Εφηβεία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΜΕΡΟΣ II

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΜΕΡΟΣ II Εφηβεία Ανάπτυξη και εξέλιξη Φυσιολογικές αλλαγές κατά την ανάπτυξη Σεξουαλική ανάπτυξη Διανοητική ανάπτυξη Προσωπικότητα και συμπεριφορά Η εικόνα του σώματος Αυτοεκτίμηση Αυξανόμενη ανεξαρτησία Ηθικοί προβληματισμοί Συχνές καταστάσεις και ανησυχίες Εξετάσεις ρουτίνας Διατροφή Άσκηση Τραυματισμοί Κεφαλαλγίες Προβλήματα όρασης Προβλήματα ακοής Ακμή Δυσμηνόρροια Ουρολοιμώξεις Λοιμώδης μονοπυρήνωση Διαταραχές της ανάπτυξης Σεξουαλικότητα των εφήβων Ανάδυση της σεξουαλικότητας Σεξουαλικές φαντασιώσεις Αυνανισμός Ομοφυλοφιλία Σεξουαλική δραστηριότητα Εγκυμοσύνη κατά την εφηβεία Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα Ιδιαίτερες ανησυχίες Επαναστατική συμπεριφορά Προβλήματα στο σχολείο Κατάθλιψη Διαταραχές της σίτισης Κάπνισμα Κατάχρηση οινοπνεύματος Χρήση ναρκωτικών και εθισμός Κατάχρηση εισπνεόμενων ουσιών Σεξουαλική κακοποίηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 393

2 Η εφηβεία είναι μία μεταβατική περίοδος μεταξύ της ενήβωσης και της ενήλικης ζωής. Είναι μία περίοδος σωματικής, συναισθηματικής, ψυχολογικής, κοινωνικής και πνευματικής ανάπτυξης. Με χρονολογικούς όρους τα χρόνια της εφηβείας διαρκούν από την ηλικία των 13 μέχρι την ηλικία των 19. Με βιολογικούς όρους η εφηβεία αρχίζει με την ενήβωση, την εποχή δηλαδή που η σεξουαλική αναπαραγωγή γίνεται μία φυσική ικανότητα. Η ανάπτυξη κατά τη διάρκεια αυτών των ετών είναι πιο εμφανής σωματικά. Τα έφηβα αγόρια και οι έφηβες κοπέλες ψηλώνουν και βαραίνουν περισσότερο, αλλάζει το σχήμα του σώματός τους και τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους γίνονται πιο σαφή και ώριμα. Εξίσου σημαντική είναι η διεύρυνση της πνευματικής ανάπτυξης παρέχοντας νέους τρόπους προσέγγισης και ικανότητες να κατανοηθούν πιο περίπλοκα ζητήματα. 394 Επιπρόσθετα, η ψυχολογική ανάπτυξη ενός εφήβου συμβάλλει στο να ενσωματώσει αυτή την πληθώρα αλλαγών σε μία καλύτερη κατανόηση του σωματικού και πνευματικού εαυτού του. Συχνά η σωματικές, νοητικές και ψυχολογικές αλλαγές συμβαίνουν σε διαφορετικούς ρυθμούς και περιόδους. Οι διαφορές μπορούν να οδηγήσουν σε ανησυχία, ανασφάλεια, διαμάχη και άλλα συναισθηματικά εμπόδια. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο συνεχιζόμενος πόλεμος μεταξύ γονέως και παιδιού αρχίζει να αλλάζει. Αυτός ο αγώνας που αρχίζει κατά τη νεογνική ηλικία, περιλαμβάνει τη φυσιολογική ανταγωνιστική τάση μεταξύ της εξάρτησης του παιδιού από τους γονείς του και της ανάγκης του να γίνει πιο ανεξάρτητο. Ακριβώς όπως τα παιδιά, έτσι και οι έφηβοι είναι διαφορετικοί από τους ενήλικες. Οι έφηβοι δεν είναι πλέον παιδιά αλλά ούτε ακόμα ενήλικες. Στα πρώτα χρόνια της εφηβείας οι ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

3 έφηβοι αρχίζουν να δημιουργούν μία ταυτότητα που είναι ξεχωριστή από των γονιών τους. Σε αντίθεση με νεότερες ηλικιακές ομάδες, αρχίζουν να αναλαμβάνουν ευθύνη για τη ζωή τους και απαιτούνται περισσότερα από αυτούς. Για να είναι βέβαιο ότι θα διατηρηθεί μια καλή σχέση, είναι πάρα πολύ σημαντικό και για τις δύο γενιές γονείς και εφήβους να επικοινωνούν μεταξύ τους όσο το δυνατόν περισσότερο. Ανάπτυξη και εξέλιξη Η εφηβεία είναι η ταχύτερη περίοδος ανάπτυξης και εξέλιξης, με εξαίρεση τον πρώτο χρόνο ζωής. Η ανάπτυξη δε γίνεται ομαλά περίοδοι σχετικά βραδείας αλλαγής εναλλάσσονται με επιτάχυνση της ανάπτυξης. Οι έφηβοι ανταποκρίνονται διαφορετικά σ αυτές τις αλλαγές. Ορισμένοι έφηβοι νιώθουν πιεσμένοι ή αβοήθητοι και άλλοι συνεπαρμένοι με το πώς εξελίσσεται το σώμα τους. Ή ο ίδιος έφηβος που ένιωθε πιεσμένος τη μία ημέρα μπορεί να νιώθει συνεπαρμένος την επόμενη. Φυσιολογικές αλλαγές κατά την ανάπτυξη Είναι φυσιολογικό η ανάπτυξη να συμβαίνει σε διαφορετικούς ρυθμούς. Οι έφηβοι μπορεί να αισθάνονται ανασφαλείς, όταν είναι από τους κοντύτερους ή τους ψηλότερους μέσα στην τάξη. Αν το παιδί σας αναπτύσσεται βραδύτερα ή ταχύτερα από το μέσο όρο, ενημερώστε το πως δε θα πρέπει να ανησυχεί για τίποτα. Δείξτε την αγάπη σας και καθησυχάστε το, χωρίς να ελαχιστοποιείτε ούτε να μεγεθύνετε τις ανησυχίες του. Κατά μέσο όρο η εκτίναξη της ανάπτυξης ξεκινά γύρω στην ηλικία των 10 στα κορίτσια και στην ηλικία των 12 για τα αγόρια τείνοντας να φτάσει το μέγιστο ρυθμό αλλαγών περίπου 2 χρόνια αργότερα και για τα δύο φύλα. Κατά το αποκορύφωμα της αναπτυξιακής έκρηξης υπάρχει μία αύξηση στο ύψος κατά περίπου 7 με 10 εκ. το χρόνο. Τα περισσότερα αγόρια μεγαλώνουν γρηγορότερα από ό,τι τα κορίτσια. Στο τέλος της αναπτυξιακής έκρηξης έχει επιτευχθεί σχεδόν το ύψος ενηλίκου. Αν το παιδί σας δεν έχει ξεκινήσει κάποια εμφανή αλλαγή στην ανάπτυξη μέχρι την ηλικία των 15, συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Το ύψος δεν είναι η μοναδική σωματική παράμετρος που αλλάζει. Καθώς ξεκινά η εκτίναξη, συσσωρεύεται λίπος στους γοφούς και γύρω από την κοιλιά και στα αγόρια και στα κορίτσια. Κατά την εξέλιξη της φάσης της ταχείας ανάπτυξης τα αγόρια αναπτύσσουν περισσότερο μυς και οστά και τα κορίτσια συσσωρεύουν περισσότερο λίπος κυρίως πάνω από τους γοφούς και στους μαστούς τους. Το αποτέλεσμα είναι πως το λίπος συνιστά το 25% του συνολικού βάρους σώματος στα κορίτσια και μεταξύ του 15 με 20% στα αγόρια. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 395

4 Μέχρι την πρώτη έμμηνο ρύση ενός κοριτσιού ή το τέλος της φάσης ταχείας ανάπτυξης ενός αγοριού υπάρχει εμφανής διαφορά διάπλασης μεταξύ των σωμάτων αρένων και θηλέων. Οι αντίστοιχες ανδρικές και γυναικείες ορμόνες παράλληλα με τα οικογενειακά χαρακτηριστικά είναι υπεύθυνες για τις περισσότερες αλλαγές. Οι ορμόνες αυτές είναι επίσης υπεύθυνες για τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου που εμφανίζονται συνήθως στην εφηβεία. Σεξουαλική ανάπτυξη Υπάρχει μεγάλο εύρος φυσιολογικών ηλικιών, όταν αρχίζει η σεξουαλική ωρίμανση. Η περίοδος σεξουαλικής ωρίμανσης αρχίζει συνήθως ένα με δύο χρόνια αργότερα στα αγόρια από ό,τι στα κορίτσια. Οι σεξουαλικές αλλαγές στα κορίτσια αρχίζουν κάποια στιγμή μεταξύ των 8 έως 13 ετών. Οι σεξουαλικές αλλαγές στα αγόρια αρχίζουν οποιαδήποτε στιγμή μεταξύ των 9 έως 14 ετών. Αν η ενήβωση αρχίσει εκτός του μέσου όρου του εύρους ηλικίας, είτε νωρίτερα είτε αργότερα, συμβουλευτείτε το γιατρό σας. Σεξουαλικές αλλαγές στα αγόρια Ο οργανισμός του άρρενος προετοιμάζεται για τη σεξουαλική ωρίμανση παράγοντας περισσότερα ανδρογόνα. Παρόλο που αυτά είναι οι συχνά ονομαζόμενες ανδρικές ορμόνες, βρίσκονται βασικά και στα δύο φύλα. Οι ορμόνες αυτές, που παράγονται κυρίως από τους όρχεις, προκαλούν τις σωματικές αλλαγές της εφηβείας. Μία από τις πρώτες αλλαγές στα αγόρια είναι η εμφάνιση αραιών, ελαφρώς σκούρων τριχών στο δέρμα που περιβάλλει τη βάση του πέους. Επίσης το όσχεο μεγεθύνεται και σκουραίνει. Οι αλλαγές αυτές είναι πιθανό να έχουν ξεκινήσει αρκετά πριν η ανάπτυξη φτάσει στο αποκορύφωμά της. Ο γιος σας δε θα πρέπει να ανησυχεί, αν τύχει να αναπτύξει λίγο μαστικό ιστό αυτή την περίοδο. Σπάνια αυτή η αλλαγή οφείλεται σε φαρμακευτικό ή ορμονικό πρόβλημα. Η διόγκωση των μαστών εξαφανίζεται συνήθως εντός λίγων μηνών. Αν επιμείνει ή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, δείτε το γιατρό σας. Το πέος μπορεί να έρθει σε στύση από τη νεογνική ηλικία. Όμως συνήθως δεν μπορεί να εκσπερματίσει παρά μόνο περίπου 2 χρόνια μετά την έναρξη της ενήβωσης και ένα χρόνο μετά την έναρξη της επιμήκυνσης. Αυτό μπορεί να συμβεί στον αυνανισμό, ακούσια κατά τη διάρκεια μίας σεξουαλικής φαντασίωσης ή νυκτερινής εκσπερμάτισης. Αργότερα αρχίζουν να εμφανίζονται τρίχες στις μασχάλες και στο πρόσωπο. Καθώς το φωνητικό κουτί (λάρυγγας) μεγεθύνεται, το μήλο του Αδάμ εξέχει περισσότερο και η φωνή αρχίζει να αποκτά ένα πιο βαθύ τόνο. Περιστασιακά μπορεί να ακούγεται φευγαλέα η ψηλότερη, πιο νεανική φωνή, όταν σπάει η φωνή. Καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου της σεξουαλικής ωρίμανσης, που συνήθως διαρκεί 4 ή 5 χρόνια, οι όρχεις εξακολουθούν να μεγεθύνονται και το πέος γίνεται μακρύτερο και παχύτερο. Στο τέλος αυτής της περιόδου το πέος, οι όρχεις και το εφηβαίο έχουν αναπτυχθεί πλήρως και έχουν αρχίζει να εμφανίζονται μουστάκι και μούσι. Σεξουαλικές αλλαγές στα κορίτσια Οι σεξουαλικές αλλαγές στα κορίτσια προκύπτουν από την αύξηση των ορμονών που παράγονται στις ωοθήκες και στα επινεφρίδια. Η πρώτη ορατή αλλαγή των θηλέων είναι είτε η έναρξη της ανάπτυξης των μαστών ή η εμφάνιση αραιών, σκούρων τριχών στο εφηβαίο. Τα κορίτσια δε θα πρέπει να ανησυχούν, αν ο ένας μαστός ξεκινήσει να αναπτύσσεται πριν τον άλλο. Ακόμα και όταν οι μαστοί έχουν αναπτυχθεί πλήρως, σπάνια έχουν ακριβώς το ίδιο μέγεθος. Περίπου ένα χρόνο από τη στιγμή που θα αρχίσουν να διογκώνονται οι μαστοί, είναι πιθανόν ο ρυθμός ανάπτυξης να φτάσει το αποκορύφωμά του. Μέσα σε ένα χρόνο από το αποκορύφωμα της αναπτυξιακής έκρηξης μπορεί να αρχίσει η έμμηνος ρύση (εμμηναρχή). Αδράξτε αυτή την ευκαιρία, για να μιλήσετε με τη κόρη σας σχετικά με τη σεξουαλική συμπεριφορά συμπεριλαμβάνοντας πληροφορίες για τη σεξουαλική συνεύρεση και την αντισύλληψη. 396 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

5 Μπορεί να υπάρχει μια ακανόνιστη αύξηση είτε άσπρων είτε κιτρινωπών κολπικών εκκρίσεων κατά τους μήνες πριν την έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Είναι επίσης φυσιολογικό οι πρώτες εμμηνορρυσίες να είναι ακανόνιστες. Μέσα σε περίπου ένα χρόνο η έμμηνος ρύση θα γίνει πιο ομαλή. Ο μέσος εμμηνορυσιακός κύκλος περιλαμβάνει περίοδο 3-7 ημερών κάθε περίπου 24 έως 34 μέρες. Οι πόνοι κατά την έμμηνο ρύση (δυσμηνόρροια) δεν είναι συχνοί κατά τις πρώτες περιόδους, αλλά μπορεί να επέλθουν αργότερα στην εφηβεία (δείτε Κεφάλαιο 33 «Γυναικείο Σύστημα Αναπαραγωγής»). Οι σωματικές αλλαγές περιλαμβάνουν αύξηση του ύψους, μεγέθυνση των μαστών, αύξηση των τριχών στο εφηβαίο και στις μασχάλες και βάθυνση της φωνής, αν και η φωνή δεν αλλάζει τόσο πολύ, όσο σε ένα αγόρι κατά την ενήβωση. Υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος μεταξύ της ενήβωσης και της θρέψης. Η βελτίωση της διατροφής κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι η βασική εξήγηση για την έναρξη της ενήβωσης σε όλο και μικρότερες ηλικίες στις διαδοχικές γενιές νέων θήλεων στα βιομηχανοποιημένα κράτη, όπως οι Η.Π.Α. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να παίζουν επίσης κάποιο ρόλο. Η ενήβωση τείνει επίσης να ξεκινά νωρίτερα στα κορίτσια που έχουν περισσότερο σωματικό λίπος και αργότερα σε αυτά που είναι λεπτά. Η συμμετοχή σε κάποια αθλήματα μπορεί να καθυστερήσει την ενήβωση. Διανοητική ανάπτυξη Κατά τη διάρκεια της εφηβείας η νοητική διαδικασία υφίσταται μια σταδιακή μετάβαση από την παιδική ηλικία, στην ενήλικη ζωή. Μέχρι περίπου την ηλικία των 12 ετών η μάθηση περιλαμβάνει πρωταρχικά την κατανόηση της λογικής συγκεκριμένων πραγμάτων, αντικειμένων που είναι ορατά και αισθητά. Το επόμενο βήμα στη διανοητική εξέλιξη είναι η αφαιρετική σκέψη. Καθ όλη την εφηβεία τα παιδιά γίνονται όλο και πιο επιδέξια στο να χειρίζονται πιο αόριστες ιδέες, συμπεριλαμβανομένων ιδεών που αφορούν το παρόν και το μέλλον. Οι νεοαποκτηθείσες ικανότητες του εφήβου επιτρέπουν στη σκέψη του να ανοίγει φτερά ταξιδεύοντας στο χρόνο και περιλαμβάνοντας απόψεις για ό,τι μπορεί να συμβεί σε αυτόν και στο περιβάλλον του. Η προοδευτική αύξηση της δύναμης της σκέψης μπορεί να καταστήσει ασαφή κάποια όρια. Οι έφηβοι μπορεί να νιώθουν πως είναι το κέντρο της υφηλίου, ότι έχουν την ικανότητα να κάνουν οτιδήποτε. Μπορεί να πιστεύουν πως οι άλλοι σκέφτονται γι αυτούς αρνητικά ή θετικά περισσότερο από όσο στην πραγματικότητα. Η αίσθηση ότι βρίσκονται στο προσκήνιο μπορεί να κάνει τους εφήβους να νιώθουν αμήχανοι, αδύναμοι ή χαμένοι. Οι έφηβοι μπορεί να περνούν περιόδους που τη μία στιγμή να πιστεύουν πως ο καθένας σκέφτεται όπως αυτοί και την επόμενη στιγμή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 397

6 πως κανείς άλλος στον κόσμο δεν μπορεί να καταλάβει τις σκέψεις ή τα συναισθήματά τους. Τελικά, οι έφηβοι αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως οι σκέψεις τους και διαφέρουν και μοιάζουν με αυτές των άλλων. Συνειδητοποιούν επίσης πως δεν αποτελούν πραγματικά το επίκεντρο της προσοχής του καθενός. Τελικά, η αφαιρετική σκέψη γίνεται πιο ώριμη και κατανοητή. Οι έφηβοι αποκτούν την ικανότητα να κρίνουν αν οι σχέσεις μεταξύ δύο ή περισσότερων πλευρών είναι λογικές. Μπορούν να λύσουν όλο και πιο σύνθετα προβλήματα. Οι έφηβοι αποκτούν την ικανότητα να σκέφτονται επιστημονικά συλλαμβάνοντας υποθέσεις αλλά και τρόπους να τις εξετάσουν. Επιπλέον, οι έφηβοι μπορούν να σκεφτούν και αιτιολογικά. Για παράδειγμα, μπορεί ο έφηβός σας να δομήσει επιχειρήματα σε μία συζήτηση ή να συζητήσει και να ασκήσει κριτική στα δυνατά και αδύναμα σημεία ενός επιχειρήματος. Η ωρίμανση στη διανοητική ικανότητα αλλάζει τον τρόπο που ο έφηβος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και το πώς συμπεριφέρεται ανταποκρινόμενος σ αυτόν. Οι έφηβοι είναι ικανοί να κρίνουν πολύ πιο καθαρά πώς οι πράξεις του παρελθόντος έχουν επηρεάσει αυτό που γίνεται τώρα. Αποκτούν επίσης την ικανότητα να προβλέπουν με μεγαλύτερη ακρίβεια ποιες επιπτώσεις θα έχουν στο μέλλον οι ενέργειές τους ή οι ενέργειες των άλλων. Σε αυτό το σημείο αρχίζουν οι έφηβοι να εκτιμούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα στις καταστροφικές συμπεριφορές, όπως η κατάχρηση οινοπνεύματος και ναρκωτικών και η κακή υγιεινή. Αρχίζουν επίσης να αντιλαμβάνονται τα οφέλη από την καλή διατροφή και την επαρκή άσκηση στην υγεία. Για πρώτη φορά μπορεί να παρατηρήσετε το ενδιαφέρον του εφήβου σας για συζήτηση σοβαρών θεμάτων με τους φίλους, την οικογένεια και τους καθηγητές του. Τα θέματα μπορεί να περιλαμβάνουν την αγάπη, την ηθική, την εργασία, την πολιτική, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Πολλοί έφηβοι περνούν πολύ χρόνο προσπαθώντας να επιλύσουν σπουδαία ζητήματα, όπως: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;» Παρόλο που ένας έφηβος θα εξακολουθεί πιθανώς να καθοδηγείται από τους γονείς, τους καθηγητές του και άλλους ενήλικες, οι αποφάσεις του γίνονται πιο ανεξάρτητες. Οι αποφάσεις του επηρεάζονται επίσης από τις σκέψεις και τα πιστεύω των συνομηλίκων του. Προσωπικότητα και συμπεριφορά Μεγάλο μέρος της ψυχολογικής ανάπτυξης ενός εφήβου περιλαμβάνει η προσπάθειά του να ανταπεξέλθει στη σεξουαλική του ανάπτυξη. Το να αναπτύξει ξεχωριστή ταυτότητα και να γίνει ανεξάρτητος από τους γονείς μπορεί επίσης να αποτελεί έναν αγώνα. Οι έφηβοι περνούν βασικά από τρεις φάσεις ψυχολογικής ανάπτυξης: την πρώιμη, τη μέση και την τελική εφηβεία. Πρώιμη φάση. Η φάση αυτή αρχίζει περίπου στην ηλικία των 13 ή νωρίτερα. Στην πρώιμη εφηβεία η νοητική εστίαση του εφήβου αρχίζει να αλλάζει από αυτήν των γονιών προς αυτήν των συνομηλίκων. Μέση φάση. Η μέση φάση αρχίζει περίπου στις ηλικίες 15 ως 17. Η φάση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρες μάχες για ανεξαρτησία. Τελική φάση. Η τελική φάση εκτείνεται από τη μέση φάση μέχρι την ηλικία των 19 ή και μέχρι την ηλικία των 20 ή ακόμα και των 30 ετών για κάποια άτομα. Με το τέλος της τελικής εφηβείας έχει ουσιαστικά εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία, η γονική συμβουλή μπορεί να λαμβάνεται υπόψη ή όχι και η εικόνα του σώματος καθώς και ο προσδιορισμός του ρόλου του φύλου έχουν πλέον οριστεί. Η διαδικασία μετάβασης από αυτά τα στάδια μπορεί να αποτελεί μία πρόκληση. Τα δυσμενή χαρακτηριστικά της σωματικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ανάπτυξης δε συγχρονίζονται. Οι έφηβοι μπορεί να εναλλάσσουν παιδαριώδεις και ενήλικες συμπεριφορές. 398 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

7 ? Ερώτηση και Απάντηση Πώς να προσφέρω επιβεβαίωση στους εφήβους μου που δίνουν αγώνα για την εικόνα του σώματός τους; Προσφέρετε κάποιες εναλλακτικές εικόνες στα πρότυπα ομορφιάς του πολιτισμού μας. Αναδείξτε έναν αριθμό ανθρώπων που πέτυχαν στη ζωή τους χωρίς «τέλεια» σώματα. Εστιάστε στους αριθμούς: Υπάρχουν 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, αλλά λιγότεροι από 100 είναι σούπερ-μόντελς. Εκφράζετε συχνά στοργή για τα παιδιά σας. Πείτε τους πως η αγάπη δεν εξαρτάται από το πόσο ψηλοί είναι ή πόσο ζυγίζουν. Οι σταδιακές αλλαγές αυτών των ετών επιτρέπουν στον έφηβό σας να αναπτύξει την αίσθηση του ποιος είναι και να καταλάβει τη φύση της προσωπικής του ευθύνης. Οι έφηβοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως οι ενέργειες και οι αποφάσεις τους συνεπάγονται επιβράβευση ή επιπτώσεις. Αρχίζουν να λαμβάνουν ενεργό ρόλο στο να παίρνουν αμέτρητες αποφάσεις σχετικά με το τι να κάνουν και τι να μην κάνουν. Πολλές φορές μπορεί οι έφηβοι να προτιμούν να αναζητήσουν τη συμβουλή ενός ενήλικα εκτός της οικογένειας, όπως του καθηγητή ή του ψυχολόγου. Η εικόνα του σώματος Μέρος της διαδικασίας ωρίμανσης ενός εφήβου περιλαμβάνει την ανάπτυξη και την αποδοχή της πραγματικής εικόνας του σώματός του. Αν ο έφηβός σας αναπτυχθεί νωρίτερα ή αργότερα από το μέσο όρο όπως συμβαίνει με πολλούς εφήβους, μπορεί να αντιμετωπίσει προβλήματα με τους συνομηλίκους αλλά και με το ίδιο του το σώμα. Η κατάσταση αυτή την εικόνα μπορεί να εκδηλωθεί από μόνη της με διαταραχές της σίτισης, κυρίως στα κορίτσια. Οι συνομήλικοι και τα πρότυπα μπορούν να επηρεάσουν τη στάση του εφήβου σας απέναντι στο ίδιο του το σώμα. Είναι σημαντικό να ακούτε τι λένε τα παιδιά σας για το σώμα τους και να παρατηρείτε τη συμπεριφορά τους. Συχνές ανησυχίες Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης ο έφηβός σας μπορεί: Να νιώθει άβολα με το σώμα του. Να είναι πολύ ανήσυχος σχετικά με το αν το σώμα του, όπως αναπτύσσεται, είναι ελκυστικό. Να μετρά το σώμα του σε σχέση με των συνομηλίκων του. Να νομίζει πως είναι σωματικά ατελής και να του δημιουργείται ανησυχία. Ορισμένους εφήβους τούς βοηθάει να συζητούν αυτές τις ανησυχίες με κάποιον ενήλικο που τους καταλαβαίνει, είτε αυτός είναι ένας γιατρός, ένας καθηγητής που εμπιστεύονται ή ο γονιός τους. Αυτοεκτίμηση Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο έφηβος σκέφτεται πολύ τι άνθρωπος είναι και τι μπορεί να γίνει. Μπορεί απλά να ονειροπολεί και ύστερα να σκέφτεται σοβαρά για την καριέρα του στο μέλλον. Αρχικά στην εφηβεία ο έφηβός σας μπορεί να θέτει επαγγελματικούς στόχους που είναι ιδανικοί ή μη ρεαλιστικοί σε σχέση με τα δεδομένα ταλέντα και τις ικανότητές του. Αργότερα στην εφηβεία ο έφηβός σας μπορεί να θέσει πιο πρακτικούς στόχους επιλέγοντας επαγγελματικές σταδιοδρομίες που ταιριάζουν καλύτερα στις ικανότητες και στα ενδιαφέροντά του. Η μείξη των ιδανικών σκέψεων με τα πρακτικά σχέδια αποτελεί ένα ακόμα κομμάτι της διαδικασίας της ωρίμανσης. Επειδή η ψυχολογική κατάσταση ενός εφήβου είναι ασταθής, ο ρόλος του στην κοινωνία είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος. Αυτό θέτει περίπλοκες ερωτήσεις, όπως το αν θα έπρεπε να συνταγογραφούνται αντισυλληπτικά στους εφήβους χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων. Γενικά, οι ειδικοί στην ιατρική, στην ψυχολογία και στην κοινωνική πρόνοια ενθαρρύνουν τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 399

8 εφήβους να συζητούν με τους γονείς τους τις ψυχολογικές τους ανησυχίες. Παρ όλα αυτά οι έφηβοι δεν αποκαλύπτουν τις εξομολογήσεις τους, εκτός αν αντιληφθούν σοβαρό κίνδυνο προς αυτούς ή τους φίλους τους. Αυξανόμενη ανεξαρτησία Αρχικά κατά την εφηβεία οι έφηβοι αρχίζουν συχνά να πειραματίζονται με νέους τρόπους συμπεριφοράς και ντυσίματος στο σπίτι. Αρχικά ένας έφηβος μπορεί να αναζητά έγκριση από τα μέλη της οικογένειας, πριν αναζητήσει κάτι στον έξω κόσμο. Καθώς ο χρόνος περνά, ο έφηβός σας κάνει κάποιες διστακτικές κινήσεις για την επιβεβαίωση της ανεξαρτησίας του. Σύντομα ο έφηβός σας μπορεί να ενδιαφέρεται λιγότερο για τις οικογενειακές δραστηριότητες και να δέχεται όλο και λιγότερη κριτική ή συμβουλές από τα μέλη της οικογένειας. Μπορεί να βρίσκει κοινωνική ανακούφιση σε μία στενή σχέση με κάποιον πολύ καλό φίλο του ίδιου φύλου. Καθώς ο έφηβός σας αρχίζει να αποσπάται από την επιρροή της οικογένειας, μπορεί να προσέχει περισσότερο τους φίλους του. Για λίγο καιρό η ομάδα των φίλων μπορεί ακόμα και να κυριαρχεί στον τρόπο σκέψης και στη συμπεριφορά του εφήβου σας. Αρχικά η ομάδα των φίλων μπορεί πιθανώς να περιορίζεται σε μέλη του ίδιου φύλου. Έπειτα αλλάζει συνήθως σε μία ανάμικτη ομάδα. Μία ομάδα φίλων μπορεί να παρέχει σε έναν έφηβο την αίσθηση κοινωνικής ενσωμάτωσης και ασφάλειας. Ως αντάλλαγμα οι παρέες εφήβων απαιτούν συνήθως συμφωνία στη συμπεριφορά, στις απόψεις και στο ντύσιμο. Ο αγώνας για ανεξαρτησία είναι συνήθως εμφανέστερος στη μέση εφηβεία. Ο έφηβός σας μπορεί να αρχίσει να εξετάζει τους ελέγχους και την πειθαρχία σας. Μπορεί να αρχίσει να θεωρεί πως τα κριτήριά σας είναι άδικα. Ένας έφηβος μπορεί να αναπτύσσει το δικό του σύστημα αξιών ή να υιοθετεί αυτό των φίλων του και να αμφισβητεί άλλες αρχές. Στους εφήβους αρέσει συχνά να κάνουν φάρσες και αστεία. Ένας μπορεί επίσης να υποστεί πίεση από τους φίλους του να κάνει αστεία που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο αυτόν ή άλλους, όπως προς στιγμήν να κάνει πειράματα με ναρκωτικά, σεξ ή βανδαλισμούς. Ορισμένοι έφηβοι επεκτείνουν αυτή τη δραστηριότητα ακόμα παραπέρα σε αρνητική συμπεριφορά. Οι επαναστατικές ενέργειες που παρατραβάνε μπορούν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα στο σπίτι, στο σχολείο ή ακόμα και με το νόμο. Κατά το τέλος της εφηβείας ή και κατά την πρώιμη ενήλικη ζωή οι έφηβοι αναπτύσσουν έναν άλλο τρόπο σκέψης για την οικογένεια. Καθώς ο έφηβος νιώθει πιο άνετος με την ταυτότητά του, αρχίζει σιγά σιγά να αποδεσμεύεται από της αξίες της ομάδας των φίλων του. Το να αποκτά ο έφηβός σας την ανεξαρτησία του δε σημαίνει πως αποκόβεται από άλλους. Αντιθέτως, σημαίνει πως έχει αποκτήσει κάποιες βάσεις από την εκπαίδευση, την οικογένεια και την κοινωνία, που του επιτρέπουν να αρχίσει να στηρίζει τον εαυτό του συναισθηματικά, 400 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

9 κοινωνικά ακόμα και οικονομικά. Μέρος αυτής της λειτουργίας ωρίμανσης αποτελεί επίσης το να γνωρίζει πότε και πώς μπορεί να απευθυνθεί σε άλλους για υποστήριξη. Ο έφηβός σας ενδέχεται επίσης να εκτιμά αρκετά τις αξίες σας, ώστε να αναζητήσει τη συμβουλή σας. Οι γονείς το βρίσκουν συχνά δύσκολο να αντιμετωπίσουν τις ψυχολογικές αλλαγές των έφηβων παιδιών τους. Αλλά συνήθως είναι δυνατό να επιτευχθεί μία λεπτή, ευέλικτη ισορροπία μεταξύ της παροχής στήριξης και της κατανόησης, ενώ ταυτόχρονα ορίζονται κάποιες αρχές και περιορίζεται η επικίνδυνη ή επιβλαβής συμπεριφορά. Όταν διαφωνείτε με αυτά που κάνει ο έφηβός σας, να είστε σταθεροί, χωρίς να είστε υπερβολικοί με την τιμωρία. Σεβαστείτε τις ειλικρινείς προσπάθειες του εφήβου σας να αποκτήσει ανεξαρτησία. Με τον καιρό αφήστε τον έλεγχο που ασκούσατε καθ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και πιστέψτε πως ο έφηβός σας θα καθοδηγείται από τον αυτοέλεγχο που τον έχετε βοηθήσει να αποκτήσει. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσετε πως οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να περάσουν από τη θέση του προστάτη και προμηθευτή σε ένα λιγότερο ελεγκτικό ρόλο. Η πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γονείς είναι να εγκαταλείψουν με χάρη την ανάμειξή τους, από το να επιμένουν στο ρόλο τους. Ηθικοί προβληματισμοί Παράλληλα με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη της εφηβείας έρχεται και η εξέλιξη στις αρχές. Καθώς οι έφηβοι μεταβαίνουν από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή, οι ηθικές τους αρχές μπορεί να περνούν από περισσότερο ή λιγότερο διακριτές φάσεις. Κατά τη διάρκεια κάθε φάσης προεξάρχει ένας διαφορετικός τύπος ηθικού προβληματισμού: Αυτοεπιρροή. Κατά την πρώιμη εφηβεία τα παιδιά και οι νέοι έφηβοι εκτιμούν τις καταστάσεις με έναν εγωκεντρικό ή συμφεροντολογικό τρόπο. Το να κρίνουν αν μία πράξη είναι ηθική στηρίζεται μόνο στο αν η πράξη θα τους βοηθήσει ή θα τους βλάψει. Η πρωταρχική ανησυχία είναι να αποφύγουν την τιμωρία και να κερδίσουν επιβράβευση για τους ίδιους. Επιρροή από το νόμο. Κατά τη μέση εφηβεία οι έφηβοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την υποχρέωσή τους να υπακούν στις νομικές αρχές. Αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως οι νόμοι εφαρμόζονται για όλους, ακόμα και γι αυτούς. Σύμφωνα με αυτό μπορεί να αρχίσουν να κρίνουν τις ενέργειες με βάση το αν οι ενέργειες είναι νόμιμες ή παράνομες και όχι μόνο με το αν θα υπάρξει τιμωρία. Παρ όλα αυτά οι έφηβοι δεν υπακούν πάντα στο νόμο. Πολλοί έφηβοι περνούν μία φάση επανάστασης, εξέτασης των ορίων της κυρίαρχης εξουσίας και ορισμένες φορές παράβασης του νόμου. Ορισμένοι μπορεί να επιζητούν την επιβολή ποινής, προκειμένου να έχουν χειροπιαστή απόδειξη του πραγματικού νόμου. Τελικά, οι περισσότεροι έφηβοι ξεπερνούν αυτή τη διερευνητική φάση. Επιρροή από άλλους. Κατά την τελική εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή οι έφηβοι αρχίζουν να νοιάζονται περισσότερο για το πώς οι πράξεις τους επηρεάζουν τους άλλους. Οι ηθικές τους ανησυχίες μπορεί να επεκτείνονται τώρα σε κανόνες ανθρώπινης συμπεριφοράς πέρα από το γράμμα του νόμου. Αρχίζουν να βλέπουν τις ηθικές διαμάχες της πραγματικής ζωής σε θεωρητικό επίπεδο. Μπορούν να αναγνωρίζουν καθημερινά παραδείγματα δικαιοσύνης, ισότητας, τιμιότητας, υπευθυνότητας, συνεργασίας, αμοιβαιότητας και τα αντίθετά τους. Τελικά, οι αρχές ενός εφήβου εξελίσσονται, ώσπου να γίνει εντελώς υπεύθυνος για την ηθική των πράξεών του. Ιδανικά οι έφηβοι αναπτύσσουν τους δικούς τους λεπτομερείς, μεμονωμένους ορισμούς για το τι η κοινωνία θεωρεί σωστό και τι λάθος. Ακολουθούν αυτό τον προσωπικό ηθικό κώδικα ανεξάρτητα από την αποδοχή ή την απόρριψη των άλλων. Αν ποτέ παραβιάσουν τις αρχές τους, νιώθουν ενοχές και βιώνουν την αυτοτιμωρία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 401

10 Η εξέλιξη των αρχών σχετίζεται με την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη διανοητική εξέλιξη. Οι έφηβοι που συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες έχουν περισσότερες ευκαιρίες να παρατηρήσουν τις αλληλεπιδράσεις. Η εμπειρία αυτή μπορεί να τους βοηθήσει να σχηματίσουν πιο αυστηρές κριτικές ηθικής. Παρ όλα αυτά, ούτε η κοινωνική ούτε η διανοητική ωριμότητα εγγυώνται απαραίτητα την ανάπτυξη υψηλών ηθικών αρχών. Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη των αρχών των εφήβων τους με τα παραδείγματα που θέτουν. Οι έφηβοι τείνουν να αναπτύσσουν περισσότερο αυτοέλεγχο και να κάνουν πιο ώριμες κριτικές ηθικής, όταν οι γονείς τους έχουν ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο τρόπο ανατροφής των παιδιών. Ο τρόπος αυτός περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Συγκροτημένη επιβολή πειθαρχίας, με λογική και επεξήγηση. Συζήτηση του πώς αισθάνονται οι άλλοι με τις ενέργειες που γίνονται. Προώθηση δημοκρατικών οικογενειακών συζητήσεων στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν ακόμη και τα νεαρά παιδιά. Συχνές καταστάσεις και ανησυχίες Η εφηβεία έχει τη φήμη πως αποτελεί την πιο υγιή περίοδο, αλλά πολλοί έφηβοι έχουν συγκεκριμένα προβλήματα υγείας. Ορισμένες ασθένειες είναι πιθανό να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια των εφηβικών χρόνων. Η εφηβεία αποτελεί συνήθως μία καλή περίοδο, για να καθιερωθούν συνήθειες για μέριμνα πρόληψης και για εξετάσεις. Εξετάσεις ρουτίνας Καθώς ο έφηβός σας ωριμάζει, θα είναι έτοιμος να αναλάβει αυξημένες ευθύνες για την υγεία του. Ιδανικά ο έφηβός σας θα πρέπει να βλέπει το γιατρό μόνος του σε κάθε επίσκεψη στο ιατρείο. Το απόρρητο είναι σημαντικό, διότι οι ανησυχίες του εφήβου σας μπορεί να διαφέρουν από αυτό που έχετε στο μυαλό σας. Η εμπιστοσύνη θα πρέπει να αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της σχέσης μεταξύ του γιατρού και του παιδιού σας. Οι εξετάσεις ρουτίνας δίνουν στους εφήβους την ευκαιρία να ζητήσουν πληροφορίες σχετικά με τα ζητήματα υγείας που τους απασχολούν από ειδικούς. Ο γιατρός του εφήβου σας θα καταστήσει πιθανώς την προώθηση των συνηθειών καλής υγείας και του υγιεινού τρόπου ζωής πρωταρχικό θέμα των ιατρικών αυτών επισκέψεων. Πολλοί έφηβοι αποφεύγουν να συζητήσουν τις ανησυχίες τους που σχετίζονται με την υγεία, όπως η ακμή, η αντισύλληψη, η κατάθλιψη, τα ναρκωτικά, το επιπλέον βάρος, οι σεξουαλικές πρακτικές, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και οι σχέσεις με τους γονείς και άλλους ενηλίκους. Οι γιατροί κατανοούν αυτήν τη άρνηση. Συνήθως χρειάζεται χρόνος, μυστικότητα και ειδική δεξιότητα από ένα γιατρό, ώστε να εκμαιεύσει από έναν έφηβο τις πραγματικές του ανησυχίες. Παρόλο που μπορεί να θέλετε να ξέρετε τα πάντα για τις ανησυχίες του εφήβου σας, υπάρχουν μερικά ζητήματα υγείας που μπορεί το παιδί σας να μη θέλει να τα συζητήσει μαζί σας. Συνεχίστε να προσφέρετε τη στήριξή σας και καταστήστε σαφές στο παιδί σας πως είστε διαθέσιμοι να συζητήσετε οτιδήποτε το απασχολεί. Τα τσεκ για εφήβους προσφέρουν ευκαιρία για πρώιμη ανίχνευση χρόνιων καταστάσεων, που μπορεί να θέτουν προβλήματα υγείας τώρα ή στην ενήλικη ζωή. Για παράδειγμα, ο γιατρός θα μετρήσει την αρτηριακή πίεση του παιδιού σας. Καθώς ο έφηβός σας μεγαλώνει, η αρτηριακή του πίεση θα αυξάνεται. Αυτό είναι φυσιολογικό. Επειδή οι έφηβοι μεγαλώνουν με διάφορους ρυθμούς, το ύψος τείνει να είναι καλύτερη παράμετρος, από την ηλικία, για να αποφασιστεί αν η αρτηριακή πίεση είναι φυσιολογική. 402 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

11 Συνεχίστε με την Ανοσοποίηση Όταν τα περισσότερα αγόρια και κορίτσια φτάνουν την εφηβεία, έχουν συμπληρώσει τους εμβολιασμούς της παιδικής ηλικίας. Αλλά μπορεί να χρειάζονται ακόμα κάποια εμβόλια. Η συνδυασμένη τοξίνη τετάνου διφθερίτιδας τύπου ενηλίκου (Td) θα πρέπει να δίνεται στην ηλικία των 11 ή 12 ετών και έπειτα ξανά κάθε 10 έτη μετά από αυτό. Ένα δεύτερο εμβόλιο ιλαράς-ερυθράςπαρωτίτιδας θα πρέπει να δίνεται επίσης περίπου στον ίδιο χρόνο, αν ο έφηβος δεν το έχει λάβει νωρίτερα. Ο εμβολιασμός για την ηπατίτιδα Β, μία σειρά τριών δόσεων, συνιστάται επίσης σε εφήβους που δεν έχουν εμβολιαστεί. Επιπρόσθετα, οι φοιτητές θα πρέπει να σκεφτούν να κάνουν το εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου. Συνιστάται ειδικά σε πρωτοετείς φοιτητές που διαμένουν σε ξενώνες ή εστίες, διότι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για αυτή τη σοβαρή βακτηριδιακή ασθένεια. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους εμβολιασμούς δείτε το Κεφάλαιο 1, «Ανοσοποίηση». Αν ο έφηβός σας έχει αυξημένη αρτηριακή πίεση, η πρώιμη διάγνωση είναι σημαντική, ώστε ο γιατρός να μπορεί να παρέμβει και να βοηθήσει στην πρόληψη των επιπλοκών. Τα έφηβα κορίτσια μπορούν να διδαχθούν πώς να διενεργούν μία μηνιαία εξέταση του μαστού. Αν μία έφηβη είναι σεξουαλικά δραστήρια, ο γιατρός μπορεί να πραγματοποιήσει μία γυναικολογική εξέταση και ένα τεστ Παπ, για να ελέγξει για καρκίνο του τραχήλου. Τα έφηβα αγόρια μπορεί να ελεγχθούν για κήλη, να εξεταστούν για καρκίνο του όρχεως και να μάθουν για την αυτοεξέταση του όρχεως. Ενημερώστε το γιατρό του εφήβου σας σχετικά με οικογενείς ασθένειες. Αν ο έφηβός σας έχει μία χρόνια νόσο, όπως διαβήτη ή άσθμα, ο γιατρός μπορεί να του διδάξει πώς να χειρίζεται την κατάσταση. Διατροφή Οι ενεργειακές απαιτήσεις και οι θρεπτικές απαιτήσεις αυξάνονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Αλλά οι δραστήριοι έφηβοι με πλήρες πρόγραμμα στο σχολείο, εξωσχολικές υποχρεώσεις και μερική επαγγελματική απασχόληση ενδέχεται να τρώνε στο πόδι και να μην προσλαμβάνουν αρκετές θερμίδες και όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται. Τα πολύ γεμάτα προγράμματα μπορεί να οδηγήσουν στην απώλεια ορισμένων γευμάτων, ειδικά του πρωινού, ή στη συχνότερη κατανάλωση φαγητού. Πολλοί έφηβοι καταναλώνουν ένα μεγάλο αριθμό γευμάτων εκτός σπιτιού, ειδικά από φαστφουντάδικα και αυτόματους πωλητές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανθυγιεινές συνθήκες διατροφής. Η υπερκατανάλωση ή ο περιορισμός της κατανάλωσης φαγητού μπορεί να καταστήσει τους νέους ανθρώπους πιο επιρρεπείς σε διαταραχές σίτισης. Η μεγαλύτερη ανεξαρτησία από την οικογένεια και η επιθυμία αποδοχής από τους φίλους επηρεάζουν συχνά τις διατροφικές συνήθειες, όπως οι δίαιτες της μόδας, η εφαρμογή μη ισορροπημένης διατροφής και η κατάχρηση του αλκοόλ. Όλοι αυτοί οι παράγοντες βάζουν έναν έφηβο σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανεπαρκούς θρέψης. Αυτό δεν ισχύει βέβαια για όλους τους εφήβους. Ορισμένες οικογένειες αρχίζουν μία πιο υγιεινή διατροφή λόγω της επιρροής από τους εφήβους τους, που μπορεί να ακολουθούν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 403

12 Νέοι Αθλητές και Συμπληρώματα Αν ο έφηβός σας ασχολείται με τον αθλητισμό, η ισορροπημένη διατροφή και η επαρκής πρόσληψη νερού είναι ιδιαιτέρως σημαντικά, για να έχει καλές επιδόσεις. Τα συμπληρώματα διατείνονται πως βελτιώνουν την επίδοση, αλλά μπορεί να μην είναι απαραίτητα, ασφαλή ή νόμιμα. Συμπληρώματα πρωτεϊνών Τα περισσότερα παιδιά λαμβάνουν αρκετές πρωτεΐνες από τη δίαιτά τους. Αυτό δεν είναι δύσκολο να επιτευχθεί, αν τρώνε μία ποικιλία τροφών, επειδή η πρωτεΐνη βρίσκεται σε πολλές τροφές, που περιλαμβάνουν τα δημητριακά, τα μπιζέλια, τις ψητές πατάτες, τους ξηρούς καρπούς, τα μαγειρεμένα λαχανικά, το γάλα και το κρέας. Τα συμπληρώματα πρωτεΐνης δε συνιστώνται σε άτομα με παθήσεις των νεφρών ή διαβήτη. Λίγα είναι γνωστά για την επίδραση των συμπληρωμάτων πρωτεΐνης στα παιδιά. Ποτά αθλημάτων Κατά τη διάρκεια της άσκησης ο οργανισμός σας χάνει αλάτι με τον ιδρώτα. Αν χαθεί πολύ αλάτι, οι μύες δεν μπορούν να λειτουργήσουν πολύ καλά και η επίδοση μπορεί να πέσει. Τα ποτά των αθλημάτων μπορούν να βοηθήσουν, μόνο αν περιέχουν συστατικά όπως νάτριο και κάλιο (ηλεκτρολύτες), για να αντικαταστήσουν τα άλατα που χάνονται με τον ιδρώτα. Τα ποτά αυτά δε φαίνεται να προσφέρουν κάποιο όφελος για τη δραστηριότητα που κρατά λιγότερο από 1 ώρα, αλλά μπορεί να ωφελήσουν κατά τη διάρκεια ασκήσεων μεγαλύτερης διάρκειας. Τα ποτά των αθλημάτων μπορούν επίσης να βοηθήσουν στο να ωθήσουν τα παιδιά να λαμβάνουν περισσότερα υγρά. Κρεατίνη Ο οργανισμός παράγει μία ουσία, που καλείται κρεατίνη, η οποία παρέχει ενέργεια στους μυς. Οι αθλητές που συμμετέχουν σε αθλήματα που απαιτούν έντονη δραστηριότητα μικρής διάρκειας, όπως άλματα ή έντονες ασκήσεις πάγκου, χρησιμοποιούν ορισμένες φορές συμπληρώματα κρεατίνης με την ελπίδα να ενισχύσουν τις επιδόσεις τους. Λίγα είναι γνωστά για τους πιθανούς κινδύνους τέτοιων συμπληρωμάτων σε νέους αθλητές. Συμπληρώματα ενέργειας Οι υδατάνθρακες αυξάνουν τα επίπεδα σακχάρου του αίματος. Οι αθλητές που συμμετέχουν σε αθλήματα που απαιτούν αντοχή, όπως οι αγώνες δρόμου ή η κολύμβηση, μπορεί να τρώνε συμπληρώματα ενέργειας που περιέχουν κυρίως υδατάνθρακες για ενέργεια. Αυτοί θα πρέπει να λαμβάνονται με άφθονο νερό, για να μπορέσει ο οργανισμός να απορροφήσει τους υδατάνθρακες. 404 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

13 δίαιτα χορτοφάγων ή άλλες υγιεινές μεθόδους διατροφής. Οι δίαιτες χορτοφάγων μπορεί να είναι επαρκείς θρεπτικά ακόμα και για τους εφήβους, αν εφαρμοστούν σωστά και ακολουθούνται μέτρα, ώστε να επιβεβαιωθεί η κατανάλωση των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών. Οι γονείς διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο αποτελώντας το καλό παράδειγμα και βρίσκοντας χρόνο να ετοιμάσουν και να σερβίρουν ολοκληρωμένα οικογενειακά γεύματα. Ολόκληρη η οικογένεια πρέπει να συμμετέχει στο σχεδιασμό και στην προετοιμασία του φαγητού. Αν τα οικογενειακά γεύματα δεν είναι δυνατά λόγω των διαφορετικών προγραμμάτων, γεμίστε την κουζίνα σας με υγιεινά, βολικά μικρά γεύματα, όπως φρέσκα φρούτα και λαχανικά, γιαούρτι χωρίς λιπαρά, άπαχο γάλα και ψωμί ολικής αλέσεως. Η κατάσταση θρέψης δεν εξαρτάται από τη συγκεκριμένη επιλογή φαγητού, αλλά περισσότερο από το σύνολο των επιλογών φαγητού μετά από αρκετές ημέρες ή και εβδομάδες. Ακόμα και τα φαστ φουντ και τα επιδόρπια μπορούν να συμπεριληφθούν σε μία υγιεινή διατροφή, αν καταναλώνετε τακτικά μία ποικιλία τροφών από διάφορες ομάδες τροφίμων. Σίδηρος Η επαρκής πρόσληψη σιδήρου είναι απαραίτητη κατά τη διάρκεια της εφηβείας, εξαιτίας του αυξανόμενου όγκου αίματος στον οργανισμό και της αύξησης της μυϊκής μάζας που εμφανίζουν οι έφηβοι, καθώς μεγαλώνουν. Επιπλέον σίδηρος χρειάζεται κατά τη διάρκεια της επιτάχυνσης της ανάπτυξης, επειδή είναι σημαντικός για τη μυϊκή ανάπτυξη και τα υγιή ερυθρά αιμοσφαίρια. Ειδικά τα κορίτσια χρειάζονται επιπλέον σίδηρο λόγω της απώλειας σιδήρου κατά την έμμηνο ρύση. Η έλλειψη σιδήρου από τη διατροφή μπορεί να προκαλέσει σιδηροπενική αναιμία. Τα σημεία και τα συμπτώματα είναι ωχρότητα δέρματος, εξάντληση, ζαλάδα και απώλεια της όρεξης. Για την επιβεβαίωση της επαρκούς πρόσληψης σιδήρου με τη διατροφή οι έφηβοι χρειάζεται να καταναλώνουν τακτικά τροφές που περιέχουν σίδηρο. Αυτές είναι κρέας, ψάρι, πουλερικά, αβγά, λαχανικά (μπιζέλια και φασόλια), πατάτες και ρύζι. Τα ενισχυμένα με σίδηρο προϊόντα σικάλεως αποτελούν μία εναλλακτική πηγή, όπως επίσης, αν χρειαστεί, οι πολυβιταμίνες που περιέχουν σίδηρο. Ασβέστιο Το ασβέστιο είναι σημαντικό για την ανάπτυξη ισχυρών οστών και δοντιών. Οι ανεπαρκείς ποσότητες ασβεστίου κατά την παιδική ηλικία μπορεί συχνά να αυξήσουν τον κίνδυνο να εκδηλωθεί οστεοπόρωση αργότερα στη ζωή. Δυστυχώς πολλά παιδιά και έφηβοι δεν προσλαμβάνουν αρκετό ασβέστιο με τη διατροφή τους. Μόνο το 14% των έφηβων κοριτσιών και το 35% των έφηβων αγοριών πληρούν τις συστάσεις για κατανάλωση ασβεστίου, η οποία είναι χιλιοστόγραμμα (mg) την ημέρα για παιδιά ηλικίας 9 ως 18 ετών. Ένα ποτήρι γάλα παρέχει 300 mg ασβεστίου. Οι δίαιτες Οι έφηβοι χρειάζονται για τη δραστηριότητα και την ανάπτυξή τους συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά και επαρκείς θερμίδες. Αν δεν προσλαμβάνουν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται, κάνοντας δίαιτα μπορεί να μην αναπτύξουν το πλήρες ύψος τους. Οι έφηβοι που ανησυχούν για το βάρος τους θα πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους στην υγιεινή διατροφή και στην αύξηση της άσκησης παρά στον περιορισμό των θερμίδων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 405

14 Αν ανησυχείτε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα βάρους, συμβουλευτείτε το γιατρό του εφήβου σας ή έναν ειδικό διαιτολόγο. Στη νεαρή ηλικία είναι σημαντικό να εδραιώνονται υγιείς συνήθειες διατροφής και άσκησης. Τα παιδιά που είναι παχύσαρκα μεταξύ των ηλικιών 10 και 13 ετών έχουν πιθανότητες 80% να γίνουν παχύσαρκα κατά την ενήλικη ζωή τους. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε το Κεφάλαιο 2, «Σωστή Διατροφή». Άσκηση Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες ωφελούνται κατά πολύ από την τακτική άσκηση. Η τακτική άσκηση είναι καλή για την υγεία γενικώς και βοηθάει στον έλεγχο του βάρους. Η έναρξη των σωστών συνηθειών άσκησης από την εφηβεία βοηθάει να υπάρχουν υγιείς συνήθειες κατά την ενήλικη ζωή. Παρ όλα αυτά, είναι σημαντικό το μέτρο. Η υπερβολική άσκηση μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμούς και σε ανωμαλίες της εμμήνου ρύσεως στα κορίτσια. Ο πόνος ή το πρήξιμο στις αρθρώσεις, που είναι συχνό πρόβλημα, αποτελεί σημείο υπερβολικής άσκησης ή λάθος τεχνικής. Οι αθλήτριες μπορεί να εμφανίσουν διακοπή της εμμήνου ρύσεως (αμηνόρροια). Όταν συμβεί αυτό, είναι απαραίτητη η ιατρική εκτίμηση, διότι η κατάσταση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο του κοριτσιού να εμφανίσει οστεοπόρωση. Τραυματισμοί Στους εφήβους ο τραυματισμός αποτελεί σπουδαίο δημόσιο πρόβλημα υγείας. Οι μη εκ προθέσεως τραυματισμοί αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των εφήβων. Τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν την πιο συχνή αιτία. Τα μισά από τα μοιραία ατυχήματα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των νυχτερινών ωρών, παρότι μόνο το 20% των εφήβων οδηγούν νύχτα. Το αλκοόλ είναι ένας συχνός παράγοντας. Οι ζώνες ασφαλείας θα μπορούσαν να αποτρέψουν πολλούς τραυματισμούς και να σώσουν ζωές, αλλά παρά τα προγράμματα επιμόρφωσης των οδηγών και τους κρατικούς νόμους που επιβάλλουν την εφαρμογή τους οι έφηβοι πολλές φορές δε συμμορφώνονται. Οι αθλητικές δραστηριότητες αποτελούν βασικές αιτίες μη θανατηφόρων τραυματισμών. Το ποδόσφαιρο είναι από τις πιο επικίνδυνες. Συχνότερα τραυματίζονται οι περιοχές των γονάτων και των αστραγάλων, αλλά παρά την πρόοδο στον εξοπλισμό μπορεί να προκύψουν και τραυματισμοί της κεφαλής και του τραχήλου. Η συμμετοχή σε αθλήματα όπως το σόκερ και το μπάσκετ, παρόλο που είναι λιγότερο επικίνδυνα, μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμούς ειδικά μεταξύ αγοριών. Η γυμναστική εκθέτει τα κορίτσια σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Και για τους δύο, ακόμα και αθλήματα όπως το τρέξιμο στην εξοχή, η κολύμβηση και το τένις συνεπάγονται κάποιον κίνδυνο. Μπορείτε να βοηθήσετε τον έφηβό σας να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο τραυματισμού, εάν τον πείσετε να φοράει προστατευτική στολή, σχεδιασμένη για το αντίστοιχο άθλημα με το οποίο ασχολείται και να φροντίζει κατάλληλα το σώμα του. Κεφαλαλγίες Οι υποτροπιάζουσες κεφαλαλγίες είναι συχνές κατά τα τέλη της παιδικής ηλικίας και στην εφηβεία. Μπορεί να σχετίζονται με ιώσεις, αλλά σπανίως είναι ενδεικτικές ενός σοβαρού προβλήματος. Οι κεφαλαλγίες μπορεί να σχετίζονται με παράγοντες όπως το άγχος, η αντίδραση σε κάποιο φάρμακο ή φαγητό, ή με κάποιο οικογενειακό ιστορικό ημικρανιών. Αν οι κεφαλαλγίες συμβαίνουν τακτικά, εμφανίζονται ξαφνικά χωρίς καμία εξήγηση, επιμένουν ή σταδιακά επιδεινώνονται, επικοινωνήστε με το γιατρό του παιδιού σας. Επίσης, επικοινωνήστε με το γιατρό σας, αν η κεφαλαλγία έπεται μιας ωτίτιδας, ενός πονόδοντου, μιας στρεπτοκοκκικής φαρυγγίτιδας ή κάποιας άλλης λοίμωξης. Οι ημικρανίες συμβαίνουν για πρώτη φορά στην πρώιμη εφηβεία, παρόλο που μπορεί να εμφανιστούν επίσης σε μικρά παιδιά 406 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

15 και σε ενήλικες. Οι ημικρανίες αποτελούν επαναλαμβανόμενες κρίσεις επίμονου, έντονου πονοκέφαλου, με ελάχιστη διάρκεια κάθε επεισοδίου τη μία ώρα. Συνοδεύονται συχνά από ναυτία, ευαισθησία στο φως και ορισμένες φορές έμετους. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις κεφαλαλγίες, δείτε το Κεφάλαιο 22 «Εγκέφαλος κια Νεύρα». Έφηβοι Οδηγοί Οι έφηβοι είναι λιγότερο έμπειροι και πιο ριψοκίνδυνοι οδηγοί. Εδώ παρατίθενται ορισμένες συμβουλές ασφάλειας, αν έχετε έναν έφηβο οδηγό στο σπίτι: Όρια. Βάλτε όρια για το πότε ο έφηβός σας μπορεί να οδηγήσει και πόσοι άνθρωποι θα μπορούν να είναι μέσα στο αυτοκίνητο. Επίσης, θέσετε όρια, αν ο έφηβός σας είναι επιβάτης. Οι περισσότεροι θάνατοι εφήβων επιβατών συμβαίνουν, όταν ο οδηγός του αυτοκινήτου είναι έφηβος. Πρακτική. Παρέχετε στον έφηβό σας επιβλεπόμενη πρακτική εξάσκησης της οδήγησης υπό ποικιλία συνθηκών οδήγησης, συμπεριλαμβανομένης της νυχτερινής οδήγησης και της οδήγησης στην εθνική οδό. Παράδειγμα. Αποτελέστε καλό παράδειγμα οδήγησης, όπως να φοράτε πάντα τη ζώνη ασφαλείας σας, να υπακούτε στα όρια ταχύτητας και να είστε ένας αμυντικός οδηγός. Ασφάλεια. Λάβετε υπόψη τις παραμέτρους ασφαλείας, όταν επιλέγετε ένα αυτοκίνητο, για να το οδηγήσει ο έφηβός σας. Σχέδιο. Προσφέρετε άνευ όρων υποστήριξη, έτσι ώστε ο έφηβός σας να νιώθει ελεύθερος να σας πάρει τηλέφωνο οποιαδήποτε ώρα και από οπουδήποτε, αν χρειαστεί να τον γυρίσει κάποιος σπίτι. Είναι καλύτερα να έχετε τον έφηβο ασφαλή στο σπίτι, παρά να οδηγεί μεθυσμένος ή να βρίσκεται σε όχημα με κάποιο μεθυσμένο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 407

16 Προβλήματα όρασης Η ραγδαία ανάπτυξη κατά την εφηβεία περιλαμβάνει και τους οφθαλμούς. Ορισμένες φορές οι οφθαλμοί ενός εφήβου αλλάζουν το σχήμα τους καθώς επίσης και το μέγεθός τους. Συνεπώς, κατά τη διάρκεια της εφηβείας εκδηλώνονται προβλήματα οπτικής οξύτητας. Το πιο συχνό πρόβλημα είναι η εμφάνιση ή η επιδείνωση της μυωπίας, που μπορεί να διορθωθεί εύκολα με γυαλιά ή φακούς επαφής. Οι έφηβοι είναι επίσης επιρρεπείς σε προβλήματα όρασης που σχετίζονται με τραυματισμούς. Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα μπορούν να αποφευχθούν φορώντας προστατευτικά γυαλιά, μάσκες ή άλλα ειδικά κράνη κατά τη διάρκεια των αθλημάτων. Αν υποψιάζεστε πως το παιδί σας έχει δυσκολία στην όραση ή αν το παιδί σας παραπονιέται για προβλήματα όρασης, συμβουλευτείτε το γιατρό σας ή άλλον ειδικό για τα μάτια. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με προβλήματα ματιών δείτε το Κεφάλαιο 23, «Μάτια». Προβλήματα ακοής Οι έφηβοι μπορούν να εμφανίσουν μόνιμη απώλεια ακοής σε υψηλές συχνότητες, που τους καθιστά δύσκολο να ακούσουν ήχους υψηλότερους από hertz. Η απώλεια αυτή απορρέει συχνότερα από έκθεση σε δυνατούς ήχους, όπως η ενισχυμένη μουσική. Για να αποφευχθεί η απώλεια ακοής, παροτρύνετε τον έφηβό σας να ελαττώνει την ένταση της μουσικής ή να αποφεύγει τις υπερβολικά δυνατές συναυλίες. Αν ο έφηβός σας εκτίθεται συνεχώς σε δυνατούς ήχους για παράδειγμα, αν χρησιμοποιεί καθημερινά τον υπόγειο σιδηρόδρομο ή αν δουλεύει κοντά σε βαριά μηχανήματα -, να τον ενθαρρύνετε να φοράει ωτασπίδες. Επίσης, θα πρέπει κάποιος να φοράει ωτασπίδες όταν χρησιμοποιεί όπλο ή βρίσκεται κοντά σε κάποιον που χρησιμοποιεί όπλο. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την απώλεια ακοής δείτε το Κεφάλαιο 24, «Αφτιά, Μύτη και Λάρυγγας». Ακμή Η ακμή είναι ένα συχνό πρόβλημα και ανησυχία για τους εφήβους. Τρεις στους τέσσερις εφήβους έχουν σε κάποιο βαθμό ακμή. Αρχίζει συνήθως κατά την ενήβωση και εξαφανίζεται προς το τέλος των εφηβικών χρόνων, αλλά μπορεί να προσβάλει και ενήλικες. Μπορεί να χρειαστεί ιατρική παρακολούθηση και θεραπεία με φάρμακα, αν η ακμή είναι επίπονη, επίμονη ή σοβαρή. Η ακμή συμβαίνει, όταν οι θύλακοι των τριχών γεμίζουν με λίπος και νεκρά κύτταρα δέρματος. Μπορεί να εμφανιστεί στο πρόσωπο, στο λαιμό, στο στήθος, στη ράχη, στους ώμους και στο κρανίο. Τα σπυράκια προκύπτουν από τη φλεγμονή των θυλάκων των τριχών. Η φλεγμονή αυτή προκαλείται συνήθως από υπερπαραγωγή λίπους (σμήγματος) από το σμηγματογόνο αδένα κάθε τριχοφόρου θυλάκου. Το σμήγμα μπορεί να μπλοκάρει το θύλακο και να προδιαθέσει σε βακτηριακή μόλυνση και φλεγμονή. Όταν μία φλύκταινα γεμίζει με πύον, καλείται πυώδης. Αν η πλήρωση αυτή εκτείνεται στην επιφάνεια του δέρματος και εκτίθεται στον αέρα, μαυρίζει και τότε καλείται φαγέσωρας. Στα αγόρια και στα κορίτσια η ακμή μπορεί να προκληθεί λόγω της φυσιολογικής ανόδου των ανδρογόνων, τα οποία προκαλούν την υπερπαραγωγή σμήγματος από τους σμηγματογόνους αδένες. Στα κορίτσια η ακμή 408 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

17 μπορεί να επιδεινώνεται κατά την περίοδο της εμμήνου ρύσεως. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ακμή δείτε το Κεφάλαιο 36 «Δέρμα, Μαλλιά και Νύχια». Δυσμηνόρροια Πολλές κοπέλες νιώθουν κάποιον πόνο κατά την πρώτη ή δεύτερη ημέρα της περιόδου τους. Για ορισμένες, ωστόσο, ο πόνος είναι τόσο έντονος, που διαταράσσει τις φυσιολογικές καθημερινές τους δραστηριότητες. Η επώδυνη έμμηνος ρύση (δυσμηνόρροια) είναι η πρώτη αιτία απουσίας από τη δουλειά και το σχολείο για τις έφηβες κοπέλες και τις ενήλικες γυναίκες. Είναι πιο συχνή κατά την εφηβεία. Το πρόβλημα συνήθως υποχωρεί γύρω στα 20 ή μετά την εγκυμοσύνη. Υπάρχουν δύο τύποι δυσμηνόρροιας: η πρωτοπαθής και η δευτεροπαθής. Η πρωτοπαθής δυσμηνόρροια είναι ο πόνος που προκύπτει κατά την έμμηνο ρύση, όταν οι μύες της μήτρας συσπώνται, για να αποβάλλει η μήτρα το βλεννογόνο της. Η δευτεροπαθής δυσμηνόρροια είναι ο πόνος που προκαλείται λόγω μιας υποκείμενης γυναικολογικής διαταραχής, όπως ένα ινομύωμα ή ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. Τα συμπτώματα είναι γενικός πόνος, πόνος χαμηλά στην κοιλιά, που πιθανώς εκτείνεται στους γοφούς, χαμηλά στην πλάτη ή στους μηρούς, πονοκέφαλος, ναυτία, έμετος και διάρροια. Τα ζεστά επιθέματα ή η άσκηση μπορεί να βοηθήσουν στην ανακούφιση του πόνου. Για πολλές γυναίκες τα μη στεροειδή αντιφλεγμονωδη φάρμακα (ΜΗΣΑΦ), όπως η ιβουπροφαίνη (Brufen κ.ά.) ή η ναπροξαίνη (Naprosyn κ.ά.), είναι αποτελεσματικά. Τα φάρμακα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, αν λαμβάνονται νωρίς, με την έναρξη της εμμήνου ρύσεως, παρά όταν οι συσπάσεις γίνουν πιο έντονες. Τα αντισυλληπτικά χάπια μπορούν επίσης να αποβούν ευεργετικά. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δυσμηνόρροια δείτε το Κεφάλαιο 33 «Γυναικείο Σύστημα Αναπαραγωγής». Ουρολοιμώξεις Οι λοιμώξεις των ουροφόρων οδών συμβαίνουν, όταν βακτήρια που φυσιολογικά βρίσκονται στο έντερο αποικίζουν την ουρήθρα (την οδό που οδηγεί τα ούρα από την ουροδόχο κύστη έξω από το σώμα) και εισέρχονται μέσω αυτής στην ουροδόχο κύστη. Σε εφήβους που δεν είχαν εμφανίσει κάποια ουρολοίμωξη κατά την παιδική ηλικία η έναρξη της λοίμωξης συμπίπτει συνήθως με την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. Η πιο συχνή ουρολοίμωξη είναι η κυστίτιδα, η φλεγμονή της ουροδόχου κύστης. Η κυστίτιδα προκύπτει συνήθως, όταν υπολείμματα κοπράνων μολύνουν την ουρήθρα. Μπορεί να προκληθεί από τη σεξουαλική συνεύρεση, η οποία μπορεί να ερεθίσει την ουρήθρα. Τα συμπτώματα είναι συχνή, επιτακτική και επίπονη ούρηση, δύσοσμα ούρα και πυρετός. Αν ο έφηβός σας έχει αυτά τα συμπτώματα, θα πρέπει να επισκεφτεί κάποιο γιατρό. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ουρολοιμώξεις δείτε το Κεφάλαιο 30 «Νεφροί και Ουροφόροι Οδοί». Λοιμώδης μονοπυρήνωση Η λοιμώδης μονοπυρήνωση αναφέρεται συνήθως ως νόσος του φιλιού. Οποιοσδήποτε μπορεί να πάθει μονοπυρήνωση, αλλά η επίπτωσή της είναι συχνότερη στους εφήβους. Η πλειονότητα των περιπτώσεων λοιμώδους μονοπυρήνωσης προκαλούνται από τον ιό Epstein Barr. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν εκτεθεί στον ιό Epstein Barr μέχρι την ηλικία των 35, αλλά έχουν αναπτύξει αντισώματα. Παρόλο που το φίλημα μπορεί να εξαπλώσει τον ιό, η μονοπυρήνωση μεταδίδεται πιο συχνά με το βήχα, τον πταρμό ή την ανταλλαγή ποτηριών. Δεν είναι ιδιαίτερα μεταδοτική, αλλά μπορεί να προκαλέσει παρατεταμένη ασθένεια. Η κατάσταση καταλήγει συνήθως σε πλήρη ανάρρωση. Η αρχική μόλυνση σε παιδιά μεταξύ των 4 έως 15 ετών οδηγεί συνήθως σε ήπια σημεία και συμπτώματα, όπως βραχείας διάρκειας πυρετός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 409

18 και εξάντληση. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι ελάχιστα και η λοίμωξη διαδράμει αδιάγνωστη. Αργότερα, στην εφηβεία και στη νεαρή ενήλικη ζωή, ο ιός μπορεί να προκαλέσει παρατεταμένη, εξαντλητική ασθένεια. Τα σημεία και τα συμπτώματα είναι πυρετός που διαρκεί αρκετές ημέρες, διόγκωση των αδένων, πονόλαιμος και εξάντληση. Η εξέταση αίματος μπορεί να δώσει έμμεσα στοιχεία ενδεικτικά του ιού Epstein Barr. Ανάπαυση και άφθονα υγρά είναι η βασική θεραπεία. Τα περισσότερα σημεία και συμπτώματα υποχωρούν εντός 10 ημερών, αλλά ο έφηβός σας μπορεί να χρειάζεται ακόμα 2 με 3 εβδομάδες ξεκούρασης, πριν ξεκινήσει τη φυσιολογική του δραστηριότητα, ειδικά αν έχει διογκωθεί ο σπλήνας του, και ένα με δυο μήνες ακόμα, για να νιώσει εντελώς φυσιολογικά. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη λοιμώδη μονοπυρήνωση δείτε το Κεφάλαιο 20 «Λοιμώδη Νοσήματα». Διαταραχές της ανάπτυξης Πολλές διαταραχές της ανάπτυξης διαγιγνώσκονται κατά την παιδική ηλικία, αλλά κατά τη διάρκεια των εφηβικών χρόνων εμφανίζονται συγκεκριμένες διαταραχές της ανάπτυξης : Σκολίωση Η σκολίωση είναι μία προς τα πλάγια (ετερόπλευρη) κοίλανση της σπονδυλικής στήλης, που την κάνει να μοιάζει με S ή C. Η αιτία των περισσότερων περιπτώσεων σκολίωσης είναι άγνωστη. Η διαταραχή μπορεί να προσβάλει αγόρια και κορίτσια, αλλά τα έφηβα κορίτσια είναι πιθανότερο να εμφανίσουν σοβαρή σκολίωση που απαιτεί θεραπεία. Η σκολίωση αναπτύσσεται σταδιακά και συνήθως δεν προκαλεί πόνο. Ο έλεγχος για τη σκολίωση γίνεται ως ρουτίνα σε πολλά σχολεία. Ορισμένες περιπτώσεις είναι πολύ ελαφριές και δεν απαιτούν θεραπεία. Σε άλλες περιπτώσεις χρειάζεται θεραπεία με ειδικές ορθοπεδικές συσκευές υποστήριξης ή χειρουργική επέμβαση. Αν η σκολίωση παραμείνει αθεράπευτη, μπορεί να προκαλέσει μόνιμη αναπηρία. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη σκολίωση δείτε το Κεφάλαιο 31 «Οστά, Αρθρώσεις και Μύες». Νόσος Osgood-Schlatter Η νόσος Osgood-Schlatter είναι η επώδυνη φλεγμονή του σημείου πρόσφυσης ενός τένοντα πάνω στο κνημιαίο οστό (κνήμη). Είναι σύνηθες σε νεαρούς αθλητές, κυρίως αγόρια, κατά τη διάρκεια της έντονης ανάπτυξης. Η νόσος Osgood-Schlatter προκαλείται από την υπερβολική έκθεση σε δραστηριότητες που ασκούν επαναλαμβανόμενη πίεση στην κορυφή του κνημιαίου οστού, όπου εισέρχεται ο τένοντας της επιγονατίδας. Η επαναλαμβανόμενη έλξη του τένοντα της επιγονατίδας προκαλεί πόνο. Το μείζον σύμπτωμα είναι ο πόνος στο γόνατο, ο οποίος επιδεινώνεται με τη δραστηριότητα και υποχωρεί με την ανάπαυση. Η θεραπεία επιβάλλει ανάπαυση και αποφυγή δραστηριοτήτων που ασκούν παρατεταμένη πίεση με λυγισμένο γόνατο. Αυτές είναι δραστηριότητες όπως η ποδηλασία και το μπάσκετ. Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως η ιβουπροφαίνη (Brufen κ.ά.), μπορεί επίσης να είναι βοηθητικά. Όταν τελειώνει η ανάπτυξη του οστού, ο πόνος συνήθως υποχωρεί μόνος του. Σεξουαλικότητα των εφήβων Οι γονείς νιώθουν συνήθως μπερδεμένοι και ακόμα απειλούμενοι από την εμφανιζόμενη σεξουαλικότητα των εφήβων τους. Αν είστε ο γονιός ενός εφήβου, είναι καλύτερα για όλους να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε τη σεξουαλικότητα του παιδιού σας, να δείξετε την εμπιστοσύνη σας και να του δώσετε τη βοήθεια που χρειάζεται. Το παιδί σας μπορεί να εκπαιδευτεί σχετικά με το σεξ, την οικογενειακή ζωή και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα στο σχολείο. Αλλά μην 410 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες

19 είστε σίγουροι πως το σχολείο θα εξηγήσει όλα τα περίπλοκα ζητήματα των σεξουαλικών σχέσεων που θέλετε να καταλάβει το παιδί σας. Όσο παράξενο κι αν είναι για σας, έχετε την ευθύνη να ενημερώσετε το παιδί σας για ζητήματα ζωής. Ως γονείς είστε οι πρωταρχικοί εκπαιδευτές του παιδιού σας σχετικά με το σεξ. Μπορεί να σας βοηθήσει αν αναζητήσετε σχετικό υλικό και αν σκεφτείτε τις δικές σας απαντήσεις στο πέρασμα του χρόνου. Επιπρόσθετα, είναι ανεκτίμητα τα βιβλία που μπορείτε να διαβάσετε εσείς και το παιδί σας μαζί, ώστε να ανοιχτεί μία συζήτηση. Αποφύγετε να επιφορτίζετε το παιδί σας με πάρα πολλές πληροφορίες, αλλά απαντήστε έντιμα σε όλες του τις ερωτήσεις. Αν δεν ξέρετε την απάντηση σε μία συγκεκριμένη ερώτηση, πείτε στο παιδί σας ότι θα την αναζητήσετε μαζί. Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις, ο αυνανισμός, η ομοφυλοφιλία, η αντισύλληψη, η εγκυμοσύνη και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα αποτελούν ορισμένα ζητήματα, για τα οποία ο έφηβός σας μπορεί να έχει ερωτήσεις. Ανάδυση της σεξουαλικότητας Τα σεξουαλικά συναισθήματα και οι φαντασιώσεις αυξάνονται φυσιολογικά κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Ο έφηβός σας μπορεί να δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τέτοια συναισθήματα, ιδιαίτερα αν φαίνεται να έρχονται σε αντιδιαστολή με τις αρχές που έχει διδαχθεί σχετικά με το σεξ. Οι φιλίες με μέλη του ίδιου και του αντίθετου φύλου θα επηρεαστούν από αυτά τα συναισθήματα και θα εξελιχθούν κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Φιλίες με το ίδιο φύλο Στην πρώιμη εφηβεία η στενότερη σχέση ενός εφήβου εκτός οικογένειας είναι συνήθως με έναν πολύ καλό φίλο του ίδιου φύλου. Αρχικά ο έφηβός σας μπορεί να κρύψει τη σεξουαλική του εξέλιξη μέσα στην ασφάλεια φιλιών με μέλη του ίδιου φύλου. Ταυτόχρονα ο έφηβός σας μπορεί να διεγείρεται από σεξουαλικά ζητήματα και να αναζητά συχνά πληροφορίες σχετικά με το σεξ. Ορισμένες φορές η ανάδυση σεξουαλικών συναισθημάτων κατά την πρώιμη εφηβεία εκφράζεται μέσω πρόστυχων αστείων. Παρόλο που ο έφηβός σας γίνεται ικανός για σεξουαλική συνεύρεση, συνήθως περνούν χρόνια, μέχρι να είναι σεξουαλικά προετοιμασμένος για αυτή τη δραστηριότητα και τις συνέπειές της. Φιλίες σε ομάδα συνομηλίκων Κατά τη μέση εφηβεία ο έφηβός σας αρχίζει να έχει μεγαλύτερη επίγνωση του εαυτού του ως αρσενικού ή θηλυκού. Ο έφηβός σας μπορεί να περνά περισσότερο χρόνο με μία μεγαλύτερη ομάδα συνομηλίκων, μέσα στην οποία λαμβάνει χώρα μία φυσική διαδικασία κοινωνικού πειραματισμού. Ο έφηβός σας μπορεί να αρχίσει να ενδιαφέρεται να κάνει φιλίες με άτομα του αντίθετου φύλου, αλλά η επιλογή μπορεί να επηρεάζεται από την αποδοχή της ομάδας των συνομηλίκων του. Μπορεί να αρχίσουν τα ραντεβού καθώς και κάποιοι σεξουαλικοί πειραματισμοί. Ο έφηβός σας μπορεί να αισθάνεται ισχυρή πίεση από τους φίλους του να χάσει την αγνότητά/παρθενία του. Ορισμένοι έφηβοι υποκύπτουν σ αυτή την πίεση και στην περιέργειά τους αρχίζοντας τη σεξουαλική δραστηριότητα σε πολύ μικρή ηλικία. Φιλίες με το αντίθετο φύλο Κατά την τελική εφηβεία ο έφηβός σας μπορεί να νιώθει πιο ασφαλής σχετικά με τη σεξουαλική του ταυτότητα. Ο έφηβός σας μπορεί να είναι έτοιμος να δημιουργήσει μία στενή σχέση, που απαιτεί διαφορετικό τύπο μοιράσματος και δέσμευσης. Ο έφηβός σας μπορεί να νιώθει έτοιμος να συνευρεθεί σεξουαλικά μ αυτό το άτομο. Αλλά ο έφηβός σας είναι απίθανο να είναι προετοιμασμένος να γίνει γονιός και θα πρέπει να ξέρει διάφορες μεθόδους, ώστε να αποφευχθεί η εγκυμοσύνη και να μειωθεί ο κίνδυνος των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Εφηβεία 411

20 Μιλώντας στους Εφήβους για το Σεξ Για να διδάξετε το παιδί σας σχετικά με το σεξ, είναι πιο αποτελεσματικό, αν κάνετε μία συνεχιζόμενη συζήτηση, που να έχει ξεκινήσει από την προσχολική και τη σχολική ηλικία. Κατά τη διάρκεια των εφηβικών χρόνων μπορεί να προκύψουν κάποια νέα θέματα: Ραντεβού. Ορισμένες ερωτήσεις που μπορεί να έχει ο έφηβός σας είναι: «Πότε μπορώ να αρχίσω να βγαίνω;» «Πώς θα ξέρω αν είμαι έτοιμος να κάνω σεξ;» «Το να μην κάνω σεξ με βοηθάει να κρατήσω το αγόρι ή το κορίτσι μου;» Αποχή. Ο έφηβός σας μπορεί να αναγκαστεί να κάνει σεξ λόγω πίεσης από τους συνομηλίκους, λόγω περιέργειας ή άλλων αιτιών. Πείτε στον έφηβό σας πως πολλοί έφηβοι αποφασίζουν να περιμένουν και πως υπάρχουν άλλοι τρόποι να εκδηλώσει τη στοργή του, μέχρι να νιώσει έτοιμος: στενές συζητήσεις, μεγάλοι περίπατοι κρατώντας τα χέρια, άκουσμα μουσικής και χορός, φίλημα, άγγιγμα, αγκαλιά. Βιασμός σε ραντεβού. Ο βιασμός κατά τη διάρκεια ραντεβού συμβαίνει, όταν κάποιος που ο έφηβός σας γνωρίζει τον ή την πιέζει για σεξουαλική δραστηριότητα. Εξηγήστε στα παιδιά σας πως όχι σημαίνει πάντα όχι. Πείτε επίσης στο παιδί σας πως η αποφυγή του αλκοόλ και των ναρκωτικών το βοηθάει να είναι λιγότερο ευάλωτο, ώστε να εμπλακεί σε βιασμό κατά το ραντεβού είτε ως θύμα είτε ως θύτης. Επιπρόσθετα, συζητήστε με τον έφηβό σας για τη χρήση φαρμάκων σε περίπτωση βιασμού σε ραντεβού. Σεξουαλικός προσανατολισμός. Πολλοί νέοι άνθρωποι αναρωτιούνται σε κάποιο βαθμό αν είναι γκέι, λεσβίες ή bisexual. Εξηγήστε στο παιδί σας πως είναι φυσιολογικό να αισθάνεται κάτι παραπάνω για μέλη του ίδιου φύλου και πως με το να έχει απλά αυτά τα αισθήματα δε σημαίνει πως είναι ομοφυλόφιλος ή bisexual. Επισημάνετε πως, αν ο έφηβός σας είναι γκέι, λεσβία ή bisexual, δε θα τον απορρίψετε. Σεξουαλικές φαντασιώσεις Η ονειροπόληση είναι ένα σημαντικό κομμάτι της εφηβείας, που μπορεί να παρέχει διέξοδο στις αυξανόμενες φαντασιώσεις. Πολλές ονειροπολήσεις έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο. Ο έφηβός σας μπορεί επίσης να έχει σεξουαλικές φαντασιώσεις τη νύχτα. Οι σεξουαλικές σκέψεις μπορεί να είναι υποθετικές εμπειρίες ή αναμνήσεις πραγματικών εμπειριών. Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν σεξουαλικές φαντασιώσεις. Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις μπορεί να είναι χρήσιμες ακόμα και στην ανάπτυξη της σεξουαλικής ταυτότητας, διότι επιτρέπουν την εξερεύνηση σεξουαλικών καταστάσεων που δε θα ήταν σωστό να πραγματοποιηθούν. Αυνανισμός Ο αυνανισμός είναι η διέγερση των γεννητικών οργάνων με σκοπό τη σωματική απόλαυση. Ορισμένοι έφηβοι νιώθουν ενοχές που αυνανίζονται λόγω παλαιών, αβάσιμων μύθων πως ο αυνανισμός, για παράδειγμα, θα σε οδηγήσει σε τύφλωση ή στην ανάπτυξη κονδυλωμάτων. Το παιδί σας μπορεί να έχει αρχίσει να αυνανίζεται πριν την εφηβεία. Ο αυνανισμός παρέχει στους εφήβους έναν τρόπο να διοχετεύσουν τη σεξουαλική τους ένταση, να προσφέρουν στους εαυτούς τους απόλαυση, να απολαύσουν τις σεξουαλικές τους φαντασιώσεις ή ακόμα και να αμβλύνουν τον παρορμητισμό τους να ενδώσουν σε ακατάλληλη σεξουαλική δραστηριότητα με άλλους. Εφόσον ο έφηβός σας δεν αυνανίζεται δημόσια, δεν υπάρχει κάτι ασυνήθιστο, επιβλαβές ή απαράδεκτο σχετικά με αυτή την τακτική. Ομοφυλοφιλία Ορισμένοι έφηβοι αναζητούν μέλη του δικού τους φύλου. Οι φανερά ομοφυλόφιλοι έφηβοι 412 ΜΕΡΟΣ II: Συνηθισμένες Παθήσεις και Ανησυχίες ανά Ηλικιακές Ομάδες