Εργαστήριο Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσεων

Transcript

1

2 Ευρετήριο συγγραφέων Hamdan H., 469, 491 Ormeling Ferjan, 7 Άγα Ε., 73 Αγοραστάκης Μ., 305 Αλίτσης Χ., 45 Ανδρονικίδης N., 491 Ανθόπoυλος Θ., 27 Αποστολακάκης Ι., 191 Αχιλλέως Γ., 443 Βαφείδης Α., 469, 491 Γεωργούλα Ο., 51, 191, 199, 291 Γουλιμής Ε., 353 Δανιήλ Ε., 13, 167 Δανιήλ Μ., 27 Δεληκαράογλου Δ., 383 Δινάκης Λ., 63 Ζαπουνίδης Γ., 155 Ζέστας Ν., 341 Θεοδώρου N., 231 Κάβουρας Μ., 409 Καϊμάρης Δ., 51 Καλλιδρομίτου Δ., 401 Καλπάκης Β., 169 Καραδέδος Γ., 51 Καραθανάσης Χ., 331 Καραμαγκιόλας Κ., 93 Καρανικόλας Ν., 63, 83, 93, 109, 119 Κοτζαμάνης Β., 215, 305 Κουκαδάκη M., 491 Κουσουλάκου Α., 25 Κρηνίδης Α., 231 Κρητικάκης Γ., 491 Κυδώνης Μ., 317 Λαφαζάνη Π., 93, 109, 119, 169, 243 Λιβιεράτος Ε., 13, 25, 27, 29, 167 Μανουτσόγλου Ε., 459, 469, 477, 491 Μονοπώλης Δ., 469 Μπιζούρα Α., 459 Μποναζούντας Μ., 401 Μπούσιος Ν., 199 Μπούτουρα Χρ., 155, 167, 231 Μυρίδης Μ., 93, 109, 119, 169 Νάκος Β., 103, 369 Νούση Ε., 401 Ντύκεν Μ.Ν., 215 Οικονόμου N., 491 Παζαρλή Μ., 19, 29, 45, 167 Πανταζής Δ., 331 Παπαδημητρίου Κ., 317, 341, 429 Παπαδόπουλος Κ., 13, 19, 27, 45, 167, 231 Παπαχριστοδούλου Α., 369 Παππά Κ., 45 Παππά Φ., 167 Παππάς Β., 215 Παρασχάκης Ι., 341, 419, 429 Περάκης Κ., 305 Πλούτογλου Ν., 27, 29, 45, 133, 167 Ράμναλης Δ., 93, 109, 119 Ρέντζος Ι., 201 Ρουστάνης Θ., 419 Σαντιμπαντάκης Κ., 331 Σαραφίδης Δ., 83 Σαρηκιάνου Π., 45 Σιάχαλου Σ., 291 Σπανουδάκης Ν., 491 Σπυρίδωνος Ε., 459, 477 Σταθάκης Δ., 331 Τζιαχρής Π., 63 Τομαή Ε., 409 Τσαγκαράκη Α., 103 Τσαγκάρη Γ., 429 Τσακίρη Μ., 199 Τσακίρη-Στρατή Μ., 191, 291 Τσελέπης Α., 169 Τσιβούλα Α., 429 Τσιμογιάννης Β., 231 Τσιούκας Β., 27 Τσολακίδης Γ., 199 Τσολάκης Θ., 419 Τσούλος Λ., 91, 353 Φιλιππακοπούλου Β., 103 Χαλκιάς Χ., 143 Ευρετήριο συγγραφέων 503

3 Περιεχόμενα Εισαγωγικές Ομιλίες Leisure Maps Ferjan Ormeling... 7 Α ΣΥΝΕΔΡΙΑ Επιστροφή στις πατρίδες Χάρτες νοερών επιστροφών: Ένας «νέος» χάρτης για την «παλιά» Μικρά Ασία Κ. Παπαδόπουλος, Ε. Δανιήλ, Ε. Λιβιεράτος Είδωλα αρχαιολογίας στον χάρτη της Εγνατίας οδού Κ. Παπαδόπουλος, Μ. Παζαρλή Ο Χάρτης στη Μεγάλη Ζωγραφική Ε. Λιβιεράτος, Α. Κουσουλάκου Χάρτες και Συλλέκτες: Από το Πάθος στο Σύστημα Ε. Λιβιεράτος, Β. Τσιούκας, Θ. Ανθόπoυλος, Ν. Πλούτογλου, Μ. Δανιήλ, Κ. Παπαδόπουλος Αναλογικοί Χρόνοι της Εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου σε Κινούμενο Χάρτη Μ. Παζαρλή, Ν. Πλούτογλου, Ε. Λιβιεράτος Ηλεκτρονικό Λεξικό Τοπωνυμίων της Χάρτας του Ρήγα Κ. Παπαδόπουλος, Ν. Πλούτογλου, Μ. Παζαρλή, Κ. Παππά, Π. Σαρηκιάνου, Χ. Αλίτσης Περιεχόμενα 1

4 Β ΣΥΝΕΔΡΙΑ Τουριστικοί χάρτες: Το χθες και το σήμερα Ιστορικοί χάρτες και Αρχαιολογική έρευνα Δ. Καϊμάρης, Ο. Γεωργούλα, Γ. Καραδέδος Εικονική Χαρτογραφία. Διερευνώντας νέες λύσεις οπτικοποίησης σε τουριστικούς χάρτες Λ. Δινάκης, Ν. Καρανικόλας, Π. Τζιαχρής Τουριστικός Θεματικός Χάρτης της Βενετίας στο Λος Άντζελες Ε. Άγα Ο τουριστικός χάρτης στο διαδίκτυο. Μία πρόταση για την πόλη της Θεσσαλονίκης Ν. Καρανικόλας, Δ. Σαραφίδης Σχεδιασμός και Υλοποίηση Περιβάλλοντος Ηλεκτρονικού Άτλαντα για Ευρύ Φάσμα Χρηστών Λ. Τσούλος Ο Τουρισμός στο Διαδίκτυο: Ένας Ηλεκτρονικός Τουριστικός Οδηγός για τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κ. Καραμαγκιόλας, Ν. Καρανικόλας, Π. Λαφαζάνη, Μ. Μυρίδης, Δ. Ράμναλης Ψηφιακός Τουριστικός Οδηγός του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας Α. Τσαγκαράκη, Β. Νάκος, Β. Φιλιππακοπούλου Η Θεσσαλονίκη τη Νύχτα: Μια Ηλεκτρονική Χαρτογραφική Περιήγηση Ν. Καρανικόλας, Π. Λαφαζάνη, Μ. Μυρίδης, Δ. Ράμναλης Χάρτες Οδηγοί πόλεων Ν. Καρανικόλας, Π. Λαφαζάνη, Μ. Μυρίδης, Δ. Ράμναλης Τα Υλικά και το Δίπλωμα του Χάρτη: Ευκολία του Χρήστη Ν. Πλούτογλου ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

5 Γ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Χάρτες Περιήγησης Σχεδιασμός Χαρτογράφηση Δικτύου Περιηγητικών Διαδρομών στις Κυκλάδες Χ. Χαλκιάς Ένας Περιηγητικός Χάρτης 1: της περιοχής του Νυμφαίου Γ. Ζαπουνίδης, Χρ. Μπούτουρα Χάρτης οίνου οδηγός Χρ. Μπούτουρα, Κ. Παπαδόπουλος, Ν. Πλούτογλου, Μ. Παζαρλή, Ε. Δανιήλ, Φ. Παππά, Ε. Λιβιεράτος Άτλαντας των Ελληνικών Κρασιών Β. Καλπάκης, Π. Λαφαζάνη, Μ. Μυρίδης, Α. Τσελέπης Λίμνη Κορώνεια και ΕΥ ΖΗΝ Ι. Αποστολακάκης, Μ. Τσακίρη-Στρατή, Ο. Γεωργούλα Δημιουργία τουριστικού εικονοχάρτη του Δήμου Θεσσαλονίκης Ν. Μπούσιος, Γ. Τσολακίδης, Μ. Τσακίρη, Ο. Γεωργούλα Περιεχόμενα 3

6 Δ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Ορειβατικός Τουρισμός Ανάγλυφο Χαρτογραφίες του ευαναγνώστως ζην Ι. Ρέντζος Χαρτογράφηση της φτώχειας στην Αλβανία Μ.Ν. Ντύκεν, Β. Παππάς, Β. Κοτζαμάνης Ανάγλυφος Χάρτης της Ηπείρου Χρ. Μπούτουρα, N. Θεοδώρου, Α. Κρηνίδης, Κ. Παπαδόπουλος, Β. Τσιμογιάννης Το «Ορεινό Τρίγωνο» της Ηπείρου: Κονιτσοχώρια Ζαγοροχώρια Τζουμερκοχώρια - Μέτσοβο Π. Λαφαζάνη ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

7 Η Τηλεπισκόπηση του ΕΥ-ΖΗΝ Ε ΣΥΝΕΔΡΙΑ Χάρτες και Τηλεπισκόπηση Σ. Σιάχαλου, Μ. Τσακίρη-Στρατή, Ο. Γεωργούλα Απογραφή κτιρίων με δορυφορικές εικόνες υψηλής χωρικής ανάλυσης πολεοδομικών συγκροτημάτων: Η περίπτωση των Τιράνων Μ. Αγοραστάκης, Κ. Περάκης, Β. Κοτζαμάνης Μεθοδολογία Σύνταξης Διαγραμμάτων για τη Διάσχιση Φαραγγιών Κ. Παπαδημητρίου, Μ. Κυδώνης Σκίαση ανάγλυφου για ποιοτικό έλεγχο ψηφιακών μοντέλων εδάφους Δ. Σταθάκης, Δ. Πανταζής, Κ. Σαντιμπαντάκης, Χ. Καραθανάσης Περιεχόμενα 5

8 Στ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Χάρτης και Τεχνολογία Ένα σύστημα αναζήτησης τουριστικών πληροφοριών συσχετισμένων με χωροχρονική συνιστώσα, βασισμένο σε χαρτογραφικούς πράκτορες λογισμικού Ν. Ζέστας, Κ. Παπαδημητρίου, Ι. Παρασχάκης Ένα μοντέλο περιεχομένου για την ανάπτυξη κινητού συστήματος χαρτογραφικών πληροφοριών Ε. Γουλιμής, Λ. Τσούλος Ομαδοποίηση Δεδομένων για Χωροπληθείς Χάρτες με τη Μέθοδο των Χαρτών Αυτο-Οργάνωσης Α. Παπαχριστοδούλου, Β. Νάκος Εξελισσόμενες Τεχνικές, πρότυπα, τάσεις και προκλήσεις από το χώρο της Χαρτογραφίας και της Γεωπληροφορικής για την ανάπτυξη Υπηρεσιών Αξιοποίησης της Γεωγραφικής Θέσης Δ. Δεληκαράογλου «Polos»: Integrated platform for location-based services: «The GIS Component» Μ. Μποναζούντας, Δ. Καλλιδρομίτου, Ε. Νούση Πληροφορία στους Θεματικούς Χάρτες και Θεωρία Κατάστασης Ε. Τομαή, Μ. Κάβουρας Παροχή Προσαρμοσμένων Διαδραστικών Χαρτών στο Διαδίκτυο με χρήση της τεχνολογίας των WebGIS Θ. Τσολάκης, Θ. Ρουστάνης, Ι. Παρασχάκης Συνδυασμός Λογισμικών GIS και Χαρτογραφικής Παραγωγής για τη δημιουργία Χαρτών Ευρείας Χρήσης Γ. Τσαγκάρη, Α. Τσιβούλα, Ι. Παρασχάκης, Κ. Παπαδημητρίου Εντοπισμός και Χαρτογράφηση Θέσεων και Διαδρομών Εκτεταμένης Ορατότητας μέσω της Ψηφιακής Υψομετρικής Πληροφορίας των G.I.S. Γ. Αχιλλέως ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

9 Ζ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Ειδική συνεδρία (Ο Χάρτης στη Γεωλογία) Αναλογικός και Ψηφιακός Γεωλογικός Χάρτης του Φαραγγιού της Αγίας Ειρήνης, στις Νότιες Παρυφές των Λευκών Όρεων, ΝΔ Κρήτη Α. Μπιζούρα, Ε. Μανουτσόγλου, Ε. Σπυρίδωνος Χαρτογραφική απεικόνιση καταλληλότητας εδαφών στην περιοχή Βασιλείων του Ν. Ηρακλείου, στα πλαίσια του γενικού πολεοδομικού σχεδιασμού Δ. Μονοπώλης, Ε. Μανουτσόγλου, H. Hamdan, Α. Βαφείδης Tρισδιάστατη μοντελοποίηση της ρηγματογόνου τεκτονικής και χαρτογραφική απεικόνιση των σπογγοαποικιών του Φαραγγιού της Ίμπρου, ΝΔ. Κρήτη Ε. Μανουτσόγλου, Ε. Σπυρίδωνος Γεωφυσική διασκόπηση στο οροπέδιο του Ομαλού, Ν. Χανίων N. Οικονόμου, A. Βαφείδης, Η. Hamdan, N. Ανδρονικίδης, M. Κουκαδάκη, Γ. Κρητικάκης, Ν. Σπανουδάκης, Ε. Μανουτσόγλου Περιεχόμενα 7

10 Ευρετήριο συγγραφέων ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

11 Απογραφή κτιρίων με δορυφορικές εικόνες υψηλής χωρικής ανάλυσης πολεοδομικών συγκροτημάτων: Η περίπτωση των Τιράνων Μ. Αγοραστάκης 1, Κ. Περάκης 2 και Β. Κοτζαμάνης 3 1. Μεταπτυχιακός Φοιτητής, Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (Μ.Α.Ι.Χ.) 2. Επ. Καθηγητής, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 3. Καθηγητής, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Περίληψη Οι πρόσφατες πολιτικές και κοινωνικό-οικονομικές αλλαγές στην γειτονική Αλβανία, συνοδεύτηκαν από μια έντονη γεωγραφική κινητικότητα (εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση). Η μορφή της πρωτεύουσας (Τίρανα) άλλαξε σημαντικά την τελευταία δεκαπενταετία (αύξηση του πληθυσμού, επέκταση του οικιστικού ιστού) και η τελευταία απογραφή πληθυσμού κτιρίων, (2001) αποτύπωσε ως ένα βαθμό τις αλλαγές αυτές, αλλαγές τόσο στα χαρακτηριστικά του πληθυσμού της πόλης, όσο και στα χαρακτηριστικά των κτιρίων της. Στην ανακοίνωση αυτή, παρουσιάζουμε τμήμα από τα πορίσματα ευρύτερης έρευνας που διεξήχθη στο Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Π.Θ. Ειδικότερα, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της συσχέτισης ορισμένων από τα κτιριολογικά απογραφικά χαρακτηριστικά του Π.Σ. (τύπος κλινοσκεπής και ηλικία κτιρίων) με τύπους κάλυψης επιφάνειας που προέκυψαν από επεξεργασία δορυφορικής εικόνας υψηλής ανάλυσης (IKONOS). Τα συμπεράσματα, στην συγκεκριμένη περίπτωση της περιοχής μελέτης, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και επιβεβαιώνουν την χρησιμότητα των δορυφορικών εικόνων για την ανάλυση του δομημένου αστικού χώρου όταν συνδυάζονται με πρωτογενή δεδομένα (απογραφικά η δειγματοληπτικά στοιχεία). Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε, μπορεί να οδηγήσει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις στον προσδιορισμό του συνόλου των κτιριακών χαρακτηριστικών του αστικού χώρου στα μέσο- απογραφικά διαστήματα. Με την εργασία μας αυτή, επιχειρήθηκε επομένως μία πρώτη διερεύνηση της δυνατότητας υποκατάστασης των δεδομένων που συλλέγονται με τις κλασσικές απογραφικές μεθόδους από στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων υψηλής ευκρίνειας. Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 305

12 Abstract The recent political and socioeconomic changes in Albania were accompanied by strong, geographically based, population movements (internal and external migration). The urban structure of the capital (Tirana), has changed significantly the past fifteen years (increase in population, growth of the urban web); the most recent population and housing census (2001), outlined up to a certain degree those changes, as far as, the characteristics of the population and building stock, were concerned. In this announcement, we present parts of the findings, of extensive research conducted in the Laboratory of Demographic and Social Analysis (LDSA), of the University of Thessaly. More specifically, we present the results from correlating, parts of the buildings census data to cover types, which have stemmed from analyzing a high-resolution satellite image (IKONOS). In the particular study area (Tirana), the derived results are quite interesting and confirm the ability and usefulness of high-resolution satellite imagery, to analyze thoroughly, the urban environments, when they are combined with raw data (census or sampling data). The methodology introduced, can lead, under certain circumstances, to the assessment of the building stock even in periods between censuses. Therefore, with this specific analysis, an attempt was made to investigate the possibility of substituting the data collected by classical census methods, for those derived of the analyzing high-resolution satellite imagery. 1. Εισαγωγή Τα πολεοδομικά συγκροτήματα, λόγω της ανθρωπογενούς δραστηριότητας, αποτελούν μία περίπλοκη οντότητα φυσικό-γεωγραφικών και κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών. Οι δορυφορικές εικόνες, ειδικότερα αυτές της υψηλής χωρικής ανάλυσης, επιτρέπουν την λεπτομερή μελέτη, αποτύπωση και καταγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών, διαμέσου της αναγνώρισης και εξαγωγής συμπερασμάτων για τις καλύψεις γης. Ό- σον αφορά τα μη-φυσικά χαρακτηριστικά, είναι προφανές, ότι δεν δύναται να «συλληφθούν» από δορυφορικές εικόνες. Κύριες πηγές στην περίπτωση αυτή είναι οι απογραφές πληθυσμού και συμπληρωματικά οι δειγματοληπτικές έρευνες. Οι πηγές αυτές, μας δίδουν την δυνατότητα να εξετάσουμε ακόμη και τα χαμηλότερα χωρικά επίπεδα μια πόλης (π.χ. απογραφικό τομέα ή οικοδομικό τετράγωνο) δημιουργώντας, με την χρήση των κατάλληλων στατιστικών μεθόδων, το κοινωνικοοικονομικό και δημογραφικό προφίλ του αστικού χώρου. Οι ίδιες αυτές πηγές, ιδιαίτερα δε οι απογραφές, συλλέγουν πληροφορίες και για τμήματα του δομημένου χώρου, (κατοικίες και κτίρια). Η σύνδεση των δορυφορικών εικόνων και των απογραφών, στα πλαίσια μίας ευρύτερης ανάλυσης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΠΣ) στις δύο τελευταίες δεκαετίες συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της έρευνας στο πεδίο αυτό [1]. Η χρησιμοποίηση των δορυφορικών εικόνων για την ανάλυση του δομημένου χώρου στα αστικά συγκροτήματα, με την βοήθεια των ΓΠΣ και την παράλληλη χρησιμοποίηση των απογραφικών δεδομένων, έχουν δώσει ικανοποι ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

13 ητικά συμπεράσματα, επιτρέποντας την εκτίμηση π.χ. των πληθυσμιακών χωρικών κατανομών και της πυκνότητας [2] ως και της ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα [3]. Το κοινό σημείο αναφοράς τόσο των δορυφορικών εικόνων, όσο και των απογραφών, είναι οι καλύψεις γης, που χρησιμοποιούνται και ως συνδετικός κρίκος με τα ΓΠΣ για την ανάλυση και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Στην ανακοίνωση αυτή, διερευνάται η σχέση ανάμεσα σε μία κατηγορία κάλυψης γης (κτίρια-οροφές) και την «ηλικία» του πληθυσμού των κτιρίων. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήσαμε προέρχονται αφενός μεν από την τελευταία απογραφή (2001) της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Αλβανίας (INSTAT), αφετέρου δε από δορυφορική εικόνα υψηλής ανάλυσης IKONOS. 2. Η πόλη των Τιράνων Τα Τίρανα είναι η πρωτεύουσα της Αλβανίας και ταυτόχρονα το διοικητικό, πολιτισμικό και κοινωνικοοικονομικό κέντρο της χώρας. Βρίσκεται στο κέντρο περίπου της χώρας, 110 μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πόλη καλύπτει σήμερα (απογραφή 2001) έκταση 41,8 τετρ. χλμ. και διοικητικά χωρίζεται σε 11 μικρότερους Δήμους (mini-municipalities) [4]. Ο αστικός χώρος που εξετάζουμε, συγκεντρώνει ένα συνολικό αριθμό κτιρίων, σύμφωνα με την απογραφή του Μετά το 1990, η οικοδομική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της πόλης και ειδικότερα περιφερειακά του κέντρου, εκτινάχθηκε στα ύψη, με αποτέλεσμα το 51,05% του κτιριακού αποθέματος να έχει κατασκευαστεί την τελευταία δεκαετία ( βλ. χάρτη 1). Όσον αφορά το συνολικό κτιριακό απόθεμα της πρωτεύουσας, ο αστικός χώρος παρουσιάζει μία ενδιαφέρουσα ιδιορρυθμία. Μελετώντας σε εθνικό επίπεδο την ηλικία κατασκευής των κτιρίων, τα Τίρανα κατέχουν την πρώτη θέση ταυτόχρονα και στα νέα και στα παλαιότερα οικοδομημένα περιβάλλοντα [5]. Χάρτης 1: Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα μετά το 1990, ανά απογραφικό τομέα Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 307

14 Διάφοροι παράγοντες επηρέασαν αυτή την οικοδομική έκρηξη. Κατά την διάρκεια της διαδικασίας της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής μετάβασης της χώρας πραγματοποιήθηκαν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού. Οι εσωτερικοί μετανάστες κατευθύνθηκαν κυρίως στην περιοχή των Τιράνων και δευτερευόντως στην περιοχή του Δυρραχίου, οι δε εξωτερικοί στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η εξωτερική μετανάστευση σε μια πρώτη φάση, ήταν σημαντικά υψηλότερη της εσωτερικής ενώ, μετά την σταθεροποίησή της αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα της ανακατανομής του πληθυσμού στο χώρο [6]. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, το 45% των εσωτερικών μεταναστών της περιόδου εγκαταστάθηκε στην αστική περιοχή των Τιράνων με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να αυξηθεί κατά 43,4%, ανάμεσα στο 1989 έως 2001 (από σε κατοίκους). 3. Δεδομένα και τυπολογία καλύψεων γης 3.1 Δεδομένα Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία είναι: α) Καταγραφές και Μετρήσεις από επιτόπιες δειγματοληψίες. β) Δεδομένα της απογραφής Πληθυσμού-Κτιρίων (Απρίλιος 2001, Στατιστική Υπηρεσία της Αλβανίας/INSTAT). 1 γ) Πανχρωματική και Πολυφασματική εικόνα του δορυφόρου IKONOS, με λήψη Ιουνίου Η χρονική υστέρηση των δύο μηνών, ανάμεσα στην απογραφή και την λήψη της δορυφορικής εικόνας, δεν επηρεάζει την συγκεκριμένη ανάλυση, λόγω των σχετικά μικρών αλλαγών των φυσικών χαρακτηριστικών του ευρύτερου αστικού χώρου των Τιράνων. Παράλληλα όπως φαίνεται και από τα στοιχεία της απογραφής, η οικοδομική δραστηριότητα στους μήνες που προηγήθηκαν αυτής ήταν περιορισμένη και δεν υπάρχουν ενδείξεις για έκρηξή της στο δίμηνο Απρίλιος Ιούνιος Ταυτόχρονα για την ανάλυση και παρουσίαση των δεδομένων, χορηγήθηκε διανυσματικό ψηφιακό χαρτογραφικό υπόβαθρο από την INSTAT, σε μορφή συμβατή με Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, που περιέχει τους απογραφικούς τομείς. 3.2 Τυπολογία καλύψεων γης Η σύνδεση χωρικών χαρακτηριστικών που προκύπτουν από υψηλής χωρικής ανάλυσης δορυφορικές εικόνες, με αντίστοιχα απογραφικά δεδομένα, είναι δυνατή υπό προϋποθέσεις. 3 1 Το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ), στο τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, διαθέτει τα πρωτογενή δεδομένα της απογραφής του 2001 σε επίπεδο records. 2 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον δορυφόρο IKONOS, βλ. 3 Οι βασικές προϋποθέσεις είναι α) η χωρική συμβατότητα των απογραφικών και δορυφορικών δεδομένων και β) η σύμπτωση των χωρικών μεταβλητών που προέρχονται είτε από δεδομένα απογραφών είτε, από ανάλυση δορυφορικών εικόνων ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

15 Με το ερωτηματολόγιο της απογραφής [7] που αναφέρεται στον πληθυσμό των κτιρίων (βλ παρακάτω εικόνα), συλλέχθηκαν στοιχεία τόσο για τον τύπο τους όσο και για τα χαρακτηριστικά τους (τύπος οροφής, τύπος υλικού, περίοδος κατασκευής και αριθμός ορόφων). Εικόνα 1: Ερωτηματολόγιο Απογραφής κτιρίων Για την ανακοίνωση αυτή επεξεργαστήκαμε τα απογραφικά δεδομένα που αναφέρονται αφενός μεν, στον τύπο της κλινοσκεπής αφετέρου δε, στην περίοδο κατασκευής των κτιρίων. Ειδικότερα: Η πρώτη μεταβλητή, (βλ. ομάδα 2 «Building Character Χαρακτηριστικά Κτιρίου» του ερωτηματολογίου) διαχωρίζει τα κτίρια σε τέσσερις κατηγορίες: 1. Σοβατισμένο κτίριο με όχι επίπεδη οροφή 2. Σοβατισμένο κτίριο με επίπεδη οροφή (ταράτσα) 3. Μη σοβατισμένο κτίριο που δεν διαθέτει επίπεδη οροφή 4. Μη σοβατισμένο κτίριο που διαθέτει επίπεδη οροφή Η δεύτερη μεταβλητή (βλ. ομάδα 5 του ερωτηματολογίου «Time of construction - Περίοδος Κατασκευής») διαχωρίζει τα κτίρια σε πέντε κατηγορίες: 1. Κατασκευασμένα προ του Κατασκευασμένα προ του Κατασκευασμένα προ του Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 309

16 4. Κατασκευασμένα προ του Κατασκευασμένα μετά το 1990 Με βάση την επεξεργασία που πραγματοποιήθηκε (βλ. πίνακες 3,4,5), προέκυψε ι- σχυρή συσχέτιση ανάμεσα στα κτίρια με επίπεδη οροφή και σε αυτά που κατασκευάσθηκαν προ του 1960 και μετά του Συνδέοντας τις μεταβλητές που προέκυψαν από την ανάλυση της δορυφορικής εικόνας με αυτές που προέκυψαν από την επεξεργασία των δεδομένων της απογραφής, ορίστηκε μια πρώτη τυπολογία καλύψεων γης (βλ. πίνακα 1) 4. Όπως φαίνεται και από τον παρατιθέμενο πίνακα, η μετά την χρωματική σύνθεση (true color composite) εικόνα επέτρεψε των διαχωρισμό των κτιρίων σε δύο επιπλέον Α/Α 1 Όνομα Ασφαλτοστρωμένοι Χώροι 2 Χωματόδρομοι Πίνακας 1: Τυπολογία καλύψεων γης Περιγραφή σύμφωνα με τη χρωματική σύνθεση σε φυσικές αποχρώσεις ( true color composite) Επικαλυμμένοι χώροι με άσφαλτο: κύριοι οδικοί άξονες, πλατείες κλπ. Δευτερεύοντες οδικοί άξονες, επικαλυπτόμενοι με χώμα, απουσία ασφάλτου, 3 Λευκές Οροφές Οροφές επίπεδες με ταράτσα 4 Μαύρες Οροφές Οροφές επίπεδες επικαλυπτόμενες με στρώμα πίσσας 5 6 Σκουρόχρωμο Κεραμίδι Ανοικτόχρωμο Κεραμίδι Μη επίπεδες Οροφές με κάλυψη σκουρόχρωμου κεραμιδιού Μη επίπεδες-οροφές με κάλυψη ανοικτόχρωμου κεραμιδιού 7 Κόκκινο Κεραμίδι Μη επίπεδες Οροφές με κάλυψη κόκκινου κεραμιδιού 8 Τσίγκος και λοιπές μεταλλικές οροφές Οροφές με μεταλλική επικάλυψη 9 Αστικό Πράσινο Βλάστηση η οποία εντοπίζεται στο εσωτερικού του αστικού ιστού 10 Λοιπή Βλάστηση Βλάστηση η οποία εντοπίζεται στην περιμετρικά του αστικού ιστού 11 Σκίαση Κτιρίων 12 Αδόμητη γη Μη δομημένος αστικός χώρος 4 Στον πίνακα αυτόν φαίνονται και οι λοιπές κατηγορίες καλύψεων γης εκτός αυτών που περιλαμβάνουν κτιριακές κατασκευές. Είναι προφανές, ότι πρόκειται για μία γενική τυπολογία που δεν εξετάζει τις μικρής έκτασης, ενδεχομένως, υπό-κατηγορίες ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

17 κατηγορίες: κτίρια με λευκές και κτίρια με μαύρες οροφές. Παράλληλα οι μη-επίπεδες οροφές διαχωρίστηκαν με την ίδια μέθοδο, ανάλογα με την φυσική τους απόχρωση σε οροφές με σκουρόχρωμο, ανοικτόχρωμο, κόκκινο κεραμίδι και οροφές με μεταλλική επικάλυψη. Ο διαχωρισμός αυτός χρησιμοποιήθηκε, όπως φαίνεται και από τον πίνακα, για τη δημιουργία μίας πρώτης τυπολογίας καλύψεων γης. Η τυπολογία αυτή προέκυψε επομένως από το συνδυασμό μεταβλητών που δημιουργήθηκαν χρησιμοποιώντας την χρωματική σύνθεση σε φυσικές αποχρώσεις, με απογραφικές μεταβλητές (τύπος οροφής και χρονολογία κατασκευής). 4. Μεθοδολογία Τα πλεονεκτήματα που προσέφεραν οι επιτόπιες δειγματοληψίες στον προσδιορισμό της τυπολογίας και της ανάλυσης - ταξινόμησης των καλύψεων γης στη πόλη των Τιράνων αφενός, και η πρόσβαση στα αρχεία της INSTAT αφετέρου, οδήγησαν στην εφαρμογή επιβλεπόμενων μεθόδων ταξινόμησης στη διαθέσιμη δορυφορική εικόνα. Οι κλασσικές επιβλεπόμενες μέθοδοι ταξινόμησης απαιτούν για την εφαρμογή τους, την δημιουργία φασματικών υπογραφών για κάθε κάλυψη γης, της περιοχής μελέτης. Η δημιουργία δε, των φασματικών υπογραφών προϋποθέτει την οριοθέτηση δειγματοληπτικών περιοχών τόσο αντιπροσωπευτικών όσο και ομογενών, που να εμπεριέχονται σε κάθε κάλυψη γης. Η επιλογή των δειγματοληπτικών περιοχών, στη συγκεκριμένη έρευνα, λόγω της πρόσβασης και χωρικής γνώσης της περιοχής, πραγματοποιήθηκε με στρωματοποιημένη μέθοδο δειγματοληψίας σε δύο επίπεδα. Η περιοχή μελέτης, διαχωρίστηκε σε στρώματα τα οποία ουσιαστικά συμπίπτουν με τις καλύψεις γης που ορίσαμε, πιλοτικά, σε τρεις διοικητικές ενότητες (mini-municipalities), που περιέχουν 270 συνολικά απογραφικούς τομείς 5. Πιο συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν δειγματοληπτικές περιοχές από κάθε κάλυψη γης, με τυχαία δειγματοληψία στο εσωτερικό κάθε διοικητικής ενότητας. Κάθε δειγματοληπτική περιοχή, περιέχει ένα τυχαίο αριθμό απογραφικών τομέων. Από τρεις πλέον χρησιμοποιούμενες μεθόδους επιβλεπόμενης ταξινόμησης, εφαρμόστηκε μόνον αυτή της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood), γιατί έδωσε την δυνατότητα εισαγωγής πιθανοτικών βαρών που αντιστοιχούν σε κάθε κάλυψη γης, έτσι ώστε μετά από αρκετές επαναλήψεις της μεθόδου, να επιλεγεί η πλέον αξιόπιστη ταξινομημένη εικόνα (βλ. χάρτη 2). 4.1 Ακρίβεια ταξινόμησης Η υψηλή χωρική διακριτική ικανότητα της διαθέσιμης εικόνας, η δειγματοληπτική εργασία, η βοηθητική συμβολή από εξωγενείς πληροφορίες (όπως συγκεντρωτικά αποτελέσματα της ΙNSTAT ανά απογραφικό τομέα), οδήγησαν στην ικανοποιητικά αξιόπιστη επιλογή των δειγματοληπτικών περιοχών. Αυτό αποδεικνύεται και από τον πίνακα σφαλμάτων (error matrix) της ταξινόμησης, ο οποίος δημιουργήθηκε από το χρησιμοποιηθέν λογισμικό με μονάδα λήψης το εικονοστοιχείο -pixel- (και συγκεκριμένα την επιλογή 5 Συνολικά η πόλη των Τιράνων περιλαμβάνει 11 διοικητικές ενότητες, μίνι-δήμους, (mini-municipalities) και 1137 απογραφικούς τομείς Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 311

18 Χάρτης 2: Τελική ταξινομημένη εικόνα 1024 τυχαίων εικονοστοιχείων). Η συνολική ακρίβεια της ταξινόμησης (overall accuracy) σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα είναι 87%, ενώ ο δείκτης συμφωνίας Κάππα (Kappa Index of agreement) [8], οι τιμές του οποίου κυμαίνονται από 0 έως 1, λαμβάνει στη συγκεκριμένη περίπτωση την ικανοποιητική τιμή 0,84. Καλύψεις Γης Πίνακας 2: Πίνακας Σφαλμάτων (error matrix) Καλύψεις Γης ,8,9,10,11 3 Σύνολο ,8,9,10, Σύνολο ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

19 Διαρροές παρατηρούνται μεταξύ των καλύψεων 2 και 12 (Χωματόδρομοι και Αδόμητη γη αντίστοιχα) όπως επίσης και ανάμεσα στις παραπάνω καλύψεις προς και από τους τύπους 7,8,9,10,11 (βλ πίνακα 1). Το μεγαλύτερο μέρος των διαρροών αυτών, οφείλεται στην παρουσία διάσπαρτης βλάστησης αλλά και στα αυξημένα επίπεδα υγρασίας. Παράλληλα, στο εσωτερικό του αστικού ιστού τα αδόμητα τεμάχια, περιλαμβάνουν χώμα το οποίο αν και διαχωρίζεται, μερικώς, σε επίπεδο φασματικών τιμών, προφανώς εντοπίζεται και στο εσωτερικό των χωματόδρομων. Η αναγνώριση των συγκεκριμένων διαρροών, επαληθεύτηκε μετά την εφαρμογή του μετασχηματισμού Tasseled Cap [9], με την χρησιμοποίηση των κατάλληλων συντελεστών [10], τροποποιημένων ειδικά για δορυφορικές εικόνες IKONOS 5. Αποτελέσματα Για την εξαγωγή των τελικών αποτελεσμάτων, υπολογίσθηκε το ποσοστό των εικονοστοιχείων για τις καλύψεις γης στην ταξινομημένη εικόνα. Η ύπαρξη συσχέτισης, μεταξύ της ηλικίας κτιρίων και των τύπων οροφής ορίστηκε με τον συντελεστή συσχέτισης του K. Pearson (στους πίνακες 3, 4, 5 παρουσιάζονται οι συντελεστές αυτοί). Από την συσχέτιση των τεσσάρων τύπων οροφής (3,4,5 και 6, βλ. πίνακα 1) με τα κτιριακά απογραφικά δεδομένα (ηλικία κατασκευής και τύπος οροφής), οι τρεις έδωσαν πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα: οι τιμές για τους συντελεστές K. Pearson είναι 0,908, 0,858 και 0,805 α- ντίστοιχα. Αντιθέτως ο τύπος ανοικτόχρωμο κεραμίδι (τύπος 6) δεν έδωσε σαφείς ενδείξεις θετικής ή αρνητικής συσχέτισης με την ηλικία των κτιρίων 6. Στους πίνακες που παραθέτουμε φαίνονται καθαρά οι ισχυρές θετικές συσχετίσεις ανάμεσα στους τύπους των κτιρίων αναλόγως των χαρακτηριστικών της οροφής τους (τύποι που προέκυψαν από την χρωματική σύνθεση και την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας) με την ηλικία κατασκευής των κτιρίων όπως καταγράφηκε στην απογραφή του Πίνακας 3: Πίνακας Συσχέτισης, % κτιρίων κατασκευασμένα > 1990 Χ Κτίρια με λευκές οροφές / απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα μετά το 1990, ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως λευκές οροφές ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα μετά το 1990, ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως λευκές οροφές ανά απογραφικό τομέα 1 0,908 0, Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα κτίρια με οροφές από ανοικτόχρωμο κεραμίδι, δεν κατασκευάσθηκαν σε κάποια συγκεκριμένη περίοδο από αυτές που υπάρχουν στην απογραφή. Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 313

20 Πίνακας 4: Πίνακας Συσχέτισης, % κτιρίων κατασκευασμένα < 1960, Κτίρια με μαύρες οροφές / απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα πριν το 1960, ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως μαύρες οροφές ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα πριν το 1960, ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως μαύρες οροφές ανά απογραφικό τομέα 1 0,858 0,858 1 Πίνακας 5: Πίνακας Συσχέτισης, % κτιρίων κατασκευασμένα < 1960, Κτίρια με οροφές από σκούρο κεραμίδι/ απογραφικό τομέα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως σκούρο κεραμίδι ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα πριν το 1960, ανά απογραφικό τομέα 6. Συμπεράσματα Ποσοστό ταξινομημένων εικονοστοιχείων ως σκούρο κεραμίδι ανά απογραφικό τομέα Ποσοστό κτιρίων κατασκευασμένα πριν το 1960, ανά απογραφικό τομέα 1 0,805 0,805 1 Οι δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον διαχωρισμό των καλύψεων γης, μετά από ταξινόμηση, στο εσωτερικό των πολεοδομικών συγκροτημάτων. Η μελέτη της πόλης των Τιράνων αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα συνδυασμού απογραφικών δεδομένων με κτιριακά χαρακτηριστικά που προέκυψαν από την ανάλυση δορυφορικής εικόνας. Έτσι, είναι δυνατή η αναγνώριση αλλά και ο χωρικός εντοπισμός του «παλαιού» και του «νέου» σχετικά κτιριακού αποθέματος μέσα από την ταξινομημένη εικόνα, με ταυτόχρονο ποσοτικό προσδιορισμό τύπου οροφής και περιόδου κατασκευής. Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε, μπορεί να οδηγήσει κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις στον προσδιορισμό του συνόλου των κτιριακών χαρακτηριστικών του αστικού χώρου χωρίς την διενέργεια «κλασσικής» απογραφής. Με την παρούσα έρευνα, επιχειρή ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του ευ ζην, Νοεμβρίου 2004

21 θηκε μία πρώτη διερεύνηση της δυνατότητας υποκατάστασης των δεδομένων που συλλέγονται με τις κλασσικές απογραφικές μεθόδους από στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων υψηλής ευκρίνειας. Ένα συμπληρωματικό ερώτημα που μπορεί να τεθεί (ερώτημα που ξεπερνά όμως τα όρια της εργασίας αυτής, και απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση), είναι το εξής. Είναι δυνατόν η τυπολογία του δομημένου χώρου, που προκύπτει από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων υψηλής ευκρίνειας, να συσχετιστεί με τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και αν ναι, είναι δυνατόν μέσα από την δορυφορική τηλεπισκόπιση να εκτιμήσουμε στο μέσο-απογραφικό διάστημα την κοινωνικοοικονομική δομή του πληθυσμού της περιοχής μελέτης; Βιβλιογραφία [1] Yuan Y., Smith R., Limp F., 1997, Remodeling census population with spatial information from Landsat TM imagery, Computer Environment and Urban Systems, Vol. 21, pp [2] Jensen, J.R., Cowen, D.C., 1999, Remote sensing of urban suburban infrastructure and socio-economic attributes, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, Vol. 65, pp [3] Lo P. C., Faber J. B., 1997, Integration of Landsat Thematic Mapper and Census Data for Quality of Life Assessment, Remote Sensing of Environment, Vol. 62, pp [4] INSTAT, 2002, The Population of Albania in Main results of the population and housing census, Tirana [5] Felstehausen H., 1999, Urban Growth and Land Use Changes in Tirana, Albania: With Cases Describing Urban Land Claims, Land Tenure Center, Working Paper No. 31, University of Wisconsin-Madison, USA [6] Carleto C., Davis B., Stampini M., Trento S., Zezza A., 2004, Internal Mobility and International Migration in Albania, Agricultural and Development Economics Division, The Food and Agriculture Organization of the United Nations, pp. διαθέσιμο στο τελευταία πρόσβαση 18/09/2004 [7] INSTAT, 2001, Census 2001 Enumerator Hand Book, Tirana [8] Congalton R.G., Green K., 1999, Assessing the Accuracy of Remotely Sensed Data: Principles and Practices, Lewis Publishers, pp [9] Crist, E.P. & Kauth R.J., 1986, The Tasselled Cap De-Mystified, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, Vol. 52 pp [10] Horne J. H., 2003, A Tasseled Cap Transformation for IKONOS images, A.S.P.R.S Annual Conference Proceedings, May, Anchorage, Alaska, διαθέσιμο στο τελευταία πρόσβαση 09/08/2004 Χάρτες και Τηλεπισκόπηση 315