Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Transcript

1 Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 7 5 Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ - Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ

2 Περιεχόμενα Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ Ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος, Τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν, Δημητρίου Π. Λυκούδη «Πρός ζωήν μεταβέβηκας» Στή Γερόντισσα Κλειώ, Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη Ἡ προσβολή καί ἡ ἀπόκρουση τῶν λογισμῶν, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη Τά «πρωτάκια» τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, Δημήτρη Λ. Παπαδάκη «Πατροκοσμᾶ, σέ παρακαλοῦμε, πέρασε καί ἀπό τήν πόλη μας, σήμερα..., Ἰωάννου Τσαγκατάκη Προσκυνηματική ἐκδρομή σέ Μακεδονία, Βόρεια Ἤπειρο καί Σκόπια, Παναγιώτη Σπάρου Ὁ νοτάριος τῆς Ἱεράπετρας Ἰάκωβος Ρουσοψείρης ( ), Εὐθυμίου Δ. Βασιλόπουλου Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 75, Ἰούλιος - Αὔγουστος Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: /22786, FAX: / Web Site: / angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ φορητή εἰκόνα, 43Χ 32 ἑκ., πού φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας 18ος αἰ. Ὀπισθόφυλλο: Ξυλόγλυπτο ἑξαπτέρυγο ἀπό τό ἴδιο Μουσεῖο διάμετρ. 33 ἑκ., 19ος αἰ. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». σελ. 2

3 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 13 ΕΥΓΕΝΙΟΣ Ἐλέῳ Θεοῦ Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας Πρός τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Θεοσώστου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Κέντρον καί τέλος καί σκοπός ὅλου τοῦ Νόμου (Μωσαϊκοῦ) καί ὅλων τῶν ρήσεων καί αἰνιγμάτων τῶν Προφητῶν σύ ὑπάρχεις, Θεοτόκε, καί πρό σοῦ ὁ ἐκ σοῦ σαρκωθείς Θεός Λόγος» (Ἑορτοδρόμιον ἁγ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου). Στά χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὁ σοφός Ἄρχοντας τῶν Ἰουδαίων Σολομών ἔκτισε μεγαλοπρεπή Ναό στά Ἱεροσόλυμα, πού πῆρε τό ὄνομά του (Γ Βασιλ. 8). Ὅταν ὁλοκληρώθηκαν οἱ ἐργασίες ἀνοικοδόμησης, ὁ βασιλιάς ὀργάνωσε πανηγυρικές ἐκδηλώσεις χαρᾶς καί σέ κλίμα θρησκευτικῆς ἔξαρσης οἱ Ἱερεῖς καί ὁ Ἀρχιερεύς τέλεσαν μέ μεγαλοπρέπεια τά Ἐγκαίνια τοῦ νέου Ναοῦ. Μέσα ἐκεῖ φυλάσσονταν οἱ Πλάκες τῆς Διαθήκης, οἱ ὁποῖες ἔγραφαν τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού παρέδωσε στόν Προφήτη Μωϋσῆ στό Ὄρος Σινᾶ. Ἐκεῖ βρίσκονταν ἡ στάμνα μέ τό Μάννα, ἡ Τράπεζα καί ἡ Πρόθεση τῶν ἄρτων, ἡ ράβδος τοῦ Ἀαρών ἡ βλαστήσασα καί ἡ ἑπτάφωτος λυχνία, μέσα σέ ἄπλετο φῶς θείας λάμψεως. Μέχρι σήμερα ὁ Ναός θεωρεῖται ἱερό Σύμβολο λατρείας τοῦ Θεοῦ καί προσκύνημα παγκόσμιο τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ. Ὅλες αὐτές οἱ δεήσεις καί οἱ προσευχές ἐπαναλαμβάνονται καί σήμερα, στούς χρόνους τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅταν ἐπιτελοῦνται τά ἐγκαίνια κάθε νέου ἱεροῦ Ναοῦ, ὁ ὁποῖος, ὅταν καθιερωθεῖ ἀπό τόν Ἀρχιερέα, γίνεται κατοικητήριο τοῦ Θεοῦ. Ὅμως, ἕνα ἱερό πρόσωπο μέσα στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ Παναγία μας, μέ τή μεγάλη προσφορά της στό ἀνθρώπινο γένος, καθίσταται αὐτή πρώτη ὡς ἄνθρωπος ἐπιλεγμένος ἀπ τόν Θεό τό ὄντως κατοικητήριο τοῦ ζῶντος Θεοῦ. Γίνεται τό «μεθόριον», δηλ. τό σύνορο, μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου, τό τέλος τοῦ Ἰουδαϊκοῦ Ναοῦ, τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου, γιατί καθίσταται ἡ ἴδια ἅγια ἁγίων, θεία σκηνή, πού κατασκηνώνει ὁ αἰώνιος Θεός καί τιμᾶται πλέον ὡς ἔμψυχος Κιβωτός καί ἔμψυχος τοῦ Θεοῦ Ναός, «ὅπου κατοικεῖ πᾶν τό πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς» (Κολασ. 2,9). Ὁ συμβολισμός τοῦ νόμου τῶν Ἑβραίων, ὁ τύπος τῆς λατρείας καί ὁ ἐξαγνισμός, βρίσκει ἀπόλυτη ὁμοιότητα στό σεβάσμιο πρόσωπο τῆς Παναγίας. Σηματοδοτεῖ τό τέλος τῆς ἐποχῆς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τήν ἀρχή τῆς νέας Διαθήκης, δηλ. τῆς νέας ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἡ ἔμψυχος Κιβωτός, τό πανσεβάσμιο πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, μαρτυρεῖ τή χαραυγή τοῦ νέου κόσμου, τῆς νέας πνευματικῆς κατά Χριστόν ζωῆς,γιατί τά ἀρχαῖα παρῆλθαν καί ὅλα ἔγιναν καινούργια, «ἰδού καινά τά πάντα ποιῶ» (Ἀποκ. 21,5) κατά τόν θεϊκό λόγο. «Παρῆλθεν ἡ σκιά τοῦ νόμου τῆς χάριτος ἐλθούσης» ψάλλομε καί ἐννοοῦμε τόν ἁγιασμό καί τή χάρη τοῦ ἀνθρώπου, πού πρώτη ἐβίωσε ὡς ἄνθρωπος ἡ Κυρία Θεοτόκος. Ἔτσι ἡ Παναγία γίνεται ἡ «αἰτία τῆς τῶν πάντων θεώσεως». Ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ Ἐκκλησία Του εἶναι ὁ θεϊκός ὀργανισμός, ἡ κεφα- 3

4 λή καί τά μέλη τοῦ σώματος, οἱ πιστοί, οἱ ἁγιάζοντες καί ἁγιαζόμενοι, κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο. Γι αὐτό κάθε πιστός μέ τό ἅγιο Βάπτισμα, καθίσταται Ναός καί κατοικητήριο τοῦ ἁγίου Πνεύματος (Α Κορ. 3, 16-17). Ἀπό τά χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ Θεός Πατέρας ἔδωσε δύο ὑποσχέσεις στόν Δαυίδ τόν Βασιλέα. Ἡ πρώτη τό κτίσιμο τοῦ Ναοῦ, πού πραγματοποιήθηκε μέ τήν ἀνέγερση τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντος, καί ἡ δεύτερη, ὅτι ὅσοι τηροῦν τόν νόμο Του θά κερδίσουν τήν αἰώνια βασιλεία, ἡ ὁποία πλέον δέν εἶναι κληρονομική καί διαδοχική, ὅπως ἦταν μέχρι τότε ἡ Ἰουδαϊκή βασιλεία. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ἦταν περίοδος μέ προτυπώσεις καί συμβολισμούς γιά τούς πιστούς, γιά νά προετοιμασθοῦν νά δεχθοῦν τήν Καινή Διαθήκη, τή νέα Διαθήκη, τή νέα παρουσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους. Καί σ αὐτό συμβάλλει καθοριστικά τό σεπτό πρόσωπο τῆς Παναγίας ὡς ὑπόδειγμα ἁγιασμοῦ, ἀγάπης καί ἀταλάντευτης πίστεως στόν ἕνα Θεό, γιά νά ἀποκαλύψει στούς ἀνθρώπους τή νέα ζωή καί τήν αἰώνια βασιλεία. Ἔτσι, πρώτη ἡ Παναγία καί ὕστερα κάθε πιστός, διά τῆς Θεοτόκου, μπορεῖ νά γίνει ἔμψυχος Ναός καί Τράπεζα, πού θά ἐσθίει τόν θεῖο ἄρτο, τόν Χριστό, τήν τροφή τοῦ παντός κόσμου, τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας καί τό «ἀντίδοτον τοῦ ἀποθανεῖν», ὅπως ἀναφέρει ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος. Ἀκόμα, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ τώρα νά ζήσει τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ ἐγγεγραμμένο στήν καρδιά του, πού ἀπό πέτρινη, ὅπως οἱ Πλάκες τῆς Διαθήκης, μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά μεταμορφωθεῖ σέ τόπο καί θρόνο πού θά κατοικήσει ὁ Θεός. Ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ φλέγεται ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί ὁ νοῦς του φωτίζεται καί προγεύεται ἀπό αὐτήν τή ζωή τήν αἰώνια ἀνάπαυση καί σωτηρία. Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Τό τελευταῖο ἐπ Αὐτήν, δηλ. τήν Παναγία, μυστήριο, ἀναφέρουν οἱ ἅγιοι Πατέρες, εἶναι ἡ ἔνδοξος Κοίμηση καί ἡ εἰς οὐρανούς μετάστασή Της, ἡ ὁποία νίκησε τῆς φύσεως τούς ὅρους, ὅταν ἄφησε στά χέρια τοῦ Υἱοῦ Της τή μακαρία ψυχή Της. «Τούς δοξάσαντάς με ἀντιδοξάσω» ὑποσχέθηκε ὁ Κύριος. Καί εἴδαμε ὅτι πραγματοποίησε ὁ Θεός ἐπακριβῶς ὅλες τίς ὑποσχέσεις Του καί φανέρωσε ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους ὄχι μόνο τό δικό Του θεϊκό πρόσωπο, ἀλλά καί τό ἐξαγνισμένο καί θεοδόξαστο πρόσωπο τῆς Παναγίας μας. Αὐτή ἐγγυᾶται καί μεσιτεύει γιά τή σωτηρία μας, γιατί «πολλά γάρ ἰσχύει δέησις Μητρός πρός εὐμένειαν Δεσπότου». Σ Αὐτήν ἀναφέρονται τῶν Προφητῶν οἱ ρήσεις καί τά αἰνίγματα, σ Αὐτήν οἱ προτυπώσεις καί τά χαράγματα τῆς καινῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἄς εὐχηθοῦμε Αὐτή καί σήμερα στά δύσκολα χρόνια πού διανύομε νά ἀκούσει τίς δεήσεις καί τίς παρακλήσεως ὅλων τῶν ἀδελφῶν μας, τῶν ποικιλοτρόπως δοκιμαζόμενων ἀπό τήν ἀδικία, τή φτώχεια, τή νεοπτωχεία, τήν κατάρρευση τῶν ἀξιῶν καί τῶν ἰδεολογιῶν, μά προπάντων ἀπό τήν ἀπογοήτευση καί τήν ἀπελπισία, πού δυστυχῶς, πολλές φορές καταλήγει στήν αὐτοκτονία. Ἄς μείνει σταθερή καί ἀταλάντευτη ἡ πίστη μας σ Αὐτήν, πού εἶναι ὁ Τόμος ὁ καινός τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου, πάνω στόν ὁποῖο γράφτηκε ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Πύλη τοῦ Ἰεζεκιήλ, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας ὅλων μας, ἡ Μητέρα τῆς ὄντως ζωῆς. Τό ἀλατόμητον Ὄρος καί ἀμετάθετον τοῦ Δανιήλ, ἡ Ἄμπελος ἡ ἀληθινή τοῦ Ὠσηέ, τό Τεῖχος τό ἀδαμάντινο καί τό ἄρρηκτο τοῦ Ἀμώς, ἀλλά καί ἡ ἀρραγής προστασία γιά ὅλους μας. Ἡ Κιβωτός τοῦ ἁγιάσματος τοῦ Δαυίδ, ἡ Λαβίδα μέ τόν ἄνθρακα Χριστό τοῦ Ἡσαΐα, ὁ Θρόνος ὁ βασιλικός καί ἀγγελικός τοῦ Κυρίου Σαββαώθ, ἡ ὁλόφωτη Νεφέλη, ἡ ἀνθηφόρος Ράβδος καί ἡ χρυσή ἑπτάφωτη Λυχνία τοῦ Ζαχαρίου μέ τά χαρίσματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Αὐτά γνώρισε, βίωσε καί ἀπέκτησε ἡ Παναγία μας. Αὐτά μποροῦμε καί ἐμεῖς σήμερα, ζώντας τή μακραίωνη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τῶν Πατέρων καί τῶν προγόνων μας, νά κρατήσουμε ὡς ἱερά καί πολύτιμη παρακαταθήκη καί νά τήν παρακαλέσουμε ὡς Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί δική μας Μητέρα νά σώζει ἀεί τήν κληρονομία της καί νά προστατεύει τά παιδιά της. Ἱεράπετρα, Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 2013 Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ τῆς Ὑπεράγνου Μητρός ὑπέρ πάντων ὑμῶν δεόμενος 4

5 Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ Ἑορτῇ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ Ἡμέρᾳ προσευχῆς ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙ- ΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Εφθασεν ἡ πρώτη Σεπτεμβρίου, ἡ πρώτη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, τήν ὁποίαν πρό ἐτῶν τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί ἐν συνεχείᾳ σύνολος ἡ Ὀρθόδοξος ἡμῶν Ἐκκλησία ὡρίσαμεν ὡς ἡμέραν προσευχῆς διά τό περιβάλλον. Ἔκτοτε, λόγῳ καί τῆς ἡμετέρας πρωτοβουλίας ταύτης, ἔχει γενικευθῆ τό ἐνδιαφέρον διά τήν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί πολλά λαμβάνονται μέτρα ἐν προκειμένῳ διά τήν ἀειφορίαν καί τήν ἰσορροπίαν τῶν οἰκοσυστημάτων ἀλλά καί διά πᾶν σχετικόν πρός αὐτάς πρόβλημα. Καθώς μάλιστα τυγχάνει γνωστόν καί ἐπιμεμαρτυρημένον ὅτι «οὐ λύονται οἱ νόμοι τῆς φύσεως, οὐδέ σαλεύονται, ἀλλά μένουσιν ἀκίνητοι» (πρβλ. Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τόν πτωχόν Λάζαρον ΣΤ, P.G. 48, 1042), ὀφείλομεν σήμερον νά ἐπικεντρώσωμεν τήν προσοχήν μας εἰς τάς ἀφανεῖς ἐπεμβάσεις τοῦ ἀνθρώπου εἰς τήν ἰσορροπίαν τοῦ περιβάλλοντος, ἡ ὁποία διασαλεύεται ὄχι μόνον δι ἐμφανῶν καταστρεπτικῶν ἐνεργειῶν, ὡς αἱ ἐκριζώσεις τῶν δασῶν, ἡ ὑπεράντλησις τῶν ὑδάτων, ἡ ἐν γένει ὑπερεκμετάλλευσις τῶν φυσικῶν καί ἐνεργειακῶν πόρων καί ἡ μέσῳ διαρροῆς καί ἀποθέσεως τοξικῶν καί χημικῶν οὐσιῶν μόλυνσις μεγάλων χερσαίων καί ὑδατίνων περιοχῶν, ἀλλά καί δι ἀφανῶν διά γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ πράξεων. Καί τοιαῦται τυγχάνουν αἱ ἐπεμβάσεις εἰς τά γονιδιώματα τῶν ἐμβίων ὄντων καί ἡ δημιουργία κατ αὐτόν τόν τρόπον μετηλλαγμένων εἰδῶν ἀγνώστου ἐν συνεχείᾳ μετεξελίξεως, ὡς καί ἡ ἀνεύρεσις τρόπων ἀποδεσμεύσεως τεραστίων δυνάμεων, τῶν ἀτομικῶν καί πυρηνικῶν, τῶν ὁποίων ἡ μή ὀρθή χρῆσις δύναται νά ἐξαφανίσῃ πᾶν ἴχνος ζωῆς καί πολιτισμοῦ εἰς τόν πλανήτην μας. Εἰς τάς περιπτώσεις ταύτας δέν εἶναι ἡ πλεονεξία καί ἡ ἐπιθυμία τῆς ὑπερισχύσεως τά μόνα κίνητρα τῶν ἐπιδιωκόντων νά ἐπέμβουν καί νά μεταλλάξουν τά ἔμβια ὄντα, τά ὁποῖα ὁ Θεός ἐδημιούργησεν ὡς «καλά λίαν», ἀλλά καί ἡ ὑπεροψία ὡρισμένων ὅπως ἀντιπαραταχθοῦν εἰς τήν Σοφίαν τοῦ Θεοῦ καί ἀποδείξουν ἑαυτούς ἱκανούς νά βελτιώσουν τό ἔργον Αὐτοῦ. Ἡ ψυχική στάσις αὕτη χαρακτηρίζεται ὑπό τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ὡς "ὕβρις", δηλαδή ὑπεροπτική αὐθάδεια τοῦ ἔχοντος περιωρισμένον νοῦν ἔναντι τοῦ Πανσόφου καί Παντοδυνάμου Δημιουργοῦ. Ἀσφαλῶς δέν ἀντιτασσόμεθα πρός τήν ἐπιστημονικήν ἔρευναν, ἐάν καί ἐφ ὅσον παρέχῃ ἐπω- 5

6 φελεῖς ὑπηρεσίας εἰς τόν ἄνθρωπον καί τό περιβάλλον. Τοιουτοτρόπως, ἡ χρησιμοποίησις τῶν πορισμάτων αὐτῆς διά τήν θεραπείαν, παραδείγματος χάριν, ἀσθενειῶν εἶναι ἀσφαλῶς θεμιτή, ἀλλά ἡ βεβιασμένη ἐμπορική ἐκμετάλλευσις προϊόντων τῆς συγχρόνου χημικῆς καί βιολογικῆς τεχνολογίας πρό τῆς τετελεσμένης διαπιστώσεως ὅτι εἶναι διά τόν ἄνθρωπον ἀβλαβῆ, εἶναι ἀσφαλῶς κατακριτέα, καθώς ἐπανειλημμένως ὡδήγησεν εἰς τραγικάς συνεπείας αὐτόν καί τό περιβάλλον. Ἡ ἐπιστήμη, καλῶς πράττουσα, διαρκῶς ἐρευνᾷ καί προσπαθεῖ νά ἑρμηνεύσῃ τήν φυσικήν νομοτέλειαν καί τάξιν. Ἡ ἐντολή τοῦ Θεοῦ πρός τούς πρωτοπλάστους «κατακυριεύσατε τῆς γῆς»(γεν. θ 1) παρέχει τήν ἄδειαν τῆς ἐρεύνης καί γνώσεως τῶν φυσικῶν καί βιολογικῶν μηχανισμῶν οἱ ὁποῖοι δροῦν εἰς αὐτήν, διά νά εἶναι σύνολον τό φυσικόν περιβάλλον παραδείσιον. Ἀρκεῖ ἡ ἐπιδίωξις τῆς γνώσεως καί ἡ ἐκμετάλλευσις αὐτῆς νά μή στοχεύῃ μόνον εἰς τό κέρδος καί νά μή εἶναι ἀλαζονική προσπάθεια οἰκοδομήσεως ἑνός νέου πύργου τῆς Βαβέλ, διά τοῦ ὁποίου τό δημιούργημα θά προσπαθήσῃ νά φθάσῃ καί ἴσως, κατά τήν ἔπαρσιν ὡρισμένων, νά ὑπερβῇ καί Αὐτόν τόν Δημιουργόν. Δυστυχῶς λησμονεῖ ἐνίοτε ὁ ἄνθρωπος ὅτι ὁ τοῦ «κάλλους γενεσιάρχης ἔκτισεν αὐτά» (Σοφ. Σολ. ιγ, 3) καί χείρ Κυρίου «ἐθεμελίωσε τήν γῆν, καί ἡ δεξιά Αὐτοῦ ἐστερέωσε τόν οὐρανόν» (πρβλ. Ἡσ. μη, 13). Καθῆκον, λοιπόν, ἡμῶν τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος καί τῆς ἐπιστήμης, ἀλλά καί πάντων τῶν εὐλαβῶν χριστιανῶν, εἶναι νά ἐργαζώμεθα τό ἀγαθόν καί κυρίως νά προσευχώμεθα ὅπως ὁ Δημιουργός τοῦ παντός Θεός φωτίζῃ τούς εἰδικῶς μέ τά ἀνωτέρα θέματα ἀσχολουμένους ἐπιστήμονας ἵνα ἐν ταπεινώσει ἔναντι Αὐτοῦ καί ἐν σεβασμῷ πρός τήν φυσικήν νομοτέλειαν καί τάξιν εἰσέρχωνται εἰς τά ἐνδότερα αὐτῆς καί ἀποφεύγουν τήν διά λόγους οἰκονομικῆς ἐκμεταλλεύσεως ἤ ἄλλους, ὡς ἀνεφέρομεν, βεβιασμένην χρησιμοποίησιν τῶν πορισμάτων τῆς ἐρεύνης των. Χρειάζεται μακρά πεῖρα διά νά βεβαιωθῇ ὅτι αἱ διαπιστωθεῖσαι εὐεργετικαί ἐπιρροαί ἐκ τῆς ἐφαρμογῆς τῶν νέων γνώσεων δέν συνεπάγονται παραπλεύρως ἐπιβλαβεῖς παρενεργείας εἰς τό περιβάλλον καί βεβαίως εἰς αὐτόν τοῦτον τόν ἄνθρωπον. Κατά τήν δημιουργίαν τοῦ κόσμου ἡ τότε φωνή καί τό πρῶτον πρόσταγμα τοῦ Κυρίου «οἷον νόμος τις ἐγένετο φύσεως, καί ἐναπέμεινε τῇ γῇ, τήν τοῦ γεννᾶν αὐτῇ καί καρποφορεῖν δύναμιν εἰς τό ἑξῆς παρεχόμενος...» (Μεγάλου Βασιλείου, εἰς τήν ἑξαήμερον Θ, P.G. 29, 96A), ἐξασφαλίζουσα τήν ἀειφορίαν αὐτῆς. Καί ἡ γῆ θά συνεχίσῃ νά γεννᾷ καί νά καρποφορῇ ἐφ ὅσον ἀφεθῇ εἰς τήν φυσικήν αὐτῆς τάξιν καί ἐφ ὅσον ἡμεῖς οἱ πάροικοι ἐπ αὐτῆς πορευθῶμεν κατά τά προστάγματα καί τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ καί φυλάττωμεν καί ποιῶμεν αὐτάς. Τότε Ἐκεῖνος μόνον "δώσει τόν ὑετόν ἡμῖν ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καί ἡ γῆ δώσει τά γενήματα αὐτῆς, καί τά ξύλα τῶν πεδίων ἀποδώσει τόν καρπόν αὐτῶν [...] καί φαγώμεθα τόν ἄρτον ἡμῶν εἰς πλησμονήν καί κατοικήσωμεν μετά ἀσφαλείας ἐπί τῆς γῆς ἡμῶν. Καί πόλεμος οὐ διελεύσεται διά τῆς γῆς ἡμῶν[...]» (πρβλ. Λευιτ. 26, 4-5). Προσευχόμενοι ἐπί τῇ εὐσήμῳ ταύτῃ ἡμέρᾳ καί τῇ εἰσόδῳ τοῦ ἐνιαυτοῦ μετά Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, Συμεών τοῦ ἰσαγγέλου καί τῶν ἐν Ἐφέσῳ ἑπταρίθμων παίδων καί μετά τοῦ ἱεροῦ Ψαλμῳδοῦ Δαυίδ πρός τόν Κύριον ὅπως ἐξαποστείλῃ τό πνεῦμα Αὐτοῦ καί ἀνακαινίσῃ τό πρόσωπον τῆς γῆς (πρβλ. Ψαλμ. 103, 30), εὐλογῶν τά ἔργα τῶν χειρῶν Αὐτοῦ καί καταξιῶν ἡμᾶς λυσιτελῶς περαιῶσαι τήν τοῦ χρόνου περίοδον, ἐπικαλούμεθα ὑπέρ τῶν ἐρευνώντων τάς δυνάμεις τῆς φύσεως τόν φωτισμόν, τήν χάριν καί τήν εὐλογίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν. Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ Διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης βιγ Σεπτεμβρίου α 6

7 Τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν Δημητρίου Π. Λυκούδη Θεολόγου-Φιλολόγου, Ὑπ. Δρος Παν/μίου Ἀθηνῶν Αθρόως συρρέουν οἱ πιστοί στούς ἱερούς ναούς κατά τήν περιλάλητη καί πανευφρόσυνη ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Σπεύδουν νά καταθέσουν τό περίσσευμα τῆς καρδιᾶς τους, τήν ἀνεκλάλητη χαρά καί τόν προσήκοντα ἱερό σεβασμό στό πρόσωπο τῆς Κυρίας Θεοτόκου, στήν Παναγία Μητέρα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, ὡς μέρος καί τμῆμα τῆς συμπαντικῆς πραγματικότητας, καθημερινῶς διδάσκει καί ἁγιοπνευματικά ἐπιβεβαιώνει καί διαλαλεῖ στή σύμπασα κτίση, τόν προφητικό λόγο τῆς Κυρίας Θεοτόκου πρός τήν Ἐλισάβετ: «Ἰδού γάρ ἀπό τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί» 1. Ἡ Παναγία ἐξόχως τιμᾶται ὑπό τοῦ Θεοῦ διά τῆς ὑπερφυοῦς μητρότητος, ἡ ὁποία περιαυγάζει τό ἄσπιλον μέτωπό Της 2 καί καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ὡς πρόσωπο, ὀντολογική καί οὐσιαστική ὑπόσταση, οὐρανοπολίτη καί δυνάμενον νά γευθεῖ καί νά ψηλαφίσει πνευματικά, ὡς πρόγευση, τήν αἰωνιότητα. Ἡ Παρθένος Μαρία 3, σέ ὁλόκληρη τή βιοτή της, ἀπό τήν ἔναρξη τῆς δημόσιας καί σωστικῆς δράσης τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἕως τήν μακαρίαν Της κοίμηση, ὑπῆρξε διακριτικά πλησίον του Υἱοῦ καί Θεοῦ Της. Ἡ Κυρία Θεοτόκος, ἀπό τή γέννηση τοῦ Θεανθρώπου ἕως τήν ὥρα τοῦ Σταυρικοῦ Του Θανάτου, σιωπᾶ. Αὐτή δέ ἡ σιωπή ἑδράζεται στήν ἀνείπωτη ταπεινοφροσύνη καί στό ἀνέκφραστο ἀρχοντικό μεγαλεῖο τῆς Θεομήτορος, καθώς εἶναι σιωπή ὁμολογίας καί συγκαταβάσεως, εἶναι σιωπή ἁγιαστική καί χαριτωμένη. Εἶναι σιωπή, πού νοερά ἐγκαθιδρύει καί ἐξαίρει τήν ἰδιαίτερη θέση τῆς Παναγίας Μητρός τοῦ Κυρίου στόν Οὐράνιο Νυμφώνα: «Παρέστη ἡ βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» 4. Εἶναι σιωπή σταυρώνουσα στήν ἐλευθερία τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἁγιασμοῦ καί ἀπορρέει θαυματουργικά ὡς θεία δωρεά καί ὡς ἑκούσια καί αὐτοθέλητη ὑπακοή τῆς Θεοτόκου. Γι αὐτό, στό πανάγιο πρόσωπο τῆς Ἀειπαρθένου, ἐπικεντρώνεται ἡ οἰκονομία τῆς λυτρώσεως, τονίζεται δηλαδή, ἡ συνεισφορά καί «συνεργία» τῆς πεσμένης φύσης στό ἔργο τῆς σωτηρίας, καθώς ἡ Παναγία μας ἀποτελεῖ «δοχεῖον τῆς χάριτος» καί «Βασιλέως Καθέδρα» τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, «ἡ ἀνθρωπότητα παρεῖχε τήν Κόρη της, γιά νά ἔχει μέσῳ αὐτῆς τόν Σωτήρα τῆς» 5. Ἡ Κυρία Θεοτόκος ὡς «Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν» 6 καί «Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου» 7 «μετέστη πρός τήν ζωήν ἀλλά τόν κόσμον οὐ κατέλιπε». Ἡ συνεχής καί ζῶσα παρουσία Της στήν ἐκκλησιαστική ζωή 8, διακρατεῖ τήν ἁγιαστική συνοχή καί ἑνότητα τοῦ Χριστεπωνύμου πληρώματος, τόσο μεταξύ τῶν πιστῶν, ὅσο καί ἀναγωγικά στή Θεοκεντρική κοινωνία ἑνός ἑκάστου ἐξ ἡμῶν μέ τήν Παναγία Τριάδα. Ὡς «κειμήλιον τῆς οἰκουμένης» 9 καί «ἔνδοξη καί ὁλόφωτη Σελήνη» 1, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἀποτελεῖ τό μοναδικό πρόσωπο πού καθίσταται ἐκπρόσωπος τῆς πανανθρωπότητας καί ἔχει οἰκουμενικό καί παγκόσμιο χαρακτήρα, καθώς χαριτωμένα ἑρμηνεύεται ὡς ἐκπροσώπηση καί ἁγιασμένη προσφορά τοῦ σύμπαντος ἀνθρωπίνου γένους 1. «Ἐν τῇ Κοιμήσει τόν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε». Στάσου ἀδελφέ συνοδοιπόρε πρό τῆς Παναγίας Μορφῆς τῆς Κυρίας Θεοτόκου. Στάσου μετά σπουδῆς καί πίστεως, μέ ἐξομολογητική καί αὐτοκριτική διάθεση καί ἐνθυμήσου: «Πρός τίνα καταφύγω ἄλλην Ἁγνήν; ποῦ προσδράμω λοιπόν καί σωθήσομαι; ποῦ πορευθῶ; ποίαν δέ ἐφεύρω καταφυγήν; ποίαν θερμήν ἀντίληψην; ποίαν 7

8 ἐν ταῖς θλίψεσι βοηθόν; εἰς σέ μόνην ἐλπίζω, εἰς σέ μόνην καυχῶμαι, καί ἐπί σέ θαρρῶν κατέφυγον» 1. Μετά σπουδῆς καί πίστεως λοιπόν, «τῇ Θεοτόκῳ ἐκτενῶς νῦν προσδράμωμεν». Π α ρ α π ο μ π έ ς : 1. Λουκ. 1, Πρβλ., Συμεών, πρ. Μητροπολίτου Πριγκηποννήσων, Πνευματικόν Τρίπτυχον, ἔκδ. Δόμος, Ἀθήνα 1996, σελ «Virgo concepit, virgo peperit et post partum virgo permansit» [παρθένος συνέλαβε, παρθένος ἔτεκε καί μετά τόκον παρθένος διέμεινεν], Ἁγίου Αὐγουστίνου, De Synbol 3,5, βλ.σχ., Ἀνδρούτσου Χρ., Συμβολική, Ἀθήνα 1930, σελ Ψαλμ. 44, 10. «Παρέστης Παρθένε ἐκ δεξιῶν, τοῦ Παμβασιλέως, ὡς Βασίλισσα τοῦ παντός, περιβεβλημένη, ἀθανασίας αἴγλην, ἀρθεῖσα μετά δόξης πρός τά οὐράνια» (Μεγαλυνάριο στήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου). 5. Θεοδώρου Ἀνδρέα, Βασική Δογματική διδασκαλία, Πιστεύω εἰς Ἕνα Θεόν, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2007, σελ «Γιά πρώτη φορά ἀποδίδεται στήν Παναγία Θεοτόκο ἡ ὀνομασία «ἡ Πλατυτέρα τῶν Οὐρανών» εἰς τήν εἰκόνα της ὡς Δεομένης (Oranta). Τήν εἰκόνα αὐτή τήν συναντᾶμε ἤδη στίς πρωτοχριστιανικές κατακόμβες, ἐνῶ, ἀργότερα, τήν βλέπομεν πιό θεολογικά εἰκονογραφημένη στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ των ὀρθοδόξων ναῶν στό Βυζάντιο, ὡς μεγάλη τοιχογραφία τῆς Παναγίας Θεοτόκου μέ τόν μικρό Χριστό στό στῆθος. Ἡ παράσταση, ἡ ὁποία ὀνομάζεται «ἡ Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν», εἶναι, τελικά, ἡ εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας, ἐπειδή στό πρόσωπο τῆς Παναγίας, ἡ Ἐκκλησία ἐχώρεσε τόν εὐρύτερον ἀπό ὅλους τούς οὐρανούς», Γιέφτιτς Ἀθανασίου, πρ. Ἐπισκόπου Ζαχουμίου καί Ἐρζεγοβίνης, Χριστός, ἡ Χώρα τῶν Ζώντων, Ἴνδικτος, ΑΘΗΝΑΙ 2007, σελ Αὐτόθι, κυρίως τίς σελ Βλ. σχ., Οἰκονομόπουλου Ἠλ., Τά θαύματα τῆς Παναγίας, ΑΘΗΝΑΙ Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Ὁμιλία 11, PG 77, IO32D. 10. Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Παρακλητικός κανών εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον Γοργοϋπήκοον, τῆς Ἱ.Μ. Δοχειαρίου Ἁγίου Ὄρους, ἐκδ. «Περιβόλι τῆς Παναγίας», σελ Βλ. σχ., Νικολαΐδη Νίκου, Ἀνάλεκτα, (Περί τοῦ ὄντως Ὄντος καί τῶν ὄντων), τόμ. Α, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2002, κυρίως τίς σελ Μεγαλυνάριο τῆς θ ὠδῆς τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ κανόνα στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. 8

9 «Πρός ζωήν μεταβέβηκας...» Στή Γερόντισσα Κλειώ* Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη, Ἐφημερίου Ἱ. Ναοῦ Ἁγίας Τριάδος πόλεως Ἁγίου Νικολάου Ἔτσι, σάν ἕνα λιανοπούλι ἀθόρυβο, μές τά χαμόκλαδα τῶν ὑγρῶν κοιλάδων, πέταξε ἀνάλαφρα στό εὖρος τῆς κυριακάτικης εὐδίας, ρός τίς ξάστερες παρενθέσεις τῶν ἄστρων, μέ βελούδινο μειδίαμα καί ὄχημα ἕναν θάνατο ζωηφόρο, γεμάτο ἀθανασία, ἡ Γερόντισσα Κλειώ*, Ἡ πρώτη γέννησή της ὡς θεά τῶν πηγῶν, προστάτης τοῦ ἄσματος καί τῆς Ἱστορίας. Ὕστερα μετήχθη στόν χορό τῶν Τεσσαράκοντα Παρθένων, πορφυρώνουσα ἑαυτήν ἀενάως τῷ αἵματι τοῦ Ἀρνίου. Καί αὔθις, μετακομίσασα, συνευφραίνεται μέ τούς χορούς τῶν Ἀγγέλων, συνεχῶς ἄδουσα: «Δόξά σοι, Κύριε, δόξά σοι» Τήν ἄφησε ὁ χρόνος τήν ὥρα πού ἡ ἴδια τόν χλεύαζε, μέ τό νηπτικό της ἐργόχειρο, ἐδῶ καί χρόνια, περιβεβλημένη τήν χάριν. Καί τό σκεῦος τό πήλινο χωρίς βάρος, ἁπλά ἀνάπνεε τήν αἰωνιότητα, προκαλώντας τόν θάνατο. Ξεκουκίζοντας τό τριμμένο κομποσκοίνι, μετροῦσε χρόνια τώρα τή μοναξιά, μέ τήν πληρότητα τῆς θείας παρουσίας στά πρόσωπα ἀγαπημένων. Ἐμεῖς, τώρα, τελέψαμε τή δική μας διακονία. Ἡ Γερόντισσα πῆρε ὅσον Χριστό μᾶς ζήτησε. Καί τώρα ἀρχίζει ἡ δική της διακονία γιά μᾶς, ὡς πρεσβεία στόν Παντοδύναμο, ἰχνογραφώντας τόν Χριστό στήν καρδιά μας, μέ ποιήματα ἄλλα, αἰωνίου νεότητος καί ἄφυλης ζωῆς, τοῦ ἀκτίστου ἔρωτα, μέ ἀγάπες πού γεννοβολᾶνε αἰωνιότητα. Ἐκεῖ, σάν χιβάδα θεοπλάση, ἀφήνοντας γυμνό το πήλινο ὄστρακο ἐνθάδε. Στόν τόπον τῆς ἀναπαύσεώς της, ἐλεύθερη μέ τόν Ἐλευθέριο, γευόμενη τήν καλήν ἀγγελία μέ τήν Εὐαγγελία καί τόν καλότυχον Ἰωάννην, ἡ εὐχή μας διάπυρη, ν ἀπολαμβάνει μαζί τους ὅ, τι ἐπόθησεν ὁλοζωῆς ἡ καρδία της. Τό συναξάρι τῆς Γερόντισσας Κλειοῦς, θά μᾶς παραδειγματίζει πάντοτε, ὡς βιώσασα τό ἀπόφθεγμα τοῦ Γεροντικοῦ: «Ἄν πεθάνεις πρίν πεθάνεις, δέν θά πεθάνεις ὅταν πεθάνεις». 9

10 * Ἡ Κλειώ Ἰωάν. Σταματάκη, ἀπό τό Κεντρί Ἱεραπέτρας, τό γένος Μαυροκουκουλάκη, ἕλκει τήν πνευματική καταγωγή της ἐκ μητρός ἀπό τόν Ἐπίσκοπον Ἱεραπέτρας κυρόν Ἀμβρόσιον Σφακιανάκην. Γεννήθηκε στήν Ἱεράπετρα καί ἔζησε στήν Ἀθήνα, μέ τόν σύζυγό της Ἰωάννη Σταματάκη, δικηγόρο καί ἀπέκτησαν δύο παιδιά: τόν Ἐμμανουήλ, καθηγητή τῶν μαθηματικῶν, καί τόν Ἐλευθέριον, πολιτικό Μηχανικό. Ὁ σύζυγός της ἦταν γιός τοῦ π. Ἐμμανουήλ Σταματάκη, πρώτου Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Νικολάου καί πρώτου διδασκάλου στό μονοθέσιο τότε Σχολεῖο τοῦ Ἁγίου Νικολάου (Βλ.: ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ.., Εὐαγγ. Παχυγιαννάκη, Πρωτ/ρου, σελ ). Ὁ σύζυγός της χρημάτισε διευθυντής τοῦ Πολιτικοῦ Γραφείου τοῦ Σοφοκλῆ Βενιζέλου καί Δ/ντής στήν Προεδρεία τῆς Κυβερνήσεως μέχρι τοῦ θανάτου του ( ). Μετά, ἀπό τό 1989 ἐγκαταστάθηκε στόν Ἅγιο Νικόλαο, ὅπου «καί ἐτερμάτισε τόν βίο της (103 ἐτῶν) ἡ ἀγαπητή σέ ὅλους Κλειώ, πάντα εὐγενική, πάντα εὐπροσήγορη, πάντα καλόκαρδη, πάντα προσηνής σέ ὅλους, παρά τίς πίκρες πού ἔνιωσε μέ τόν θάνατο τοῦ συζύγου της ἀρχικά, (κατόπιν μέ τόν θάνατο τῆς νύφης της Εὐαγγελίας, συζύγου τοῦ πρωτογιοῦ της Μανόλη) καί πρόσφατα μέ τήν ἀπώλεια τοῦ ἀγαπημένου της γιοῦ, τοῦ Λευτέρη, πού κι ἐκεῖνος ἔφυγε νεότατος» (Βλ.: Ἐφημερ. ΑΝΑΤΟΛΗ, ). 10

11 Ἡ προσβολή καί ἡ ἀπόκρουση τῶν λογισμῶν Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης Προλεγόμενα Πολυμέτωπος ἦταν καί εἶναι ὁ ἀγώνας τοῦ ἐνσυνείδητου χριστιανοῦ, τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου πού θεωρεῖ τήν παρούσα ζωή ὡς στάδιο πνευματικῆς ἀθλήσεως καί ὡς ἀθλητής μέ ἀγωνοθέτη τόν Ἰησοῦ Χριστό καταβάλλει προσπάθεια, προκειμένου νά ἀνταποκριθεῖ ἀξίως στούς κανόνες τῆς ἐν Χριστῷ ἀθλήσεως. Ἕνα κεφάλαιο τῆς ζωῆς μας εἶναι καί ὁ πόλεμος τῶν λογισμῶν, τό ὁποῖο χρήζει ἰδιαιτέρας προσοχῆς, διότι συνδέεται ἄμεσα μέ τίς πράξεις καί τίς ἀποφάσεις τοῦ ἀνθρώπου. Τό θέμα αὐτό δέν ἀφορᾶ μόνο τούς ἀσκητές, ἀλλά ὅλους τούς πιστούς, ἀφοῦ «τό πρόβλημα τῶν λογισμῶν εἶναι παλαιόν καί πανανθρώπινον. Εἶναι συνέπεια τῆς πτώσεως τῆς ἀνθρώπινης φύσεως μετά τήν ἐξ ὑπερηφανείας παράβασιν τῶν πρωτοπλάστων Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δοκιμάζουν τήν ἐπίθεσιν τῶν λογισμῶν, διότι διαφορετικά δέν θά ἦσαν ἐνδεδυμένοι φθαρτόν σῶμα. Καθόσον ἡ ἀνθρώπινη φύσις ἕως τήν ὥραν τοῦ θανάτου πολεμεῖται ἀπό πολλούς λογισμούς. Τά πάθη ἐνοχλοῦν κάθε ἄνθρωπον ὁ ὁποῖος φορεῖ σῶμα «ἐπιρρεπές» 1. Οἱ σκέψεις πού ἀκολουθοῦν εἶναι μία προσέγγιση στό πολυσήμαντο αὐτό θέμα τῶν καιρῶν μας. Ἡ ἔννοια τῶν λογισμῶν Πολλές εἶναι οἱ ἔννοιες, πού μπορεῖ νά ἀποδώσει κάποιος ἐτυμολογώντας τή λέξη «λογισμός». Μεταξύ τῶν ἄλλων ὑπάρχει ἡ γενική ἔννοια ἡ ὁποία ἔχει τό νόημα τῆς σκέψεως, τοῦ στοχασμοῦ 2. Ὑπάρχει ὅμως καί ἡ εἰδική ἔννοια, ἡ «ἐξαγόρευση τῶν λογισμῶν», ἡ ὁποία συναντιέται στήν ἀσκητική ζωή. Ἐδῶ ὁ λογισμός σημαίνει «ἄλλοτε τήν ἀπλή σκέψη, ἄλλοτε τή βουλητική τάση τῆς ψυχῆς, μέ συνειδητά ἤ ἀσυνείδητα τά συναισθήματα τά σχετιζόμενα μέ τό στόχο. Ἄλλοτε πάλι ἀποτελεῖ διαρκή καί ὁλοκληρωμένη βίωση (εἴτε ἐνδοψυχικά εἴτε καί ψυχοσωματικά) μέσα στήν ὁποία βρίσκεται σέ πλήρη ἀνάπτυξη καί ὁ λόγος (συνείδηση καί νοῦς) καί τό συναίσθημα (καρδιά) καί ἡ βούληση, συντονισμένα καί ὁμόστοχα. Καί στήν ἀτελή καί στήν τέλεια μορφή τους οἱ λογισμοί εἶναι τό ἀντικείμενο τῆς ἐξαγορεύσεως, ἀλλά δέν ἔχουν τήν ἴδια βαρύτητα καί σημασία πού ἔχει ὁ τέλειος λογισμός ὁ ὁποῖος -ἔστω καί ἄν δέν γίνει πράξη- φανερώνει τήν πλήρη συγκατάθεση τῆς ψυχῆς καί προκαλεῖ ἀκέραιο τόν ἠθικό καταλογισμό, τήν ἐπιδοκιμασία ἤ τήν ἀποδοκιμασία τοῦ Κυρίου» 3. Κατά τόν Γρηγόριο τόν Σιναΐτη, ἀσκητή τῆς ἐρήμου «λογισμούς πολλές φορές ἡ Γραφή ὀνομάζει καί τούς λόγους τῶν πραγμάτων, ὅπως καί τούς λόγους τούς λέγει νοήματα καί ἀντίστροφα τά νοήματα λόγους. Αὐτό γίνεται ἐπειδή ἡ κίνηση ὅλων αὐτῶν εἶναι αὐτή καθ ἑαυτή ἄυλη, παίρνει ὅμως μορφή καί μεταποιεῖται μέ τά πράγματα, καί ἔτσι τό κινούμενο γνωρίζεται καί λέγεται ἀπό τήν παρουσία του» 4. Σύγχρονος ἱερωμένος ἰσχυρίζεται ὅτι «ὅταν οἱ ἅγιοι Πατέρες μιλοῦν γιά τούς λογισμούς δέν ἐννοοῦν ἁπλῶς τίς σκέψεις, ἀλλά τίς εἰκόνες καί τίς παραστάσεις κάτω ἀπό τίς ὁποῖες ὑπάρχουν καί οἱ κατάλληλες κάθε φορά σκέψεις. Οἱ εἰκόνες μαζί μέ τίς σκέψεις λέγονται λογισμοί» 5. Ἡ προέλευση τῶν λογισμῶν Ποιά ὅμως ἡ πρωτογενής αἰτία ἡ ὁποία προκαλεῖ τούς πάσης φύσεως λογισμούς στόν ἄνθρωπο; Εὐθύνεται δηλαδή ὁ ἴδιος; Ἡ φθαρτή ὕπαρξή του; Τό περιβάλλον ἤ ἄλλοι παράγοντες; Σύμφωνα μέ τόν ἐραστή τῆς φιλοκαλίας Γρηγόριο, «ἀρχή τῶν λογισμῶν καί αἰτία εἶναι ἡ διάσπαση τῆς ἑνιαίας ἁπλῆς 11

12 μνήμης, πού συνέβη μέ τήν παράβαση τοῦ ἀνθρώπου, ἐξαιτίας τῆς ὁποίας ἔχασε καί τή θεία μνήμη, καί ὁδηγήθηκε στήν ἀπώλεια ἀπό τίς ἴδιες τίς δυνάμεις της, ἀφοῦ ἔγινε ἀπό ἁπλή σύνθετη, καί ἀπό ἑνιαία ποικίλη» 6. Τά προηγούμενα σημαίνουν ὅτι ἡ πτώση τῶν πρωτοπλάστων λειτούργησε ἀρνητικά στήν ἀνθρώπινη φύση μέ ἀποτέλεσμα νά ὑπάρξουν πολλαπλές συνέπειες στό σύνολο τῶν λειτουργιῶν τῶν λογικῶν πλασμάτων. Τήν ἀθανασία διαδέχθηκε ἡ θνητότης, τήν ἀφθαρσία ἡ φθορά, τήν ἀπάθεια ἡ ἐμπάθεια, τήν ἑνότητα τοῦ νοῦ ἡ διάσπαση. Ἔτσι μετά τήν πτώση ἡ νοῦς λόγῳ τῆς διασπάσεώς του γεννᾶ νυχθημερόν σκέψεις, λογισμούς, βουλεύματα, τά ὁποῖα ἐφόσον εἶναι ἄτοπα καί δέν ἀπορριφθοῦν πάραυτα, ὁ ἄνθρωπος κινδυνεύει νά γίνει ὑποχείριο τῶν λογισμῶν του καί νά καταστραφεῖ. Κέντρο εἰσδοχῆς, παραμονῆς καί ἐκπόρευσης γίνεται ἡ καρδιά. Ἤδη ἀπό τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος ἦλθε φιλαδέλφως γιά νά ἀνακαινίσει τήν πεπτωκυῖα φύση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ἴδιος διακήρυσσε. «ἐκ γάρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι, ταῦτα ἐστι τά κοινοῦντα τόν ἄνθρωπον.» 7. Ὁ Ἰσαάκ ὁ Σύρος προσδιορίζει τέσσερις αἰτίες ἀπό τίς ὁποῖες προέρχονται οἱ λογισμοί. «Πρῶτα ἀπό τό φυσικό θέλημα τῆς σάρκας, δεύτερο ἀπό τήν φαντασία τῆς αἰσθήσεως τῶν πραγμάτων τοῦ κόσμου, πού ἀκούει καί βλέπει, τρίτο ἀπό τίς προλήψεις καί τίς παρεκκλίσεις τῆς ψυχῆς ἀπό ὅσα ἔχει στόν νοῦ, τέταρτο ἀπό τίς προσβολές τῶν δαιμόνων πού μᾶς πολεμοῦν μέ ὅλα τά πάθη γιά τίς αἰτίες πού ἀναφέραμε προηγουμένως. Γι αὐτό ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά μήν ἔχει λογισμούς καί πόλεμο ὅσον καιρό εὑρίσκεται στήν ζωή τῆς σάρκας ἕως τόν θάνατο» 8. Τόν πόλεμο τῶν λογισμῶν ὡς καθημερινή πραγματικότητα περιγράφει καί ὁ ὑμνογράφος Μανουήλ σέ ποίημά του πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ἐκζητώντας ταυτοχρόνως τήν ἄμεση παρέμβαση τῆς Θεομήτορος. «Νέφος ἀστάτων λογισμῶν, ἐπιπεσόν τῇ ἀθλίᾳ ψυχῇ μου, ἐκταράττει καί δεινῶς συνέχει με, καί σκοτοῖ καί θλίβει Πανύμνητε. ἀλλ ἡ Χριστόν ἥλιον κυήσασα, διάλυσον τοῦτο. καί οἴκτῳ τῷ σῷ με Κόρη διαφύλαξον ἐξασθενεῖ μου νῦν ὁ νοῦς, ἐμπεσών εἰς τά βάθη τῶν ἐναντίων λογισμῶν, καί οὐκ ἔστι μοι ἄνεσις. ἐπάκουσόν μου ἐν καιρῷ τῶν πειρασμῶν, καί δώρησαί μοι ἀναψυχήν ὡς ἀγαθή. μή γένωμαι κατάβρωμα τοῦ πονηροῦ κόρη εὐλογημένη» 9. Τά εἴδη τῶν λογισμῶν Κατά τόν καθηγητή Ἰωάννη Κορναράκη. «εἰς τήν ψυχήν εἰσέρχονται, ὡς εἰς οἶκον ἤ εἰς κλειστόν γενικῶς χῶρον, ποικίλοι λογισμοί ἀνθρώπινοι ἤ δαιμονιώδεις καί τό κύριον ἔργον τοῦ πιστοῦ εἶναι ἡ ἐκ τῆς ψυχῆς ἐκδίωξις αὐτῶν καί ἡ πλήρωσις αὐτῆς δι ἀγγελικῶν ἤ θείων λογισμῶν» 10. Μέ τόν ὅρο «ποικίλοι λογισμοί» ἐννοοῦμε τόσο τούς ἀγαθούς ὅσο καί τούς πονηρούς, γεγονός πού μᾶς ἀνάγει στήν ἀρετή τῆς διακρίσεως, τήν ὁποία εἶχαν καί ἔχουν ἀποκτήσει οἱ νηπτικοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Περί ποικιλίας λογισμῶν ὁμιλεῖ καί ὁ ἀσκητής τῆς ἐρήμου Ἰσαάκ ὁ Σύρος «Ἄλλοι εἶναι οἱ λογισμοί τῶν ἀπομακρυσμένων πραγμάτων πού ἁπλῶς περνοῦν ἀπό τήν διάνοια καί προκαλοῦν ἀφ ἑαυτῶν μιά μικρή καί ἀμυδρά κίνηση, καί ἄλλοι οἱ λογισμοί πού βυθίζουν τήν διάνοια μέ τήν ὅραση μέσα στήν ὕλη, χωρίς περίπτωση νά λησμονηθεῖ, καί μέ 12

13 τόν πλησιασμό τῆς ὕλης κινοῦν τά πάθη, τρέφουν τόν ἄνθρωπο ὅπως τό ἔλαιο τρέφει τήν φλόγα τοῦ λύχνου, ἀνάβουν πάλι τό ἤδη νεκρωμένο καί σβησμένο πάθος καί ταράσσουν τό πέλαγος τοῦ σώματος διά τῆς κινήσεως τοῦ πλοίου τῆς διανοίας» 11. Ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός ὁρίζει γιά τούς μοναχούς ὀκτώ κύριους ἐμπαθεῖς λογισμούς τούς ὁποίους καλεῖ νά πολεμήσουν μέ κάθε μέσο καί τρόπο ὥστε ποτέ νά μήν συγκατατεθοῦν. «Γνώριζε, ἀδελφέ, ὅτι ὀκτώ εἶναι οἱ λογισμοί πού πολεμοῦν τόν μοναχό, ὅπως λένε οἱ Πατέρες. Πρῶτος ὁ λογισμός τῆς γαστριμαργίας δεύτερος τῆς κακῆς καί αἰσχρῆς ἐπιθυμίας τρίτος τῆς φυλαργυρίας τέταρτος τῆς λύπης πέμπτος τῆς ὀργῆς ἕκτος τῆς ἀδράνειας ἕβδομος τῆς κενοδοξίας καί ὄγδοος τῆς ὑπερηφάνειας» 12. Ὅμως καί σύγχρονοι Πατέρες ἔχουν γράψει καί ὁμιλήσει γιά τούς λογισμούς. Παράδειγμα ὁ γέροντας Σιλουανός τοῦ Ἄθω, ὁ ὁποῖος ἀναφερόμενος στήν πλάνη πού προκαλοῦν οἱ λογισμοί ἔλεγε: «Νά θυμᾶσαι καί νά φοβᾶσαι δύο λογισμούς. Ὁ ἕνας λέει: εἶσαι ἅγιος, κι ὁ ἄλλος: δέν θά σωθεῖς. Κι οἱ δύο λογισμοί αὐτοί προέρχονται ἀπό τόν ἐχθρό καί δέν ἔχουν ἀλήθεια μέσα τους. Ἐσύ ὅμως νά σκέφτεσαι: Ἐγώ εἶμαι μεγάλος ἁμαρτωλός, ἀλλά ὁ σπλαγχνικός Κύριος ἀγαπᾶ πολύ τούς ἀνθρώπους καί θά συγχωρέσει καί σ ἐμέ τίς ἁμαρτίες μου» 13. Ἐξέλιξη λογισμοῦ καί συνέπειες Ὁ ἴδιος Ἀθωνίτης Πατήρ θεωροῦσε ὅτι ὁ «λογισμός εἶναι τό πρῶτο στάδιο τῆς ἁμαρτίας. Ἡ ἐμφάνισή του στή σφαίρα τῆς συνειδήσεως δέν ἀποτελεῖ ἁμαρτία, ἀλλά εἶναι μόνον ἡ πρόταση γιά ἁμαρτία. Ἡ ἀπόκρουση τοῦ λογισμοῦ ἀποκλείει τήν περαιτέρω ἀνάπτυξη τῆς ἁμαρτίας» 14. Σέ διαφορετική περίπτωση πίστευε ὅτι ἔχομε ἐξέλιξη τοῦ λογισμοῦ μέ τά γνωστά στάδια, τό συνδυασμό, τήν πλήρη συγκατάθεση καί τήν αἰχμαλωσία 15. Ὁ Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης, κληρικός ἔνθεος, προσεγγίζοντας τό θέμα τῶν λογισμῶν ὁριοθετοῦσε τήν εὐθύνη τοῦ ἀνθρώπου λέγοντας: «Ὅσο κι ἄν οἱ λογισμοί εἶναι ἀποτρόπαιοι, στό στάδιο αὐτό δέν ἔχουμε ἁμαρτία. Ἐμφανίζονται παρά τήν θέληση τοῦ ἀνθρώπου καί προκαλοῦνται ἀπό ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά αἴτια π.χ. ἀπό τήν μνήμη, ἀπό τήν ὀργανική κατάσταση τοῦ σώματος, ἀπό τό περιβάλλον, ἀπό τούς ἀνθρώπους ἤ τά πονηρά πνεύματα. Μετά τήν ἐμφάνιση ἑνός λογισμοῦ ἀκολουθεῖ ἡ στροφή τῆς προσοχῆς πρός αὐτόν. Ἐάν ἡ στροφή ἔχει σκοπό ν ἀναγνωρίσει μόνο τί εἴδους εἶναι ὁ λογισμός, δέν περικλείει ἁμαρτία. Ἡ προσοχή τότε εἶναι ἐπαινετή. Ταυτίζεται μέ τήν ἐγρήγορση πρός τήν ὁποία μᾶς καλεῖ ἡ Ἐκκλησία. Ἐάν ὅμως ἡ προσοχή καθυστερεῖ σ ἕνα λογισμό, πού ἔχει ἤδη χαρακτηρισθεῖ κακός, γιά νά ἱκανοποιηθεῖ μαζί του, τότε ἔχουμε τήν ἀρχή τῆς ἁμαρτίας. Οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζουν τήν κατάσταση αὐτή συγκατάβαση στούς λογισμούς. Ἀργότερα μπορεῖ νά ἐπακολουθήσει μιά πιό παρατεταμένη ἡδονή ἀπό τούς κακούς λογισμούς, στήν ὁποία ἀρχίζουν νά συμμετέχουν διάφορα αἰσθήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὁπότε ἔχουμε ζήλεια, φθόνο, χαιρεκακία, φιληδονία κ.τ.λ. Τέλος καί ἡ βούλησις συμμετέχει στήν ἁμαρτωλή ἐνέργεια καί ἔτσι ὁλοκληρώνεται ἡ ἁμαρτία στήν καρδιά»

14 Ὁ Μάρκος ὁ Ἐρημίτης προτείνει ὁ ἄνθρωπος, ὅσο δύναται νά προλαμβάνει τό κακό, γιά νά μήν ὑποπίπτει σ αὐτό. «Πρόληψη εἶναι ἡ ἑκούσια ἀνάμνηση τῶν προηγουμένων κακῶν, ἡ ὁποία ἀπό τόν ἀγωνιστή ἐμποδίζεται νά ἐξελιχθεῖ σέ πάθος, ἐνῶ ἀπό τόν νικητή, μόλις προσβληθεῖ ἀπό αὐτήν, ἀνατρέπεται» 17. Ἡ προσβολή τοῦ λογισμοῦ δέν ἐνέχει γιά τόν ἄνθρωπο ἁμαρτία, ἐάν ὅμως δέν ἀπορριφθεῖ, τότε θά ὁδηγήσει στή συγκατάθεση μέ τίς καταστροφικές συνέπειες πού ἀκολουθοῦν. «Προσβολή εἶναι ἀσχημάτιστη κίνηση τῆς καρδιᾶς, ἡ ὁποία σάν κάποιος κλειστός χῶρος κατέχεται ἀπό τούς ἔμπειρους. Ἐκεῖ ὅπου ὑπάρχουν εἰκόνες λογισμῶν, ἐκεῖ ἔχει γίνει συγκατάθεση. γιατί εἶναι ἀσχημάτιστη κίνηση τῆς καρδιᾶς, ἀθώα προσβολή. Ὑπάρχει ἐκεῖνος πού ξεφεύγει καί ἀπό αὐτές σάν δαυλός τῆς φωτιᾶς, ὅπως καί ὑπάρχει ἄλλος πού δέν γυρίζει πίσω, μέχρι νά σβήσει ἡ φλόγα» 18. Καί ἀλλοῦ ὁ ἴδιος ἀσκητής ἐπισημαίνει ὅτι: «σημάδι ἁμαρτίας δέν εἶναι ἡ προσβολή τοῦ λογισμοῦ, ἀλλά ἡ φιλική ὁμιλία τοῦ νοῦ μέ αὐτόν» 19. Ὁ Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης μέ μιά χαρακτηριστική εἰκόνα ὁμιλεῖ γιά τήν ὁρμή καί τά ἀποτελέσματα τῶν λογισμῶν. «Ἡ ἔφοδος τῶν πονηρῶν λογισμῶν εἶναι σάν ρεῦμα ποταμοῦ, ἡ προσβολή τῶν ὁποίων καί μαζί μ αὐτήν καί ἡ συγκατάθεση στήν ἁμαρτία γίνονται πλημμύρα κυματώδης, πού καλύπτει τήν καρδιά» 20. Ἀπό τά παραπάνω κατανοοῦμε ὅτι ὁ μή ἔλεγχος τῶν λογισμῶν ἔχει σοβαρότατα ἀρνητικά ἀποτελέσματα, ἀφοῦ ὁδηγεῖ στά πάθη τά ὁποῖα κατά τόν Μέγα Βασίλειο «συγχυτικά καί ἐκταρακτικά τοῦ διορατικοῦ τῆς ψυχῆς ἐστιν» 21. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν λογισμῶν Γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ἀτόπων σκέψεων οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας χρησιμοποίησαν διάφορα μέσα, τά ὁποῖα καί ἐπρότειναν εἰς τούς ἀγωνιστές τοῦ πνεύματος. Πρῶτο μέσο εἶναι ἡ ἐξαγόρευση. Ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος περιγράφει βιωματικά αὐτή τή διάσταση. «Ὅταν βρισκόμουν στό κοινόβιο τά ἀνέφερα ὅλα στό Γέροντα, τόν ἀββά Ἰωάννη. Γιατί ποτέ, ὅπως εἶπα, δέν ἀποφάσιζα νά κάνω κάτι, χωρίς νά ἔχω τήν εὐλογία του. Καί μερικές φορές μοῦ ἔλεγε ὁ λογισμός: Αὐτό δέν θά σοῦ πεῖ ὁ Γέροντας; Τί θέλεις τώρα νά τόν ἐνοχλήσεις;. Καί ἔλεγα στό λογισμό: Ἀνάθεμα σέ σένα καί στή διάκρισή σου καί στή σοφία σου καί στή φρονιμάδα σου καί στή γνώση σου, γιατί ὅ,τι ξέρεις τό ξέρεις ἀπό τούς δαίμονες. Καί πήγαινα καί ρώταγα τό Γέροντα καί μερικές φορές μοῦ ἀπαντοῦσε ὅπως εἶχα προηγουμένως σκεφθεῖ καί τότε μοῦ ἔλεγε ὁ λογισμός: Τί ἔγινε λοιπόν; Νά, σοῦ εἶπε αὐτό πού σοῦ εἶχα πεῖ καί ἐγώ. Δέν ἐνόχλησες λοιπόν χωρίς λόγο τό Γέροντα;. Καί ἀπαντοῦσα στό λογισμό: Ναί, ἀλλά τώρα εἶναι εὐλογημένο, τώρα προέρχεται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Γιατί τό δικό σου εἶναι πονηρό, εἶναι δαιμονικό, εἶναι γεμάτο ἐμπάθεια» 22. Δεύτερο μέσο ἀναγκαῖο εἶναι ἡ ἀπόρριψη, ἡ περιφρόνηση τῶν λογισμῶν, ἡ ἀποκοπή κάθε συνομιλίας μαζί τους. Ὁ Ἰσαάκ Σύρος συνιστᾶ. «Τό νά μή συζητεῖ κανείς μέ τούς ὑποσπειρομένους μέσα μας ἀπό τόν ἐχθρό λογισμούς, ἀλλά ν ἀποκόπτει τήν συναναστροφή μέ αὐτούς διά τῆς ἱκεσίας πρός τόν Θεό, τοῦτο εἶναι σημεῖο ὅτι ὁ νοῦς εὑρῆκε σοφία ἀπό τήν χάρη καί ὅτι ἡ γνῶσις του ἡ ἀληθινή τόν ἐλευθέρωσε ἀπό τούς πολλούς κόπους καί μέ τήν ἀνεύρεση τοῦ συντόμου δρόμου περιέκοψε τήν περιπλάνηση μιᾶς μακρᾶς ὁδοῦ» 23. Τό ἴδιο προτείνει καί ὁ Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης λέγοντας «Μήν ἀφήσεις νά κυριαρχήσουν ἐπάνω σου οἱ ἀλλόφυλοι ἐκεῖνοι λογισμοί πού ἀρέσκονται νά πολυεξετάζουν τά μυστικά καί ἀνεξιχνίαστα σχέδια τοῦ Θεοῦ ἤ τίς ὀπτασίες 14

15 πού ἐμφανίζονται σέ μερικούς ἀνθρώπους» 24. Τό αὐτό εἰσηγοῦνται καί σύγχρονοι Πατέρες. «Ἡ πεῖρα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, πού δοκιμάσθηκε ἐπί πολλούς αἰῶνες, διδάσκει πώς ὀφείλουμε νά πολεμᾶμε τήν ἁμαρτία, μόλις ἐμφανισθεῖ. Πρέπει ἀμέσως ν ἀπορρίπτουμε τίς ἀκούσιες παραστάσεις, μόλις χαρακτηρισθοῦν σάν ἐπικίνδυνες, πρᾶγμα εὐκολώτατο στήν ἀρχή» 25. Τρίτο μέσο εἶναι ἡ ἔνθερμη προσευχή. Στό Γεροντικό, ὅπου ἔχει ἀποθησαυρισθεῖ ἡ ἐμπειρία καί σοφία τῶν ἀσκητῶν, ἀναγινώσκουμε: «Ὅταν μέ πολεμοῦν πονηροί λογισμοί, ἔλεγε ὁ Ἀββᾶς Ἰωάννης ὁ Κολοβός, κάνω ὅ,τι θά ἔκανε ὁ διαβάτης πού θά ἔβλεπε ξαφνικά στήν ἐρημιά πού περπατεῖ νά τόν κυνηγᾶ κάποιο θηρίο. Βρίσκει ἕνα δένδρο καί σκαρφαλώνει ἐπάνω γιά νά σωθεῖ. Κι ἐγώ καταφεύγω στόν Θεό μέ τήν προσευχή καί γλυτώνω ἀπό τήν ἐπίθεσί των» 26. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος χρησιμοποιοῦσε ἐκτός ἀπό τήν προσευχή καί τήν εἰκόνα τοῦ λύχνου, γιά νά δώσει ὅπλα ἀντιστάσεως στούς χριστιανούς «Φῶς τοῦ νοῦ καί τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ προσευχή πού γίνεται μέ ζῆλον, εἶναι φῶς ἄσβεστον καί διαρκές. Διά τοῦτο ἀναριθμήτους φαύλους λογισμούς ἐμβάλλει ὁ Διάβολος εἰς τάς ψυχάς μας, καί ἐκεῖνα πού οὐδέποτε ἔχομεν σκεφθεῖ, αὐτά συγκεντρώνει κατά τήν ὥραν τῆς προσευχῆς καί τά ἐκχύνει εἰς τάς ψυχάς μας Ἀλλά ὅ,τι κάμνουν οἱ ἀνάπτοντες τούς λύχνους ἐκείνους, καί ἐμεῖς τό ἴδιον θά κάμωμεν ὅπως ἐκεῖνοι τοποθετοῦν τόν δάκτυλον εἰς τήν ὀπήν τοῦ λύχνου, ἔτσι καί ἐμεῖς ἄς ἐπιθέσωμεν τόν λογισμόν εἰς τήν ἰδικήν μας διάνοιαν, καί ἄς κλείσωμεν τήν εἴσοδον εἰς τό πονηρόν πνεῦμα, διά νά μή μᾶς σβήσει τό φῶς τῆς προσευχῆς» 27. Στήν εἰλικρινή προσευχή μποροῦμε νά προσθέσομε σύμφωνα μέ τήν ἁγία Συγκλητική καί τόν ἀντίθετο λογισμό χρησιμοποιώντας τή λογική. Ἐάν δηλαδή μᾶς ἔρχεται λογισμός ὑπερηφανείας, ἐμεῖς νά σκεπτόμεθα ταπεινά. Ἡ ἴδια ὡς διδάσκαλος λέγει: «Τί μᾶς χρειάζεται λοιπόν γι αὐτόν τόν πόλεμο; Εἶναι φανερό ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη κοπιαστικῆς ἀσκήσεως καί ἁγνῆς προσευχῆς. Αὐτά εἶναι γενικά τά φάρμακα πού ἀπομακρύνουν κάθε ὀλέθριο λογισμό. Ἐδῶ ὅμως χρειάζεται νά χρησιμοποιήσουμε καί κάποιες ἰδιαίτερες σκέψεις, γιά νά διώξουμε αὐτήν τήν ἀρρώστια τῆς ψυχῆς κι ὅταν ἔρχεται ὁ αἰσχρός λογισμός νά τόν πολεμοῦμε μέ τόν ἀντίθετο λογισμό» 28. Τό αὐτό φρονεῖ καί ὁ χρυσορρήμων Ἰωάννης Χρυσόστομος λέγοντας. «Ὁ διάβολος μᾶς εἰσάγει εἰς τούς λογισμούς τῆς ἀπογνώσεως, διά νά μᾶς κόψῃ τήν πρός τόν Θεόν ἐλπίδα, τήν ἀσφαλῆ αὐτήν ἄγκυραν, τό στήριγμα τῆς ζωῆς μας, τήν χειραγωγόν τῆς ὁδοῦ πού ὁδηγεῖ πρός τόν οὐρανόν, τήν σωτηρίαν τῶν ἀπολλυμένων ψυχῶν. Αὐτή λοιπόν, αὐτή ἡ ἐλπίς ἡ ὁποία, ὡσάν ἰσχυράν σχοινίον ἔχει κρεμασθεῖ ἀπό τόν οὐρανόν, βαστάζει τάς ψυχάς μας, ἀνασύρουσα σιγά σιγά πρός τό ὕψος ἐκεῖνο αὐτούς πού τήν κρατοῦν σφικτά, καί ἐξυψώνουσα ἡμᾶς ἐπάνω ἀπό τά κύματα τῶν κακῶν τοῦ βίου. Ἐάν λοιπόν κανείς ἀποχαυνωθεῖ καί ἀφήσῃ τήν ἱεράν αὐτήν ἄγκυραν, τότε ἀμέσως θά πέσῃ καί θά πνιγῇ εἰς τήν ἄβυσσον τῆς κακίας» 29. Καί σέ ἄλλη ὁμιλία του ὁ φωστήρ τῆς Ἀντιοχείας συνιστοῦσε. «Πρέπει νά συνθλίβουμε τούς πονηρούς λογισμούς, καί νά μήν ἐπιτρέπουμε 15

16 στή γλῶσσα νά λέγει κάτι ἀπό τά ἀνάρμοστα. ὅπως ἀκριβῶς καί ὁ μακάριος Ἰώβ Ἀλλά δέν μπορεῖς νά σωπαίνεις ὅταν σέ κεντᾶ ὁ πόνος. Οὔτε ἐγώ σέ ἐμποδίζω νά μιλᾶς, ἀλλά ἀντί τῆς βλασφημίας νά εὐχαριστεῖς, ἀντί τῆς ἀπελπισίας νά δοξολογεῖς. Ἐξομολογήσου στόν Κύριο, φώναζε δυνατά προσευχόμενος, φώναζε δυνατά δοξολογώντας τόν Θεό. ἔτσι καί τό πάθος σου γίνεται ἐλαφρύτερο, διότι ὁ διάβολος φεύγει μακριά μέ τήν εὐχαριστία καί ἔρχεται ἡ βοήθεια τοῦ Θεοῦ κοντά σου» 30. Τέταρτο μέσο εἶναι ἡ πρόσληψη τῶν ἀρετῶν, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά καταστεῖ θεία χάριτι ἀνίκητος. Ὁ Ἰωάννης Καρπάθιος εἰσηγεῖται: «Ὁ ἐχθρός ἐνεδρεύει σάν λιοντάρι στή φωλιά του καί μᾶς κρύβει παγίδες καί δόκανα ἀκαθάρτων καί ἀσεβῶν λογισμῶν. ἀλλά κι ἐμεῖς, ἄν δέν εἴμαστε κοιμισμένοι, θά μπορέσουμε νά τοῦ στήσουμε μεγαλύτερες καί χειρότερες παγίδες καί δόκανα καί καρτέρια. Γιατί ἡ προσευχή καί ἡ ψαλμωδία, ἡ ἀγρυπνία καί ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ πρός τόν πλησίον διακονία καί τό ἔλεος, ἡ εὐχαριστία καί ἡ ἀνάγνωση τῶν θείων λογίων, γίνονται γιά τόν ἐχθρό ἐνέδρα καί παγίδα, βόθρος καί μάστιγες, ἀγχόνη καί δόκανα» 31. Τήν ἴδια τακτική μᾶς παρουσιάζει καί ὁ Ἰσαάκ Σύρος λέγοντας. «Εἶναι ἀναγκαῖο κάθε ἄνθρωπος νά προφυλάσσεται, ὄχι ἀπό ἕνα πάθος, πού κινεῖται μέσα του φανερά καί συνεχῶς, οὔτε ἀπό δύο, ἀλλά ἀπό περισσότερα, ἀφοῦ φορεῖ σῶμα. Ἐκεῖνοι πού ἐνίκησαν τά πάθη διά τῶν ἀρετῶν, ἄν καί ἐνοχλοῦνται ἀπό τούς λογισμούς καί ἀπό τίς προσβολές τῶν τεσσάρων αἰτιῶν, δέν νικῶνται. διότι ἔχουν δύναμη καί ἁρπάζεται ὁ νοῦς των ἀπό ἀγαθές καί θεῖες ἀναμνήσεις» 32. Πέμπτο μέσο εἶναι κατά τόν Γρηγόριο Παλαμᾶ ἡ προσήλωση στό σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἕνωση μέ τόν σταυρωθέντα γιά νά ἐπιτύχομε τήν νίκη τῶν λογισμῶν. «Ἐάν λοιπόν κανείς βλέπει τόν λογισμό του νά ὀρέγεται πλοῦτο καί πολυκτημοσύνη, ἄς γνωρίζει ὅτι ὁ λογισμός αὐτός εἶναι σαρκικός, καί γι αὐτό κινεῖται ἔτσι. ἀντιθέτως ὁ προσηλωμένος στόν Σταυρό δέν μπορεῖ νά κινεῖται πρός κάτι τέτοιο. Εἶναι γι αὐτό ἀνάγκη νά τόν ἀνεβάσομε τόν λογισμό στό ὕψος τοῦ Σταυροῦ, γιά νά μή ρίψει ὁ ἴδιος τόν ἑαυτό του κάτω καί χωρισθεῖ ἀπό τόν σταυρωθέντα σ αὐτόν Χριστό» 33. Ἐπιλεγόμενα Ὁλοκληρώνοντας αὐτή τή σύντομη προσέγγιση στό ὡς ἄνω θέμα, ἀντιλαμβανόμεθα τήν ἀξία πού ἔχει ἡ ἔγκαιρη πρόληψη καί ἀντιμετώπιση τῶν λογισμῶν. Ἄς παραδειγματισθοῦμε ἀπό τούς Πατέρες καί τίς Μητέρες τῆς Ἐκκλησίας καί φυσικά ἀπό τήν κυρία Θεοτόκον. Ἡ Ἀειπάρθενος Κόρη «ἀφοῦ ἔφυγε ἀπό τόν ἔνοχο βίο, ἐδιάλεξε τήν ἀόρατη σέ ὅλους καί ἀκοινώνητη ζωή, διαμένοντας στά ἄδυτα. Μέσα σ αὐτά, ἀφοῦ ἐλύθηκε ἀπό κάθε ὑλικό δεσμό καί ἐξετίναξε κάθε σχέση καί ἀνυψώθηκε ἐπάνω ἀπό αὐτήν τή συμπάθεια πρός τό σῶμα της, συνῆψε τόν νοῦ της μέ τήν πρός τόν ἑαυτό στροφή καί προσοχή καί μέ τήν ἀδιάλειπτη θεία προσευχή. Καί δι αὐτῆς ἐρχόμενη τελείως στόν ἑαυτό της καί ὑπερβαίνοντας τόν πολύμορφο συρφετό τῶν λογισμῶν, διέκρινε νέα καί ἀπόρρητη ὁδό στούς οὐρανούς» 34. Παραπομπές 1 Τριάντη Ἰ., «Ὁ πόλεμος τῶν λογισμῶν», Κοινωνία 50 (1998) Δημητράκου Δ., Ἐπίτομον λεξικόν τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἔκδ. Γιοβάνης, Ἀθῆναι 1969, σ Ὑποσημείωση 11 η, Ἀββᾶ Δωροθέου Ἀσκητικά, Ἐπιστολή, ἔκδ. Ἑτοιμασία, Ἀθῆναι 16

17 1981, σ Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 66, Ε.Π.Ε. 20, Βλάχου Ἱ., Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία, ἔκδ. Ἱ.Μ. Γενεθλίου Θεοτόκου, Λεβάδεια 1983, σ Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 60, Ε.Π.Ε. 20, Ματθ. ΙΕ, Ἰσαάκ Σύρου, Περί ψυχῆς καί παθῶν καί νοός καθαρότητος κατ ἐρώτησιν καί ἀπόκρισιν Λόγ. ΠΓ, Ε.Π.Ε. 13, Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Θεοτοκάριον Ἦχος πλ. Β, Ποίημα Μανουήλ τοῦ ρήτορος, ἔκδ. Ἱ.Μ. Ἁγ. Νικοδήμου Ἑλληνικοῦ Γόρτυνας, 1996, σσ Κορναράκη Ἰ., Στοιχεῖα νηπτικῆς ψυχολογίας, ἔκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1982, σ Ἰσαάκ Σύρου, Περί τῆς κινήσεως τοῦ σώματος Λόγ. ΚΖ, Ε.Π.Ε. 8β, Ἰσαάκ Σύρου, Περί τῶν ὀκτώ τῆς πονηρίας πνευμάτων, Ε.Π.Ε. 8, 475. Βλ. καί Ἀγγελοπούλου Ἰ., «Περί λογισμῶν», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 84 (2001) Σωφρονίου Ἀρχ/του, Ὁ Γέροντας Σιλουανός τοῦ Ἄθω, ἔκδ. Ἱ. Μ. Τιμ. Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας 1978, σ Αὐτόθι, σ Αὐτόθι, σ Σεμένωφ Ἀ. - Σάνσκυ Τ., Ὁ π. Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης, ἔκδ. Ἱ.Μ. Παρακλήτου Ὠρωπός Ἀττικῆς 1976, σ Μάρκου Ἐρημίτου, Περί νόμου πνευματικοῦ 140, Ε.Π.Ε.13, Μάρκου Ἐρημίτου, Περί νόμου πνευματικοῦ , Ε.Π.Ε. 13, Μάρκου Ἐρημίτου, Ἀπόκρισις πρός τούς ἀποροῦντας περί τοῦ θείου βαπτίσματος, Ε.Π.Ε. 13, 131. Βλ. καί Lossky V., Ἡ μυστική θεολογία τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, Θεσ/νίκη 1973, σσ Γρηγορίου Σιναΐτου, Κεφάλαια δι ἀκροστιχίδος πάνυ ὠφέλιμα 64, Ε.Π.Ε. 20, Μεγάλου Βασιλείου, Ὁμιλίαι εἰς τόν ΛΓ Ψαλμόν 3, Ε.Π.Ε. 5, Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἔργα ἀσκητικά, Διδασκαλία Ε, ἔκδ. Ἑτοιμασία, ἔκδ. Ἱ.Μ. Ἁγ. Ἰ. Προδρόμου Καρέα, Ἀθῆναι 1981, σ Ἰσαάκ Σύρου, Περί τοῦ τρόπου τῆς εὐχῆς, Ὁμιλ. ΛΓ, ΕΠΕ 8β, Ἰωάννου Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Λόγ. ΚΣΤ, ἔκδ. Ἱ.Μ.Παρακλήτου, Ὠρωπός Ἀττικῆς 1978, σσ Σεμένωφ Ἀ.- Σάνσκυ Τ., ἔνθ. ἀνωτ., σ Γεροντικόν, Λογισμοί, ἔκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσ/νίκη 1969, σ Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Περί τοῦ μή δημοσιεύειν τά ἁμαρτήματα τῶν ἀδελφῶν, Ε.Π.Ε. 31, 263, Τσάμη Δ., Μητερικόν, Τόμ. Ζ, Συγκλητική, ἔκδ. Ἱ. Ἡσυχαστήριον, Ἡ μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Θεσ/νίκη 1997, σ Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρός Θεόδωρον ἐκπεσόντα, Ε.Π.Ε. 28, Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τόν πτωχόν Λάζαρον, Λόγ. Γ, Ε.Π.Ε. 25, 501, Ἰωάν. Καρπαθίου, Κεφάλαια παρακλητικά 51, Ε.Π.Ε. 9, Ἰσαάκ Σύρου, ἔνθ. ἀνωτ., σ Βλ. καί Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τό «ἔχοντες τό αὐτό πνεῦμα τῆς πίστεως», Ε.Π.Ε. 27, 291, Γρηγορίου Παλαμᾶ, Εἰς τόν τίμιον καί ζωοποιόν Σταυρόν, Ὁμιλ. ΙΓ, Ε.Π.Ε. 9, Γρηγορίου Παλαμᾶ, Εἰς τήν πρός τά Ἅγια τῶν Ἁγίων εἴσοδον, Ὁμιλ. ΝΓ, Ε.Π.Ε. 11,

18 Τά «πρωτάκια» τοῦ δημοτικοῦ σχολείου Δημήτρη Λ. Παπαδάκη, Φιλολόγου, πρώην Λυκειάρχη, Προέδρου τοῦ Λογοτεχνικοῦ Συνδέσμου Ἡρακλείου Σέ λίγες ἡμέρες χιλιάδες παιδιά θά ὁδηγηθοῦν ἀπό τούς γονεῖς τους γιά πρώτη φορά στό δημοτικό σχολεῖο. Γιά τά παιδιά αὐτά τό πέρασμα ἀπό τό σπίτι στό σχολεῖο εἶναι δοκιμασία. Οἱ γονεῖς τους δέν εἶναι δίπλα τους. Τή θέση τους ἔχει πάρει ἕνα ἄγνωστο πρόσωπο, ὁ δάσκαλος ἤ ἡ δασκάλα. Τά περισσότερα δέ δέν γνωρίζονται μεταξύ τους, ἀφοῦ εἶναι ἀπό διάφορες γειτονιές. Γύρω τους νέα κτήρια, νέοι χῶροι. Σέ κάποια ἀπό τά παιδιά ἡ δοκιμασία εἶναι μεγαλύτερη. Ἔχουν ἀκούσει ἀπό τούς γονεῖς τους, ὅταν τούς κούραζαν μέ τίς φωνασκίες τους καί μέ τίς ἀταξίες τους τήν ἀπειλή: «Δέ μ ἀκοῦς; Πλησιάζουν οἱ μέρες πού θά πᾶς στό σχολεῖο. Ἐκεῖ θά σέ κανονίσει ὁ δάσκαλος». Μέ τήν ἀπειλή αὐτή τά παιδιά σχημάτισαν τή γνώμη ὅτι τό σχολεῖο εἶναι τόπος τιμωρίας!.. Εἶναι προφανές ὅτι ἡ προσέλευση στό δημοτικό σχολεῖο τῶν παιδιῶν, πού ἔχουν φοιτήσει στό νηπιαγωγεῖο, δέν παρουσιάζει ἰδιαίτερα προβλήματα. Οἱ γονεῖς λοιπόν ἔχουν χρέος νά προετοιμάσουν τό παιδί τους γιά τή φοίτησή του στό δημοτικό σχολεῖο. Πρέπει νά τοῦ μιλήσουν μέ τά καλύτερα λόγια γιά τό δάσκαλο ἤ τή δασκάλα του, νά τοῦ ποῦν ὅτι ἐκεῖ θά μάθει γράμματα, ἀριθμούς καί τραγούδια, θά κάμει νέους φίλους. Πρέπει νά ἔχουν τό παιδί τους δίπλα τους τήν ὥρα πού τό ἐγγράφουν στό σχολεῖο. Πρέπει νά ζητήσουν τήν ἄδεια ἀπό τό διευθυντή, γιά νά ὁδηγήσουν τό παιδί στίς αἴθουσες διδασκαλίας, νά τοῦ δείξουν τά θρανία, τήν ἕδρα καί τόν πίνακα. Μέ τόν τρόπο αὐτό θά προετοιμάσουν τό παιδί τους γιά τό νέο του περιβάλλον. Ὁ δάσκαλος, ἡ δασκάλα ἀσφαλῶς θά τοῦ ἀπευθύνουν κάποια λόγια ἀγάπης. Γιά τούς γονεῖς ἡ ὥρα, πού ἀναχωροῦν ἀπό τό σπίτι, κρατώντας τό παιδί τους ἀπό τά χεράκια του, γιά νά τό ὁδηγήσουν στό σχολεῖο, εἶναι μεγάλη. Εἶναι ὁ πρῶτος χωρισμός. Καταλαβαίνουν ὅτι ἀπό δῶ καί πέρα τό παιδί δέ θά εἶναι ὅλες τίς ὥρες κοντά τους. Ἡ ζωή του δέ θά εἶναι πιά ἀνέμελη. Θά ἀντιμετωπίζει τίς δυσκολίες μόνο του. Ἔπειτα, σκέπτονται, θά ἀκολουθήσει ὁ χωρισμός με τή φοίτησή του στό γυμνάσιο, στό λύκειο, στό πανεπιστήμιο ἤ σέ ἄλλες σχολές, μέ τήν οἰκογενειακή του ἀποκατάσταση, μέ τόν ἀγώνα τῆς ζωῆς. Ἔτσι ἡ μάνα τό χαϊδεύει τρυφερά. Ἔπειτα, ἐνῶ ψιλή βροχή νοτίζει τά μάτια της, εὔχεται: Στό καλό, παιδάκι μου. Ἡ Παναγιά μαζί σου. Ὁ πατέρας εἶναι σοβαρός καί ἀμίλητος. Μόνο αὐτός ξέρει τή συγκίνησή του! Οἱ γονεῖς πρέπει νά ἀποκρύψουν ἀπό τό παιδί τή συγκίνησή τους αὐτή Τό παιδί σήμερα, εἰσερχόμενο γιά πρώτη φορά στό σχολεῖο, δέ θά νιώσει τό φόβο, πού ἔνιωθαν τά παιδιά τά παλιά τά χρόνια, πού τόσο παραστατικά παρουσιάζει ὁ Νίκος Καζαντζάκης: «Ἕνα πρωί κίνησα μισοχαρούμενος, μισοαλαφιασμένος, μέ κρατοῦσε ὁ πατέρας μου ἀπό τό χέρι, γιά τό δημοτικό σχολεῖο ( ). Ἦμουν 18

19 σάν ἕνα μικρό καταστολισμένο σφαγάρι κι ἔνιωθα μέσα μου περφάνια καί φόβο μά τό χέρι μου ἦταν σφηνωμένο βαθιά μέσα στή φούχτα τοῦ πατέρα μου κι ἀντρειευόμουν ( ). Μπήκαμε σ ἕνα παλιό χτίρι, μέ μιά φαρδιά αὐλή, μέ τέσσερις μεγάλες κάμερες στίς γωνιές κι ἕνα κατασκονισμένο πλατάνι στή μέση. Κοντοστάθηκα, δείλιασα τό χέρι μου ἄρχισε νά τρέμει μέσα στή μεγάλη ζεστή φούχτα (.). Ὁ δάσκαλος πρόβαλε στό κατώφλι κρατοῦσε μιά μακριά βίτσα καί μοῦ φάνηκε ἄγριος, μέ μεγάλα δόντια, καί κάρφωσα τά μάτια μου στήν κορφή τοῦ κεφαλιοῦ του νά δῶ ἄν ἔχει κέρατα μά δέν εἶδα, γιατί φοροῦσε καπέλο» (Νίκου Καζαντζάκη, Ἀναφορά στόν Γκρέκο, Ἀθήνα, σελ ). Ἐπίσης σήμερα τό παιδί δέ θά βρεῖ τό παλιό δημοτικό σχολεῖο, τό ὁποῖο μέ πιστότητα καί ζωντάνια παρουσιάζει ὁ Ἰ ω ά ν ν η ς Κονδυλάκης: «Μετά δυσκολίας ἀπέσπασε τό Μανώλη ὁ πατήρ του ἀπό τά πρόβατα, διά νά τόν παραδώση εἰς τόν δ ά σ κα λον, ἕνα καλόγηρον, ὅστις πρό ὀλίγου εἶχεν ἀνοίξει σχολεῖον, ὅπου ἔδιδε περισσότερους ραβδισμούς παρά μαθήματα( ). Εἰς διάστημα δ ε κ α π έ ν τ ε ἡμερῶν ὁ Μανώλης δέν κατώρθωσε νά μάθη τίποτε περισσότερον ἀπό τήν φράσιν Σταυρέ βοήθει, τήν ὁποία προέτασσε τότε τοῦ ἀλφαβήτου. Ὁ δέ διδάσκαλος, ἀφοῦ εἰς μάτην ἐξήντλησεν ἐναντίον του ὅλας τάς δευτερευούσας τιμωρίας καί ἔσπασεν εἰς τήν ράχιν του δεκάδας ράβδων, ἐδοκίμασε καί τόν περιβόητον φάλαγγα ( ). Τό παιδίον αἱμάσσον τούς πόδας, ὡρκίσθη νά μήν ἐπανέλθη πλέον εἰς τήν κόλασιν ἐκείνην ( ). Ἐτράπη τήν πρός τά ὄρη ἄγουσαν καί μετά τινας ὥρας εὑρίσκετο εἰς τήν μάνδραν τοῦ πατρός του ( ). Εἶχε σχηματίσει τήν πεποίθησιν ὅτι ἦτο ἀδύνατον νά μάθη γράμματα. Τά εἶχε πάρει ἀπό φόβον. Ἔπειτα ὁ τρόμος, τόν ὁποῖον τοῦ ἐνέπνευσεν ὁ δάσκαλος, τοῦ ἔφερε τοιαύτην ταραχήν, ὥστε παρέλυεν ἡ μνήμη καί ἡ γλῶσσα του ὁμοῦ. Διά νά συνηθίση νά μή λέγη τό Α ἄφλα ἔφαγεν ἀμέτρητα χαστούκια ἅμα δ ἐμάνθανεν ἕν τῶν γραμμάτων τοῦ ἀ λφαβήτου, ἐλησμόνει τό 19

20 προηγούμενον καί ἅμα ἤρχετο πλησίον του ὁ δάσκαλος, τά ἐλησμόνει ὅλα ἤ ἔλεγεν ἄλλ ἀντ ἄλλων» (Ἰωάννη Κονδυλάκη, Ὁ Πατούχας, Ἀθήνα 1983, σελ. 6-8). Σήμερα οἱ δάσκαλοι μέ τήν ἐπιστημονική καί παιδαγωγική τους κατάρτιση, μέ τήν ἀγάπη, πού δέν ἀναπληρώνουν οὔτε οἱ γνώσεις, οὔτε ἡ διδακτική ἐμπειρία, μέ ἐνθουσιασμό καί ἀτράνταχτη πίστη στή μεγάλη τους ἀποστολή προσφέρουν πολλές γνώσεις στό παιδί καί κάνουν τή φοίτησή του στό σχολεῖο, ὅσο εἶναι δυνατό, εὔκολη. Βέβαια τό παιδί θά συναντήσει δυσκολίες στό δημοτικό σχολεῖο. Καί τό νηπιαγωγεῖο ἔχει τίς δυσκολίες του. Ὅμως ἐκεῖ ὅλα γίνονται μέσα ἀπό τό παιχνίδι. Τά τραγούδια καί οἱ ζωγραφιές δημιουργοῦν στό παιδί εὐάρεστα συναισθήματα. Στό δημοτικό τό παιδί ἀσχολεῖται μέ τήν ἀνάγνωση, τήν ὀρθογραφία, τήν ἀριθμητική Οἱ δάσκαλοι παιδεύουν καί μέ τίς δύο σημασίες πού ἔχει τό ρῆμα. Δέν εἶναι δυνατό νά γίνει ἀλλιῶς. «Ἡ μόρφωση, ὅπως μοῦ εἶπε κάποτε ὁ λυκειάρχης καί συγγραφέας Κωνσταντίνος Δεμερτζής, δέν εἶναι κάτι πού πετυχαίνεται μονομιᾶς. Εἶναι χαρακιές, πού πρέπει νά περαστοῦν ἡ μιά πάνω στήν ἄλλη, γιά νά δυναμώσουν καί νά ἀποτυπωθοῦν ὁριστικά, νά γίνουν αὐτό πού λέμε χαρακτήρας». Ὁ ἐλεύθερος χρόνος του περιορίζεται σημαντικά. Τό ὡρολόγιο πρόγραμμα τοῦ σχολείου εἶναι μεγάλο. Στό σπίτι πρέπει νά διαβάσει καί νά γράψει. Καί τό πρωϊνό ξύπνημα τοῦ προκαλεῖ δυσφορία. Ἔτσι πολλά παιδιά παρουσιάζουν ἀλλαγή στή συμπεριφορά τους. Εἶναι νευρικά, κλείνονται στόν ἑαυτό τους καί κλαῖνε εὔκολα. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δείξουν κατανόηση γιά τή νέα συμπεριφορά τοῦ παιδιοῦ τους. Πρέπει νά τό ἐνθαρρύνουν, νά ἐνισχύσουν τήν αὐτοπεποίθησή του, νά εἶναι κοντά του καί νά τό βοηθοῦν στήν ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων του. Στήν προσπάθεια τους αὐτή πρέπει νά ζητήσουν τή βοήθεια τῶν δασκάλων του. Ἡ βοήθειά τους εἶναι ἀπαραίτητη. Οἱ γονεῖς δέν πρέπει νά πιέζουν τό παιδί γιά ὑψηλές ἐπιδόσεις καί νά μήν τό ὑπερφορτώνουν μέ ἐ ξ ω σ χ ο λ ι κ έ ς ἐργασίες, ἐπιδιώκοντας νά εκπληρώσουν τίς δικές τους ἀνεκπλήρωτες ἐπιθυμίες. Εὔχομαι σέ ὅλα τά παιδιά τῆς πρώτης τάξης τοῦ δημοτικοῦ, ὅταν μέ τό τέλος τοῦ διδακτικοῦ ἔτους ἀφήσουν τό σχολεῖο τους, νά μποροῦν νά ποῦν τοῦτα τά λόγια -λίγο παραλλαγμένα- τῆς ποιήτριας: «Ἐκεῖ στῆς πρώτης τό θρανίο ἔχω ξεχάσει τήν καρδιά μου!» Στά «πρωτάκια» τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, μά καί σέ ὅλους τούς μαθητές, τούς σπουδαστές καί φοιτητές ἐκφράζω τήν εὐχή: Τή βάρκα, μέ τήν ὁποία πλέουν στό πέλαγος τῆς παιδείας, «νά ὁδηγεῖ ὁ μπάτης, στό σκαμπανέβασμά της τό κῦμα νά βγάζει γιασεμιά». 20