Αποκατάσταση τοπίου τμήματος παρόχθιας περιοχής του Ξηροποτάμου (Αδριανής Νικηφόρου) Δήμου Παρανεστίου με στόχο τη δημιουργία ευκολιών αναψυχής

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. Καβάλας Τμήμα Αρχιτεκτονικής τοπίου Αποκατάσταση τοπίου τμήματος παρόχθιας περιοχής του Ξηροποτάμου (Αδριανής Νικηφόρου) Δήμου Παρανεστίου με στόχο τη δημιουργία ευκολιών αναψυχής ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Στογιάννη Αγγελικής ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Χατζηφιλιππίδης Γρηγόριoς Ιακωβόγλου Βαλασία ΔΡΑΜΑ, ΜΑΙΟΣ 2012

2 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ Αποκατάσταση τοπίου τμήματος παρόχθιας περιοχής του Ξηροποτάμου (Αδριανής Νικηφόρου) Δήμου Παρανεστίου με στόχο τη δημιουργία ευκολιών αναψυχής ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : Στογιάννη Αγγελική ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Χατζηφιλιππίδης Γρηγόριoς ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : Ιακωβόγλου Βαλασία ΔΡΑΜΑ, ΜΑΙΟΣ 2012

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της εργασίας είναι η ανεύρεση λύσεων για την αποκατάσταση των τοπίων του χειμάρρου Ξηροποτάμου, στο τμήμα Αδριανής Νικηφόρου του Δήμου, με στόχο την δημιουργία αναψυχικών, αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η συλλογή στοιχείων από επιτόπιες έρευνες, βιβλιογραφικές αναφορές και επαφές με φορείς και κατοίκους, βοήθησε στην σύλληψη της ιδέας και τον σχεδιασμό της πρότασης. Η πρόταση περιλαμβάνει τον καθαρισμό του χειμάρρου από απορρίμματα και νεκρή βλάστηση, συμπλήρωση της βλάστησης, επεξεργασία των λυμάτων με τη μέθοδο της ενεργού ιλύος διακοπτόμενου αερισμού SBR ( Compact ) και συμπληρωματικά με τεχνητό υγροβιότοπο κατακόρυφης υπόγειας ροής, ένα γραμμικό πάρκο με πεζόδρομο/ποδηλατόδρομο ο οποίος ενώνει τον χώρο της ενημέρωσης/περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τους κήπους των βιολογικών καθαρισμών, έκταση υπαίθριου γεύματος με τις συμπληρωματικές δραστηριότητες (τον Μάη), μια λίμνη, την περιοχή άθλησης, την παιδική χαρά, έναν υπαίθριο εκθεσιακό χώρο, και τον υπαίθριο χώρο εκδηλώσεων. Η γεωργική ζώνη που επηρεάζει άμεσα τον χείμαρρο προτείνεται να καλλιεργείτε με Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παραγωγής. Στην οικιστική ζώνη δημιουργείται αγροτικό μουσείο, αναπτύσσεται οινικός και πολιτισμικός τουρισμός και λειτουργούν μικρά αναψυκτήρια και εστιατόρια με τοπικά εδέσματα και ποτά. ABSTRACT This project aims to find solutions to restore the landscape of the river Xiropotamou section Adriani - Nikiforos of the Municipality, aimed at creating recreational, sporting and cultural activities. The collection of data from field surveys, bibliographic references and contacts with agencies and residents, assisted in the conception and plan of the proposal. The proposal includes: cleaning the stream of waste and dead vegetation, completion of vegetation, waste water treatment by the method of intermittent aeration of activated sludge SBR (Styrene-Butadiene Rubber) (Compact) and in addition to artificial vertical subsurface flow wetland, a linear park with pedestrian / cycle route which connects the area of information / environmental education, the gardens of biological treatments, in May an area for outdoor meal and complementary activities, lake, fitness area, playground, an outdoor exhibition space, and area for outdoor events. The agricultural area that directly affects the stream is proposed to be cultivated with Integrated Production Management. In the residential zone an agricultural museum is built, cultural and wine s tourism is developed and small bars and restaurants are opened serving local dishes and drinks. 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 2 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 8 Ευρήματα από ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία 8 3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Διεθνή παραδείγματα Ελληνικά παραδείγματα 16 4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 25 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Περιγραφή ευρύτερης περιοχής Θέση της περιοχής μελέτης Διοικητικό καθεστώς Ιδιοκτησιακό καθεστώς Χρήσεις γης Αβιοτικό Περιβάλλον Μορφολογία του εδάφους Γεωλογικά στοιχεία Υδρογεωλογικά Υδρογραφικά στοιχεία Φυσικοί πόροι Κλιματολογικά χαρακτηριστικά Περιοχές / θέσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Βιοτικό Περιβάλλον Χλωρίδα Πανίδα Ανθρωπογενές Περιβάλλον Ιστορία και πολιτισμός Δημογραφία Υποδομές, έργα και ανάπτυξη Κίνδυνοι για την περιοχή Προβλήματα και περιορισμοί Συμπεράσματα 82 3

5 5.12 Τμηματική παρουσίαση περιοχής μελέτης 83 6 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ & ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ιδεόγραμμα Προτεινόμενα έργα Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης Πρόσβαση Έργα της Α Ζώνης Καθαρισμός και απομάκρυνση των στοιχείων που ρυπαίνουν το περιβάλλον Κέντρο Ενημέρωσης Επισκεπτών και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Βιολογικός καθαρισμός Αδριανής κήπος με παραδοσιακά γεωργικά φυτά Βελτίωση χώρου εστίασης (Μάης) Τεχνητή λίμνη Βιολογικός καθαρισμός Νικηφόρου-Αθλητικός χώρος Παιδική χαρά-υπαίθριος εκθεσιακός χώρος 105 Αποκατάσταση λατομείου Κατασκευή χώρου υπαίθριων εκδηλώσεων Βελτίωση θρησκευτικών χώρων 112 Κατασκευή πεζόδρομου / ποδηλατόδρομου και δικτύου μονοπατιών Εξοπλισμός - Υλικά Έργα της Β Ζώνης Έργα της Γ Ζώνης Τμηματική παρουσίαση σχεδίου Γενικής Οργάνωσης 122 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 127 4

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η υποβάθμιση του χειμάρρου Ξηροποτάμου με αμμοληψίες, εξορυκτικές δραστηριότητες, γεωτρήσεις, απόρριψη οικιακών και κτηνοτροφικών απορριμμάτων και λυμάτων, και η εγκατάλειψη από τις αρμόδιες υπηρεσίες, σε συνδυασμό με την καταγωγή μου από την Αδριανή, έδωσαν το ερέθισμα για την εκπόνηση αυτής της εργασίας. Μια εργασία της σχολής για το περιαστικό πράσινο, ήταν η πρώτη επαφή με τον χείμαρρο (φωτογραφικό υλικό της οποίας χρησιμοποίησα στην εργασία αυτή), ο οποίος μου κέντρισε το ενδιαφέρον με τα σύνθετα προβλήματα υποβάθμισής του και την πρόκληση της ανάπλασής του. Κατά την διάρκεια της εκπόνησης αυτής της εργασίας με βοήθησαν πολλοί άνθρωποι τους οποίους θερμά ευχαριστώ. Πρώτα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Χατζηφιλιππίδη Γρηγόριο για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με αυτό το θέμα. Την καθηγήτριά μου Ιακωβόγλου Βαλασία για την ευχάριστη και πολύ δημιουργική της επίβλεψη. Τον καθηγητή μου Ξόφη Παντελή για τις πολύτιμες πληροφορίες, το υλικό και τον χρόνο που αφιέρωσε. Τον καθηγητή μου Τσιφτσή Σπύρο για το υλικό που μου χάρισε. Τις συναδέλφους μου Ζαχαροπούλου Αλίκη, Ζαφείρη Νικολέτα και την αδερφή μου Τριανταφυλλιά Στογιάννη για την βοήθεια και συμπαράσταση σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας. Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω για την βοήθεια στην αναζήτηση στοιχείων: Από την Περιφερειακή Ενότητα Δράμας Τον κ. Μπαφέρα Αθανάσιο Γεωπόνο, τ. Προϊστάμενο του Τμήματος Προγραμματισμού της τ. Δ/ νσης Αγροτικής Ανάπτυξης Την κ. Γαβριηλίδου Στέλλα, Επόπτρια Υγείας, Προϊσταμένη της Δ/νσης Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας Την κ. Τσικιτίκου Αναστασία, Επόπτρια Υγείας του Τμήματος Περιβαλλοντικής Υγιεινής και Υγειονομικού Ελέγχου Την κ. Κυριακίδου Πολυξένη, Επόπτρια Υγείας του Τμήματος Περιβαλλοντικής Υγιεινής και Υγειονομικού Ελέγχου Τον κ. Μπραζιώτη Δημήτριο, Δασολόγο Περιβαλλοντολόγο του Τμήματος Τοπογραφικού, Της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Τον κ. Μαλικάκη Ευάγγελο, Περιβαλλοντολόγο, Προϊστάμενο του Τμήματος Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας Τον κ. Πετρά Αναγνώστη, Γεωλόγο στο Τμήμα Αξιολόγησης Έργων και Υδροοικονομίας Τον κ. Γερμαντζίδη Χρήστο, Δρ Γεωλόγο στο Τμήμα Αξιολόγησης Έργων και Υδροοικονομίας Την κ. Κεφαλίδου Ανδρονίκη, Πολιτικό Μηχανικό, Προϊσταμένη του Τμήματος Δομών Περιβάλλοντος Από τον Δήμο Παρανεστίου Την κ. Καρακασίδου Μαρία, Μηχανικό δομικών έργων στην Τεχνική Υπηρεσία Τον κ. Χατζηπαναγιώτου Κωνσταντίνο, Διευθυντή Τον κ. Καλαϊτζόγλου Εμμανουήλ Προϊστάμενο Διοικητικού Τμήματος Την κ. Κοτζαγιαννίδου Δέσποινα Διοικητική υπάλληλο Την κ. Τριμπόνια Δήμητρα του Γραφείου Τύπου Από τον Δήμο Δοξάτου 5

7 Τον κ. Λατσίνογλου Αθανάσιο, Μηχανικό, Προϊστάμενο της Τεχνικής Υπηρεσίας Από τον Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης Την κ. Πορτάλιου Παναγιώτα, Μηχανικό Περιβάλλοντος, Συντονίστρια του Προγράμματος Τον κ. Ψαλτόπουλο Πασχάλη Περιβαλλοντολόγο- Χαρτογράφο Από την Κτηματική Υπηρεσία Τον κ. Χατζηδημητρίου Σωτήριο, Εφοριακό Κτηματικό, τ. Προϊστάμενο 6

8 ΚΕΦ. 1 : ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αποκατάσταση τοπίου τμήματος παρόχθιας περιοχής του Ξηροποτάμου (Αδριανής Νικηφόρου) Δήμου Παρανεστίου με στόχο τη δημιουργία ευκολιών αναψυχής Ο χείμαρρος Ξηροπόταμος, ο οποίος ξεκινάει μέσα από τα όρια του Δήμου Παρανεστίου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή των γύρω κατοίκων. Το πρώτο τμήμα του από τον Νικηφόρο έως την Αδριανή, χρησιμοποιήθηκε στην άρδευση των καλλιεργειών, στην ύδρευση των οικισμών, ήταν περιοχή κυνηγιού, αμμοληψιών, χώρος εορτασμού της Πρωτομαγιάς και ταυτόχρονα εναπόθεσης απορριμμάτων, είναι περιοχή κατάληξης των λυμάτων και εξόρυξης αδρανών υλικών. Επίσης είναι ένας οικότοπος με πολύ ενδιαφέρουσες διαδρομές και κατά τόπους θέσεις, στον οποίο θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ευκολίες αναψυχής, για την εξυπηρέτηση του τοπικού πληθυσμού, αλλά και για την προσέλκυση τουριστών, μέσα από έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό διαχείρισής του. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η αποκατάσταση αυτού του τμήματος, η ανάπτυξη αναψυχικών, πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και η ένταξή τους σε ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό ανάπτυξης και διαχείρισης του Δήμου, με στόχο την αειφορική διαχείριση της περιοχής και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Βασικές έννοιες: Διαταραχή είναι η διαδικασία κατά την οποία διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία ενός οικοσυστήματος και ξεκινά η διαδικασία της διαδοχής. Μέσα από την διαταραχή επιβραδύνεται ή ακόμη και αποτρέπεται η κυριαρχία των πλέον ανταγωνιστικών ειδών σε ένα τόπο καθώς επίσης δημιουργούνται και διάκενα κατάλληλα για αναγέννηση και διαδοχή (Ξόφης 2011). Αποκατάσταση είναι η διαδικασία μετατροπής μιας περιοχής με στόχο την επαναχρησιμοποίησή της. Η αποκατάσταση του τοπίου έχει ως κύριο στόχο την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την ένταξη του περιβάλλοντος του τοπίου της εκάστοτε παρέμβασης κατασκευής στον υφιστάμενο χαρακτήρα του τοπίου, ο οποίος μπορεί να τονιστεί με τη χρήση τοπικών υλικών και μορφών. Η δημιουργία τοπίων με καινούργιο χαρακτήρα, είναι ενδεχόμενη, μόνο σε υποβαθμισμένες περιοχές (Τζώρτζη 2002). Αναψυχή είναι δραστηριότητα ή προσχεδιασμένη αδράνεια που ενεργείτε με τη θέληση κάποιου. Ως βαθύτερη ψυχολογική έννοια αναφέρεται σε αισθητικές και πνευματικές εμπειρίες που παράγονται από τη δραστηριότητα αυτή. Σχετίζεται στενά με τον ελεύθερο χρόνο (Ελευθεριάδης 2003). Η αναψυχή είναι «εμπειρία», αποτέλεσμα μιας πολύ σύνθετης αλληλοεπίδρασης μεταξύ του ατόμου, του περιβάλλοντος, του σκοπού του, του καθημερινού του περιβάλλοντος, της μόρφωσής του και ίσως άλλων πραγμάτων (Gregory 1972). 7

9 ΚΕΦ. 2: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ευρήματα από ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία Σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό παρ.26 άρθρο 1 (ΦΕΚ 96Β/ ) ορίζεται σαν Ρέμα "κάθε φυσική διαμόρφωση του εδάφους σε αποδέκτη και αγωγό των νερών της βροχής ή της τήξης του χιονιού ή των φυσικών πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους μεγαλύτερης χωρητικότητας αποδέκτες, φυσικούς ή τεχνητούς (ρέματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κ.λπ.) που βρίσκονται σε χαμηλότερες στάθμες. «Υδρορεύματα είναι οι πτυχώσεις της επιφάνειας της γης, δια των οποίων συντελείται κυρίως η απορροή προς τη θάλασσα των πλεοναζόντων υδάτων της ξηράς» (ΣτΕ 2215/20020). «Δεν είναι απλώς υδραυλικά συστήματα απορροής υδάτων που περισσεύουν σε μια περιοχή, αλλά οικοσυστήματα που πλαισιώνονται με σημαντική πανίδα και χλωρίδα» (ΣτΕ 230/2004 Πρακτικό επεξεργασίας 582/2002). Από γεωλογικής άποψης διαμορφώνουν το τοπίο μέσω της αποσαθρωτικής και της αποθετικής δράσης τους. Ο βασικός λοιπόν ρόλος των ρεμάτων, είναι η προστασία από την καταστροφική δράση των πλημμυρών, αποθηκεύοντας το νερό επιφανειακά ή υπόγεια ή οδηγώντας το σε αποδέκτες νερού μεγάλης χωρητικότητας. Κατά την κατακράτηση και ροή του νερού δημιουργούνται στην κοίτη των ρεμάτων χώροι πρασίνου με χαρακτηριστική βλάστηση χερσαίων ή υγροτοπικών οικοσυστημάτων και την αντίστοιχη πανίδα. Η κάλυψη αυτών των περιοχών με βλάστηση έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ταχύτητας των πλημμυρικών νερών, τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί η συμβολή των ρεμάτων στην αρχιτεκτονική του τοπίου και στην αναψυχή των επισκεπτών (Καρανικάρη και Τσιούρης 2005) Διακρίνουμε τρεις κύριες κατηγορίες υδάτινων ρευμάτων: Ι τους χείμαρρους, που κατακλύζονται από νερό μόνο κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων (παροδική ροή), ΙΙ τα ρέματα, που περιέχουν νερό το μεγαλύτερο μέρος του έτους (περιοδική ροή) ΙΙΙ τους ποταμούς, που περιέχουν νερό καθαρό όλη τη διάρκεια του έτους (μόνιμη ροή) (ιστοσελίδα # 1) Ως λεκάνη απορροής χαρακτηρίζεται μια περιοχή που πληρώνεται από ένα υδατικό ρεύμα. Τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας λεκάνης απορροής (χρήση γης, τύπος εδάφους, γεωλογία, βλάστηση, κλίση επιφανείας και τοπίο) καθώς και το κλίμα καθορίζουν την ποσότητα και την ποιότητα των νερών που ρέουν από τις λεκάνες. Οποιαδήποτε αλλαγή των χαρακτηριστικών αυτών είναι πιθανό να επηρεάσει την ποιότητα και ποσότητα των νερών. Το θεσμικό πλαίσιο προστασίας και διαχείρισης των χειμάρρων είναι: Α) Το άρθρο 24 του συντάγματος που αφορά τη προστασία του περιβάλλοντος, όπου και αναφέρεται εξ αρχής πως η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Με την πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση επεκτείνεται η απαγόρευση μεταβολής του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων σε όλα τα δάση, η προστασία των ειδών χλωρίδας και πανίδας καθώς επίσης καθορίστηκαν οι γενικές αρχές (που έχουν ένα αρκετά 8

10 ευρύ και ελαστικό περιεχόμενο ώστε να δίνουν τις κατευθυντήριες γραμμές, το πλαίσιο της σχετικής δράσης), όπως: 1. της πρόληψης ΣΕ 2759 / 94, 860 / 98 και της προφύλαξης ΣΕ 2511 / 02 όπου αναφέρει <<Η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που αποτελεί το βασικό μέσο εφαρμογής της απορρεούσης από τις ανωτέρω διατάξεις αρχής της προλήψεως και προφυλάξεως.>>. 2. την καταπολέμηση της μόλυνσης κατά προτεραιότητα στην πηγή 3. τη «εν αμφιβολία υπέρ της ασφάλειας» (μία εν δυνάμει αντιπεριβαλλοντική συμπεριφορά πρέπει να απαγορεύεται, ακόμη και εάν η επιβλαβής της επίδραση δεν αποδεικνύεται πλήρως, αλλά είναι απλώς πιθανή, νοητή ή τουλάχιστον «όχι απίθανη». 4. της βιωσιμότητας ή της αειφορίας (της ανάπτυξης που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς, χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες). Καθιερώνεται σήμερα στο αναθεωρημένο άρθρο 24 του ελληνικού Συντάγματος, που αποδίδει την σχετική προωθημένη νομολογία του Συμβουλίου Επικρατείας, καθώς και στο άρθρο 2 της ΣυνθΕκ, ενώ στην επίρρωσή της συντείνει η καταχώριση της αρχής της ενσωμάτωσης στο άρθρο 6 της ΣυνθΕΚ. Β).Ο Δασικός Κώδικας (ν.δ.86 / 69) περί προστασίας των δασών Γ) Ο ν. 998 / 79 που περιλαμβάνει διατάξεις που προστατεύουν τόσο τα δάση όσο και τα είδη χλωρίδας και πανίδας. Σκοπός του νόμου είναι ο καθορισμός των συγκεκριμένων μέτρων προστασίας για τη διατήρηση, ανάπτυξη και βελτίωση των δασών και δασικών εκτάσεων της χώρας και ο προσδιορισμός των όρων και προϋποθέσεων «υπό τις οποίες τα δάση και οι δασικές εκτάσεις, εν γένει εκτάσεις ή τμήματα αυτών, είναι δυνατόν να μεταβάλλουν την κατά προορισμόν χρήσην των, ή να εξυπηρετούν και άλλας χρήσεις, για λόγους που επιβάλλονται από το δημόσιο συμφέρον». Δ)Η αρχή της διατήρησης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον νόμο ΣτΕ 319/2002 τα ρέματα ως στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελούν αντικείμενο συνταγματικής προστασίας, η οποία αποβλέπει στην διατήρηση της φυσικής τους κατάστασης και στην διασφάλιση της επιτελούμενης από αυτά λειτουργίας της απορροής των υδάτων (Κουτούπα 2005). Η οριοθέτηση των υδατορεμάτων σύμφωνα με τον Ν.3010 άρθρο 5 παρ.1 συνίσταται στον καθορισμό και την επικύρωση των πολυγωνικών γραμμών εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του υδατορέματος, οι οποίες περιβάλλουν τις γραμμές πλημμύρας, τις όχθες, καθώς και τα τυχόν φυσικά ή τεχνητά στοιχεία, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του υδατορέματος. Ο καθορισμός της οριογραμμής γίνεται σύμφωνα με το αρθρ.5 παρ.3 από τις αρμόδιες Υπηρεσίες που μπορεί να είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ, ή η Περιφέρεια, ανάλογα με το ποιος συντάσσει το τοπογραφικό διάγραμμα, ύστερα από γνώμη του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου και η επικύρωση του καθορισμού γίνεται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας ή του Υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ σε περίπτωση που το τοπογραφικό διάγραμμα συντάχθηκε με μέριμνα του Υπουργείου αυτού, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Ο Νόμος αυτός είναι βελτιωμένος σε σύγκριση με τους προηγούμενους (Ν.880/79) καθώς για να προβεί η αρμόδια υπηρεσία στον καθορισμό της οριογραμμής εκτός από το τοπογραφικό διάγραμμα θα πρέπει να κατατεθεί και μελέτη υδρολογικών, υδραυλικών και περιβαλλοντικών στοιχείων για το 9

11 συνολικό μήκος του υδατορέματος. Το πρόβλημα που παρουσιάζεται είναι η έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού να ελέγξει τις μελέτες αυτές, έτσι αυτές απλώς αποτελούν ένα συμπληρωματικό αλλά και απαραίτητο στοιχείο του φακέλου. Επιπλέον δεν μπορεί να μην σημειωθεί η διατήρηση της αντιεπιστημονικής αντιμετώπισης των ρεμάτων με την τμηματική τους οριοθέτηση. Εκτός από την δυνατότητα που δίνει στον εκάστοτε υπάλληλο που ασχολείται με το θέμα και ο οποίος μπορεί να μην έχει την κατάλληλη εκπαίδευση, να καθορίσει την οριογραμμή κατά βούληση, παρουσιάζει και το πρακτικό πρόβλημα του επανακαθορισμού οριογραμμής σε ένα τμήμα ρέματος πολλές φορές καθώς δεν υπάρχει η μηχανοργάνωση στις αρμόδιες υπηρεσίες. Κανονικά θα πρέπει να γίνουν μελέτες συνολικού καθορισμού οριογραμμών των σημαντικών τουλάχιστον ρεμάτων - χειμάρρων του κάθε Νομού, έτσι ώστε οι αρμόδιοι υπάλληλοι να μπορούν να εφαρμόζουν και να ελέγχουν τις οριογραμμές. Στην περιοχή μελέτης δεν έχει καθοριστεί φυσικά η οριογραμμή. Το τμήμα του πλατανοδάσους Αδριανής με βάση τον Νόμο 998/79 άρθρο 4 παρ. 1 εντάσσεται στην κατηγορία: β) Δάση και δασικαί εκτάσεις, αι οποίαι ασκούν ιδιαιτέραν προστατευτική επίδρασιν επί των εδαφών και των υπογείων υδάτων, ως αι κείμεναι εντός λεκανών απορροής χειμάρρων. Ενώ η περιοχή του πευκοδάσους στον Νικηφόρο εντάσσεται στην κατηγορία Δάση και δασικαί εκτάσεις προσφερόμεναι δι' αναψυχή του πληθυσμού ή αποτελούσαι παράγοντα συνθηκών διαβιώσεως αυτού εν τη περιοχή ή της τουριστικής αναπτύξεως ταύτης (δάση και δασικαί εκτάσεις αναψυχής). Σύμφωνα δε με την παρ.2. Από της απόψεως της θέσεως των δασών και δασικών εκτάσεων εν σχέσει προς τους χώρους ανθρώπινης εγκαταστάσεως και δραστηριότητος διακρίνονται: Δάση και δασικαί εκτάσεις κείμεναι επί ζώνης πλάτους 200 μέτρων εκατέρωθεν της όχθης των ποταμών. Παρά το γεγονός ότι έχει αναγνωριστεί ο πολλαπλός ρόλος των ρεμάτων και έχει θεσμοθετηθεί νομοθετικά η προστασία αυτών, παρατηρείται το φαινόμενο της κακής διαχείρισης των ρεμάτων τόσο από την πλευρά των πολιτών όσο και από την πλευρά της Πολιτείας. Οι πιο συνηθισμένες μορφές κακής διαχείρισης των ρεμάτων είναι οι εξής: 1. Οι κάτοικοι επιχωματώνουν συστηματικά τις κοίτες των ρεμάτων και καταπατούν τα όρια των οχθών των ρεμάτων προσπαθώντας να αυξήσουν παράνομα την έκταση των ιδιοκτησιών τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν οικοπεδοποιηθεί και ανοικοδομηθεί οι κοίτες των ρεμάτων αυθαίρετα. 2. Πολλοί θεωρούν τα ρέματα χώρους απόρριψης μπαζών και σκουπιδιών μετατρέποντάς τα σε παράνομες χωματερές, καταστρέφοντας την οικολογική τους αξία και δημιουργώντας εστίες μόλυνσης του περιβάλλοντος (Κωτούλας 1978). 3. Εκεί καταλήγουν συνήθως τα αστικά και βιομηχανικά λύματα. 4. Η μετατροπή των ρεμάτων σε οδικές αρτηρίες. Σύνηθες φαινόμενο στις πόλεις, ενέργεια που δυστυχώς αντιγράφεται και στα χωριά της χώρας μας. 5. Πολλές φορές προβάλλονται τεχνηέντως διάφοροι λόγοι και σκοποί για μεγαλόπνοα και δαπανηρά έργα σε ολόκληρο τον άξονα ρεμάτων και χειμάρρων, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους την περιβαλλοντική χρήση τους. 6. Τεχνικά έργα μεγάλης κλίμακας και όπου επιχειρείται εγκιβωτισμός της κοίτης και των πρανών με σκυρόδεμα, καταστρέφεται η φυσικότητα του ρέματος, ενώ η χρήση των υλικών αυτών μειώνει τη φυσική τραχύτητα, μεγιστοποιεί την απορροή και αποκόπτεται η διασύνδεση επιφανειακού και 10

12 υπόγειου νερού και η αποθηκευτική ικανότητα ενός ρέματος. Εξάλλου, με την σκυροδέτηση, την καταστροφή της φυσικής κοίτης και την αντικατάστασή της από μία ευθυγραμμισμένη κοίτη (π.χ. τεχνητό αγωγό ανοικτής ή και κλειστής διατομής), προκαλούνται μη αναστρέψιμες και σοβαρές καταστροφές στη χλωρίδα, στην πανίδα, στον υδροφόρο ορίζοντα, στο μικροκλίμα, στο φυσικό τοπίο, στο γεωλογικό ανάγλυφο και στα άλλα πολύτιμα και σπάνια συστατικά του φυσικού περιβάλλοντος. Το αποτέλεσμα είναι τα νερά να μετακινούνται προς τα κατάντι πιο γρήγορα με μεγάλη πιθανότητα πρόκλησης πλημμυρών. Σε πολλές περιοχές υπάρχουν φυσικοί «μαιανδρισμοί» οι οποίοι επιβραδύνουν τη ροή του νερού σε περιπτώσεις ισχυρής νεροποντής και πλημμυρικών παροχών. Στην περίπτωση αυτή χρειάζονται ήπιες και τοπικές παρεμβάσεις, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τη φυσικότητα του ρέματος. Οι στρατηγικές ανάπτυξης αειφορικών τοπίων μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Προστασία και διατήρηση πολιτισμικού χαρακτήρα Προστασία οπτικής ποιότητας τοπίου Ευαισθησία στη διαχείρισή του Προστασία ενδιαιτημάτων Προστασία φυσικών πόρων Μικρή διατάραξη τοποθεσίας Περιορισμός υδατοβόρου φυτικού υλικού Οικονομία και διατήρηση διαθέσιμου νερού Διατήρηση εδαφικής υγρασίας Συστήματα συλλογής νερού βροχής και απορροής Καλύτερη οικολογική προσαρμογή Χρήση ιθαγενούς φυτικού υλικού Ελαχιστοποίηση συντήρησης Ανάδειξη τοπιακού χαρακτήρα Παροχή καταφυγίου Διατήρηση ενδιαιτημάτων άγριας ζωής Παροχή ζωτικού χώρου Παροχή τροφής και νερού Μείωση κατανάλωσης ενέργειας Βελτίωση βιοκλιματικών συνθηκών Μείωση κόστους συντήρησης Μείωση ρύπανσης Αύξηση ανθρώπινης άνεσης στο εξωτερικό περιβάλλον Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται σε κάθε σχέδιο ανάπλασης των παραπάνω περιοχών είναι η ικανοποίηση όσων περισσοτέρων από αυτές γίνεται (Ανανιάδου-Τζημοπούλου 1993). 11

13 ΚΕΦ. 3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Τα παραδείγματα αναφέρονται σε υποβαθμισμένα ρέματα ή ποτάμια, με προβλήματα ρύπανσης, όπως αυτά του Ξηροποτάμου, στα οποία ανάλογα με την περίπτωση, δόθηκαν λύσεις και εφαρμόστηκαν αναψυχικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, τα πρώτα τρία παραδείγματα αναφέρονται σε αποκαταστάσεις παρόχθιων περιοχών του εξωτερικού και τα υπόλοιπα δύο σε παραδείγματα αποκατάστασης στην Ελλάδα. Το πρώτο παράδειγμα του εξωτερικού αναφέρεται στο πάρκο του ποταμού Huangpu στη Σαγκάη, το δεύτερο αναφέρεται στις δύο όχθες του ποταμού Μισισιπή και τη σύνδεσή του με την ιστορική αψίδα του Σαιντ Λούις και το τρίτο στο τμήμα της όχθης του ποταμού Λουάν που ανήκει στην πόλη της Qian'an στην Κίνα. Από τα παραδείγματα της Ελλάδας το πρώτο ανήκει στον ποταμό Ενιπέα στην Ανάβρα Μαγνησίας, το δεύτερο στις πηγές του ποταμού Αγγίτη στη Δράμα και το τρίτο στον Πηνειό ποταμό στην Λάρισα Διεθνή παραδείγματα 1. Σαγκάη, πάρκο στον ποταμό Huangpu Αναφέρεται σε μια στενή γραμμική ζώνη 34,6 στρεμμάτων (1,7 χιλιόμετρα στο μήκος, αλλά κατά μέσο όρο μόνο 30 έως 80 μέτρα σε πλάτος), που βρίσκεται κατά μήκος του ποταμού Huangpu στη Σαγκάη της Κίνας. Αρχικά ανήκε σε ένα εργοστάσιο χάλυβα και ένα ναυπηγείο. Λίγες βιομηχανικές δομές παραμένουν ακόμη και η περιοχή σε μεγάλο βαθμό ήταν χώρος υγειονομικής ταφής. Ήταν γεμάτη με βιομηχανικά και κατασκευαστικά συντρίμμια τόσο στην επιφάνεια όσο και θαμμένα κάτω από το έδαφος. Το νερό του ποταμού Huangpu ήταν ιδιαίτερα μολυσμένο (βρίσκονταν στην χαμηλότερη ποιότητα της εθνική κατάταξης) και ήταν επικίνδυνο για κολύμπι ή αναψυχή και φυσικά δεν είχε υδρόβια ζωή. Το σχέδιο ήταν να μετατρέψουν αυτό το υποβαθμισμένο τοπίο σε ένα ασφαλές και ευχάριστο δημόσιο χώρο. Ο στόχος του σχεδιασμού ήταν: να δημιουργήσουν ένα εκθεσιακό πράσινο χώρο, από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο και ένα μόνιμο πάρκο για το κοινό μετά την έκθεση. Οι προκλήσεις που έπρεπε να λύσουν ήταν: - Η αποκατάσταση του υποβαθμισμένου περιβάλλοντος. - Η βελτίωση και ο έλεγχος των πλημμυρών. - Η ίδια η περιοχή (στενόμακρη ανάμεσα στον ποταμό και σε ένα αστικό ιστό). Η Μελέτη προέβλεπε ένα σύστημα που θα προσέφερε ολοκληρωμένες οικολογικές υπηρεσίες, (βασιζόμενη στο χαμηλό κόστος συντήρησης και την υψηλή απόδοση των τοπίων) που περιελάμβαναν: - παραγωγή τροφίμων - αντιπλημμυρική προστασία - βιολογικό καθαρισμό του νερού - δημιουργία ενδιαιτημάτων - περιβαλλοντική εκπαίδευση - σεβασμό και ανάδειξη της ιστορίας του χώρου (ιστοσελίδα # 2) Παρακάτω δίνεται η Μελέτη αποκατάστασης και ορισμένα σημεία στην περιοχή αποκατάστασης (εικόνες1 έως 5). 12

14 Εικόνα 1. Περιοχή πάρκου Εικόνα 2. Πεζόδρομος και κατασκευές από τα βιομηχανικά κατάλοιπα 13

15 Εικόνα 3. Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην περιοχή της φυσικής επεξεργασίας λυμάτων Εικόνα 4. Αισθητική παρέμβαση και αντιπλημμυρική προστασία 14

16 Εικόνα 5. Αναψυχικές ευκολίες στην όχθη Πηγή εικόνων The City+The Arch+The River 2015 «Η Πόλη + Η Αψίδα +Ο ποταμός 2015» ήταν ένας διεθνής διαγωνισμός που έχει διοργανωθεί από τις πολιτείες Μισούρι και Ιλινόις, με ιδιωτικές εισφορές, από το Δεκέμβριο 2009 έως τον Σεπτέμβριο του Μετά την επιλογή της πρότασης βγήκε ο προϋπολογισμός του έργου και τα χρονοδιαγράμματα της συγκέντρωσης των χρημάτων από εισφορές και της ολοκλήρωσης του έργου. Όλα αυτά με καταλυτική ημερομηνία την 28 η Οκτωβρίου του Σκοπός του διαγωνισμού είναι να αναδειχθεί κυρίαρχο στοιχείο η ιστορική αψίδα του Σαιντ Λούις και να συνδεθεί με την πόλη και με τις δύο όχθες του ποταμού Μισισιπή, ο οποίος είναι το όριο μεταξύ δύο πολιτειών. Η βραβευμένη πρόταση περιλαμβάνει αναπλάσεις γύρω από την ιστορική αψίδα και δημιουργία πάρκων, πάρκα και εξέδρες στις όχθες του ποταμού, δεντροφυτεύεις, διαδρομές πρόσβασης σε όλο το έργο, ανοιχτούς χώρους, βελτίωση και διευκόλυνση των μεταφορών, αντιπλημμυρικά έργα, πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, παιδική χαρά, αναπλάσεις κτιρίων. Η σύνδεση αυτή στόχο έχει την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και την έξοδό τους από το δομημένο περιβάλλον τους (εικόνες 6 έως 10). 15

17 Εικόνα 6. Το σχέδιο της πρότασης που επιλέχθηκε Εικόνα 7. Τρισδιάστατη απεικόνιση μέρους της πρότασης Εικόνα 8. Η ιστορική αψίδα και τμήμα της ανάπλασης 16

18 Εικόνα 9. Ανατολικές πλαγιές και κεντρικό μέτωπο του ποταμού Εικόνα 10. Γέφυρα και προκυμαία Πηγή κειμένου και εικόνων : Διαδίκτυο (ιστοσελίδα # 3) 3. Η Sanlihe Greenway, της πόλης Qian'an στην Κίνα Η Sanlihe Greenway εκτείνεται σε μήκος 13,4 χιλιομέτρων και έχει πλάτος μ σε όλη την πόλη της Qian'an. Η Qian'an City βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του βουνού Yanshan, στην όχθη του ποταμού Λουάν, στα βορειοανατολικά της επαρχίας Hebei στην Κίνα. Από την πόλη δεν είναι ορατό το ποτάμι γιατί κατασκευάστηκε υψηλό ανάχωμα, εξαιτίας των έντονων πλημμυρών του ποταμού. Από το 1970, ο ποταμός έχει ρυπανθεί από λύματα και απόβλητα της ραγδαίας βιομηχανικής ανάπτυξης και αύξησης του πληθυσμού. Ο σχεδιασμός αποκατάστασης περιλαμβάνει, διαχωρισμό των λυμάτων από τα όμβρια νερά και ξεχωριστή επεξεργασία. Διαχείριση των απορριμμάτων. Ελεγχόμενη σταθερή παροχή νερού από τον ποταμό, κάτω από το ανάχωμα, που κάνει διαδρομή μέσα στην πόλη και επιστρέφει πάλι στο ποτάμι. Δημιουργία παρόχθιων υγροτόπων, που λειτουργούν ως οικολογικοί καθαριστές της αστικής απορροής όμβριων υδάτων και ως ενδιαιτήματα. Πεζόδρομοι και ποδηλατόδρομοι. Αυτόχθονη βλάστηση για χαμηλό κόστος συντήρησης. Μετά τρία χρόνια μόνο από τον 17

19 σχεδιασμό και την κατασκευή, το έργο αυτό έχει επαναφέρει αυτό το σοβαρά μολυσμένο τοπίο, πίσω στην παλιά του μεγαλοπρέπεια, ως γραφικό αστικό οικολογικό διάδρομο (ιστοσελίδα # 4). (εικόνες 11 έως 13) Εικόνα 11. Ο σχεδιασμός της πρότασης Εικόνα 12. Η περιοχή πριν την αποκατάσταση 18

20 Εικόνα 13. Η περιοχή μετά την αποκατάσταση Πηγή εικόνων: Ελληνικά παραδείγματα 1. Ανάβρα Μαγνησίας Το Περιβαλλοντικό Πολιτισμικό Πάρκο των πηγών Ανάβρας «ΓΟΥΡΑ», είναι μια προστατευόμενη έκταση 200 στρεμμάτων, η οποία περιλαμβάνει τις πηγές και ένα τμήμα του ποταμού Ενιπέα που περιτρέχει το χωριό σε μήκος 2 χιλμ. Το Πάρκο οργανώνεται με δίκτυο μονοπατιών και γεφυριών, με χώρους αναψυχής, παιχνιδιού, άθλησης και με κέντρο πληροφόρησης, ενώ κατά μήκος του ποταμού διατηρούνται και αναστηλώνονται μνημεία λαϊκού πολιτισμού (μαντάνια: κατασκευές που χρησίμευαν στην κατεργασία μάλλινων υφασμάτων με κτυπήματα ώστε να γίνουν συνεκτικά, ντριστέλες: εκεί όπου χτυπούν τα μάλλινα υφάσματα με νερό και νερόμυλοι) (εικόνες14 έως 20) (ιστοσελίδα # 5) Εικόνες 14, 15. Κατασκευές 19

21 Κύριος ασφαλτόδ ρομος Ασφαλτόδ ρομος Χωματόδ ρομος Χωματόδ ρομος κακής βατότητας Πύλες Όριο πάρκου Κύριο μονοπάτι Δευτερεύ ον μονοπάτι Υπόμνημα Χώρος στάθμε υσης Τουαλέ τες Αναψυκ τήριο Παιδότ οπος Φυλάκιο Υδροκίνητε ς εγκαταστάσ εις σε λειτουργία Υδροκίνητε ς εγκαταστάσ εις εκτός λειτουργίας Κονάκι Κοίτη Πέτρινα Παγκάκια Κρήνες ποταμού γεφύρια Εικόνα 16. Χάρτης της ευρύτερης περιοχής του οικισμού όπου αναδεικνύονται οι χρήσεις αναψυχής του Πάρκου. Χώροι αναψυχ ής Ξύλινα γεφύρι α 20

22 Εικόνα 17. Είσοδος του πάρκου με το φυλάκιο Εικόνα 18. Αμφιθεατρική διαμόρφωση για υπαίθριες εκδηλώσεις Εικόνες 19, 20. Κατασκευές Πηγή εικόνων : r/gallery/village/village_11b.jpg 21

23 2. Πηγές του ποταμού Αγγίτη στη Δράμα Η ορμητική έξοδος του ποταμού στην ελεύθερη φύση πραγματοποιείται από ένα σχετικά μικρό τοξοειδές άνοιγμα στη βάση μιας μικρής θολωτής αίθουσας του σπηλαίου Μααρά, που βρίσκεται στο Δ.Δ. Κοκκινογείων του Δήμου Προσοτσάνης του νομού Δράμας. Στην περιοχή των πηγών έγινε καθαρισμός της κοίτης, δημιουργήθηκαν χώροι αναψυχής και έγινε επισκέψιμο το σπήλαιο. Δηλαδή κατασκευάστηκαν, παρκινγκ, χώροι υπαίθριου γεύματος, χώρος συγκέντρωσης, καθιστικά, εκκλησάκι, αναψυκτήριο, γέφυρα πρόσβασης στην έξοδο των πηγών στη θέση του μύλου, μονοπάτι, περίπτερο εισόδου, εξέδρα περιήγησης μέσα στο σπήλαιο και διαμορφώθηκε η αίθουσα του τροχού (εικόνες 21 έως 28). Εικόνες 21,22. Είσοδος Μονοπάτι Εικόνες 23,24. Μονοπάτι πρόσβασης Εκκλησάκι Εικόνες 25,26. Αίθουσα του μύλου. Εξέδρα περιήγησης σπηλαίου 22

24 Εικόνες 27, 28. Παρκινγκ Κατασκευές Πηγή εικόνων: Αρχείο Α. Στογιάννη και d=54 3. Λάρισα, Πηνειός ποταμός Έντονα είναι τα περιβαλλοντικά προβλήματα του Πηνειού ποταμού από τις εντατικές γεωργικές καλλιέργειες, τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες, τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα. Από την δεκαετία του 70 άρχισαν οι προσπάθειες και μελέτες για τον σωστό σχεδιασμό με στόχο την ανάπλαση της κοίτης του ποταμού, την ένταξή του στον ιστό της πόλης και την περιβαλλοντική του αναβάθμιση. Το 1998 έγινε καθαρισμός της νέας και παλαιάς κοίτης, και αντιπλημμυρικά έργα. Το 2008 έγινε διαμόρφωση πεζοδρόμων-ποδηλατοδρόμων, κατασκευή μικρού λιμανιού λέμβων, κατασκευή ραμπών πρόσβασης στην κοίτη, καθαρισμό χώρων πρασίνου και νέες φυτεύσεις, κατασκευή οδογέφυρας, κατασκευή τριών πεζογεφυρών. Με τα παραπάνω έργα ο Πηνειός αποτελεί πλέον δημοφιλή και αγαπημένο πόλο έλξης για βάδισμα, άσκηση και ψυχαγωγία με τις ποικίλες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται. Έχει γίνει θεσμός το Φεστιβάλ Γιορτές Πηνειού κάθε Ιούνιο με πολιτιστικές εκδηλώσεις και χιλιάδες επισκέπτες. 23

25 Εικόνα 29. Απόψεις του πάρκο Πηνειού Εικόνα 30. Απόψεις του πάρκου Πηγή εικόνων: 24

26 ΚΕΦ. 4: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας η οποία εκπονήθηκε στη Δράμα από τον Μάρτιο 2011 έως τον Φεβρουάριο 2012 ακολουθήθηκε η παρακάτω μέθοδος. Α. Συλλογή δεδομένων. Αναζητήθηκαν πληροφορίες από επιστημονικά, εκπαιδευτικά συγγράμματα, από υπάρχουσες μελέτες και ερευνητικά προγράμματα, από τα αρχεία των Δήμων και των Δ/νσεων της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας και από προσωπικές συνεντεύξεις. Αναλυτικότερα, κατά τη διάρκεια του έτους 2011 και τις αρχές του 2012, έγινε έρευνα στη βιβλιογραφία (εκθέσεις, μελέτες). Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από ερευνητικά προγράμματα του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, της Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης, που εκπονήθηκαν για λογαριασμό της Τ.Ε.Δ.Κ Νομού Δράμας το 2001 και 2005, με θέμα τη διερεύνηση των συνθηκών ύδρευσης και αποχέτευσης Δήμων/Κοινοτήτων του Νομού. Ταυτόχρονα για την καταγραφή και ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης, έγιναν επισκέψεις, προσωπικές επαφές και τηλεφωνήματα. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν αρχεία, χάρτες και πληροφορίες από την Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας, την Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής και την Διεύθυνση Τεχνικών Έργων. Επιπρόσθετα πληροφορίες χρησιμοποιήθηκαν από το Τμήμα Πληροφορικής, την Στατιστική Υπηρεσία, το Τμήμα Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας, το Δασαρχείο Δράμας, την Ένωση Γεωργικών Συν/σμών Δράμας, την Κτηματική Υπηρεσία, τις υπηρεσίες του Δήμου Παρανεστίου, την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Δοξάτου, τον Φορέα Διαχείρισης της Οροσειράς της Ροδόπης στο Μεσσοχώρι Παρανεστίου, τον κυνηγετικό σύλλογο Δράμας. Πληροφορίες, χάρτες και εικόνες αναζητήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν επίσης και από το διαδίκτυο. Β. Εργασίες Υπαίθρου Έγινε επιτόπιος έλεγχος και αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης του τμήματος του Ξηροποτάμου το οποίο μελετάται. Φωτογραφήθηκε η περιοχή σε διαφορετικές ώρες και εποχές για την καταγραφή της χρήσης γης, της βλάστησης, της κατάστασης των υδάτων, των κατασκευών, των παραμέτρων υποβάθμισης. Συλλέχτηκαν δείγματα φυτών για την αναγνώρισή τους. Πάρθηκαν συνεντεύξεις από τους κατοίκους για την ιστορική εξέλιξη των καλλιεργειών και για γεγονότα με σχέση τον χείμαρρο. Γ. Επεξεργασία υλικού Σε χάρτη του Google Earth μεταφέρθηκε η υπάρχουσα κατάσταση, που καταγράφηκε στον επιτόπιο έλεγχο. Έγινε ταξινόμηση του συνόλου των φωτογραφιών, οι οποίες φωτογραφήθηκαν με μηχανή Nikon COOLPIX. Επίσης τα φυτικά δείγματα αναγνωρίστηκαν με την βοήθεια συγγραμμάτων. Η εύρεση της εξέλιξης της βλάστησης από το 1945 έως σήμερα, έγινε με τη χρήση Γεωγραφικού Πληροφοριακού Συστήματος και ορθοφωτοχαρτών. Επιπρόσθετα η λεκάνη απορροής εμβαδομετρήθηκε με τη χρήση Γεωγραφικού Πληροφοριακού Συστήματος. Τέλος ο σχεδιασμός των προτεινόμενων αποκαταστάσεων και αναψυχικών ευκολιών έγινε με την χρήση AutoCAD 2007, Adobe Photoshop CS3 και Picture Manager. Με 25

27 πρόγραμμα Word γράφτηκαν τα κείμενα, με Excel συντάχτηκαν οι πίνακες και με PowerPoint έγινε η παρουσίαση της εργασίας. 26

28 ΚΕΦ. 5: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 5.1. Περιγραφή ευρύτερης περιοχής Ο Νομός της Δράμας βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδας. Συνορεύει στα βόρεια με την Βουλγαρία και περικλείεται από τα βουνά της Ροδόπης στα βόρεια, του Μενοικίου και του Ορβήλου στα δυτικά, του Παγγαίου στα νότια και τα όρη της Λεκάνης στα ανατολικά. Στο κέντρο αναπτύσσεται το όρος Φαλακρό, το οποίο με το χιονοδρομικό του κέντρο χαρακτηρίζει τον Νομό. Διασχίζεται από τους ποταμούς Νέστο, Αγγίτη και από ένα σύμπλεγμα χειμάρρων. Χάρτης 1. Χάρτης Νομού Δράμας. Πηγή : Διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και διαιρείται σε πέντε Δήμους (Δράμας, Κάτω Νευροκοπίου, Προσοτσάνης, Παρανεστίου, Δοξάτου). Έχει έκταση 3.468,3km 2 και αποτελεί το 36.3% της έκτασης της Ανατολικής Μακεδονίας και το 2.63% της χώρας. Έχει μόνιμους κατοίκους εκ των οποίων οι είναι άνδρες, οι γυναίκες, και η πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού ανά km 2 είναι 28, 41 (απογραφή 2011). Ο Νομός είναι κυρίως αγροτικός, με μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις στις πεδιάδες που εκτείνονται κυρίως στο νότιο τμήμα του. Η πλήρης αξιοποίηση των υδάτινων πόρων του (ιδιαίτερα των ποταμών Νέστου και Αγγίτη, των πηγών Κεφαλαρίου) και η χρήση σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας έχουν βελτιώσει σημαντικά, τα τελευταία χρόνια, την αγροτική οικονομία. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται είναι κυρίως δημητριακά, βαμβάκι, βιομηχανική ντομάτα, καπνός, αμπέλια, φρούτα και λαχανικά. Από τα πιο γνωστά, όμως, προϊόντα της περιοχής είναι τα φασόλια και οι πατάτες Κάτω Νευροκοπίου, ενώ η αμπελοκαλλιέργεια τα τελευταία χρόνια αποκτά 27

29 μία νέα δυναμική, με γνωστά ήδη τα επώνυμα κρασιά της Δράμας διεθνούς αναγνώρισης. Σημαντική θέση έχει η κτηνοτροφική παραγωγή, όπου κυριαρχεί η μικρή οικογενειακή εκμετάλλευση παραδοσιακής μορφής. Εκτρέφονται κυρίως αιγοπρόβατα, βοοειδή και χοίροι, ενώ σύγχρονες μονάδες παράγουν εξαιρετικής ποιότητας τυροκομικά προϊόντα. Ο Νομός στο μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από πλούσια δάση. Τα κυριότερα δασοπονικά προϊόντα προέρχονται από τα δάση της ερυθρελάτης, πεύκης, οξιάς, δρυός και λεύκης. Το μεγαλύτερο, όμως, οικονομικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Νομός στον τομέα του μαρμάρου. Σήμερα αποτελεί το βασικότερο στοιχείο της ανάπτυξής του. Μονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας μαρμάρου, από τις πιο μεγάλες και σύγχρονες της χώρας, έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή παρουσιάζοντας μεγάλη εξαγωγική δραστηριότητα προς τις αραβικές χώρες, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Το υπέδαφος του νομού περικλείει επίσης αξιόλογο ορυκτό πλούτο σε βιομηχανικά κυρίως ορυκτά. Σημαντικά είναι τα κοιτάσματα μαγγανίου στις υπώρειες του Φαλακρού, τα κοιτάσματα ουρανίου και βιομηχανικών ορυκτών στην περιοχή Παρανεστίου, καθώς και το λιγνιτικό πεδίο που έχει εντοπισθεί στην περιοχή Μαυρολεύκης. Στην πρωτεύουσα του Νομού είναι συγκεντρωμένες οι βασικές υπηρεσίες διοίκησης, εκπαίδευσης, περίθαλψης και αθλητισμού. Στην πόλη λειτουργούν σύγχρονο νοσοκομείο, δίκτυο αθλητικών εγκαταστάσεων με κλειστά γυμναστήρια, κολυμβητήριο, γήπεδα, καθώς και η σχολή Δασοπονίας με το τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου, του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Καβάλας. Ένα δίκτυο πολιτιστικών υποδομών με εκθεσιακούς χώρους, βιβλιοθήκες, ωδείο, αίθουσα κινηματογράφου παρέχει, σε συνεργασία με τους δραστήριους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, ποικιλία εκδηλώσεων για τη διατήρηση των τοπικών παραδόσεων και την ανάδειξη των σύγχρονων μορφών τέχνης. Η πρόσβαση στον Νομό γίνεται με οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο μέσω Θεσσαλονίκης, ακτοπλοϊκά μέσω Καβάλας και αεροπορικά μέσω του αεροδρομίου "Μέγας Αλέξανδρος" της Χρυσούπολης (ιστοσελίδα # 6) Θέση της περιοχής μελέτης Δήμος Παρανεστίου Βρίσκεται ανατολικά του Νομού Δράμας και συνορεύει βόρεια με την Βουλγαρία, ανατολικά με τον Νομό Ξάνθης, νότια με τον Νομό Καβάλας και τον δήμο Δοξάτου και ανατολικά με τον Δήμο Δράμας. Έχει έδρα το Παρανέστι και συνολική έκταση 1037,82 χ.μ.² Πρόκειται για τον μικρότερο σε πληθυσμό Δήμο του Νομού Δράμας, αποτελεί όμως τον μεγαλύτερο σε έκταση, αλλά και έναν από τους μεγαλύτερους της χώρας. Πρόκειται για ορεινό ημιορεινό Δήμο, ο οποίος καλύπτεται από το δυτικό τμήμα της ορεινής Ροδόπης. Στο μεγαλύτερο τμήμα του καλύπτεται από δάση και δασικές εκτάσεις. Διασχίζεται από τον ποταμό Νέστο και τους παραποτάμους του (Περβανίδου 2007). Εκτός από την λεκάνη του Νέστου στο ΝΔ τμήμα του Δήμου σχηματίζεται και μια μικρότερη λεκάνη αυτή του χειμάρρου Ξηροποτάμου. 28

30 Χάρτης 2. Ν. Δράμας - Δήμος Παρανεστίου. Πηγή : Διαδίκτυο Ξηροπόταμος Η υδρολογική λεκάνη του χειμάρρου Ξηροποτάμου αποτελεί την προς ΒΑ προέκταση του δυτικού τμήματος της λεκάνης της Δράμας. Τις πλευρές της λεκάνης αποτελούν προς τα νότια οι βόρειες υπώρειες των ορέων της Λεκάνης και προς τα βόρεια οι νότιες υπώρειες του Φαλακρού όρους, μεταξύ των οποίων σχηματίζεται η κοιλάδα, με ΒΑ-ΝΔ προσανατολισμό. Ο χείμαρρος αρχίζει από τον υδροκρίτη του ποταμού Νέστου και καταλήγει δια μέσου τεχνικής τάφρου (τάφρος Δοξάτου), στον Αγγίτη ποταμό, στον οικισμό Συμβολή του Νομού Σερρών. Στην συνέχεια ο Αγγίτης συγκεντρώνει τα νερά της λεκάνης της Δράμας και διαμέσου των στενών της Πέτρας ενώνεται με τον ποταμό Στρυμόνα και καταλήγει στο Βόρειο Αιγαίο. Πριν συμβάλλει στον Αγγίτη ποταμό, αποθέτει το μεταφερόμενο φορτίο του με τη μορφή αλλουβιακού ριπιδίου, δελταϊκής μορφής στο Α-ΝΑ τμήμα της λεκάνης (Γάκης 2002) Διοικητικό καθεστώς Ο Δήμος Παρανεστίου διοικητικά ανήκει στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης. Είναι ένας από τους 5 Δήμους του Νομού Δράμας. Προέκυψε από την συνένωση των προϋπαρχόντων Δήμων Νικηφόρου και Παρανεστίου και αποτελείται από 2 «δημοτικές ενότητες», οι οποίες αντιστοιχούν στους 2 συνενωμένους Δήμους. Κάθε δημοτική ενότητα διαιρείται σε «κοινότητες», οι οποίες αντιστοιχούν στα Δημοτικά Διαμερίσματα των καταργηθέντων ΟΤΑ Η υδρολογική λεκάνη απορροής του χειμάρρου Ξηροποτάμου διοικητικά ανήκει στους Νομούς Δράμας και Καβάλας, με το μεγαλύτερο τμήμα στον Νομό Δράμας και ένα μικρό τμήμα στον Νομό Καβάλας. Με βάση 29

31 τον σχεδιασμό του Καλλικράτη στην υδρολογική λεκάνη και στο ριπίδιο περιλαμβάνονται τμήματα των Δήμων Δράμας, Παρανεστίου και Δοξάτου του Νομού Δράμας και του Δήμου Νέστου του Νομού Καβάλας. Χάρτης 3. Υδρολογική λεκάνη (1) και ριπίδιο (2) χειμάρρου Ξηροποτάμου. Πηγή: Γάκης Ιδιοκτησιακό καθεστώς Ο χείμαρρος Ξηροπόταμος ανήκει στο δημόσιο. Σύμφωνα με το Ν.Δ.3881/58 και της κοινής εγκυκλίου ΒΥΕ/35081/ των Υπουργείων Δημ.Έργων και Γεωργίας, οι Νομάρχες μαζί με τους Διευθυντές των Δ/νσεων Δασών κα των Τεχνικών Υπηρεσιών καθορίζουν από κοινού, συγκεκριμένα και χαρακτηριστικά όρια διαχωρισμού της κοίτης κάθε ποταμού, χειμάρρου ή ρέματος του οικείου Νομού και την χαρακτηρίσουν σε πεδινή και ορεινή. Ο διαχωρισμός αυτός οριοθετεί και τις αρμοδιότητες καθώς για την ορεινή κοίτη ευθύνη έχει η Δ/νση Δασών της Περιφέρειας ή του Νομού ενώ για την πεδινή η Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών της Ν.Α. Για τον Ξηροπόταμο λοιπόν, σύμφωνα με την παραπάνω νομοθεσία την ευθύνη διαχείρισής του ως δασική έκταση και μέχρι τις πηγές της Μαρμαριάς έχει η Δ/νση Δασών. Τη διαχείριση του υπόλοιπου χειμάρρου έχει η Τεχνική Υπηρεσία του νομού. Η αστυνόμευση όλων των ρεμάτων σύμφωνα με το Π.Δ. 910/77 άρθρο 79 παρ.2β όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με το Νόμο για την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και την Περιφέρεια είναι στην αρμοδιότητα της Δ/νσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Ν.Α.. Οι αρμόδιοι υπάλληλοι για την αστυνόμευση των ρεμάτων είναι υπεύθυνοι για: 1. Τον εντοπισμό καταλήψεων, επιχώσεων (μπαζώματα), ανεξέλεγκτες αμμοληψίες, απόρριψη στερεών αποβλήτων(σκουπίδια) και γενικώς όλων των παράνομων ενεργειών που γίνονται στις κοίτες των υδατορευμάτων. 2. Την λήψη των προβλεπόμενων, από τη νομοθεσία διοικητικών και άλλων μέτρων στις περιπτώσεις που διαπιστώθηκαν παράνομες ενέργειες στις κοίτες των υδατορευμάτων. 30

32 3. Τον έλεγχο της κατάστασης που βρίσκεται η φυσική κοίτη των υδατορευμάτων. Εκτός από την αστυνόμευση, το καθαρισμό και την ομαλή ροή υδάτων έχει επίσης η Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών. Η ουσία βέβαια βρίσκεται στην εφαρμογή στην πράξη των διατάξεων αυτών. Στην πράξη όμως παρατηρούμε αδυναμία για την αστυνόμευση, τον καθαρισμό και την ομαλή ροή των ρεμάτων, καθώς, συνήθως, είναι αρμόδιος ένας- δύο υπάλληλοι σε ολόκληρο τον Νομό πράγμα που κάνει αδύνατο τον έλεγχο της κατάστασης Στην νότια πλευρά του Ξηροποτάμου υπάρχουν βοσκότοποι, των οποίων την εκμετάλλευση έχουν οι Δήμοι στους οποίους ανήκουν και παραχωρούνται σε κτηνοτρόφους έναντι αμοιβής. Στον οικισμό Μυροβλίτη λειτουργεί λατομείο δίπλα στη κοίτη του χειμάρρου με ιδιόκτητο κτίσμα στην απέναντι όχθη. Επίσης στην Αδριανή, η περιοχή «Φυτώρια» που δόθηκε δίχως τίτλους για φυτώρια καπνού, (αργότερα εγκαταλείφθηκε και τώρα έχει αναπτύξει βλάστηση με δένδρα και θάμνους) και την χωρική της εκμετάλλευση έχει ο Δήμος. Τέτοιες περιοχές υπάρχουν και άλλες μεταξύ Αδριανής και Δοξάτου. Στον Δήμο Δοξάτου και μέσα στη κοίτη, υπάρχουν οι εγκαταστάσεις του Βιολογικού καθαρισμού. Στην ίδια περιοχή λειτουργεί Ιππόδρομος και εκτροφείο θηραμάτων από τον κυνηγετικό σύλλογο, όλα δίχως άδειες λειτουργίας. (Προσωπική συνέντευξη με τον Δ/ντή της Κτηματικής Υπηρεσίας Δράμας) Στις δύο πλευρές της κοίτης του αναπτύσσονται τα αγροκτήματα των Δ.Δ. Αδριανής και Νικηφόρου Χρήσεις γης Η έκταση του Δήμου Παρανεστίου είναι στρ. Η γεωργική γη ανέρχεται σε στρ. αντιπροσωπεύοντας το 4,7% της εδαφικής επιφάνειάς του. Τα βασικότερα φυτικά προϊόντα είναι τα σιτηρά, οι ζωοτροφές εξ αιτίας της ανεπτυγμένης κτηνοτροφίας στο Δήμο, ο αραβόσιτος, τα κρασοστάφυλα ειδικά στην περιοχή της Αδριανής και οι ελιές. Πίνακας 1. Κατανομή της έκτασης του Δήμου Παρανεστίου στις βασικές κατηγορίες χρήσης ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΗΣ ΕΚΤΑΣΗ ΣΕ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΔΑΣΗ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΝΕΡΑ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΛΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ Πηγή: ΕΣΥΕ

33 Πίνακας 2. Δηλωμένες καλλιέργειες του Δήμου Παρανεστίου ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΚΤΑΣΗ ΣΕ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ ΕΛΑΙΩΝΕΣ 412 ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ ΚΑΠΝΟΣ 98 ΚΑΡΠΟΙ ΜΕ ΚΕΛΥΦΟΣ 45 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ 174 ΣΙΤΗΡΑ ΛΟΙΠΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ 72 ΔΕΝΤΡΩΝΕΣ 18 ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ 2398 ΟΣΠΡΙΟΕΙΔΗ 4 Πηγή : Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Δράμας, 2011 Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ύπαρξη μεγάλων εκτάσεων με βοσκότοπους που αποτελούν το 45% της συνολικής έκτασης του Δήμου έναντι 43% του Νομού. Η βοσκοϊκανότητα της περιοχής είναι μεγάλη και δεν καλύπτεται από το ζωικό κεφάλαιο των τοπικών κτηνοτροφιών. Κυριαρχεί η εκτατική κτηνοτροφία για την παραγωγή κρέατος. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες δημιουργούν ευνοϊκό περιβάλλον για λιβαδική βλάστηση. Η υποβόσκηση όμως, περιορίζει συνεχώς τα λιβάδια προς όφελος της δασικής επέκτασης. Τα δάση της περιοχής καλύπτουν το 48,2% της συνολικής έκτασης του Δήμου έναντι 35,9% του Νομού. Δυτικά του ποταμού Νέστου και μέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, απλώνεται το σύμπλεγμα του δυτικού Νέστου, γνωστό για την υψηλή παραγωγικότητά του, την πλούσια χλωρίδα και πανίδα και την ιδιαίτερη αισθητική του αξία, με συνολική έκταση στρ. Οδικοί άξονες (εθνικός, κοινοτικοί, αγροτικοί και δασικοί) διασχίζουν τον Δήμο καθώς επίσης και η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης Κωνσταντινούπολης. Τέλος η περιοχή, λόγω της συνέχειας της ιστορίας της από τους προϊστορικούς χρόνους, διαθέτει σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους. Ξηροπόταμος Αναλυτικότερα για την περιοχή του Ξηροποτάμου, κατά μήκος των ρεμάτων και της κοίτης του, υπάρχουν επιφάνειες καλυμμένες από θαμνώδη και δενδρώδη βλάστηση οι οποίες στις ημιορεινές περιοχές, διαφοροποιούν σε μικρό βαθμό την κυρίαρχη εικόνα των χωραφιών. Ιδιόκτητες αγροτικές εκτάσεις με γεωργικές καλλιέργειες κυριαρχούν στις δύο όχθες του. Στον οικισμό Μυροβλίτη του Δ.Δ. Νικηφόρου λειτουργεί λατομείο αδρανών υλικών, δίπλα στη κοίτη του χειμάρρου με ιδιόκτητο κτίσμα στην απέναντι όχθη. Επίσης στην Αδριανή, η περιοχή «Φυτώρια» που δόθηκε δίχως τίτλους για φυτώρια καπνού και αργότερα εγκαταλείφθηκε, τώρα έχει αναπτύξει βλάστηση με δένδρα και θάμνους. Τον χείμαρρο διασχίζουν κάθετα, αρκετοί αγροτικοί δρόμοι και ο κοινοτικός Αδριανής Αγοράς. 32

34 Χάρτης 4. Βλάστηση - Χρήσεις γης ευρύτερης περιοχής Πηγή : Τσιφτσής Αβιοτικό Περιβάλλον Μορφολογία του εδάφους Από άποψη μορφολογίας του εδάφους, η περιοχή της λεκάνης απορροής του Ξηροποτάμου σε μεγάλο ποσοστό χαρακτηρίζεται από εμφανίσεις ορεινών όγκων εκατέρωθεν μιας ημιορεινής λωρίδας και κατατάσσεται στην κατηγορία των ημιορεινών (57%)-ορεινών (43%) περιοχών. Γενικά το ανάγλυφο της ορεινής ζώνης είναι αδρό με μεγάλες κλίσεις και οφείλεται στην παρουσία των μαρμάρων που κυριαρχούν στο μεγαλύτερο τμήμα της. Επίσης οι χαμηλές περιοχές ημιορεινές έως λοφώδεις, εμφανίζουν ένα ήπιο ανάγλυφο με γενικά μικρές κλίσεις, που οφείλεται στο είδος των υλικών που δομούν τις περιοχές αυτές, χαλαρά ιζηματογενή πετρώματα τα οποία εύκολα αποσαθρώνονται, αλλά και κώνοι 33

35 κορημάτων που προέρχονται από την διάβρωση των υλικών στην ορεινή ζώνη. Χάρτης 5. Λεκάνη απορροής Ξηροποτάμου Πηγή : Μπαής

36 Πίνακας 3. Υψόμετρο κυριότερων οικισμών της λεκάνης απορροής και μορφή εδάφους Α/Α ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΟΡΦΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΕΔΑΦΟΥΣ 1 ΑΔΡΙΑΝΗ ΗΜΙΟΡΕΙΝΟ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ --\\ ΠΛΑΤΑΝΟΒΡΥΣΗ ΟΡΕΙΝΟ ΑΝΩ ΠΥΞΑΡΙ --\\ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΟΡΕΙΝΟ ΠΤΕΛΕΑ --\\ ΥΨΗΛΗ ΡΑΧΗ --\\ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟ --\\ ΠΑΡΑΝΕΣΤΙ --\\ ΘΟΛΟΣ --\\ ΣΙΛΛΗ --\\ Πηγή: Καρακασίδου κ.ά Το ανώτερο σημείο της λεκάνης βόρεια βρίσκεται σε υψόμετρο 1055 μ. στο ύψωμα Φωστερίδη και νότια σε υψόμετρο 1156μ. στο Χιονοβούνι και 1290μ. στη περιοχή Αγίου Γεωργίου στα όρη της Λεκάνης, ενώ το κατώτερο σημείο βρίσκεται πριν την έξοδο της λεκάνης απορροής στον οικισμό της Αδριανής και σε υψόμετρο 120μ. Η λεκάνη απορροής βρίσκεται σε όλη την έκτασή της σε σχετικά μέσο υψόμετρο, η κλίση της επιφάνειάς της είναι μέση και έτσι δεν παρουσιάζει πολύ έντονα χειμαρρικά φαινόμενα. Ο βασικός κλάδος του ρέματος ξεκινά από την ορεινή περιοχή Φωστερίδη και οι δύο σημαντικότεροι δευτερεύοντες χείμαρροι που συμβάλλουν στο ρέμα είναι το Μυλόρεμα ή ρέμα Ψηλής Ράχης, στα βόρεια της λεκάνης απορροής στο ύψωμα Φωστερίδη και το Μαυρόρεμα στη νότια περιοχή της λεκάνης, στην ορεινή περιοχή Χιονοβουνίου (Μπαής 2009). Πίνακας 4. Στοιχεία Ξηροποτάμου ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ Έκταση 260 km² Μήκος 35 km Μ. Υψόμετρο 550,92 m Κλίση 12.42% Δελταϊκό ρυπίδιο 76 km² Πηγή: Γάκης 2002, Ξόφης

37 Όρος Φαλακρό Μυλόρεμα Όρη Λεκάνης Μαυρόρεμα Χάρτης 6: Ανάγλυφο της λεκάνης απορροής του Ξηροποτάμου. Πηγή : Ξόφης 2012 Ο Ξηροπόταμος παρουσιάζει τρείς αναβαθμίδες Σχήμα 1. Τομή του Ξηροποτάμου στην Αδριανή με το μέτωπο των αναβαθμίδων Πηγή : Γάκης

38 Σχήμα 2. Τομή προφίλ των αναβαθμίδων του Ξηροποτάμου από την περιοχή του Δοξάτου μέχρι το Νικηφόρο Πηγή : Γάκης Γεωλογικά στοιχεία Η πεδιάδα της Δράμας γεωλογικά σχηματίζεται από Τριτογενούς και Σύγχρονης ηλικίας ιζήματα, τα οποία έχουν αποτεθεί επί των πετρωμάτων του μεταμορφωμένου και μαγματικού υποβάθρου. Τα ιζήματα αυτά χαρακτηρίζονται από σημαντικό πάχος ανάπτυξης, το οποίο βαίνει αυξανόμενο από τα περιθώρια προς τις κεντρικές περιοχές της πεδιάδας. Τα πετρώματα του υποβάθρου συναντώνται στην περιβάλλουσα ορεινή ζώνη και είναι κυρίως μάρμαρα, διάφοροι σχιστόλιθοι, γνεύσιοι και γρανίτεςγρανοδιορίτες. Κατά θέσεις συναντώνται και μικρές εμφανίσεις ηφαιστειακών πετρωμάτων (ανδεσίτες και ρυόλιθοι), που συνδέονται με τη τεκτονική δραστηριότητα του Ανώτερου Μειοκαίνου. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη έχουν τα ανθρακικά μεταμορφωμένα πετρώματα (μάρμαρα), τα οποία σχηματίζουν πολύ μεγάλες περιοχές σε όλα σχεδόν τα βουνά που περιβάλλουν τη πεδιάδα. Οι εμφανίσεις των μαρμάρων ουσιαστικά κυριαρχούν στη γεωλογική εικόνα της περιοχής. Τα μάρμαρα εμφανίζονται σε διάφορους ορίζοντες, άλλοτε συμπαγή και άλλοτε σε τράπεζες, ή φακοειδείς εμφανίσεις, τόσο πετρογραφικώς αμιγή, όσο και με παρεμβολές σχιστολιθικών πετρωμάτων και γνευσίων. Συγχρόνως μάρμαρα συμμετέχουν σε μικρότερο βαθμό και υπό μορφή παρεμβολών, σε εμφανίσεις όπου επικρατούν σχιστολιθικά και γνευσιακά πετρώματα. Τα μάρμαρα εμφανίζουν ενδείξεις έντονου κερματισμού, αποτέλεσμα του οποίου είναι η ανάπτυξη συνθηκών προχωρημένου βαθμού καρστικοποίησης. Στις εμφανίσεις των μαρμάρων παρατηρούνται όλες σχεδόν οι μορφές της καρστικής διάβρωσης (καταβόθρες, δολίνες κλπ), γεγονός που έχει ιδιαίτερη υδρογεωλογική σημασία. Μικρότερες, συγκριτικά με τα μάρμαρα, εμφανίσεις παρουσιάζουν οι γνεύσιοι και οι διάφοροι σχιστόλιθοι. Τα πετρώματα αυτά παρουσιάζουν πετρογραφικά αμιγείς εμφανίσεις κυρίως στα όροι της Λεκάνης στο Μενοίκιο και στο Παγγαίο, αλλά και πολλές εμφανίσεις όπου παρεμβάλλονται και ορίζοντες μαρμάρων, με το σχιστολιθικό όμως και γνευσιακό πέτρωμα να επικρατεί. Από πετρογραφικής απόψεως είναι κυρίως γνεύσιοι, γνευσιοσχιστόλιθοι και μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι, ενώ υπάρχουν και αισθητά λιγότερες εμφανίσεις πρασινόλιθων και αμφιβολιτικών πετρωμάτων, οι οποίες έχουν τη μορφή παρεμβολών στα προηγούμενα πετρώματα ή και στα μάρμαρα. 37

39 Τα μαγματικά πετρώματα εμφανίζονται ως επί το πλείστον στο νότιο τμήμα της περιοχής και αντιπροσωπεύονται από το γνωστό γρανίτη της Καβάλας (όρος Σύμβολο), αλλά και από λιγότερες εμφανίσεις ηφαιστιτών. Όπως προέκυψε από τις ραδιοχρονολογήσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς, τα μαγματικά πετρώματα έχουν Τριτογενή ηλικία, είναι δηλαδή πολύ νεότερα των κρυσταλλικών (μεταμορφωμένων) πετρωμάτων που αναφέρθηκαν προηγούμενα. Η γένεσή τους συνδέεται με την τεκτονική δραστηριότητα του Ανώτερου Μειοκαίνου, γεγονός που πιστοποιείται τόσο από την τεκτονική εικόνα της περιοχής, όσο και από την παρουσία των εμφανίσεων των ηφαιστιτών, ως «υλικό πλήρωσης», στις περιοχές μεγάλων ρηγμάτων. Τα Τριτογενή πετρώματα αντιπροσωπεύουν εκτεταμένες επιφανειακές εμφανίσεις στα περιθώρια κυρίως της λεκάνης της Δράμας, αλλά και στο όρος Μενοίκιο και προέρχονται από την ιζηματογένεση που ακολούθησε τη ρηξιγενή περίοδο του Ανώτερου Μειοκαίνου, όταν και δημιουργήθηκε αρχικά η πεδιάδα. Στις πεδινές εκτάσεις υπόκεινται των σύγχρονων ιζημάτων και καταλαμβάνουν σημαντικό πάχος. Πρόκειται κυρίως για ερυθρές αργίλους, μάργες με ενστρώσεις άμμων και αργίλων και κροκαλοπαγή, τα οποία έχουν πάχος αρκετών δεκάδων μέτρων και αντιπροσωπεύουν τους κατώτερους ορίζοντες των τριτογενών ιζημάτων. Τα Πλειστοκαινικά και Ολοκαινικά ιζήματα επίκεινται των Τριτογενών και περιλαμβάνουν αποθέσεις αδρομερών συστατικών (χαλίκια, κροκάλες κλπ), προϊόντα μεταφοράς και απόθεσης των ποταμών και χειμάρρων της περιοχής. Στα ιζήματα της Πλειστοκαινικής και Ολοκαινικής ακολουθίας περιλαμβάνονται και λιμναίες αποθέσεις, οι οποίες περιέχουν οργανικά ιζήματα που οφείλουν τη γένεσή τους στη δημιουργία αβαθών λιμνών και ελών. Τα οργανικά αυτά ιζήματα μετατράπηκαν στη συνέχεια σε τύρφη και λιγνίτη στη περιοχή των Φιλίππων (Μπαής 2009). 38

40 39

41 Χάρτης 7. Γεωλογικός χάρτης περιοχής Ξηροποτάμου Πηγή : Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών Δράμας Υδρογεωλογικά Υδρογραφικά στοιχεία O ευρύτερος χώρος της περιοχής ενδιαφέροντος ανήκει στην Υδρολογική λεκάνη του Στρυμόνα ποταμού, με επιφάνεια απορροής 5825 km² και πιο συγκεκριμένα στην υπολεκάνη του Αγγίτη, με επιφάνεια απορροής 2440km ² Η ευρύτερη περιοχή έρευνας χαρακτηρίζεται από σχετικά έντονη ανάπτυξη υδρογραφικού δικτύου (κυρίως στις περιοχές ιζημάτων), με διττό όμως χαρακτήρα. Στις περιοχές όπου έχουμε επιφανειακή εμφάνιση ιζημάτων ικανού πάχους, το δίκτυο εμφανίζεται με καθαρά δενδριτική μορφή. Αντίθετα στις περιοχές όπου κυριαρχούν μεταμορφωμένοι σχηματισμοί του υπόβαθρου, το δίκτυο εμφανίζεται είτε υποπλασμένο (στις περιοχές των μαρμάρων) είτε με τη μορφή της ρηξιγενούς κλιμακωτής, στις περιοχές των γνευσίων και αμφιβολιτών. Η τελευταία είναι χαρακτηριστική των περιοχών με έντονη επιφανειακή διάρρηξη, είτε αυτή οφείλεται σε μακροσκοπικό τεκτονισμό, είτε μικρότερης κλίμακας διαρρήξεις π.χ. σχιστότητα δευτερογενή στρωσιγένεια. Πιο συγκεκριμένα ο χείμαρρος Ξηροπόταμος χαρακτηρίζεται ως υδραυλικός αγωγός 4 ης τάξης (Stranhler), που σημαίνει ότι αποτελείται από 40

42 πλήθος δευτερευόντων κλάδων οι οποίοι συμβάλλουν σε αυτόν. Η γενική διατομή της κοίτης του χειμάρρου είναι της μορφής V με επίπεδο πυθμένα ροής (Μπαής 2009). Στην περιοχή ενδιαφέροντος έχοντας ως δεδομένο τις τιμές του βάθους των σταθμεύσεων των υδρογεωτρήσεων της ευρύτερης περιοχής, αλλά και εκτιμώντας το υψόμετρο χωροθέτησής της, εκτιμάται μια τιμή βάθους του υδροφόρου ορίζοντα της τάξης των 24μ. (Αδριανή) ως 52μ. (Νικηφόρος) από την επιφάνεια του χειμάρρου. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 90 παρατηρήθηκε μια πτώση του υδροφόρου ορίζοντα της λεκάνης της Δράμας κατά 8-12 μ. σε ένα χρόνο λόγω της λειψυδρίας (Κισσούδης 1993). Χάρτης 8. Λεκάνη Νέστου και Ξηροποτάμου. Πηγή: Σχήμα 3: Τυπική διατομή Ξηροποτάμου Πηγή: Αλπίδης Ιωάννης, αγρονόμος τοπογράφος μηχανικός, Δράμα. 41

43 Αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι ο χείμαρρος δέχεται στην υδρολογική του λεκάνη τουλάχιστον 130x10 6 m³/yr. Σήμερα οι οικισμοί που εντοπίζονται στη λεκάνη απορροής του χειμάρρου, υδροδοτούνται από ένα μεγάλο αριθμό διάσπαρτων πηγών. Αυτό δηλώνει το μικρό δυναμικό των πηγών που υδρομαστεύουν τους υδροφορείς των μεταμορφωμένων Φυσικοί πόροι Την ημιορεινή λοφώδη περιοχή του νότιου τμήματος του Δήμου διασχίζει ο Ξηροπόταμος. Στην πορεία του σχηματίζει μικρά αλσύλλια με φυσική βλάστηση. Στη συμβολή του με το χείμαρρο Μαρμαριάς, δημιουργεί φαράγγι ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, το οποίο προσελκύει αναρριχητές. Στο νότιο αυτό τμήμα του Δήμου το μεγαλύτερο τμήμα είναι ορεινό, στο δε ημιορεινό τμήμα του οι γεωργικές εκτάσεις δεν επιβαρύνουν σε μεγάλο βαθμό το έδαφος με κατάλοιπα αγροχημικών ( Περβανίδου 2007). Παρόλα αυτά, μεταξύ Αδριανής και Νικηφόρου έχουν δημιουργηθεί όξινα εδάφη, από τη χρήση υψηλών δόσεων οξινοποιών αζωτούχων λιπασμάτων, το οποία και έχουν αχρηστευθεί (Περιφ.Ανατ.Μακεδονίας-Θράκης 2006). Το δασικό σύμπλεγμα του δυτικού Νέστου είναι γνωστό για την υψηλή παραγωγικότητά του, την πλούσια χλωρίδα και πανίδα και την υψηλή του αισθητική αξία. Η συνολική έκτασή του φτάνει τα στρ. και χαρακτηρίζεται από μέτριες και απότομες κλίσεις. Περιλαμβάνει ένα από τα σημαντικότερα δάση της Ελλάδας, το Παρθένο Δάσος του Φρακτού (Ζαγκραντένια), το Δάσος της Ελατιάς ή Καρά- Ντερέ, στην περιοχή του Σιδηρονέρου και το Δάσος της Σημύδας. Στη θέση "Φρακτό"(Ζαγκραντένια) του δάσους του Παρανεστίου σε υψόμετρο από έως 1.950μ. και με έκταση στρεμμάτων βρίσκεται το Παρθένο Δάσος. Το 1980 κηρύχθηκε Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, με την ονομασία «Παρθένο Δάσος περιοχής Παρανεστίου Ν. Δράμας», λόγω της μεγάλης φυτογεωγραφικής, οικολογικής και ιστορικής του αξίας από τότε βρίσκεται υπό καθεστώς απόλυτης προστασίας και δεν επιτρέπεται εντός του καμία ανθρώπινη δραστηριότητα, παρά μόνο η ελεγχόμενη επιστημονική έρευνα. Έχει ενταχθεί επίσης στο Κοινοτικό Δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, με την ονομασία «Παρθένο Δάσος Κεντρικής Ροδόπης», μαζί με μια Ζώνη Ειδικής Προστασίας έκτασης 4830 στρεμμάτων γύρω του. Το μοναδικό συγκροτημένο δάσος Σημύδας στον Ελλαδικό χώρο, βρίσκεται στην περιοχή Παρανεστίου. Καταλαμβάνει έκταση 7.233εκτάρια και αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών εξ αιτίας της μοναδικής και μεγάλης αισθητικής του αξίας. Έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευομένων περιοχών Natura 2000, λόγω της μεγάλης περιβαλλοντικής του αξίας (Εφημερίδα το Βήμα, Πασχαλίδης κ.ά. 2007) Άλλες προστατευόμενες περιοχές είναι τα τρία Καταφύγια Άγριας Ζωής: 1. Το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Μαυροκορδάτου- Χαμοκέρασων, έκτασης στρεμμάτων. 2. Το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Ποταμού Νέστου (ζώνη 2χλμ. εκατέρωθεν του φυσικού υδρογραφικού δικτύου του ποταμού). 3. Το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Αετοράχης Παρανεστίου έκτασης στρ (ιστοσελίδα # 7). Στην τοποθεσία Θερμιά, 20χλμ. βόρεια του Παρανεστίου, υπάρχει μικρός αριθμός θερμομεταλλικών πηγών. Δύο από αυτές χρησιμοποιούνται για 42

44 λουτροθεραπεία. Η θερμοκρασία του νερού των πηγών στην επιφάνεια φτάνει και τους 52 C. Στα βόρεια του νομού έχουν εντοπισθεί κοιτάσματα ουρανίου (τα μοναδικά στο είδος τους στην Ελλάδα) και βιομηχανικών ορυκτών (Cantor Α.Ε και ιστοσελίδα # 8). Υπάρχουν κοιτάσματα αστρίων, τα οποία παλαιότερα αποτελούσαν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Υπάρχουν επίσης κοιτάσματα λιγνίτη με μεγάλη θερμαντική ικανότητα, αλλά και υψηλή ραδιενέργεια. Τα αποθέματα εκτιμώνται σε 20 εκατ. τόνους, δεν έχουν όμως ακόμη προσδιοριστεί (Εφημερίδα το Βήμα). Στον Νικηφόρο λειτουργεί μονάδα εξόρυξης αδρανών. Τον Δήμο Παρανεστίου διατρέχει ο ποταμός Νέστος ο οποίος δέχεται δεξιά και αριστερά μικρά υδάτινα ρέματα. Η κύριες χρήσεις του είναι γεωργικές και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Τα μεγαλύτερα έργα ηλεκτροπαραγωγής του Νομού Δράμας είναι τα υδροηλεκτρικά φράγματα του ποταμού Νέστου. Έχουν κατασκευασθεί και λειτουργούν δύο, του Θησαυρού και της Πλατανόβρυσης, και έχουν δημιουργηθεί στα ανάντη τους οι δύο αντίστοιχες λίμνες. Καθώς η περιοχή διαθέτει πλούσια πανίδα, δέχεται μεγάλο αριθμό κυνηγών κάθε χρόνο. Ο πλούτος αυτός είναι ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα της περιοχής γιαυτό θα πρέπει να διαφυλαχθεί από τον Δήμο και το Δασαρχείο (Τ.Α.Π. Δήμου Παρανεστίου). Το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε6 διέρχεται από την περιοχή της Κάτω Βροντούς και φτάνει στο Παρανέστι αφού διασχίσει το Φαλακρό όρος (Εφημερίδα το Βήμα) Κλιματoλογικά χαρακτηριστικά Η ευρύτερη περιοχή του Δήμου διακρίνεται από ένα ισχυρό ανάγλυφο με ποικιλία βιοτόπων. Οι κλιματικοί τύποι καθορίστηκαν με βάση τους βιοκλιματικούς χάρτες της Δασικής Υπηρεσίας. Στην εδαφική ζώνη στην οποία εκτείνονται τα διοικητικά όρια του Δήμου διακρίνονται τρεις βιοκλιματικοί όροφοι. Ο πρώτος καλύπτει εδάφη που βρίσκονται κοντά στα βόρεια σύνορά του και στον ορεινό όγκο της Λεκάνης και χαρακτηρίζεται ως υγρός με δριμύ χειμώνα, με μέση ελάχιστη θερμοκρασία ψυχρότερου μήνα μικρότερη του μηδενός (m<0 C). Ο δεύτερος βιοκλιματικός όροφος καλύπτει το κεντρικό, και νότιο τμήμα του Δήμου και χαρακτηρίζεται ως ύφυγρος με δριμύ χειμώνα, με μέση ελάχιστη θερμοκρασία ψυχρότερου μήνα μικρότερη του μηδενός (m<0 C). Ο τρίτος όροφος καλύπτει το υπόλοιπο νοτιοδυτικό πεδινό τμήμα και χαρακτηρίζεται ως ημίξηρος με ψυχρό χειμώνα (0 C<m<3 C) Ως προς τον χαρακτήρα του μεσογειακού βιοκλίματος στην εδαφική ζώνη του Δήμου διακρίνονται τέσσερεις χαρακτήρες. Στο βορειοανατολικό διακρίνεται ο πρώτος χαρακτήρας, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως αξηρικός εύκρατος, με αριθμό βιολογικών ξηρών ημερών κατά την θερμή και ξηρά περίοδο, x=0. Νοτιοανατολικότερα διακρίνεται ο δεύτερος χαρακτήρας, υπομεσογειακός με 0< x<40. Νοτιότερα διακρίνεται ο τρίτος χαρακτήρας, ο οποίος είναι ασθενής μεσο-μεσογειακός με 40< x<75. Τέλος στο νότιο μέρος της ζώνης διακρίνεται ο τελευταίος χαρακτήρας, έντονος μεσο-μεσογειακός με 75< x<100 (Τ.Α.Π. Δήμου Νικηφόρου, Τ.Α.Π. Δήμου Παρανεστίου). Τα μετεωρολογικά στοιχεία συγκεντρώθηκαν από τον Μετεωρολογικό Σταθμό της Δράμας (υψόμετρο 128μ), και συμπληρώθηκαν από τον μετεωρολογικό σταθμό του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, που τοποθετήθηκε μεταξύ Μικροχωρίου και Φτελιάς, από τις 4/9/2009 και 43

45 βαθμοί Κελσίου αφορούν τα έτη 1997 έως Τα βροχομετρικά στοιχεία συλλέχθηκαν από τον Βροχομετρικό Σταθμό Νικηφόρου (υψόμετρο 280μ) και αφορούν τα έτη 1977 έως Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά τα μετεωρολογικά στοιχεία. Άνεμοι Οι επικρατέστεροι άνεμοι στην περιοχή είναι οι Βορειοανατολικοί με ποσοστό 13,06% και ακολουθούν με μικρότερο ποσοστό οι Ανατολικοί και οι Νοτιοδυτικοί. Η συχνότερη ένταση των επικρατούντων ανέμων είναι 1-4 Beaufort. Άνεμοι μεγάλης εντάσεως δεν αποτελούν γνώρισμα της περιοχής μελέτης και σπάνια εμφανίζονται άνεμοι εντάσεως μεγαλύτερης των 6 Beaufort. Θερμοκρασία Πίνακας 5. Μέσος όρος τιμών θερμοκρασιών αέρος ( C ) σταθμού Δράμας ΕΤΗ ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ ,26 5,04 8, , , ,1 8,8 4, ,59 5,81 9, , ,3 22,1 16, ,41 5,41 10, , ,1 20,6 17,9 12 5,8 M.O. 4,42 5,42 9, ,4 21,3 16,2 10 5,5 Πηγή: Στογιάννη 2011 Θερμότερος μήνας στην περιοχή είναι ο Αύγουστος και ο ψυχρότερος ο Ιανουάριος. Η μέση μηνιαία θερμοκρασία κυμαίνεται από 4,42 C έως 25,4 C. Η μέση μέγιστη θερμοκρασία που έχει παρατηρηθεί είναι 27 C ενώ η μέση ελάχιστη είναι 3,26 C. Διάγραμμα 1. Γραφική παράσταση Μ.Ο. θερμοκρασιών περιόδων , , σταθμού Δράμας. Μ.Ο.Θερμοκρασιών (oc) σταθμού Δράμας ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. Πηγή: Στογιάννη 2011 Βλέπουμε μια αύξηση των μέσων θερμοκρασιών στη διάρκεια ολόκληρου του έτους, στο διάστημα Ενώ κατά τη διάρκεια της 44

46 χιλιοστά βροχής επόμενης δεκαετίας παρουσιάζετε μια τάση επιμήκυνσης των θερινών θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του φθινοπώρου. Βροχοπτώσεις Το ετήσιο ύψος βροχής μιας περιοχής και η κατανομή της κατά τη διάρκεια του έτους αποτελούν σημαντικούς παράγοντες, που καθορίζουν το είδος και τη σύνθεση της βλάστησης που επικρατεί σε αυτή. Η πορεία της βροχής στη περιοχή μελέτης κατά τη διάρκεια του έτους παρουσιάζει ένα μέγιστο το χειμώνα και μάλιστα το μήνα Δεκέμβριο (81 mm), και ένα ελάχιστο το φθινόπωρο, το μήνα Αύγουστο (27,3 mm). Η βροχή αυξάνεται από το τέλος του φθινοπώρου προς το χειμώνα και ελαττώνεται καθώς προχωράμε προς την άνοιξη και το καλοκαίρι. Οι μήνες Αύγουστος και Σεπτέμβριος είναι οι ξηρότεροι του έτους και η βροχόπτωση τότε είναι πολύ χαμηλή. Το ετήσιο ύψος βροχής είναι 615,86 mm, συνεπώς η Δράμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μέτρια βροχερή περιοχή. Η κατανομή της βροχής είναι λίγο-πολύ ομοιόμορφη σε όλες τις εποχές του έτους, χωρίς να παρουσιάζονται διακυμάνσεις. Πίνακας 6. Μέσος όρος τιμών βροχοπτώσεων (σε m.m ) σταθμού Νικηφόρου ΕΤΗ ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ ,59 61,3 41, , , , ,22 52,8 39, , ,5 32,2 39, ,42 46,3 60, , ,8 57,9 69, M.O. 51,41 53,5 47, , , , Πηγή : Στογιάννη 2011 Διάγραμμα 2. Γραφική παράσταση Μ.Ο. βροχοπτώσεων κατά τις περιόδους , και σταθμού Νικηφόρου Μ.Ο. Βροχοπτώσεων(mm) σταθμού Νικηφόρου ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. Πηγή: Στογιάννη

47 Ύψος βροχής Θερμοκρασία Διάγραμμα 3. Ομβροθερμικό διάγραμμα ετών Ετήσια πορεία του μέσου μηνιαίου ύψους βροχής (ΜΜΥΒ) και της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας (ΜΜΘ) ΜΜΥΒ ΜΜΘ 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ ΜΗΝΕΣ 0 Πηγή : Στογιάννη 2011 Η διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου για τη χρονική περίοδο (το σύνολο των κατακρημνισμάτων του κάθε μήνα είναι ίσο η μικρότερο από το διπλάσιο της μέσης θερμοκρασίας του) ξεκινάει μετά τα μέσα του Μαΐου μέχρι το πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου, με μεγαλύτερη ένταση της ξηρασίας τον Αύγουστο. Χιόνι Χαλάζι Παγετοί Ομίχλη Πτώση χιονιού παρατηρείται κυρίως τους χειμερινούς μήνες και τον Μάρτιο, ενώ λιγότερο τον Απρίλιο. Δεν παρατηρείται συχνότητα χαλαζιού στην περιοχή. Οι παγετοί εμφανίζονται κυρίως τους χειμερινούς μήνες, τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο. Ομίχλη εμφανίζεται περισσότερο τον Ιανουάριο και τον Οκτώβριο ενώ ελάχιστα εμφανίζεται όλους τους μήνες του χρόνου εκτός τους καλοκαιρινούς Περιοχές / θέσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Η λεκάνη απορροής του Ξηροποτάμου εκτείνεται σε μεγάλη έκταση και παρουσιάζει φυσικά σημεία ιδιαίτερου κάλους, κάποια εκ των οποίων είναι δυνατόν να τα προσεγγίσει κανείς χρησιμοποιώντας το υπάρχον αγροτικό δίκτυο. Ενδιαφέρουσες ανθρωπογενείς περιοχές αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα. 46

48 Πίνακας 7. Περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος λεκάνης απορροής Ξηροποτάμου. Χαρακτήρας A/A τοπίου Περιοχή / θέση Περιγραφή τοπίου 1 Πανοραμικό ιστορικό και θρησκευτικό Αδριανή-Αϊ Γιάννης Παλιό κάστρο και εξωκλήσι 2 Πανοραμικό θρησκευτικό Αδριανή-Προφ. Ηλίας Εξωκλήσι 3 Παραποτάμιο αλσύλλιο Μάης Αδριανή Αλσύλλιο για αναψυχή και εστίαση Αδριανή- Νικηφόρος- Ψ. 4 Δομημένο τοπίο Αλσύλλιο, 5 θρησκευτικό 6 Αιολικό πάρκο 7 Ιστορικό Ράχη Προφήτης Ηλίας Νικηφόρου Μεγαλοβούνι - Νικηφόρου Καμάρες- Νικηφόρος Νικηφόρος- Πλατανιά- Ψιλή Ράχη 8 Ιστορικό Παραποτάμιο 9 αλσύλλιο Δασάκι Πλατανιά Παραποτάμιο Πλατάνια - 10 αλσύλλιο Πλατανόβρυσης Αλσύλλιο, Αϊ Γιάννης- 11 θρησκευτικό Πλατανιά Αλσύλλιο Δασάκι- Πτελέα Αλσύλλιο Πηγή: Στογιάννη 2011 Μακεδονικά σπίτια Πευκοδάσος με εξωκλήσι, αναψυχή και εστίαση Ορεινό αιολικό πάρκο Ρωμαϊκό υδραγωγείο Παλιά ορεινά Κάστρα Χείμαρρος με πλατανόδασος Υδάτινος σχηματισμός με πλατάνια και δεξαμενή Πλατάνια με εξωκλήσι Πόλος έλξης στην περιοχή είναι τα διεθνούς φήμης Οινοποιεία Του Κώστα Λαζαρίδη «Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη» Του Γεωργίου Μανωλεσάκη «Γέννημα Ψυχής» Του Χαρ. Τσάλκου «Οινογένεσης» Και τα τρία βρίσκονται στην Αδριανή. Υπάρχει και τέταρτο, του Νίκου Λαζαρίδη, στον οδικό άξονα Αδριανής Αγοράς, επάνω στην νότια κοίτη του Ξηροποτάμου. (εικόνες 29 έως 36) 47

49 Εικόνα 31. Αδριανή, κάστρο και Αϊ Γιάννης Εικόνα 32. Πρ. Ηλίας Αδριανής Εικόνα 33. Πρ. Ηλίας Νικηφόρου 48

50 Εικόνα 34. Πάρκο «Μάης» Αδριανής Εικόνα 35. Ρωμαϊκό υδραγωγείο Νικηφόρου Εικόνα 36. Μονοπάτι κάστρου Γύρου 49

51 Εικόνα 37. Κάστρο Πλατανιάς Εικόνα 38. Μακεδονίτικο σπίτι Αδριανής Πηγή : Αρχείο Α. Στογιάννη Στην ευρύτερη περιοχή και ειδικά στον ορεινό όγκο του Παρανεστίου σχηματίζοντα πολλοί φυσικοί καταρράκτες μέσα στα πυκνά δάση, και είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί όπως: Κοντά στον Οικισμό Διπόταμα και στην κοιλάδα του Αρκουδορέματος βρίσκεται ο πρώτος καταρράκτης με ύψος πάνω από 15μ. ο Καταρράκτης της Αγίας Βαρβάρας. Τα νερά του σχηματίζουν μια μικρή λίμνη και ο ευρύτερος χώρος έχει διαμορφωθεί ως χώρος αναψυχής από το Δασαρχείο Μετά την κοίτη του Αρκουδορέματος, μετά από διαδρομή 15 χλμ. περίπου, βρίσκεται o μεγαλύτερος καταρράκτης των Βαλκανίων - ο πιο εντυπωσιακός καταρράκτη της περιοχής ύψους 40μ, ο καταρράκτης Τραχωνίου - Διποτάμων Δυο χιλιόμετρα πριν το Μεγάλο Λιβάδι και πλάι στις συστάδες ερυθρελάτης, το Σκοτεινό Ρέμα δημιουργεί τον ομώνυμο θαυμάσιο καταρράκτη του Σκοτεινού, κόβοντας κατακόρυφά ένα βράχο Μετά τα Διπόταμα και με βόρεια κατεύθυνση βρίσκεται το Δάσος του Λεπίδα, όπου μετά από διαδρομή 7χλμ. περίπου, συναντάμε τον μεγαλύτερο καταρράκτη της περιοχής με 35μ ύψος τον Καταρράκτη του Λεπίδα Σε βόρεια κατεύθυνση, στο Παρθένο δάσος του Φρακτού, το Αχλαδόρεμα σχηματίζει έναν εντυπωσιακό υδάτινο σχηματισμό με 50

52 τρεις συνεχούς ροής καταρράκτες, που μπορεί κάποιος να τους επισκεφθεί ακολουθώντας τα υπάρχοντα μονοπάτια. Ο πρώτος καταρράκτης είναι ύψους 7μ, ο δεύτερος είναι ύψους 13μ και ο τρίτος είναι ύψους 70μ. Υπάρχει και ένας τέταρτος καταρράκτης με δύσκολη προσέγγιση περιοδικού ύψους 40μ και ένας πέμπτος περιοδικός καταρράκτης ύψους 80μ Άλλες περιοχές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι: Το Παρθένο Δάσος Παρανεστίου, Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης στη θέση "Φρακτό". Το Δάσος αυτό καταγράφηκε ως Παρθένο (έκταση στρέμ.) το 1979 και το 1980 κηρύχθηκε ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, λόγω της μεγάλης φυτογεωγραφικής οικολογικής και ιστορικής αξίας. Είναι το μοναδικό Παρθένο Δάσος στην Ελλάδα και το σπουδαιότερο στην Ευρώπη και βρίσκεται σε καθεστώς απόλυτης προστασίας, αφού δεν επιτρέπεται καμία ανθρώπινη δραστηριότητα παρά μόνο η επιστημονική έρευνα. Η Ιαματική Πηγή Θερμιών, με μεταλλικό υποτονικό νερό, C για Ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, οσφυαλγίες, ισχιαλγίες, παθήσεις των ουροφόρων οδών του ύπατος και των χοληφόρων οδών. Τα δύο υδροηλεκτρικά φράγματα του ποταμού Νέστου, αυτά του Θησαυρού και της Πλατανόβρυσης, και έχουν δημιουργηθεί στα ανάντη τους οι δύο αντίστοιχες λίμνες. (ιστοσελίδα # 9) 5.7. Βιοτικό Περιβάλλον Χλωρίδα Σύμφωνα με τον δασικό χάρτη του Ν. Δράμας (έκδοση της Δασικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, φαίνεται ότι στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής υπάρχουν: α) η υπομεσογειακή διάπλαση Ostryum carpinum ( πεδινές και ορεινές εκτάσεις μέχρι 500μ υψόμετρο). Οι ορεινές εκτάσεις της διάπλασης αυτής καλύπτονται από θαμνώνες, χορτολίβαδα και δάση, κυρίως αείφυλλωνπλατύφυλλων, με κυρίαρχο είδος το πουρνάρι. β) η ορομεσογειακή διάπλαση Οξυάς υβριδογενούς Ελάτης, (με υψόμετρο ψηλότερο των 600μ.) όπου αναπτύσσονται κυρίως συστάδες οξυάς σε μίξη με δρύες. Με την χρήση ορθοφωτοχαρτών βλάστησης, που συντάχτηκαν με αεροφωτογραφίες του έτους 1986 και επικαιροποιήθηκαν με δορυφορικές εικόνες του δορυφορικού συστήματος Landsat 7 με έτος λήψης το 2011, από τον κ. Παντελή Ξόφη, ελήφθησαν τοπογραφικά δεδομένα και γενικά δεδομένα βλάστησης. Κατόπιν συγκρίνοντας τις διαφορές στη βλάστηση μεταξύ των ετών 1986 και 2011 διαπιστώνονται τα εξής: - Αυξήθηκε η βλάστηση στις πεδινές εκτάσεις - Αυξήθηκε η βλάστηση στις λοφώδεις εκτάσεις - Αυξήθηκε η βλάστηση στις ορεινές εκτάσεις 51

53 Χάρτης 9: Αλλαγές στη βλάστηση της λεκάνης απορροής κατά την περίοδο Πηγή : Ξόφης 2011 Στις πεδινές εκτάσεις εντατικοποιήθηκαν οι καλλιέργειες και αξιοποιήθηκε όλος ο ελεύθερος χώρος εξαιτίας των επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις υπόλοιπες λοφώδεις και ορεινές περιοχές, εξαιτίας της μείωσης στην αρχή, του πληθυσμού των αιγοπροβάτων και τα τελευταία χρόνια και των βοοειδών, μειώθηκαν οι εκτάσεις βόσκησης, με συνέπεια την αύξηση της βλάστησης, εκτός από την περιοχή των λατομείων, όπου παρουσιάζεται αλλαγή, δηλαδή εξαφάνιση της βλάστησης. Η αύξηση της βλάστησης έχει σαν συνέπεια την αύξηση των βροχών διότι: o Μετατρέπει σε βροχή (βροχοομίχλη) την υγρασία του αέρα και υγροποιεί την ομίχλη. o Οι βροχές (ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους) αυξάνονται από τα δάση μέχρι 6% ενώ η βροχοομίχλη μπορεί να ξεπεράσει και το ετήσιο ύψος βροχής. o Συγκρατεί το νερό της βροχής και δεν το αφήνει να πέφτει με δύναμη στο έδαφος και να το διαβρώνει. Το φύλλωμα μπορεί να συγκρατήσει μέχρι και 3 χιλιοστά ή μέχρι και το 50% της βροχής ενώ ένα πολύ μικρό μέρος απορρέει επιφανειακά, εξαιτίας της φυλλοστρωμνής, (περίπου 10-20%) αποτρέποντας έτσι το σχηματισμό πλημμύρων. o Ενισχύει τα υπόγεια νερά. Το μεγαλύτερο μέρος του νερού της βροχής με τη βοήθεια της βλάστησης απορροφάται από το έδαφος και εμπλουτίζονται τα υπόγεια νερά (που παίρνουμε με τις πηγές και τα φρεάτια). 52

54 o Εμποδίζει την εξάτμιση του εδάφους και αυξάνει την υγρασία του. Η μείωση της εξάτμισης του εδάφους κάτω από δασωμένη έκταση φθάνει το 40-50% εκείνης του εξωδασικού εδάφους. Έτσι έχουμε και αυξημένη υγρασία σε αυτά τα εδάφη μέχρι και 24%. Χάρτης 10. Χάρτης βλάστησης περιοχής Πηγή : Τσιφτσής 2011 Η περιοχή μελέτης βρίσκεται σε πεδινές εκτάσεις που καλύπτονται από αγροτικές καλλιέργειες. Η φυσική βλάστηση στις καλλιεργούμενες εκτάσεις περιορίζεται στα όρια των αγρών και συνίσταται από θάμνους (βάτος, κράταιγος, τσαπουρνιά, κ.α.) και από ποώδη φυτά, παρουσιάζει δε γραμμική διάταξη, διότι ακολουθεί τις όχθες ρυακιών και τα κράσπεδα γεωργικών καλλιεργειών. Στην περιοχή της Αδριανής και στις όχθες του χειμάρρου κυριαρχούν συστάδες με πλατάνια (Platanus orientalis), ενώ στην περιοχή του Νικηφόρου, εκτός από τα πλατάνια, έγιναν συμπληρωματικές αναδασώσεις με τραχεία πεύκη ( Pinus brutia). Στις πλαγιές των λόφων που περικλείουν τις αγροτικές καλλιέργειες αναπτύσσονται πουρνάρια, άρκευθοι κλπ. Στις βόρειες πλαγιές υπάρχουν μεγάλες φρυγανικές εκτάσεις με διάσπαρτους θάμνους αποτέλεσμα της εντατικής βόσκησης των κτηνοτροφικών μονάδων. 53

55 Πίνακας 8. Δένδρα A/A ΔΕΝΔΡΑ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Carpinus orientalis Γαύρος ανατολικός 2 Carpinus betulus Γαύρος μπετουλοειδής 3 Celtis australis Κελτής νότια 4 Cornus mas Κρανιά βασιλική 5 Coryllus avelana Λεπτοκαρυά 6 Cupressus sempervirens Κυπαρίσσι 7 Ficus carica Συκιά 8 Fraxinus ornus Φράξος όρνος 9 Juglans regia Καρυδιά 10 Ostrya carpinifolia Οστρυά 11 Pinus brutia Τραχεία πεύκη 12 Platanus orientalis Πλατάνι 13 Populus alba Λεύκη λευκή 14 Prunus spinosa Τσαπουρνιά 15 Pyrus amygdaliformis Γκορτσιά 16 Quercus conferta Δρυς πλατύφυλλη 17 Quercus robur Δρυς έμμισχος 18 Quercus sessiliflora Δρυς απόδισκη 19 Ulmus minor Φτελιά πεδινή Πηγή : Στογιάννη 2011 Πίνακας 9. Θάμνοι Α/Α ΘΑΜΝΟΙ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Cistus incanus Λαδανιά εριώδης 2 Clematis vitalba Κληματίς λευκάμπελη 3 Crataegus monogina Κράταιγος πυράκανθος 4 Juniperus communis Άρκευθος ο κοινός 5 Juniperus oxycedrus Άρκευθος οξύκεδρος 6 Paliurus spina Παλιούρι 7 Phillyrea latifolia Φυλίκι 8 Rosa canina Αγριοτριανταφυλλιά 9 Rubus tomentosus Βάτος γκριζωπός 10 Ruscus aculeatus Λαγομηλιά 11 Quercus coccifera Πουρνάρι 12 Vitis vinifera Αγριοκληματαριά Πηγή : Στογιάννη

56 Πίνακας 10. Πόες Α/Α ΠΟΕΣ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Agrostis alba Αγρόστη λευκή 2 Ammaranthus sp. Βλίτα 3 Andropogon ischaemun Ανδροπώγων ίσχαιμος 4 Aspαragus sp. Σπαράγγι 5 Cynosurus borinos Κυνόσουρας 6 Dactylis glomarata Δακτυλίς στρογγυλόμορφη 7 Digitalis sp. Δακτυλίτης (χελιδονόχορτο) 8 Epilorium montana Παραχνούδι 9 Chamonilla recutita Χαμομήλι 10 Cynosurus borinos Κυνόσουρας 11 Dactylis glomarata Δακτυλίς στρογγυλόμορφη 12 Digitalis sp. Δακτυλίτης (χελιδονόχορτο) 13 Epilorium montana Παραχνούδι 14 Festuca ovinia Φεστούκα κτηνοτροφική 15 Festuca rubra Φεστούκα κόκκινη 16 Festuca varia Φεστούκα 17 Gallium sp. Κολλιτσίδα 18 Genista sp. Ξυλάγκαθο 19 Iris reichenbachii Ίρις 20 Lapsana communis Λαψάνα 21 Malva sylvestris Μολόχα 22 Papaver rhoeas Παπαρούνα 23 Potentilla sp. Ποτεντίλα 24 Salvia sp. Αλιφασκιά 25 Stachys sp. Στάχυς 26 Stipa penata Στύπη πτεροειδής 27 Taraxacum officinale Αγριοράδικο 28 Thymus vulgaris Θυμάρι 29 Trifilium sp. Αγριοτριφύλλι 30 Urtica urens Τσουκνίδα 31 V icia sp Βίκος Πηγή: Στογιάννη 2011 (Για την εύρεση ονομάτων Μπαμπαλώνας,Κοκκίνη 2001) Πανίδα Η πανίδα στη περιοχή της λεκάνης απορροής δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα. Είναι περιορισμένη λόγω της εντατικής ανθρωπογενούς επίδρασης. Τα είδη που απαντώνται με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ανά κατηγορία θηλαστικών, ερπετών και ορνιθοπανίδας δίνονται παρακάτω. Από τα θηλαστικά της ο ασβός έχει χαρακτηριστεί από το Κόκκινο Βιβλίο σαν τρωτό είδος (Μπακαλούδης 2007 ). 55

57 Πίνακας 11. Θηλαστικά Α/Α ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Canis lupus Λύκος 2 Erinaceus concolor Σκαντζόχοιρος 3 Lepus europaeus Λαγός 4 Martes foina Πετροκούναβο 5 Meles meles Ασβός 6 Microtus arvalis Αρουραίος 7 Mustela nivalis Νυφίτσα 8 Mustela putorius Κουνάβι 9 Nycteris thebaica Νυχτερίδα 10 Rattus rattus Μαυροπόντικας 11 Sciurus vulgaris Σκίουρος 12 Spalax leucodon Μικροτυφλοπόντικας 13 Talba europaea Τυφλοπόντικας 14 Vulpes vulpes Αλεπού Πηγή : Στογιάννη 2011 είναι : Τα σημαντικότερα από τα πτηνά που έχουν καταγραφεί στη περιοχή Πίνακας 12. Πτηνά Α/Α ΠΤΗΝΑ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Alauda arvensis Σιταρήθρα 2 Alectoris graeca Ορεινή πέρδικα 3 Carduelis carduelis Καρδερίνα 4 Columba palumbus Φάσα 5 Erithacus rubecula Κοκκινολαίμης 6 Fringila coelebs Σπίνος 7 Hirundio rustica Χελιδόνι 8 Merops apiaster Μελισσοφάγος 9 Oriolus priolus Συκοφάγος 10 Passer montanus Σπουργίτι 11 Perdix pardix Πεδινή πέρδικα 12 Pica pica Καρακάξα 13 Ptyonoprogne rupestis Πετροχελίδονο 14 Upupa epops Τσαλαπετεινός 15 Scolopax rusticola Μπεκάτσα 16 Streptopelia decaocto Δεκαοχτούρα 17 Streptopelia turtur Τρυγόνι 18 Troglodytes troglodytes Τρυποφράκτης 18 Turdus philomelos Τσίχλα 20 Turdus merula Κότσυφας Πηγή : Μπαής 2009 Η ορνιθοπανίδα εστιάζεται κυρίως κατά μήκος των όχθεων των ρεόντων υδάτων όπου υπάρχει πιο έντονη βλάστηση και εκ των πραγμάτων 56

58 προσφέρεται για φωλεοποίηση, προστασία και ανεύρεση τροφής. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα διάφορα είδη καταφεύγουν στα χωράφια για αναζήτηση τροφής, όπως κάποια είδη από τις οικογένειες Κορυδαλλών, Κελάδες και Σουσουράδες. Επίσης παρατηρήθηκαν σποραδικά και κάποια αρπακτικά είδη το οποία αναζητούν τη τροφή τους στις ανοιχτές επιφάνειες των λιβαδιών και των αγρών. Εντυπωσιακή είναι η παρουσία στην περιοχή δύο μεταναστευτικών ειδών, των μελισσοφάγων και των τσαλαπετεινών τα οποία συμπεριλαμβάνονται στα είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής άγριας ζωής και των φυσικών βιοτόπων. Πίνακας 13. Ερπετά και αμφίβια Α/Α ΒΑΤΡΑΧΟΙ ΚΟΙΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ 1 Bufo bufo Χωματόφρυνος 2 Bufo viridis Πρασινόφρυνος 3 Hyla arborea Δενδροβάτραχος 4 Rana dalmatina Σβελτοβάτραχος 5 Rana greace Γρεκοχελώνα ΧΕΛΩΝΕΣ 1 Testudo gracea Ελληνική χελώνα 2 Testudo hermanni Μεσογειακή χελώνα 1 ΣΑΥΡΕΣ 2 Hemidactylus turcicus Σαμιαμίδι 3 Lacerta trilineata Μεγάλη Πρασινογουστέρα 4 Lacerta viridis Πρασινόσαυρα 5 Podarcis muralis Τοιχόσαυρα ΦΙΔΙΑ 1 Coluber najadum Σαίτα 2 Elaphe guatorlineata Λαφιάτης 3 Elaphe situla Σπιτόφιδο 4 Ophisayrus apodus Τυφλίτης 5 Vipera ammodytes Οχιά Πηγή: Μπαής Ανθρωπογενές Περιβάλλον Ιστορία και πολιτισμός Όπως ολόκληρη η πεδιάδα της Δράμας έτσι και η περιοχή του παλαιού Δ. Νικηφόρου κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους. Ανακαλύφθηκαν τρεις προϊστορικοί οικισμοί, ο παλαιότερος στον Νικηφόρο ανήκει στην πρώιμη εποχή του χαλκού (η οποία αρχίζει στα π.χ.). Ακολουθούν οι οικισμοί της Πλατανιάς Ι της εποχής του χαλκού και Πλατανιάς ΙΙ που ανήκει στην πρώιμη και στην ύστερη εποχή του χαλκού. (Εφημερίδα Δραμινή). Μαρτυρία της ύπαρξης θρακικών οικισμών και στους ιστορικούς χρόνους είναι τα κάστρα της Πλατανιάς και Αδριανής. Ο οικισμός της Αδριανής καταστράφηκε αργότερα. Όπως και σε όλη την περιοχή του Ν. Δράμας εκτιμάται πως οι κάτοικοι πρέπει να καλλιεργούσαν εκτεταμένες εκτάσεις αμπελιών και να λάτρευαν τον 57

59 Διόνυσο. Στην Ελληνιστική εποχή είναι έντονη η παρουσία των Μακεδόνων. Στην θέση των Θρακικών οικισμών στην Ρωμαϊκή εποχή δημιουργήθηκαν ρωμαϊκοί οικισμοί. Στην Αδριανή δημιουργήθηκε το ρωμαϊκό πόλισμα η Αδριανούπολη ή Αδριάνιον. Πιστεύεται πως ιδρύθηκε την εποχή του Αδριανού. Στην Πλατανιά η ρωμαϊκή κώμη υπαγόταν διοικητικά στην αποικία των Φιλίππων. Τους επόμενους αιώνες η περιοχή αποτελεί μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Σημειώνονται όμως και κατακτήσεις από τους Φράγκους και τους Σέρβους. Σημαντικό είναι το έτος 1383 μχ. που έχουμε την κατάκτηση από τους Οθωμανούς. Οι Τούρκοι για να αλλοιώσουν την σύνθεση του πληθυσμού φέρνουν από τα βάθη της Ασίας διάφορες βαρβαρικές φυλές, τους Κονιάρους, και τους Γιουρούκους, που εγκαθίστανται στην πεδιάδα της Δράμας-Φιλίππων. Το ελληνικό στοιχείο διασκορπίζεται σε ασφαλέστερα μέρη ή εξισλαμίζεται. Τα ελληνικά τοπωνύμια όμως διατηρούνται παραλλαγμένα. Η Αδριανούπολη σημερινή Αδριανή ονομάζεται «Εντίρνετζικ». Τα μετέπειτα χρόνια η συμβολή της Μακεδονίας γενικότερα υπήρξε σημαντική για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Ιδιαίτερα στην περιοχή της Δράμας υπήρξαν πολλές επαναστατικές κινήσεις χωρίς όμως να είναι και αποτελεσματικές. Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας έχουμε αύξηση του Ελληνικού πληθυσμού και αλματώδης οικονομική ανάπτυξη. Μεταναστεύουν και εγκαθίστανται Έλληνες από την Ήπειρο, την Χαλκιδική και την Δυτική Μακεδονία, που ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο. Οι Οθωμανοί εγκαθίστανται κυρίως στα ψηλότερα χωριά όπως το Νικηφόρο και την Πλατανιά με βασική απασχόληση την καλλιέργεια του καπνού. Από το 1870 έως το 1910 η καλλιέργεια και εμπορία του καπνού είναι καθοριστική για την νέα φυσιογνωμία του Νομού. Η οικονομική άνθηση συμβαδίζει και με την πνευματική αναγέννηση στην Αδριανή για παράδειγμα υπάρχουν σχολεία αρένων και θηλαίων καθώς και η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Το υ καταφθάνουν στην περιοχή οι πρώτοι πρόσφυγες. Μέσα από αυτήν την ιστορική αναδρομή καταλήγουμε πως ο πληθυσμός της περιοχής αποτελείται από πρόσφυγες και γηγενείς. Στην Αδριανή, όπου υπάρχει πάντα έντονο το ελληνικό στοιχείο έχουμε κυρίως γηγενή πληθυσμό. Οι υπόλοιποι οικισμοί, που τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κατοικούνταν κυρίως από Οθωμανούς, εξελίχθηκαν έπειτα από την ανταλλαγή των πληθυσμών σε πρόσφυγες κυρίως από των Πόντο. Πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και την Θράκη υπάρχουν σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό. (Καρακασίδου 1999) Σύμφωνα με ιστορικές πηγές η περιοχή γύρω από το Παρανέστι κατοικήθηκε από τους Πιέρες, μια από τις ιστορικές φυλές των Θρακών, οι οποίοι έζησαν στην πολυκατοικημένη αυτή περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων. Η φυλή αυτή ιδιαίτερα φιλόμουση και ενδιαφέρουσα,η οποία ήρθε και εγκαταστάθηκε στις όχθες του Νέστου μέχρι και τις ακτές του Πιερικού κόλπου της Καβάλας και βόρεια στις χρυσοφόρες πλαγιές των βουνών της Λεκάνης και του Φαλακρού, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, έφυγε διωγμένη από την Πιερία του Ολύμπου, από τους Μακεδόνες βασιλείς Κοίνο, Περδίκα Α και Αργαίο Α. Αργότερα στην περιοχή ήρθαν πολλοί Ηπειρώτες από την Κόνιτσα και τα Ιωάννινα και πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, αλλά και κάποιοι πρόσφυγες από την περιοχή της σημερινής Τουρκίας πολύ πριν από την ομαδική άφιξη προσφύγων του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Οι πολιτισμικές 58

60 παραδόσεις συνδέονται άμεσα με την προέλευση του πληθυσμού των οικισμών. Μέχρι το 1923 στην οροσειρά της Ροδόπης ζούσαν Σαρακατσάνοι ενώ υπήρχαν και οικισμοί με μουσουλμανικό πληθυσμό. Με την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης, έγινε ανταλλαγή μουσουλμανικού πληθυσμού με Έλληνες του Πόντου. Οι Σαρακατσάνοι δημιουργούν στην περιοχή "τσελιγκάτα" και ζουν εκεί έως και την εποχή του μεσοπολέμου. Οι δε Έλληνες του Πόντου, που εγκαταστάθηκαν νοτιότερα των Σαρακατσάνων, ζουν ακόμη και σήμερα εκεί (ιστοσελίδα # 10). Αρχαιολογικοί χώροι που ανακαλύφτηκαν: - Τρεις προϊστορικοί οικισμοί (Νικηφόρος, πρώιμη εποχή του χαλκού, Πλατανιά Ι, πρώιμοι εποχή του χαλκού, Πλατανιά ΙΙ, πρώιμη και ύστερη εποχή του χαλκού). - Κάστρα ιστορικών χρόνων στη Πλατανιά, Αδριανή, Πελεκιτή, Πλατανόβρυση, Νικηφόρο, Ψ. Ράχη και Γύρο. - Ρωμαϊκός πολιτισμός στην Αδριανή και στη Πλατανιά - Ρωμαϊκό υδραγωγείο στον Νικηφόρο. Παραδοσιακά και διατηρητέα κτίρια : Η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των οικισμών της περιοχής καθορίζεται μέσα από τα μεμονωμένα και εγκαταλειμμένα πλέον σπίτια που διατηρούν αναλλοίωτη την αρχιτεκτονική τους μορφή, αυτή της αυτόχθονης αγροτικής αρχιτεκτονικής που συναντούμε στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Εκτός από τον οικισμό του Νικηφόρου που παρουσιάζει ένα σχετικά ενδιαφέρον οικιστικό σύνολο, διατηρώντας ακόμα τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, οι υπόλοιποι οικισμοί ή έχουν καταστραφεί στο μεγαλύτερο μέρος τους και κυριαρχούν νεωτεριστικά στοιχεία, ή μεμονωμένα παραδείγματα φανερώνουν στοιχεία του παρελθόντος. Στα παραδείγματα συγκαταλέγονται και σπίτια με επιρροές από την αστική αρχιτεκτονική. Έτσι διακρίνουμε, σε αρκετά από αυτά, έντονα στοιχεία της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής κυρίως στις όψεις τους. Παραδοσιακά κτίρια αποτελούν επίσης τα κτίσματα των σιδηροδρομικών σταθμών καθώς και η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην Αδριανή (έτος κατασκευής 1884) Δημογραφία Ο Δήμος Παρανεστίου με έδρα το Παρανέστι προέκυψε από την συνένωση των δήμων Νικηφόρου και Παρανεστίου στα πλαίσια του προγράμματος «Καλλικράτης». Έχει κατοίκους εκ των οποίων οι είναι άνδρες, οι γυναίκες, και η πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού είναι 3,85/km², σε σχέση με την πυκνότητα της χώρας η οποία είναι 81,75% και της Περιφέρειας 42,82% (απογραφή 2011). Στο σύνολο του ο πληθυσμός χαρακτηρίζεται ως αγροτικός, καθόσον καμία κοινότητα της περιοχής δεν αριθμεί κατοίκους περισσότερους από Από άποψη οικιστικής διάρθρωσης οι οικισμοί από την Αδριανή μέχρι και την Πτελέα είναι κτισμένοι εκατέρωθεν της Εθνικής οδού Δράμας-Ξάνθης, έτσι ακριβώς όπως ορίζει το ανάγλυφο της λεκάνης του Ξηροποτάμου. Στην περιοχή της λεκάνης του Νέστου αναπτύσσονται πολύ μικροί οικισμοί, γύρω από τον ποταμό και τα ρέματά του. Σήμερα ένα μεγάλο μέρος αυτών των οικισμών έχουν εγκαταλειφθεί ή καταστραφεί. 59

61 Πίνακας 14. Οικισμοί Δημοτικών Διαμερισμάτων του Δήμου Παρανεστίου. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΔΡΙΑΝΗΣ Αδριανή. ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ Νικηφόρος Μαρμαριά Μικρολίβαδο ΑΝΩ ΠΥΞΑΡΙΟΥ Άνω Πυξάρι Γύρος Τείχος Ψηλόκαστρο ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ Πλατανιά Θαμνωτό Μαυροκορδάτος Πελεκητή Πρινόλοφος ΠΛΑΤΑΝΟΒΡΥΣΗΣ Παλιάμπελα Δρυμότοπος Πλατανόβρυση Τερψιθέα Χαμοκέρασα ΠΤΕΛΕΑΣ Πτελέα ΥΨΗΛΗΣ ΡΑΧΗΣ Υψηλή Ράχη ΠΑΡΑΝΕΣΤΙΟΥ Παρανέστι Αηδονόκαστρο Καπνόφυτο Καρποφόρο Μελισσοχώρι Μεσοχώρι Μικροχώρι Ξάγναντο Περίβλεπτο Πολυνέριο Πολύσυκο Τέμενος ΘΟΛΟΥ Θόλος Κάτω Θόλος Κρήνη Στέρνα ΣΙΛΛΗΣ Σίλλη Πρασινάδα Διπόταμα Τραχώνι Στο Δήμο χωροθετούνται 6 Δ.Δ. με πληθυσμό μικρότερο των 500 κατοίκων, 2 με πληθυσμό κατοίκων και 2 με πληθυσμό μεγαλύτερο 60

62 των 1000 κατοίκων. Είναι εμφανής η μεγάλη διασπορά των κατοίκων σε σχέση με την μικρή τους πυκνότητα. Από πλευράς χωροταξικής κατανομής παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατοικεί στις ημιορεινές περιοχές και λιγότεροι στις ορεινές. Πίνακας 15. Κατανομή Δημοτικών Διαμερισμάτων κατά μέγεθος ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ > ΣΥΝΟΛΟ 10 Πηγή : Στογιάννη, 2011 Από το1951 μέχρι το 1971 μειώθηκε ο πληθυσμός πάνω από το μισό εξ αιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης. Ειδικά κατά τη περίοδο μεταναστεύει το 7,37% των κατοίκων και κατά την περίοδο μεταναστεύει άλλο 43,42%. Δηλαδή η δημογραφική αποψίλωση η οποία φτάνει το 50,77% και η γήρανση του πληθυσμού υπήρξαν καθοριστικές για την ανάπτυξή της περιοχής. Αυτή η μεγάλη μετανάστευση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, στην υποχώρηση μιας από τις κυριότερες δραστηριότητες, η οποία στήριξε στο παρελθόν την οικονομία της περιοχής, δηλαδή της παραγωγής και επεξεργασίας φύλλων καπνού ανατολικού τύπου. Η εσωτερική μετανάστευση είχε ως προορισμό τις μεγαλουπόλεις Αθήνα και Θεσσαλονίκη ενώ η εξωτερική μετανάστευση είχε ως χώρα προορισμού κυρίως την Γερμανία. Κατά τη δεκαετία συνεχίζεται η μείωση του πληθυσμού κατά 22,92% εκτός από το Δ.Δ. Αδριανής που έχει σταθεροποιηθεί. Από το 1981 και μετά έχουμε σταθερή αύξηση του πληθυσμού στα περισσότερα Δ.Δ. Αυτό οφείλεται στην επιστροφή των συνταξιούχων στους τόπους καταγωγής τους (συνοδεύεται από συντηρήσεις και αναπαλαιώσεις κατοικιών ) και στη στροφή του αγοραστικού κοινού στη αγορά γης στη περιφέρεια, εξ αιτίας της χαμηλότερης τιμής της. Ιδιαίτερα στην Αδριανή τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της ανοικοδόμησης και εισροή ξένων κατοίκων. Η περιοχή δέχτηκε και ορισμένες οικογένειες παλιννοστούντων από τη Σοβιετική Ένωση ( περίπου 50 κάτοικοι). 2 61

63 Πίνακας 16. Πληθυσμιακές Ποσοστιαίες Μεταβολές Δήμου Παρανεστίου. ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) , , , , ,45 Πίνακας 17. Πληθυσμιακά στοιχεία Δήμου Παρανεστίου περιόδου Δ. ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ Αδριανής Άνω Πυξάρι Θόλου Νικηφόρου Παρανέστι Πλατανιάς Πλατανόβρυσης Πτελέας Σίλλης Υψηλής Ράχης Σύνολο Πηγή: Στοιχεία Απογραφών ΕΣΥΕ Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, το 63,6% του πραγματικού πληθυσμού στην περιοχή του παλαιού Δήμου Παρανεστίου βρίσκεται στην ενεργό ηλικία των ετών. Το 13,4% βρίσκεται στην ηλικία 0-14 ετών και το 22,9% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών Σε αρκετούς μικρούς οικισμούς τείνουν να εκλείψουν οι μικρές και οι μεσαίες παραγωγικές ηλικίες. Στη περιοχή του παλαιού Δήμου Νικηφόρου οι νέοι 0-14 ετών καταλαμβάνουν μόλις το 13,93% ενώ οι ηλικιωμένοι ανέρχονται στο 24,7%. Γενικά προβλέπεται να αυξηθεί το ποσοστό των ηλικιωμένων στο μέλλον και να υπάρχει εντονότερο το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού. Παράλληλα θα υπάρχει και συνεχής μείωση του ενεργού πληθυσμού, διότι δεν προβλέπεται ανάλογη ανανέωση του ενώ η μετανάστευση συνεχίζει να υφίσταται. Σαν αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η ύπαρξη κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών, με αρνητικές επιπτώσεις για την ανάπτυξη της περιοχής Υποδομές, έργα και ανάπτυξη Οδικό δίκτυο Τον Δήμο διασχίζει η Εθνική οδός Νο 14 Δράμας Παρανεστίουορίων Νομού Ξάνθης, με συνολικό μήκος εντός του Δήμου 43χιλιόμετρα, ο οποίος εντάσσεται στο Δευτερεύον Εθνικό Οδικό Δίκτυο και αποτελεί τον κύριο άξονα πρόσβασης, είτε από τη Δράμα, είτε από την Ξάνθη, είτε από την 62

64 Καβάλα. Ο δρόμος παρουσιάζει ανεπαρκές πλάτος οδοστρώματος και προβλήματα ασφάλειας, ειδικά τους χειμερινούς μήνες (απότομες στροφές, κατά τόπους αυξημένη ολισθηρότητα). Κατά μήκος του αναπτύσσονται οι οικονομικές δραστηριότητες και το μεγαλύτερο μέρος της οικιστικής ανάπτυξης. Το οδικό κοινοτικό δίκτυο διαρθρώνεται ακτινωτά προς την ορεινή ενδοχώρα. Το αγροτικό δίκτυο εξυπηρετεί το πεδινό και ημιορεινό τμήμα για τις καλλιέργειες καθώς και το ορεινό για την κτηνοτροφία. Εντυπωσιακά μεγάλο και ανάλογο με την έκταση του Δήμου είναι το δασικό δίκτυο, που φτάνει στην περιοχή του παλαιού Δήμου Παρανεστίου τα 620 χιλιόμετρα και εξυπηρετεί κυρίως υλοτομικές εργασίες αλλά και δραστηριότητες αναψυχής. Το δασικό οδικό δίκτυο χρειάζεται ξεχωριστή μελέτη ανάπτυξης και διαρκή συντήρηση, αφού παρουσιάζει συνεχή προβλήματα, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Την περιοχή διασχίζει επίσης και το σιδηροδρομικό δίκτυο Θεσσαλονίκης- Αλεξανδρούπολης- Κωνσταντινούπολης. Το Παρανέστι εξυπηρετείται και από το τουριστικό δρομολόγιο Ξάνθη Λιβερά - Σταυρούπολη Παρανέστι Ξάνθη με το Περιβαλλοντικό Τρενάκι του Νέστου Ύδρευση Η ιδιομορφία του ανάγλυφου (ημιορεινό- ορεινό) και το είδος του γεωλογικού υλικού, το οποίο στο μεγαλύτερο ποσοστό ευνοεί τη δημιουργία υδροφόρων, έχει δημιουργήσει καλές συνθήκες επάρκειας νερού για τους περισσότερους οικισμούς της λεκάνης απορροής του Ξηροποτάμου. Η χρησιμοποίηση υπόγειων νερών σε σχέση με τα επιφανειακά παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα. Βασικό πλεονέκτημά τους είναι το ότι διατρέχουν λιγότερους κινδύνους για μόλυνση και ρύπανση. Αυτό συμβαίνει επειδή τα υπερκείμενα των υπόγειων υδροφορέων, πετρώματα, αλλά και οι ίδιοι οι υδροφορείς δυσχεράνουν πολλές φορές την είσοδο και την διάχυση μολυσματογόνων ουσιών και ρυπαντών μέσα σε αυτούς, καθώς η απουσία αέρα τα έχει απαλλαγμένα, στη φυσική τους μορφή, από παθογόνους μικροοργανισμούς. Επίσης, τα υπόγεια νερά είναι προστατευμένα από την εξάτμιση. Αναπτύσσονται σε πολύ μεγάλες εκτάσεις και είναι σύνηθες να καλύπτονται οι ανάγκες σε ύδρευση ενός οικισμού από μια κοντινή πηγή ή μια γεώτρηση. Η παροχετευτική τους ικανότητα είναι σχετικά σταθερή κατά τη διάρκεια του έτους και οπωσδήποτε λιγότερο ευμετάβλητη σε σύγκριση με τα επιφανειακά νερά, στις περιόδους ανομβρίας. Τέλος η χημική σύσταση και η θερμοκρασία των υπόγειων νερών είναι σχετικά σταθερές, με αποτέλεσμα τον εύκολο μικροβιολογικό και χημικό έλεγχό τους. Ωστόσο, τα υπόγεια νερά έχουν και ορισμένα μειονεκτήματα, όπως μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε άλατα, τα οποία πολλές φορές υπερβαίνουν τα όρια ποσιμότητας. Επίσης, σε περιοχές που τα υδροφόρα φιλοξενούνται σε πετρώματα με μεγάλο πορώδες ή με μεγάλη υδραυλική αγωγιμότητα (πχ. καρστικοί υδροφορείς), τα υπόγεια νερά είναι εξ ίσου επιδεκτικά σε μόλυνση και ρύπανση με τα επιφανειακά νερά (Δ.Π.Θ. 2001). 63

65 Χάρτης 11. Σχηματική παράσταση δικτύου ύδρευσης οικισμών. Πηγή: Περβανίδου 2007 Οι οικισμοί της λεκάνης απορροής του Ξηροποτάμου, υδρεύονται από: Δ.Δ. Αδριανής, από 2 γεωτρήσεις και μια υδρομάστευση της περιοχής Μπόγιαλι. Έχει σύνολο εξωτερικού δικτύου μήκους 16χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή (220 V). Δ.Δ. Νικηφόρου, υδρεύεται από από τις πηγές Μυλορέματος (Ντερμέντερε) και Καρυδορέματος και από δύο γεωτρήσεις. Το υδραγωγείο του τροφοδοτεί και τους οικισμούς Μυροβλύτη και Μαραμαριά. Έχει συνολικό μήκος εξωτερικού δικτύου 22χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή (220 V). Δ.Δ. Πυξαρίου, υδρεύεται από τις πηγές Μυλορέματος και Καρυδορέματος, με φυσική ροή, και μία γεώτρηση. Μια δεξαμενή τροφοδοτεί το Πυξάρι και τους οικισμούς Τοίχος, Γύρος, Μικρολίβαδο και Ψηλόκαστρο. Έχει συνολικό μήκος εξωτερικού δικτύου 7χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή Τοίχους (με ηλιακό συλλέκτη). Δ.Δ. Ψηλής Ράχης, υδρεύεται από τις πηγές Μυλορέματος και από μια γεώτρηση. Έχει συνολικό μήκος εξωτερικού δικτύου 8,8χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή (220 V) και μετά τις πηγές Μυλορέματος (με ηλιακό συλλέκτη). Δ.Δ.Πλατανόβρυσης, υδρεύεται από πηγές του ορεινού όγκου της Πλατανόβρυσης και από δύο γεωτρήσεις. Έχει σύνολο μήκους εξωτερικού δικτύου 6χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή (220 V) και μετά τις πηγές ( με ηλιακό συλλέκτη) Δ.Δ. Πλατανιάς, υδρεύεται από τις πηγές Μυλορέματος Πλατανιάς (Ντερμεντερέ β ) με φυσική ροή και μία γεώτρηση. Τροφοδοτεί Μαυροκορδάτο, Πρινόλοφο, Πλατανιά, Πελεκιτή, Θαμνωτό. Έχει συνολικό μήκος εξωτερικού δικτύου 27χλμ. Η χλωρίωση γίνεται 64

66 μέσα στη δεξαμενή Πελεκιτής (220 V) και πριν τη δεξαμενή Μαυροκορδάτου (με ηλιακό συλλέκτη) Δ.Δ. Πτελέας, υδρομαστεύσει από την τοποθεσία Πλατάνι και με φυσική ροή από πηγές του ορεινού όγκου Πλατανόβρυσης και οικισμού Σαχίνη. Επίσης από τον οικισμό Καβαλάρι με υδρομάστευση. Έχει συνολικό μήκος εξωτερικού δικτύου 27χλμ. Η χλωρίωση γίνεται μέσα στη δεξαμενή (220 V) και μετά τις πηγές ορεινού όγκου Πλατανόβρυσης (με ηλιακό συλλέκτη), καθώς και στην υδρομάστευση Πλατάνι (Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας Δράμας). Με βάση τη μελέτη του Δ.Π.Θ. το 2005, από τα επτά αυτά τοπικά διαμερίσματα: Τρία διαμερίσματα (43%) διαθέτουν υπερεπάρκεια σε νερό ύδρευσης (κατανάλωση > 250 λίτρα/κάτοικο), που σημαίνει ότι απαιτείται αυστηρός έλεγχος στις καταναλώσεις για τη μακροχρόνια ικανοποίηση των αναγκών. Τα υπόλοιπα τέσσερα διαμερίσματα διαθέτουν επάρκεια νερού για όλες τις χρήσεις, με ποσότητες που αντιστοιχούν σε λίτρα/κάτοικο την ημέρα, αν και μπορούν να διαθέσουν μεγαλύτερες ποσότητες, όπως το διαμέρισμα Πλατανιάς, που μπορεί να φτάσει τα 500λίτρα. Σύμφωνα με τα ερευνητικά προγράμματα του Δ.Π.Θ., επάρκεια θεωρείται πως έχουν τα διαμερίσματα που έχουν δυνατότητα κατανάλωσης λίτρα/κάτοικο/ημέρα, συνυπολογίζοντας και τις ανάγκες του ζωικού κεφαλαίου και την εξυπηρέτηση ενός μικρού ανθόκηπουλαχανόκηπου. Όπως όμως αναφέρεται από τη Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου, υπάρχουν υψηλές απώλειες πόσιμου νερού, λόγω υπερκατανάλωσης για το πότισμα ζώων, σε συνδυασμό με παράνομες συνδέσεις επί των δικτύων. Επίσης σε όλα τα διαμερίσματα αναφέρεται ότι γίνεται υπερκατανάλωση νερού, τους καλοκαιρινούς μήνες, για το πότισμα των λαχανόκηπων, οπότε και η υδροδότηση ενισχύεται εκτός των πηγών και από τις γεωτρήσεις. Όσο αφορά την υδροδότηση από πηγές, η παροχή παρουσιάζει διακυμάνσεις (μείωση κατά τους θερινούς μήνες), αναλόγως των καιρικών συνθηκών (Δ.Π.Θ. 2005). Εκτός από τις παραπάνω γεωτρήσεις υπάρχουν και άλλες που ανήκουν στον δήμο Δοξάτου, αναφέρονται μόνο αυτές του Δ.Δ. Αγοράς, δηλαδή 1 για ύδρευση και 3 για άρδευση. Ιδιωτικές γεωτρήσεις στην περιοχή μελέτης είναι αυτές των : - Μαστοράκη Παναγιώτη και Μαστοράκη Σοφία, με παροχή 80 m³/h για άρδευση - Μπιλιόρογλου, με παροχή 50 m³/h για άρδευση - Χατζηγεωργίου, για χρήση μονάδας επεξεργασίας ξηρών καρπών - Λαζαρίδη, για χρήση του οινοποιείου Όπως φαίνεται οι αρδευτικές ανάγκες εξυπηρετούνται από τα νερά σποραδικών γεωτρήσεων που έχουν ανορυχθεί στα ιζήματα και οι οποίες αποδίδουν πολύ μικρές παροχές. Η έλλειψη έστω και στοιχειώδους αρδευτικού δικτύου περιορίζει στο ελάχιστο τις αρδευόμενες εκτάσεις. Οι 65

67 εκτάσεις αυτές βρίσκονται κυρίως στο αγρόκτημα Αδριανής και υδροδοτούνται από γεωτρήσεις (ΤΑΠ Δήμου Νικηφόρου 2001). Πίνακας 18. Τοποθεσία και σκοπός γεωτρήσεων. Δ.ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΠΑΡΟΧΗ Μ²/Ω ΓΕΜΕΤΣΑ 45 ΜΑΡΟΥΔΕΣ ΑΡΔΕΥΣΗ 40 ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ --\\ ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΔΟΞΑΤΟΥ --\\ ΑΔΡΙΑΝΗ --\\-- ΥΔΡΕΥΣΗ 100 ΡΑΣΙΝ ΑΓΑ ΑΡΔΕΥΣΗ 95 ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΔΟΞΑΤΟΥ ΑΡΔΕΥΣΗ- ΥΔΡΕΥΣΗ 155 ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΥΔΡΕΥΣΗ 18 ΤΣΑΙ ΑΡΔΕΥΣΗ- ΥΔΡΕΥΣΗ 36 ΠΛΑΤ/ΒΡΥΣΗ ΧΑΜΟΚΕΡΑΣΑ - ΠΑΛΙΑΜΠΕΛΑ ΑΡΔΕΥΣΗ 100 ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΠΕΛΕΚΙΤΗ ΥΔΡΕΥΣΗ 40 ΑΝΩ ΠΥΞΑΡΙ ΑΝΩ ΠΥΞΑΡΙ ΥΔΡΕΥΣΗ 32 ΨΗΛΗ ΡΑΧΗ ΡΕΜΑ ΨΗΛΗΣ ΡΑΧΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗ 80 Πηγή: Τμήμα Περιβάλλοντος και Υδροοικονομίας Δράμας. Σύμφωνα με τη μελέτη του Δ.Π.Θ. 2001, η ποιότητα των νερών ραδιενεργά και χημικά εμφανίζεται πολύ καλή, με εξαίρεση την κατά καιρούς αύξηση της συγκέντρωσης του ΝΗ4 στα νερά των γεωτρήσεων. (Δ.Π.Θ. 2001, Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας). Αναλυτικότερα οι τιμές της ραδιενέργειας στα πόσιμα νερά κυμαίνονται από 0,001-6Bq/lt (Becquerel/liter), για επιφανειακά νερά και από 0,4-90 Bq/lt για υπόγεια, ενώ τιμές από Bq/lt χαρακτηρίζουν συνήθως τα ιαματικά νερά. Στον Δήμο Παρανεστίου τα επιλεγμένα δείγματα έδωσαν στον Άνω Θόλο και στο Παρανέστι 14 Bq/lt και στην Πλατανιά 23 Bq/lt (Δ.Π.Θ. 2001). Το σύνολο των διαλυμένων αλάτων απεικονίζονται άριστα με τη μέτρηση της Ειδικής Ηλεκτρικής Αγωγιμότητας του νερού. Από τη μελέτη του Δ.Π.Θ. του 2005 προέκυψε ότι το νερό ύδρευσης του Νομού Δράμας, ως προς το σύνολο των περιεχομένων αλάτων, είναι γενικά πολύ καλό και βρίσκεται όχι μόνο κάτω από τα επιτρεπτά όρια ποσιμότητας, αλλά για το μεγαλύτερο ποσοστό και κάτω από τα επιθυμητά. Ως προς τις υδρογεωλογικές συνθήκες, το νερό που παρουσιάζει υπερβολικά μικρές τιμές Ειδικής Ηλεκτρικής Αγωγιμότητας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ότι προέρχεται από αβαθή σημεία, τα οποία δέχονται τροφοδοσία άμεσα από τα νερά της βροχής και χωρίς μεγάλη υστέρηση, με αποτέλεσμα να υπολείπονται σε εμπλουτισμό από τα απαραίτητα χημικά στοιχεία (πρόκειται κυρίως, για τις περισσότερο μικρού δυναμικού πηγές της ορεινής ζώνης (Δ.Π.Θ. 2005). 66

68 Αποχέτευση Το σημαντικότερο πρόβλημα που εμφανίζεται στις υποδομές της αποχέτευσης είναι αυτό των απολήξεων των δικτύων και της διάθεσης των λυμάτων σε ρέματα παρακείμενα στους οικισμούς. Η διάθεση των λυμάτων στους αποδέκτες γίνεται χωρίς επεξεργασία, γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους για τους κατοίκους και υποβαθμίζει το περιβάλλον (Τ.Α.Π. Δήμου Νικηφόρου). Σε ολόκληρη την περιοχή δεν υφίσταται σήμερα κανενός είδους μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Για την Αδριανή είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η σύνδεση του δικτύου με την εγκατάσταση Βιολογικού Καθαρισμού του Δοξάτου (εκτός από ένα μικρό υπολειπόμενο τμήμα, περίπου 1.880μέτρων). Η μονάδα αυτή όμως δεν λειτουργεί, διότι είναι κατασκευασμένη μέσα στην κοίτη του ποταμού, κρίθηκε παράνομη και δεν της δίνεται άδεια λειτουργίας. Το αποχετευτικό σύστημα ανά Διαμέρισμα είναι: Το Δ.Δ. Νικηφόρος διαθέτει παντορροϊκό αποχετευτικό δίκτυο σε ποσοστό 90% (τσιμεντοσωλήνες και PVC). Τα λύματα διατίθενται ανεπεξέργαστα σε παραποτάμους του Ξηροποτάμου. Για τις φυλακές που πρόκειται να λειτουργήσουν στην περιοχή, έχει κατατεθεί μελέτη για την κατασκευή Compact συστήματος βιολογικού καθαρισμού. Το Δ.Δ. Αδριανή έχει παντορροϊκό αποχετευτικό δίκτυο σε ποσοστό 97% (τσιμεντοσωλήνες και PVC). Το δυτικό τμήμα του αγωγού αποχέτευσης χρειάζεται αντικατάσταση, ενώ το ανατολικό τμήμα αντικαταστάθηκε το 2000 (Τεχνική Υπηρεσία). Επίσης υπάρχει κεντρικός αγωγός για την συλλογή μόνο των όμβριων υδάτων. Τα υγρά απόβλητα καταλήγουν όλα στον Ξηροπόταμο. Όπως αναφέρθηκε έχει σχεδόν ολοκληρωθεί η σύνδεση με τη μονάδα Βιολογικού Καθαρισμού Δοξάτου, η οποία όμως δεν λειτουργεί. Το Δ.Δ. Πλατανιά διαθέτει παντορροϊκό αποχετευτικό δίκτυο σε ποσοστό 90% (τσιμεντοσωλήνες και PVC). Ο οικισμός Θαμνωτού διαθέτει μόνο απορροφητικούς βόθρους. Το Δ.Δ. Υψηλής Ράχης τα λύματα συγκεντρώνονται σε ποσοστό 100% σε απορροφητικούς κυρίως βόθρους. Παρουσιάζονται όμως σοβαρά προβλήματα, επειδή το έδαφος είναι βραχώδες και είναι αδύνατη η διάνοιξη βόθρων με μεγάλο βάθος με συνέπεια την δύσκολη απορρόφηση των λυμάτων. Το Δ.Δ. Πτελέας δε διαθέτει αποχετευτικό δίκτυο παρά μόνο βόθρους σε ποσοστό 100%, κυρίως απορροφητικούς. Τον οικισμό διασχίζουν δύο ρέματα. Το μισό τμήμα του οικισμού έχει κλίση προς το ένα ρέμα και το άλλο μισό προς το άλλο, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στην κατασκευή δικτύου αποχέτευσης. Το Δ.Δ. Άνω Πυξαρίου διαθέτει μόνο απορροφητικούς βόθρους. Στο Δ.Δ. Πλατανόβρυσης: οι οικισμοί Χαμοκέρασα και Παλιάμπελα διαθέτουν παντορροϊκό αποχετευτικό δίκτυο από PVC, καθώς και βόθρους κυρίως απορροφητικούς. Οι υπόλοιποι τρείς οικισμοί διαθέτουν μόνο βόθρους κυρίως απορροφητικούς. Όλα τα λύματα όπως αναφέρθηκε διατίθενται σε ρέματα, ξεροχειμάρρους και παραποτάμους του Ξηροποτάμου. Ως προς την αποτύπωση του δικτύου υπάρχει έλλειψη χαρτογράφησης, κάτι το οποίο κάνει δύσκολη την εποπτεία και κατά συνέπεια τη συντήρησή του. 67

69 Διάθεση απορριμμάτων Η διάθεση των απορριμμάτων γίνεται σε έναν ενεργό Χ.Α.Δ.Α., σε περιοχή πλησίον του οικισμού Σαχίνη του Δ.Δ. Πτελέας. Ο Χώρος αυτός είναι περιφραγμένος και εκτελείται επιχωμάτωση των απορριμμάτων. Έχει βαθμό επικινδυνότητας 59. Το ΥΠΕΧΩΔΕ χώρισε τους Χ.Α.Δ.Α. σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με την επικινδυνότητά τους Επικινδυνότητα μικρότερη των 30 βαθμών Επικινδυνότητα μεταξύ 30 βαθμών έως και 69 Επικινδυνότητα μεταξύ 70 βαθμών έως και 89 Επικινδυνότητα μεγαλύτερη από 90 βαθμούς Βέβαια ο βαθμός επικινδυνότητας στηρίχτηκε σε εκτιμήσεις των κατά τόπους οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης - που λειτουργούσαν τις χωματερές με δική τους ευθύνη - και που φυσικά είχαν κάθε συμφέρον, να περιορίσουν το βαθμό επικινδυνότητας του χώρου τους (Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. 2005). Υπάρχουν καταγεγραμμένοι άλλοι 4 ανενεργοί πλέον χώροι ανεξέλεγκτης απόρριψης απορριμμάτων: α) στην Αδριανή, περιοχή χειμάρρου Δοξάτου-Αδριανής, με βαθμό επικινδυνότητας 82, ο οποίος αποκαταστάθηκε με χρηματοδότηση από το Ε.Π.ΠΕΡ. με ευρώ, στον οποίο συνεχίζουν παράνομα να απορρίπτονται αδρανή υλικά (μπάζα) και άλλα απορρίμματα. β) στο Θαμνωτό του Δ.Δ. Πλατανιάς με βαθμό επικινδυνότητας 34, που έχει επιχωματωθεί, γ) στο Νικηφόρο, τοπωνύμιο Χείμαρρος, με βαθμό επικινδυνότητας 38, που έχει επιχωματωθεί και δ) στη Ψηλή Ράχη, περιοχή Κάπακλαρ, με βαθμό επικινδυνότητας 18, που έχει και αυτός επιχωματωθεί. Η αποκομιδή των απορριμμάτων γίνεται με απορριμματοφόρα, ενώ τα μεγάλα αντικείμενα με φορτηγό. Εκπαίδευση Ακριβή στοιχεία για το επίπεδο μόρφωσης του πληθυσμού δεν υπάρχουν. Βασιζόμαστε κυρίως σε γενικές εκτιμήσεις, σε σχέση με τα στοιχεία που υπάρχουν για τον Νομό Δράμας και την Ελλάδα γενικότερα. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Δήμου Νικηφόρου αποτελείται από απόφοιτους Δημοτικού ακολουθώντας το εθνικό πρότυπο σε πολύ μεγαλύτερη όμως ένταση. Το ποσοστό αγραμμάτων εκτιμάται υψηλότερο από το μέσο του Νομού, που είναι 8,4% (Το μέσο ποσοστό αγραμμάτων του Νομού Δράμας είναι υψηλότερο από το μέσο ποσοστό σε εθνικό επίπεδο, που είναι 6,8%). Φυσικά το ποσοστό των επιστημόνων, πτυχιούχων ΑΕΙ και ΤΕΙ, θα είναι χαμηλότερο από το μέσο ποσοστό του Νομού, όπου οι πτυχιούχοι ΑΕΙ ανέρχονται στο 4,2% του πληθυσμού. Παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων, καθώς στα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης υπερισχύουν οι γυναίκες, υποδηλώνοντας την ύπαρξη κατά φύλο διακρίσεων όσον αφορά τις δυνατότητες εκπαίδευσης. Τέλος μπορούμε να πούμε, πως υπάρχει και κάποια διαφοροποίηση στο επίπεδο μόρφωσης του πληθυσμού, ανάμεσα στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς με σαφή υστέρηση στη μόρφωση στους ορεινούς (ΤΑΠ Δήμου Νικηφόρου 2001). Στην Αδριανή λειτουργούν Παιδικός σταθμός, Νηπιαγωγείο και οι πρώτες τέσσερεις τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Στο Νικηφόρο λειτουργούν Νηπιαγωγείο και οι δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Εδώ 68

70 επίσης βρίσκεται και το Γυμνάσιο και Λύκειο για την εξυπηρέτηση των μαθητών του τέως Δήμου Νικηφόρου. Στο Παρανέστι λειτουργούν Παιδικός σταθμός, Νηπιαγωγείο, Δημοτικό σχολείο, Λύκειο, Γυμνάσιο και Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Υγεία Η περίθαλψη γενικά στον Δήμο γίνεται με ιδιαίτερα προβλήματα. Η Αδριανή εξυπηρετείται με ένα αγροτικό γιατρό δύο φορές την εβδομάδα, κυρίως για την συνταγογράφηση των φαρμάκων. Ο Νικηφόρος έχει ένα γιατρό από το Κέντρο Υγείας του Παρανεστίου κάθε ημέρα. Στο Παρανέστι λειτουργεί το Κέντρο Υγείας. Οι υπόλοιποι οικισμοί εξυπηρετούνται από ένα γιατρό, ο οποίος επισκέπτεται κάθε ημέρα και άλλον οικισμό, κυρίως για την συνταγογράφηση των φαρμάκων και σπάνια για την αντιμετώπιση κάποιου ελαφρού περιστατικού. Οικονομική δραστηριότητα Απασχόληση Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001 ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός του σημερινού Δήμου Παρανεστίου είναι 1723 άτομα. Στον πρωτογενή τομέα απασχολούνται 617 άτομα, ποσοστό 35,8% των οικονομικά ενεργών, έναντι 15,88% του Νομού Δράμας. Στον Δευτερογενή τομέα απασχολούνται 525 άτομα, ποσοστό 30,47%, έναντι 19,73% του Νομού. Αυτό το μέγεθος είναι αυξημένο, διότι στην περιοχή λειτουργούσαν βιοτεχνικές μονάδες ραφής ρούχων, που απασχολούσαν έναν μεγάλο αριθμό κυρίως γυναικών, οι οποίες τώρα έκλεισαν. Στον Τριτογενή τομέα απασχολούνται 452 άτομα, ποσοστό 26,23%, έναντι 40,95% του Νομού. Οι άνεργοι είναι 281 άτομα, ποσοστό 16,3%, έναντι 18,11% του Νομού. Πίνακας 19. Παραγωγική δραστηριότητα στον Δήμο Παρανεστίου Οικονομικά ενεργοί Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Δεν δήλωσαν Άνεργοι Ν, Δράμας Νικηφόρος Παρανέστι Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε 2001 Πίνακας 20. Εκατοστιαία παραγωγική δραστηριότητα στον Δήμο Παρανεστίου Δράμα Παρανέστι Πρωτογενής Τομέας 15,88 35,8 Δευτερογενής Τομέας 19,73 30,47 Τριτογενής Τομέας 40,95 26,23 Δεν δήλωσαν 5,3 2,66 Άνεργοι 18,11 16,3 Οικονομικά μη ενεργοί 163,13 196,8 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε 2001 Πρωτογενής τομέας Αφορά τα προϊόντα που προέρχονται κατευθείαν από τη φύση και περιλαμβάνει την αγροτική παραγωγή (γεωργία και κτηνοτροφία), την παραγωγή δασικών προϊόντων, το κυνήγι και την αλιευτική παραγωγή. Στον 69

71 πρωτογενή τομέα, από το σύνολο του σημερινού Δήμου απασχολούνται 617 άτομα σύμφωνα με την απογραφή του 2001, δηλαδή το 35,8% του ενεργού πληθυσμού, σε σχέση με το 15,88% του Νομού. Το ανάγλυφο του Δήμου δεν επιτρέπει την ανάπτυξη των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Τα επιφανειακά ύδατα είναι σχεδόν ανύπαρκτα και τα υπόγεια είναι αναξιοποίητα. Συνέπεια αυτών είναι η έλλειψη της δυνατότητας άρδευσης των γεωργικών καλλιεργειών και η απουσία πλούσιας χλωρίδας. Χαρακτηριστικό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων είναι η μικτή στην πλειοψηφία τους κατεύθυνση (γεωργοκτηνοτροφική), το μικρό τους μέγεθος και η μεγάλη τους διασπορά. Η κτηνοτροφία στον Δήμο είναι αρκετά αναπτυγμένη. Οι πλούσιοι βοσκότοποι δημιουργούν μεγάλα περιθώρια για την ανάπτυξή της. Με την μείωση όμως των επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την έλλειψη ιδιοκαλλιεργούμενων ζωοτροφών για μείωση του κόστους παραγωγής, σε συνδυασμό με την τάση εγκατάλειψης της περιοχής των νέων, μειώθηκε σταδιακά και η κτηνοτροφία στον Δήμο τα τελευταία χρόνια, ένας από τους πιο δυναμικούς κλάδους πανελλαδικά. Η υλοτομία απασχολεί ένα σημαντικό ποσοστό του ορεινού πληθυσμού. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τα δάση και τη διαχείρισή τους εντοπίζονται στην υποβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων και στην έλλειψη προσωπικού της Δασικής υπηρεσίας. Το έδαφος και το υπέδαφος (ειδικά στο νότιο τμήμα) της περιοχής είναι ιδιαίτερα φτωχά, σε αντίθεση με άλλες περιοχές του Νομού. Οι εξορυκτικές δραστηριότητες είναι περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Οι ιαματικές πηγές που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι της περιοχής, στη τοποθεσία Θερμιά δεν έχουν αξιοποιηθεί ακόμη. Δευτερογενής τομέας Αφορά την αξιοποίηση αγαθών της πρωτογενούς παραγωγής, που χαρακτηρίζονται έτσι ως πρώτες ύλες στη μεταποίηση αυτών σε νέες μορφές αγαθών. Ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιούνται και τον τρόπο που ακολουθείται για την μεταποίηση των πρώτων υλών, έχουμε τους κλάδους: Χειροτεχνία (παραγωγή με μόνη τη χειρονακτική εργασία) Bιοτεχνία (παραγωγή με χειρονακτική εργασία βοηθούμενη από μηχανές) και Βιομηχανία (παραγωγή εξ ολοκλήρου από σύγχρονα μηχανήματα, χαρακτηριζόμενη μαζική παραγωγή, όπου και εφαρμόζονται διαρκώς νέα συστήματα ανάπτυξης) (ιστοσελίδα # 11) Εδώ αναφέρονται η παραγωγή ενέργειας και νερού, οι κατασκευές και τα ορυχεία. Η κρίση στον κλάδο του έτοιμου ενδύματος, συντέλεσε στην αύξηση της ανεργίας, κυρίως των γυναικών. Επεξεργασία των προϊόντων της πρωτογενούς παραγωγής παρατηρείται στην Αδριανή, καθώς η ανάπτυξη της αμπελοκαλλιέργειας έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν οινοποιητικές μονάδες, με πολύ καλές προοπτικές για το μέλλον. Μία μονάδα επεξεργασίας ξηρών καρπών, και μία επεξεργασίας ξύλου λειτουργούν στην Αδριανή. Επίσης επιπλοποιία εξυπηρετούν την ευρύτερη περιοχή. Ένα μέρος του πληθυσμού, λόγω της γειτνίασης με τη πόλη της Δράμας βρίσκει απασχόληση σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες της πρωτεύουσας. Στο Νικηφόρο λειτουργεί μονάδα θραύσης αδρανών υλικών και ασφαλτομίγματος. μονάδα παραγωγής 70

72 Η περιοχή του Παρανεστίου, παρότι διαθέτει ποικίλους πόρους, ο βαθμός σύνδεσής τους με τη μεταποιητική δραστηριότητα είναι χαρακτηριστικά χαμηλός. Ανύπαρκτη παραμένει η δραστηριότητα της μεταποίησης και εμπορίας των παραγόμενων δασικών και αγροτικώνκτηνοτροφικών προϊόντων. Παρά τον μεγάλο δασικό πλούτο δεν υπάρχει κάποια σοβαρή μονάδα επεξεργασίας ξύλου. Την περασμένη δεκαετία, ο εντοπισμός των κοιτασμάτων καλιούχων αστρίων δημιούργησε τις καλύτερες προϋποθέσεις για την επεξεργασία και την εκμετάλλευσή τους. Η επένδυση υλοποιήθηκε, η μονάδα λειτούργησε για ένα μικρό χρονικό διάστημα, έκτοτε όμως οι εγκαταστάσεις τους παραμένουν ανενεργές. Η κατασκευή των δύο φραγμάτων, Θησαυρού και Πλατανόβρυσης, δημιούργησε τους δύο αποταμιευτήρες νερού και ταυτόχρονα παράγει ηλεκτρικό ρεύμα. Σε όλα τα Δ.Δ υπάρχουν κάτοικοι που δραστηριοποιούνται στις κατασκευές (Χτίστες, ελαιοχρωματιστές, κλπ.) Τριτογενής τομέας Αναφέρεται σε παρεχόμενες υπηρεσίες, όπως είναι το εμπόριο, η υγεία, η εκπαίδευση, οι μεταφορές, ο τουρισμός, οι τράπεζες, οι επικοινωνίες, οι ασφάλειες, τα ελεύθερα επαγγέλματα κ.λπ., από τις δραστηριότητες των οποίων αυξάνεται η χρησιμότητα των παραγομένων αγαθών της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής. (ιστοσελίδα # 12). Εμπορικά καταστήματα υπάρχουν κυρίως στην Αδριανή, Νικηφόρο και Παρανέστι, που εξυπηρετούν τις διάφορες ανάγκες των κατοίκων. Η διοικητική υποδομή και οι παρεχόμενες υπηρεσίες χρειάζονται βελτίωση ιδιαίτερα στον τομέα της σύνδεσης με την κεντρική υπηρεσία και την εξυπηρέτηση των κατοίκων. Λειτουργούν τα δύο δημαρχεία των δύο πριν την συνένωση Δήμων και στα κτήρια των παλαιών κοινοτήτων υπάλληλοι παρέχουν κάποιες υπηρεσίες. Το Παρανέστι, περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους, μαζί με τη Σταυρούπολη του Νομού Ξάνθης, εντάσσονται στο δίκτυο οικολογικού τουρισμού, που συγκροτείται στα πλαίσια του προγράμματος οικοανάπτυξης της Ροδόπη-Νέστου. Στο Παρανέστι λειτουργεί επίσης το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία τοπίου και βιοτόπων και είναι σε θέση να καλύψει ένα ευρύ φάσμα αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, οι οποίες άρχισαν τα τελευταία χρόνια να αναπτύσσονται. Στο Δήμο υπάρχουν ξενοδοχειακές μονάδες, ενώ υπάρχει ανάγκη εκσυγχρονισμού και των υφιστάμενων καταστημάτων που σχετίζονται με τον τουρισμό (Περβανίδου 2007) Κίνδυνοι για την περιοχή Κίνδυνοι που απειλούν την περιοχή μελέτης είναι: Η υπερβόσκηση η οποία έχει σαν συνέπεια την υποβάθμιση μιας περιοχής. Στην υπό μελέτη περιοχή η βόσκηση δεν γίνεται με βάση κάποιο σχέδιο, έτσι κάποιες εκτάσεις δέχονται πιέσεις και άλλες λόγω μεγάλης συγκόμωσης δεν μπορούν να βοσκηθούν. Γενικά όμως ο Δήμος έχει πλεόνασμα βοσκοτόπων. Αν και όχι ιδιαίτερα μεγάλο πρόβλημα, είναι η λαθραία καυσοξύλευση και κλαδονομή για κάλυψη των αναγκών των κατοίκων των οικισμών στις παρυφές των δασών. 71

73 Μεγάλος είναι ο κίνδυνος από πυρκαγιές στα δάση και τις δασικές εκτάσεις καθώς επίσης και η επέκτασή τους σε οικισμούς και χώρους ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Δεν είναι σπάνιες και οι περιπτώσεις κτηνοτρόφων που καίνε περιοχές για να ανοίξουν βοσκοτόπια. Θα πρέπει να δημιουργούνται αντιπυρικές ζώνες οι οποίες θα διατηρούνται καθαρές. Καθαρισμοί θα πρέπει να γίνονται και στο οδικό δίκτυο για διευκόλυνση της κυκλοφορίας. Να κατασκευάζονται υδατοδεξαμενές και φυλάκια και να γίνονται περιπολίες για να υπάρχει έγκαιρη προειδοποίηση. Η περιοχή μελέτης κινδυνεύει κυρίως από την καύση των σιταροχώραφων Το 60% της καλλιεργούμενης έκτασης, δέχεται κάψιμο καλαμιάς. Έτσι έχουμε μια στενή σύνδεση με την καταστροφή της οργανικής ουσίας στο έδαφος και τη μείωση του χούμου. Πολλές φορές η φωτιά επεκτείνεται στους διπλανούς φυτοφράχτες, που λειτουργούν σαν βιότοποι υψηλής οικολογικής αξίας, προκαλώντας καταστροφές. Σοβαρότατο κίνδυνο μολύνσεων των υδάτων αποτελούν τα αποχετευτικά δίκτυα των οικισμών που καταλήγουν στον Ξηροπόταμο και οι εναπόθεση μπαζών και απορριμμάτων στην κοίτη και στις όχθες του, καθώς και κάποιες κτηνοτροφικές μονάδες που λειτουργούν δίπλα στις όχθες του. Σημειώνονται μερικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον Κατά την αρχική αερόβια αποσύνθεση των απορριμμάτων το οξυγόνο εξαντλείται ταχέως και ο χώρος μετατρέπεται στη συνέχεια σε αναερόβια διεργασία αποδόμησης, από την οποία προκύπτει σειρά βιοαερίων, εκ των οποίων τα πιο επιβαρυντικά είναι τα : Οξέα, άλατα, οξικό οξύ, προπιονικό, διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο, μεθάνιο, αμμώνιο κ.α. Τα εκλυόμενα αέρια των απορριμμάτων προκαλούν ποικίλα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως: 1. Εκρήξεις ή πυρκαγιές που οφείλονται στη συλλογή αερίων ( το μεθάνιο είναι εκρηκτικό σε ατμοσφαιρική συγκέντρωση 5% έως 15% κατ όγκο). 2. Δυσμενείς αντιδράσεις στις καλλιέργειες και στη βλάστηση γενικότερα, που καλύπτουν και περιβάλλουν το χώρο απόθεσης των σκουπιδιών. Αν και το μεθάνιο το ίδιο δεν είναι τοξικό για τα φυτά, εντούτοις η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων, απομακρύνει το οξυγόνο από τη ζώνη λειτουργίας των ριζωμάτων της βλάστησης, εμποδίζει την οξυγόνωση του εδάφους και οδηγεί τα φυτά σε θάνατο. Το μεθάνιο είναι επίσης υγροσκοπικό αέριο και αφαιρεί την υγρασία του εδάφους, οδηγώντας τα φυτά στη ξήρανση. Το παραγόμενο υδρόθειο και διοξείδιο του άνθρακα, ως δηλητηριώδη αέρια σε συγκέντρωση 10% στον αέρα, κατά την εισπνοή από άτομα μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρή προσβολή της υγείας. 3. Ενοχλήσεις από την εκπομπή δυσάρεστων οσμών, πρόβλημα το οποίο επιδεινώνεται στους ψυχρούς και υγρούς μήνες του χειμώνα, επειδή κατά τη περίοδο αυτή μειώνεται η βιοχημική οξείδωση. Πολύ δυσάρεστες οσμές εκλύουν τα αέρια: μεθάνιο, υδρόθειο, πολυθειούχα, αλδεΰδες κ.α. 4. Τα στραγγίσματα των απορριμμάτων δημιουργούνται από τη διήθηση των βρόχινων νερών, όταν αυτά υπερβούν το όριο απορροφητικότητας των σκουπιδιών. Η δράση των μικροβίων 72

74 διασπά τις οργανικές ουσίες. Συντελείται δηλαδή μια διεργασία κατά την οποία δημιουργείται μείγμα διηθούμενου νερού και των παραγομένων μικροβίων. Τα υγρά διηθούμενα εισέρχονται στους υπόγειους υδροφορείς, τους οποίους ρυπαίνουν. Η ρύπανση του υπογείου περιβάλλοντος και των υπόγειων υδροφορέων στην αρχική της φάση παραμένει απαρατήρητη και γίνεται αντιληπτή μετά από δειγματοληψίες πόσιμου νερού από υδρογεωτρήσεις που βρίσκονται σε χώρους του εγγύς και του ευρύτερου περιβάλλοντος της εστίας των στερεών και υγρών αποβλήτων. Επισημαίνεται πως τέτοιες υδρογεωτρήσεις υπάρχουν στην περιοχή μελέτης (Κόλιας 1993) Σοβαρός παράγοντας επιβάρυνσης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων είναι τα φυτοφάρμακα. Υπάρχει σημαντική αδυναμία διαπίστωσης του όγκου τους που διακινείται στην περιοχή. Δεν υπάρχουν ακριβή διαθέσιμα στοιχεία, ούτε είναι δυνατόν να βρεθούν σύμφωνα με το υφιστάμενο κύκλωμα διανομής. Από επιτόπια έρευνα, διαπιστώθηκε ότι τα φυτοφάρμακα (μυκητοκτόνα- εντομοκτόναζιζανιοκτόνα ) που διατίθενται στην περιοχή, είναι ποικίλα. Υπάρχει μια σειρά αρνητικών ενεργειών εκ μέρους των παραγωγών που οδηγούν, κατά γενική εκτίμηση όλων των αρμόδιων φορέων, σε κατανάλωση μεγαλύτερων ποσοτήτων φυτοφαρμάκων και σε άλλες αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις. Πιο συγκεκριμένα, οι ενέργειες αυτές είναι: 1. Δεν δίνεται μεγάλη σημασία στην αμειψισπορά και άλλες καλλιεργητικές φροντίδες (π.χ. μηχανική καταπολέμηση ζιζανίων, όπου είναι δυνατόν ) 2. Για κάθε πρόβλημα χρησιμοποιούνται αμέσως φυτοφάρμακα, χωρίς να ελεγχθεί μήπως η εφαρμογή άλλων μέτρων αποδώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα. 3. Δεν αποφεύγονται φυτοφάρμακα με μεγάλο φάσμα δράσης και σε αντικατάστασή τους να χρησιμοποιούνται εκλεκτικά φυτοφάρμακα που περιορίζουν τις ζημιές στα ωφέλιμα έντομα. 4. Οι ψεκαστήρες ξεπλένονται στα ρυάκια ή στις τάφρους κλπ. Και αδειάζετε εκεί το υλικό που περίσσεψε από τον ψεκασμό. 5. Τα υλικά συσκευασίας απορρίπτονται επιπόλαια και δεν μεταφέρονται σε κατάλληλους σκουπιδότοπους με αποτέλεσμα να απειλούν άμεσα το περιβάλλον. 6. Δεν τηρούνται πάντοτε οι συνιστώμενες δόσεις χρησιμοποίησης, καθώς και το κατάλληλο χρονικό στάδιο εφαρμογής. 7. Στα ψεκαστηκά μηχανήματα δεν γίνεται η απαραίτητη συντήρηση και επίβλεψη, ούτε τα κατάλληλα μπεκ τοποθετούνται για κάθε εφαρμογή, με αποτέλεσμα να καταναλώνεται μεγαλύτερη ποσότητα φυτοφαρμάκων χωρίς λόγο. Σχετικά με τη διενέργεια αεροψεκασμών, δεν υπάρχει πρόγραμμα για την προώθησή τους και μέχρι σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί κανένας. Στο θέμα της χρήσης λιπασμάτων, τον κύριο λόγο έχει η χημική λίπανση (βιομηχανικά λιπάσματα). Τόσο η οργανική όσο και η χλωρά λίπανση, έρχονται σε δεύτερη μοίρα με σημαντική διαφορά. Σημαντικό θέμα αποτελεί 73

75 και η ανυπαρξία προώθησης τακτικής για τη διατήρηση προστατευτικής φυτικής ζώνης γύρω από μικρά ρυάκια και υδάτινα σώματα με στάσιμα νερά, με σκοπό τη δέσμευση των θρεπτικών στοιχείων που συμπαρασύρονται σε αυτά. Οι αλλαγές χρήσεις της κοίτης του Ξηροποτάμου (κτηνοτροφική μονάδα, γέφυρα η οποία στένεψε την κοίτη του ποταμού, και εκτός της περιοχής μελέτης Βιολογικός καθαρισμός Δοξάτου, Ιππόδρομος, εκτροφείο θηραμάτων) αλλοιώνουν το περιβάλλον και εγκυμονούν κινδύνους μολύνσεων και πλημμυρών. Έντονο πρόβλημα προκαλούν οι εκσκαφές και το σπάσιμο της κοίτης από αμμοληψίες και δρόμους κάθετους, που αρκετά συχνά δεν ελέγχονται ως προς τις επιπτώσεις στις συνθήκες λειτουργίας του χειμάρρου. Έτσι παρατηρούμε σποραδικά σημεία διαφυγής, που σε δεδομένη στιγμή θα οδηγήσουν σε πλημμύρες των παρακείμενων αγρών. Λόγω της κατά μήκος κλίσης οι ταχύτητες αυξάνονται, ώστε να προκαλούν αλλαγές στη μορφή της κοίτης και επομένως και της ροής, που φθείρει πότε το ένα και πότε το άλλο ανάχωμα. Σε σειρά θέσεων έχουν εκτελεστεί και λειτουργούν παραγωγικά υδροαρδευτικά αντλιοστάσια εντός της κοίτης του χειμάρρου. Η παρουσία τους δημιουργεί αλλοιώσεις των γεωμετρικών και υδραυλικών χαρακτηριστικών της κοίτης, μείωση της παροχετευτικότητας των διατομών, κινδύνους για την παρουσία των ίδιων των αντλιοστασίων, των απαραίτητων ηλεκτρικών δικτύων αλλά και την ζωή των εργαζομένων. Οι αδιάβατες (χωρίς οχετούς ) διαβάσεις που εξυπηρετούν σειρά εγκαρσίων κοινοτικών ή αγροτικών χαράξεων, αποτελούν παγίδες θανάτου για τα διερχόμενα οχήματα, αφού βρίσκονται σε υψόμετρο ίσο ή και μικρότερο του θεωρητικού υδραυλικού πυθμένα, ενώ με την δημιουργία αναβαθμού, παρέχουν μεγάλες ταχύτητες πλημμύρας. 74

76 5.10. Προβλήματα και περιορισμοί 1. Τα λύματα από το σύνολο των οικισμών, εκρέουν ανεπεξέργαστα σε κάποιο κοντινό ρέμα ή κατευθείαν στον χείμαρρο. Εικόνα 39: Λύματα Αδριανής μέσα στον χείμαρρο Πηγή: Στογιάννη Η κακή διαχείριση απορριμμάτων και μπαζών, δημιουργεί προβλήματα μόλυνσης των υπόγειων υδάτων από τα διασταλλάζοντα υγρά, που προέρχονται από την αποσάθρωσή τους Εικόνα 40: Απορρίμματα και μπάζα Πηγή: Στογιάννη

77 3. Λόγω του μεγάλου αριθμού ζώων που κινούνται πολλές φορές ελεύθερα ή σταβλίζεται σε περιοχές ανάντη των πηγών, δημιουργούνται σοβαρές πηγές ρύπανσης και μόλυνσης, οποίες εκδηλώνονται κατά διαστήματα στο νερό. Εικόνα 41. Κτηνοτροφική μονάδα δίπλα στην κοίτη που δημιουργεί περιβαλλοντικά και αισθητικά προβλήματα Πηγή: Στογιάννη Οι περισσότερες γεωτρήσεις ύδρευσης βρίσκονται στα όρια των οικισμών ή στις όχθες του χειμάρρου και περιβάλλονται από εντατικά καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αυτό σημαίνει ότι είναι επιρρεπείς σε ρύπανση από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Εικόνα 42. Υδραγωγείο και εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις. Πηγή: Στογιάννη

78 5. Υπάρχουν, μονάδα επεξεργασία τροφίμων, κτηνοτροφικό πάρκο, οινοποιία, στην Αδριανή, που προκαλούν ρύπανση στους υδάτινους αποδέκτες. Οι παραπάνω μονάδες ρίχνουν τα λύματά τους στα δίκτυα αποχέτευσης, σε βόθρους και στα γειτονικά ρέματα, άμεσα ή έμμεσα. Εικόνα 43: Οινοποιείο πάνω από τον χείμαρρο Πηγή: Στογιάννη Δεξιά και αριστερά του χειμάρρου σε μερικά από τα καλλιεργημένα αγροτεμάχια υπάρχουν παράνομες μικροκατασκευές, οι οποίες δημιουργούν αισθητικά προβλήματα. Εικόνα 44. Φωτογραφία παράνομης κατασκευής Πηγή: Στογιάννη

79 7. Γενικά οι ιδιόκτητες εκτάσεις βρίσκονται δίπλα στον χείμαρρο και σε άμεση επαφή με αυτόν. Αυτό επιβαρύνει το περιβάλλον του και ταυτόχρονα τον στερεί από δημόσιες εκτάσεις για την ανάπτυξη ευκολιών αναψυχής και ενδεχομένως άλλων χρήσεων. Εικόνα 45: Ιδιοκτησίες δίπλα στον Χείμαρρο Πηγή: Στογιάννη Σε δύο σημεία βρίσκονται υδατοδεξαμενές ανενεργές. Επίσης υπάρχουν εγκαταλειμμένα μηχανήματα και εγκαταστάσεις αμμοληψιών. Εικόνα 46. Φωτογραφία υδατοδεξαμενής (γκιόλας) Πηγή: Στογιάννη Μία μονάδα θραύσης αδρανών βρίσκεται στην περιοχή Φτερωτό (επί της νοτίου όχθης του Ξηροποτάμου), εντός των διοικητικών ορίων του Δ.Δ Νικηφόρου, έκτασης τμ. Στην απέναντι όχθη και σε 78

80 ιδιόκτητο αγρόκτημα του Δ.Δ. Νικηφόρου βρίσκεται η μονάδα παραγωγής ασφαλτομίγματος της ίδιας εταιρείας. Το περιβάλλον υποβαθμίζεται από τα υγρά και στερεά κατάλοιπα και τη σκόνη. Εξαιτίας αυτών υπάρχουν καταγγελίες από τους κατοίκους για όχληση από υπερβολική σκόνη και μόλυνση του χειμάρρου από υποπροϊόντα. Εικόνα 47. Μονάδας θραύσης αδρανών υλικών Πηγή: Στογιάννη Η γέφυρα που κατασκευάστηκε για την εξυπηρέτηση της μονάδας στενεύει την κοίτη με αποτέλεσμα εκτός από τον κίνδυνο σε περιπτώσεις πλημμύρας, να δημιουργήσει προβλήματα στη βλάστηση. Η άδεια που χορηγήθηκε είναι αορίστου χρόνου. Η περιβαλλοντική μελέτη όμως λήγει το Η παύση λειτουργίας με την λήξη της ισχύος, θα βοηθούσε στην ανάπτυξη της περιοχής. Εικόνα 48. Εκριζώσεις δένδρων από πλημμυρικά φαινόμενα. Πηγή: Στογιάννη

81 11. Ο οδικός άξονας ο οποίος ενώνει τα Δ.Δ. Αδριανής Αγοράς, δίχως γέφυρα και με ελαφρά υπερυψωμένο οδόστρωμα, δημιουργεί προβλήματα και εγκυμονεί κινδύνους. Το ίδιο συμβαίνει και στον Νικηφόρο, με τον δρόμο που χρησιμοποιούν τα φορτηγά των λατομείων. Οι υπόλοιποι κάθετοι αγροτικοί άξονες, απλά διασχίζουν τον χείμαρρο δίχως οδόστρωμα. Εικόνα 49. Το οδόστρωμα στον άξονα Αδριανής - Αγοράς. Πηγή: Στογιάννη 2010 Εικόνα 50. Το ίδιο οδόστρωμα μετά από καταρρακτώδη βροχή Πηγή : Στογιάννη Στο πλατανόδασος της Αδριανής κάποιο σοκ δημιούργησε πρόβλημα σε μια συστάδα δέντρων, με αποτέλεσμα την αρχή της ξήρανσής τους. 80

82 Εικόνα 51. Φαινόμενα ξήρανσης των δένδρων Πηγή: Στογιάννη Στην περιοχή του Δ.Δ Αδριανής δημιουργήθηκε χώρος για Motocross. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν φωλιές μελισσοφάγων και τσαλαπετεινών. Τα είδη αυτά συμπεριλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής άγριας ζωής και των φυσικών βιοτόπων, γεγονός απαγορευτικό για την διεξαγωγή τέτοιων οχληρών δραστηριοτήτων. Εικόνα 52. Περιοχής Moto-cross Πηγή: Πολιτιστικός Σύλλογος Αδριανής 81

83 Εικόνα 53. Φωλιές μελισσοφάγων Πηγή: Στογιάννη Η νότια κοίτη του Ξηροποτάμου, από σημείο του Νικηφόρου και κατάντη ανήκει στον Δήμο του Δοξάτου και αυτό πιθανόν να δημιουργήσει προβλήματα συνεργασίας κατά την εξέλιξη της εφαρμογής του έργου Συμπεράσματα Το συνολικό τοπίο του Ξηροποτάμου και οι επί μέρους μονάδες τοπίων του, έχουν μεγάλη αξία για την περιοχή. Είναι επίσης ένας πολύ αξιόλογος πόρος και ένας τόπος με πολιτιστική και θρησκευτική αξία. Ταυτόχρονα όμως είναι μια περιοχή που για πολλά χρόνια δέχεται πιέσεις και υποβαθμίζεται συστηματικά. Είναι απαραίτητη η αποκατάσταση των διαταραχών που δέχτηκε και στη συνέχεια η ανάδειξη του χαρακτήρα του και η σύνδεσή του με το δομημένο περιβάλλον, έτσι ώστε να μπορέσει να προσελκύσει τους γύρω κατοίκους, προσφέροντάς τους αναψυχή και καλύτερη ποιότητα ζωής. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη μόλυνση των υδάτων από τα λύματα των οικισμών, των γεωργικών καλλιεργειών και των κτηνοτροφικών μονάδων. Θα χρειαστεί να αναζητηθούν εναλλακτικές μέθοδοι βιολογικού καθαρισμού, γιατί ο αριθμός των κατοίκων είναι μικρός για να υποστηρίξει μια ενιαία μεγάλη μονάδα. Η υπό κατασκευή φυλακή στον Νικηφόρο, έχει καταθέσει μελέτη με Compact σύστημα. Η Αδριανή, η οποία έχει προχωρήσει μέχρι ενός σημείου τη σύνδεσή της με τη μονάδα Βιολογικού Καθαρισμού του Δοξάτου, θα πρέπει να αναζητήσει άλλο τρόπο, διότι αυτή η μονάδα είναι παράνομη κατασκευή μέσα στην κοίτη και οι σκέψεις για εκτροπή της κοίτης ή άλλη λύση του προβλήματος του Δήμου Δοξάτου δεν προχωρά. Έτσι μια εναλλακτική πρόταση είναι απαραίτητη για την Αδριανή και τους υπόλοιπους οικισμούς, η οποία θα σέβεται το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Υπάρχουν σοβαρές διαταραχές από κακή διαχείριση, οι οποίες πρέπει να αποκατασταθούν, όπως η μόλυνση του εδάφους από την ανεξέλεγκτη ρήψη απορριμμάτων. Η υποβάθμιση και καταστροφή της βλάστησης από τις 82

84 αμμοληψίες, εδαφοληψίες, τους παράνομους δρόμους διέλευσης των φορτηγών μέσα από την κοίτη, τις απορροές των λυμάτων. Η μεγάλη πληγή του εδάφους στο λατομείο Ταϊρη και το μπάζωμα της κοίτης στο λατομείο. Επιβάλλεται η λήψη συστηματικών μέτρων προφύλαξης κάθε πηγής και γεώτρησης, όχι μόνο στη θέση των έργων, αλλά και στη λεκάνη απορροής του κάθε σημείου υδροληψίας. Επίσης επιβάλλεται ο συχνός μικροβιολογικός έλεγχος των νερών, καθώς και ο έλεγχος για οργανικά φορτία. Τα ελάχιστα μέτρα προστασίας σε ορισμένες πηγές και γεωτρήσεις, δηλώνουν απλά την προστασία των σημείων αυτών από την προσέγγιση ανθρώπων ή ζώων. Για την δημιουργία μόνιμων υδάτινων περιοχών θα χρειαστεί να γίνει σωστότερη διαχείριση των υδάτινων πόρων της λεκάνης απορροής. Το χαμηλό εισόδημα των κατοίκων και οι ελάχιστες εναλλακτικές προτάσεις για την δημιουργική απασχόληση των κατοίκων, όλων των ηλικιών, μπορούν να γίνουν κατευθυντήριες γραμμές στη χάραξη ενός σχεδίου αποκατάστασης και διαμόρφωσης του χώρου, έτσι ώστε να βοηθήσει το περιβάλλον προς μια αειφορική εξέλιξη, να δημιουργήσει ευκαιρίες για επαγγελματική απασχόληση στους κατοίκους και να δώσει την δυνατότητα σε αυτούς και σε ξένους επισκέπτες για αναψυχή και άθληση. Η διατήρηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αντιμετωπίζεται θετικά από την Ε.Ε., γεγονός που θα βοηθούσε στην εύρεση κεφαλαίων για την εκτέλεση του έργου. Η ίδρυση ενός φορέα διαχείρισης, ο οποίος θα προσπαθούσε ταυτόχρονα να αναζητήσει πόρους από ιδιώτες και εθελοντικές προσφορές θα συνέβαλε στην συμπληρωματική λύση του οικονομικού θέματος. 83

85 5.12 Τμηματική Παρουσίαση Περιοχής Μελέτης Εξαιτίας της μεγάλης έκτασης, για τις ανάγκες της ανάλυσης, η περιοχή χωρίστηκε σε πέντε τμήματα ανάλογα με τη χρήση της ( εικόνες 53 έως 60). Χάρτης 12. Χάρτης τμημάτων Ξηροποτάμου Σχήμα 4. Τμήματα και χρήσεις Ξηροποτάμου 84

86 85

87 86

88 87

89 Εικόνες 53,54,55,56,57,58,59,60. Τμηματική ανάλυση Ξηροποτάμου 88

90 ΚΕΦ. 6: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ & ΣΥΖΗΤΗΣΗ 6.1. Ιδεόγραμμα Ο Ξηροπόταμος έχει μια κυρίαρχη, δυναμική, διαγώνια πορεία, που προσπαθούν να την διασπάσουν κάθετες διαδρομές, τις περισσότερες φορές δίχως επιτυχία. Σχήμα 5. Μορφώματα Εικόνα 61. Ιδεόγραμμα Μια πορεία που ενημερώνει, εκπαιδεύει, προστατεύει, δίνει χρώματα, θυμάται, γιορτάζει, γεύεται, απολαμβάνει το νερό, αθλείται, παίζει με τα 89

91 παιδιά, διασκεδάζει με τους μεγαλύτερους, γεμάτη πολιτισμό και θρησκευτικές αναφορές.(εικόνα 61) 6.2. Προτεινόμενα έργα Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης Η αποκατάσταση του τοπίου και η δημιουργία ενός πάρκου στην περιοχή αυτή του χειμάρρου, με οικολογικές υποδομές, μπορεί να προσφέρει πολλαπλές υπηρεσίες στην κοινωνία και την φύση, με μια ολοκληρωμένη διαχείριση του τοπίου, που θα στοχεύει στην αποκατάσταση των διαταραγμένων περιοχών, σε έργα εξοικονόμησης και αποταμίευσης νερού, οικολογική επεξεργασία των λυμάτων, ολοκληρωμένη διαχείριση των καλλιεργειών και ανάδειξη ενός νέου παραγωγικού τοπίου μέσα από τις μνήμες του παραγωγικού παρελθόντος χρησιμοποιώντας αισθητικές προτάσεις χαμηλού κόστους και υψηλής απόδοσης. Για τις ανάγκες της διαχείρισης της παρούσας μελέτης χωρίστηκε η περιοχή σε τρείς Ζώνες: Η Α Ζώνη είναι μια λεπτή γραμμική, που βρίσκεται στην βόρεια όχθη του χειμάρρου και αναπτύσσεται από την περιοχή της Αδριανής μέχρι τον Νικηφόρου. Είναι η Ζώνη του γραμμικού πάρκου που θα δημιουργηθεί, με πλάτος που ξεκινά από τον χείμαρρο και φτάνει στις αγροτικές καλλιέργειες. Η Β Ζώνη είναι αυτή των αγροτικών καλλιεργειών. Η Γ Ζώνη είναι η οικιστική, της Αδριανής και του Νικηφόρου, που συνδέεται με τον εθνικό άξονα Δράμας- Ξάνθης Χάρτης 13. Ζώνες Διαχείρισης 90

92 Το μήκος του πάρκου πλησιάζει τα 9 χιλ. Εξαιτίας του μεγάλου μήκους του και τις διαφορετικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην πορεία του, χωρίστηκε σε 8 θεματικές ενότητες. Αυτές είναι: 1. Το κέντρο Ενημέρωσης Επισκεπτών και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. 2. Ο Βιολογικός καθαρισμός λυμάτων της Αδριανής - καλλιέργειες με παραδοσιακά γεωργικά φυτά. 3. Η περιοχή εστίασης στον Μάη. 4. Η τεχνητή λίμνη. 5. Ο Βιολογικός καθαρισμός του Νικηφόρου, με την περιοχή αθλητικών δραστηριοτήτων. 6. Η παιδική χαρά με τον υπαίθριο εκθεσιακό χώρο. 7. Ο υπαίθριος χώρος εκδηλώσεων με τις απαραίτητες κτηριακές υποδομές. 8. Τα δύο εξωκκλήσια με τις περιοχές τους θέασης Πρόσβαση Το οδικό δίκτυο πρέπει να παρέχει ευκολία στη πρόσβαση και υψηλό βαθμό διαπερατότητας στο σύνολο της περιοχής του σχεδίου. Προτεραιότητα κατά το στάδιο του σχεδιασμού και της κατασκευής των έργων έχει η βελτίωση των οδών προσέγγισης.(εικόνα 62) Χάρτης 14. Πρόσβαση στον Ξηροπόταμο Δηλαδή: Βελτίωση και αύξηση του πλάτους του οδοστρώματος του οδικού άξονας Καβάλας Δοξάτου Αδριανής. Στο σημείο εξόδου για τον Προφήτη Ηλία, διαπλάτυνση και ασφαλτόστρωση μέχρι το πλατανόδασος της Αδριανής, όπου βρίσκεται και η είσοδος του πάρκου. Διαπλάτυνση του άξονα Αδριανής Αγοράς, βελτίωση του οδοστρώματος και κατασκευή καινούργιας ανισόπεδης γέφυρας στον χείμαρρο. 91

93 Βελτίωση και ασφαλτόστρωση των αγροτικών δρόμων που ήδη υπάρχουν, για την πρόσβασης σε όλα τα τμήματα της περιοχής μελέτης, έτσι ώστε να μη δημιουργηθούν προβλήματα με τις ιδιοκτησίες. Κατασκευή πεζογέφυρας στην περιοχή της ανάπλασης του λατομείου για την προσέγγισή της Έργα της Α Ζώνης Καθαρισμός και απομάκρυνση των στοιχείων που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Πρωταρχική ενέργεια είναι η απομάκρυνση των παραγόντων υποβάθμισης του χειμάρρου, πριν την εφαρμογή οποιασδήποτε πρότασης. Πρέπει δηλαδή να γίνει: Απομάκρυνση των λυμάτων και βιολογικός καθαρισμός τους. Καθαρισμός και απομάκρυνση της νεκρής και αυτοφυούς βλάστησης. Στη στενή κοίτη έχουν αναπτυχθεί νεαρά δενδρύλλια και θάμνοι, τα οποία αφήνουν νεκρά υπολείμματα μέσα στη κοίτη και στις όχθες του χειμάρρου. Εμποδίζουν την ομαλή ροή των υδάτων και κατακρατούν νεκρή βλάστηση και σκουπίδια. Καθαρισμός της κοίτης και της παρόχθιας περιοχής από τα απορρίμματα. Παρατηρήθηκαν πολλές παράνομες απορρίψεις μπαζών και οικιακών απορριμμάτων. Απομάκρυνση των κτηνοτροφικών μονάδων που βρίσκονται στη ζώνη επαφής με τον Ξηροπόταμο και επανεγκατάσταση στο κτηνοτροφικό πάρκο της Αδριανής, (όσες ανήκουν σε αυτό το Δ.Δ.) ή σε ασφαλή απόσταση, (όσες ανήκουν στο Δ.Δ. Νικηφόρου). Εναλλακτικά μπορεί να δημιουργηθεί ένα κτηνοτροφικό πάρκο και στον Νικηφόρο. Πρέπει να υποχρεωθούν όλες οι κτηνοτροφικές μονάδες να περνούν τα λύματά τους από βιολογικό καθαρισμό. Βλάστηση Όπως αναφέρθηκε, πρώτα θα γίνουν καθαρισμοί από τη νεκρή και άρρωστη βλάστηση καθώς επίσης και από αυτήν που βρίσκεται στη στενή κοίτη του χειμάρρου. Κατόπιν θα γίνει αραίωση του υπέργειου τμήματος των θάμνων όπου η συγκόμωση είναι μεγάλη, ενώ σε θέσεις όπου η συγκόμωση είναι μικρή σε κάθε πρέμνο των πλατύφυλλων διατηρούνται ένα έως τρία κορμίδια αφενός μεν για την μείωση της πρεμνοβλαστικότητας και αφετέρου για προστασία του εδάφους. Στον ανώροφο γίνονται κλαδεύσεις των δένδρων, όπου κρίνεται απαραίτητο για την εύκολη κίνηση των επισκεπτών. Όπου είναι δυνατόν διατηρούνται τα φυσικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν παραπλεύρως του χειμάρρου. Τα φυσικά αυτά χαρακτηριστικά είναι η βάση στην οποία στηρίζεται ο σχεδιασμός. Τα υγιή φυτά και ειδικά αυτά που είναι πάνω από 30 ετών διατηρούνται και κατά την διάρκεια της εφαρμογής των έργων γίνεται προσπάθεια να μην υπάρξουν απώλειες. Παρακάτω αναπτύσσεται η πρόταση για την διαχείριση της βλάστησης εξειδικευμένα σε κάθε τμήμα της περιοχής μελέτης. 92

94 Κέντρο Ενημέρωσης Επισκεπτών και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η κεντρική είσοδος του πάρκου, γίνεται από τον Προφήτη Ηλία της Αδριανής, στο πλατανόδασος. Στο τμήμα αυτό προτείνονται τα εξής έργα: Μία πύλη εισόδου (εικόνα 62), ορατή από απόσταση σαν σημείο αναφοράς για την περιοχή. Εικόνα 62. Η πύλη της εισόδου του πάρκου του Ξηροποτάμου Σύμφωνα με την προσωπική εμπειρία, του Ανδρούτσου Αθανάσιου από την Αδριανή, όταν έγινε η σφαγή του Δοξάτου στις 29 Σεπτεμβρίου του 1941 ένας κάτοικος από εκεί, διέφυγε μέσω του Ξηροποτάμου στην Αδριανή και εξιστόρησε τα αποτρόπαια γεγονότα. Έτσι ειδοποιήθηκαν οι άνδρες της Αδριανής να κρυφτούν στο βουνό. Η είσοδος στην Αδριανή από το Δοξάτο, λαμβάνοντας υπόψη και το ανάγλυφο της περιοχής, βρίσκεται περίπου στο σημείο της πύλης. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος η πύλη έχει το κόκκινο χρώμα της σφαγής. Ένα κτήριο, ως Κέντρο Υποδοχής Επισκεπτών και ταυτόχρονα Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, χωρητικότητας 50 ατόμων. Εδώ υπάρχει εκθεσιακός χώρος και δίνονται πληροφορίες για το πάρκο, οδηγίες για τις εκπαιδευτικές διαδρομές (διαδρομές χλωρίδας και πανίδας, γεωδιαδρομές, διαδρομές αποκατάστασης περιβάλλοντος στον βιολογικό καθαρισμό και στον χώρο εκδηλώσεων στου Ταϊρη, κλπ.) για την κίνηση και σωστή διάχυση των επισκεπτών στο παρόχθιο τμήμα, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή. Ο εκθεσιακός χώρος έχει θεματικό περιεχόμενο την ερμηνεία του φυσικού περιβάλλοντος του Ξηροποτάμου, του αγροτικού περιβάλλοντος που το περικλείει και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων που το συνοδεύουν, με μικρά και εύκολα κατανοητά κείμενα, ηχητικές αναφορές σε ιστορίες, μύθους και παραδόσεις για τον χείμαρρο, φωτογραφικό και εποπτικό υλικό, διαδραστικά εκθέματα και πραγματικά αντικείμενα. Η ολοκληρωμένη αυτή πληροφόρηση συνοδεύεται από ενδιαφέρουσες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες παρέχουν εξειδικευμένες γνώσεις στα περιβαλλοντικά πάρκα μαζί με ψυχαγωγία στις διάσπαρτες ευκολίες αναψυχής. 93

95 Επαρκής σήμανση ενημέρωσης και ερμηνείας του φυσικού περιβάλλοντος στις διαδρομές. Χώρος υπαίθριων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και ταυτόχρονα εκθεσιακός χώρος. Καθιστικά διάσπαρτα για ξεκούραση και θέαση. Αναψυκτήριο με λίγα τραπεζοκαθίσματα. Χώρος στάθμευσης λεωφορείων, ιδιωτικών αυτοκινήτων και ποδηλάτων. Σύστημα αυτόματης ενοικίασης ποδηλάτων, δυναμικότητας περίπου 50 στον αριθμό. Το Κ.Ε.Ε. έχει πληροφοριακό υλικό για πώληση ή διανομή δωρεάν με: Οικοτουριστικό Οδηγό του Ξηροποτάμου και της ευρύτερης περιοχής. Οικοτουριστικό χάρτη του Ξηροποτάμου και της ευρύτερης περιοχής. Λεύκωμα από το παρόχθιο περιβάλλον με φωτογραφίες και κείμενο. Ενημερωτικά τρίπτυχα για την περιοχή του Ξηροποτάμου και των άλλων περιοχών του Δήμου. CD-ROM με τις παραπάνω πληροφορίες. Το υλικό αυτό συμπληρώνεται με αφίσες προβολής της περιοχής, αυτοκόλλητα και ιστοσελίδα παρουσίασης του έργου και των εκδηλώσεων. Ενδεικτικά παραθέτονται εικόνες από το Κέντρο υποδοχής Επισκεπτών του Νέστου στη Ν. Καρυά και το Εράσμιο. Εικόνα 63. Κέντρο υποδοχής Επισκεπτών στην Ν. Καρυά Εικόνα 64. Κέντρο υποδοχής Επισκεπτών στο Εράσμιο Πηγή : 94

96 Βλάστηση Γίνεται διαμόρφωση του εξωτερικού εκθεσιακού χώρου, με την δημιουργία φυτοφράχτη από κρανιές (Cornus mas), κουμαριές (Arbutus unedo) και κράταιγους, (Crataegus sp.) όχι με ευθείες γραμμές, αλλά με καμπύλο σχηματισμό. Επειδή εδώ είναι η κεντρική είσοδος του πάρκου, για να υπάρχει χαρακτηριστική υποδοχή δεξιά και αριστερά φυτεύονται από τρία ορθόκλαδα κυπαρίσσια που πλαισιώνονται από κράταιγους, κρανιές και σορβιές (Sorbus aucuparia). Τα δέντρα επιλέχτηκαν εξ αιτίας της αναφοράς των κυπαρισσιών σαν δέντρα νεκροταφείων, προς τιμή των σφαγιασθέντων, (το μνημείο των οποίων συναντούν όσοι έρχονται από το Δοξάτο). Οι θάμνοι επιλέχτηκαν εξαιτίας του κόκκινου χρώματος των καρπών του, αναφορά και πάλι στη σφαγή. Στον χώρος στάθμευσης των τροχοφόρων, γίνονται φυτεύσεις ιθαγενών δέντρων, στα διάκενα της υπάρχουσας βλάστησης όπως, γαύρος (Carpinus Betulus), φτελιά (Ulmus campestris), αγριοφουντουκιά (Corylus colurna), όστρια (Ostrya carpinifolia). Η καθοδήγηση της πορείας γίνεται με θάμνους από φυλίκια (Phillyrea latifolia), γιατί αντέχουν σε ημίσκιο περιβάλλον και είναι ενδημικό στην περιοχή. Η βλάστηση χρειάζεται και τις κατάλληλες καλλιεργητικές φροντίδες. Η φροντίδα των πρόσφατα φυτευθέντων δενδρυλλίων, για τα περισσότερα από τα προτεινόμενα είδη συνίσταται στην άρδευση τουλάχιστο 2-3 φορές κατά το καλοκαίρι. Ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να εγκατασταθεί μόνιμο αρδευτικό σύστημα ή να χρησιμοποιηθεί βυτίο με αντλία ή χωρίς. Πέρα από την άρδευση, οι υπόλοιπες καλλιεργητικές φροντίδες και ανάγκες συντήρησης δεν μπορούν να προσδιοριστούν επακριβώς εκ των προτέρων, λόγω της μεγάλης έκτασης και της ποικιλίας των χρήσεων στις προς αποκατάσταση επιφάνειες Βιολογικός καθαρισμός Αδριανής κήπος με παραδοσιακά γεωργικά φυτά. Η πολύ σοβαρή επίδραση των υγρών αποβλήτων στο περιβάλλον, που πολύ συνοπτικά συνίσταται: - στην ποιοτική υποβάθμιση των υδατικών πόρων και του εδάφους, με διάφορες μολύνσεις από μεταφορά παθογόνων οργανισμών, - στην υποβάθμιση περιοχών και -στη δημιουργία αισθητικών και άλλων προβλημάτων, επιβάλλει τη λήψη δραστικών διαχειριστικών μέτρων με σκοπό τον περιορισμό του κινδύνου των δυσμενών επιπτώσεων τους (Αγγελάκης 1995). Με τον όρο διαχείριση υγρών αποβλήτων, που πολύ απλά σημαίνει κάθε σκόπιμη ανθρώπινη επέμβαση σε αυτά, επιδιώκεται : Περιορισμός μέχρι και πλήρης εξάλειψη της ρυπαντικής επίδρασης των αποβλήτων έτσι, που οι ανεπιθύμητες επιδράσεις τους στο περιβάλλον να περιορίζονται ή να εξαλείφονται εντελώς. Εξοικονόμηση πηγών νερού που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε άλλες χρήσεις Κάποιο οικονομικό όφελος με τον εφοδιασμό με νερό και θρεπτικά στοιχεία φυτών ή δένδρων κατάλληλων για αγροτική εκμετάλλευση ή ανάπτυξη χώρων πρασίνου (Αλμπανέλλης 2007). 95

97 Η μέθοδος επεξεργασίας λυμάτων που προτείνεται για την επεξεργασία των λυμάτων της Αδριανής είναι αυτή της ενεργού ιλύος διακοπτόμενου αερισμού SBR ( Compact ). Είναι η μέθοδος που εφαρμόζεται κυρίως στην Ελλάδα και αυτό δίνει στον μελετητή το περιθώριο έρευνας για πραγματικά αποτελέσματα σε συγκεκριμένες συνθήκες, για την επιλογή του σωστότερου τύπου. Η αποκεντρωμένη κατασκευή μονάδων κρίνεται οικονομικά (εξάλειψη εξόδων μεταφοράς) και οικολογικά (μοιράζεται η επιβάρυνση του περιβάλλοντος στα σημεία διάθεσης του επεξεργασμένου λύματος) συμφέρουσα, έτσι προτείνεται κάθε οικισμός να έχει ξεχωριστή μονάδα. Σχήμα 6. Κάτοψη μονάδας επεξεργασίας Compact Πηγή: Προϋπόθεση για τη χρήση των εγκαταστάσεων της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων είναι εκτός από τον βαθμό απόδοσης, η ορθή κατασκευή, η λειτουργία, καθώς και επίσης η συντήρηση και η διάθεση της σηπτικής λάσπης. Η επίτευξη του στόχου της προστασίας των υδάτων προϋποθέτει την συνεχή και αποδοτική λειτουργία της εγκατάστασης. Η αποτελεσματική λειτουργία που χαρακτηρίζει την ποιότητα της εκροής, είναι συνέπεια σωστής τοποθέτησης, συναρμολόγησης, συντήρησης και παρακολούθησης της εγκατάστασης. Η επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς που υπαγορεύονται από διαπιστωμένους αλλά και θεωρητικούς κινδύνους οι οποίοι δεν γίνονται αποδεκτοί ιδίως σε χώρες με μεγάλες απαιτήσεις και υψηλά επίπεδα ασφάλειας ως προς τα θέματα της δημόσιας υγείας. Το γενικό συμπέρασμα που έχει προκύψει μετά από πολύχρονες διεθνείς έρευνες δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικό για την άμεση επαναχρησιμοποίηση του νερού για σκοπούς ύδρευσης προς πόση ενώ 96

98 σοβαροί ενδοιασμοί υπάρχουν και για τον εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων που τα νερά τους προορίζονται για πόση. Πολύ καλύτερες προοπτικές παρουσιάζει η επαναχρησιμοποίηση για άρδευση, αστικές (πλην πόσης) χρήσεις, το περιαστικό πράσινο και τη δημιουργία η τον εμπλουτισμό υδατίνων σωμάτων για αναψυχή (ιστοσελίδα # 15) Με δεδομένα, πρώτον, την υπάρχουσα νομοθεσία που δεν διαχωρίζει τα επιτρεπτά όρια κατά περίπτωση των απορροών, ανάλογα με το σύστημα επεξεργασίας, συμβατό ή φυσικό, αλλά έχει θεσπίσει γενικά όρια τα οποία πρέπει να ισχύουν πριν τη διάθεση των επεξεργασμένων λυμάτων στον τελικό αποδέκτη, δεύτερον, τα όρια αυτά δεν ελέγχονται συνήθως ούτε και τηρούνται και τρίτον, η βλάστηση αυξάνει την ποιοτική αξία των τοπίων, προτείνεται η συμπληρωματική επεξεργασία των λυμάτων στους μεγαλύτερους οικισμούς όπως του Νικηφόρου και της Αδριανής, με φυσικά συστήματα επεξεργασίας. Οι υπόλοιποι οικισμοί έχουν πληθυσμό κάτω από 1000 κατοίκους, βρίσκονται έξω από την περιοχή μελέτης και η απόφαση συμπληρωματικού καθαρισμού των λυμάτων αφήνεται στις αποφάσεις του Δήμου. Ο Νικηφόρος με την έναρξη λειτουργίας των φυλακών, (οι οποίες έχουν υποβάλει μελέτη διαχείρισης λυμάτων με μονάδα Compact, για μέγιστο πληθυσμό 1400 ατόμων), υπερβαίνει τους 2000 κατοίκους, ενώ η Αδριανή την περίοδο αιχμής το καλοκαίρι βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τους 2000 κατοίκους. Η μέση ημερήσια παραγωγή λυμάτων ανά κάτοικο υπολογίζεται στα 300 λίτρα. Οι τεχνητοί υγρότοποι αποτελούν μια σημαντική νέα τεχνολογία επεξεργασίας λυμάτων που βασίζεται στη συνδυασμένη χρήση εδάφους, νερού και υγροτοπικών φυτών. Μπορούν να κατασκευαστούν σχεδόν σε οποιαδήποτε τοποθεσία και να χρησιμοποιηθούν για την πρωτοβάθμια, αλλά κυρίως για την δευτεροβάθμια επεξεργασία αστικών, βιομηχανικών και γεωργικών λυμάτων. Εκτός από τη μείωση του ρυπαντικού φορτίου, μπορούν επίσης να αποτελέσουν χώρους αισθητικής και αναψυχής, καθώς και ενδιαίτημα για τη βιοκοινότητα της περιοχής. Τα φυτά που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι καλάμια, Pragmites australis ή P. communis Προτείνονται, πρώτον γιατί παρέχει τη δυνατότητα εύκολης μεταβολής του υδραυλικού χρόνου παραμονής των λυμάτων στον υγρότοπο και δεύτερον για την μικρή έκταση που χρειάζεται (2,2μ²/άτομο, δηλαδή περίπου 2 στρέμματα). Η αρχή της μεθόδου στηρίζεται στο συνδυασμό της δράσης του εδάφους, των ριζών και των μικροοργανισμών. Τα απόβλητα, τα οποία υφίστανται προεπεξεργασία με τη μέθοδο Compact, διοχετεύονται με ένα σύστημα ειδικών σωληνώσεων σε ένα εδαφικό σώμα που αποτελείται από διαδοχικά στρώματα άμμου και χαλικιού πάνω σε αδιαπέραστο υλικό από πλαστικό ή σκυρόδεμα και είναι φυτεμένο με μια συγκεκριμένη ποικιλία καλαμιών του είδους Phragmites australis, φυτά αυτοφυή στην περιοχή μας. Το σύστημα σωληνώσεων εγγυάται την ισομερή διάθεση των λυμάτων στο εδαφικό σώμα για την αποτελεσματικότερη διήθησή τους, Το ριζικό σύστημα των φυτών εξασφαλίζει συνεχή αερισμό του εδάφους μέσω του συστήματος των αγγείων τους, αλλά και εξαιτίας της μείωσης της συνοχής των εδαφικών υλικών με την ανάπτυξη των διακλαδώσεων τους. Οι μικροοργανισμοί, που φιλοξενούνται στις ρίζες, διασπούν το οργανικό φορτίο των αποβλήτων σε τέτοιο βαθμό ώστε ακόμη και πολύπλοκες, δύσκολα διασπώμενες ενώσεις να αποικοδομούνται. Καμία ενσωμάτωση ξένων ουσιών δεν παρατηρείται στα 97

99 φυτά, ούτε συμβαίνει συμφόρηση στο έδαφος. Το επεξεργασμένο νερό συλλέγεται στη συνέχεια σε σωλήνες συλλέκτες, στο κατώτερο μέρος του εδαφικού σώματος και οδηγείται σε ένα φρεάτιο ελέγχου όπου μπορεί να ελεγχθεί. Από εκεί, μπορεί να διοχετευτεί χωρίς καμία επιβάρυνση στο περιβάλλον, ή να αξιοποιηθεί διαφορετικά. Τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας εγκατάστασης μπορούν να συνοψιστούν στα εξής : Χαμηλό κόστος κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης (δευτεροβάθμια & τριτοβάθμια επεξεργασία). Μεγάλη διάρκεια ζωής (30 έως 50 χρόνια) Ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας (το 10% ενός συμβατικού Βιολογικού) Ελάχιστο κόστος συντήρησης (δεν απαιτείται η παρουσία μόνιμου προσωπικού) Δυνατότητα επέκτασης οποιαδήποτε χρονική στιγμή (ευελιξία στη διαστασιολόγηση) Σταθερή διαδικασία καθαρισμού ακόμα και σε ακραίες καιρικές συνθήκες Δεν παρατηρούνται δυσάρεστες οσμές, ούτε προβλήματα με κουνούπια λόγω της υπόγειας διάθεσης και επεξεργασίας Αρμονική προσαρμογή στο φυσικό τοπίο Το σύστημα αφ εαυτού εμπεριέχει και τριτοβάθμια επεξεργασία με ποσοστό απολαβής το 60% του νερού, έτοιμου για άρδευση (Σωτηράκης2003). Τα πλεονεκτήματα των υγροτόπων υπόγειας ροής σε σχέση με τους επιφανειακής, είναι η απαίτηση μικρότερης έκτασης, η ικανότητα λειτουργίας ακόμη και σε χαμηλές θερμοκρασίες, η έλλειψη δυσάρεστων οσμών και κουνουπιών και η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα μείωσης του ρυπαντικού φορτίου. Ιδιαίτερα στη περίπτωση του φωσφόρου, η μείωση της συγκέντρωσης που παρατηρείται είναι πολύ μεγαλύτερη λόγω της μεγαλύτερης επιφάνειας υποστρώματος με την οποία έρχεται σε επαφή το λύμα (Αμπαδίνη 2009). Σχήμα 7. Τεχνητός υγροβιότοπος κατακόρυφης υπόγειας ροής Πηγή : Το καθαρό πλέον νερό διοχετεύεται, με ένα σύστημα μεταφοράς με σωληνώσεις σε έναν αποταμιευτήρα που εξυπηρετεί τον κήπο με τα παραδοσιακά γεωργικά φυτά και την άρδευση της υπόλοιπης βλάστησης του 98

100 πάρκου. Η περίσσεια των υδάτων θα παραχωρείται για τις γεωργικές ανάγκες, ή θα αφήνεται ελεύθερα στον χείμαρρο. Κατασκευάζεται μονοπάτι που διατρέχει όλη την επιφάνεια του κήπου για να είναι εφικτή η προσέγγιση των επισκεπτών. Οι εντυπωσιακές φωλιές των μελισσοφάγων της περιοχής εντάσσονται στις περιβαλλοντικές διαδρομές και φυσικά απομακρύνεται η πίστα του Moto cross από το πάρκο. Βλάστηση Στους βιολογικούς καθαρισμούς χρησιμοποιούνται καλαμιές Phragmites australis και μέσα στον καλαμώνα υπάρχουν συστάδες από βούρλα Scirpus spp. και ψαθιά Typha spp. Στην αρχή γίνεται αγορά του φυτευτικού υλικού. Στην πορεία όμως επειδή αυτά τα είδη έχουν την ικανότητα να σχηματίζουν ρίζες από τους βλαστητικούς τους κόμβους, από τα ήδη υπάρχοντα φυτά θα κόβονται νεαρά, χωρίς φύλλωμα, ζωηρά καλάμια μήκους περίπου cm και σε βάθος λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στη συνέχεια θα φυτεύονται σε μια ή και περισσότερες σειρές ανά 3 έως 5 τεμάχια και σε απόσταση μεταξύ τους cm. Θα φυτεύονται στο έδαφος μέχρι του μισού τους μήκους, από τα τέλη Απριλίου μέχρι τα μέσα Μαΐου. Στην συνέχεια του φυσικού βιολογικού καθαρισμού, δημιουργείται κήπος με αντιπροσωπευτικά γεωργικά φυτά που καλλιεργούνται στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και κάποια που καλλιεργούσαν παλαιότερα, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τα φυτά αυτά χρησιμοποιούντα σαν καλλωπιστικά και την εφαρμογή και επίβλεψη την κάνουν τα παιδιά του σχολείου μαζί με τους γονείς τους. Τα είδη που χρησιμοποιούνται είναι δημητριακά, τριφύλλια, ηλίανθοι, καλαμπόκια, ελαιοκράμβη. Από τα παλαιότερα, καπνός, φασόλια, φακές, σουσάμι Βελτίωση χώρου εστίασης (Μάης) Στον Μάη επειδή υπάρχουν υποδομές γίνονται μόνο βελτιώσεις, συμπληρώσεις και κάποιες αντικαταστάσεις φθαρμένων κατασκευών. Αναλυτικά: Προστίθενται τραπέζια και πάγκοι σταθεροί (πακτωμένοι στο έδαφος), για μαζική χρήση. Απομακρύνονται ή επισκευάζονται τα κατεστραμμένα τραπέζια και πάγκοι. Προστίθενται βρύσες για παροχή πόσιμου νερού καθώς και νερό για κάθε άλλη χρήση και κατασκευάζονται σωληνώσεις υπόγειας απομάκρυνσης των υδάτων. Οι νέες παροχές δίνονται στα γήπεδα, στην παιδική χαρά και στο χώρο στάθμευσης. Προστίθενται πέτρινες ψησταριές. Κατασκευάζονται τουαλέτες, τετραπλής καμπίνας, μακριά από τα τραπέζια και χαμηλότερα από τις βρύσες. Είναι χωριστά για άνδρες και γυναίκες, έχουν προθάλαμο με νιπτήρες και συνδέονται με το αποχετευτικό δίκτυο της Αδριανής. Οι χώροι αυτοί υγιεινής και καθαριότητας βρίσκονται σε απόσταση τουλάχιστο 150 μέτρα και ανατολικά από τον κυρίως χώρο υπαίθριου γεύματος, για να χρησιμοποιείται και από την περιοχή της παιδικής χαράς και των γηπέδων. Προστίθενται δοχεία απορριμμάτων μόνιμα (πακτωμένα). 99

101 Κατασκευάζονται πάγκοι για ξεκούραση και θέαση στη νότια πλευρά προς την κοίτη και στους χώρους παιχνιδιών. Γίνονται συμπληρωματικές φυτεύσεις πλατανιών για σκίαση. Κατασκευάζεται κτίριο για πωλητήριο τοπικών προϊόντων και αναψυκτήριο. Διαμορφώνεται φυσικός παιδότοπος με χαμηλή φυτική περίφραξη και κατασκευές από ξύλο, και χρησιμοποιείται άμμος και πέτρα από τον χείμαρρο. Διαμορφώνεται η εγκαταλειμμένη έκταση των γηπέδων μπάσκετ και ποδοσφαίρου. Περιφερειακά τοποθετούνται πάγκοι. Προβλέπεται η δημιουργία κατάλληλων και σύγχρονων υποδομών, ώστε να επιτρέπεται η ανεμπόδιστη μετακίνησή των ατόμων με ειδικές ανάγκες σε όλους τους χώρους του πάρκου. Κατασκευάζεται πυροσβεστικό δίκτυο. Όταν ολοκληρωθεί το έργο θα πρέπει να γίνεται: Καθαρισμός όλης της περιοχής μελέτης σε τακτά χρονικά διαστήματα. Συγκέντρωση και αποκομιδή των απορριμμάτων. Συντήρηση των παραπάνω έργων. Βλάστηση Από την περιοχή του πλατανόδασους της Αδριανής μέχρι και τον Μάη, γίνονται συμπληρωματικές φυτεύσεις, με δενδρύλλια πλάτανου (Platanus orientalis), για να ενοποιηθεί η περιοχή. Στην τοποθεσία των γευμάτων περιμετρικά, σαν όριο, φυτεύονται χαμηλά δέντρα όπως κρανιές (Cornus mas), κουμαριές (Arbutus unedo), κράταιγοι (Crataegus sp.), με καμπύλους σχηματισμούς. Οι πασχαλιές (Syringa vulgaris) παραδοσιακά υπήρχαν στις αυλές του χωριού. Ο χώρος αυτός είναι συνδεδεμένος με την άνοιξη και τη γιορτή της Πρωτομαγιάς, έτσι φυτεύονται πασχαλιές για την αίσθηση άνοιξης και το πασχαλινό άρωμα που μας δίνουν. Περιμετρικά του παιδότοπου δημιουργείται ένα χαμηλό αρωματικό τμήμα σπαρμένης γης με θυμάρι (Corydothymus capitatus), ρίγανη (Origanum sp.), θρούμπι (Satureja thymbra), λεβάντα (Levandula angustifolia), δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis), φασκόμηλο (Salvia spp). Ο χώρος στάθμευσης των τροχοφόρων έχει περιμετρικά έναν φυτοφράχτη, για να προστατεύονται οι παραπλεύρως καθήμενοι, από τον θόρυβο και τις εξατμίσεις. Ο φράχτης αυτός γίνεται από φυλίκι (Phillyrea latifolia), γιατί αντέχει σε ημίσκιο περιβάλλον και είναι ενδημικός στην περιοχή. Οι υπάρχουσες ακακίες συμπληρώνονται με φτελιές. Στον ελεύθερο χώρο για παιχνίδια ή για αθλητικές δραστηριότητες φυτεύονται φιλύρες (Tilia tomentosa) για σκίαση Τεχνητή λίμνη Σκοπός αυτών των έργων είναι η εξασφάλιση νερού στην περιοχή για συμπληρωματική ύδρευση και για την δημιουργία μιας μικρής λίμνης στην περιοχή μελέτης. Η αξιοποίηση των επιφανειακών νερών πραγματοποιείται με την συγκέντρωσή τους σε υδατοδεξαμενές, οι οποίες δημιουργούνται με την κατασκευή δύο φραγμάτων στο Μυλόρεμα και το Μαυρόρεμα, σύμφωνα με έρευνες που προηγήθηκαν από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης. Με τον τρόπο αυτό συγκεντρώνεται το νερό των πηγών ή της 100

102 βροχής την περίοδο των βροχοπτώσεων και χρησιμοποιείται κατά την ξηροθερμική περίοδο. Τα φράγματα είναι χωμάτινα, γιατί είναι εύκολα και οικονομικά. Κατασκευάζονται από γαιώδη υλικά της περιοχής, τα οποία διαστρώνονται κατά ζώνες από διαβαθμισμένο υλικό. Στο κέντρο κατασκευάζεται από αργιλικό υλικό ένας αδιαπέραστος πυρήνας και ακολουθήσουν οι εξωτερικές ζώνες, που εξασφαλίζουν την ευστάθεια του έργου και συνιστούν το κύριο σώμα του φράγματος. Οι ζώνες αυτές είναι: α) η μεταβατική, πάχους m, αμέσως μετά τον πυρήνα, που συνίσταται από φίλτρο διαβαθμισμένου αμμοχάλικου και β) η ζώνη από χονδρόκοκκα υλικά (κροκάλες, χαλίκια) με κλίση πρανών που εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του υλικού, τις συνθήκες ροής, την ποιότητα του εδάφους, τη θέση του αδιαπέραστου πυρήνα και τη σεισμικότητα της περιοχής. Τέλος, πάνω από τη ζώνη αυτή τοποθετείται λιθορριπή προστασίας, από ευμεγέθη τεμάχια βράχων (ιστοσελίδα # 13). Σχήμα 8. Σκαρίφημα χωμάτινου φράγματος Πηγή. Υπουργείο Γεωργίας 2003 Για τον σχεδιασμό των φραγμάτων είναι απαραίτητα τα ακόλουθα: Πρέπει να έχουν ασφαλές θεμέλιο για να στηρίξει το βάρος των φραγμάτων κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Η επάνω επιφάνεια του αναχώματος πρέπει να έχει πλάτος τουλάχιστον 2 μέτρα. Η κορυφή του αναχώματος πρέπει να είναι τουλάχιστον 1 μέτρο πάνω από τη μέγιστη αναμενόμενη στάθμη του νερού σε συνθήκες πλημμύρας. Το φράγμα πρέπει να έχει ένα κανάλι υπερχείλισης για την εκτόνωση του νερού σε συνθήκες πλημμύρας (ιστοσελίδα # 14). Βασικό έργο στις περιπτώσεις των φραγμάτων είναι ο υπερχειλιστής, που κατασκευάζεται με ισχυρά οπλισμένο σκυρόδεμα και γι αυτό το λόγο απορροφά σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού του έργου Πρέπει να εξασφαλιστεί η ελαχιστοποίηση της απώλειας κατά την μεταφορά του νερού και η άριστη λειτουργία του δικτύου μεταφοράς του, με τη συνεχή συντήρηση του. Γίνεται περίφραξη στα έργα υδρομάστευσης για προστασία από τα ζώα και τους ανθρώπους και τοποθετούνται προειδοποιητικές πινακίδες. 101

103 Κατασκευή τεχνητής λίμνης. Οι εξωποτάμιες λιμνοδεξαμενές κατασκευάζονται έξω από την κοίτη μικρών χειμάρρων ή ποταμών, σε φυσικές συνήθως κοιλότητες του εδάφους που προσφέρονται για αποθήκευση νερού, χωρίς απαραίτητα να εξετάζεται αν το έδαφος είναι διαπερατό ή όχι. Στην περίπτωση του Ξηροποτάμου γίνεται έξω από την κοίτη, στην διευρυμένη επιφάνεια που δημιουργήθηκε μετά από το τέλος της περιόδου των αμμοληψιών. Η φυσική κοιλότητα που επιλέγεται για την κατασκευή της λιμνοδεξαμενής φράσσεται στα τμήματα όπου το φυσικό ανάγλυφο είναι χαμηλότερα από τη στέψη της δεξαμενής, με αναχώματα. Εκεί και στην εσωτερική πλευρά της δεξαμενής, κάποια πλατάνια σώθηκαν και βρίσκονται σε ύψος πάνω από 3 μέτρα από το έδαφος, με τις ρίζες τους στον αέρα. Για να προστατευτούν από το νερό των βιολογικών καθαρισμών και συμπληρωματικά από τα έργα υδρομάστευσης που θα κατακλύσουν τον χώρο, κατασκευάζονται περιμετρικά τοιχία. Ο τρόπος κατασκευής του αναχώματος της λίμνης είναι παρόμοιος με αυτόν των χωμάτινων ή λιθόρριπτων φραγμάτων και ακολουθούνται οι ίδιες προδιαγραφές συμπύκνωσης, στράγγισης και σεισμικής απόκρισης και ελέγχεται με επιτόπου εργαστήριο δοκιμών εδαφομηχανικής. Λόγω της ελεγχόμενης εισροής στη δεξαμενή αποφεύγεται η κατασκευή υπερχειλιστή. Αυτός αντικαθίσταται από μικρό τεχνικό έργο στην ανώτατη στάθμη. Οι τυχόν εκσκαφές γίνονται για την οριζοντίωση του πυθμένα, αλλά και για τη διαμόρφωση επίπεδων επιφανειών στα πρανή της δεξαμενής ώστε να αυξηθεί η χωρητικότητα της και να είναι στη συνέχεια εύκολη, εφόσον χρειάζεται, η κάλυψή τους με αδιαπέραστη μεμβράνη από πλαστικό (γεωμεμβράνη). Η γεωμεμβράνη χρησιμοποιείται όταν το έδαφος δεν είναι στεγανό, για την κάλυψη τόσο του πυθμένα όσο και των πρανών. Κατά κανόνα τοποθετείται πάνω σε ένα στρώμα γαιωδών προϊόντων της εκσκαφής, κατάλληλης κοκκομετρικής σύνθεσης και στη συνέχεια επικαλύπτεται με ένα στρώμα από τα ίδια υλικά ή αφήνεται ακάλυπτη, αφού αγκυρωθεί με βάρη για προστασία από τον άνεμο και τον κυματισμό. Έτσι, πλέον, η στεγανότητα δεν αποτελεί κυρίαρχο κριτήριο επιλογής μιας θέσης, λόγω της ευρείας χρήσης των μεμβρανών. Το υλικό κατασκευής της μπορεί να είναι πολυμερισμένο πλαστικό, όπως το ειδικά επεξεργασμένο PVC (χλωριούχο πολυβινύλιο), ή το πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE) απλού τύπου ή ενισχυμένου με γεωπλέγμα (διπλή μεμβράνη COEX). Λόγω της απλότητας της κατασκευής της, η εξωποτάμια λιμνοδεξαμενή είναι οικονομικά συμφέρουσα. Από γεωτεχνικής πλευράς η λύση της λιμνοδεξαμενής προσφέρεται για εφαρμογές σε ποικίλες γεωλογικές συνθήκες, ενώ περιβαλλοντικά είναι αποδεκτή λόγω της περιορισμένης ανάγκης εκχέρσωσης και της ασήμαντης επίδρασης στα οικοσυστήματα που υπάρχουν κατά μήκος του χειμάρρου καθώς και στις κατάντη περιοχές που τροφοδοτούνται από τις απορροές του χειμάρρου (ιστοσελίδα # 13). Προστίθεται όμως πως η σχεδίαση και κατασκευή μιας λιμνοδεξαμενής έχει πολύπλοκες και πολύπλευρες διεργασίες και απαιτείται προσωπικό με γνώσεις και μεγάλη εμπειρία. Η πρόσβαση και περιήγηση στη λιμνοδεξαμενή γίνεται με τη χρήση μονοπατιού με ξύλινη επίστρωση. Βλάστηση Για περιορισμό της υποβάθμισης της ποιότητας των νερών της λίμνης, γίνεται φύτευση των πρανών της και δεντροφύτευση της γύρω περιοχής, 102

104 ώστε να περιοριστούν φαινόμενα διάβρωσης των πρανών και καθίζησης των φερτών υλικών εντός της λίμνης. Τα δέντρα είναι αειθαλή γιατί το φθινόπωρο τα φυλλοβόλα ρίχνουν τα φύλλα στη λίμνη και αυτά παραμένουν εκεί μέχρι και την αποσύνθεσή τους, δημιουργώντας όχι καλό αισθητικό αποτέλεσμα. Τα υδρόβια μακρόφυτα αποτελούν χαρακτηριστικούς δείκτες της ποιοτικής κατάστασης των υδάτων. Πολλές φορές μάλιστα χρησιμοποιούνται για την βελτίωση του περιβάλλοντος αφού έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν από το περιβάλλον βαρέα μέταλλα, τα οποία σε μεγάλες ποσότητες είναι ιδιαίτερα τοξικά. Επίσης έχουν την ιδιότητα να σταθεροποιούν το ίζημα του πυθμένα και να προστατεύουν τις όχθες από τη διάβρωση, Οι ιστοί των φυτών καταναλώνονται από διάφορα ζώα, ενώ τα αποσυντεθημένα υλικά των μακροφύτων παίζουν σημαντικό ρόλο στην τροφική αλυσίδα (ιστοσελίδα # 16) Μέσα στη λίμνη και σε ευκρινή σημεία υπάρχουν νούφαρα (Nuphar luteum) και Νεροκάστανο (Trapa natans). Στα πρανή υπάρχουν Νερόκρινοι (Iris pseudacorus) και Τριφύλλι (Trifolium sp.). Περιμετρικά εκτός από το σημείο πρόσβασης για να μη χαθεί η θέα, φυτεύονται καλαμιές (Phragmites australis) και μέσα στον καλαμώνα υπάρχουν συστάδες από βούρλα (Scirpus spp.) και ψαθιά (Typha spp.), όπως και στον υγρότοπο του βιολογικού για να υπάρχουν στοιχεία σύνδεσης Βιολογικός καθαρισμός Νικηφόρου-Αθλητικός χώρος Ο βιολογικός καθαρισμός του Νικηφόρου γίνεται με τον ίδιο τρόπο που προτάθηκε για τον καθαρισμό των λυμάτων της Αδριανής. Στην αρχή της συμπληρωματικής επεξεργασίας με τον υγρότοπο υπόγειας κατακόρυφης ροής, προστίθενται και τα νερά που εξέρχονται από τον βιολογικό καθαρισμό των φυλακών. Το καθαρό πλέον νερό διοχετεύεται στη τεχνητή λίμνη και όταν φτάνει σε προκαθορισμένο όριο ύψους, η περίσσεια καταναλώνεται για άρδευση ή καταλήγει στον χείμαρρο. Στόχος για τον αθλητικό χώρο, όπως και για όλα τα τμήματα του πάρκου, είναι να μπορούν να αθληθούν όλες οι ηλικίες. Μια οικογένεια, ή μια παρέα με διαφορετικές ηλικίες, πρέπει να μπορεί να απασχοληθεί ολόκληρη για το χρονικό διάστημα που θα παραμείνει. Έτσι προτείνονται: Αθλητικός χώρος με γήπεδο τένις, με διαστάσεις 11 Χ 24μ (εικόνα 65) Εικόνα 65. Γήπεδο τένις Πηγή: 103

105 Γήπεδο μπάσκετ, με διαστάσεις 15 Χ 28μ (εικόνα 66). Εικόνα 66. Γήπεδο μπάσκετ Πηγή: Δ/νση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης Γήπεδο ποδοσφαίρου, με διαστάσεις 45 Χ90 μ (εικόνα 67). Εικόνα 67. Γήπεδο ποδοσφαίρου Πηγή: Διαμορφώνεται ελεύθερος χώρος για γυμναστική, με ηλεκτρική παροχή, για να είναι δυνατή η παραγωγή μουσικών ήχων (εικόνα 68). Εικόνα 68. Ελεύθερος χώρος για γυμναστική 104