Η διεθνοποίηση του Κυπριακού

Transcript

1 Η διεθνοποίηση του Κυπριακού Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού «Δεν αργεί να καρπίσει τ' αστάχυ δε χρειάζεται μακρύ καιρό για να φουσκώσει της πίκρας το προζύμι, δε χρειάζεται μακρύ καιρό το κακό για να σηκώσει το κεφάλι, κι ο άρρωστος νους που αδειάζει δε χρειάζεται μακρύ καιρό για να γεμίσει με την τρέλα, νῆσός τις ἔστι...». Γιώργος Σεφέρης, Σαλαμίνα της Κύπρος, Νοέμβριος 1953 Φωτογραφία που τράβηξε ο Γιώργος Σεφέρης στο χωριό Άλωνα το

2 Στις αρχές της δεκαετίας του 50 η νέα ηγεσία των Ελληνοκυπρίων, υπό τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ, διαπιστώνοντας την πλήρη αδιαλλαξία της Βρετανικής κυβέρνησης στο λαϊκό αίτημα για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αποφάσισε να προχωρήσει σε πορεία διεθνοποίησης του Κυπριακού ζητήματος, με πρώτο βήμα την διεξαγωγή του ενωτικού δημοψηφίσματος στις 15 και 22 Ιανουαρίου του Όμως οι διεθνείς συγκυρίες, το νέο ψυχροπολεμικό πλαίσιο και η κυνική στάση των αποικιοκρατών δεν άφησαν άλλα περιθώρια στην Ελληνοκυπριακή ηγεσία, που επέλεξε την ένοπλη αναμέτρηση. Οι στόχοι της Ελληνοκυπριακής κοινότητας Μετά την καταπίεση της δεκαετίας του 30 και την αναταραχή της δεκαετίας του 40 η Εκκλησία της Κύπρου και η Δεξιά γενικότερα εξήλθαν αναδιοργανωμένες και αποφασισμένες να διεκδικήσουν την Ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Το ίδιο αποφασισμένοι ήταν και οι Ελληνοκύπριοι, Δεξιοί και Αριστεροί, μετά την φάρσα της Διασκεπτικής το , για την διεκδίκηση της Ένωσης, άμεσα και χωρίς κανένα ενδιάμεσο σταθμό. Μια νέα, ηλικιακά, γενιά ανέλαβε την πρωτοβουλία της πολιτικής ζωής στην Κύπρο, με προεξέχοντα τον νέο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος δραστηριοποιήθηκε άμεσα με την χάραξη νέας, επιθετικής προς τον στόχο, πολιτικής και την οργάνωσή της. Κινήθηκε σε τέσσερις άξονες: 1. Αξιοποίηση του μηχανισμού της Εκκλησίας για την οργάνωση του ενωτικού αγώνα στο εσωτερικό μέτωπο και ίδρυση νέων οργανώσεων. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιήθηκαν οι υπάρχουσες οργανώσεις των ΘΟΙ (Θρησκευτικών Ορθόδοξων Ιδρυμάτων), που υπήρχαν σε κάθε χωριό και αποτελούνταν μόνο από άνδρες, συνήθως νεαρούς, της ΠΕΚ (Παναγροτική Ένωση Κύπρου), η οποία στα χωριά είχε τις δικές της τοπικές οργανώσεις, τις ΑΤΕ (Αγροτικές Τοπικές Ενώσεις) και της ΟΧΕΝ (Ορθόδοξος Χριστιανική Ένωση Νέων/Νεανίδων), που είχε ιδρυθεί το 1947 και στη δεκαετία του 50 έφτασε τα μέλη. Το 1951 ο Μακάριος ίδρυσε την ΠΕΟΝ (Παγκύπρια Εθνική Οργάνωση Νεολαίας), η οποία ήταν μια καθαρά πολιτική οργάνωση, ως αντίβαρο της Αριστερής ΑΟΝ (Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας). Στόχος της ήταν η κινητοποίηση της Δεξιάς νεολαίας και ο συντονισμός της δράσης της για τον αγώνα της Ένωσης. Στα μέσα του 1952 η ΠΕΟΝ έφτασε τα μέλη. Η οργάνωση ήταν ελεγχόμενη από τον Μακάριο βάσει καταστατικού. Χαρακτηριστικά, το άρθρο 12 όριζε πως ο Γενικός Γραμματέας της οργάνωσης διοριζόταν από τον Μακάριο. 2

3 2. Η εξασφάλιση της βοήθειας από την Ελλάδα στον ενωτικό αγώνα. Εξαιτίας της εξάρτησης του ελληνικού κράτους από τους Άγγλους και τους Αμερικάνους, τέθηκε ως στόχος η συμπαράσταση της ελληνικής κοινής γνώμης, η οποία θα πίεζε τις ελληνικές κυβερνήσεις ν αναλάβουν δράση. Ο ίδιος ο Μακάριος ανέλαβε επιθετική επικοινωνιακή πολιτική και με συνεχείς επισκέψεις του στην Αθήνα και σε όλες τις περιοχές τις Ελλάδας, με εκδηλώσεις και ομιλίες κέρδισε αυτήν την στήριξη. Σύντομα όλα τα οργανωμένα σύνολα στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως πολιτικού χρωματισμού (συντεχνίες, σύλλογοι κ.λπ.) όπως και η Εκκλησία της Ελλάδος έλαβαν ξεκάθαρη θέση υπέρ της Ένωσης. 3. Περαιτέρω γνωστοποίηση του κυπριακού ζητήματος στον διεθνή παράγοντα και την κοινή γνώμη. Αυτή η τακτική πραγματοποιήθηκε σε δύο σκέλη με αιτήματα στα Ηνωμένα Έθνη και με περιοδείες στο εξωτερικό. Βοηθητικό παράγοντα έπαιζε και η ομογένεια με τις όποιες πολιτικές και οικονομικές διασυνδέσεις είχε. 4. Ένα τελευταίο μέτρο πάρθηκε από τον Μακάριο ως η ύστατη λύση, για το οποίο θα γίνει λόγος αργότερα και το οποίο έπρεπε να γίνει με απόλυτη μυστικότητα. Τα πρώτα βήματα στον ΟΗΕ Εξ αρχής υπήρχε ένα πρόβλημα με την διεθνοποίηση του Κυπριακού. Το αίτημα των Κυπρίων για αυτοδιάθεση δεν στόχευε την δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους αλλά την Ένωση με την Ελλάδα, που στα μάτια μεγάλου μέρους της διεθνής κοινότητας φαινόταν ως προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα. Έτσι η Βρετανική διπλωματία και προπαγάνδα μπορούσε να αποκρούσει εύκολα αυτό το αίτημα, σε αντίθεση με το ενδεχόμενο ανεξάρτητης Κύπρου, στο οποίο η Βρετανία δεν είχε κανένα διπλωματικό όπλο. Όμως η απαίτηση της λαϊκής μάζας ήταν η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και αν υπαναχωρούσε η ηγεσία των Ελληνοκυπρίων σε λύση ανεξαρτησίας θα γνώριζε μεγάλες αντιδράσεις. Το δεύτερο πρόβλημα της Ελληνοκυπριακής πολιτικής ήταν η παραγνώριση των Τουρκοκυπρίων και των ανησυχιών τους. Μόνο το ΑΚΕΛ προσέγγισε την τουρκοκυπριακή κοινότητα, αλλά μόνο με όρους ταξικούς. Έτσι η μειονότητα του νησιού έμεινε εκτεθειμένη στην βρετανική πολιτική η οποία, από τα τέλη της δεκαετίας του 40 προσπαθούσε να τους καλλιεργήσει εντέχνως την τουρκική εθνική συνείδηση. Στις 8 Ιουνίου 1949, στην εφημερίδα Halkın Sesi («Λαϊκή Φωνή») της μειονότητας, δημοσιεύτηκε ότι ο Βρετανός αναπληρωτής κυβερνήτης R. E. Turnbull εξέδωσε εγκύκλιο, με οδηγίες αντικατάστασης του όρου 3

4 «Μουσουλμάνοι της Κύπρου», που μέχρι τότε χρησιμοποιούσε η βρετανική διοίκηση, με τον όρο «Τουρκοκύπριοι» 1. Στη Κύπρο η αποικιακή κυβέρνηση άρχισε σταδιακά να γίνεται όλο και πιο αυταρχική. Άρχισαν να επιβάλλονται διάφορα μέτρα καταστολής. Στόχος έγιναν οι Ελλαδίτες που εργάζονταν μόνιμα στην Κύπρο, όπως ο δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Έθνος», Παντελής Γ. Μπίστης, που απελάθηκε στις αρχές Ιανουαρίου Στις 20 του ίδιου μήνα εξορίστηκε ο γενικός γραμματέας της ΠΕΚ Σωκράτης Λοϊζίδης. Άλλος στόχος των Βρετανών έγιναν οι καθηγητές. Πολλοί απολύθηκαν, όπως απολύθηκαν και μέλη των σχολικών εφοριών. Ο Μακάριος, για να τους ενθαρρύνει, κάλεσε συνέλευση καθηγητών στις 4 Οκτωβρίου 1953, όπου και ιδρύθηκε η Παγκύπρια Οργάνωση Λειτουργών Μέσης Παιδείας. Στο διπλωματικό πεδίο η Ελλάδα άρχισε να βγαίνει από την βρετανική επιρροή και να μπαίνει στην αμερικανική σφαίρα, γεγονός που οφειλόταν στην οικονομική αποδυνάμωση της Βρετανίας και την ανάληψη από τις ΗΠΑ της οικονομικής ενίσχυσης της Ελλάδας και της Ευρώπης. Σχετικά με την Κύπρο, αυτό που αφορούσε τους Αμερικανούς ήταν να μείνει το νησί με κάθε τρόπο στη δυτική σφαίρα. Η νέα ελληνική κεντρώα κυβέρνηση (πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας, υπουργός εξωτερικών Σοφοκλής Βενιζέλος) αναγνώρισε για πρώτη φορά πως υπάρχει Κυπριακό ζήτημα και ήταν η πρώτη κυβέρνηση που υποδέχθηκε επίσημα τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Μάρτιο του Η νέα κυβέρνηση πίστευε πως το Κυπριακό ήταν ένα διμερές (Έλληνο-βρετανικό) ζήτημα, το οποίο μπορούσε να λυθεί μέσω συνομιλίων. Παρά τις πιέσεις του Μακαρίου ο Βενιζέλος πίστευε πως η προσφυγή στον ΟΗΕ θα ήταν η ύστατη λύση. Η περικοπή της Αμερικανικής οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα, το 1952, αλλά και η ασθένεια του πρωθυπουργού Πλαστήρα, οδήγησε σε περιορισμένη διεκδικητικότητα της χώρας για την Κύπρο, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του πολιτικού κόσμου στην Κύπρο, Δεξιάς και Αριστεράς 2. Αφού ο Μακάριος πραγματοποίησε περιοδεία σε χώρες της Μ. Ανατολής (Αίγυπτο, Λίβανο, Συρία), απειλώντας την Ελληνική κυβέρνηση πως αν δεν έκανε εκείνη προσφυγή για την Κύπρο στο ΟΗΕ, θα την πραγματοποιούσε η Συρία, έφτασε στην Αθήνα τον Ιούλιο του Κίνηση για ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ & ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, Αιματηρή αλήθεια Λευκωσία, 2009, ISBN Μαυροκορδάτος,

5 Σ εκείνη την επίσκεψη ο Πλαστήρας είπε στον Μακάριο: «αν ήρχεσο, μακαριώτατε, εις την πτωχικήν μου καλύβην και εζήτεις να μεταβώ εις Κύπρον διά να πολεμήσω δια την Κύπρον, θα το έπραττα ευχαρίστως διότι είμαι στρατιώτης αλλά έρχεσαι εις τον γραφείον του πρωθυπουργού της Ελλάδος και μου ζητείς να κάψω την Ελλάδα, χωρίς να ημπορώ να ωφελήσω την Κύπρον». Προηγουμένως ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε πει στον δήμαρχο Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη, που τον είχε επισκεφθεί, στις 29 Σεπτεμβρίου 1950: «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν τον δε αμερικανικόν και δι αυτό δεν ημπορεί λόγω του Κυπριακού, να κινδυνεύσει να πάθει ασφυξίαν» 3. Συνάντηση Μακάριου-Πλαστήρα στην Αθήνα. Από την Κύπρο ξεκίνησαν δύο αποστολές, μια της Εκκλησίας με τον Μακάριο και μια του ΑΚΕΛ, για την Ν. Υόρκη και την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Ο Μακάριος περιόδευσε σε Αμερικανικές πόλεις, συνάντησε Αμερικανούς βουλευτές (αλλά όχι μέλη της κυβέρνησης) και έδωσε συνεντεύξεις σε πολλά Αμερικανικά ΜΜΕ, με σημαντικότερη αυτήν στην Αμερικανίδα δημοσιογράφο Μακ Κόρμικ στους New York Times 4. Εκεί ιδρύθηκαν και δύο οργανώσεις, οι «Φίλοι της Κυπριακής Ανεξαρτησίας» και η «Δικαιοσύνη για την Κύπρο». Η δεύτερη οργάνωση μάζεψε υπογραφές υπέρ της εφαρμογής της αυτοδιάθεσης για την Κύπρο. Πλέον το Κυπριακό άρχισε να αναφέρεται στον ΟΗΕ. Το ΑΚΕΛ κατόρθωσε να πείσει τον Πολωνό αντιπρόσωπο να αναφερθεί στο Κυπριακό 5, ενώ υπέρ της αυτοδιάθεσης της Κύπρου μίλησε και ο αντιπρόσωπος της Σαουδικής Αραβίας 6. Οι πρώτες νίκες γοήτρου ενεθάρρυναν τους Κυπρίους να εντατικοποιήσουν την διεθνοποίηση του αγώνα. Ένα ακόμα θετικό εκείνης της 3 Μ. Χριστοδούλου, Η Πορεία μιας εποχής, σ Ελευθερία, 13/11/ Πρωτοπαππάς, Έθνος, 20/11/

6 Γενικής Συνέλευσης ήταν πως στην Επιτροπή Κηδεμονιών του ΟΗΕ αποφασίστηκε πως τα ζητήματα Τυνησίας και Μαρόκου, οι οποίες ήταν γαλλικά προτεκτοράτα, δεν αποτελούσαν γαλλική εσωτερική υπόθεση αλλά ήταν διεθνή θέματα 7. Αυτή η απόφαση δημιούργησε δεδικασμένο που μπορούσε να το εκμεταλλευτεί η Ελληνοκυπριακή ηγεσία. Παπάγος εναντίον Ήντεν Όταν επέστρεψε ο Μακάριος από την διεθνή περιοδεία του, τον Μάρτιο του 1953, το κύρος του είχε ανέβει πάρα πολύ. Η επιθετική του διπλωματία είχε προκαλέσει διαφωνίες στο ΑΚΕΛ που είχαν ως αποτέλεσμα να διαγραφούν από το κόμμα, τον Αύγουστο του 1952, σημαντικά στελέχη του κόμματος, όπως οι πρώην ΓΓ Πλουτής Σέρβας και Φιφής Ιωάννου και δραστήρια άτομα στην πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου, όπως ο Αδάμος Αδάμαντος, ο Βάσος Βασιλείου, ο Χριστοφής Οικονομίδης και ο Βάσος Λυσσαρίδης. Στις 17 Μαΐου 1953, στις δημοτικές εκλογές, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, ΓΓ του ΑΚΕΛ έχασε από τον Θεμιστοκλή Δέρβη στη Λευκωσία, όμως κέρδισε τους δήμους της Λεμεσού (Κώστας Παρτασίδης), της Λάρνακας (Γιώργος Χριστοδουλίδης) και της Αμμοχώστου (Ανδρέας Πούγιουρος). Στις 28 Ιουνίου 1953 ο Μακάριος σε ομιλία του στην εκκλησία της Φανερωμένης με άτομα ακροατήριο κάλεσε όλες τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου να συμβάλουν σε κοινό αγώνα ώστε να συζητηθεί το Κυπριακό στον ΟΗΕ. Επίσης, για πρώτη φορά, δήλωσε πως δεν απέκλειε να ζητήσει την βοήθεια ακόμα κι από χώρες του Ανατολικού μπλοκ 8. Στην Ελλάδα, από τις 19 Νοεμβρίου 1952 ανήλθε στην κυβέρνηση ο Ελληνικός Συναγερμός, το Δεξιό κόμμα του στρατάρχη Παπάγου, του αρχιτέκτονα της νίκης επί του ΚΚΕ στον Εμφύλιο πόλεμο. Παρά τις πιέσεις του Μακαρίου ο Παπάγος θεωρούσε πως μπορούσε να διευθετήσει το θέμα σε συνεννόηση με την βρετανική και αμερικανική κυβέρνηση. Ήδη είχε συνομιλήσει με τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Φόστερ Ντάλες και τον Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα Τσαρλς Πηκ, οι οποίοι δεν στάθηκαν αρνητικοί στο σχέδιό του: Θα πρότεινε στους Βρετανούς να παραχωρήσουν αυτοκυβέρνηση στην Κύπρο και να εγκρίνουν την διεξαγωγή δημοψηφίσματος μετά από τρία έτη. Στο δημοψήφισμα θα κρινόταν αν το νησί παρέμενε στην Βρετανική Κοινοπολιτεία, αν γινόταν ανεξάρτητη ή αν θα ενωνόταν με την Ελλάδα 9. Ως αντάλλαγμα ο Παπάγος δεχόταν την εγκατάσταση βρετανικών στρατιωτικών βάσεων στην Ελλάδα. 7 Έθνος, 30/12/ Ελευθερία, 30/6/ Stefanidis,

7 Μακάριος και Παπάγος. Τον Δεκέμβριο του 1953 έφτασε στην Ελλάδα ο Άντονι Ήντεν, υπουργός εξωτερικών της Βρετανίας και επίδοξος διάδοχος του Ουίνστον Τσώρτσιλ στην πρωθυπουργία, για να αναρρώσει μετά από ασθένεια. Ο Παπάγος συναντήθηκε μαζί του στην βρετανική πρεσβεία, στις 22 Δεκεμβρίου, αισιόδοξος μετά τις προηγούμενες επαφές του με τον Βρετανό πρέσβη, ο οποίος φυσικά και ήταν παρόν στην συνάντηση. Όμως, όταν ο Παπάγος έθιξε το Κυπριακό, ο Ήντεν τον διέκοψε απότομα και του απάντησε ψυχρά ότι για την κυβέρνησή του δεν υπάρχει κανένα Κυπριακό ζήτημα, ούτε θα υπάρξει στο μέλλον. Η συζήτηση γρήγορα εξελίχθηκε σε καβγά, στον οποίο ο Παπάγος είπε ότι μετά απ αυτήν την κατηγορηματική άρνηση ένιωθε ελεύθερος να κινηθεί όπως νόμιζε για το Κυπριακό. Ενώ μιλούσε ο Παπάγος, ο Ήντεν πήγε στο παράθυρο και κοίταζε τον δρόμο, αδιαφορώντας για τον συνομιλητή του, ο οποίος, εξοργισμένος, φώναξε: «Είμαι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας και όταν μιλώ με κάποιον, αξιώ να μου δείχνει το πρόσωπό του και όχι τα οπίσθιά του (sic)!» και έφυγε. Λίγες μέρες μετά, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Στέφανος Στεφανόπουλος κοινοποίησε στην βρετανική πρεσβεία επίσημη δήλωση πως η Ελλάδα θεωρούσε πως η άρνηση της Βρετανίας να συζητήσει το Κυπριακό έδινε στην χώρα του πλήρη ελευθερία κινήσεων Οπ. π

8 Αυτή η κίνηση του Ήντεν προσέβαλε προσωπικά τον Παπάγο, ο οποίος προχώρησε σε δύο κινήσεις. Αποφάσισε την προσφυγή της Ελλάδας για το Κυπριακό στον ΟΗΕ, και έδωσε την σιωπηρή του συγκατάθεση στις μυστικές ενέργειες που έκανε ο Μακάριος και η κυπριακή Δεξιά ως την ύστατη λύση: την διεξαγωγή ένοπλου αγώνα. Η δημιουργία της ΕΟΚΑ Από το 1948 υπήρχαν σκέψεις για την πραγματοποίηση ένοπλου αγώνα στην Κύπρο. Τον Μάρτιο του 1951, σε μια από τις επισκέψεις του αγώνα ο Μακάριος ίδρυσε την ΕΑΚ (Επιτροπή Αγώνος Κύπρου) που είχε στόχο να μελετήσει προσεκτικά την διεξαγωγή ενός ένοπλου αγώνα και τις προοπτικές που θα μπορούσε να έχει. Την χρηματοδοτούσε ο Μακάριος μέσω των πόρων της Εκκλησίας της Κύπρου. Μέλη της ήταν ο τέως υπουργός Γεωργίας Γεώργιος Στράτος, οι Κύπριοι αδελφοί Σωκράτης και Σάββας Λοϊζίδης, δικηγόροι, ο καθηγητής Θεολογίας Γεράσιμος Κονιδάρης, ο καθηγητής Νομικής Δημήτριος Βεζανής, ο δικηγόρος Αντώνιος Αυγίκος, ο στρατηγός έ.α. Νικόλαος Παπαδόπουλος κ.ά. Ένα μήνα μετά συναντά τον απόστρατο συνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα, ο οποίος καταγόταν από το Τρίκωμο Αμμοχώστου. Από την πρώτη τους συνάντηση διαφάνηκε η αντίθεση των δύο χαρακτήρων. Ο Μακάριος ήθελε να επικεντρωθεί ο αγώνας στο διπλωματικό πεδίο, ενώ ο Γρίβας επεδίωκε την ένοπλη δράση. Ο Γρίβας όταν υπηρετούσε στον Ελληνικό στρατό. Φωτογραφία της δεκαετίας του 30. 8

9 Ο βίος και η πολιτεία του Γεώργιου Γρίβα ήταν πάντα περιπετειώδεις και αμφιλεγόμενες. Γεννήθηκε το 1897 και το 1916 κυριολεκτικά το έσκασε από το σπίτι του, επειδή ο πατέρας του ήθελε να τον κάνει γιατρό, για την Αθήνα, όπου κατατάχθηκε στην Σχολή Ευελπίδων. Πολεμά γενναία στην Μικρασία και παρασημοφορείται. Επιλέγεται να φοιτήσει στην Γαλλική Ακαδημία πολέμου και μέχρι το 1935 είχε γίνει ταγματάρχης. Στις παραμονές του Ελληνοϊταλικού πολέμου μετατίθεται στα Έλληνο-αλβανικά σύνορα κατόπιν συνεχών παρακλήσεων του. Με την Ιταλική εισβολή μεταφέρεται στην ΙΙ Μεραρχία ως επιτελάρχης. Μετά την γερμανική εισβολή και την Κατοχή επιστρέφει στην Αθήνα και ιδρύει την φιλοβασιλική και αντικομμουνιστική Οργάνωση Χ. Η Χ θεωρούσε εχθρούς και τους Γερμανούς και (περισσότερο) τους κομμουνιστές. Με την φυγή των Γερμανών καρπώθηκε μεγάλο μέρος του οπλισμού τους και κατά τα Δεκεμβριανά δέχτηκε τον όγκο της επίθεσης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στο Θησείο, μέχρι την στρατιωτική επέμβαση των Βρετανών. Το 1946 παραιτήθηκε από τον στρατό με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη και επιχείρησε να μπει στην πολιτική, χωρίς επιτυχία. Τον Ιούλιο του 1951 ο Γρίβας ταξιδεύει στην Κύπρο ως τουρίστας. Ενώ παραθερίζει στο Τρόοδος, ερευνά την οροσειρά και την γεωγραφία της, ως προς τις πιθανότητες διεξαγωγής ένοπλου αγώνα. Στις 3 Αυγούστου, λίγο πριν γυρίσει στην Αθήνα, συναντά τον Μακάριο και του προτείνει την διεξαγωγή ανταρτοπόλεμου. Το 1952 ωρίμασε η διεξαγωγή ένοπλου αγώνα. Τον Ιούλιο του ίδιου έτος έγινε η πρώτη ολομέλεια της ΕΑΚ στην Αθήνα και αποφασίστηκε ο ηγέτης του αγώνα να είναι ο Μακάριος και ο στρατιωτικός αρχηγός να είναι ο Γρίβας. Η απόφαση για τον Γρίβα ήταν ομόφωνη. Ο Γρίβας βόλευε και την ελληνική κυβέρνηση, εξαιτίας της κυπριακής καταγωγής του, ώστε να μπορεί να διαψεύσει κάθε ανάμειξη της. Εκεί φάνηκε και ένα δεύτερο σημείο διαφωνίας Μακάριου Γρίβα. Ο Μακάριος ήθελε έναν αγώνα που να βασίζεται στα σαμποτάζ κατά των Βρετανικών εγκαταστάσεων και την πρόκληση θορύβου, ενώ ο Γρίβας ήθελε κανονικό ανταρτοπόλεμο, με πολεμικές επιχειρήσεις. Επίσης άρχισε να οργανώνεται και δίκτυο συγκέντρωσης οπλισμού και μεταφοράς του στην Κύπρο. Τον Οκτώβριο του 1952 ο Γρίβας ξανάρθε στην Κύπρο για να συνεχίσει την μελέτη του εδάφους. Στις 7 Μαρτίου 1953 ο Μακάριος και τα μέλη της ΕΑΚ συνέγραψαν και ώμοσαν τον εξής όρκο στην οικία του Γεράσιμου Κονιδάρη, στην οδό Ασκληπιού 38Β 11 : «Ορκίζομαι εις το όνομα της 11 Άρθρο του Σωκράτη Λοϊζίδη στην εφημερίδα «Ελευθερία», 27/9/1960, σ. 1 και 6. 9

10 Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν πάν ό, τι γνωρίζω και θέλω ακούση διά την υπόθεσιν της Ενώσεως της Κύπρου. Θα υπακούω δε τυφλώς εις τα εκάστοτε διδομένας μοι σχετικάς επιταγάς. Εν Αθήναις, τη 7 η Μαρτίου 1953». Ο Γρίβας απουσίαζε και υπέγραψε τον όρκο άλλη μέρα. Αυτή η πράξη θεωρείται η ίδρυση της οργάνωσης που αργότερα ονομάστηκε Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών, συντομογραφικά ΕΟΚΑ. Το χειρόγραφο του όρκου της ΕΟΚΑ. Η πρώτη υπογραφή είναι του Μακάριου, η όγδοη του Γρίβα. Στις 11 Φεβρουαρίου 1954 ο Μακάριος συναντήθηκε με τον Γρίβα στην Αθήνα και ο τελευταίος του ανέφερε πως είχε βρει δύο ιταλικά πολυβόλα, τρία αγγλικά οπλοπολυβόλα Μπρεν, τρία ιταλικά οπλοπολυβόλα Μπερέττα, τέσσερα αυτόματα Τόμιγκαν, δεκαεπτά αυτόματα Στεν και Στάγιερ, σαράντα επτά τυφέκια, επτά περίστροφα, διακόσιες ενενήντα χειροβομβίδες, είκοσι περίπου κιλά εκρηκτικών υλών και περίπου τριάντα τρεις χιλιάδες φυσίγγια διαφόρων 10

11 διαμετρημάτων 12. Το ιστιοφόρο «Σειρήν» με καπετάνιο τον Ευάγγελο Κουταλιανό ξεκίνησε για την Κύπρο και παρέδωσε τα πρώτα όπλα σε ερημική ακτή της Χλώρακας. Το «Ουδέποτε» Τον Μάρτιο του 1954 ο Ήντεν δήλωσε πως δεν θα γινόταν καμιά διαπραγμάτευση για το Κυπριακό. Τον Απρίλιο ο Παπάγος, ως εντολοδόχος του Κυπριακού λαού, ανακοίνωσε πως η Ελλάδα θα προσέφευγε στον ΟΗΕ για την Κύπρο, αν δεν προσέρχονταν οι Βρετανοί σε διμερείς συνομιλίες μέχρι τον Αύγουστο. Οι Αμερικάνοι είχαν προαναγγείλει στον Παπάγο πως δεν θα υποστήριζαν τέτοιο αίτημα, το οποίο θα κατέστρεφε την ενότητα του ΝΑΤΟ και η ελληνική κυβέρνηση επικέντρωσε τις διπλωματικές τις προσπάθειες ούτως ώστε οι ΗΠΑ να παραμείνουν, τουλάχιστον, ουδέτερες. Σε συζήτηση στο βρετανικό κοινοβούλιο σχετικά με το Κυπριακό, ο βουλευτής των Εργατικών και πρώην υπουργός αποικιών Τ. Γκρίφφιθς ρώτησε τον υπουργό αποικιών της κυβέρνησης των Συντηρητικών του Ουίνστον Τσώρτσιλ, βαρόνο Χένρι Χόπκινσον, αν η παραχώρηση συντάγματος στη Κύπρο θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ένα βήμα που θα οδηγούσε σταδιακά το νησί σε καθεστώς αυτοκυβέρνητης πολιτείας της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Ο Χόπκινσον απάντησε ως εξής: «Υπήρχε πάντοτε παραδεδεγμένη η άποψη ότι ορισμένες περιοχές μέσα στην Κοινοπολιτεία, λόγω των ιδιαζουσών συνθηκών τους, δεν μπορούν να αναμένουν ότι θα είναι ποτέ δυνατό να γίνουν πλήρως ανεξάρτητες. Πιστεύω ότι ο εντιμότατος κύριος θα συμφωνήσει, πως υπάρχουν μερικές περιοχές που ουδέποτε (never) μπορούν να περιμένουν κάτι τέτοιο» 13. Αυτό το «Ουδέποτε» προκάλεσε πολιτικό σεισμό και τεράστιες αντιδράσεις στη Κύπρο, στην Ελλάδα και την Αγγλία. Η Βρετανική κυβέρνηση και η αντιπολίτευση επέκριναν σφοδρά τον Χόπκινσον, όμως για διαφορετικούς λόγους. Η αντιπολίτευση υποστήριξε πως αυτή η δήλωση παραβίαζε κάθε αρχή των σχέσεων στα πλαίσια της κοινοπολιτείας, παραβίαζε την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και ουσιαστικά ωθούσε τους Κύπριους να κάνουν ότι μπορούσαν κατά της Βρετανίας. Η δε κυβέρνηση εξοργίστηκε με τον Χόπκινσον και ο Τσώρτσιλ τον απέλυσε 14, όχι γιατί ενήργησε μόνος του ή είπε κάτι που δεν ήταν θέση της Βρετανίας, αλλά γιατί είπε δημόσια την αλήθεια η Βρετανική κυβέρνηση δεν σκόπευε ποτέ πραγματικά να δώσει οποιαδήποτε μορφή αυτοκυβέρνησης ή αυτοδιάθεσης στους Κύπριους. 12 Γ. Γρίβας, Απομνημονεύματα, σ Parliamentary Debates (Commons), , v. 531, Lord Winster, Backward in Cyprus, Baltimore Sun, 2/7/

12 Ο Χένρι Χόπκινσον, ο πρώτος Βρετανός που ομολόγησε δημόσια τα σχέδια της Μ. Βρετανίας για την Κύπρο. Η Ελλάδα αντέδρασε για πρώτη φορά στην Βρετανική αδιαλλαξία και στις 16 Αυγούστου ο Παπάγος κατέθεσε επίσημα στον ΟΗΕ το αίτημά της να εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης το θέμα: «Εφαρμογή, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, της αρχής της ισότητος των δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών εις τον πληθυσμόν της Κύπρου». Στην Κύπρο η οργή ξεχείλιζε, με διαδηλώσεις, απεργίες, κινητοποιήσεις. Είχε ξεχειλίσει το ποτήρι της λαϊκής οργής και ο Μακάριος άφηνε, πλέον, δημόσια υπονοούμενα για την ανάγκη ενός απελευθερωτικού αγώνα. Ο νέος Κυβερνήτης της Κύπρου, σερ Ρόμπερτ Άρμιτεϊτζ, είχε αρχίσει να διαφημίζει πως θα εισαχθεί στην Κύπρο φιλελεύθερο σύνταγμα, αλλά οι δηλώσεις Χόπκινσον ανατίναξαν κάθε πιθανότητα του για ομαλή και επιτυχημένη θητεία. 12

13 Η Κύπρος στην δεκαετία του 50 Συλλαλητήριο υπέρ της Ένωσης στην Αθήνα, το οποίο οργάνωσε η Αρχιεπισκοπή Αθηνών την μέρα που ο Παπάγος κατάθεσε στον ΟΗΕ τη προσφυγή για το Κυπριακό (φωτογραφία Ηνωμένοι Ρεπόρτερ). Υπό τον φόβο μιας εξέγερσης, η αποικιοκρατική κυβέρνηση, διά του Γενικού Εισαγγελέα Κρίτωνα Τορναρίτη, ανακοίνωσε στις 2 Αυγούστου 1954 την επαναφορά όλων των ανελεύθερων νόμων που ακολούθησαν τα Οκτωβριανά το Συγκεκριμένα, κάθε εκδήλωση πρόθεσης για μεταβολή της κυριαρχίας επί της νήσου ονομαζόταν στασιαστική πράξη, με ποινή πενταετούς φυλάκισης. Με την ίδια ποινή θα τιμωρούνταν, ακόμη, «όποιος προκαλούσε μίσος ή περιφρόνηση ή δυσαρέσκεια εναντίον της κυβέρνησης της Αποικίας», αλλά και κάθε πρόσωπο που μετείχε σε σωματείο ή οργάνωση που προπαγάνδιζε υπέρ της μεταβολής της αγγλικής κυριαρχίας επί της νήσου. Η ελευθεροτυπία καταργήθηκε: «Αι εφημερίδες αι δημοσιεύουσαι ειδήσεις ή άρθρα δι ων εκδηλούται στασιαστική πρόθεσις ή προπαγανδίζεται τοιαύτη, θα υπόκεινται εις αναστολήν της εκδόσεώς των εκτός της τιμωρίας του υπευθύνου διά φυλακίσεως.» Η αντίδραση των Ελληνοκυπρίων ήταν άμεση. Οι 13 Ελληνικές εφημερίδες του νησιού ανέστειλαν από τις 3 ως τις 9 Αυγούστου την κυκλοφορία τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Στις 12 Αυγούστου Δεξιά και Αριστερά ενώθηκαν στην μεγαλύτερη απεργία που έγινε ποτέ στην Κύπρο 13

14 και τον Δεκαπενταύγουστο στη Μονή Τροοδίτισσας ο Μακάριος εκφώνησε πύρινο λόγο που παραβίαζε όλες τις πρόνοιες του «αντιστασιαστικού» νόμου. Μία εβδομάδα αργότερα, στις 22 Αυγούστου, στην εκκλησία της Φανερωμένης, σε ένα μαζικό εκκλησίασμα στο οποίο συμμετείχε και το ΑΚΕΛ, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, έδωσε τον «Όρκο της Φανερωμένης»: «Κύπριοι αδελφοί, στώμεν καλώς. Ουδείς ας ορρωδήση. Ουδείς ας προδώση τας αρχάς και τας πεποιθήσεις του. Είμεθα Έλληνες και μετά των Ελλήνων επιθυμούμεν να ζήσωμεν. Υπό τους ιερείς αυτούς θόλους ας δώσωμεν σήμερον τον άγιον όρκον: Θα παραμείνωμεν πιστοί έως θανάτου εις το εθνικόν μας αίτημα. Άνευ υποχωρήσεων. Άνευ παραχωρήσεων. Άνευ συναλλαγών. θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Με θάρρος θα υψώσωμεν το ηθικόν παράρτημα μας υπεράνω των μικρών και εφημέρων κωλυμάτων, εν και μόνον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντες τέρμα, την Ένωσιν και μόνον την Ένωσιν». Η οργή των Κυπρίων για το «Ουδέποτε» και τον νέο νόμο, αλλά και η δυσφορία του Τσώρτσιλ για τις πρόνοιες εναντίον της ελευθεροτυπίας αχρήστευσαν την ενέργειες της αποικιοκρατικής κυβέρνησης. Η πρώτη προσφυγή στον ΟΗΕ Μετά τα γεγονότα του Ιουλίου και του Αυγούστου η Βρετανική κυβέρνηση επιχείρησε την επαναπροσέγγιση με τους Ελληνοκύπριους, παρέχοντας νέες εξαγγελίες περί φιλελεύθερου συντάγματος, ώστε να εξουδετερώσει και την ελληνική προσφυγή στον ΟΗΕ, αλλά ο Μακάριος και ο Παπάγος, μετά τα πεπραγμένα των Βρετανών, ήταν αδιάλλακτοι. Η συζήτηση για την Κύπρο στην Γενική Συνέλευση έγινε στις 14 Δεκεμβρίου Γρήγορα φάνηκε η διαπραγματευτική αδυναμία της Ελληνικής πλευράς. Το αίτημά της για Ένωση της Κύπρου φαινόταν στους υπόλοιπους ως επιθυμία για προσάρτηση του νησιού στην Ελλάδα και ήταν αντίθετο στην παραδοσιακή διαδικασία της Αυτοκυβέρνησης-Αυτοδιάθεσης-Ανεξαρτησίας. Η ίδια η Βρετανία χρησιμοποίησε κι αυτή το επιχείρημα πως η Ελλάδα ήθελε να προσαρτήσει την Κύπρο και υποστήριξε πως το Κυπριακό ήταν εσωτερική της υπόθεση, στην οποία ο ΟΗΕ δεν είχε καμιά αρμοδιότητα. Με την σειρά του ο Τούρκος αντιπρόσωπος υποστήριξε πως αν καταργείτο η πρόνοια του Άρθρου 20 της Συνθήκης της Λοζάνης 15 (1924), ότι η Κύπρος ήταν βρετανική κτήση και η Τουρκία έχανε κάθε δικαίωμα επί της νήσου, τότε η Κύπρος έπρεπε να επιστραφεί στην Τουρκία. 15 «Η Τουρκία δηλοί ότι αναγνωρίζει την προσάρτησιν της Κύπρου ανακηρυχθείσαν υπό της Βρεττανικής Κυβερνήσεως την 5 ην Νοεμβρίου 1914.» 14

15 Η Βρετανία χρησιμοποίησε την Νέα Ζηλανδία, η οποία πρότεινε με σχέδιο ψηφίσματος να μην συζητηθεί η ελληνική πρόταση επί της ουσίας, για να μην κινδυνέψουν οι ελληνοβρετανικές και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Την κατάσταση διέσωσε κοινή πρόταση της Κολομβίας και του Σαν Σαλβαδόρ, μετά από ενέργειες των ΗΠΑ, όπως προστεθεί στην φράση «δεν ήταν ορθό να συζητηθεί», το «προς το παρόν» 16. Το τροποποιημένο σχέδιο ψήφισαν οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ελλάδα. Μοναδικός νικητής της διαδικασίας αυτής ήταν οι Αμερικάνοι, που απέτρεψαν την σύγκρουση μεταξύ συμμάχων του ΝΑΤΟ στον ΟΗΕ, μπροστά στις χώρες του Ανατολικού μπλοκ. Μόνο θετικό αποτέλεσμα ήταν η επίσημη διεθνοποίηση του Κυπριακού και η αναγνώριση πως ο ΟΗΕ είχε την αρμοδιότητα για το ζήτημα, όμως για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε η Τουρκία ως παράγοντας στο Κυπριακό. Η αντίδραση στο αρνητικό ψήφισμα ήταν δυναμική. Στην Αθήνα, την ημέρα του δημοψηφίσματος, χιλιάδες διαδηλωτές, οι περισσότεροι των οποίων φοιτητές, γονάτισαν μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη και ορκίστηκαν ότι θα συνεχίσουν τον αγώνα για την Ένωση. Στην συνέχεια πετροβολήθηκε η Αμερικανική πρεσβεία. Μαχητική διαδήλωση στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, αμέσως μετά την απόρριψη της πρώτης ελληνικής προσφυγής στον ΟΗΕ. 16 Faustmann,

16 Στην Κύπρο εξαγγέλθηκε παναπεργία απ όλες τις συντεχνίες και τις πολιτικές παρατάξεις. Οι αρχές κήρυξαν την απεργία παράνομη, με ποινή διετούς φυλάκισης ή πρόστιμο 150 λιρών 17. Ωστόσο η απειλή αγνοήθηκε και οι μαζικές διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν εξελίχθηκαν σε πετροπόλεμο, λιθοβολισμό κυβερνητικών κτιρίων και αυτοκινήτων καθώς και της Αμερικανικής πρεσβείας, ενώ απειλήθηκαν καταστηματάρχες που δεν τήρησαν την απεργία (οι περισσότεροι ήταν Τουρκοκύπριοι). Ο διοικητής Αστυνομίας Ρόμπενς και ο διοικητής Λευκωσίας Κλέμενες δέχτηκαν πέτρες και μπουκάλια στο κεφάλι. Στόχος λιντσαρίσματος έγιναν όσοι Βρετανοί περικυκλώνονταν από τους διαδηλωτές, οι οποίοι για να ξεφύγουν υποχρεώνονταν να φωνάξουν υπέρ της Ένωσης. Η Αστυνομία απάντησε με δακρυγόνα και πυροβολισμούς στο πλήθος. Στη Λεμεσό ο απολογισμός ήταν τρεις τραυματίες διαδηλωτές, ενώ στο διοικητήριο της πόλης ξεσκίστηκε η βρετανική σημαία και υψώθηκε η ελληνική. Μόνο τη νύχτα και χάρη στην επέμβαση του στρατού η αστυνομία μπόρεσε να ελέγξει την κατάσταση. Την ίδια ημέρα πραγματοποίησαν αντιδιαδηλώσεις οι Τουρκοκύπριοι, κυρίως στη Λευκωσία, που στράφηκαν κατά των ελληνικών καταστημάτων στις τουρκοκυπριακές περιοχές, τα οποία λεηλάτησαν. Η σχεδόν ανεξέλεγκτη κατάσταση θορύβησε τις αποικιοκρατικές αρχές, οι οποίες επέβαλαν απαγόρευση κυκλοφορίας μετά την δύση του ήλιου, απαγόρευση συγκέντρωσης άνω των πέντε ατόμων, απαγόρευση στους πάντες να φέρουν επιθετικό όπλο, και άδεια στις δυνάμεις ασφαλείας να πυροβολούν εναντίον «ταραξιών» ή όσων «συμπεριφέρονταν επικίνδυνα». 18 Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα Ήδη υπήρχε μια αντίθεση μεταξύ του Βρετανικού Υπουργείου Αποικιών, στο οποίο υπαγόταν η Κύπρος και του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών. Το 1953 ο Κυβερνήτης Άντριου Ράιτ ταξίδεψε στην Άγκυρα για να συναντηθεί με τον Βρετανό πρεσβευτή στην Άγκυρα, σερ Τζέιμς Μπόουκερ. Εκεί του εξήγησε πως δεν ήταν «ούτε σοφό ούτε χρήσιμο» να χρησιμοποιείται η Τουρκική κυβέρνηση για την εξισορρόπηση του ενωτικού κινήματος, γιατί αυτό δημιουργούσε προβλήματα στην ομαλή διακυβέρνηση του νησιού. Όμως ο Βρετανός πρεσβευτής του τόνισε πως έπρεπε να μεταχειρίζεται ευνοϊκά τους Τουρκοκύπριους εις βάρος τον Ελλήνων συμπατριωτών τους, μιας κι αυτή ήταν η θέση του Υπουργείου Εξωτερικών Εμπρός, 18/12/ Έθνος, 20/12/ Holland,

17 Μετά την ίδρυση της Τουρκίας (1923) δημιουργήθηκαν στην μουσουλμανική κοινότητα δύο πολιτικές παρατάξεις: Οι παραδοσιακοί μουσουλμάνοι και οι κεμαλικοί εθνικιστές. Πάγιο αίτημα και των δύο ήταν η μεταρρύθμιση της μουφτείας. Ο μουφτής ήταν ο θρησκευτικός ηγέτης της μουσουλμανικής κοινότητας. Το 1878 με τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που παραχωρούσε την Κύπρο στους Βρετανούς, οι Οθωμανοί πρότειναν έναν μουσουλμάνο της Κύπρου ο οποίος μαζί με έναν Βρετανό αντιπρόσωπο θα διαχειρίζονταν τα βακούφια, δηλαδή την ακίνητη περιουσία των μουσουλμανικών θρησκευτικών καθιδρυμάτων (τεμενών, κοιμητηρίων, σχολείων κ.α.). Οι μουσουλμάνοι της Κύπρου ήθελαν ο μουφτής να εκλέγεται, αντί να διορίζεται. Η εθνικιστική μερίδα ήθελε, επίσης, ο μουφτής να μισθοδοτείται από το ταμείο των βακουφιών και όχι από την κυβέρνηση, ώστε να είναι περισσότερο ανεξάρτητος. Τελικά ο νόμος για την εκλογή του μουφτή θεσπίστηκε από τον Κυβερνήτη Ράιτ το Με την εκλογή του Μεχμέτ Ντενά από την Πάφο, τα έσοδα των βακουφιών, που ήταν λίρες τον χρόνο 20, πέρασαν στον έλεγχο του μουφτή. Στις αρχές του 1954 το ΑΚΕΛ ίδρυσε το Τούρκικο Γραφείο, με επικεφαλής τον Αχμέτ Ζατί. Σκοπός του γραφείου ήταν να διατηρεί την επαφή του ΑΚΕΛ με τους Τουρκοκύπριους εργαζόμενους, είτε ανήκαν στην ΠΕΟ, είτε όχι. Το γραφείο αποτελούσαν έμμισθοι Τουρκοκύπριοι συνδικαλιστές σε όλες τις πόλεις, οι οποίοι μιλούσαν Ελληνικά. Πρώτος στόχος του γραφείου ήταν να ενημερώσει τους Τουρκοκύπριους για την κοινωνική ασφάλιση (δεν υπήρχε τότε στη Κύπρο) και να συντονίσει τον αγώνα τους 21. Το 1955 η ΠΕΟ είχε μέλη 22. Επίλογος Το 1955 μπήκε με την ατμόσφαιρα στο νησί να μυρίζει μπαρούτι. Η αγγλική αδιαλλαξία τροφοδοτούσε την αποφασιστικότητα των Ελληνοκυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα, κάτι που τρόμαζε και συσπείρωνε τους Τουρκοκύπριους. Όταν στις 25 Ιανουαρίου 1955 οι Βρετανοί αιχμαλώτισαν σε ερημική ακτή της Χλώρακας, μετά από προδοσία, το πλοιάριο «Άγιος Γεώργιος», το οποίο μετέφερε όπλα, μαζί με το πλήρωμά του και την ομάδα που το περίμενε στις ακτές, λίγοι εκπλάγησαν. Οι Βρετανοί ήξεραν πως κάτι ετοιμάζεται στη Κύπρο και άρχισαν να συγκεντρώνουν πληροφορίες. Οι βόμβες που εξερράγησαν σ όλη την Κύπρο την 1 η Απριλίου φανέρωσαν τις συνέπειες της Αγγλικής πολιτικής. Το λόγο είχαν πλέον τα όπλα. 20 Beckingham/Islam, Varnava. 22 Markides,

18 Βιβλιογραφία Πέτρος Παπαπολυβίου, 60 χρόνια βρετανικού «Ουδέποτε», Φιλελεύθερος, 6/9/2014 Πέτρου Παπαπολυβίου, Οι «αντιστασιαστικοί νόμοι» του 1954, Φιλελεύθερος 20/9/2014 Άντρος Παυλίδης, Ιστορία της Νήσου Κύπρου - Τόμος Δ - Από το 1571 ως το 1964, Φιλόκυπρος, Λευκωσία 1993 Ιστορία της Κύπρου, Τόμος Γ Αγγλοκρατία ( ), Οδύσσεια, 2010 Ιστορία της Κύπρου, Μεσαιωνική Νεότερη, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, Λευκωσία 2003 Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος ΙΕ, Κύπρος, Εκδόσεις Δομή Wikipedia 18