθνο ηεο ζπείξαο ππνδειώλεη έλα άζζν "1". 4

5 4. Μηα ζεηξά από ζπιιέθηεο, θαζξέθηεο θαη εηδηθνύο θαθνύο ζπζζσξεύνπλ θαη θαηεπζύλνπλ ηελ αλαθιώκελε αθηίλα ζε έλαλ αληρλεπηή θσηεηλήο δέζκεο (photodetector). 5. Ο αληρλεπηήο θσηεηλήο δέζκεο κεηαηξέπεη ηελ πνζόηεηα ηεο θσηεηλήο ελέξγεηαο ζε ειεθηξηθή ελέξγεηα. Η πνζόηεηα ηεο παξαγόκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο εμαξηάηαη από ηελ πνζόηεηα ηεο θσηεηλήο ελέξγεηαο, πνπ θέξεη ε αλαθιώκελε αθηίλα. Η ειεθηξηθή ελέξγεηα κεηαηξέπεηαη κε ηελ βνήζεηα εηδηθώλ θπθισκάησλ ζε ςεθηαθό ζήκα (αθνινπζία δπαδηθώλ ςεθίσλ). Όια ηα κεραληθά κέξε ελόο ηππηθνύ νδεγνύ CD-ROM είλαη ζηαζεξά, εθηόο από ηνλ αλαθιαζηηθό θαζξέθηε θαη ηελ θεθαιή αλάγλσζεο. Δπίζεο, αθνύ νη ηππηθνί δίζθνη CD- ROM έρνπλ κόλν κηα επηθάλεηα εγγξαθήο δεδνκέλσλ, ππάξρεη κόλν κηα θεθαιή αλάγλσζεο, ζε αληίζεζε κε όηη ζπκβαίλεη ζηνπο ζθιεξνύο δίζθνπο. Από ηελ ζηηγκή πνπ ε θεθαιή αλάγλσζεο είλαη νπηηθό κέζν, πνιιά από ηα πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηηο καγλεηηθέο θεθαιέο απνθεύγνληαη. Δπεηδή ε θεθαιή αλάγλσζεο δελ έξρεηαη ζε επαθή κε ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD-ROM δελ ππάξρεη θζνξά, ζε αληίζεζε κε όηη ζπκβαίλεη ζηνπο εύθακπηνπο δίζθνπο. Δίλαη ζεκαληηθό, από ηε ζηηγκή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κηα αθηίλα θσηόο, ην κνλνπάηη (ζπείξα) ησλ δεδνκέλσλ θαη γεληθά όιε ε επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ CD-ROM λα είλαη θαζαξή από νπνηνδήπνηε είδνο βξσκηάο. Δραζηερηόηεηα Τρόποσ Καταςκευήσ του CD ROM 5

6 Με ηε βνήζεηα ελόο laser πςειήο ηζρύνο είκαζηε ζε ζέζε λα δεκηνπξγήζνπκε "θνηιάδεο" θαη "βαζνπιώκαηα" θαη κε απηόλ ηνλ ηξόπν λα απνηππώζνπκε δεδνκέλα επάλσ ζηελ επηθάλεηα ελόο CD-ROM. Θα πξέπεη λα γλσξίδεηε όηη ε δηαδηθαζία απηή είλαη ρξνλνβόξα. Ψζηόζν, βαζηθό πιενλέθηεκα ηεο ηερλνινγίαο ησλ CD-ROM είλαη ην γεγνλόο όηη κπνξνύκε λα παξαγάγνπκε πνιιά αληίγξαθα ηνπ ίδηνπ δίζθνπ ζε ειάρηζην ρξόλν. Με πνηνλ ηξόπν λνκίδεηε όηη ην θαηαθέξλνπκε απηό; Ννκίδεηε όηη είλαη εθηθηό λα εγγξάςνπκε ηα δεδνκέλα κε ην laser κόλν κία θνξά ζε θάπνηα επηθάλεηα θαη ζηε ζπλέρεηα λα αληηγξάςνπκε εύθνια ηε κνξθή απηήο ηεο επηθάλεηαο κε θάπνην ηξόπν; Παράδεηγκα Τα δηαθνξεηηθά ζηξώκαηα από ηα νπνία απνηειείηαη έλα CD-ROM ζε κία "από πάλσ πξνο ηα θάησ" πξνζέγγηζε: 1. Η εηηθέηα: Δίλαη ην γλσζηό ζε όινπο καο πάλσ κέξνο ελόο CD-ROM, όπνπ ζπλήζσο αλαγξάθνληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα πεξηερόκελά ηνπ. 2. Πξνζηαηεπηηθή ιάθα: Αλ αθαηξέζεη θαλείο ηελ εηηθέηα ηνπ CD-ROM, ζα βξεη αθξηβώο από θάησ έλα ζηξώκα πξνζηαζίαο ησλ δεδνκέλσλ πνπ πεξηέρεη ν ςεθηαθόο δίζθνο. 3. Σηξώκα αινπκηλίνπ: Σην ζηξώκα απηό, θαζώο θαη ζην αθξηβώο από θάησ πεξηέρνληαη θσδηθνπνηεκέλα ηα δεδνκέλα ηνπ CD-ROM. Η ρξεζηκόηεηα ηνπ ζηξώκαηνο αινπκηλίνπ είλαη λα παξέρεη κηα γπαιηζηεξή αλαθιαζηηθή επηθάλεηα, ώζηε λα κπνξεί ε θεθαιή laser ηνπ αλαγλώζηε λα δηαβάζεη θαη λα αλαπαξαγάγεη ηα δεδνκέλα. 4. Σηξώκα πνιπθαξβνληδίνπ: Τα δεδνκέλα αλαπαξίζηαληαη σο αθνινπζίεο από ςεθία (bits) κε ηε κνξθή ιόθσλ/λεζίδσλ θαη πεδηάδσλ/θνηισκάησλ πνπ βξίζθνληαη ραξαγκέλα ζην ζηξώκα πνιπθαξβνληδίνπ. Η αθξηβήο αληηζηνηρία ιόθσλ θαη πεδηάδσλ ζε ςεθία 0 θαη 1 εμαξηάηαη από ην πξόηππν πνπ αθνινπζείηαη. 6

7 Θεωρία Η βηνκεραληθή παξαγσγή ησλ δίζθσλ CDs δε δηαθέξεη θαη πνιύ από ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν θηηάρλνληαλ νη γλσζηνί καο δίζθνη βηλπιίνπ. Γειαδή, θαη εδώ απαηηείηαη ε δεκηνπξγία κηαο κεηαιιηθήο κήηξαο, ε νπνία ζηε ζπλέρεηα πξεζάξεη ην πιηθό ηνπ δίζθνπ θαη απνηππώλεη ηα δεδνκέλα. Τν πιηθό ησλ CDs, ζην νπνίν ζα απνηππσζνύλ ηα δεδνκέλα απνηειείηαη από έλαλ δίζθν πνιπθαξβνληθνύ ππνζηξώκαηνο δηακέηξνπ 120 mm (πεξίπνπ 4.75 ίληζεο) θαη πάρνπο κόιηο 1.2 mm (ιηγόηεξν από ην 1/20 ηεο ίληζαο). Δπνκέλσο, ην πξώην βήκα ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο ελόο CD-ROM, είλαη ε δεκηνπξγία ηεο κήηξαο (glass master) από ηα ςεθηαθά δεδνκέλα. Γηα ην ζθνπό απηό, ρξεζηκνπνηείηαη έλαο γπάιηλνο δίζθνο, επηζηξσκέλνο κε κηα εηδηθή θσηνεπαίζζεηε ζηξώζε. Τα ςεθηαθά δεδνκέλα ραξάδνληαη πάλσ ζηνλ δίζθν, ρξεζηκνπνηώληαο κηα ζρεηηθά πςειήο ηζρύνο αθηίλα laser (αξθεηά πην ηζρπξή από απηή πνπ ρξεζηκνπνηνύκε ζην κεραληζκό αλάγλσζεο ηνπ CD-player), ην νπνίν ειέγρεηαη από έλα ειεθηξνληθό ππνινγηζηή, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ θξνληίδεη γηα ηε ζσζηή απνζηνιή ησλ ςεθηαθώλ δεδνκέλσλ. Αλ γηα θάπνην ιόγν ππάξμεη ζθάικα θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο δεκηνπξγίαο ηεο κήηξαο, ηόηε απηνκάησο δηαθόπηεηαη ε εγγξαθή. Με ην πέξαο ηεο δηαδηθαζίαο, έρνπλ απνηππσζεί ζηε κήηξα ηα ςεθηαθά δεδνκέλα, ππό ηε κνξθή ησλ γλσζηώλ 7

8 κηθξνζθνπηθώλ λεζίδσλ θαη θνηινηήησλ θαη ζηελ ηειεπηαία θάζε επηληθειώλνληαη, γηα λα γίλεη αλζεθηηθή ε επηθάλεηα θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ πξεζαξίζκαηνο. Σηελ πξαγκαηηθόηεηα, ε αξρηθή απηή κήηξα δε ρξεζηκνπνηείηαη απεπζείαο ζην πξεζάξηζκα ησλ θαλνληθώλ δίζθσλ CDs, δηόηη, αλάινγα κε ηνλ όγθν ηεο παξαγσγήο ππάξρεη ν θόβνο ε κήηξα λα θζαξεί. Έηζη από ηελ αξρηθή θαηαζθεπάδνληαη άιιεο δεπηεξεύνπζεο κήηξεο, γηα απεπζείαο ρξήζε ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή. Τα αληίγξαθα δηζθάθηα CDs θαη CD-ROMs παξάγνληαη κε ην ζθξάγηζκα ηεο κήηξαο ζην πνιπθαξβνληθό πιηθό πνπ ηππώλεη ηηο θνηιόηεηεο θαη ηηο λεζίδεο ζηε ζσζηή ηνπο ζέζε πάλσ ζην δίζθν. Μεηά ην ζθξάγηζκα, ηα πνιπθαξβνληθά δηζθάθηα, πνπ είλαη δηαθαλή, επηζηξώλνληαη κε έλα ιεπηό ζηξώκα αινπκηλίνπ, γηα λα θάλεη ηελ επηθάλεηα γπαιηζηεξή, ώζηε λα κπνξεί λα αλαθιάηαη ε δέζκε ηνπ laser θαη λα δηαβάδνληαη ηα δεδνκέλα. Σην επόκελν ζηάδην, πεξλάεη κηα βαθή ιάθαο πάλσ από ην αινπκίλην γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ κεηάιινπ από πηζαλή δηάβξσζε θαη ηε ζθνπξηά. Τέινο, ηππώλεηαη ζηνλ δίζθν ε εηηθέηα ή θάπνην ραξαθηεξηζηηθό ζρέδην κε ηηο θιαζηθέο κεζόδνπο κεηαμνηππίαο θαη ιηζνγξαθίαο. Η πιεπξά ηνπ δίζθνπ κε ηα δεδνκέλα είλαη ζηε πξαγκαηηθόηεηα ε επάλσ, ε πιεπξά κε ηελ εηηθέηα, θαη όρη ε αζεκέληα πιεπξά πνπ ηνπνζεηείηαη από ηελ πιεπξά ηεο θεθαιήο ηνπ laser. Τν ζηξώκα ηνπ δίζθνπ κε ηα δεδνκέλα βξίζθεηαη αθξηβώο θάησ από ηελ εηηθέηα θαη ν κεραληζκόο αλάγλσζεο δηαβάδεη από ην θάησ κέξνο, κε ην λα εζηηάδεη ην laser δηακέζνπ ηνπ ππνζηξώκαηνο πάρνπο 1,2 mm. Απηόο είλαη θαη ν ιόγνο, πνπ ην θάησ κέξνο ηνπ δίζθνπ κπνξεί λα έρεη κηθξέο γξαηζνπληέο, ρσξίο λα δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηε ρξήζε ηνπ δίζθνπ, απνηεινύλ βέβαηα εκπόδην ζηελ πνξεία ηνπ laser, αιιά δελ "ηξαπκαηίδνπλ" ηελ επηθάλεηα κε ηηο πιεξνθνξίεο. Από ηελ άιιε πιεπξά, γξαηζνπληέο ζηελ επάλσ πιεπξά ηνπ δίζθνπ κπνξνύλ λα αθαηξέζνπλ ισξίδεο από ηελ πξνζηαηεπηηθή επηθάλεηα ηνπ αινπκηλίνπ, αθήλνληαο εθηεζεηκέλε ηελ επηθάλεηα κε ηηο πιεξνθνξίεο, αρξεζηεύνληαο απηνκάησο ηνλ δίζθν. Οη δίζθνη CDs σο ηειηθό πξντόλ είλαη αξθεηά αλζεθηηθνί, ρσξίο όκσο απηό λα ζεκαίλεη όηη δελ θαηαζηξέθνληαη. Φξεηάδεηαη επνκέλσο λα επηδεηθλύεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηε θύιαμε θαη κεηαρείξηζε ησλ CD-ROMs. Δραζηερηόηεηα Σύςτημα αρχείων CD ROM 8

9 Υπνινγίζηε γηα θάζε έλα από ηα δεδνκέλα πνπ αλαθέξνληαη ζηε 2ε ζηήιε ηνπ πίλαθα πόζν ρώξν ζα θαηαιάκβαλε ε εγγξαθή ηνπ ζε θάζε έλα από ηα νπηηθά κέζα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ 1ε ζηήιε. Υπνινγίζηε γηα παξάδεηγκα ην πιήζνο ησλ CD πνπ ζα ρξεζηκνπνηνύζαηε γηα κία ηαηλία κεγέζνπο 4GB, θαζώο επίζεο θαη ην πιήζνο ησλ ηνκέσλ πνπ ζα θαηαιάκβαλε ζπλνιηθά ε ηαηλία απηή. Θεσξήζηε σο δεδνκέλν όηη όια ηα ηκήκαηα έρνπλ byte ραξαθηεξηζηηθώλ. Παράδεηγκα Υπνζέζηε όηη έρνπκε έλα αξρείν κεγέζνπο 4496 byte. πνπ έρεη απνζεθεπηεί ζε έλα CD- ROM ζε ηκήκαηα. Σηελ πεξίπησζε πνπ όια ηα ηκήκαηα έρνπλ byte ραξαθηεξηζηηθώλ 1, ηόηε ην αξρείν απηό θαηαιακβάλεη 3 ηκήκαηα, ελώ ζηελ πεξίπησζε πνπ όια ηα ηκήκαηα έρνπλ byte ραξαθηεξηζηηθώλ 2, ηόηε ην αξρείν θαηαιακβάλεη 2 ηκήκαηα ζην CD-ROM. Θεωρία Η ρσξεηηθόηεηα δεδνκέλσλ ελόο CD-ROM είλαη πεξίπνπ 650MB. Τα δεδνκέλα ζην CD- ROM νξγαλώλνληαη σο κηα αθνινπζία ηκεκάησλ. Η ηππηθή κνξθή ελόο ηκήκαηνο απνηειείηαη από ηα αθόινπζα πεδία: 1. ζσγτροληζκός (sync): ην πεδίν sync ηαπηνπνηεί ηελ αξρή ελόο ηκήκαηνο. Απνηειείηαη από έλα byte κε όια ηα bit ηνπ 0, 10 byte κε όια ηα bit ηνπο 1 θαη έλα byte κε όια ηα bit ηνπ θεθαιίδα (header): ε θεθαιίδα πεξηέρεη ηε δηεύζπλζε ηνπ ηκήκαηνο δεδνκέλσλ θαη ην byte ραξαθηεξηζηηθώλ (mode byte). Τν mode 0 ζεκαίλεη θελό πεδίν δεδνκέλσλ. Τν mode 1 θαζνξίδεη ηε ρξήζε ελόο θώδηθα δηόξζσζεο ζθαικάησλ θαη 2048 byte δεδνκέλσλ. Τν mode 2 θαζνξίδεη 2336 byte δεδνκέλσλ ρσξίο θώδηθα δηόξζσζεο ζθαικάησλ. 3. δεδοκέλα (data): ηα δεδνκέλα ηνπ ρξήζηε. 4. βοεζεηηθά δεδοκέλα (auxiliary): επηπιένλ δεδνκέλα ηνπ ρξήζηε ζε mode 2. Σην mode 1 απηά ηα επηπιένλ δεδνκέλα είλαη 288 byte θώδηθα δηόξζσζεο ζθαικάησλ. 9

10 Οη ζπζθεπέο πνπ ρξεζηκνπνηνύκε γηα ηελ αλάγλσζε από CD-ROM θαη εγγξαθή ζε CD- R θαη CD-RW έρνπλ σο πξνδηαγξαθέο ηηο ηαρύηεηεο κε ηηο νπνίεο εθηεινύλ ηηο δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο ηνπο. Η αξρηθή ηαρύηεηα κεηαθνξάο δεδνκέλσλ (1x) είλαη 150KB αλά δεπηεξόιεπην. Όηαλ ινηπόλ δηαβάδνπκε πσο κία ζπζθεπή ιεηηνπξγεί κε ηαρύηεηεο 20x/6x/24x, ε πξώηε ηηκή αληηζηνηρεί ζηελ ηαρύηεηα εγγξαθήο ζε έλα CD-R, ε δεύηεξε ηηκή αληηζηνηρεί ζηελ ηαρύηεηα επαλεγγξαθήο ζε έλα CD-RW ελώ ε ηξίηε ηηκή αληηζηνηρεί ζηελ ηαρύηεηα αλάγλσζεο από έλα CD. Άζθεζε Έρνπκε έλα αξρείν κεγέζνπο 5MB ζηνλ ππνινγηζηή καο θαη ζέινπκε λα ην αληηγξάςνπκε ζε έλα CD-R. Πόζα ηκήκαηα ζα δεκηνπξγεζνύλ αλ όια ηα ηκήκαηα έρνπλ byte ραξαθηεξηζηηθώλ 1; Πόζα ηκήκαηα ζα δεκηνπξγεζνύλ αλ όια ηα ηκήκαηα έρνπλ byte ραξαθηεξηζηηθώλ 2; Πόζε ώξα ζα πάξεη ε αληηγξαθή ηνπ αξρείνπ απηνύ ζην CD-R αλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπζθεπήο πνπ ρξεζηκνπνηνύκε είλαη 40x/12x/48x; Απάληεζε 5 ΜB = 5 x 1024 KB = 5 x 1024 x 1024 byte = byte mode byte 1 mode byte byte / 2048 byte/ηνκέα = 2560 ηνκείο byte / 2336 byte/ηνκέα = 2245 ηνκείο ηαρύηεηα εγγξαθήο 150KB/sec x 40 = 6000 KB/sec = byte/sec ρξόλνο πνπ απαηηείηαη: byte / byte/sec = 0.853sec Άλλα οπτικά μέςα αποθήκευςησ Αμηνπνηώληαο ηελ εκπεηξία ζαο θαζώο θαη δηάθνξεο πεγέο από ηνλ παγθόζκην ηζηό (π.ρ. Βηθηπαίδεηα), δηαηππώζηε πνηεο είλαη νη βαζηθόηεξεο δηαθνξέο θαη νκνηόηεηεο πνπ κπνξείηε λα δηαθξίλεηε αλάκεζα ζην CD-ROM θαη ζηα άιια θνξεηά νπηηθά κέζα απνζήθεπζεο όπσο: CD-R, CD-RW, DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW, HD-DVD, Blu-Ray Disc. Κάπνηα από ηα παξαπάλσ κέζα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα παξόκνηνπο ζθνπνύο κε ην CD- ROM, ελώ θάπνηα άιια γηα αξθεηά δηαθνξεηηθνύο. Δληνπίζηε ηνπο ζθνπνύο ρξήζεο 10

11 ησλ παξαπάλσ κέζσλ θαη επηζεκάλεηε πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα ηνπ θαζελόο. Τέινο ζπκπιεξώζηε ηνλ παξαθάησ πίλαθα: Αςκήςεισ Αξιολόγηςησ 1)Τν CD-ROM είλαη κέζν απνζήθεπζεο νπηηθό καγλεηηθό ειεθηξνκαγλεηηθό απαξραησκέλν 2) Τν CD-ROM επηηξέπεη ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ ηνπ. Λάζνο Σσζηό 3) Πξηλ εκθαληζηνύλ ηα CD-ROM ην επηθξαηέζηεξν θνξεηό κέζν απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ ήηαλ Οη δηζθέηεο Τα DVD-ROM Ο Σθιεξόο Γίζθνο Τα CD-R 4) Πνηα είλαη ε θπξηόηεξε δηαθνξά αλάκεζα ζηα ερεηηθά CD θαη ζηα CD-ROM; Τα ερεηηθά CD έρνπλ δεδνκέλα ππνινγηζηή ελώ ηα CD-ROM είλαη πάληα άδεηα. Τα ερεηηθά CD έρνπλ δεδνκέλα πνπ πιένλ δελ είλαη ζεκαληηθά ελώ ηα CD-ROM δηαλέκνληαη από ηηο εθεκεξίδεο. 11

12 Τα ερεηηθά CD έρνπλ κνπζηθή θαη αλαπαξάγνληαη ζηα θνηλά cd-players ελώ ηα CD- ROM έρνπλ δπαδηθά θσδηθνπνηεκέλε πιεξνθνξία θαη αλαπαξάγνληαη από ππνινγηζηέο. Τα ερεηηθά CD έρνπλ δπαδηθά θσδηθνπνηεκέλε πιεξνθνξία θαη αλαπαξάγνληαη από ππνινγηζηέο ελώ ηα CD-ROM έρνπλ κνπζηθή. 5) Πνηα είλαη ε θπξηόηεξε νπηηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηα ερεηηθά CD θαη ζηα CD-ROM; Η εηηθέηα ηνπο. Τα CD-ROM είλαη ζαιαζζί ελώ ηα ερεηηθά CD είλαη ξνδ. Τα CD-ROM έρνπλ ηε δηπιάζηα δηάκεηξν από ηα ερεηηθά CD. Τα CD-ROM είλαη πην ηεηξαγσληζκέλα από ηα ερεηηθά CD επεηδή αλαπαξάγνληαη από ηνλ ππνινγηζηή. 6) Πνην από ηα παξαθάησ νπηηθά κέζα έρεη κηθξόηεξε ρσξεηηθόηεηα από ην CD-ROM; To DVD-ROM Τν Blu-ray disc Τν DVD-RW Καλέλα από ηα παξαπάλσ 7) Πνην από ηα παξαθάησ νπηηθά κέζα παξέρεη ηε δπλαηόηεηα επαλεγγξαθήο θαη ηξνπνπνίεζεο ησλ δεδνκέλσλ ηνπ; To DVD-ROM Τν Blu-ray disc Τν CD-RW Καλέλα από ηα παξαπάλσ 8) Έλα CD-ROM ρσξάεη 850 MB δεδνκέλσλ. Πόζα αξρεία mp3 κπνξεί λα απνζεθεύζεη, αλ θάζε mp3 αξρείν έρεη κέγεζνο 3,5 ΜΒ;

13 9) Πόζα CD-R ησλ 850 MB ρξεηαδόκαζηε γηα λα κπνξέζνπκε λα απνζεθεύζνπκε ηα ηξέρνληα δεδνκέλα ελόο δίζθνπ πνπ έρεη ρσξεηηθόηεηα 80 GB, από ηα νπνία ηα 45 είλαη ειεύζεξα; Γε γίλεηαη λα αληηγξάςνπκε ηα δεδνκέλα ελόο ζθιεξνύ δίζθνπ ζε CD-R 64 10) Έλα CD-ROM απνζεθεύεη δπαδηθά δεδνκέλα κε ηε κνξθή θνηισκάησλ θαη λεζίδσλ. Πνηα ζα ήηαλ ε αθνινπζία γηα ηελ αλαπαξάζηαζε θαη απνζήθεπζε ηνπ αξηζκνύ 4 αλ έλα θνίισκα αληηζηνηρεί ζην ςεθίν 0 θαη κηα λεζίδα ζην ςεθίν 1; θνίισκα λεζίδα θνίισκα θνίισκα θνίισκα θνίισκα θνίισκα λεζίδα λεζίδα λεζίδα θνίισκα θνίισκα λεζίδα θνίισκα θνίισκα λεζίδα 11) Τν λεόηεξν ρξνλνινγηθά κέζν απνζήθεπζεο είλαη Τν Blu-ray disc O ζθιεξόο δίζθνο Τν DVD-ROM To CD-ROM 13

14 Φύλλο Εργαςίασ 2: Δραζηερηόηεηα Τι είναι οι ςκληροί δίςκοι Η παξαπάλσ εηθόλα πξνέξρεηαη από ηνλ δηθηπαθό ηόπν θάπνηνπ ειεθηξνληθνύ θαηαζηήκαηνο θαη δείρλεη ηελ πεξηγξαθή ελόο ζθιεξνύ δίζθνπ πνπ πξνζθέξεηαη γηα αγνξά. Φαληαζηείηε όηη ζέιεηε λα αγνξάζεηε έλαλ ζθιεξό δίζθν γηα ηνλ ειεθηξνληθό ππνινγηζηή ζαο. Σε πνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζα δίλαηε πξνζνρή ώζηε λα είζηε ζίγνπξνη όηη ν θαηλνύξηνο ζαο ζθιεξόο δίζθνο ζα έρεη ηθαλνπνηεηηθή απόδνζε; Παράδεηγκα Σε έλα πξαθηηθό επίπεδν, ηα ραξαθηεξηζηηθά ελόο δίζθνπ πνπ επεξεάδνπλ ηελ απόδνζή ηνπ είλαη ηα εμήο: 1. ε ηαρύηεηα πεξηζηξνθήο πνπ πνζνηηθνπνηείηαη από ην δείθηε rpm (rotations per minute). 14

15 2. ε ηαρύηεηα αλαδήηεζεο (seek time), δειαδή ν ρξόλνο πνπ ρξεηάδεηαη ε θεθαιή αλάγλσζεο/εγγξαθήο γηα λα κεηαθεξζεί επάλσ από ην επηζπκεηό ζεκείν ηνπ δίζθνπ όπνπ βξίζθνληαη απνζεθεπκέλα ηα δεδνκέλα ή όπνπ πξόθεηηαη λα εγγξαθνύλ απηά. 3. ε ηαρύηεηα κεηαθνξάο (transfer time), δειαδή ν ρξόλνο πνπ ρξεηάδνληαη ηα δεδνκέλα γηα λα κεηαθεξζνύλ από ην δίζθν ζηε κλήκε RAM. 4. ε πνζόηεηα θαη ε ηαρύηεηα ηεο θξπθήο κλήκεο ηνπ δίζθνπ (disk cache ή buffer). Ο ζθιεξόο δίζθνο έρεη πάληα κηα δηθή ηνπ πνζόηεηα θξπθήο κλήκεο, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο ελδηάκεζε κλήκε, έηζη ώζηε ε θπζηθή αλάγλσζε ησλ δεδνκέλσλ λα γίλεηαη κε ηελ θαιύηεξε δπλαηή ηαρύηεηα. Θεωρία Κάζε ππνινγηζηήο γηα λα επεμεξγαζηεί δεδνκέλα ζα πξέπεη πξώηα λα ηα θνξηώζεη ζηελ θύξηα κλήκε (RAM), ε νπνία αληαιιάζεη πιεξνθνξίεο κε ηνλ επεμεξγαζηή ζε πςειέο ηαρύηεηεο. Η κλήκε RAM είλαη όκσο αθξηβή γηα ηελ απνζήθεπζε κεγάισλ πνζνηήησλ πιεξνθνξηώλ θαη ην κεγάιν ηεο κεηνλέθηεκα είλαη ην γεγνλόο όηη ράλεη ηα δεδνκέλα ηεο όηαλ πάςεη λα ηξνθνδνηείηαη κε ξεύκα. Έηζη, από ηα πξώηα ρξόληα ησλ ππνινγηζηώλ, ήηαλ επηηαθηηθή ε αλάγθε δεκηνπξγίαο θάπνησλ κέζσλ θαη κεζόδσλ απνζήθεπζεο ησλ δεδνκέλσλ κόληκα. Γίλεηαη ινηπόλ αληηιεπηό όηη ηα απνζεθεπηηθά κέζα είλαη από ηα θπξηόηεξα εμαξηήκαηα ηνπ ππνινγηζηή. Σήκεξα ηα απνζεθεπηηθά κέζα πνπ κπνξνύκε λα βξνύκε ζηελ αγνξά είλαη πνιιά θαη γηα δηαθόξνπο ζθνπνύο. Απηά ηα κέζα κόληκεο απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ κπνξνύλ λα ρσξηζηνύλ ζε δύν κεγάιεο θαηεγνξίεο, ζύκθσλα κε ηε κέζνδν πνπ ρξεζηκνπνηνύλ γηα λα απνζεθεύνπλ ηηο πιεξνθνξίεο: ηα καγλεηηθά κέζα θαη ηα νπηηθά κέζα απνζήθεπζεο. Σηελ θαηεγνξία ησλ καγλεηηθώλ κέζσλ αλήθνπλ νη ζθιεξνί δίζθνη, νη δηζθέηεο, νη καγλεηηθέο ηαηλίεο θιπ. Η ηερλνινγία ησλ νπηηθώλ απνζεθεπηηθώλ κέζσλ είλαη ζρεηηθώο θαηλνύξγηα θαη ηα ζεκαληηθόηεξα κέζα ηεο είλαη ηα CDs θαη ηα DVDs. Ο ζθιεξόο δίζθνο είλαη κέζν απνζήθεπζεο ζηνλ ππνινγηζηή θαη απνηειείηαη από κηα ή πεξηζζόηεξεο καγλεηηθέο πιάθεο. Η πιάθα δελ είλαη παξά κηα θπθιηθή επηθάλεηα κε επίζηξσζε καγλεηηθνύ πιηθνύ. Τν καγλεηηθό πιηθό απνηειείηαη από ζηνηρεηώδε δίπνια, δειαδή καγλήηεο ζε επίπεδν κνξίσλ, νη νπνίνη είλαη δηαζθνξπηζκέλνη ηπραία ζηελ επηθάλεηα ηεο πιαθέηαο, έηζη ώζηε θάζε ηκήκα ηεο, νζνδήπνηε κηθξό, αιιά πνιύ κεγαιύηεξν από ηηο δηαζηάζεηο ηνπ κνξίνπ, λα κελ είλαη καγλεηηζκέλν. Η απνζήθεπζε ζηνπο καγλεηηθνύο δίζθνπο βαζίδεηαη ζε κηα ηερλνινγία 40 θαη πιένλ εηώλ, ε νπνία έρεη 15

16 βειηησζεί θαη αθόκε βειηηώλεηαη ξηδηθά. Οη ζθιεξνί δίζθνη ζπλερίδνπλ λα κηθξαίλνπλ ζε κέγεζνο, λα κεγαιώλνπλ ζε ρσξεηηθόηεηα θαη λα πεηπραίλνπλ όιν θαη πην κεγάιεο ηαρύηεηεο κεηαθνξάο. Τα ηειεπηαία δέθα ρξόληα, έρεη γίλεη ηξνκαθηηθή αλάπηπμε ζηελ ηερλνινγία ησλ ζθιεξώλ δίζθσλ. Όηαλ αγνξάδνπκε έλαλ ππνινγηζηή, κηα θαιή θίλεζε είλαη λα πάξνπκε έλα κεγάιν θαη γξήγνξν ζθιεξό δίζθν, δεδνκέλνπ όηη ε ηαρύηεηα κεηαθνξάο δεδνκέλσλ είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ απόδνζε ηνπ ππνινγηζηή. Ο ξόινο πνπ παίδεη ν ζθιεξόο δίζθνο ζε έλα ππνινγηζηηθό ζύζηεκα είλαη ζεκαληηθόο θαη έρεη λα θάλεη κε ηηο αθόινπζεο έλλνηεο: 1) Απόδνζε: Ο ζθιεξόο δίζθνο παίδεη πνιύ ζεκαληηθό ξόιν ζηελ απόδνζε ελόο ππνινγηζηή θαη πηζαλώο κεγαιύηεξν από απηόλ πνπ νη πεξηζζόηεξνη πηζηεύνπλ. Η ηαρύηεηα κε ηελ νπνία ν ππνινγηζηήο εθθηλεί θαη ε ηαρύηεηα κε ηελ νπνία θνξηώλεη ηα δηάθνξα πξνγξάκκαηα γηα λα ηα εθηειέζεη είλαη άκεζα ζρεηηδόκελεο κε ηελ ηαρύηεηα ηνπ ζθιεξνύ δίζθνπ. Η απόδνζε ηνπ ζθιεξνύ δίζθνπ είλαη επίζεο θαζνξηζηηθή όηαλ ρξεζηκνπνηείηαη πνιπεξγαζία (multitasking) ή όηαλ ππάξρεη αλάγθε επεμεξγαζία κεγάισλ πνζνηήησλ δεδνκέλσλ, όπσο γηα παξάδεηγκα ζε γξαθηθέο εξγαζίεο, επεμεξγαζία video ή ήρνπ θιπ. Δπίζεο, ζε αξθεηά ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα ν δίζθνο ιεηηνπξγεί ζαλ έλα κέξνο ηεο θύξηαο κλήκεο (RAM) κε ηελ ηερληθή ηεο εηθνληθήο κλήκεο (virtual memory). Έηζη έλαο αξγόο δίζθνο ζα επηβξαδύλεη πνιύ ηελ ηαρύηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο. 2) Υπνζηήξημε ινγηζκηθνύ: Τα πην ζύγρξνλα πξνγξάκκαηα ρξεηάδεηαη πεξηζζόηεξν ρώξν θαη γξεγνξόηεξνπο δίζθνπο, γηα λα ιεηηνπξγνύλ ηθαλνπνηεηηθά. Πξηλ κεξηθά ρξόληα έλαο δίζθνο ρσξεηηθόηεηαο 100 MB ήηαλ ππεξαξθεηόο, ηώξα όκσο ν αξηζκόο απηόο δε θηάλεη νύηε γηα ην ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα ηνπ ππνινγηζηή. 3) Αμηνπηζηία: Έλα πξόβιεκα ζην ζθιεξό δίζθν είλαη ίζσο ην πην ζεκαληηθό ζθάικα πνπ κπνξεί λα ζπκβεί ζε έλα ππνινγηζηηθό ζύζηεκα θαη απηό γηαηί ζπλνδεύεηαη από απώιεηα κεγάιεο πνζόηεηαο δεδνκέλσλ. Ψζηόζν, απηό ζήκεξα είλαη ζπάλην, γηαηί νη ζθιεξνί δίζθνη έρνπλ βειηησζεί πνιύ ζ απηό ηνλ ηνκέα θαη έρνπλ γίλεη πνιύ αμηόπηζηα κέζα απνζήθεπζεο. Πάλησο γηα πνιύ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο θαιό είλαη λα έρνπκε θαη εθεδξείεο (backup). 16

17 Οργάνωςη και μορφοποίηςη των δεδομένων Οη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο βαζίδνληαη ζε ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλα ζε ζθιεξνύο δίζθνπο. Κάζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα ρξεζηκνπνηεί ην ζθιεξό δίζθν γηα λα απνζεθεύεη δεδνκέλα. Πνηεο θαληάδεζηε όηη ν ζθιεξόο δίζθνο δηαρεηξίδεηαη ηα δεδνκέλα απηά σο πξνο ηελ νξγάλσζε, απνζήθεπζε θαη πξόζβαζή ηνπο; Παράδεηγκα Ο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν εγγξάθνληαη, νξγαλώλνληαη θαη δηαβάδνληαη ελ ζπλερεία ηα δεδνκέλα ζην ζθιεξό δίζθν, παξνπζηάδεη κεγάιεο νκνηόηεηεο κε ηνπο γλσζηνύο δίζθνπο βηλπιίνπ, όρη ηόζν σο πξνο ηηο θαηαζθεπαζηηθέο επηινγέο, όζν σο πξνο ηε θηινζνθία πνπ αθνινπζείηαη. Όπσο θαη ν ζθιεξόο δίζθνο, ν δίζθνο βηλπιίνπ πεξηζηξέθεηαη κε ζηαζεξή γσληαθή ηαρύηεηα θαη κηα θεθαιή αθνινπζεί έλα νκόθεληξν ζύλνιν δαθηπιίσλ, πξνθεηκέλνπ λα δηαβάζεη ηελ απνζεθεπκέλε πιεξνθνξία. Παξόια απηά ππάξρνπλ δύν πνιύ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο ζθιεξνύο δίζθνπο θαη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Αθελόο νη θεθαιέο ησλ ζθιεξώλ δίζθσλ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα αλάγλσζε θαη εγγξαθή, ελώ νη θεθαιέο ησλ πηθάπ πνπ δηαβάδνπλ δίζθνπο βηλπιίνπ ρξεζηκνπνηνύληαη κόλν γηα ηελ αλάγλσζε ηεο εγγεγξακκέλεο εθ θαηαζθεπήο πιεξνθνξίαο. Αθεηέξνπ νη ζθιεξνί δίζθνη ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηελ απνζήθεπζε ςεθηαθώλ δεδνκέλσλ, επνκέλσο αλάινγε είλαη θαη ε νξγάλσζε ηεο πιεξνθνξίαο, ελώ νη δίζθνη βηλπιίνπ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηελ απνζήθεπζε θαη αλαπαξαγσγή απνθιεηζηηθά αλαινγηθήο κνπζηθήο πιεξνθνξίαο. Θεωρία Η θεθαιή είλαη κία ζρεηηθά κηθξή ζπζθεπή ε νπνία είλαη ηθαλή λα δηαβάδεη ή λα εγγξάθεη ζε έλα κέξνο ηνπ δίζθνπ πνπ πεξηζηξέθεηαη από θάησ ηεο. Απηό νδεγεί ζε κία νξγάλσζε ησλ δεδνκέλσλ ζην δίζθν κε ηε κνξθή ελόο νκόθεληξνπ ζπλόινπ δαθηπιίσλ πνπ νλνκάδνληαη ίρλε (tracks). Κάζε ίρλνο έρεη ην ίδην πιάηνο κε εθείλν ηεο θεθαιήο. Υπάξρνπλ ρηιηάδεο ίρλε αλά καγλεηηθή επηθάλεηα. Τα δεδνκέλα κεηαθέξνληαη από θαη πξνο ην δίζθν ζε ηνκείο. Υπάξρνπλ ηππηθά εθαηνληάδεο ηνκείο αλά ίρλνο, θαη απηνί κπνξεί λα είλαη είηε ζηαζεξνύ είηε κεηαβαιιόκελνπ κήθνπο. Σηα πεξηζζόηεξα κνληέξλα ζπζηήκαηα ρξεζηκνπνηνύληαη ηνκείο ζηαζεξνύ κήθνπο κε ην ζρεδόλ πξόηππν κέγεζνο ηνκέα λα είλαη ηα 512 bytes. 17

18 Έλα bit ζην θέληξν ελόο πεξηζηξεθόκελνπ δίζθνπ πεξλά από έλα ζηαζεξό ζεκείν (όπσο ε θεθαιή αλάγλσζεο/εγγξαθήο) πην αξγά ζε ζρέζε κε έλα bit ζηελ εμσηεξηθή πεξηθέξεηα ηνπ δίζθνπ. Έηζη, πξέπεη λα βξεζεί έλαο ηξόπνο γηα λα αληηζηαζκηζηεί ε κεηαβνιή ζηελ ηαρύηεηα, ώζηε ε θεθαιή λα κπνξεί λα αλαγλώζεη όια ηα bit κε ηελ ίδηα ηαρύηεηα. Απηό κπνξεί λα γίλεη κεηαβάιινληαο ηελ απόζηαζε κεηαμύ ησλ bit πιεξνθνξίαο πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί ζε δηάθνξα ηκήκαηα ηνπ δίζθνπ. Η πιεξνθνξία κπνξεί ηόηε λα ζαξσζεί κε ηελ ίδηα ηαρύηεηα πεξηζηξέθνληαο ην δίζθν κε ζηαζεξή ηαρύηεηα, γλσζηή σο ζηαζεξή γσληαθή ηαρύηεηα (constant angular velocity, CAV). Έηζη ν δίζθνο ππνδηαηξείηαη ζε κηα ζεηξά από νκόθεληξα ίρλε. Τν πιενλέθηεκα ηεο ρξήζεο ζηαζεξήο γσληαθήο ηαρύηεηαο είλαη όηη ηα κεκνλσκέλα ηκήκαηα δεδνκέλσλ κπνξνύλ λα δηεπζπλζηνδνηεζνύλ κέζσ ίρλνπο θαη ηνκέα ηνπ δίζθνπ. Γηα λα κεηαθηλήζνπκε ηελ θεθαιή από ηελ ηξέρνπζα ζέζε ηεο ζε κία ζπγθεθξηκέλε δηεύζπλζε, ρξεηάδεηαη κόλν κηα ζύληνκε θίλεζε ηεο θεθαιήο πξνο έλα ζπγθεθξηκέλν ίρλνο θαη κηα ζύληνκε αλακνλή κέρξη λα πεξάζεη ν ζσζηόο ηνκέαο θάησ από ηελ θεθαιή. Τν κεηνλέθηεκα ηεο ηερληθήο απηήο είλαη όηη ε πνζόηεηα πιεξνθνξίαο πνπ κπνξεί λα απνζεθεπζεί ζηα εμσηεξηθά ίρλε κεγαιύηεξνπ κήθνπο είλαη ε ίδηα κε εθείλε πνπ κπνξεί λα απνζεθεπζεί ζηα εζσηεξηθά ίρλε κε κηθξόηεξν κήθνο. Έλα από ηα ζεκαληηθόηεξα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δίζθνπ είλαη ην είδνο ηεο θεθαιήο εγγξαθήο/αλάγλσζεο πνπ δηαζέηεη. Η θεθαιή απηή κπνξεί λα είλαη είηε ζηαζεξή είηε κεηαθηλήζηκε ζε ζρέζε κε ηελ αθηηληθή δηεύζπλζε ηνπ δίζθνπ. Σε έλα δίζθν ζηαζεξήο θεθαιήο, ππάξρεη κηα θεθαιή αλάγλσζεο/εγγξαθήο αλά ίρλνο. Όιεο νη θεθαιέο είλαη ζηεξεσκέλεο ζε έλαλ άθακπην βξαρίνλα πνπ εθηείλεηαη θαηά πιάηνο όισλ ησλ ηρλώλ. Τέηνηα ζπζηήκαηα είλαη ζπάληα ζηηο κέξεο καο. Σε έλα δίζθν θηλεηήο θεθαιήο, ππάξρεη κόλν κία θεθαιή αλάγλσζεο/εγγξαθήο. Καη πάιη, ε θεθαιή είλαη ζηεξεσκέλε ζε έλα βξαρίνλα. Δπεηδή ε θεθαιή πξέπεη λα κπνξεί λα ηνπνζεηεζεί πάλσ από νπνηνδήπνηε ίρλνο, ν βξαρίνλαο κπνξεί λα εθηαζεί ή λα απνζπξζεί γηα ην ζθνπό απηό. Τέινο, κεξηθνί κεραληζκνί δίζθνπ πεξηέρνπλ πνιιέο μερσξηζηέο πιάθεο (platters) πνπ ζηνηβάδνληαη θαηαθόξπθα κε πνιύ κηθξή απόζηαζε κεηαμύ ηνπο. Οη κεραληζκνί απηνί ρξεζηκνπνηνύλ πνιινύο βξαρίνλεο θαη θάζε βξαρίνλαο δηαζέηεη κία θηλεηή θεθαιή. Όιεο νη θεθαιέο είλαη κεραληθά ζηαζεξέο, ώζηε λα απέρνπλ ηελ ίδηα απόζηαζε από ην θέληξν ηνπ δίζθνπ, θαη κεηαθηλνύληαη όιεο καδί. Έηζη, ζε θάζε ζηηγκή, όιεο νη θεθαιέο είλαη ηνπνζεηεκέλεο πάλσ από ίρλε ηα νπνία ηζαπέρνπλ από ην θέληξν ηνπ δίζθνπ. Τν 18

19 ζύλνιν όισλ ησλ ηρλώλ ζηελ ίδηα ζρεηηθή ζέζε ζηνπο θπζηθνύο δίζθνπο αλαθέξεηαη σο θύιηλδξνο. Δραζηερηόηεηα Υπολογιςμόσ χρόνου μεταφοράσ Σηνλ παξαθάησ πίλαθα ζεκεηώζηε ηη επίδξαζε ζα έρεη ε αύμεζε θάζε ελόο από ηα κεγέζε ηεο πξώηεο ζηήιεο ζηνλ νιηθό κέζν ρξόλν πξνζπέιαζεο. Γηα παξάδεηγκα, όπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα, όηαλ απμάλεηαη ν κέζνο ρξόλνο αλαδήηεζεο, απμάλεηαη θαη ν νιηθόο κέζνο ρξόλνο πξνζπέιαζεο. Μηα κέξα ν θίινο ζαο ζάο δήηεζε λα ην βνεζήζεηε ζηε δηαδηθαζία επηινγήο ζθιεξνύ δίζθνπ γηα ηνλ ππνινγηζηή ηνπ. Πήγαηε ινηπόλ ζην Πιαίζην θαη ν πσιεηήο ζαο 19

20 παξνπζίαζε 6 δίζθνπο κε ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαίλνληαη ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί. Πνην δίζθν ζα πξνηείλαηε ζην θίιν ζαο λα αγνξάζεη; Γηαηί; Παράδεηγκα Θεσξείζηε έλα δίζθν κε κέζν ρξόλν αλαδήηεζεο ίζν κε 4ms, ηαρύηεηα πεξηζηξνθήο 15000rpm θαη ηνκείο ησλ 512 byte κε 500 ηνκείο αλά ίρλνο. Υπνζέζηε όηη ζέινπκε λα αλαγλώζνπκε έλα αξρείν πνπ απνηειείηαη από 2500 ηνκείο γηα ζύλνιν 1.28MB. Θέινπκε λα εθηηκήζνπκε ηνλ νιηθό ρξόλν γηα ηε κεηαθνξά. Πξώηνλ, αο ππνζέζνπκε όηη ην αξρείν είλαη απνζεθεπκέλν κε ηνλ πην «ζπκπαγή» ηξόπν ζην δίζθν. Γειαδή, όηη ην αξρείν θαηαιακβάλεη όινπο ηνπο ηνκείο ζε 5 παξαθείκελα ίρλε (5 ίρλε x 500 ηνκείο/ίρλνο = 2500 ηνκείο). Απηό είλαη γλσζηό σο αθνινπζηαθή νξγάλσζε. Τώξα, ν ρξόλνο αλάγλσζεο ηνπ πξώηνπ ίρλνπο είλαη σο εμήο: Μέζνο ρξόλνο αλαδήηεζεο : 4ms Καζπζηέξεζε ιόγσ πεξηζηξνθήο: 4ms Αλάγλσζε 500 ηνκέσλ: 8ms Σπλνιηθόο ρξόλνο: = 16ms Υπνζέζηε όηη κπνξνύλ ηώξα λα αλαγλσζζνύλ ηα ππόινηπα ίρλε ρσξίο νπζηαζηηθά λα απαηηείηαη ρξόλνο αλαδήηεζεο. Γειαδή ε ιεηηνπξγία I/O κπνξεί λα πξνιάβεη ην ξνή δεδνκέλσλ από ην δίζθν. Τόηε, ην πνιύ, πξέπεη λα ππνινγίζνπκε ηελ θαζπζηέξεζε ιόγσ πεξηζηξνθήο γηα θάζε δηαδνρηθό ίρλνο. Έηζη, θάζε δηαδνρηθό ίρλνο δηαβάδεηαη ζε 4+8=12ms. Γηα λα δηαβαζηεί νιόθιεξν ην αξρείν, έρνπκε: Οιηθόο ρξόλνο = x 12 = 64ms = 0.064sec. Θεωρία Σε έλα ζύζηεκα θηλεηήο θεθαιήο, ν ρξόλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηεο θεθαιήο ζην ίρλνο είλαη γλσζηόο σο τρόλος αλαδήηεζες. Αθνύ επηιεγεί ην ίρλνο ν ειεγθηήο ηνπ δίζθνπ πεξηκέλεη κέρξη λα πεξάζεη ν ζσζηόο ηνκέαο θαη λα επζπγξακκηζηεί κε ηελ θεθαιή. Ο ρξόλνο πνπ απαηηείηαη γηα λα θζάζεη ε αξρή ηνπ ηνκέα ζηελ θεθαιή είλαη γλσζηόο σο θαζσζηέρεζε ιόγω περηζηροθής. 20

21 Τν άζξνηζκα ηνπ ρξόλνπ αλαδήηεζεο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο ιόγσλ πεξηζηξνθήο ηζνύηαη κε ην τρόλο προζπέιαζες, πνπ είλαη ν ρξόλνο πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα ηνπνζεηεζεί ε θεθαιή ζε ζέζε αλάγλσζεο ή εγγξαθήο. Αθνύ ε θεθαιή πάξεη ηε ζέζε ηεο, ε ιεηηνπξγία αλάγλσζεο ή εγγξαθήο εθηειείηαη θαζώο ν ηνκέαο πεξλά θάησ από ηελ θεθαιή. Απηό είλαη ην κέξνο ηεο κεηαθνξάο δεδνκέλσλ ηεο ιεηηνπξγίαο. Ο ρξόλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηε κεηαθνξά είλαη ν τρόλος κεηαθοράς. Τν άζξνηζκα ηνπ ρξόλνπ πξνζπέιαζεο θαη ηνπ ρξόλνπ κεηαθνξάο ηζνύηαη κε ηνλ οιηθό τρόλο προζπέιαζες. Άζθεζε Θεσξώληαο γλσζηά ηα παξαθάησ κεγέζε: b = αξηζκόο byte πνπ ζα κεηαθεξζνύλ N = αξηζκόο byte αλά ίρλνο r = ηαρύηεηα πεξηζηξνθήο ζε πεξηζηξνθέο αλά sec Ts = κέζνο ρξόλνο αλαδήηεζεο Δθθξάζηε: α) ην ρξόλν κεηαθνξάο σο ζπλάξηεζε ησλ κεγεζώλ b, N θαη r. β) ηε κέζε θαζπζηέξεζε ιόγσ πεξηζηξνθήο σο ζπλάξηεζε ηνπ κεγέζνπο r. γ) ηνλ νιηθό κέζν ρξόλν πξνζπέιαζεο σο ζπλάξηεζε ησλ κεγεζώλ, θαη. α) = b/(r*n) β) = 1/(2*r) γ) = Απάληεζε Δραζηερηόηεηα Η λειτουργία των ςκληρών δίςκων Αλαδεηήζηε ζηνλ Παγθόζκην Ιζηό θαη ζηα βηβιία ζαο πεξηζζόηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ην κεραληζκό πνπ πεξηθιείεηαη ζην εζσηεξηθό ελόο ζθιεξνύ δίζθνπ θαη ηνλ ηξόπν πνπ ν κεραληζκόο απηόο ιεηηνπξγεί. Πην ζπγθεθξηκέλα πξνζπαζήζηε λα μεθαζαξίζεηε έλλνηεο όπσο ην πιήζνο θαη ην ύςνο πηήζεο ησλ θεθαιώλ, ηα πιηθά από 21

22 ηα νπνία θαηαζθεπάδνληαη, νη βξαρίνλεο ησλ θεθαιώλ θαη ε δώλε πξνζγείσζήο ηνπο. Μπνξείηε λα μεθηλήζεηε ηελ αλαδήηεζή ζαο από ηνπο δηθηπαθνύο ηόπνπο: Αςκήςεισ Αξιολόγηςησ 1) Πνην από ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ΓΔΝ επεξεάδεη ηελ ηαρύηεηα κεηαθνξάο ελόο ζθιεξνύ δίζθνπ; ην κέγεζνο ηεο θξπθήο κλήκεο ε ηαρύηεηα πεξηζηξνθήο ν αξηζκόο ησλ πιαθώλ ν ρξόλνο αλαδήηεζεο 2) Ο ρξόλνο πξνζπέιαζεο πξνθύπηεη από ην άζξνηζκα ηνπ ρξόλνπ αλαδήηεζεο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο πεξηζηξνθήο ηνπ ρξόλνπ αλαδήηεζεο θαη ηνπ ρξόλνπ κεηαθνξάο ηνπ ρξόλνπ κεηαθνξάο θαη ηεο θαζπζηέξεζεο πεξηζηξνθήο θαλέλα από ηα παξαπάλσ 3) Πνην από ηα παξαθάησ ΓΔΝ είλαη νπηηθό κέζν απνζήθεπζεο; CD-ROM DVD-ROM Σθιεξόο Γίζθνο CD-R 4) Κάζε ζθιεξόο δίζθνο απνηειείηαη από Μία ή πεξηζζόηεξεο πιάθεο 10 πιάθεο Μία πιάθα Έλα ή πεξηζζόηεξα CD-ROM 5) Τη από ηα παξαθάησ ηζρύεη γηα ηνπο βξαρίνλεο ησλ θεθαιώλ; 22

23 Γίλνληαη από ιεπηά, ειαθξηά κέηαιια γηα λα κπνξνύλ λα κεηαθηλνύληαη γξήγνξα Γίλνληαη από ρνληξά, βαξηά κέηαιια γηα λα είλαη αλζεθηηθνί Δίλαη εύθακπηνη Η ρξήζε ησλ βξαρηόλσλ θεθαιώλ θαηαξγήζεθε εδώ θαη 25 ρξόληα 23

24 Φύλλο εργαςίασ 3: Δραζηερηόηεηα Διαςύνδεςη μέςω διαύλου Έρεηε κάζεη όηη έλαο ειεθηξνληθόο ππνινγηζηήο απαξηίδεηαη από δηάθνξα ππνζπζηήκαηα, ηα νπνία είλαη απαξαίηεην λα ζπλεξγάδνληαη κεηαμύ ηνπο, αληαιιάζζνληαο δεδνκέλα θαη πιεξνθνξίεο. Γηα ην ιόγν απηό, ηα ππνζπζηήκαηα πξέπεη λα είλαη ζπλδεδεκέλα κεηαμύ ηνπο. Σθεθηείηε: Τη κνξθήο είλαη ηα ζήκαηα πνπ αληαιιάζζνπλ ηα ππνζπζηήκαηα ελόο ειεθηξνληθνύ ππνινγηζηή; Από ηη πιηθό ζα θαηαζθεπάδαηε ηηο γξακκέο επηθνηλσλίαο πνπ ζπλδένπλ ηα ππνζπζηήκαηα; Αο ππνζέζνπκε όηη ζέιεηε λα κεηαθέξεηε κηα πιεξνθνξία κήθνπο 8 bit αλάκεζα ζε δύν ππνζπζηήκαηα. Καηά ηε γλώκε ζαο, πνηα είλαη ε θαιύηεξε ιύζε; o λα ρξεζηκνπνηήζεηε 1 γξακκή επηθνηλσλίαο θαη λα κεηαθέξεηε ηα 8 bit ηεο πιεξνθνξίαο ζεηξηαθά (δει. ην έλα κεηά ην άιιν); o λα ρξεζηκνπνηήζεηε 8 γξακκέο επηθνηλσλίαο θαη λα κεηαθέξεηε ηα 8 bit ηεο πιεξνθνξίαο παξάιιεια (δει. ηαπηόρξνλα); 24

25 Παράδεηγκα Όπσο έρνπκε δεη, νη δηάθνξεο ππνκνλάδεο ηνπ ππνινγηζηή ιεηηνπξγνύλ απηόλνκα κελ, αιιά πνιύ ζπρλά επηθνηλσλνύλ κεηαμύ ηνπο γηα λα αληαιιάμνπλ πιεξνθνξίεο θαη δεδνκέλα. Με απηή ηελ έλλνηα, νη ππνκνλάδεο ηνπ ππνινγηζηή είλαη ζαλ κηα νκάδα από παηδηά πνπ παίδνπλ θαη επηθνηλσλνύλ κε ηα γνπόθη-ηόθη ηνπο. Με ην γνπόθη-ηόθη, νπνηνδήπνηε παηδί κπνξεί λα απεπζπλζεί ζηα ππόινηπα παηδηά απιά παηώληαο ην θνπκπί ηεο ζπζθεπήο ηνπ θαη κηιώληαο ζην κηθξόθσλν. Η θσλή ηνπ ζα δηαδνζεί σο ειεθηξνκαγλεηηθά θύκαηα κέζσ ηνπ αέξα θαη ζα θηάζεη ζε όιεο ηηο ππόινηπεο ζπζθεπέο. Όια ηα γνπόθη-ηόθη επηθνηλσλνύλ ζηελ ίδηα ζπρλόηεηα κε άιια ιόγηα ρξεζηκνπνηνύλ έλα θνηλό θαλάιη επηθνηλσλίαο. Απηό ην γεγνλόο έρεη νξηζκέλεο ζπλέπεηεο. Γηα παξάδεηγκα, δελ ππάξρεη ηξόπνο ην παηδί πνπ εθπέκπεη έλα κήλπκα λα απεπζπλζεί κόλν ζε θάπνην ζπγθεθξηκέλν θίιν ηνπ. Τν κήλπκά ηνπ ζα ην αθνύζνπλ αλαγθαζηηθά όια ηα παηδηά από ηα γνπόθη-ηόθη ηνπο, αιιά θπζηθά κπνξνύλ λα κε ηνπ δώζνπλ ζεκαζία αλ θαηαιάβνπλ όηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη. Δπηπιένλ ε επηθνηλσλία γίλεηαη πάληα πξνο κία θαηεύζπλζε: από ην πνκπό πξνο ηνπο δέθηεο. Με άιια ιόγηα, δελ κπνξεί θάπνηνο λα κηιάεη θαη λα αθνύεη ηαπηόρξνλα. Αθόκε, όπνηνο ζέιεη λα κηιήζεη πξέπεη λα πεξηκέλεη ηε ζεηξά ηνπ. Δίλαη αδύλαηνλ δύν παηδηά λα κηιήζνπλ ηαπηόρξνλα. Αλ ην πξνζπαζήζνπλ, ηόηε ηα κελύκαηά ηνπο ζα κπεξδεπηνύλ θαη ζα θηάζνπλ ζε όινπο ηνπο ππόινηπνπο δέθηεο αθαηάιεπηα. Οη ππνκνλάδεο ηνπ ππνινγηζηή αληαιιάζζνπλ δεδνκέλα επάλσ από έλα θαλάιη επηθνηλσλίαο πνπ ιέγεηαη δίαπινο (bus). Δπεηδή απηό ην θαλάιη επηθνηλσλίαο είλαη θνηλό, παξνπζηάδεη ηηο ίδηεο ηδηαηηεξόηεηεο πνπ έρεη θαη ε επηθνηλσλία κέζσ ησλ γνπόθηηόθη. Με άιια ιόγηα, κόλν κία ζπζθεπή ηε θνξά κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ην δίαπιν θαη, επεηδή όια ηα κελύκαηα ιακβάλνληαη από όιεο ηηο ζπζθεπέο, θάζε ζπζθεπή πξέπεη λα κπνξεί λα αλαγλσξίδεη πνηα κελύκαηα απεπζύλνληαη ζε απηή θαη πνηα όρη. Θεωρία Έλαο δίαπινο (bus) είλαη έλαο δηάδξνκνο επηθνηλσλίαο κεηαμύ δύν ή πεξηζζόηεξσλ ππνζπζηεκάησλ ελόο ειεθηξνληθνύ ππνινγηζηή. Πξαθηηθά, ν δίαπινο είλαη κηα δέζκε ειεθηξηθώλ αγσγώλ (π.ρ. ράιθηλσλ θαισδίσλ) πνπ κεηαθέξνπλ ειεθηξηθά δπαδηθά 25

26 ζήκαηα αλάκεζα ζηηο ππνκνλάδεο πνπ είλαη ζπλδεδεκέλεο επάλσ ηνπ. Πνιιέο θνξέο ν δίαπινο απνθαιείηαη θαη αξηεξία. Έλα βαζηθό ραξαθηεξηζηηθό ηνπ δηαύινπ είλαη όηη είλαη θνηλό κέζν κεηάδνζεο, ην νπνίν κνηξάδνληαη αξθεηέο ζπζθεπέο. Έλα ζήκα ην νπνίν εθπέκπεηαη από κηα ζπζθεπή είλαη δηαζέζηκν γηα ιήςε από όιεο ηηο ππόινηπεο ζπζθεπέο πνπ είλαη ζπλδεδεκέλεο επάλσ ζην δίαπιν. Αλ εθπέκςνπλ δύν ζπζθεπέο ηαπηόρξνλα, ηα ζήκαηά ηνπο ζα επηθαιπθζνύλ θαη ζα γίλνπλ αθαηάιεπηα. Έηζη, είλαη θαλεξό όηη κόλν κία ζπζθεπή ηε θνξά κπνξεί λα εθπέκςεη κε επηηπρία. Τππηθά, έλαο δίαπινο απνηειείηαη από πνιιέο γξακκέο επηθνηλσλίαο. Κάζε γξακκή είλαη ζε ζέζε λα κεηαθέξεη ειεθηξηθά ζήκαηα πνπ αλαπαξηζηνύλ ην δπαδηθό ςεθίν 1 θαη ην δπαδηθό ςεθίν 0. Σε θάπνην ρξνληθό δηάζηεκα κπνξεί λα κεηαδνζεί κηα αθνινπζία δπαδηθώλ ζεκάησλ κε κηα απιή γξακκή. Μεξηθέο θνξέο ζε έλαλ δίαπιν πνιιέο γξακκέο κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηεζνύλ καδί γηα λα κεηαδνζνύλ ηα δπαδηθά ςεθία παξάιιεια (δει. ηαπηόρξνλα). Τα ζπζηήκαηα ππνινγηζηώλ πεξηέρνπλ έλαλ αξηζκό δηαθνξεηηθώλ δηαύισλ, νη νπνίνη παξέρνπλ δηαδξνκέο κεηαμύ ππνκνλάδσλ ζε δηάθνξα επίπεδα ηεο ηεξαξρίαο ηνπ ζπζηήκαηνο ππνινγηζηή. Ο βαζηθόηεξνο από απηνύο ηνπ δηαύινπο είλαη ν δίαπινο ζπζηήκαηνο (system bus), ν νπνίνο απνηειεί ηε ξαρνθνθαιηά ηνπ ππνινγηζηή, θαζώο ζπλδέεη ηα ηξία θύξηα ππνζπζηήκαηα ηνπ: ηελ Κεληξηθή Μνλάδα Δπεμεξγαζίαο, ηε Κύξηα Μλήκε θαη ην ππνζύζηεκα Δηζόδνπ/Δμόδνπ. Δραζηερηόηεηα Δομή του Διαύλου Συςτήματοσ 26

27 Μάζακε όηη έλαο ειεθηξνληθόο ππνινγηζηήο απαξηίδεηαη από ηξία θύξηα ππνζπζηήκαηα: Κεληξηθή Μνλάδα Δπεμεξγαζίαο (CPU), Κύξηα Μλήκε θαη ππνζύζηεκα Δηζόδνπ/Δμόδνπ, ηα νπνία δηαζπλδένληαη κέζσ ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο. Με άιια ιόγηα, ν δίαπινο ζπζηήκαηνο επηηξέπεη ηελ κεηαθνξά δεδνκέλσλ θαη εληνιώλ αλάκεζα ζηνλ επεμεξγαζηή, ηε κλήκε θαη ηηο δηάθνξεο ζπζθεπέο εηζόδνπ/εμόδνπ. Γηα παξάδεηγκα, επηθνηλσλία επάλσ από ην δίαπιν πξαγκαηνπνηείηαη ζε πεξηπηώζεηο όπσο νη παξαθάησ: ν επεμεξγαζηήο ζέιεη λα γξάςεη θάπνηα ηηκή ζε θάπνηα ζέζε κλήκεο ν επεμεξγαζηήο ζέιεη λα δηαβάζεη θάπνηα ηηκή από θάπνηα ζέζε κλήκεο ε κλήκε ζέιεη λα ζηείιεη ζηνλ επεμεξγαζηή ηελ ηηκή πνπ απηόο δήηεζε λα δηαβάζεη θάπνηα ζπζθεπή ζέιεη λα ελεκεξώζεη ηνλ επεμεξγαζηή γηα ηελ ύπαξμε εηζόδνπ Τη είδνπο πιεξνθνξίεο ζεσξείηε όηη ρξεηάδεηαη λα κεηαθέξνληαη κέζα από ην δίαπιν ζε θάζε κία από ηηο παξαπάλσ πεξηπηώζεηο; Παράδεηγκα Η επηθνηλσλία κεηαμύ ηνπ επεμεξγαζηή, ηεο κλήκεο θαη ησλ ζπζθεπώλ εηζόδνπ/εμόδνπ ζε έλα ππνινγηζηηθό ζύζηεκα πξαγκαηνπνηείηαη επάλσ από ηνλ δίαπιν ζπζηήκαηνο. Γηα παξάδεηγκα, όηαλ ν επεμεξγαζηήο ζέιεη λα γξάςεη θάπνηα ηηκή ζηε θύξηα κλήκε, ηόηε ζα πξέπεη λα πξνεηνηκάζεη θαη λα απεπζύλεη ζηε κλήκε κέζσ ηνπ δηαύινπ έλα θαηάιιειν κήλπκα ην νπνίν ζα δίλεη εληνιή λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα εγγξαθή θαη ζα πεξηιακβάλεη όιεο ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο. Αλαιπηηθά, ηα πεξηερόκελα ελόο ηέηνηνπ κελύκαηνο ζα είλαη: ε ηηκή (δεδοκέλα) πνπ ζα γξαθηεί ζηε κλήκε. ε δηεύζσλζε κλήκεο ζηελ νπνία ζα ηνπνζεηεζεί ε παξαπάλσ ηηκή. έλα ζήκα ειέγτοσ ην νπνίν πεξηγξάθεη ηε ιεηηνπξγία πνπ ζέινπκε λα εθηειεζηεί, δειαδή ηελ εγγξαθή ζηε κλήκε. Γεληθά, ηξία είδε πιεξνθνξηώλ κεηαθέξνληαη επάλσ από ην δίαπιν ζπζηήκαηνο: δεδνκέλα, δηεπζύλζεηο θαη ζήκαηα ειέγρνπ. Οη δε γξακκέο ηνπ δηαύινπ δηαθξίλνληαη θη απηέο ζε ηξεηο νκάδεο αλάινγα κε ην είδνο ησλ πιεξνθνξηώλ πνπ ηνπο έρεη αλαηεζεί λα κεηαθέξνπλ. Οπζηαζηηθά ινηπόλ, θάζε δίαπινο ζπζηήκαηνο δηαζέηεη δίασιο δεδοκέλωλ, δίασιο δηεσζύλζεωλ θαη δίασιο ειέγτοσ. 27

28 Θεωρία Σε έλαλ ηππηθό δίαπιν ζπζηήκαηνο, ρξεζηκνπνηείηαη έλαο αξθεηά κεγάινο αξηζκόο από γξακκέο γηα ηελ παξάιιειε κεηαθνξά δεδνκέλσλ θαη εληνιώλ αλάκεζα ζηνλ επεμεξγαζηή, ηε κλήκε θαη ηηο δηάθνξεο ζπζθεπέο εηζόδνπ/εμόδνπ. Παξόιν πνπ ππάξρνπλ πνιινί δηαθνξεηηθνί ζρεδηαζκνί δηαύινπ, ζε νπνηνδήπνηε δίαπιν νη γξακκέο κπνξνύλ λα δηαθξηζνύλ ζε ηξεηο ιεηηνπξγηθέο νκάδεο, αλάινγα κε ην είδνο ησλ πιεξνθνξηώλ πνπ κεηαθέξνπλ. Κάζε κία από απηέο ηηο ηξεηο νκάδεο γξακκώλ απνθαιείηαη θαη ε ίδηα δίαπινο. Έηζη, θάζε δίαπινο ζπζηήκαηνο δηαζέηεη: δίασιο δεδοκέλωλ: παξέρεη κηα δηαδξνκή γηα ηε κεηαθνξά δεδνκέλσλ κεηαμύ ησλ ππνκνλάδσλ. δίασιο δηεσζύλζεωλ: ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ θαζνξηζκό ηεο ζέζεο ηεο θύξηαο κλήκεο από ηελ νπνία ζα δηαβαζηνύλ ή ζηελ νπνία ζα εγγξαθνύλ ηα δεδνκέλα πνπ κεηαθέξεη ν δίαπινο δεδνκέλσλ δίασιος ειέγτοσ: ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε κεηαθνξά ζεκάησλ ειέγρνπ ηα νπνία ζεκαηνδνηνύλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ δηαύινπ. Κάζε ιεηηνπξγία ηνπ δηαύινπ αληηζηνηρεί ζε έλα ζήκα ειέγρνπ. Παράδεηγκα Υπολογιςμόσ εύρουσ διαύλου Μηα ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε κνξθή δηαύινπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο πεξηζζόηεξνπο ζύγρξνλνπο πξνζσπηθνύο ππνινγηζηέο είλαη ν δίαπινο PCI (Peripheral Component Interconnect). 28

29 Ο δίαπινο PCI ζρεδηάζηεθε γηα ζπζηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ κήθνο ιέμεο 32 bits (δειαδή ηα δηάθνξα ππνζπζηήκαηα ηνπ ππνινγηζηή, όπσο ε ΚΜΔ θαη ε κλήκε κεηαθέξνπλ κεηαμύ ηνπο δεδνκέλα ζε κνλάδεο ησλ 32 bits). Γη απηό ην ιόγν, ν δίαπινο δεδνκέλσλ ηνπ PCI δηαζέηεη 32 γξακκέο κεηαθνξάο ή, όπσο ιέκε, έρεη εύξνο 32 bits. Ο δίαπινο δηεπζύλζεσλ ηνπ PCI έρεη θη απηόο εύξνο 32 bits. Απηό ζεκαίλεη όηη ε κέγηζηε πνζόηεηα κλήκεο πνπ κπνξεί λα δηεπζπλζηνδνηεζεί ζε έλα ζύζηεκα πνπ ρξεζηκνπνηεί ηνλ δίαπιν PCI είλαη 232 bytes = bytes = 4 GB. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ε ζρεδίαζε ηνπ δηαύινπ PCI ηνπ επηηξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί ηηο ίδηεο 32 γξακκέο ηόζν γηα ηε κεηαθνξά δεδνκέλσλ όζν θαη γηα ηε κεηαθνξά δηεπζύλζεσλ, ράξε ζε κηα ηερληθή πνιππιεμίαο. Τέινο, Ο δίαπινο PCI δηαζέηεη έλα δίαπιν ειέγρνπ γηα ηε κεηάδνζε εληνιώλ από κηα ζπζθεπή «αθέληε» πξνο κία ζπζθεπή «ζηόρν». Υπνζηεξίδνληαη 12 δηαθνξεηηθέο εληνιέο, θαη γη απηό ην ιόγν ν δίαπινο ειέγρνπ ηνπ PCI έρεη εύξνο [log212] = 4 γξακκέο. Θεωρία Μάζακε όηη έλαο ηππηθόο δίαπινο ζπζηήκαηνο ελζσκαηώλεη ηξία ιεηηνπξγηθά ζύλνια γξακκώλ κεηαθνξάο: έλαλ δίαπιν δεδνκέλσλ, έλαλ δίαπιν δηεπζύλζεσλ θαη έλαλ δίαπιν ειέγρνπ. Τν πιήζνο ησλ γξακκώλ κεηαθνξάο ζε έλα δίαπιν ιέγεηαη εύρος ηνπ δηαύινπ. Γηαθνξεηηθνί ηύπνη δηαύισλ ζπζηήκαηνο έρνπλ δηαθνξεηηθό εύξνο. Τν εύξνο ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ απόδνζε ηνπ ππνινγηζηή, θαζώο θαζνξίδεη πόζε πιεξνθνξία κπνξεί λα κεηαθεξζεί επάλσ από ην δίαπιν ζε θάζε θύθιν εληνιήο. Κάζε γξακκή ηνπ δηαύινπ κεηαθέξεη έλα bit ηε θνξά, επνκέλσο ν δίαπινο κπνξεί λα κεηαθέξεη παξάιιεια ηόζα bit ηε θνξά όζν ην εύξνο ηνπ. Τν εύξνο ηνπ δηαύινπ πξέπεη λα είλαη αξθεηά κηθξό ώζηε ην θόζηνο θαηαζθεπήο λα δηαηεξείηαη ζε ρακειά επίπεδα, αιιά ηαπηνρξόλσο θαη αξθεηά κεγάιν ώζηε νπνηνδήπνηε κήλπκα πνπ αληαιιάζζεηαη κέζσ απηνύ λα κπνξεί λα κεηαθεξζεί νιόθιεξν ζε έλαλ θύθιν. Αλ ην εύξνο ηνπ δηαύινπ ήηαλ κηθξόηεξν από ην κέγεζνο ησλ κελπκάησλ, ηόηε ηα κελύκαηα ζα έπξεπε λα κεηαθέξνληαη ηκεκαηηθά ζε δύν ή 29

30 πεξηζζόηεξνπο θύθινπο, θάηη πνπ ζα επηδξνύζε αξλεηηθά ζηελ απόδνζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Δπνκέλσο ινηπόλ, ην εύξνο ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο δελ επηιέγεηαη απζαίξεηα, αιιά επεξεάδεη θαη από ηα επηζπκεηά ιεηηνπξγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηόζν ηνπ ίδηνπ ηνπ δηαύινπ όζν θαη ησλ δηαζπλδεόκελσλ ππνζπζηεκάησλ, όπσο ηεο Κεληξηθήο Μνλάδαο Δπεμεξγαζίαο θαη ηεο Κύξηαο Μλήκεο. Πην ζπγθεθξηκέλα: ηο εύρος ηοσ δηαύιοσ δεδοκέλωλ ( ) ζπλήζσο είλαη ίζν κε ην κήθνο ιέμεο ηνπ ππνινγηζηή. Σηα ππνινγηζηηθά ζπζηήκαηα, σο ιέμε ραξαθηεξίδνπκε ηε βαζηθή πνζόηεηα πιεξνθνξίαο πνπ ρεηξίδεηαη ν ππνινγηζηήο. Τν κήθνο ιέμεο είλαη βαζηθό αξρηηεθηνληθό ραξαθηεξηζηηθό ηεο ΚΜΔ θαη ηεο κλήκεο. ηο εύρος ηοσ δηαύιοσ δηεσζύλζεωλ ( ) εμαξηάηαη από ην ρώξν δηεπζύλζεσλ ηνπ ππνινγηζηή. Αλ ε κέγηζηε πνζόηεηα κλήκεο πνπ κπνξεί λα δηεπζπλζηνδνηήζεη ν ππνινγηζηήο (ζε bytes) είλαη Μ, ηόηε ν δίαπινο δηεπζύλζεσλ ζα πξέπεη λα έρεη m = [ ] γξακκέο. ηο εύρος ηοσ δηαύιοσ ειέγτοσ ( ) εμαξηάηαη από ην πιήζνο θαη ην είδνο ησλ δηαθνξεηηθώλ εληνιώλ ή ζεκάησλ θαηάζηαζεο πνπ ρξεηάδεηαη λα ππνζηεξίδεη ν δίαπινο. Κάπσο απινπζηεπηηθά, κπνξνύκε λα πνύκε όηη αλ έλαο δίαπινο ππνζηεξίδεη ηε κεηάδνζε n δηαθνξεηηθώλ ζεκάησλ ειέγρνπ, ηόηε ην εύξνο ηνπ δηαύινπ ειέγρνπ δελ κπνξεί λα είλαη κηθξόηεξν από [ ] bits. Άζθεζε Έζησ έλαο ππνινγηζηήο κε ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: κήθνο ιέμεο w = 32 bits κέγηζηε ππνζηεξηδόκελε κλήκε Μ = 16 MB Τα ππνζπζηήκαηα ηνπ ππνινγηζηή ζπλδέεη δίαπινο ζπζηήκαηνο ν νπνίνο ππνζηεξίδεη 14 δηαθνξεηηθά ζήκαηα ειέγρνπ. Πνην είλαη ην ειάρηζην δπλαηό ζπλνιηθό εύξνο ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο; Απάληεζε Θα ππνινγίζνπκε ην ειάρηζην εύξνο ησλ επηκέξνπο δηαύισλ: Δύξνο δηαύινπ δεδνκέλσλ: 30

31 = w = 32 bits Δύξνο δηαύινπ δηεπζύλζεσλ: Η κέγηζηε ππνζηεξηδόκελε πνζόηεηα κλήκεο ηνπ ππνινγηζηή είλαη Μ = 16 MB = 16 x 1024 x 1024 = bytes Άξα νη δηεπζύλζεηο κλήκεο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ππνινγηζηήο έρνπλ κήθνο m = [ ] = [ ] = [24] = 24 bits Δλ ηέιεη, = m = 24 bits Δύξνο δηαύινπ ειέγρνπ: Με δεδνκέλν όηη ν δίαπινο ππνζηεξίδεη n = 14 ζήκαηα ειέγρνπ, έρνπκε: = [ ] = [ ] = [3,81] = 4 bits Τειηθά, ην ειάρηζην εύξνο ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο είλαη: = = 60 bits Δραζηερηόηεηα Δίαυλοι Επέκταςησ Παξόιν πνπ ζηηο πξνεγνύκελεο ζειίδεο δώζακε κεγαιύηεξε βαξύηεηα ζηε δηαζύλδεζε ηεο ΚΜΔ θαη ηεο κλήκεο κέζα από έλα δίαπιν, νη δίαπινη πνπ ζπλδένπλ ηηο πεξηθεξεηαθέο ζπζθεπέο εηζόδνπ/εμόδνπ κε ηελ ΚΜΔ θαη ηε κλήκε παίδνπλ θη απηνί ζεκαληηθό ξόιν. Οη δίαπινη απηνί ραξαθηεξίδνληαη σο δίαπινη επέθηαζεο. Οη ζύγρξνλνη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο ρξεζηκνπνηνύλ κηα κεγάιε πνηθηιία από δηαύινπο επέθηαζεο, νη νπνίνη δηαθνξνπνηνύληαη σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξνζθέξνπλ θαη σο πξνο ηηο ρξήζεηο γηα ηηο νπνίεο πξννξίδνληαη. Σε απηή ηε δξαζηεξηόηεηα, ζα έρεηε ηελ επθαηξία λα εμεξεπλήζεηε κεξηθνύο από ηνπο πην γλσζηνύο ηύπνπο δηαύισλ επέθηαζεο. Φξεζηκνπνηώληαο πιεξνθνξίεο από ην δηαδίθηπν θαη ππνβνεζνύκελνη από ηελ εκπεηξία θαη ηε ινγηθή ζαο, αληηζηνηρήζηε ηνπο ηύπνπο δηαύισλ πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζηήιε Α κε ηηο θσηνγξαθίεο ηνπο ηεο ζηήιεο Β θαη κε ηηο πεξηγξαθέο ηεο ζηήιεο Γ. 31

32 Αςκήςεισ Αξιολόγηςησ 1) Ο δίαπινο είλαη θνηλό κέζν κεηάδνζεο. Απηό ζεκαίλεη όηη είλαη πνιύ δηαδεδνκέλν θαη ππάξρεη ζε όινπο ηνπο ζύγρξνλνπο ειεθηξνληθνύο ππνινγηζηέο. κπνξεί λα ζπλδέζεη νπνηαδήπνηε ζπζθεπή κε νπνηαδήπνηε άιιε. νη ζπζθεπέο πνπ επηθνηλσλνύλ κέζσ απηνύ κπνξνύλ λα εθπέκπνπλ ηαπηόρξνλα. νη ζπζθεπέο πνπ επηθνηλσλνύλ κέζσ απηνύ δελ κπνξνύλ λα εθπέκπνπλ ηαπηόρξνλα. 2) Ο δίαπινο ζπζηήκαηνο ζπλδέεη ην δίαπιν δεδνκέλσλ, ηνλ δίαπιν δηεπζύλζεσλ θαη ηνλ δίαπιν ειέγρνπ. ηελ Κεληξηθή Μνλάδα Δπεμεξγαζίαο κε ηελ Κύξηα Μλήκε. 32

33 ηελ Κεληξηθή Μνλάδα Δπεμεξγαζίαο, ηελ Κύξηα Μλήκε θαη ην ππνζύζηεκα Δηζόδνπ/Δμόδνπ. ηηο ζπζθεπέο Δηζόδνπ/Δμόδνπ κεηαμύ ηνπο. 3) Ο δίαπινο δεδνκέλσλ έρεη εύξνο ίζν κε ηνλ δίαπιν δηεπζύλζεσλ. έρεη εύξνο όζν κηα ιέμε κλήκεο. έρεη κεηαβιεηό εύξνο πνπ εμαξηάηαη από ην κέγεζνο ησλ δεδνκέλσλ πνπ κεηαθέξεη θάζε θνξά. έρεη εύξνο 32 bit. 4) Όηαλ ε ΚΜΔ δεηά λα δηαβάζεη ηελ ηηκή θάπνηαο κεηαβιεηήο απνζεθεπκέλεο ζηε κλήκε, ε ηηκή απηή κεηαθέξεηαη κέζα από ην δίαπιν ζπζηήκαηνο ην δίαπιν δηεπζύλζεσλ ην δίαπιν ειέγρνπ ην δίαπιν επέθηαζεο 5) Πνηα από ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ΓΔΝ επεξεάδνπλ ην εύξνο ηνπ δηαύινπ ζπζηήκαηνο; ην εύξνο ηνπ ρώξνπ δηεπζύλζεσλ ηεο θύξηαο κλήκεο ην κέγεζνο ηεο κλήκεο cache ην αλ ν επεμεξγαζηήο είλαη 32-bit ή 64-bit ν αξηζκόο ζεκάησλ ειέγρνπ ηνπ δηαύινπ 6) Πνηνο από ηνπο παξαθάησ δηαύινπο επέθηαζεο επηηξέπεη ηε ζύλδεζε εμσηεξηθώλ ζθιεξώλ δίζθσλ κε ηνλ ππνινγηζηή; IDE PCI SATA USB 33