ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Transcript

1 ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Αλέξανδρος Οικονομόπουλος τ. Καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείου Κρήτης ΜΑΡΤΙΟΣ 2013

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΟΙΜΙΟ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1.0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός 1.2 Προβλέψεις και εφαρμογή ΠΕΣΔΑ Προβλέψεις ΠΕΣΔΑ Εφαρμογή ΠΕΣΔΑ και προσωρινή διαχείριση 1.3 Θέσεις δημιουργίας εγκαταστάσεων εδαφικής διάθεσης στο Ν. Μεσσηνίας 1.4 Μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων στο Ν. Μεσσηνίας ΜΟΛΑΚ Κινητή Μονάδα Επεξεργασίας ΑΣΑ Δεματοποιητές ΑΣΑ για προσωρινή αποθήκευση 1.5 Εκτίμηση ποσοτήτων και σύνθεσης απορριμμάτων 1.6 Σύνοψη και Συμπεράσματα 2.0 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 2.1 Επεξεργασία απορριμμάτων στη ΜΟΛΑΚ Αρχικός σχεδιασμός και λειτουργία του εργοστασίου Σημερινή κατάσταση και σχεδιαστικά χαρακτηριστικά εξοπλισμού Εναλλακτικοί τρόποι λειτουργίας Προϋποθέσεις επιτυχούς λειτουργίας Ένταξη της ΜΟΛΑΚ στα έργα του ΠΕΣΔΑ 2.2 Επεξεργασία απορριμμάτων σε κινητές εγκαταστάσεις 2.3 Δεματοποίηση απορριμμάτων σε τοπικές εγκαταστάσεις 2.4 Συζήτηση και συμπεράσματα 1

4 3.0 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ 3.1 Εισαγωγή 3.2 Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.3 Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.4 Θέση στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.5 Θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή δήμου Καλαμάτας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.6 Θέση στο λιγνιτωρυχείο ΔΕΗ 3.7 Συζήτηση και συμπέρασμα 4.0 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 4.1 Εισαγωγή 4.2 Εναλλακτικοί τρόποι εδαφικής διάθεσης και περιβαλλοντικά προβλήματα Χρήση ΧΥΤ «Προσωρινή» εδαφική απόθεση δεμάτων 4.3 Διαμόρφωση σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Σκοπιμότητα σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Ορθολογικά σχέδια προσωρινής διαχείρισης 4.4 Συζήτηση και συμπεράσματα ΒΙΒΙΟΓΡΑΦΙΑ 2

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΣΑ Αστικά Στερεά Απορρίμματα (οικιακού τύπου) ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Αρχή Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΜΑΚ Εργοστάσιο Μηχανικής Ανάκτησης και Κομποστοποίησης Ε.Σ.Δι.Σ.Α. Ενιαίος Σύνδεσμος Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων ΚΔΑΥ Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών ΜΟΛΑΚ Μονάδα Λιπασματοποίησης Απορριμμάτων Καλαμάτας ΜΠΕ Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΜΠΧ Μελέτη Πρόκρισης Χωροθέτησης ΟΕΔΑ Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΕΣΔΑ Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων ΠΚ Πολυτεχνείο Κρήτης ΠΠΕ Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΥΠΕΚΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής ΥΣ Υλικό Συσκευασίας ΦοΔΣΑ Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων ΦΠΑ Φόρος Προστιθέμενης Αξίας ΧΑΔΑ Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων ΧΔΑ Χώρος Διάθεσης Απορριμμάτων ΧΥΤ Χώρος Υγειονομικής Ταφής ΧΥΤΑ Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ΧΥΤΥ Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων GIS Geographic Information System (Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών) 3

6 ΠΡΟΟΙΜΙΟ Οι δήμοι στην περιφέρεια Πελοποννήσου αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα στη διαχείριση των απορριμμάτων τους. Στερούμενοι χώρους υγειονομικής ταφής, ο δήμος Καλαμάτας έχει αναθέσει σε ιδιώτες την απομάκρυνση των απορριμμάτων του, άλλοι δήμοι συνεχίζουν να χρησιμοποιούν ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης με ή χωρίς δεματοποίηση των απορριμμάτων και ο δήμος Τριπόλεως ευρίσκεται σε αδιέξοδο. Προβλήματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν έως ότου δημιουργηθούν τα έργα που προβλέπει το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ), ε- κτός εάν εντωμεταξύ εφαρμοστεί ένα αποδοτικό σχέδιο προσωρινής διαχείρισης. Λόγω των αντικειμενικών αυτών προβλημάτων, αλλά και των επερχόμενων προστίμων από την Ε.Ε., ο Ε.Σ.Δι.Σ.Α., ξεκίνησε την εφαρμογή ενός προσωρινού σχεδίου διαχείρισης, το οποίον αποσκοπεί στη δεματοποίηση των ΑΣΑ και στην «προσωρινή» εδαφική απόθεση των δεμάτων. Η πρώτη τοπική εγκατάσταση αυτού του τύπου λειτουργεί από το 2011 στην Πύλο, επειδή όμως δημιουργεί έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα και οχλήσεις (βλέπε ενότητα 4.2.2), σήμερα συζητείται και η εναλλακτική περίπτωση «επεξεργασίας» των απορριμμάτων σε κινητές εγκαταστάσεις και ακολούθως η διάθεση των δεματοποιημένων υπολειμμάτων. Συζητιέται επίσης η απόθεση των δεματοποιημένων ΑΣΑ, ή των δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας, σε κεντρικό χώρο, σε έναν από αυτούς που έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα. Βασικός υποψήφιος χώρος για την υποδοχή των δεματοποιημένων απορριμμάτων εμφανίζεται η θέση που έχει μελετηθεί στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας. Επίσημα όμως ο Ε.Σ.Δι.Σ.Α. αποφάσισε να αναθέσει την επιλογή του καταλληλότερου χώρου, από αυτούς που έχουν προταθεί από τις υφιστάμενες σχετικές μελέτες, σε ειδικούς του ΥΠΕΚΑ. Ο δήμος Οιχαλίας ζήτησε η επιλογή του χώρου και η αξιολόγηση της καταλληλότητάς του να γίνει από ανεξάρτητο ειδικό επιστήμονα, χωρίς όμως να γίνει αυτό αποδεκτό. Εν όψει των παραπάνω, ο δήμος Οιχαλίας προχώρησε στην ανάθεση μικρού έργου παροχής υπηρεσιών τεχνικού συμβούλου στο Ν. Στάππα, έμπειρο γεωλόγο, με κύριο αντικείμενο τη θεώρηση της γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής καταλληλότητας των θέσεων που έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα για δημιουργία ΧΥΤΑ, 4

7 αλλά και τη θεώρηση των δυνατοτήτων διάθεσης των δεματοποιημένων απορριμμάτων της Μεσσηνίας κατά την προσωρινή περίοδο. Παράλληλα, ο Δήμος Οιχαλίας ζήτησε και τη γνώμη του γράφοντα για τη συζητούμενη χρήση της θέσης στο Παλιοροβούνι ως χώρο απόθεσης δεματοποιημένων ΑΣΑ αρχικά και ως κεντρική ΟΕΔΑ στη συνέχεια. Ο γράφων, στα πλαίσια της κοινωνικής του προσφοράς, αποφάσισε να ασχοληθεί με το ευρύτερο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας κατά την κρίσιμη προσωρινή περίοδο, διότι το θέμα αυτό παρουσιάζει επιστημονικό και πρακτικό ενδιαφέρον για το νομό Μεσσηνίας αλλά και πολύ γενικότερα. Στα πλαίσια του παρόντος έργου πολύτιμή ήταν η συμβολή του Νίκου Στάππα σχετικά με τη διερεύνηση της γεωλογίας, υδρολογίας και υδρογεωλογίας των θέσεων εδαφικής διάθεσης που έχουν προταθεί από προηγούμενες μελέτες, αλλά και με την ανταλλαγή απόψεων για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων εδαφικής διάθεσης και προσωρινής διαχείρισης των ΑΣΑ. Πολύτιμη ήταν και η συμβολή τεχνοκρατών και ανθρώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες για το λόγο αυτό εκφράζονται στους ακόλουθους: Από το δήμο Οιχαλίας Φίλιππο Μπάμη, δήμαρχο Οιχαλίας, Ηλία Ντονά, αντιδήμαρχο Οιχαλίας, Φίλο Λεωνίδα, αντιδήμαρχο Οιχαλίας, Γυπαντίδη Σοφιανό, Ειδικό Σύμβουλο, δήμου Οιχαλίας, Ηλιάδη Στέλιο, πολιτικό μηχανικό, δήμου Οιχαλίας, Καλυβιώτη Μαρία, γεωλόγο, δήμου Οιχαλίας. Από την ENVITEC Α.Ε. Δρακόπουλο Χρήστο, πρόεδρο ENVITEC Α.Ε., Καλογερόπουλο Παναγιώτη, διευθύνοντα σύμβουλο ENVITEC Α.Ε., Μύρκου Κατερίνα, μηχανικό περιβάλλοντος, στέλεχος ENVITEC Α.Ε. Από το δήμο Καλαμάτας Νίκα Παναγιώτη, δήμαρχο Καλαμάτας, Παπαδόπουλο Ιωάννη, χημικό, προϊστάμενο διεύθυνσης διαχείρισης απορριμμάτων και οχημάτων, Γιαννοπούλου Κοκκωνία, χημικό μηχανικό, προϊστάμενη τμήματος ανακύκλωσης, Γεωργακίλα Δημήτριο, ηλεκτρολόγο μηχανικό Τ.Ε., προϊστάμενο τμήματος οχημάτων, Μάλαμα Γεώργιο, εργοδηγό, προϊστάμενο τμήματος αποκομιδής. Από τη ΔΕΔΙΣΑ Χανίων Πατεράκη Κώστα, μηχανολόγο μηχανικό, αναπληρωτή γενικό διευθυντή Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α. Α.Ε. και διευθυντή Ε.Μ.Α.Κ. ΧΑΝΙΩΝ. 5

8 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο του παρόντος έργου είναι η προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας, μέχρις ότου κατασκευαστούν τα έργα του ΠΕΣΔΑ. Ο νομός Μεσσηνίας αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα στη διαχείριση των απορριμμάτων του διότι δεν διαθέτει ΧΥΤΑ, δεν μπορεί να σταματήσει τη χρήση των ΧΑΔΑ και να τους αποκαταστήσει και αναμένει ως εκ τούτου δαπανηρά πρόστιμα από Ε.Ε.. Για τη διαμόρφωση εναλλακτικών σχεδίων προσωρινής διαχείρισης, εξετάστηκαν κατ αρχήν οι δυνατότητες επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης των απορριμμάτων που διαθέτει ο νομός. Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας, συλλέχθηκαν πληροφορίες για την υφιστάμενη Μονάδα Λιπασματοποίησης Καλαμάτας (ΜΟΛΑΚ), την κινητή μονάδα επεξεργασίας που λειτούργησε για μερικούς μήνες στη θέση Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας, καθώς και για την εγκατάσταση δεματοποίησης και εδαφικής απόθεσης ΑΣΑ, που λειτουργεί από το 2011 στο δήμο Πύλου Νέστορος. Πραγματοποιήθηκαν επίσης επισκέψεις στις δύο πρώτες εγκαταστάσεις. Τα σχετικά ευρήματα περιγράφονται στο Κεφάλαιο 2 και συνοψίζονται ως ακολούθως: Η ΜΟΛΑΚ λειτούργησε από το 1997 έως το 2002 και έκτοτε αργεί, παρότι συντηρήθηκε και επεκτάθηκε και ήταν έτοιμη προς επαναλειτουργία το Σήμερα μπορεί να τεθεί σύντομα σε λειτουργία και με τις λειτουργικές τροποποιήσεις που προτείνονται στην ενότητα 2.1, να επεξεργαστεί σχεδόν το σύνολο των σύμμεικτων απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας. Οι κινητές μονάδες, σαν αυτή που λειτούργησε στη Μαραθόλακκα, έχουν ελαφρά κατασκευή και δεν μπορούν να θεωρηθούν ως υποκατάστατα των σταθερών, θα μπορούσαν όμως να επεξεργαστούν τις περιορισμένες ποσότητες των σύμμεικτων απορριμμάτων που ενδεχομένως αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ. Δεματοποίηση μπορεί να γίνει στον μεγάλης δυναμικότητας δεματοποιητή της ΜΟ- ΛΑΚ ή/και σε τοπικούς δεματοποιητές. Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων εδαφικής διάθεσης, συλλέχθηκαν πληροφορίες, εξετάστηκαν οι διαθέσιμες σχετικές μελέτες, πραγματοποιήθηκε επιτόπια επίσκεψη στις θέσεις που πρότειναν οι παραπάνω μελέτες και ελήφθη υπόψη μια πρόσφατη γεωλογική, υδρολογική και υδρογεωλογική πραγματογνωμοσύνη. Τα σχετικά ευρήματα περιγράφονται στο Κεφάλαιο 3 και συνοψίζονται ως ακολούθως: Από υφιστάμενες μελέτες έχουν υποδειχθεί οι ακόλουθες θέσεις: Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ 6

9 Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ Θέση στη Μαραθόλακκα δήμου Καλαμάτας για προσωρινή εγκατάσταση δεματοποιητή ή κινητής μονάδας επεξεργασίας και απόθεση δεμάτων. Θέση στο λατομείο Ι. Κάρτωνα του δήμου Καλαμάτας για απόθεση δεμάτων. Από τις θέσεις αυτές, καμία δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ ή για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ (βλέπε ενότητες 3.2 έως 3.5). Καταχρηστικά, μέρος των δεματοποιημένων υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ θα μπορούσαν να αποτεθούν «προσωρινά» στις δύο τελευταίες. Η μόνη γνωστή και ιδιαίτερα κατάλληλη θέση για ΧΥΤΑ, ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ, εντός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, στην οποία υπάγεται σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ και η Μεσσηνία. Η θέση αυτή παρέχει ιδιαίτερες δυνατότητες, οι οποίες επιτρέπουν ταχύτατη κατασκευή του ΧΥΤΑ, ενότητα 3.6. Από τη θεώρηση των παραπάνω δυνατοτήτων επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης, διαμορφώνονται στο Κεφάλαιο 4 όλα τα διαθέσιμα εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης, τα οποία, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα ή μη της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, είναι κατά σειρά προτεραιότητας τα ακόλουθα: Διαθεσιμότητα και ΜΟΛΑΚ και ΧΥΤΑ λιγνιτωρυχείων: Επεξεργασία απορριμμάτων στη ΜΟΛΑΚ και των τυχόν ποσοτήτων που αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ σε κινητή μονάδα επεξεργασίας. Διάθεση των υπολειμμάτων επεξεργασίας στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ μόλις 17 στρεμμάτων. Διαθεσιμότητας μόνο της ΜΟΛΑΚ: Επεξεργασία των απορριμμάτων όπως παραπάνω και επιπλέον δεματοποίηση υπολειμμάτων. Κατανομή δεμάτων στους δήμους, ανάλογα με ποσότητες α- πορριμμάτων που παράγουν. Οι δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους. Διαθεσιμότητας μόνο του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Διάθεση των ΑΣΑ στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ μόλις 30 στρεμμάτων. Μη διαθεσιμότητα αμφοτέρων, και ΜΟΛΑΚ και ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Λύση Α (προτιμητέα περιβαλλοντικά): Επεξεργασία ΑΣΑ και δεματοποίηση υ- πολειμμάτων σε κινητές μονάδες επεξεργασίας. Λύση Β (απευκταία περιβαλλοντικά): Δεματοποίηση ΑΣΑ στο δεματοποιητή της ΜΟΛΑΚ ή/και σε τοπικούς κινητούς δεματοποιητές. Σε αμφότερες τις παραπάνω περιπτώσεις, κατανομή των δεμάτων στους δήμους, ανάλογα με ποσότητες ΑΣΑ που παράγουν. Οι δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους. Συμπερασματικά, ο νομός Μεσσηνίας ευρίσκεται σήμερα σε αδιέξοδο, αν και υπάρχουν περισσότερες από μια άμεσα εφαρμόσιμες, περιβαλλοντικά ορθές και χαμηλού κόστους λύσεις. 7

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή Αντικείμενο του παρόντος έργου είναι η διαχείρισης των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας κατά την προσωρινή περίοδο, δηλαδή μέχρις ότου κατασκευαστούν και λειτουργήσουν τα έργα που προβλέπει το ΠΕΣΔΑ. Κατά την περίοδο αυτή η διαχείριση των απορριμμάτων γίνεται ανά νομό, παρότι, σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ, η περιφέρεια έχει χωριστεί σε 3 διαχειριστικές ενότητες. Ο νομός Μεσσηνίας αντιμετωπίζει οξύτατο πρόβλημα στη διαχείριση των απορριμμάτων του διότι, όχι μόνο δεν διαθέτει ΧΥΤΑ, αλλά δεν έχει καν καταφέρει να εντοπίσει κατάλληλη θέση για δημιουργία ΧΥΤΑ. Οι συνθήκες αυτές καθιστούν αδύνατη τη διακοπή της χρήσης των ΧΑΔΑ και την αποκατάστασή τους και για το λόγο αυτό αναμένονται δαπανηρά πρόστιμα από την Ε.Ε.. Επειδή τα υπό θεώρηση σχέδια δεν δημιουργούν προοπτικές επίλυσης (βλέπε ενότητα 4.3.1), τα υφιστάμενα προβλήματα διαχείρισης θα συνεχίσουν πιθανότατα να υπάρχουν μέχρις ότου δημιουργηθούν τα έργα που προβλέπει το ΠΕΣΔΑ, εκτός εάν εντωμεταξύ καταστεί δυνατή η διαμόρφωση και η εφαρμογή ενός αποδοτικού σχεδίου προσωρινής διαχείρισης. Εν όψει των παραπάνω προβλημάτων, η παρούσα εργασία έθεσε ως στόχο την α- νάλυση του προβλήματος της προσωρινής διαχείρισης, με θεώρηση των υφιστάμενων δυνατοτήτων επεξεργασίας και διάθεσης ΑΣΑ, καθώς και τη σύνθεση ορθολογικών λύσεων. Ένα σχέδιο προσωρινής διαχείρισης, για να είναι αποδεκτό, θα πρέπει τουλάχιστον, να μπορεί να εφαρμοστεί γρήγορα, να αποτρέπει τα επερχόμενα δαπανηρά πρόστιμα από την Ε.Ε. και να καλύπτει τις διαχειριστικές ανάγκες του νομού για μια τριετία (μέχρις ότου δημιουργηθούν τα έργα που προβλέπει το ΠΕΣΔΑ). Δυνατότητες επεξεργασίας Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας και δεματοποίησης των απορριμμάτων, συλλέχθηκαν πληροφορίες για την υφιστάμενη Μονάδα Λιπασματοποίησης Καλαμάτας (ΜΟΛΑΚ), την κινητή μονάδα επεξεργασίας που λειτούργησε για μερικούς μήνες στη θέση Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας, καθώς και την ε- γκατάσταση δεματοποίησης και εδαφικής απόθεσης ΑΣΑ που λειτουργεί από το 2011 στο δήμο Πύλου Νέστορος. Πραγματοποιήθηκαν επίσης επισκέψεις στη ΜΟΛΑΚ και σε ό,τι έχει απομείνει από τη μονάδα κινητής επεξεργασίας στη Μαραθόλακκα. Στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται τα ευρήματα και οι προτάσεις από την εργασία αυτή, τα οποία μπορούν επιγραμματικά να συνοψιστούν ως ακολούθως: 8

11 Η ΜΟΛΑΚ λειτούργησε από το 1997 έως το 2002 και έκτοτε αργεί, παρότι συντηρήθηκε και επεκτάθηκε και ήταν έτοιμη προς επαναλειτουργία το Σήμερα το εργοστάσιο μπορεί να τεθεί σύντομα σε λειτουργία και με τις λειτουργικές τροποποιήσεις που προτείνονται στην ενότητα 2.1, να επεξεργαστεί σχεδόν το σύνολο των σύμμεικτων απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας. Μια κινητή μονάδα επεξεργασίας λειτούργησε για λίγους μήνες του 2011 στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας με προβληματικό κατά τα φαινόμενα τρόπο και καταστράφηκε από πυρκαγιά. Οι κινητές μονάδες μπορούν να εγκατασταθούν και να λειτουργήσουν γρήγορα, έχουν όμως ελαφρά κατασκευή και φαίνονται πιο κατάλληλες για εξυπηρέτηση μικρών περιοχών παρά μεγάλων δήμων. Στην περίπτωση του νομού Μεσσηνίας, μια κινητή μονάδα θα μπορούσε ενδεχομένως να επεξεργαστεί, υπό τις λειτουργικές προϋποθέσεις που αναφέρονται στην ενότητα 2.2, τις ποσότητες των σύμμεικτων απορριμμάτων που αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ. Δεματοποίηση μπορεί να γίνει στον μεγάλης δυναμικότητας δεματοποιητή της ΜΟ- ΛΑΚ ή/και σε τοπικούς δεματοποιητές. Δυνατότητες εδαφικής διάθεσης Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων εδαφικής διάθεσης, συλλέχθηκαν πληροφορίες, εξετάστηκαν οι μελέτες που έχουν εκπονηθεί για το σκοπό αυτό, πραγματοποιήθηκε επιτόπια επίσκεψη σε όλες τις θέσεις που προτάθηκαν από τις παραπάνω μελέτες και ελήφθησαν υπόψη τα αποτελέσματα της πρόσφατης γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής πραγματογνωμοσύνης του γεωλόγου Ν. Στάππα για τις θέσεις αυτές. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζονται τα ευρήματα και τα συμπεράσματα από την εργασία αυτή, τα οποία μπορούν επιγραμματικά να συνοψιστούν ως ακολούθως: Από υφιστάμενες μελέτες έχουν υποδειχθεί οι ακόλουθες θέσεις για εδαφική διάθεση των απορριμμάτων: Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ Θέση στη Μαραθόλακκα δήμου Καλαμάτας για προσωρινή εγκατάσταση δεματοποιητή ή κινητής μονάδας επεξεργασίας και απόθεση δεμάτων. Θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα του δήμου Καλαμάτας για απόθεση δεμάτων. Από τις θέσεις αυτές, καμία δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ ή για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ (βλέπε ενότητες 3.2 έως 3.5). Καταχρηστικά, μέρος των δεματοποιημένων υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ της Μεσσηνίας θα μπορούσαν να αποτεθούν «προσωρινά» στις θέσεις στη Μαραθόλακκα και στο α- νενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα της Πολιανής του δήμου Καλαμάτας. Η μόνη γνωστή και ιδιαίτερα κατάλληλη θέση για δημιουργία ΧΥΤΑ, ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, εντός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, στην οποία υπάγεται σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ και η Μεσσηνία. Η θέση αυτή παρέχει ιδιαί- 9

12 τερες δυνατότητες, οι οποίες επιτρέπουν ταχύτατη κατασκευή και λειτουργία του ΧΥΤΑ (βλέπε ενότητα 3.6). Διαμόρφωση σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Για τη διαμόρφωση ορθολογικών σχεδίων προσωρινής διαχείρισης αξιολογήθηκαν κατ αρχήν οι εναλλακτικοί τρόποι εδαφικής διάθεσης των απορριμμάτων και εξήχθησαν τα συμπεράσματα ότι τα ΑΣΑ και τα υπολείμματα από την επεξεργασία τους: Μπορούν, είτε να διατεθούν απ ευθείας σε ΧΥΤ (βέλτιστη περίπτωση), είτε να δεματοποιηθούν και τα δέματά τους να αποτεθούν «προσωρινά» 1 στο έδαφος (αποτροπή προστίμων από την Ε.Ε.) Δεν μπορούν να διατεθούν σε ΧΑΔΑ (λόγος επιβολής προστίμων από Ε.Ε.) και δεν είναι ορθολογικό να δεματοποιηθούν και τα δέματα να διατεθούν σε ΧΥΤ (κόστος δεματοποίησης και παρεμπόδιση διεργασιών βιοσταθεροποίησης). Τα εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης προκύπτουν από τη θεώρηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης, καθώς και της καταλληλότητας των εναλλακτικών τρόπων διάθεσης. Τα σχέδια αυτά, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα ή μη της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, είναι κατά σειρά προτεραιότητας τα ακόλουθα: Σε περίπτωση διαθεσιμότητας αμφοτέρων, της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Επεξεργασία των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας στη ΜΟΛΑΚ 2 και των τυχόν ποσοτήτων που αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ σε κινητή μονάδα επεξεργασίας σε απόμακρο από τη ΜΟΛΑΚ δήμο (π.χ. Τριφυλίας) για μείωση του κόστους μεταφοράς των απορριμμάτων του. Διάθεση των υπολειμμάτων επεξεργασίας στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ 17 στρεμμάτων. Σε περίπτωση διαθεσιμότητας μόνο της ΜΟΛΑΚ, δίχως του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: 1 Προσωρινή απόθεση δεμάτων δεν υφίσταται στην πράξη διότι η άμορφη μάζα, η οποία προκύπτει από τη διάλυση των δεμάτων, δεν μετακινείται σε χώρους ΧΥΤΑ. Απλά, μετά το πέρας της λειτουργίας γίνεται «αποκατάσταση» του χώρου απόθεσης με επιφανειακή κάλυψη και στεγανοποίηση, όπως και στις περιπτώσεις των ΧΑΔΑ. Η «προσωρινή» εδαφική απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ συνιστά έναν από τους χειρότερους τρόπους διαχείρισης. Πράγματι, το περιεχόμενο των δεμάτων συρρικνώνεται γρήγορα λόγω βιοδιάσπασης και, σταδιακά, τα απορρίμματα και τα πλαστικά τους περιβλήματα μετατρέπονται σε άμορφη μάζα δημιουργώντας διασταλάγματα, οσμές, εκλύσεις μεθανίου που συνεπάγονται κινδύνους πυρκαγιών και διασπορές απορριμμάτων από τους ανέμους. Η μέθοδος αυτή είναι χειρότερη και από τη διάθεση των απορριμμάτων σε ΧΑΔΑ, αποτρέπει όμως τα πρόστιμα από την Ε.Ε.. Η «προσωρινή» εδαφική απόθεση δεματοποιημένων υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ δημιουργεί πολύ μικρότερα προβλήματα (τα δέματα περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο αδρανή) και θα μπορούσε να είναι υπό όρους αποδεκτή κατά την προσωρινή περίοδο. 2 Η ΜΟΛΑΚ έχει σχεδιαστεί για επεξεργασία μέρους μόνο των σημερινών απορριμμάτων της Μεσσηνίας και δίχως ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών. Για αμφότερα όμως τα θέματα διαμορφώθηκαν άμεσα εφαρμόσιμες και οικονομικά πρόσφορες λύσεις, οι οποίες σκιαγραφούνται στην ενότητα

13 Επεξεργασία των απορριμμάτων όπως παραπάνω. Στην παρούσα περίπτωση όμως, όπου δεν υπάρχει ΧΥΤΑ, τα υπολείμματα της επεξεργασίας δεματοποιούνται, έτσι ώστε να μπορούν να αποτεθούν εδαφικά δίχως πρόστιμο από την Ε.Ε.. Κατανομή δεμάτων στους δήμους, ανάλογα με τις ποσότητες ΑΣΑ που παράγουν. Οι δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους. Σε περίπτωση διαθεσιμότητας μόνο του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Διάθεση των ΑΣΑ στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ 30 στρεμμάτων. Σε περίπτωση μη διαθεσιμότητας αμφοτέρων, της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Λύση Α (προτιμητέα περιβαλλοντικά): Επεξεργασία ΑΣΑ νομού Μεσσηνίας και δεματοποίηση υπολειμμάτων σε κινητές μονάδες, υπό τις λειτουργικές προϋποθέσεις που αναφέρονται στην ενότητα 2.2. Λύση Β (απευκταία περιβαλλοντικά): Δεματοποίηση ΑΣΑ στο δεματοποιητή μεγάλης δυναμικότητας της ΜΟΛΑΚ ή/και σε τοπικούς κινητούς δεματοποιητές. Σε αμφότερες τις παραπάνω περιπτώσεις, κατανομή των δεμάτων στους δήμους, ανάλογα με ποσότητες ΑΣΑ που παράγουν. Οι δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους. Συμπεράσματα και συζήτηση Το σχέδιο που έχει μεγαλύτερες πιθανότητες εφαρμογής είναι αυτό που προκύπτει από τη διαθεσιμότητα μόνο της ΜΟΛΑΚ. Τούτο επιτρέπει στο νομό Μεσσηνίας πλήρη επεξεργασία του συνόλου των σύμμεικτων απορρίμματά του, είναι άμεσα ε- φαρμόσιμο, έχει μικρό κόστος 3 και είναι, σε επίπεδο νομού, το περισσότερο κοινωνικά αποδεκτό. Αποτελεί κατά συνέπεια μια ορθολογική λύση στο διαχειριστικό α- διέξοδο που αντιμετωπίζει ο νομός Μεσσηνίας. Εν όψει των παραπάνω δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί η συνέχιση του καθεστώτος αργίας της ΜΟΛΑΚ και η προώθηση της επεξεργασίας των απορριμμάτων από κινητές μονάδες. Η χρήση των κινητών μονάδων θα ήταν λογικό να περιοριστεί σε όσες τυχόν ποσότητες σύμμεικτων ΑΣΑ του νομού Μεσσηνίας αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ. Η διαθεσιμότητα του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων ολοκληρώνει και βελτιώνει την παραπάνω λύση, ενώ δημιουργεί πρόσθετες δυνατότητες προσωρινής διαχείρισης. Η περιφέρεια θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με το δήμο Μεγαλόπολης για τη δη- 3 Η ΜΟΛΑΚ μπορεί να παρέχει πλήρη επεξεργασία (μηχανικό διαχωρισμό, ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών και κομποστοποίηση οργανικών με μικρό κόστος λειτουργίας (βλέπε ενότητα 2.1). 11

14 μιουργία του ΧΥΤΑ με πιθανότητα συναίνεσης δεδομένου ότι ο ΧΥΤΑ είναι μικρός (έχει έκταση 13 ή 30 στρεμμάτων, ενότητα 4.3.2), η λειτουργία του είναι προσωρινή, οι οχλήσεις μηδαμινές και η δυνατότητα αντισταθμιστικών οφελών είναι πολύ μεγάλη ( /έτος σε περίπτωση διάθεσης των υπολειμμάτων επεξεργασίας ή /έτος σε περίπτωση διάθεσης των ΑΣΑ, ενότητα 4.4). Συμπερασματικά, ο νομός Μεσσηνίας ευρίσκεται σήμερα σε αδιέξοδο, αν και υπάρχουν περισσότερες από μια άμεσα εφαρμόσιμες, περιβαλλοντικά ορθές και χαμηλού κόστους λύσεις. 12

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.1 Σκοπός 1.2 Προβλέψεις και εφαρμογή ΠΕΣΔΑ Προβλέψεις ΠΕΣΔΑ Εφαρμογή ΠΕΣΔΑ και προσωρινή διαχείριση 1.3 Θέσεις δημιουργίας κεντρικής ΟΕΔΑ στο Ν. Μεσσηνίας 1.4 Μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων στο Ν. Μεσσηνίας ΜΟΛΑΚ Κινητή Μονάδα Επεξεργασίας ΑΣΑ Δεματοποιητές ΑΣΑ για προσωρινή αποθήκευση 1.5 Εκτίμηση ποσοτήτων και σύνθεσης απορριμμάτων 1.6 Σύνοψη και Συμπεράσματα 13

16 1.1 Σκοπός Στο παρών Κεφάλαιο γίνεται μια συνοπτική περιγραφή των στοιχείων που ήταν διαθέσιμα στο ξεκίνημα της παρούσας εργασίας για τη διαχείριση των απορριμμάτων της Πελοποννήσου και ειδικότερα του Ν. Μεσσηνίας. Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι η σκιαγράφηση των προβλεπόμενων δράσεων από το υφιστάμενο ΠΕΣ- ΔΑ και η εκτίμηση του χρόνου εφαρμογής τους. Επίσης, η κατανόηση του σημερινού προβλήματος διαχείρισης και η διερεύνηση της διαθεσιμότητας μέσων (χώρων, ε- γκαταστάσεων κτλ.) που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αντιμετώπισή του. 1.2 Προβλέψεις ΠΕΣΔΑ και προσωρινή διαχείριση Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το πρώτο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Πελοποννήσου εγκρίθηκε το 2005 και επικαιροποιήθηκε το Προβλέψεις ΠΕΣΔΑ Βασικά χαρακτηριστικά του ΠΕΣΔΑ Πελοποννήσου σε σχέση με τα οικιακού τύπου απορρίμματα είναι τα ακόλουθα: Ορισμός διαχειριστικών ενοτήτων: Το ΠΕΣΔΑ ορίζει τρεις διαχειριστικές ενότητες, σύμφωνα με τα χάρτη της Εικόνας Ο Νομός Μεσσηνίας, μαζί με τους Δήμους Μεγαλόπολης και Γορτυνίας υπάγονται στη 2 η διαχειριστική ενότητα. Σε κάθε διαχειριστική ενότητα προβλέπεται η δημιουργία μιας κεντρικής ΟΕΔΑ με εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ΧΥΤΥ. Ορισμός ΟΕΔΑ: Οι χώροι δημιουργίας των κεντρικών ΟΕΔΑ δεν ορίζονται. Ειδικά όμως για τη 2 η διαχειριστική ενότητα, φωτογραφίζεται εμμέσως η θέση στο Παλιοροβούνι (βλέπε π.χ. Χάρτη Εικόνας 1.2-1). Ορισμός τεχνολογιών επεξεργασίας: Οι τεχνολογίες επεξεργασίας δεν ορίζονται. Για κάθε διαχειριστική ενότητα προβλέπεται γενικά και αόριστα η δημιουργία μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων με/ή χωρίς μονάδα καύσης. Τα παραπάνω αφήνουν ανοιχτή τη δυνατότητα χωροθέτησης μονάδας καύσης στην ΟΕΔΑ της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, ενδεχομένως για το σύνολο των δευτερογενών καυσίμων ή/και των απορριμμάτων της Περιφέρειας. 14

17 Εικόνα Χάρτης διαχειριστικών ενοτήτων Περιφέρειας Πελοποννήσου (Πηγή: ΕΠΕΜ, 2010) Εφαρμογή ΠΕΣΔΑ και προσωρινή διαχείριση Η Περιφέρεια Πελοποννήσου ευρίσκεται στο στάδιο διαβούλευσης με ενδιαφερόμενα σχήματα αναδόχων για την ανάθεση των έργων διαχείρισης απορριμμάτων. Ανάμεσα στα θέματα που συζητούνται είναι η εύρεση θέσεων επεξεργασίας και διάθεσης των απορριμμάτων με ευθύνη των αναδόχων. Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία επιλογής αναδόχων, αντιμετώπισης τυχόν ενστάσεων, ανάθεσης των έργων και κατασκευής αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον 3 χρόνια και πιθανά πολύ περισσότερο. Η περιφέρεια δεν έχει εξασφαλίσει χώρους για την υγειονομική ταφή τους. Για το λόγο αυτό οι δήμοι αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα και έχουν ανάγκη για άμεση εφαρμογή ενός προσωρινού σχεδίου διαχείρισης, μέχρις ότου υλοποιηθούν τα έργα 15

18 του ΠΕΣΔΑ. Πρόσθετος σημαντικός λόγος για την εφαρμογή ενός προσωρινού σχεδίου είναι η αποφυγή δαπανηρών προστίμων από την Ε.Ε. σε περίπτωση όπου η περιφέρεια συνεχίζει να διαθέτει τα απορρίμματά της σε ΧΑΔΑ και να μην αποκαθιστά τους παλαιούς. Τίθεται επομένως επιτακτικό πρόβλημα ταχείας διαμόρφωσης και εφαρμογής ενός σχεδίου προσωρινής διαχείρισης των απορριμμάτων. Με βάση τα προαναφερθέντα, ο σχεδιασμός αυτός θα πρέπει να είναι γρήγορα εφαρμόσιμος, να έχει χρονικό ορίζοντα τριών τουλάχιστον ετών και να αποτρέπει να πρόστιμα της Ε.Ε.. Το σχέδιο που έχει προωθήσει μέχρι σήμερα η περιφέρεια για την προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων συνίσταται στη δεματοποίηση των ακατέργαστων ΑΣΑ και στην «προσωρινή» εναποθήκευση των δεμάτων σε ανοιχτούς χώρους. Τούτο αποτρέπει για κάποιο λόγο τα πρόστιμα από την Ε.Ε., αποτελεί όμως από περιβαλλοντική άποψη έναν από τους χειρότερους τρόπους διαχείρισης (βλέπε ενότητα 4.2.2). Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη των αρμόδιων υπηρεσιών, η προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων θα πρέπει να γίνει ανά νομό και όχι ανά διαχειριστική ενότητα. 1.3 Θέσεις δημιουργίας εγκαταστάσεων εδαφικής διάθεσης στο Ν. Μεσσηνίας Οι θέσεις για δημιουργία ΧΥΤΑ ή/και χώρων απόθεσης δεματοποιημένων απορριμμάτων που συζητούνται σήμερα στο νομό Μεσσηνίας έχουν προκύψει από σχετικές μελέτες και, κατά χρονολογική σειρά, είναι οι ακόλουθες: Θέση Βαλτύ στο Δήμο Μεσσήνης για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τη θέση αυτή εκπονήθηκε το 1999 (Οικονομίδης και Συνεργάτες, 1999). Σήμερα δεν υφίσταται αδειοδότηση σε ισχύ. Θέση Παλιοροβούνι στο Δήμο Οιχαλίας για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την εν λόγω θέση ολοκληρώθηκε το 2009 (EN- VIRONPLAN, ΕΠΕΜ κ.α., 2009), αλλά δεν έχουν εκδοθεί περιβαλλοντικοί όροι, πιθανά επειδή η προτεινόμενη θέση ευρίσκεται σε αναδασωτέα περιοχή. Θέσεις στη Μαραθόλακκα και στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή του δήμου Καλαμάτας. Για τις θέσεις αυτές εκπονήθηκαν μελέτες το 2009 (Μίσσα, 2009) και το 2011 (Χατζηελευθερίου, 2011) με αντικείμενο, αρχικά μεν τη δεματοποίηση των ΑΣΑ και την απόθεση των δεμάτων, στη συνέχεια δε την ε- γκατάσταση κινητής μονάδας επεξεργασίας των ΑΣΑ και την απόθεσης δεμάτων. Η αδειοδότηση, η οποία χορηγήθηκε τον Ιούνιο του 2011, προέβλεπε δοκιμαστική εγκατάσταση κινητής μονάδας επεξεργασίας και προσωρινή αποθήκευση ΑΣΑ. 16

19 Σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων, στις σχετικές με τους χώρους διάθεσης διαβουλεύσεις αναφέρεται ενίοτε και η θέση «Αετός». Πλην όμως η θέση αυτή δεν φαίνεται να έχει υποδειχθεί από κάποια μελέτη. 1.4 Μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων στο Ν. Μεσσηνίας Στο Ν. Μεσσηνίας υπάρχει η Μονάδα Λιπασματοποίησης Καλαμάτας (ΜΟΛΑΚ), σε αργία από το 2002, μια κινητή μονάδα εγκατάσταση επεξεργασίας, η οποία λειτούργησε για μερικούς μήνες και καταστράφηκε από πυρκαγιά, ενώ ευρίσκεται σε λειτουργία μια μονάδα δεματοποίησης ΑΣΑ και προσωρινής απόθεσης δεμάτων στην Πύλο. Βιβλιογραφικές, δημοσιογραφικές και άλλες πηγές αναφέρουν τα ακόλουθα σχετικά: ΜΟΛΑΚ Το εργοστάσιο ευρίσκεται στην περιοχή «Μπουρνιάς», δίπλα στη μονάδα επεξεργασίας Λυμάτων, σε απόσταση 5 χιλιομέτρων δυτικά της πόλης της Καλαμάτας. Το εργοστάσιο τέθηκε σε λειτουργία τον Ιούνιο του 1997 και λειτούργησε έως τον Δεκέμβριο του Έκτοτε αργεί. Η επεξεργασία έχει ως βασικό σκοπό το μηχανικό διαχωρισμό σιδηρούχων υλικών με χρήση ηλεκτρομαγνήτη και του οργανικού κλάσματος με κόσκινο, καθώς και τη βιοσταθεροποίησή και εξευγενισμό του τελευταίου. Το εργοστάσιο έχει τη δυνατότητα συν-επεξεργασίας 80 t/ημέρα ή 400 t/εβδομάδα σύμμεικτων απορριμμάτων αστικού τύπου και βιοσταθεροποιημένης λάσπης βιολογικού καθαρισμού σε αναλογία έως 8 προς Κινητή Μονάδα Επεξεργασίας ΑΣΑ Στη θέση Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας λειτούργησε για διάστημα λίγων μηνών κινητή μονάδα επεξεργασίας. Η μονάδα αυτή έχει, σύμφωνα με τη σχετική ΜΠΕ (Χατζηελευθερίου, 2011) δυναμικότητα t/y ΑΣΑ και περιλαμβάνει συστήματα τεμαχισμού, μηχανικού διαχωρισμού με περιστρεφόμενο τύμπανο, χειρωνακτικής ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών, κομποστοποίησης οργανικών σε υ- παίθριους αεριζόμενους σάκους, καθώς και δεματοποίησης υπολειμμάτων και ανακυκλώσιμων υλικών. Για τον τρόπο λειτουργίας της μονάδας αυτής υπάρχουν αντιφατικές γνώμες, φαίνεται όμως ότι υπήρξαν προβλήματα και οχλήσεις. Η μονάδα καταστράφηκε από πυρκαγιά από άγνωστους δράστες. 17

20 1.4.3 Δεματοποιητές ΑΣΑ για προσωρινή αποθήκευση Η πρώτη υπαίθρια εγκατάσταση δεματοποίησης ΑΣΑ και «προσωρινής» απόθεσης δεμάτων στη Μεσσηνία ξεκίνησε τη λειτουργία της το Σεπτέμβριο του 2011, στη θέση «Άγιος Νικόλαος» της Πύλου σε έκταση 45 στρεμμάτων. Η μονάδα αυτή δεματοποιεί τη απορρίμματα του δήμου Πύλου-Νέστορος, η ποσότητα των οποίων προσεγγίζει τους t/y (βλέπε ενότητα 1.5 παρακάτω). Στην περιφέρεια Πελοποννήσου λειτουργούν άλλες δύο εγκαταστάσεις δεματοποίησης / απόθεσης δεμάτων, στο Κρανίδι και στον Πύργο Ηλείας. Από τη λειτουργία των μονάδων αυτών έχουν αναφερθεί έντονες οσμές σε μεγάλη έκταση και έχουν δημιουργηθεί δυναμικές αντιδράσεις των κατοίκων. Πρόσφατα εκδηλώθηκε και πυρκαγιά στη μονάδα του Κρανιδίου λόγω αυτανάφλεξης. 1.5 Εκτίμηση ποσοτήτων και σύνθεσης απορριμμάτων Αναλυτικά στοιχεία ποσοτήτων και πρόσφατες μετρήσεις σύνθεσης των απορριμμάτων δεν φαίνεται να υπάρχουν σε επίπεδο δήμων, αλλά ούτε και σε επίπεδο νομών ή περιφέρειας. Κατά συνέπεια, οι ποσότητες και η σύνθεση των ΑΣΑ μπορούν μόνο κατά προσέγγιση να εκτιμηθούν. Ο Πίνακας συνοψίζει τα διαθέσιμα στοιχεία για τις ποσότητες των απορριμμάτων που παράγονται στη Μεσσηνία. Στην 2 η στήλη του Πίνακα εμφανίζονται οι εκτιμήσεις της μελέτης επικαιροποίησης του ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010) και στην 3 η στήλη τα αποτελέσματα από μοντέλο του Πολυτεχνείου Κρήτης (Π.Κ.) (Economopoulos et al., 2008), το οποίον εκτιμά τις παραγόμενες ποσότητες ως συνάρτηση του μεγέθους του οικισμού, καθώς και στατιστικών στοιχείων, διαθέσιμων από την ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη της περιοχής. Οι παρεχόμενες ποσότητες περιλαμβάνουν και τα απορρίμματα από τους εποχιακούς επισκέπτες. Οι προβλέψεις του μοντέλου έχουν ελεγχθεί ως αξιόπιστες και για το λόγο αυτό θα χρησιμοποιηθούν στην παρούσα εργασία. Σε σύγκριση με τις εκτιμήσεις της μελέτης επικαιροποίησης του ΠΕΣΔΑ, το μοντέλο του Π.Κ. προβλέπει μεγαλύτερες ποσότητες απορριμμάτων για την Καλαμάτα, αλλά μικρότερες για το σύνολο της Μεσσηνίας. Τούτο ίσως οφείλεται στη χρήση, από τη μελέτη επικαιροποίησης του ΠΕΣΔΑ, σταθερού συντελεστή ετήσιας παραγωγής α- πορριμμάτων ανά κάτοικο, ανεξάρτητο από το μέγεθος του οικισμού. Αντίθετα, στο μοντέλο του Π.Κ. ο συντελεστής μειώνεται όσο μικραίνει ο πληθυσμός σε πόλεις με πληθυσμό μικρότερο από

21 Πίνακας Εκτιμήσεις ετήσιων ποσοτήτων απορριμμάτων έτους 2010 σε t/y από μελέτη επικαιροποίησης ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010) και μοντέλο Πολυτεχνείου Κρήτης (Economopoulos, et al. 2008). Δήμοι ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010) Πολυτεχνείο Κρήτης (Economopoulos et al. 2008) Καλαμάτας Μεσσήνης Πύλου - Νέστορος Τριφυλίας Οιχαλίας Δυτικής Μάνης Σύνολο Νομού Σύμφωνα με το δήμο Καλαμάτας, οι ποσότητες των παραγομένων ΑΣΑ είναι, κατά μέσον όρο, 100 t/d ( t/y), αυξημένες το καλοκαίρι και μειωμένες το χειμώνα. Το στοιχείο αυτό ευρίσκεται σε λογικότερη συμφωνία με τις προβλέψεις του μοντέλου του Π.Κ. Η ποσότητα των ανακυκλώσιμων που ανακτώνται στην πηγή και διαχωρίζονται στο ΚΔΑΥ είναι το 20% των παραγομένων ΑΣΑ από το δήμο Καλαμάτας γύρω στο 10 με 12 % από το δήμο Μεσσήνης και χαμηλότερα ποσοστά από τους υπόλοιπους δήμους. Στοιχεία για τις ποσότητες των ανακτημένων υλικών δεν είναι διαθέσιμα. Η εκτίμηση είναι ότι, κατά μέσον όρο στο νομό Μεσσηνίας ανακτάται περί τα 10% των παραγομένων ΑΣΑ. Επομένως, οι ποσότητες των σύμμεικτων απορριμμάτων που απομένουν προς διαχείριση είναι της τάξης των 0,9 x = 63,986 t/y. Οι ποσότητες του Πίνακα αναφέρονται στο έτος 2010 και θα πρέπει να θεωρούνται ως μέγιστες, μια και η μείωση του ΑΕΠ κατά περίπου 25 % από τότε συνεπάγεται και μείωση των παραγομένων ποσοτήτων κατά 10 έως 15 %. Επομένως, υπό τις σημερινές συνθήκες, οι προς διαχείριση ποσότητες σύμμεικτων του Ν. Μεσσηνίας αναμένονται να είναι περίπου t/y. Ο Πίνακας συνοψίζει το σύνολο των διαθέσιμων στοιχείων για τη σύνθεση των σύμμεικτων απορριμμάτων της Μεσσηνίας. Στην 2 η στήλη του Πίνακα εμφανίζονται οι εκτιμήσεις της μελέτης επικαιροποίησης του ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010). Στην 3 η στήλη παρατίθενται οι προβλέψεις ενός μοντέλου του Πολυτεχνείου Κρήτης, το οποίον εκτιμά τη σύνθεση των απορριμμάτων μιας περιοχής ως συνάρτηση της σύνθεσης των απορριμμάτων σε άλλες περιοχές της χώρας και επιλεγμένων στατιστικών στοιχείων από την ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία χαρακτηρίζουν το βαθμό ανάπτυξης κάθε περιοχής. Επειδή τα διαθέσιμα στοιχεία σύνθεσης από άλλες περιοχές είναι περιορισμένα και αμφισβητήσιμης αξιοπιστίας, οι προβλέψεις το μοντέλου στην 3 η στήλη του Πίνακα πρέπει να θεωρούνται ενδεικτικές. 19

22 Πίνακας Σύνθεση σύμμεικτων απορριμμάτων / Στοιχεία δήμου Καλαμάτας και εκτιμήσεις από μελέτη επικαιροποίησης ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010) και Πολυτεχνείο Κρήτης (Economopoulos, et al. 2008). Συστατικά ΠΕΣΔΑ (ΕΠΕΜ, 2010) Πολυτεχνείο Κρήτης (Economopoulos et al. 2008) Οργανικά 41,8 % 42,1 % Χαρτί 17,5 % 17,1 % Πλαστικό 17,0 % 16,8 % μέταλλα 4,0 % 4,0 % Γυαλί 3,3 % 3,2 % Διάφορα 16,4 % 16,8 % ΣΥΝΟΛΟ Από τον Πίνακα προκύπτει ότι υπάρχει ουσιαστική σύμπτωση μεταξύ των ε- κτιμήσεων της μελέτης επικαιροποίησης που περιφερειακού σχεδιασμού και του μοντέλου του Π.Κ. Για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας θα χρησιμοποιηθούν, με κάθε επιφύλαξη, τα στοιχεία των προβλέψεων του Π.Κ Σύνοψη και Συμπεράσματα Υπάρχει επείγουσα ανάγκη διαμόρφωσης και εφαρμογής ενός σχεδίου προσωρινής διαχείρισης των απορριμμάτων της Μεσσηνίας, τόσο για ουσιαστικούς λόγους, όσο και για αποφυγή των επερχόμενων δαπανηρών προστίμων από την Ε.Ε.. Η διαμόρφωση του σχεδίου θα πρέπει να επιτρέπει γρήγορη εφαρμογή, να καλύπτει χρονικό ορίζοντα τριών τουλάχιστον ετών με δυνατότητα παράτασης και να αποτρέπει τα πρόστιμα της Ε.Ε.. Ελλείψει άλλων στοιχείων, ο προκαταρκτικός σχεδιασμός, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, θα βασιστεί στις ποσότητες και στη σύνθεση των σύμμεικτων ΑΣΑ που αναφέρονται στην ενότητα 1.5. Για τη διαμόρφωση του σχεδίου αυτού θα πρέπει να εξεταστούν οι υφιστάμενες δυνατότητες επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης των απορριμμάτων. Για την επεξεργασία θα πρέπει να διερευνηθούν οι ακόλουθες δυνατότητες: Επεξεργασία στη ΜΟΛΑΚ. Επεξεργασία σε κινητές μονάδες. Δεματοποίηση σε τοπικούς δεματοποιητές ή στο δεματοποιητή της ΜΟΛΑΚ. Για τη διάθεση των απορριμμάτων θα πρέπει να διερευνηθούν οι ακόλουθες θέσεις, οι οποίες έχουν προταθεί από υφιστάμενες μελέτες: Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης, Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας, 20

23 Θέση στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας, Ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή του δήμου Καλαμάτας. Για τη διερεύνηση των παραπάνω δυνατοτήτων απαιτείται συλλογή στοιχείων και πληροφοριών από υπηρεσίες και από το πεδίο, καθώς και ανάλυση των στοιχείων αυτών για εκτίμηση των πραγματικών δυνατοτήτων. Στη συνέχεια μπορεί να επιχειρηθεί η σύνθεση και η αξιολόγηση προκαταρτικών σχεδίων προσωρινής διαχείρισης. Τα παραπάνω ορίζουν τους στόχους, το περιεχόμενο και τη διάρθρωση της παρούσας εργασίας. 21

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.0 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.1 Επεξεργασία απορριμμάτων στη ΜΟΛΑΚ Αρχικός σχεδιασμός και λειτουργία του εργοστασίου Σημερινή κατάσταση και σχεδιαστικά χαρακτηριστικά εξοπλισμού Εναλλακτικοί τρόποι λειτουργίας Προϋποθέσεις επιτυχούς λειτουργίας Ένταξη της ΜΟΛΑΚ στα έργα του ΠΕΣΔΑ 2.2 Επεξεργασία απορριμμάτων σε κινητές εγκαταστάσεις 2.3 Δεματοποίηση απορριμμάτων σε τοπικές εγκαταστάσεις 2.4 Συζήτηση και συμπεράσματα 22

25 2.1 Επεξεργασία απορριμμάτων στη ΜΟΛΑΚ Το εργοστάσιο, αεροφωτογραφία του οποίου παρουσιάζει η Εικόνα 2.1-1, ευρίσκεται στην περιοχή «Μπουρνιάς», δίπλα στη μονάδα επεξεργασίας Λυμάτων, σε απόσταση 5 χιλιομέτρων δυτικά της πόλης της Καλαμάτας. Εικόνα Αεροφωτογραφία ΜΟΛΑΚ (Πηγή: Φυλλάδιο περιγραφής εργοστασίου κατασκευάστριας εταιρείας ENVITEC Α.Ε.) Αρχικός σχεδιασμός και λειτουργία του Εργοστασίου Η κατασκευή του εργοστασίου ξεκίνησε το 1989, αποπερατώθηκε τον Απρίλιο του 1997, τέθηκε σε λειτουργία τον Ιούνιο του 1997 και λειτούργησε επί 5,5 έτη, έως τον Δεκέμβριο του Τα δύο πρώτα χρόνια, τη λειτουργία του εργοστασίου είχε αναλάβει η κατασκευάστρια εταιρεία (ΚΩΡΟΝΙΣ Α.Ε., νυν ENVITEC A.E.) και στη συνέχεια άλλος ανάδοχος. Όπως αναφέρεται στο φυλλάδιο της κατασκευάστριας εταιρείας και σε σχετική δημοσίευση (Σκορδίλης, 1999) το εργοστάσιο της Καλαμάτας έχει τη δυνατότητα συνεπεξεργασίας 80 t/ημέρα ή 400 t/εβδομάδα σύμμεικτων απορριμμάτων αστικού τύπου και βιοσταθεροποιημένης λάσπης βιολογικού καθαρισμού σε αναλογία έως 8 προς 1. Η ΜΟΛΑΚ περιλαμβάνει γεφυροπλάστιγγα, εγκατάσταση υποδοχής και προσωρινής αποθήκευσης απορριμμάτων, μονάδα μηχανικού διαχωρισμού, η οποία ανακτά σιδηρούχα υλικά και διαχωρίζει τα οργανικά από τα άχρηστα, μονάδα αερόβιας βιοσταθεροποίησης και εξευγενισμού των οργανικών, καθώς και κομποστοπλατεία για ωρίμανση του κομπόστ (βλέπε διάγραμμα ροής της Εικόνας ). 23

26 Εικόνα Διάγραμμα ροής ΜΟΛΑΚ (Πηγή: Φυλλάδιο περιγραφής εργοστασίου κατασκευάστριας εταιρείας ENVITEC Α.Ε.) 24

27 Αναλυτικότερα, τα απορριμματοφόρα ζυγίζονται σε γεφυροπλάστιγγα και εκφορτώνουν το φορτίο τους στις τάφρους υποδοχής, Ακολουθεί τροφοδοσία της εγκατάστασης από γερανογέφυρα με αρπάγη, προδιαλογή για αφαίρεση επικίνδυνων υλικών, τεμαχισμός, ανάκτηση σιδηρούχων υλικών από ηλεκτρομαγνήτες, διαχωρισμός οργανικών από περιστρεφόμενο κόσκινο (τύπου trommel), προσθήκη σταθεροποιημένης λάσπης από τη μονάδα βιολογικού καθαρισμού, βιοσταθεροποίηση οργανικών μετά από παραμονή 16 ημερών σε βιοαντιδρστήρα αεριζόμενης ανοιχτής δεξαμενής με κοχλίες ανάδευσης, καθώς και εξευγενισμός του βιοσταθεροποιημένου προϊόντος με χρήση δονητικής τράπεζας τροφοδοσίας, δονητικού κόσκινου και αεροδιαχωριστή. Ακολουθεί ωρίμανση του κομπόστ στην κομποστοπλατεία με παραμονή του σε υπαίθρια αναδευόμενα σειράδια για διάστημα μερικών εβδομάδων. Από τη λειτουργία του εργοστασίου αναφέρθηκαν προβλήματα οσμών, τα οποία αποδόθηκαν (π.χ. Σκορδίλης, 1999) αφ ενός μεν στην υπερφόρτωση της μονάδας (ΑΣΑ, λυματολάσπη κτλ.), ιδιαίτερα μετά το κλείσιμο του παρακείμενου ΧΔΑ, αφ ετέρου δε σε συχνές παύσεις λειτουργίας του εργοστασίου για επισκευές βλαβών (π.χ. του θραυστήρα). Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα το δραστικό περιορισμό του χρόνου παραμονής του οργανικού στον αντιδραστήρα, π.χ. σε 10 ημέρες (Σκορδίλης, 1999) αντί για 16 ημέρες σύμφωνα με το σχεδιασμό της ΜΟΛΑΚ ή 28 ημέρες σύμφωνα με το σχεδιασμό του ΕΜΑΚ Χανίων. Επιπλέον, ο αντιδραστήρας είχε τοποθετηθεί κάτω από στέγαστρο (πρώτο από αριστερά κτίριο στην αεροφωτογραφία της Εικόνας 2.1-1) και όχι σε κλειστό χώρο και έτσι η αναρρόφηση των απαερίων από το χώρο αντιδραστήρα και η απόσμηση αυτών με το υφιστάμενο βιόφιλτρο δεν ήταν αποδοτική Σημερινή κατάσταση και σχεδιαστικά χαρακτηριστικά εξοπλισμού Μετά το κλείσιμο του εργοστασίου το 2002, ο εξοπλισμός του συντηρήθηκε πλήρως και ετέθη επιτυχώς σε δοκιμαστική λειτουργία. Οι εργασίες συντήρησης έγιναν βάσει μελετών, οι οποίες εκπονήθηκαν από τη Διεύθυνσης Καθαριότητας & Αμαξοστασίου του δήμου Καλαμάτας και ολοκληρώθηκαν με μικρό κόστος. Την περίοδο αυτή προστέθηκε πλαγιοκάλυψη στο κτίριο του βιοαντιδραστήρα και το 2004 η μονάδα επεκτάθηκε με εγκατάσταση δεματοποιητή και την κατασκευή μικρού κτιρίου για τη στέγασή του, δίπλα στην τάφρο υποδοχής και προσωρινής αποθήκευσης των απορριμμάτων. Παράλληλα με τα παραπάνω, μέχρι το 2007 είχαν προωθηθεί και οι διαδικασίες α- νάθεσης της λειτουργίας του εργοστασίου σε ιδιώτη. Ο ανάδοχος θα αναλάμβανε τη λειτουργία και συντήρηση του εργοστασίου για δύο έτη με δυνατότητα παράτασης και ένα ακόμα έτος έχοντας την υποχρέωση να επεξεργάζεται το σύνολο των απορριμμάτων του δήμου Καλαμάτας με κόστος 32 /τόνο, συν (13 %) ΦΠΑ. Η σύμβαση όμως δεν υπογράφτηκε λόγω προσφυγών και άλλων διαδικαστικών προβλημάτων, όπως ανέφερε ο δήμαρχος, και έκτοτε το εργοστάσιο αργεί. 25

28 Κατά την επίσκεψη στο εργοστάσιο στις 17/1/2013 έγιναν οι ακόλουθες παρατηρήσεις σχετικά με την κατάσταση και το σχεδιασμό της μονάδας: Το εργοστάσιο έχει όψη εγκατάλειψης μια και παραμένει κλειστό και ασυντήρητο από το Από την αποθήκη του έχουν κλαπεί οι 4 εφεδρικοί κοχλίες ανάδευσης του κομπόστ, ενώ το μηχανουργείο του έχει διαρρηχθεί και έχει αφαιρεθεί ο εξοπλισμός του. Σε γενικές γραμμές όμως το εργοστάσιο φαίνεται σε καλή κατάσταση (π.χ. ο κεντρικός πίνακας ελέγχου και όσα μηχανήματα δοκιμάστηκαν κατά τη σύντομη επίσκεψη λειτούργησαν) και η γενική αίσθηση είναι ότι με περιορισμένα έξοδα συντήρησης η ΜΟΛΑΚ μπορεί να τεθεί πολύ σύντομα σε λειτουργία. Στα εργοστάσιο υπάρχει γεφυροπλάστιγγα, πλάτωμα ελιγμών των απορριμματοφόρων (βλέπε Εικόνα 2.1-1) και τάφρος υποδοχής και προσωρινής αποθήκευσης των απορριμμάτων χωρητικότητας 600 m 3 (διαστάσεων 20 m X 10 m X 3 m) με 3 θέσεις εκφόρτωσης απορριμματοφόρων και σύστημα γερανογέφυρας με αρπάγη για την τροφοδοσία του εργοστασίου, Εικόνα Το σύστημα αυτό είναι ικανό να υποδεχθεί, όχι μόνο τις ποσότητες ΑΣΑ για τις οποίες έχει σχεδιαστεί το εργοστάσιο ( t/y) αλλά το σύνολο των απορριμμάτων του Ν. Μεσσηνίας. Τούτο διευκολύνει τη χρήση του εργοστασίου κατά τη μεταβατική τουλάχιστον περίοδο (βλέπε ενότητα παρακάτω). Εικόνα Τάφρος προσωρινής αποθήκευσης απορριμμάτων με θέσεις εκφόρτωσης και σύστημα γερανογέφυρας αρπάγης για τροφοδοσία απορριμμάτων Η μονάδα μηχανικού διαχωρισμού τροφοδοτείται από τις τάφρους προσωρινής α- ποθήκευσης με το σύστημα γερανογέφυρας και αρπάγης. Η διαδικασία που ακολουθεί περιλαμβάνει χειρωνακτική προδιαλογή για αφαίρεση επικίνδυνων 26

29 για την εγκατάσταση υλικών, τεμαχισμό, ανάκτηση σιδηρούχων υλικών από η- λεκτρομαγνήτες και διαχωρισμό των ΑΣΑ σε ρεύματα οργανικών και υπολειμμάτων από περιστρεφόμενο κόσκινο (τύπου trommel). Τα υπολείμματα απορρίπτονται και τα οργανικά προωθούνται στη μονάδα κομποστοποίησης και ε- ξευγενισμού. Η μονάδα μηχανικού διαχωρισμού είναι διαστασιολογημένη για επεξεργασία t/y ΑΣΑ με λειτουργία μιας βάρδιας 5 ημέρες την εβδομάδα. Το γεγονός αυτό επιτρέπει το μηχανικό διαχωρισμό σημαντικά μεγαλύτερων ποσοτήτων ΑΣΑ, θεωρητικά έως και t/y με 24ωρη λειτουργία 5 ημέρες την εβδομάδα. Η μεγάλη χωρητικότητα της τάφρου υποδοχής (βλέπε παραπάνω) εξασφαλίζει την προσωρινή αποθήκευση ικανής ποσότητας ΑΣΑ για τροφοδοσία της μονάδας μηχανικού διαχωρισμού για όσες πρόσθετες ώρες λειτουργίας, πέραν της πρώτης βάρδιας, απαιτηθεί. Η συντήρηση και οι τυχόν επισκευές του εργοστασίου γίνονται το Σαββατοκύριακο. Ο δεματοποιητής εγκαταστάθηκε το 2004 σε επέκταση του κτιρίου της μονάδας μηχανικού διαχωρισμού, δίπλα στην τάφρο υποδοχής ΑΣΑ και μπορεί να τροφοδοτηθεί απ ευθείας από την αρπάγη του συστήματος τροφοδοσίας της μονάδας μηχανικού διαχωρισμού, Εικόνα Εικόνα Φωτογραφία δεματοποιητής στην επέκταση του κτιρίου της μονάδας μηχανικού διαχωρισμού Η δυναμικότητά του δεματοποιητή είναι μεγάλη (20 t/h), επαρκής για κάθε χρήση ή/και για συνδυασμό χρήσεων,. Με την υφιστάμενη υποδομή μπορεί να 27

30 δεματοποιηθεί μεγάλο μέρος των σύμμεικτων ΑΣΑ του Ν. Μεσσηνίας, σε περίπτωση όπου προκριθεί η παραγωγή και προσωρινή αποθήκευση δεμάτων. Επιπλέον, μετά από μια σχετικά απλή επέκταση, θα μπορούσαν να δεματοποιηθούν τα υπολείμματα από την επεξεργασία των ΑΣΑ ή ακόμα και τα ανακυκλώσιμα σε περίπτωση όπου προστεθεί χειρωνακτικό σύστημα ανάκτησης υλικών (βλέπε ενότητα παρακάτω). Η μονάδα κομποστοποίησης και εξευγενισμού των οργανικών περιλαμβάνει βιοαντιδραστήρα από ορθογώνια δεξαμενή εκ σκυροδέματος, διαστάσεων (πλάτος 10m) x (μήκος 37m) x (ομαλά μεταβαλλόμενο ύψος από 3m έως περίπου 1 m στο τέλος) με κοχλίες ανάδευσης, Εικόνα Η δεξαμενή είναι διαστασιολογημένη να παρέχει χρόνο παραμονής των οργανικών 16 ημερών υπό τις προβλεπόμενες από το σχεδιασμό ποσότητες τροφοδοσίας ( t/y ΑΣΑ). Ο χρόνος παραμονής των 16 ημερών είναι χαμηλός και ως εκ τούτου ο βιοαντιδραστήρας δεν πρέπει να τροφοδοτείται με μεγαλύτερες ποσότητες οργανικών από ότι είναι σχεδιασμένος. Ο χώρος του βιοαντιδραστήρα ευρίσκεται σήμερα, μετά την προσθήκη πλαγιοκάλυψης γύρω από το αρχικό στέγαστρο, σε κλειστό κτίριο. Τούτο επιτρέπει την αποδοτική συλλογή των απαερίων και την επεξεργασία τους από το υφιστάμενο σύστημα απόσμησης (βιόφιλτρο). Εικόνα Δεξαμενή βιοαντιδραστήρα με σύστημα γερανογέφυρας και κοχλιών ανάδευσης Το σύστημα εξευγενισμού διαχωρίζει τα βιοσταθεροποιημένα οργανικά από αδρανή και άλλα υλικά με χρήση δονητικής τράπεζας τροφοδοσίας, δονητικού κόσκινου τύπου flip-flop για αφαίρεση μεγάλου μεγέθους αντικειμένων (δέρμα, 28

31 ξύλο, πλαστικά, πανί κτλ.) και αεροδιαχωριστή για αφαίρεση υλικών μεγάλου ιδικού βάρους (γυαλί, πέτρες κτλ.), Εικόνα Με λειτουργία μιας βάρδιας το σύστημα εξευγενισμού μπορεί να επεξεργαστεί τα οργανικά από τον βιοαντιδραστήρα (δηλαδή τα οργανικά από t/y ΑΣΑ). Τούτο επιτρέπει τον ε- ξευγενισμό βιοσταθεροποιημένων οργανικών από μεγαλύτερες ποσότητες Α- ΣΑ, θεωρητικά μέχρι t/y, με λειτουργία τριών βαρδιών την ημέρα, πέντε μέρες την εβδομάδα. Σε κάθε περίπτωση, ο μη εξευγενισμός μέρους του κομπόστ δεν αποτελεί πρόβλημα για επιλεγμένες χρήσεις του (π.χ. για αναπλάσεις διαταραγμένων εδαφών), Εικόνα Δονητικό κόσκινο και αεροδιαχωριστής συστήματος εξευγενισμού κομπόστ Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο βιοαντιδραστήρας αποτελεί κομβικό σημείο ορισμού της δυναμικότητας του εργοστασίου μια και οποιαδήποτε αύξηση της τροφοδοσίας μειώνει το χρόνο παραμονής των οργανικών με αποτέλεσμα τη δημιουργία αναερόβιων συνθηκών με έκλυση οσμών, ενώ δυσκολεύει και τη λειτουργία του συστήματος εξευγενισμού λόγω της μεγάλης υγρασίας των μερικώς σταθεροποιημένων οργανικών. Συνεπώς, ακόμα και εάν το εργοστάσιο δέχεται αυξημένες ποσότητες απορριμμάτων, ο βιοαντιδραστήρας δεν πρέπει να τροφοδοτείται με ποσότητες οργανικών μεγαλύτερες από αυτές για τις ο- ποίες έχει σχεδιαστεί. Οι τυχόν περίσσειες ποσότητες θα πρέπει να εκτρέπονται και θα μπορούσαν να κομποστοποιούνται με άλλη μέθοδο (π.χ. σε υπαίθρια αναδευόμενα σειράδια). 29

32 Η κομποστοπλατεία, η οποία προοριζόταν για ωρίμανση των βιοσταθεροποιημένων οργανικών από τη μονάδα κομποστοποίησης και εξευγενισμού, έχει διαστάσεις 100 m X 80 m και είναι καλυμμένη από σκυρόδεμα, Εικόνα Η έκταση αυτή αρκεί και για απ ευθείας κομποστοποίηση σε αναδευόμενα σειράδια της περίσσειας των οργανικών, σε περίπτωση όπου η ΜΟΛΑΚ κληθεί να επεξεργαστεί ποσότητες ΑΣΑ μεγαλύτερες από το σχεδιασμό της. Η διαθεσιμότητα αυτή είναι σημαντική γιατί παρέχει ευελιξία στη χρήση του εργοστασίου κατά τη μεταβατική περίοδο (βλέπε ενότητα παρακάτω). Εικόνα Κομποστοπλατεία Το εργοστάσιο κατά την αρχική του λειτουργία το 1997 ήταν επανδρωμένο με προσωπικό 12 ατόμων, τα οποία κάλυπταν όλες τις ανάγκες του, ακόμα και του χημείου. Το σχέδιο σύμβασης για την ανάθεση της λειτουργίας του εργοστασίου σε ιδιώτη προέβλεπε, το 2007, την επάνδρωση του εργοστασίου με 14 άτομα, 4 από τα ο- ποία θα διέθετε ο Δήμος Καλαμάτας. Συμπερασματικά, η ΜΟΛΑΚ μπορεί να τεθεί πολύ γρήγορα σε λειτουργία και ο σχεδιασμός της επιτρέπει την επεξεργασία σημαντικά μεγαλύτερων ποσοτήτων ΑΣΑ από t/y υπό την προϋπόθεση ότι η μονάδα θα λειτουργήσει για περισσότερες από 8 ώρες ημερησίως, πέντε μέρες την εβδομάδα. Εξαίρεση αποτελεί ο βιοαντιδραστήρας, ο οποίος δεν πρέπει να τροφοδοτείται με οργανικά που προέρχονται από περισσότερους από 400 t/εβδομάδα ( t/y) ΑΣΑ. Ο εξοπλισμός του εργοστασίου φαίνεται ιδιαίτερα αξιόπιστος, σύμφωνα όμως με τη διεθνή εμπειρία υ- πάρχει επιφύλαξη ως προς τη συχνότητα εμπλοκών του συστήματος τεμαχισμού. 30

33 2.1.3 Εναλλακτικοί τρόποι λειτουργίας Τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά της ΜΟΛΑΚ που αναφέρονται στην ενότητα παραπάνω της επιτρέπουν να λειτουργήσει με τους ακόλουθους τρόπους, ανάλογα με το διαχειριστικό σχέδιο που θα προκριθεί για το νομό Μεσσηνίας: (α) Δεματοποίηση απορριμμάτων, ενδεικτικό διάγραμμα ροής Εικόνας Για το σκοπό αυτό απαιτείται λειτουργία μόνο των συστημάτων υποδοχής και προσωρινής αποθήκευσης ΑΣΑ (ζυγιστηρίου, πλατώματος ελιγμών απορριμματοφόρων, τάφρου και γερανογέφυρας με αρπάγη), καθώς και του δεματοποιητή. ΑΣΑ t/y Τάφρος προσωρινής αποθήκευσης Δεματοποιητής ΧΔΑ Εικόνα Λειτουργία ΜΟΛΑΚ για δεματοποίηση ΑΣΑ (Αξιοποίηση ζυγιστηρίου, συστήματος προσωρινής αποθήκευσης απορριμμάτων και δεματοποιητή) Το σύστημα αυτό είναι άμεσα διαθέσιμο και έχει ικανή δυναμικότητα για να καλύψει τις ανάγκες του νομού Μεσσηνίας, σε όποια έκταση κριθεί σκόπιμο, λαμβανομένου υπόψη και το κόστος της μεταφοράς. Η λειτουργία του συστήματος δεματοποίησης της ΜΟΛΑΚ υπερτερεί ως προς αυτή των υπαίθριων συστημάτων δεματοποίησης και σε σχέση με την προσωρινή αποθήκευση των απορριμμάτων (αποθήκευση σε τάφρο αντί στο έδαφος) και σε σχέση με τροφοδοσία (χρήση συστήματος γερανογέφυρας με αρπάγη αντί φορτωτή). Επίσης, είναι εγκατεστημένο και δεν α- παιτεί νέες επενδύσεις. (β) Επεξεργασία απορριμμάτων με χρήση συνόλου υφιστάμενης υποδομής. ενδεικτικό διάγραμμα ροής Εικόνας ) Με λειτουργία της μονάδας υποδοχής και μηχανικού διαχωρισμού μέχρι και 24 ώ- ρες την ημέρα, 5 μέρες την εβδομάδα, το εργοστάσιο θα μπορούσε θεωρητικά να επεξεργαστεί το σύνολο των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας (περίπου

34 Υπολείμματα t/y (57 %) Σιδηρούχα 610 t/y (1,1 %) Οργανικά Προσωρινή Διαχείριση των Οικιακού Τύπου Απορριμμάτων του Ν. Μεσσηνίας t/y ΑΣΑ σύμφωνα με την ενότητα 1.5). Προϋπόθεση γι αυτό είναι η δυνατότητα του εξοπλισμού να ανταποκριθεί σε τόσο εντατικό ρυθμό λειτουργίας δίχως σημαντικές εμπλοκές και βλάβες, τουλάχιστον για μερικά χρόνια. Τούτο θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εμπειρία του τεχνικού προσωπικού στη λειτουργία, στη συντήρηση και στις επισκευές, αλλά και από την αξιοπιστία του τεμαχιστή, ο οποίος αποτελεί το πλέον ευαίσθητο κατά τεκμήριο σύστημα. Από τα διαχωριζόμενα οργανικά, οι t/y περίπου (όσα αντιστοιχούν σε τροφοδοσία t/y ΑΣΑ) μπορούν να κομποστοποιηθούν στο βιοαντιδραστήρα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές σχεδιασμού (βλέπε και ενότητα παραπάνω) και τα υπόλοιπα στην κομποστοπλατεία με τη μέθοδο των αναδευόμενων σειραδίων t/y Κομποστοποίηση & εξευγενισμός ΑΣΑ t/y Τάφρος προσωρινής αποθήκευσης Μηχανικός διαχωρισμός Ωρίμανση t/y Δεματοποιητής Κομποστοποίηση σε αναδευόμενα σειράδια Σιδηρούχα ΧΔΑ Εικόνα Επεξεργασία ΑΣΑ με υφιστάμενη υποδομή ΜΟΛΑΚ (Αξιοποίηση συνόλου υφιστάμενης υποδομής) Η χρήση του εργοστασίου για την προαναφερθείσα επεξεργασία μπορεί να αρχίσει πολύ γρήγορα (μετά από μικρής έκτασης και κόστους συντήρηση, όπως προαναφέρθηκε). Για την ανάδευση των σωρών μπορούν να χρησιμοποιηθούν φορτωτές, όπως γίνεται στο ΕΜΑΚ Χανίων, σκόπιμο όμως θα ήταν να αξιολογηθεί και η προμήθεια ενός συστήματος ανάδευσης σειραδίων, όπως αυτό της Εικόνας Ε- πιπλέον, η κομποστοπλατεία ίσως χρειαστεί επέκταση μερικών στρεμμάτων για να επαρκέσει σε τόσα μεγάλα φορτία. Η επέκταση, αν χρειαστεί, θα ήταν προτιμότερο να γίνει σε συνέχεια του υφιστάμενου γηπέδου, εν ανάγκη όμως θα μπορούσε να γίνει και σε ξεχωριστό γήπεδο. Η διαδικασία της κομποστοποίησης σε σειράδια δεν δημιουργεί οσμές με μόνη προϋπόθεση την επαρκή ανάδευση των σειραδίων, ώστε να διατηρούνται αερόβιες συνθήκες στη μάζα τους. Η επεξεργασία μειώνει την ποσότητα των προς εδαφική διάθεση υπολειμμάτων κατά 43 % περίπου και απομακρύνει από αυτά τα οργανικά, η βιοδιάσπαση των ο- ποίων δημιουργεί τα μεγαλύτερα προβλήματα στους χώρους διάθεσης (δυσοσμία, ισχυρά διασταλάγματα, κινδύνους πυρκαγιάς από εκλύσεις βιοαερίου κτ.). 32

35 Εικόνα Φωτογραφία συστήματος ανάδευσης σειραδίων Επειδή στην παρούσα περίπτωση το κόστος κεφαλαίου μπορεί να θεωρηθεί μηδενικό (η ΜΟΛΑΚ ούτως ή άλλως έχει τεθεί σε αχρηστία), το κόστος επεξεργασίας επιβαρύνεται μόνο με τις λειτουργικές δαπάνες και είναι χαμηλό. Ενδεικτικά, το κόστος της επεξεργασίας το 2007 ήταν 32 /τόνο ΑΣΑ, συν ΦΠΑ, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του διαγωνισμού ανάθεσης της λειτουργίας της ΜΟΛΑΚ σε ιδιώτη (βλέπε ε- νότητα 2.1.2). Εάν τυχόν αποδειχθεί ότι το εργοστάσιο δεν μπορεί να επεξεργαστεί το σύνολο των απορριμμάτων του νομού Μεσσηνίας, για την επεξεργασία της περίσσειας ποσότητας θα μπορούσε να κινηθεί η διαδικασία χρήσης μιας κινητής μονάδας. (γ) Επεξεργασία με επέκταση υφιστάμενης υποδομής, έτσι ώστε να γίνεται χειρωνακτική ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών, ενδεικτικό διάγραμμα ροής Εικόνας Η επέκταση θα μπορούσε να γίνει σε νέο παρακείμενο κτίριο, στο οποίο θα εγκατασταθούν σύστημα διάνοιξης πλαστικών σάκων, σύστημα χειρωνακτικής απομάκρυνσης ανεπιθύμητων, σύστημα ανάκτησης (σε ένα στάδιο για απλότητα) ανακυκλώσιμων υλικών, καθώς και κλωβοί προσωρινής αποθήκευσης των ανακυκλώσιμων με δυνατότητα περιοδικής εκκένωσής τους σε μεταφορικές ταινίες για μεταφορά στο δεματοποιητή. Για αποδοτικό διαχωρισμό θα πρέπει να κατασκευαστεί επαρκής αριθμός παράλληλων μεταφορικών ταινιών με ικανό αριθμό θέσεων εργασίας. Η αφαίρεση των ανακυκλώσιμων διευκολύνει το διαχωρισμό του οργανικού ρεύματος, καθιστώντας δυνατή η κατάργηση του τεμαχιστή, η λειτουργία του οποίου δημιουργεί κατά τεκμήριο τις συχνότερες εμπλοκές και έχει δαπανηρή συντήρηση. 33

36 Υπολείμματα t/y (38 %) Ανακυκλώσιμα t/y (24 %) Οργανικά Προσωρινή Διαχείριση των Οικιακού Τύπου Απορριμμάτων του Ν. Μεσσηνίας Η προτεινόμενη επέκταση είναι απλή και μπορεί να ολοκληρωθεί σε λίγους μήνες. Η κατασκευή της μπορεί να γίνεται ενώ το εργοστάσιο λειτουργεί με τον υφιστάμενο εξοπλισμό του. Η ένταξή των συστημάτων της επέκτασης στην παραγωγική διαδικασία, με παράκαμψη και του τεμαχιστή, μπορεί να επιτευχθεί με ολιγοήμερη μόνο διακοπή της λειτουργίας του εργοστασίου. ΑΣΑ t/y Τάφρος προσωρινής αποθήκευσης Χειροδιαλογή και μηχανικός διαχωρισμός t/y Κομποστοποίηση & εξευγενισμός Ωρίμανση 11,100 t/y Δεματοποιητής Κομποστοποίηση σε αναδευόμενα σειράδια Πλαστικό Χαρτί Γυαλί Μέταλλα ΧΔΑ Εικόνα Λειτουργία με επέκταση υποδομής για χειρωνακτική ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών. Η επέκταση είναι σημαντική επειδή συμβάλλει στην τήρηση όλων των σχετικών ο- δηγιών της Ε.Ε. και μειώνει την ποσότητα των προς εδαφική διάθεση υπολειμμάτων κατά 62%, αφήνοντας μόνο αδρανή για εδαφική διάθεση. Επιπλέον η επέκταση φαίνεται οικονομικά συμφέρουσα, ακόμα και για ολιγόχρονη λειτουργία του εργοστασίου, λόγω των σημαντικών εσόδων από την πώληση των ανακυκλώσιμων υλικών και από την επιχορήγηση των περιεχόμενων σε αυτά υλικών συσκευασίας από την ΕΕΑΑ. Ενδεικτικός υπολογισμός των ετήσιων εσόδων που ενδέχεται να προκύψουν από την ανάκτηση υλικών δίνεται στον Πίνακα Τα έσοδα αυτά θα μπορούσαν να καλύψουν μεγάλο μέρος του κόστους λειτουργίας του εργοστασίου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι αναλύσεις στην παρούσα ενότητα βασίζονται σε συλλογή περιορισμένων στοιχείων και πληροφόρησης και είναι προκαταρκτικές. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται σημαντικά από σχεδιαστικούς παράγοντες, καθώς και από την πραγματική ποσότητα και σύνθεση των απορριμμάτων, τα σημερινά επίπεδα τιμών των ανακυκλώσιμων στην αγορά, το ύψος της επιχορήγησης της ΕΕΑΑ για τα ανακτώμενα υλικά συσκευασίας κτλ. Για το λόγο αυτό, τα διαγράμματα ροής των εικόνων έως και , καθώς και τα στοιχεία του Πίνακα θα πρέπει να θεωρούνται ως ενδεικτικά. 34

37 Πίνακας Ενδεικτική εκτίμηση εσόδων ΜΟΛΑΚ από ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών για επεξεργασία t/y ΑΣΑ. Υλικά Ανάκτηση Αξία σε αγορά* Όφελος EEAA Ποσοστό Επιχορήγηση Όφελος Συνολικά έσοδα t/y /t /y Υλ. Συσκ. /t** /y /t /y Πλαστικό % Χαρτόνι % Χαρτί % Γυαλί % Αλουμίνιο % Σίδηρος % Σύνολο * Τιμές πώλησης υλικών (ανακυκλώσιμων από σύμμεικτα) Νοεμβρίου 2011 (Πηγή: ΕΜΑΚ Λάρνακας) ** Η ανάκτηση υλικών συσκευασίας με ίδια μέσα επιχορηγείται από την ΕΕΑΑ. Οι αναφερόμενες τιμές είναι του έτους 2007 από το ΕΜΑΚ Χανίων και ενδέχεται να έχουν τροποποιηθεί Προϋποθέσεις επιτυχούς λειτουργίας Τα εργοστάσια μηχανικής-βιολογικής επεξεργασίας (όπως η ΜΟΛΑΚ), καθώς και τα εργοστάσια βιολογικού καθαρισμού λυμάτων, αποτελούν τις πλέον σύνθετες εγκαταστάσεις που καλείται να λειτουργήσει η τοπική αυτοδιοίκηση. Τα εργοστάσια αυτά περιλαμβάνουν περίπλοκες διεργασίες και χρησιμοποιούν βαρύ ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό και για το λόγο αυτό απαιτείται οργάνωση και ειδικευμένο προσωπικό για τη λειτουργία, τη συντήρηση και τις επισκευές τους. Η σημασία της ποιότητας και της εμπειρίας του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει το εργοστάσιο είναι ενδεχόμενο να μην ελήφθη όσο σοβαρά έπρεπε κατά το διάστημα της λειτουργίας της ΜΟΛΑΚ και τούτο ίσως εξηγεί τα όποια προβλήματα και οχλήσεις δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο εκείνη. Η εμπειρία που απαιτείται για την εξομάλυνση της λειτουργίας του εργοστασίου, αλλά και για την αποδοτική συντήρηση και τις επισκευές του, απαιτεί χρόνο για να αποκτηθεί. Για το λόγο αυτό είναι σημαντική η εξασφάλιση μακροχρόνιας απασχόλησης των ικανών και έμπειρων στελεχών. Τούτο θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υ- πόψη στη διαμόρφωση του σχήματος λειτουργίας του εργοστασίου. Για επίτευξη των παραπάνω στόχων η τοπική αυτοδιοίκηση έχει εφαρμόσει διάφορα λειτουργικά σχήματα όπως τα ακόλουθα: Ανάθεση της λειτουργίας σε κατασκευαστικούς οίκος συναφών εργοστασίων. Το σχήμα αυτό δοκιμάστηκε στα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΜΟ- ΛΑΚ, καθώς και κατά καιρούς στο ΕΜΑΚ Α. Λιοσίων. Πλεονέκτημα στην περίπτωση αυτή είναι η εμπειρία του αναδόχου και ενδεχόμενο μειονέκτημα το υψηλό κόστος λειτουργίας. Ανάθεση της λειτουργίας σε εργολάβο. Το σχήμα αυτό δοκιμάστηκε στη ΜΟΛΑΚ δίχως να δοθεί συνέχεια. Προϋπόθεση επιτυχίας του συστήματος 35

38 είναι η διασφαλισμένη συναφής εμπειρία όλων των βασικών στελεχών και η μακροχρόνια παραμονή τους. Το τελευταίο θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτευχθεί με μακροχρόνια σύμβαση, υποκείμενη όμως σε άμεση διακοπή οποτεδήποτε διαπιστωθεί παράβαση των όρων λειτουργίας. Λειτουργία του εργοστασίου από το δήμο Καλαμάτας (ή τον αρμόδιο ΦοΔΣΑ), ο οποίος θα διαθέσει τα βασικά στελέχη και, προαιρετικά, ένα μέρος του εργατικού προσωπικού. Οι ανάγκες σε εργατικό προσωπικό της μονάδας ανάκτησης ανακυκλώσιμων, καθώς και του υπόλοιπου εργοστασίου, θα μπορούσαν να καλυφθούν μέσω εργολαβιών. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει, στο βαθμό όπου κριθεί απαραίτητο, και για τη συντήρηση ή/και τις επισκευές του εργοστασίου. Η αμοιβές των εργολάβων θα μπορούσαν να καλυφθεί από μέρος των εσόδων της μονάδας ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών (βλέπε ενότητα και Πίνακα παραπάνω). Ένα παρόμοιο σχήμα έχει εφαρμόσει η ΔΕΔΙΣΑ Χανίων με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα, έχοντας διατηρήσει σε συνεχή λειτουργία το ΕΜΑΚ Χανίων από την παραλαβή του μέχρι σήμερα Ένταξη της ΜΟΛΑΚ στα έργα του ΠΕΣΔΑ Αν και το ΠΕΣΔΑ αναφέρεται στη χρήση της ΜΟΛΑΚ δεν εξειδικεύει τον τρόπο. Για τούτο θα απαιτηθεί ξεχωριστή μελέτη με αντικείμενο τον ορισμό της βέλτιστης χρήσης του εργοστασίου και την τεκμηρίωση των τυχόν αναγκαίων προς τούτο τροποποιήσεων ή επεκτάσεων. Το αποτέλεσμα της μελέτης θα εξαρτηθεί από τη φύση (συμβατότητα), το μέγεθος και τη θέση των λοιπών εργοστασίων επεξεργασίας, τα οποία τελικά θα προωθηθούν στα πλαίσια του ΠΕΣΔΑ. Αναμφίβολα πάντως, η ΜΟ- ΛΑΚ θα συνεχίσει να προσφέρει στο νομό και από την αξιοποίησή της θα μπορούσε να προκύψει σημαντικό όφελος για την τοπική αυτοδιοίκηση. 36

39 2.2 Επεξεργασία απορριμμάτων σε κινητές εγκαταστάσεις Οι κινητές εγκαταστάσεις παρέχουν το πλεονέκτημα της σύντομης έναρξης επεξεργασίας των απορριμμάτων σε περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης με μηχανικό διαχωρισμό, ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών, κομποστοποίηση των οργανικών σε υ- παίθριους αεριζόμενους σάκους, καθώς και δεματοποίηση των ανακυκλώσιμων και των αχρήστων. Οι εγκαταστάσεις αυτές είναι όμως ελαφράς κατασκευής σε σύγκριση με τις μόνιμες σχετικές εγκαταστάσεις εργοστασίων όπως της ΜΟΛΑΚ, ενώ στην πράξη ενδέχεται να λειτουργούν πέρα από τις πραγματικές σχεδιαστικές δυνατότητες του εξοπλισμού τους (βλέπε παρακάτω). Μια κινητή μονάδα επεξεργασίας λειτούργησε για λίγους μήνες το 2011 στη θέση Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας επεξεργαζόμενη το σύνολο των απορριμμάτων του δήμου. Ενδιάμεσα, μεγάλο μέρος του εξοπλισμού της καταστράφηκε από πυρκαγιά και αντικαταστάθηκε. Σήμερα, μερικά μόνο τμήματα του εξοπλισμού της παραμένουν στο χώρο λειτουργίας. Το κόστος επεξεργασίας των ΑΣΑ και της διάθεσης των υπολειμμάτων ανήλθε σε 68 /t με ΦΠΑ. Σύμφωνα με την περιγραφή της εγκατάστασης που παρέχει η ΜΠΕ Μαραθόλακκας (Χατζηελευθερίου, 2011), η δυναμικότητα της μονάδας ήταν t/y ΑΣΑ και περιλάμβανε συστήματα τεμαχισμού, μηχανικού διαχωρισμού με περιστρεφόμενο τύμπανο (βλέπε φωτογραφίες Εικόνας 2.2-1), χειρωνακτική ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών (βλέπε φωτογραφίες Εικόνας 2.2-2), κομποστοποίηση οργανικών σε υπαίθριους αεριζόμενους σάκους, καθώς και δεματοποίηση υπολειμμάτων και α- νακυκλώσιμων. Το περιεχόμενο των κλωβών, δίπλα στην κινητή μονάδα χειρωνακτικού διαχωρισμού ανακυκλώσιμων υλικών, φανερώνει την ανάκτηση αλουμινίου, πλαστικών και γυάλινων μπουκαλιών, καθώς και πλαστικών σακουλών, (βλέπε φωτογραφίες Εικόνας 2.2-3). Η όλη εικόνα του χώρου λειτουργία της μονάδας υποδηλώνει προβληματική λειτουργία με δημιουργία περιβαλλοντικών προβλημάτων (βλέπε φωτογραφίες Εικόνας 2.2-4). Τα κατασκευαστικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των κινητών μονάδων δεν είναι γνωστά μιας και η εμπειρία από τη χρήση τους είναι περιορισμένη και δεν υπάρχει δημοσιευμένη σχετική βιβλιογραφία. Από τη λειτουργία της κινητής μονάδας στη Μαραθόλακκα αναφέρθηκαν λειτουργικά προβλήματα (π.χ. αδυναμία αποδοτικού διαχωρισμού οργανικών, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου η υγρασία των απορριμμάτων είναι αυξημένη), τα οποία, στο βαθμό που ισχύουν, αποτελούν ενδείξεις υπερφόρτωσης του συστήματος. Η ίδια εντύπωση δημιουργείται από το εμφανώς μικρό μέγεθος του εξοπλισμού της σε σχέση με την αναφερόμενη δυναμικότητα των t/y (υπερδιπλάσια αυτής της ΜΟΛΑΚ). Για πληρέστερη αξιολόγηση απαιτούνται περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες, που δεν είναι όμως διαθέσιμα στη φάση αυτή. 37

40 Εικόνα Φωτογραφίες κινητής μονάδας μηχανικού διαχωρισμού με χρήση περιστρεφόμενου τυμπάνου. 38

41 Εικόνα Φωτογραφίες κινητής μονάδας ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών. 39

42 Εικόνα Φωτογραφίες κλωβών με ανακτημένες πλαστικές και γυάλινες φιάλες και πλαστικές σακούλες. 40

43 Εικόνα Φωτογραφίες χώρου εγκατάστασης της κινητής μονάδας επεξεργασίας. 41

44 Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι κινητές μονάδες δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσουν τις συμβατικές, όπως τη ΜΟΛΑΚ ή το ΕΜΑΚ Χανίων. Ενδεχομένως όμως θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν προσωρινά μικρές σχετικά περιοχές σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει μόνιμη εγκατάσταση επεξεργασίας, αλλά ούτε και ΧΥΤΑ για τη διάθεση των ΑΣΑ. Τούτο προϋποθέτει καλή λειτουργία, για τη διασφάλιση της ο- ποίας απαιτείται: Επεξεργασία ποσοτήτων σύμφωνα με τις πραγματικές σχεδιαστικές δυνατότητες κάθε βασικού συστήματος του εξοπλισμούς τους. Τούτο θα πρέπει να αποτελεί βασικό όρο της διακήρυξης και για την εξασφάλισή του θα πρέπει να υποβάλλονται από τον ανάδοχο και να υπόκεινται σε ουσιαστικό έλεγχο από τον αρμόδιο φορέα, οι λειτουργικές προδιαγραφές όλων των βασικών συστημάτων που κατασκευάζονται από μεγάλους διεθνείς οίκους, καθώς και τα αναλυτικά στοιχεία σχεδιασμού που να δικαιολογούν τη διαστασιολογηση των βασικών συστημάτων που αποτελούν ιδιοκατασκευές. Δέσμευση του αναδόχου για τήρηση ελάχιστων ορίων απόδοσης των διεργασιών και ποιότητας προϊόντων και συστηματικός έλεγχος της τήρησής τους. Η τήρηση των παραπάνω προϋποθέσεων, αναγκαία για τη διασφάλιση των ελάχιστων προϋποθέσεων σωστής λειτουργίας, συνεπάγεται, πιθανότατα, αύξηση του ανηγμένου ( /t ΑΣΑ) κόστους επεξεργασίας. Με βάση τα παραπάνω, η χρήση των κινητών μονάδων στη Μεσσηνία θα ήταν λογικό να περιοριστεί σε όσες τυχόν ποσότητες ΑΣΑ αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟ- ΛΑΚ. Στην περίπτωση αυτή η κινητή μονάδα πρέπει να τοποθετηθεί σε έναν απόμακρο από τη ΜΟΛΑΚ δήμο (π.χ. στο δήμο Τριφυλίας) για αποφυγή του κόστους μεταφοράς των απορριμμάτων του στην Καλαμάτα. 2.3 Δεματοποίηση απορριμμάτων σε τοπικές εγκαταστάσεις Για αποφυγή των επερχόμενων βαρύτατων προστίμων από την Ε.Ε., η περιφέρεια προωθεί τη δεματοποίηση των ακατέργαστων ΑΣΑ σε τοπικές εγκαταστάσεις και την προσωρινή τους εναποθήκευση σε ανοιχτούς χώρους. Για την απόθεση των δεματοποιημένων ΑΣΑ του νομού Μεσσηνίας για διάστημα 3 ετών απαιτείται συνολική έκταση τουλάχιστον 80 στρεμμάτων 4, ενώ, για την απόθεση των δεματοποιημένων υπολειμμάτων από την επεξεργασία τους συνολική έ- κταση 40 έως 60 στρεμμάτων 5, ανάλογα με το είδος της επεξεργασίας. 4 Η μέση πυκνότητα των δεματοποιημένων ΑΣΑ είναι περίπου 700 kg/m 3. Αν υποθέσουμε ότι στο νομό Μεσσηνίας παράγονται t/y ΑΣΑ (βλέπε ενότητα 1.5), ο όγκος των δεμάτων τους είναι περίπου ( t/y) / (0,7 t/m 3 ) = m 3 /έτος. Η έκταση που απαιτείται για αποθήκευση 3 ετών ΑΣΑ σε στοίβες μέσου ύψους 3 μέτρων είναι επομένως Α = (3 έτη) x ( m 3 /έτος) / (3m ύψος) = m 2. 5 Τα δεματοποιημένα υπολείμματα έχουν μικρότερη πυκνότητα από αυτή των ΑΣΑ και επομένως, για την προσωρινή τους αποθήκευση, απαιτείται συγκριτικά μεγαλύτερη έκταση. 42

45 Στη Μεσσηνία λειτουργεί από το Σεπτέμβριο του 2011 στη θέση «Άγιος Νικόλαος» Πύλου, σε έκταση 45 στρεμμάτων, εγκατάσταση δεματοποιητή και «προσωρινής» απόθεσης δεμάτων, Εικόνα Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στον τοπικό τύπο, η δυναμικότητα του δεματοποιητή είναι 7 t/h ή t/y και επαρκεί για τη δεματοποίηση του συνόλου των απορριμμάτων του Δήμου, τα οποία εκτιμώνται σε περίπου t/y, Πίνακας Ο δεματοποιητής παράγει δέματα πλάτους 1,1 m και ύψους 0,7 m με ρυθμιζόμενο μήκος και βάρος που κυμαίνεται μεταξύ 350 και 550 κιλών. Το λειτουργικό κόστος της δεματοποίησης ανέρχεται σε 20 /δέμα. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ανηγμένο λειτουργικό κόστος της δεματοποίησης είναι της τάξης των 45 /t ΑΣΑ. Εικόνα Φωτογραφίες δεματοποιητή και αποθηκευμένων δεμάτων στη Πύλο (Πηγή: άρθρα τοπικού τύπου) Το πλεονέκτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων με το σύστημα δεματοποίησης / απόθεσης δεμάτων είναι η αποτροπή των προστίμων από την Ε.Ε.. Η μέθοδος αυτή είναι όμως σχετικά δαπανηρή και από περιβαλλοντική άποψη μια από τις χειρότερες (βλέπε ενότητα 1.2 και 4.2.2). Ακόμα και η απλή διάθεση των απορριμμάτων σε ΧΑΔΑ είναι, όχι μόνο φθηνότερη και απαιτεί σημαντικά μικρότερη έκταση, αλλά και περιβαλλοντικά σωστότερη μια και επιτρέπει την οργανωμένη διάστρωση των απορριμμάτων σε κελιά και την καθημερινή τους επικάλυψη με αδρανή, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο την έκλυση οσμών και μειώνοντας τις ποσότητες των διασταλαγμάτων. Δεν αποτρέπει όμως τα επερχόμενα πρόστιμα από την Ε.Ε. Τα προαναφερθέντα προβλήματα από το σύστημα δεματοποίησης/εδαφικής απόθεσης δεμάτων επιβεβαιώνονται στην πράξη. Πράγματι: Στην Πύλο, το Σεπτέμβριο του 2012, ένα χρόνο μετά από την έναρξη λειτουργίας του σχετικού συστήματος, κάτοικοι της περιοχής απέκλεισαν προσωρινά την εγκατάσταση, διαμαρτυρόμενοι για αποπνικτική δυσοσμία σε πολύ μεγάλη απόσταση και κορεσμό του χώρου απόθεσης. Εντονότερες αντιδράσεις αναφέρει ο τύπος για την αντίστοιχη εγκατάσταση στην περιοχή της Ερμιονίδας. Τον Φεβρουάριο του 2013 εκδηλώθηκε και φωτιά στο χώ- 43

46 ρο αυτό λόγω αυτανάφλεξης, η οποία πήρε διαστάσεις και, σύμφωνα πάντα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, δημιούργησε εκπομπές τοξικού νέφους σε μεγάλη έκταση. 2.4 Συζήτηση και συμπεράσματα Ο νομός Μεσσηνίας διαθέτει εργοστάσιο επεξεργασίας, τη ΜΟΛΑΚ, η οποία παραμένει αδρανής από το 2002, παρά τις σημαντικές επενδύσεις που έχει απορροφήσει (πάνω από 13 εκατ. σε σημερινές τιμές) και το αδιέξοδο που αντιμετωπίζει ο νομός. Το εργοστάσιο έχει σχεδιαστεί για επεξεργασία μέρους μόνο των σημερινών απορριμμάτων και δίχως ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών. Για αμφότερα όμως τα θέματα διαμορφώθηκαν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας άμεσα εφαρμόσιμες και οικονομικά πρόσφορες λύσεις, οι οποίες σκιαγραφούνται στη ενότητα 2.1. Η ΜΟ- ΛΑΚ μπορεί με αυτό τον τρόπο να τεθεί σε λειτουργία πολύ γρήγορα, να δεχτεί τα απορρίμματα, όχι μόνο της Καλαμάτας αλλά ενδεχομένως και του συνόλου της Μεσσηνίας και να παρέχει πλήρη επεξεργασία (μηχανικό διαχωρισμό, ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών και κομποστοποίηση οργανικών) με μικρό κόστος λειτουργίας. Για την αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ ο δήμαρχος Καλαμάτας ζήτησε και έλαβε εισήγηση τριών συμβούλων, σύμφωνα με την οποία θα απαιτείτο επένδυση της τάξης των 13 εκατ.. Ο δήμαρχος έκρινε (ορθά) το κόστος υπερβολικό και δεν προχώρησε στην αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ, αλλά δεν προώθησε και την επαναλειτουργία της με τον υφιστάμενο εξοπλισμό. Οι σύμβουλοι του δημάρχου απάντησαν προφανώς στο ε- ρώτημα του τι απαιτείται για αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ σε ένα σύγχρονο και με ικανή δυναμικότητα εργοστάσιο, όπως θα σχεδιαζόταν σήμερα, εισηγούμενοι ακόμα και τη χρήση οπτικών διαχωριστών. Στην περίπτωσή μας όμως το σωστό ερώτημα είναι το τι μπορεί να κάνει το εργοστάσιο με τον υφιστάμενο εξοπλισμό του και με σύντομες και οικονομικά συμφέρουσες αναβαθμίσεις. Στο ερώτημα αυτό δίνεται απάντηση στην ενότητα 2.1 παραπάνω. Για την επεξεργασία των απορριμμάτων της Καλαμάτας λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα και κινητή μονάδα επεξεργασίας με κόστος 69 /t ΑΣΑ. Οι μονάδες αυτές μπορούν να τεθούν σε λειτουργία σε μικρό διάστημα και επομένως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά την μεταβατική περίοδο, διαθέτουν όμως ελαφρύ εξοπλισμό και λειτουργούν με τρόπο, που, αν δεν τηρηθούν οι λειτουργικές προϋποθέσεις που αναφέρονται στην ενότητα 2.2. δημιουργεί προβλήματα. Εν όψει των παραπάνω δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί η συνέχιση του καθεστώτος αργίας της ΜΟΛΑΚ και η προώθηση της επεξεργασίας των απορριμμάτων από κινητές μονάδες. Η χρήση των κινητών μονάδων θα ήταν λογικό να περιοριστεί, υπό τις λειτουργικές προϋποθέσεις που αναφέρονται στην ενότητα 2.2 παραπάνω, σε όσες τυχόν ποσότητες ΑΣΑ του Ν. Μεσσηνίας αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟ- ΛΑΚ. Στην περίπτωση αυτή η κινητή μονάδα πρέπει να τοποθετηθεί σε έναν απόμα- 44

47 κρο από τη ΜΟΛΑΚ δήμο (π.χ. στο δήμο Τριφυλίας) για αποφυγή του κόστους μεταφοράς των του δήμου αυτού στην Καλαμάτα. Η προωθούμενη από την Περιφέρεια προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων της Μεσσηνίας με δεματοποίηση και εναπόθεση δεμάτων σε ανοιχτούς χώρους, αποτρέπει τα πρόστιμα από την Ε.Ε., από περιβαλλοντική άποψη όμως αποτελεί μια από τις χειρότερες λύσεις (βλέπε και ενότητα 4.2.2) και δεν είναι σκόπιμο να συνεχιστεί. Αν και από τεχνική άποψη η ΜΟΚΑΚ μπορεί να τεθεί σε λειτουργία σύντομα, οι διαδικασίες αδειοδότησης και επιλογής αναδόχου για τη λειτουργία της θα μπορούσαν να δημιουργήσουν καθυστερήσεις. Όπως όμως έδειξε η προσωρινή λειτουργία της κινητής εγκατάστασης το 2011 στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας, υπάρχουν σύννομοι τρόποι επιτάχυνσης των διαδικασιών. 45

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.0 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3.1 Εισαγωγή 3.2 Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Οχλήσεις Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.3 Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Οχλήσεις Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 46

49 3.4 Θέση στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Οχλήσεις Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.5 Θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή δήμου Καλαμάτας Παρουσίαση της θέσης Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Οχλήσεις Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Συμπεράσματα 3.6 Θέση στο λιγνιτωρυχείο ΔΕΗ 3.7 Συζήτηση και συμπέρασμα 47

50 3.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (ΚΥΑ /97), για τον εντοπισμό μιας θέσης για ίδρυση ΧΥΤΑ απαιτείται κατ αρχήν η εύρεση δύο ή περισσότερων εναλλακτικών (υποψήφιων) θέσεων και στη συνέχεια η επιλογή της καταλληλότερης από αυτές. Η εύρεση των εναλλακτικών θέσεων είναι ευχερής μια και υπόκειται σε ιδιαίτερα χαλαρά κριτήρια αποκλεισμού, τα οποία απαγορεύουν την εγκατάσταση ΧΥ- ΤΑ/ΟΕΔΑ εντός πόλεων, οικισμών, αρχαιολογικών ζωνών και ευαίσθητων περιοχών (θεσμοθετημένων περιοχών προστασίας, μεμονωμένων στοιχείων φύσης και τοπίου), δίχως περιορισμό αποστάσεων από τις περιοχές αυτές και δίχως να θέτουν γεωλογικά, υδρολογικά, υδρογεωλογικά ή άλλα κριτήρια καταλληλότητας. Για τα αεροδρόμια γίνεται αναφορά στην κείμενη νομοθεσία. Υπό αυτές τις συνθήκες, η ουσιαστική (γεωλογική, υδρολογική, περιβαλλοντική, χωροταξική, οικονομική κτλ.) καταλληλότητα της θέσης, που τελικά θα επιλεγεί, είναι σχετική και εξαρτάται από το πόσο κατάλληλες τυχαίνει να είναι οι υποψήφιες θέσεις που αρχικά επελέγησαν. Επομένως, η χαλαρότητα της αρχικής επιλογής δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί από οποιαδήποτε μέθοδο αξιολόγησης κι αν ακολουθηθεί. Η επιλογή της καλύτερης θέσης από τις υποψήφιες προκύπτει από πολυκριτηριακή ανάλυση, η οποία εμπλέκει πληθώρα ανομοιογενών κριτηρίων καταλληλότητας (γεωλογικών, υδρολογικών, περιβαλλοντικών, χωροταξικών, οικονομικών, κοινωνικών, κτλ.), καθένα από τα οποία βαθμολογείται και η βαθμολογία του συμμετέχει στη συνολική βαθμολογία κάθε θέσης με ένα συντελεστή βαρύτητας. Η μεθοδολογία αυτή, με τον τρόπο που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, έχει προβλήματα, όπως τα ακόλουθα: Η εξειδίκευση των κριτηρίων καταλληλότητας, ο ορισμός των συντελεστών βαρύτητας και η βαθμολογία ορίζεται από τον εκάστοτε μελετητή. Επομένως το αποτέλεσμα δεν είναι αντικειμενικό. Η θεώρηση αρκετών δεκάδων κριτηρίων καταλληλότητας οδηγεί σε μικρή συμμετοχή κάθε κριτηρίου στην τελική βαθμολογία, ενώ η ετερογένεια των κριτηρίων καθιστά τον ορθολογικό ορισμό συντελεστών βαρύτητας ουσιαστικά αδύνατο. Υπό αυτές τις συνθήκες, η χαμηλή βαθμολογία μιας θέσης ως προς βασικά κριτήρια (π.χ. γεωλογικά και υδρολογικά) πολύ εύκολα αντισταθμίζεται από υψηλότερες βαθμολογίες ως προς δεκάδες άλλα ετερογενή, επικαλυπτόμενα και συχνά ασαφή κριτήρια. Με τον τρόπο αυτό οποιαδήποτε θέση, ακόμα και ακραία ακατάλληλη, μπορεί ευχερέστατα να επιλεγεί, αρκεί να περιληφθεί στις προς αξιολόγηση υποψήφιες. Η κατά κανόνα ακαταλληλότητα των θέσεων που προέκυψε από την ευρύτατη ε- φαρμογή της παραπάνω μεθοδολογίας στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την αίσθηση έλλειψης αντικειμενικότητας των πολιτών συνέβαλε στη δημιουργία έντονων κοινωνικών αντιδράσεων, οι οποίες εμπόδισαν την εφαρμογή των σχεδίων διαχείρισης απορριμμάτων. Έτσι το κράτος, μετά από προσπάθειες 30 και πλέον ετών, δεν έχει καταφέρει ακόμα και το στοιχειωδέστερο, την ελεγχόμενη εδαφική διάθεση των 48

51 απορριμμάτων του. Σε όλες τις περιπτώσεις εμπλοκής των διαδικασιών διαχείρισης το κράτος αυτόματα επιρρίπτει τις ευθύνες στους πολίτες κατηγορώντας τους για το σύνδρομο «όχι στη δική μου αυλή» δίχως ποτέ να αναρωτηθεί γιατί οι αντιδράσεις στη χώρα μας είναι τάξεις μεγέθους εντονότερες από οπουδήποτε αλλού. Για την αποφυγή των παραπάνω προβλημάτων έχει προταθεί και εφαρμοστεί στην περιφέρεια Κρήτης μια προηγμένη μεθοδολογία, η οποία χρησιμοποιεί ένα πλήρες και προσυμφωνημένο σύνολο κριτηρίων αποκλεισμού και κάνει χρήση GIS για να εντοπίσει τις συγκεκριμένες θέσεις που δεν παραβιάζουν κανένα από τα κριτήρια αυτά, Economopoulos (2009). Καθεμία από τις θέσεις αυτές εξετάζεται περαιτέρω με επιτόπια επίσκεψη από ομάδα ειδικών και απορρίπτεται εάν βρεθεί να παραβιάζει κάποιο κριτήριο αποκλεισμού. Οι θέσεις που απομένουν εξετάζονται για τις ο- χλήσεις που αναμένεται να προκαλέσουν στην περιοχή τους (με κριτήρια την ορατότητα, τη διέλευση οχημάτων από οικισμούς, την ύπαρξη συνθηκών που ευνοούν τη συσσώρευση και μεταφορά ρύπων κτλ.). Με αυτό τον τρόπο επιλέγονται μόνο οι θέσεις που δεν παραβιάζουν κανένα κριτήριο αποκλεισμού και οι οποίες δεν αναμένεται να δημιουργήσουν αξιόλογες οχλήσεις. Η διαδικασία αυτή καταλήγει στην πρόταση εναλλακτικών θέσεων, οι οποίες είναι ιδιαίτερα κατάλληλες από κάθε ά- ποψη και έχουν εντοπιστεί με αδιαμφισβήτητα αμερόληπτο τρόπο (με προσυμφωνημένα κριτήρια αποκλεισμού, δίχως να εξαιρεθεί καμία περιοχή και δίχως εφαρμογή πολυκριτηριακής ανάλυσης), παρέχοντας στην περιφέρεια τη δυνατότητα επιλογής μιας από αυτές με συναινετικές διαδικασίες. Στην περίπτωση του νομού Μεσσηνίας η αναζήτηση θέσεων για δημιουργία ΧΥΤΑ ή/και απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ έγινε με βάση τη φιλοσοφία που ορίζει η ΚΥΑ /97. Κάθε μελέτη κατέληξε σε μια και μοναδική θέση και η θέση αυτή είναι διαφορετική από μελέτη σε μελέτη. Στις ενότητες που ακολουθούν θα εξεταστούν αναλυτικότερα οι θέσεις που έχουν υποδειχθεί από τις προηγούμενες μελέτες και οι οποίες, με χρονολογική σειρά, είναι οι ακόλουθες: Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ Θέση στη Μαραθόλακκα δήμου Καλαμάτας για προσωρινή εγκατάσταση δεματοποιητή ή κινητής μονάδας επεξεργασίας και απόθεση δεμάτων. Θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα του δήμου Καλαμάτας για α- πόθεση δεμάτων. Για λόγους πληρότητας, εκτός από τις παραπάνω θέσεις, θα εξεταστεί μια ακόμα, η μόνη γνωστή και ιδιαίτερα κατάλληλη για δημιουργία ΧΥΤΑ. Η θέση αυτή ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, εντός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, στην οποία υπάγεται, σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ, και η Μεσσηνία. Η θέση αυτή παρέχει ιδιαίτερες δυνατότητες, οι οποίες επιτρέπουν ταχύτατη και με μικρό κόστος κατασκευή και λειτουργία του ΧΥΤΑ. 49

52 3.2 Θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης Η θέση στο Βαλτύ του δήμου Μεσσήνης προτάθηκε από τη Μελέτη Πρόκρισης Χωροθέτησης (ΜΠΧ) του 1999 (Οικονομίδης, 1999) για δημιουργία ΧΥΤΑ. Η θέση αυτή δεν είναι σήμερα αδειοδοτημένη Παρουσίαση της θέσης Η θέση στο Βαλτύ καταλαμβάνει το ΒΔ μέρος μιας ευρύτερης κοιλάδας και έχει έ- κταση σύμφωνα με τη ΜΠΧ 93 στρεμμάτων. Η θέση και η γύρω από αυτή περιοχή της παρουσιάζονται με τη δορυφορική εικόνα, το χάρτη GIS και τις φωτογραφίες των Εικόνων έως Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Τα αναφερόμενα στη παρούσα ενότητα συνοψίζουν τα αποτελέσματα πρόσφατης γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής διερεύνησης, Στάππας (2013), η ο- ποία βασίστηκε σε σύντομη αυτοψία και έλαβε υπόψη, ανάμεσα στα άλλα, και τα αναφερόμενα στη Μελέτη Πρόκρισης Χωροθέτησης (ΜΠΧ) του 1999 (Οικονομίδης, 1999). Στη ΜΠΧ αναφέρονται και άλλες υποψήφιες θέσεις στη Μεσσηνία και εξετάζεται τελικά η θέση Βαλτύ. Η θέση βρίσκεται στο ανάντη χαμηλό τμήμα, ήπιων σχετικά κλίσεων, μιας κοιλάδας η οποία είναι ανοιχτή μόνο προς το κατάντη τμήμα της. Περιβάλλεται από σχετικά ψηλούς λόφους με τοπικά μεγάλες κλίσεις και κατακόρυφα τμήματα, με αποτέλεσμα την απόκρυψη της από την γύρω περιοχή. Μεγάλο τμήμα των λόφων που περιβάλλουν την κοιλάδα είναι δασωμένο, κυρίως με ψηλή και πυκνή θαμνώδη βλάστηση. Λόγω του χαρακτήρα αυτού ο ΟΕΔΑ πρέπει να αναπτυχθεί στην έκταση που υπάρχουν ελαιόδεντρα, αμπέλια και χέρσες εκτάσεις. Ένα μέρος της έκτασης φαίνεται ότι έχει χρησιμοποιηθεί για αργιλοληψία. Η περιοχή δομείται από κοκκώδη υλικά θαλάσσιων αποθέσεων του Πλειόκαινου (Pl.s). Στην περιοχή φαίνεται ότι πρόκειται κυρίως από αργίλους και ιλυοαργίλους με πιθανές ενστρώσεις μεγαλύτερης κοκκομετρίας. Σε ψηλότερες θέσεις βρέθηκαν λεπτόκκοκκοι ψαμμίτες, σχετικά σκληροί, οπότε είναι πιθανή η παρουσία τους και στην έκταση του γηπέδου. Τα υλικά αυτά είναι, κατά την εκτίμηση μας, χαμηλής έως μέσης υδροπερατότητας 50

53 Εικόνα Δορυφορική εικόνα περιοχής προτεινόμενης θέσης στο Βαλτύ από Google. Εικόνα Χάρτης GIS περιοχής προτεινόμενης θέσης στο Βαλτύ με παρακείμενους οικισμούς, ποταμούς και οδικό δίκτυο. 51

54 Εικόνα Φωτογραφίες προτεινόμενης θέσης στο Βαλτύ από ΒΔ άκρο (ύψωμα, στο σημείο όπου προσεγγίζει ο δρόμος). Η θέση εκτείνεται πέρα από τη σειρά των κυπαρίσσων στο βάθος, 150 περίπου μέτρα μέσα στους αγρούς. 52

55 Εικόνα Φωτογραφίες της προτεινόμενης θέσης στο Βαλτύ από το ΝΑ άκρο, στον πυθμένα της κοιλάδας. 53

56 Στον πυθμένα της κοιλάδας επιφανειακά υπάρχουν αλουβιακά υλικά (al) από τη διάβρωση των λόφων. Τα υλικά αυτά είναι, κατά την εκτίμηση του Ν. Στάππα, χαμηλής έως μέσης υδροπερατότητας και οι τιμές αυτές κυμαίνονται περισσότερο από τα υλικά προέλευσης τους, λόγω τοπικής διάβρωσης και ανάμειξης. Στο «Σχέδιο Διαχείρισης» οι σχηματισμοί Pl.s χαρακτηρίζονται ως «μικρής έως πολύ μικρής υδροπερατότητας, Π3» ενώ οι al ως «προσχωματικές κυρίως αποθέσεις κυμαινόμενης υδροπερατότητας, Π1». Η κοιλάδα εξελίσσεται και στραγγίζεται σε κοίτη, η οποία καταλήγει σε απόσταση 700m σε υδατόρευμα (Κακόρεμμα ή Βασιλαίικο) με ροή μεγάλη περίοδο του έτους. Δεν είναι γνωστό προς τα παρόν εάν υπάρχουν σημαντικές γεωτρήσεις υδροληψίας κατάντη της θέσης π.χ. παρά την κοίτη του υδατορεύματος. Σύμφωνα με τα παραπάνω στην περιοχή του ΟΕΔΑ, δεν αναμένεται σημαντική υ- δροφορία. Είναι πιθανή η παρουσία υπόγειου νερού σε μικρό βάθος σε κάποιες στρώσεις αυξημένης υδροπερατότητας, ως ασθενής υδροφορία και πιθανά ορισμένες περιόδους του έτους. Επομένως η περιοχή «Βαλτύ», κατ αρχήν παρουσιάζει ενδιαφέρον για την εγκατάσταση ΟΕΔΑ Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Οι πλησιέστεροι οικισμοί είναι αυτοί της Μυρτοποταμιάς, Σπιταλίου και Βασιλιάδας, οι οποίοι ευρίσκονται σε αποστάσεις 1, 1,25 και 1,5 km αντίστοιχα. Οι αποστάσεις αυτές είναι γενικά αποδεκτές Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Ένα μέρος της έκτασης που καταλαμβάνει η θέση στο Βαλτύ, όπως ορίζεται από τη ΜΠΧ του 1999 (Οικονομίδης, 1999), ευρίσκεται σε δασική περιοχή. Τούτο αποτελεί λόγο αποκλεισμού του δασικού μέρους της θέσης Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Η θέση έχει, όπως ορίζεται από τη ΜΠΧ, έκταση 93 στρεμμάτων και θα μπορούσε να επεκταθεί, όσο τυχόν είναι απαραίτητο, προς την κοιλάδα. Επομένως θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του νομού Μεσσηνίας. Η θέση θα ήταν δύσκολα προσβάσιμη από τη ΒΔ πλευρά, πλησίον της οποίας διέρχεται δρόμος, λόγω της μεγάλης κλίσης των πρανών. Καταλληλότερη οδική πρόσβαση είναι από την πλευρά της κοιλάδας μέσω της Μυρτοποταμιάς. 54

57 Το Βαλτύ ευρίσκεται σε κεντροβαρή θέση, πλησίον των μεγάλων δήμων Καλαμάτας, Μεσσήνης και Πύλου-Νέστορος. Το τοπικό οδικό δίκτυο όμως, το οποίον τη συνδέει με τους κεντρικούς οδικούς άξονες της Πελοποννήσου, δεν επιτρέπει μεγάλες ταχύτητες και χρήζει κατά τόπους βελτίωσης, ιδιαίτερα στα σημεία διέλευσης μέσω οικισμών και στην προσπέλαση της κοιλάδας Οχλήσεις Η θέση στο Βαλτύ περιβάλλεται από λόφους και για το λόγο αυτό δεν είναι ορατή ούτε από τους πλησιέστερους οικισμούς της Μυρτοποταμιάς, Σπιταλίου και Βασιλιάδας, ούτε και από άλλους οικισμούς ή δρόμους. Με το υφιστάμενο οδικό δίκτυο, για την πρόσβαση στο Βαλτύ απαιτείται διέλευση μέσα από τη Μυρτοποταμιά (από πολύ στενούς δρόμους) και ενδεχομένως και από την παρυφή άλλων οικισμών. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να βελτιωθεί με έργα αναβάθμισης της οδικής πρόσβασης, με τα οποία θα αποφευχθεί και η διέλευση μέσω Μυρτοποταμιάς. Οι λόφοι που περιβάλλουν την προτεινόμενη θέση και την ευρύτερη περί αυτήν κοιλάδα δημιουργούν συνθήκες δυσμενούς διασποράς και συσσώρευσης αερίων εκπομπών. Αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία σχεδόν μόνιμης δυσοσμίας σε όλη την κοιλάδα, καθώς και η μεταφορά των οσμών σε μεγάλη απόσταση υπό ευνοϊκές για το σκοπό αυτό μετεωρολογικές συνθήκες. Η προτεινόμενη κατασκευή ΟΕΔΑ θα επηρεάσει ουσιαστικά την πολύ μεγαλύτερη δασική και αγροτική έκταση της κοιλάδας. Η περιοχή αυτή είναι απομονωμένη (περιβάλλεται από λόφους) και έχει ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, που την καθιστά κατάλληλη ακόμα και για ανάπτυξη αγροτουρισμού. Θα επηρεάσει επίσης σημαντικά τον τρόπο και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της Μυρτοποταμιάς και ενδεχομένως και του Σπιταλίου Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Η «προσωρινή» αποθήκευση δεμάτων δημιουργεί έντονες οσμές και η μορφολογία του εδάφους ευνοεί ιδιαίτερα, όπως αναφέρεται και παραπάνω, τη συσσώρευσή τους στην ευρύτερη κοιλάδα, καθώς και τη μεταφορά τους σε μεγάλες αποστάσεις. Η «προσωρινή» αποθήκευση δεμάτων δημιουργεί επίσης ισχυρά διασταλάγματα τα οποία θα μπορούσαν να μεταφερθούν με τις όμβριες απορροές και να ρυπάνουν το παρακείμενο υδατόρευμα (Κακόρεμμα ή Βασιλαίικο, Εικόνες και ). Η προτεινόμενη θέση έχει έκταση 93 στρεμμάτων και για την απόθεση των δεμάτων απαιτείται έκταση 80 περίπου στρεμμάτων (βλέπε ενότητα 2.3). Επομένως, το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής έκτασης της προτεινόμενης θέσης, και σίγουρα όλο 55

58 το σχετικά επίπεδο τμήμα της, θα καλυφθεί από δέματα. Επειδή στην πράξη η απόθεση δεν είναι προσωρινή, μετά το τέλος της διαδικασίας απόθεσης θα απαιτηθεί, σύμφωνα με την ισχύουσα πρακτική, αποκατάσταση, δηλαδή κάλυψη με χώμα και στεγανοποίηση. Τούτο θα δυσχεράνει σημαντικά την περαιτέρω χρήση της προτεινόμενης θέσης για δημιουργία ΟΕΔΑ και θα αυξήσει το κόστος κατασκευής. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η προτεινόμενη θέση στο Βαλτύ δεν είναι κατάλληλη για απόθεση δεμάτων Συμπεράσματα Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η ενδεχόμενη χρήση της προταθείσας θέσης για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: Η γεωλογία, υδρολογία, υδρογεωλογία φαίνεται κατ αρχήν ικανοποιητική, χρήζει όμως διερεύνησης Η έκταση θα μπορούσε να είναι επαρκής, μετά από ενδεχόμενη επέκταση Ευρίσκεται πλησίον των μεγάλων δήμων σε κεντροβαρή θέση Υπάρχει οπτική απόκρυψη από παντού. Από την άλλη μεριά, η θέση παρουσιάζει τα ακόλουθα μειονεκτήματα: Είναι εν μέρει δασική Είναι περιοχή φυσικού κάλλους Η μορφολογία του εδάφους δεν ευνοεί τη διασπορά αεριών εκπομπών και για το λόγο αυτό αναμένονται προβλήματα οσμών στην ευρύτερη περιοχή Η ύπαρξη ΟΕΔΑ είναι ασύμβατη με το φυσικό περιβάλλον και θα έχει σημαντική επίδραση στην ευρύτερη δασική και γεωργική περιοχή Η ύπαρξη ΟΕΔΑ θα επιφέρει σημαντικά αλλαγή στον τρόπο και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της Μυρτοποταμιάς και ενδεχομένως και του Σπιταλίου Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι η προταθείσα θέση είναι προβληματική για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ. Είναι επίσης ακατάλληλη για εγκατάσταση μονάδας δεματοποίησης ΑΣΑ και «προσωρινής» εναπόθεσης δεμάτων. 56

59 3.3 Θέση στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας Για τη θέση ΟΕΔΑ στο Παλιοροβούνι του δήμου Οιχαλίας έχει εκπονηθεί ΠΠΕ το 2005 (ENVIROPLAN 2005) και ΜΠΕ το 2009 (ENVIRONPLAN κ.α., 2009). Για τη θέση αυτή δεν έχουν εγκριθεί περιβαλλοντικοί όροι, πιθανώς επειδή ευρίσκεται σε αναδασωτέα έκταση Παρουσίαση της θέσης Η θέση στο Παλιοροβούνι και η γύρω από αυτή περιοχή της παρουσιάζονται από τους χάρτες GIS και τις φωτογραφίες των Εικόνων έως Η ΟΕΔΑ στο Παλιοροβούνι έχει συνολική έκταση περίπου 600 στρεμμάτων και περιλαμβάνει: Το ρέμα του ΧΥΤΑ σε έκταση 76 στρεμμάτων με χωρητικότητα m3 ( m 3 στο 1 ο στάδιο ανάπτυξης και m 3 στο 2 ο στάδιο ανάπτυξης) και εκτιμούμενη διάρκεια ζωής περί τα 20 έτη. Το ρέμα αυτό ευρίσκεται στο Βόρειο μέρος της ΟΕΔΑ, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας και φωτογραφίες Εικόνας Το ρέμα του ΧΥΤ αδρανών αποβλήτων σε έκταση 57 στρεμμάτων με χωρητικότητα m 3 και εκτιμούμενη διάρκεια ζωής περί τα 22 έτη. Το ρέμα αυτό ευρίσκεται στο Νότιο μέρος της ΟΕΔΑ, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας και φωτογραφίες Εικόνας Έκταση για κτίρια διοίκησης κτλ. στο κέντρο της ΟΕΔΑ. Τα κτίρια αυτά πρόκειται να δημιουργηθούν σε πλάτωμα μεταξύ των ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας και φωτογραφίες της Εικόνας Έκταση για εγκατάσταση επεξεργασίας απορριμμάτων περίπου 30 στρεμμάτων. Η εγκατάσταση αυτή πρόκειται να δημιουργηθεί σε «πλάτωμα» στο Β.Α. άκρο της ΟΕΔΑ, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας και φωτογραφίες Εικόνας Έκταση για τη δεξαμενή στραγγισμάτων και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στραγγισμάτων. Τα έργα αυτά πρόκειται να δημιουργηθούν σε πλάτωμα στο Β.Δ. άκρο της ΟΕΔΑ, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας και φωτογραφίες Εικόνας Έκταση για εγκαταστάσεις εισόδου στο Ν.Α. άκρο της ΟΕΔΑ, κοντά στο σημείο εισόδου του δρόμου στο χώρο της ΟΕΔΑ, βλέπε χάρτη GIS Εικόνας

60 Εικόνα Χάρτης GIS περιοχής προτεινόμενης θέσης στο Παλιοροβούνι με παρακείμενους οικισμούς, ποταμούς και οδικό δίκτυο. Εικόνα Τρισδιάστατος χάρτης GIS της ΟΕΔΑ με σημειωμένες τις θέσεις των βασικών έργων. 58

61 59

62 Εικόνα Φωτογραφίες ρέματος ΧΥΤΑ στο Βόρειο μέρος της ΟΕΔΑ. 60

63 61

64 Εικόνα Φωτογραφίες ρέματος ΧΤΥ αδρανών υλικών στο Νότιο μέρος της ΟΕΔΑ. Εικόνα Φωτογραφία πλατώματος κτιρίων διοίκησης κτλ., στο κέντρο της ΟΕΔΑ, μεταξύ ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών. 62

65 Εικόνα Φωτογραφίες «πλατώματος» μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων στο Β.Δ. άκρο της ΟΕΔΑ. 63

66 Εικόνα Φωτογραφία πλατώματος δεξαμενής και μονάδας επεξεργασίας διασταλαγμάτων στο Β.Α. άκρο της ΟΕΔΑ Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια (α) Σύνοψη αποτελεσμάτων γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής διερεύνησης προτεινόμενης περιοχής, με σύντομη αυτοψία χώρου, Στάππας (2013). Η θέση βρίσκεται στις ψηλότερες θέσεις επιφανειακής λεκάνης απορροής. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της ΜΠΕ, στην υψηλότερη περιοχή, δηλαδή στην περιοχή του επιφανειακού υδροκρίτη, όπου οι κλίσεις του εδάφους είναι σχετικά ήπιες, προβλέπεται η κατασκευή εγκατάστασης επεξεργασίας απορριμμάτων. Στην βορειότερη λεκάνη προβλέπεται η κατασκευή ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, ενώ στη νότια προβλέπεται διαμόρφωση χώρου απόθεσης αδρανών υλικών. Στο «Σχέδιο Διαχείρισης» οι σχηματισμοί της περιοχής χαρακτηρίζονται ως εξής: Φλύσχης (ft). Ρωγματώδεις σχηματισμοί. Α1. Ρωγματώδεις σχηματισμοί μικρής έως πολύ μικρής υδροπερατότητας. (κατά την αυτοψία μας εντοπίστηκαν στο σύνολο σχεδόν της έκτασης ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ και στο μεγαλύτερο και στο χαμηλότερο τμήμα των χώρου διάθεσης των αδρανών). Κερατολιθική σειρά (J.K,hn). Καρστικοί σχηματισμοί. Κ2. Ανθρακικοί σχηματισμοί μέτριας έως μικρής υδροπερατότητας. (κατά την αυτοψία μας εντοπίστηκαν σε πολύ μικρή έκταση στα βόρεια της λεκάνης του ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ). 64

67 Αβεστόλιθοι, δολομιτικοί ασβεστόλιθοι, δολομίτες (J.k,d). Κ1. Ανθρακικοί σχηματισμοί υψηλής έως μέτριας υδροπερατότητας. (κατά την αυτοψία μας εντοπίστηκαν στην ανατολική πλαγιά, στο υψηλότερο τμήμα των χώρου διάθεσης των αδρανών, καθώς και ως μικροί όγκοι στα ψηλότερα της βόρειας λεκάνης του ΧΥΤΥ/ΧΥΤΑ) Αναφέρεται η παρουσία τοπικής και ασθενούς υδροφορίας στα αποσαθρωμένα υ- λικά. Αυτή αυξάνει τις πιθανότητες ολίσθησης τους. Σε ορισμένα τμήματα της βόρειας λεκάνης υπάρχουν μικρές εκτάσεις με πολύ αυξημένες κλίσεις (ενδεικτικά στις χαμηλότερες προς βορά θέσεις του ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ). Εκεί η κατασκευή στεγάνωσης παρουσιάζει δυσκολίες. Τα παραπάνω προβλήματα αυξάνουν τη δυσκολία και το κόστος κατασκευής του έργου και εφόσον δεν αντιμετωπιστούν σωστά αυξάνουν τις πιθανότητες αστοχιών κατά την λειτουργία του. Στην περιοχή του κατάντη της υποψήφιας ΟΕΔΑ οι υδατικοί πόροι είναι κυρίως υ- πόγειοι. Δεν αναφέρεται χρήση επιφανειακού νερού (χειμάρρων και ποταμών) ως πόσιμου. Πηγές με χρήση ύδρευσης επίσης δεν αναφέρονται. Οι πλησιέστερες υ- δροληψίες της περιοχής χορηγήθηκαν από τις υπηρεσίες του Δήμου Οιχαλίας. Δεν αναμένεται επιβάρυνση των υπόγειων νερών λόγω της χαμηλής υδροπερατότητας και του σημαντικού πάχους του φλύσχη. Ειδικότερα: 1. Δεν αναμένεται τροφοδοσία σημαντικού υπόγειου υδροφορέα νερών με κατείσδυση μέσω του φλύσχη. 2. Τυχόν βαθύτερη υδροφορία σε υποκείμενους ασβεστόλιθους (αν υπάρχει), αναμένεται ότι προστατεύεται από το στεγανό και μεγάλου πάχους φλύσχη. 3. Υπάρχει όμως ασάφεια στην υδρογεωλογική συμπεριφορά της ανατολικής κλιτύος της λεκάνης όπου προβλέπεται απόθεση και διαχείριση αδρανών. Για το θέμα αυτό θα πρέπει να τεθούν επαρκείς περιβαλλοντικοί όροι, εάν τελικά προχωρήσει η έκδοση τους. Σύμφωνα με τη ΜΠΕ, θα υπάρξει στεγανοποίηση της λεκάνης, όμως η πολύ μεγάλη κλίση των πρανών δημιουργεί τεχνικές δυσκολίες και αυξάνει σημαντικά το κόστος του έργου. Διαπιστώθηκε ότι είναι πιθανή επιβάρυνση των υπόγειων νερών των πλησιέστερων υδροληψιών από τους χώρους διάθεσης στο Παλιοροβούνι μέσω της κοίτης χειμάρρων (κυρίως μετά από ατύχημα ή κακή λειτουργία). Αυτή μπορεί να συμβεί: Κυρίως στις υδρευτικές γεωτρήσεις 4 και 5 (ύδρευσης Οιχαλίας) Δευτερευόντως για τη γεώτρηση 6 (ύδρευσης Μερόπης). Για τον έλεγχο των επιδράσεων αυτών, εάν τελικά προχωρήσει το έργο στο Παλιοροβούνι, θα πρέπει να εγκατασταθούν συστήματα παρακολούθησης της ποιότητας των υπόγειων νερών στην πεδινή έκταση, μεταξύ κοίτης και γεωτρήσεων υδροληψίας (εκτός των αντίστοιχων έργων παρακολούθησης των υπόγειων και επιφανειακών νερών πλησίον των χώρων διάθεσης). Με την παρακολούθηση τους πρέπει να συνδέεται και κατάλληλο σχέδιο αντιμετώπισης. 65

68 (β) Πρόσθετες παρατηρήσεις Στην ΠΠΕ του 2005 (ENVIRONPLAN, 2005), από την οποία επελέγη το Παλιοροβούνι, ο ΧΥΤΑ προοριζόταν για τη Νότια ρεματιά, σε θέση η οποία εκτείνεται μέχρι το φαράγγι του υδατορέματος «Ντουράκος» (βλέπε Εικόνα ) και η Ανατολική κλιτύς της οποίας, από μια ζώνη και ψηλότερα, περιλαμβάνει ασβεστολιθικούς σχηματισμούς υψηλής υδροπερατότητας (βλέπε περιγραφή σχηματισμών παραπάνω και φωτογραφίες Εικόνας ). Οι συνθήκες αυτές δημιουργούν κίνδυνο ρύπανσης του «Ντουράκου», τα ύδατα του οποίου, αφού διασχίσουν στεγανό φλύσχη σε μήκος 1,2 km, εισέρχονται στα υδροπερατά κοκκώδη υλικά της λοφώδους και πεδινής περιοχής εμπλουτίζοντας την υπόγεια υδροφορία της, συναντούν το ρέμα «Ξερίλας» και τελικά απολήγουν στον ποταμό Μαυροζούμενα. Τόσο η δυσμενής γεωλογία, όσο και η επαφή του ΧΥΤΑ με υδατόρεμα το οποίον συμβάλλει στην υδροφορία της ευρύτερης περιοχής, αποτελούν ισχυρούς λόγους αποκλεισμού της θέσης στο Παλιοροβούνι. Ο συνδυασμός των παραπάνω δημιουργεί ακόμα ισχυρότερο λόγο αποκλεισμού, αλλά αυτό δεν έγινε από την ΠΠΕ του Η ΜΠΕ του 2009 (ENVIRONPLAN, ΕΠΕΜ κ.α., 2009) προσπάθησε προφανώς να διορθώσει το παραπάνω πρόβλημα, αντιμεταθέτοντας τις θέσεις ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών υλικών, έτσι ώστε ο ΧΥΤΑ (με τα ιδιαίτερα ρυπογόνα διασταλάγματα) να κατασκευαστεί στο Βόρειο ρέμα και ο ΧΥΤ αδρανών υλικών (με αποπλύσεις που πιστεύεται ότι περιλαμβάνουν μικρότερα ρυπαντικά φορτία), στο προβληματικό Νότιο ρέμα. Ο κίνδυνος όμως ρύπανσης των νερών δεν εξέλειπε μια και στη χώρα μας τα αδρανή υλικά ενδέχεται να ενσωματώνουν τοξικά και επικίνδυνα κατάλοιπα από οικοδομικές, βιομηχανικές, γεωργικές κτλ. δραστηριότητες. Πράγματι, η έλλειψη εγκαταστάσεων υποδοχής και επεξεργασίας, αλλά και στοιχειωδών μηχανισμών διαχείρισης, των τοξικών και επικινδύνων καταλοίπων, οδηγεί νομοτελειακά στην παράνομη εδαφική τους διάθεση. Υπό αυτές τις συνθήκες. Η διάθεση αδρανών υλικών, τα οποία ενδέχεται να ενσωματώνουν και τοξικά, σε ΧΥΤ με δυσμενή γεωλογία και δίπλα σε υδατόρεμα το οποίον συμβάλλει στην υδροφορία της ευρύτερης περιοχής, δημιουργεί εμφανείς κίνδυνους ρύπανσης των νερών Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Οι πλησιέστεροι οικισμοί είναι τα Καλύβια, η Φιλία, η Αλλαγή, το Λουτρό, η Οιχαλία και η Μερόπη, οι οποίοι ευρίσκονται σε αποστάσεις 1,7 έως 3,8 km. Οι αποστάσεις αυτές είναι γενικά αποδεκτές Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Το σύνολο της έκτασης του έργου ευρίσκεται σε δασική περιοχή. Επίσης, το σύνολο της έκτασης του έργου ευρίσκεται σε περιοχή η οποία έχει κηρυχθεί αναδασωτέο, σύμφωνα με την υπ αριθμόν 5003/ του γενικού γραμματέα της περιφέρειας (βλέπε χάρτη Εικόνας ). 66

69 Σε όλες τις μελέτες αναζήτησης θέσεων δημιουργίας ΟΕΔΑ, συμπεριλαμβανομένης και της ΠΠΕ του 2005 (βλέπε ενότητα « Εγκεκριμένα κριτήρια αποκλεισμού ΧΥΤΑ μη επικίνδυνων, παράγραφος 2 «Αποκλεισμός των δασικών εκτάσεων (Κριτήριο Π2)», σελ. 5-10), εφαρμόζονται τα κριτήρια του αποκλεισμού των κηρυγμένων δασικών εκτάσεων, καθώς και των κηρυγμένων ή υπό κήρυξη αναδασωτέων εκτάσεων, οι οποίες προστατεύονται και από το Σύνταγμα της Ελλάδος. Εικόνα Θέση ΟΕΔΑ εντός της περιοχής που έχει κηρυχθεί αναδασωτέα σύμφωνα με την υπ αριθμόν 5003/ του γενικού γραμματέα της περιφέρειας. Η προτεινόμενη θέση δεν απορρίφθηκε από την ΠΠΕ του 2005 διότι ενδεχομένως, η περιοχή στην οποίαν ευρίσκεται, δεν έχει κηρυχθεί και τυπικά ως δασική, ενώ η α- νακήρυξή της ως αναδασωτέα έγινε το 2007, μετά το πέρας της ΠΠΕ. Θα έπρεπε όμως να είχε απορριφθεί από την ΜΠΕ του 2009, η οποία αποτελεί την άμεση συνέχειά της. Αντ αυτής, η ΜΠΕ του 2009 αντιπαρέρχεται την ενοχλητική τυπικότητα του αναδασωτέου με τη δήλωση ότι «απαιτείται απόφαση άρσης της αναδάσωσης, η οποία θα πρέπει να εκδοθεί πριν την έναρξη κατασκευής οποιονδήποτε εργασιών». Η μελέτη αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ το 2010 (ΕΠΕΜ, 2010), προκαταλαμβάνοντας στην ουσία το αποτέλεσμα της άρσης αναδάσωσης, προτείνει εμμέσως πλην σαφώς, τη θέση αυτή για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ (βλέπε Εικόνα 1.2-1). Οι παραπάνω μελέτες θεωρούν κατά συνέπεια ως δεδομένη την άρση της αναδάσωσης από την εκτελεστική εξουσία, η οποία συμβαίνει στη χώρα μας να είναι και νομοθετική, όχι για λόγους που έχουν να κάνουν με το δάσος αλλά επειδή αυτό απαιτείται για την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια (α) Πλεονεκτήματα Η προτεινόμενη θέση έχει μεγάλη έκταση και παρέχει τη δυνατότητα κατασκευής ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών με ικανοποιητική χωρητικότητα. 67

70 Η πρόσβαση στην προτεινόμενη θέση είναι ευχερής μια και βρίσκεται σε μικρή α- πόσταση από τον κόμβο όπου συναντώνται οι εθνικές οδοί Τρίπολης Καλαμάτας και Μεγαλόπολης Κυπαρισσίας. Απαιτείται όμως αναβάθμιση μιας από τις δύο αγροτικές οδούς που οδηγούν στο έργο (βλέπε π.χ. χάρτες Εικόνων και ), σε μήκος 2 περίπου km. (β) Μειονεκτήματα Η μορφολογία του εδάφους της προτεινόμενης θέσης παρουσιάζει έντονο ανάγλυφο, με αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό του κόστους των έργων. Ιδιαίτερα, η διαμόρφωση των ρεμάτων, τα οποία προορίζονται για την κατασκευή ΧΥΤΑ και ΧΥΤ α- δρανών, απαιτεί εκτεταμένες χωματουργικές εργασίες και η στεγανοποίηση των πρανών δημιουργεί σοβαρή τεχνική πρόκληση με κινδύνους αστοχίας λόγω των κατά τόπους εξαιρετικά μεγάλων κλίσεών τους. Συναφή έργα που έγιναν σε ρέματα με έντονο ανάγλυφο, όπως ο ΧΥΤΑ στους Πέρα Γαληνούς Ρεθύμνου, κατέληξαν σε υ- ψηλότατο κόστος διάθεσης, πολύ πέρα από ότι σε συνήθεις ΧΥΤΑ. Για τους παραπάνω λόγους, στις μελέτες αναζήτησης χώρων δημιουργίας ΟΕΔΑ τίθεται ως βασικό κριτήριο αποκλεισμού ή καταλληλότητας η μέγιστη επιτρεπτή κλίση εδάφους. Ακόμα και στην ΠΠΕ του 2005, θέσεις με κλίση > 15% λαμβάνουν τη μικρότερη δυνατή βαθμολογία. Στην περίπτωσή μας όμως, ακόμα και αν δεχτούμε ως όριο κλίσης το 25%, το οποίον είναι εμφανώς υπερβολικό, από την προτεινόμενη θέση στο Παλιοροβούνι θα προέκυπταν τρεις ξεχωριστές εκτάσεις μεγέθους 19, 18 και 10 στρεμμάτων (βλέπε χάρτη GIS Εικόνας παρακάτω), οι οποίες απέχουν πολύ από το να είναι κατάλληλες για δημιουργία της ΟΕΔΑ. Η ΠΠΕ όμως αγνόησε τη μη διαθεσιμότητα επιφανειών με ανεκτή κλίση (στο 90% του προτεινόμενου χώρου οι κλίσεις είναι > 25%, ενώ, εντός των ρεμάτων που προορίζονται για ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών, οι κλίσεις είναι μεγαλύτερες του 30% και υπερβαίνουν σε αρκετά σημεία το 100%), δίχως να απορρίψει τη θέση και δίχως να αναδείξει τα συναφή θέματα των τεχνικών δυσκολιών, της διακινδύνευσης του συστήματος στεγανοποίησης και του υπέρμετρου κόστους των έργων Οχλήσεις Η προτεινόμενη θέση ευρίσκεται σε πλαγιά βουνών απέναντι από μεγάλη πεδιάδα με πολλούς οικισμούς και εντατικές γεωργικές δραστηριότητες, χάρτες Εικόνων , και Ανάμεσα στους οικισμούς της πεδιάδας και σε απόσταση μικρότερη των 7 km από το Παλιοροβούνι, ευρίσκονται οι οικισμοί Οιχαλία, Λουτρό, Ζευγολατιό, Μαγούλα, Κεντρικό, Ανδανία, Ναντζάρι, Φιλία, Αλλαγή, Καλύβια, Μερόπη, Σολάκι και Μελιγαλάς. Όπως αποδεικνύεται από τις φωτογραφίες των Εικόνων και , αλλά και από τους χάρτες των Εικόνων και , οι περισσότεροι από τους οικισμούς αυτούς έχουν ορατότητα στην ΟΕΔΑ. Το ίδιο ισχύει και για μεγάλο μέρος της πεδιάδας, αλλά και τμήματα των εθνικών οδών και λοιπού οδικού δικτύου. 68

71 Εικόνα Φωτογραφία από την πλαγιά του ΧΥΤΑ με θέα οικισμούς πεδιάδας Εικόνα Ορατότητα ΟΕΔΑ Παλιοροβουνίου από Ζευγολατιό. 69

72 Εικόνα Χάρτης GIS περιοχής Παλιοροβουνίου με παρακείμενους οικισμούς, ποταμούς και οδικό δίκτυο. 70

73 71

74 Εικόνα Ανάγλυφοι χάρτες GIS περιοχής Παλιοροβουνίου με προτεινόμενη θέση και πλησιέστερους οικισμούς στην πεδιάδα 72

75 Η ορατότητα της ΟΕΔΑ από πεδιάδα με καλλιέργειες και πολλούς οικισμούς, καθώς και από το οδικό δίκτυο, δημιουργεί όχληση σε μεγάλο μέρος του δήμου. Επιπλέον, η λειτουργία της ΟΕΔΑ, μιας ιδιαίτερα μεγάλης εγκατάστασης περιφερειακού επιπέδου, είναι ασύμβατη με τις γεωργικές δραστηριότητες της περιοχής και θα επηρεάσει το χαρακτήρα της. Τα παραπάνω προβλήματα δεν αξιολογούνται ορθά από την ΠΠΕ του 2005 και από τη ΜΠΕ του Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Για την απόθεση των δεματοποιημένων ΑΣΑ της Μεσσηνίας επί τρία έτη θα απαιτηθεί έκταση 80 στρεμμάτων (βλέπε ενότητα 2.3). Η απόθεση μπορεί να γίνει μόνο σε εδάφη σχεδόν επίπεδα, ή έστω με μέτρια κλίση. Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, η προτεινόμενη θέση στο Παλιοροβούνι έχει ιδιαίτερα έντονο ανάγλυφο και είναι εμφανές σε κάθε επισκέπτη ότι δεν διαθέτει αξιόλογες εκτάσεις με αποδεκτή κλίση εδάφους. Το θέμα αυτό διερευνήθηκε ποσοτικά με χρήση GIS και τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στους τρισδιάστατους χάρτες των Εικόνων έως και συνοψίζονται από τα στοιχεία του Πίνακα Πίνακας Επιφάνεια των τριών μεγαλύτερων εκτάσεων εντός του Παλιοροβουνίου ως συνάρτηση της μέγιστης αποδεκτής κλίσης εδάφους. Μέγιστη κλίση Έκταση [στρέμματα] 1 η θέση 2 η θέση 3 η θέση 10 % % % % Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει ότι οι εκτάσεις με κλίσεις έως 25% ευρίσκονται στα υψηλότερα σημεία της περιοχής, ακριβώς στις θέσεις που προορίζονται για έργα ζωτικής σημασίας για την ΟΕΔΑ (κτίρια διοίκησης, εργοστάσιο επεξεργασίας απορριμμάτων και μονάδα επεξεργασίας διασταλαγμάτων). Σε κάθε περίπτωση, οι εκτάσεις αυτές έχουν περιορισμένο μέγεθος, το οποίον απέχει πολύ από τα 80 στρέμματα που απαιτούνται για την απόθεση των δεμάτων (βλέπε ενότητα 2.3). Με κλίσεις έως 30%, όριο εμφανώς υπερβολικό για απόθεση δεμάτων, η έκταση των δύο μεγαλύτερων θέσεων αυξάνει με επέκταση στις πλαγιές των ρεμάτων που προορίζονται για δημιουργία ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών υλικών. Ακόμα και στην περί- 73

76 πτωση αυτή, καθεμία από τις εκτάσεις αυτές απέχει πολύ από το ελάχιστο απαιτούμενο μέγεθος των 80 στρεμμάτων (βλέπε ενότητα 2.3). Εικόνα Τρισδιάστατος Χάρτης GIS επίπεδων επιφανειών εντός της προτεινόμενης θέσης με κλίση εδάφους έως 10%. Εικόνα Τρισδιάστατος Χάρτης GIS επίπεδων επιφανειών εντός της προτεινόμενης θέσης με κλίση εδάφους έως 20%. 74

77 Εικόνα Τρισδιάστατος Χάρτης GIS επίπεδων επιφανειών εντός της προτεινόμενης θέσης με κλίση εδάφους έως 25%. Εικόνα Τρισδιάστατος Χάρτης GIS επίπεδων επιφανειών εντός της προτεινόμενης θέσης με κλίση εδάφους έως 30%. Εκτός από το πρόβλημα ανεπάρκειας έκτασης υπάρχει και το πρόβλημα ακαταλληλότητας της θέσης. Πράγματι, αμφότερες οι άξιες λόγου θέσεις ευρίσκονται σε κορυφογραμμές. Τούτο σημαίνει ότι υπόκεινται σε ισχυρούς ανέμους και η τυχόν α- πόθεση δεμάτων στα, ούτως ή άλλως, επικλινή εδάφη τους, θα δημιουργήσει ευρείας έκτασης διασπορές απορριμμάτων λόγω καταστροφής του πλαστικού περιβλήματος των δεμάτων (βλέπε ενότητα 4.2.2). Ακόμα χειρότερα, τόσο οι στοίβες 75

78 των δεμάτων στις κορυφογραμμές, όσο και οι διασπορές τους στις πλαγιές, θα είναι ορατές από όλη των περιοχή και το Παλιοροβούνι θα έχει όψη χιονισμένου. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η προτεινόμενη θέση στο Παλιοροβούνι δεν είναι κατάλληλη για απόθεση δεμάτων Συμπεράσματα Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η ενδεχόμενη χρήση της προταθείσας θέσης για δημιουργία ΟΕΔΑ έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: Γεωλογία, υδρολογία, υδρογεωλογία ΧΥΤΑ ικανοποιητική Επαρκής απόσταση από οικισμούς Πρόσβαση από εθνικούς δρόμους Ικανή χωρητικότητα Από την άλλη μεριά η προταθείσα θέση παρουσιάζει τα ακόλουθα μειονεκτήματα: Γεωλογία, υδρολογία, υδρογεωλογία ΧΥΤ αδρανών υλικών προβληματική λόγω υδροπερατών εδαφών και επαφής με υδατόρεμα, το οποίον συμβάλλει στην υδροφορία της πεδιάδας. Συνολική έκταση ΟΕΔΑ σε δασική περιοχή Συνολκή έκταση ΟΕΔΑ σε περιοχή που κηρύχθηκε αναδασωτέα το 2007 Εντονότατο ανάγλυφο εδάφους με το 90% της έκτασης να έχει κλίσεις > 25% και με τα ρέματα που προορίζονται για ΧΥΤΑ και ΧΥΤ αδρανών να έχουν κλίσεις > 30% και σε αρκετά σημεία > 100%. Τα παραπάνω δημιουργούν κατασκευαστικές δυσκολίες, διακινδύνευση του συστήματος στεγανοποίησης και υπέρμετρο κόστος. Ορατότητα από μεγάλη πεδιάδα με πολλούς οικισμούς, καλλιέργειες και ο- δικό δίκτυο Ασυμβατότητα λειτουργίας ΟΕΔΑ με γεωργικό χαρακτήρα περιοχής. Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι η προταθείσα θέση είναι ακατάλληλη για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ για περισσότερους του ενός βασικούς λόγους. Τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα μειονεκτήματα καθιστούν την προτεινόμενη ΟΕΔΑ ακατάλληλη και για «προσωρινή» απόθεση δεμάτων. Ειδικότερα για την περίπτωση αυτή ισχύουν και τα ακόλουθα σημαντικά: Ανυπαρξία εκτάσεων με αποδεκτή κλίση εδάφους. Ακόμα και με υπερβολή κλίση εδάφους έως 25%, εντός της ΟΕΔΑ υπάρχουν εκτάσεις 19, 18 και 10 στρεμμάτων, καθεμία από τις οποίες απέχει από την απαιτούμενη έκταση των 80 στρεμμάτων (βλέπε ενότητα 2.3). Οι διαθέσιμες θέσεις ευρίσκονται στις κορυφογραμμές και υπόκεινται σε ι- σχυρούς ανέμους με αποτέλεσμα την αναπόφευκτη διασπορά απορριμμάτων στις πλαγιές τις ΟΕΔΑ και την πλήρη ορατότητά δεμάτων και διασπορών από την πεδιάδα, τους οικισμούς και το οδικό δίκτυο. 76

79 3.4 Θέση στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας Για τη θέση στη Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας εκπονήθηκαν μελέτες το 2009 (Μίσσα, 2009) και το 2011 (Χατζηελευθερίου, 2011) και αποσκοπούσαν, αρχικά μεν στη δεματοποίηση των ΑΣΑ και απόθεση των δεμάτων, στη συνέχεια δε στην εγκατάσταση κινητής μονάδας επεξεργασίας των ΑΣΑ και απόθεσης δεμάτων. Η αδειοδότηση, η οποία χορηγήθηκε από την περιφέρεια το 2011 (Α.Π. 2060/ ) αφορούσε τη δοκιμαστική εγκατάσταση κινητής μονάδας επεξεργασίας και προσωρινή αποθήκευση ΑΣΑ Παρουσίαση της θέσης Η θέση στη Μαραθόλακκα καταλαμβάνει το Ανατολικό άκρο μιας απομονωμένης κοιλάδας στις δυτικές παρυφές του όρους Ταΰγετος, έχει έκταση 31 στρεμμάτων, ευρίσκεται σε δημόσια δασική περιοχή και έχει παραχωρηθεί στο δήμο Καλαμάτας με την υπ αριθ. 2451/ απόφαση του γενικού γραμματέα της περιφέρειας για εγκατάσταση δεματοποιητή. Η θέση και η γύρω από αυτή περιοχή παρουσιάζονται από τη δορυφορική εικόνα, τους χάρτες GIS και τις φωτογραφίες των Εικόνων έως Εικόνα Δορυφορική εικόνα περιοχής προτεινόμενης θέσης στη Μαροαθόλακκα από Google 77

80 Εικόνα Χάρτες GIS περιοχής προτεινόμενης θέσης στη Μαροαθόλακκα με παρακείμενους οικισμούς, ποταμούς και οδικό δίκτυο 78

81 Εικόνα Φωτογραφία κοιλάδας Μαραθόλακκας με φόντο τον παλαιό ΧΔΑ, πάνω στον οποίον ήταν εγκατεστημένη η κινητή μονάδα επεξεργασίας απορριμμάτων. 79

82 Εικόνα Φωτογραφίες του πλατώματος, πάνω στο παλαιό ΧΔΑ, στο οποίο ήταν ε- γκατεστημένη η μονάδα επεξεργασίας απορριμμάτων Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Τα αναφερόμενα στη παρούσα ενότητα συνοψίζουν τα αποτελέσματα πρόσφατης γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής διερεύνησης, Στάππας (2013), η ο- ποία βασίστηκε σε σύντομη αυτοψία και έλαβε υπόψη, ανάμεσα στα άλλα, και τα αναφερόμενα για την θέση αυτή στο φάκελο τροποποίησης ΑΕΠΟ (ΜΠΧ) ή οποία εκπονήθηκε το 2011 (Χατζηελευθερίου, 2011). Η θέση βρίσκεται σε ασβεστολιθική κοιλάδα η οποία είναι ανοιχτή μόνο προς το κατάντη τμήμα της όπου συμβάλλει σε απόκρημνο φαράγγι, από το οποίο διέρχεται το ποταμός Νέδων σε απόσταση 750 m από τη θέση. Περιβάλλεται από υψώματα και ράχες με λίγο μικρότερα υψόμετρα από αυτήν, με αποτέλεσμα την απόκρυψη της από την οδό Καλαμάτας - Σπάρτης και τις γύρω περιοχές. Η γύρω περιοχή καλύπτεται από χαμηλή θαμνώδη και φρυγανική βλάστηση. Στην περιοχή παλαιότερα μάλλον λειτουργούσε ΧΑΔ. Πάνω από αυτόν έχουν εγκαταλειφθεί διαχωρισμένα υλικά αστικών αποβλήτων. Οι μεγαλύτερες ποσότητες είναι δεματοποιημένες. Αρκετά δέματα έχουν καταστραφεί. Υπάρχουν επίσης και σύμμικτα υλικά με περίσσεια οργανικών. Υπάρχουν υγρά απόπλυσης σε κάποιες θέσεις. 80

83 Η περιοχή δομείται από καρστικοποιημένους ασβεστόλιθους, δηλαδή πρόκειται για υλικά υψηλής υδροπερατότητας. Στο «Σχέδιο Διαχείρισης» οι σχηματισμοί της περιοχής χαρακτηρίζονται ως «καρστικοί σχηματισμοί. Ανθρακικοί σχηματισμοί υψηλής έως μέτριας υδροπερατότητας, Κ1». Σύμφωνα με τα παραπάνω, η περιοχή αυτή συμμετέχει στην τροφοδοσία της υπόγειας καρστικής υδροφορίας της ευρύτερης περιοχής. Επομένως με την εγκατάσταση μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων, σ αυτήν αναμένεται η επιβάρυνση των υπόγειων νερών. Για τυχόν μόνιμες εγκαταστάσεις στην περιοχή απαιτούνται λεπτομερείς έρευνες και αν τελικά κριθεί δυνατή η χρήση της θέσης, εκτιμάται ότι θα πρέπει να ληφθούν αυξημένα μέτρα προστασίας των υπόγειων νερών. Ακόμα και για προσωρινές εγκαταστάσεις θα πρέπει να εξεταστούν οι δυνατότητες μείωσης της κατείσδυσης των εκπλύσεων από τα απορρίμματα Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Ο πλησιέστερος οικισμός είναι το Κάτω Καρβέλι σε απόσταση περί τα 1,25 km. Η απόσταση αυτή είναι γενικά αποδεκτή Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Το γήπεδο της θέσης είναι σε δημόσια δασική έκταση, πλην όμως πάνω από καλυμμένο ΧΔΑ. Η έκταση έχει παραχωρηθεί με απόφαση του γενικού γραμματέα της περιφέρειας στο δήμο Καλαμάτας για δεματοποίηση και προσωρινή αποθήκευση των αστικών σύμμεικτων απορριμμάτων Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Η θέση ευρίσκεται σε μικρή απόσταση από την Καλαμάτα (περί τα 7 km) και η πρόσβασή της γίνεται από αγροτική οδό μήκους περίπου 550 m μέσω της εθνικής οδού Καλαμάτας Σπάρτης. Για χρήση της θέσης θα απαιτείτο ασφαλτόστρωση της αγροτικής οδού. Η θέση δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ (ούτε έχει προταθεί για το σκοπό αυτό), διότι καταλαμβάνει πολύ μικρή έκταση (31 στρέμματα) και ευρίσκεται πάνω σε ασταθές έδαφος, στην επικάλυψη παλαιού ΧΔΑ. 81

84 Οχλήσεις Η θέση στη Μαραθόλακκα περιβάλλεται από λόφους και για το λόγο αυτό δεν είναι ορατή από κατοικημένες περιοχές και από την εθνική οδό Καλαμάτας - Σπάρτης. Με το υφιστάμενο οδικό δίκτυο, για την πρόσβαση στη Μαραθόλακκα δεν απαιτείται διέλευση από οικισμούς. Τα οποιαδήποτε έργα διαχείρισης στη Μαραθόλακκα δεν πρόκειται να επηρεάσουν κατοικημένες περιοχές, εκτός ίσως από τον οικισμό Κάτω Καρβέλι και αυτό μόνο σε ακραίες περιπτώσεις δημιουργίας οσμών Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Η θέση είναι ακατάλληλη για «προσωρινή» απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ λόγω κινδύνου ρύπανσης των υπόγειων νερών και του παρακείμενου ποταμού Νέδωνα. Επίσης, η έκτασή της (31 στρέμματα) δεν επαρκεί για την «προσωρινή» αποθήκευση των δεματοποιημένων ΑΣΑ του νομού Μεσσηνίας για μια τριετία (βλέπε ενότητα 2.3) Συμπεράσματα Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η προτεινόμενη θέση δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ, ούτε άλλωστε έχει προταθεί για αυτή τη χρήση. Η ενδεχόμενη χρήση της προταθείσας θέσης για απόθεση δεμάτων έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: Ευρίσκεται πλησίον της Καλαμάτας Ευρίσκεται σε επαρκή απόσταση από κατοικημένες περιοχές Υπάρχει οπτική απόκρυψη από παντού. Από την άλλη μεριά, η θέση παρουσιάζει τα ακόλουθα μειονεκτήματα: Είναι δασική στο σύνολό της, πλην όμως πάνω σε παλαιό ΧΔΑ Έχει ακατάλληλη γεωλογία δημιουργώντας κινδύνους ρύπανσης των υπόγειων νερών Έχει περιορισμένη έκταση (31) στρεμμάτων, επαρκή για «προσωρινή» απόθεση του 30 % των δεματοποιημένων ΑΣΑ ή του 50% των δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ, του νομού Μεσσηνίας για μια τριετία. Τα παραπάνω μειονεκτήματα καθιστούν τη θέση αυτή ακατάλληλη και για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ. Καταχρηστικά, η θέση αυτή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για «προσωρινή» απόθεση δεματοποιημένων αδρανών υπολειμμάτων επεξεργασίας, τα οποία έχουν μικρότερο όγκο και δημιουργούν εκπλύσεις με πολύ μικρότερα ρυπαντικά φορτία από τα δεματοποιημένα ΑΣΑ. 82

85 3.5 Θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή δήμου Καλαμάτας Η χρήση της θέσης στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα πλησίον της Πολιανής του δήμου Καλαμάτας αναφέρεται σε μελέτες του 2009 (Μίσσα, 2009) και 2011 (Χατζηελευθερίου, 2011), οι οποίες αποσκοπούσαν αρχικά μεν στην απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ, στη συνέχεια δε στην απόθεση δεματοποιημένων υπολειμμάτων από την κινητή εγκατάσταση επεξεργασίας των ΑΣΑ. Η αδειοδότηση, η οποία χορηγήθηκε από την περιφέρεια τον Ιούνιο του 2011 (Α.Π. 2060/ ) αφορούσε την προσωρινή αποθήκευση δεματοποιημένων ΑΣΑ από τους τ. δήμους Αρφαρών, Άριος, Θουρίας, Αβίας και Λεύκτρου Παρουσίαση της θέσης Η θέση στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα, έχει έκταση 21,38 στρεμμάτων, ευρίσκεται σε δημόσια δασική περιοχή και έχει παραχωρηθεί στο δήμο Καλαμάτας για α- πόθεση δεμάτων με την υπ αριθ. 747/ απόφαση του γενικού γραμματέα της περιφέρειας. Η θέση και η γύρω από αυτή περιοχή παρουσιάζονται από τη δορυφορική εικόνα, τους χάρτες GIS και τις φωτογραφίες των Εικόνων έως Εικόνα Δορυφορική εικόνα περιοχής προτεινόμενης θέσης στο Λατομείο Κάρτωνα από Google 83

86 Εικόνα Χάρτες GIS περιοχής προτεινόμενης θέσης στο Λατομείο Κάρτωνα με παρακείμενους οικισμούς, ποταμούς και οδικό δίκτυο 84

87 Εικόνα Φωτογραφία εισόδου στην προτεινόμενη θέσης στο Λατομείο Κάρτωνα από οδό Θουρίας-Πολιανής Εικόνα Φωτογραφία πλατώματος προτεινόμενης θέσης στο Λατομείο Κάρτωνα από ΝΑ πλευρά 85

88 Εικόνα Φωτογραφίες πλατώματος προτεινόμενης θέσης στο Λατομείο Κάρτωνα από είσοδο στη ΒΔ πλευρά 86

89 3.5.2 Καταλληλότητα για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ Γεωλογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια Τα αναφερόμενα στη παρούσα ενότητα συνοψίζουν τα αποτελέσματα πρόσφατης γεωλογικής, υδρολογικής και υδρογεωλογικής διερεύνησης, Στάππας (2013), η ο- ποία βασίστηκε και σε σύντομη αυτοψία. Η θέση βρίσκεται σε εγκαταλειμμένο λατομείο σε ασβεστολιθική κοιλάδα η οποία είναι ανοιχτή μόνο προς το κατάντη τμήμα της όπου συμβάλλει στο απόκρημνο φαράγγι του Τζιρορέματος, μετά την οδό προς Πολιανή. Οι διαμορφώσεις του λατομείου συμβάλλουν στην μερική απόκρυψη της από την οδό προς Πολιανή. Η περιοχή δομείται από ασβεστολίθους. Από τη σύντομη αυτοψία εκτιμήθηκε ότι είναι διαρρηγμένοι αλλά σε μικρό βαθμό καρστικοποιημένοι. Στο «Σχέδιο Διαχείρισης» οι σχηματισμοί της περιοχής χαρακτηρίζονται ως «καρστικοί σχηματισμοί. Ανθρακικοί σχηματισμοί υψηλής έως μέτριας υδροπερατότητας, Κ1». Σύμφωνα με τα παραπάνω, η περιοχή αυτή συμμετέχει στην τροφοδοσία της υπόγειας καρστικής υδροφορίας της ευρύτερης περιοχής. Επομένως με την εγκατάσταση μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων, σ αυτήν αναμένεται η επιβάρυνση των υπόγειων νερών. Για τυχόν μόνιμες εγκαταστάσεις στην περιοχή απαιτούνται λεπτομερείς έρευνες και αν τελικά κριθεί δυνατή η χρήση της θέσης, εκτιμάται ότι θα πρέπει να ληφθούν αυξημένα μέτρα προστασίας των υπόγειων νερών. Ακόμα και για προσωρινές εγκαταστάσεις θα πρέπει να εξεταστούν οι δυνατότητες μείωσης της κατείσδυσης των εκπλύσεων από τα απορρίμματα Καταλληλότητα σε σχέση με χωροταξικά κριτήρια Πλησίον της προτεινόμενης θέσεις δεν υπάρχουν κατοικημένες περιοχές. Οι πλησιέστεροι οικισμοί, Άγριλος και Άνω Άμφεια, ευρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 3,5 km. Οι αποστάσεις αυτές θεωρούνται επαρκείς Καταλληλότητα σε σχέση με περιβαλλοντικά κριτήρια Η προτεινόμενη θέση ευρίσκεται σε δασική περιοχή, αλλά εντός ανενεργού λατομείου και ευρίσκεται σε επαφή με το φαράγγι του Τζιρορέματος. 87

90 Καταλληλότητα σε σχέση με οικονομικά και άλλα κριτήρια Η θέση ευρίσκεται σε άμεση επαφή με την οδό Θουρίας-Πολιανής, σε μικρή απόσταση από τους δήμους Καλαμάτας και Μεσσήνης. Για την προσπέλαση δεν απαιτείται διέλευση μέσω οικισμών, ούτε βελτιώσεις του οδικού δικτύου. Η θέση δεν έχει ικανή έκταση για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ και ούτε έχει προταθεί για το σκοπό αυτό Οχλήσεις Το κυρίως πλάτωμα περιβάλλεται από λόφους και δεν είναι ορατό από οικισμούς, ούτε καν από το οδικό δίκτυο. Οχλήσεις από οσμές δεν αναμένονται σε οικισμούς λόγω της μεγάλης απόστασή τους από την εν λόγω θέση. Τούτο όμως δεν ισχύει και για το τμήμα του οδικού δικτύου, που ευρίσκεται πλησίον του λατομείου Καταλληλότητα για απόθεση δεμάτων κατά την περίοδο προσωρινής διαχείρισης Η θέση είναι ακατάλληλη για «προσωρινή» απόθεση δεμάτων ΑΣΑ λόγω υδροπερατών πετρωμάτων και άμεσης γειτνίασης με το φαράγγι του Τζιρορέματος. Επίσης, η έκτασή της (21,38 στρέμματα) και δεν επαρκεί για την «προσωρινή» αποθήκευση των δεματοποιημένων ΑΣΑ του νομού Μεσσηνίας για μια τριετία (βλέπε ενότητα 2.3) Συμπεράσματα Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η προτεινόμενη θέση δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία κεντρικής ΟΕΔΑ, ούτε άλλωστε έχει προταθεί για αυτή τη χρήση. Η ενδεχόμενη χρήση της προταθείσας θέσης για απόθεση δεμάτων έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: Ευρίσκεται πλησίον της Καλαμάτας Ευρίσκεται σε επαρκή απόσταση από κατοικημένες περιοχές Υπάρχει απόκρυψη από παντού. Από την άλλη μεριά, η θέση παρουσιάζει τα ακόλουθα μειονεκτήματα: Ευρίσκεται σε δασική περιοχή, ενός όμως ανενεργού λατομείου. 88

91 Δημιουργεί κινδύνους ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών λόγω υδροπερατών πετρωμάτων και άμεσης γειτνίασης με το φαράγγι του Τζιρορέματος. Έχει περιορισμένη έκταση (21.38) στρεμμάτων, επαρκή για «προσωρινή» απόθεση λιγότερο του 25% των δεματοποιημένων ΑΣΑ ή λιγότερο του 50% των δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ, του νομού Μεσσηνίας για μια τριετία. Τα παραπάνω μειονεκτήματα καθιστούν τη θέση αυτή ακατάλληλη και για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ. Καταχρηστικά, η θέση αυτή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για «προσωρινή» απόθεση δεματοποιημένων αδρανών υπολειμμάτων από τη ΜΟΛΑΚ, τα οποία έχουν μικρότερο όγκο και δημιουργούν εκπλύσεις με πολύ μικρότερα ρυπαντικά φορτία από τα δεματοποιημένα ΑΣΑ. Στην περίπτωση αυτή σκόπιμη θα ήταν η διερεύνηση πρόσθετων μέτρων προστασίας. Θα μπορούσε για παράδειγμα να διερευνηθεί η δυνατότητα εκτροπής, με φυσική ροή, των αρχικών αποπλύσεων κάθε βροχής από την περιοχή με αποθέσεις, σε λεκάνη επαρκούς χωρητικότητας (μετά από στεγανοποίηση), η οποία ευρίσκεται δεξιά της εισόδου και σε επαφή με το δρόμο (βλέπε φωτογραφία Εικόνας ) για προσωρινή αποθήκευση. Από εκεί τα ύδατα αυτά θα μπορούσαν να μεταφερθούν με βυτιοφόρα στη μονάδα βιολογικής επεξεργασίας της Καλαμάτας. 89

92 3.6 Θέση στο λιγνιτωρυχείο ΔΕΗ Πλησίον της Μεγαλόπολης λειτουργούν λιγνιτικοί ατμοηλεκτρικοί σταθμοί και υ- πάρχουν λιγνιτωρυχεία, από τα οποία η ΔΕΗ εξορύσσει το λιγνίτη με επιφανειακή μέθοδο εκμετάλλευσης, Εικόνα Τα ορύγματα των εξαντλημένων εκτάσεων των ορυχείων έχουν πολύ μεγάλη έκταση και ικανό βάθος (βλέπε φωτογραφία τυπικού λιγνιτωρυχείου στην Εικόνα 3.6-2) και η ενδεχόμενη χρήση τους για δημιουργία ΧΥΤΑ παρέχει πρακτικά απεριόριστη χωρητικότητα. Εικόνα Δορυφορική εικόνα περιοχής προτεινόμενης θέσης από Google Γενικά, τα λιγνιτωρυχεία αποτελούν τις πλέον κατάλληλες θέσεις για δημιουργία ΧΥΤΑ σε εθνικό επίπεδο. Ειδικά όμως για τη συγκεκριμένη προσωρινή περίοδο, το λιγνιτωρυχείο της Μεγαλόπολης παρέχει τη δυνατότητα πολύ γρήγορης κατασκευής ΧΥΤΑ, ο οποίος μπορεί να εξυπηρετήσει τη 2 η διαχειριστική ενότητα (νομό Μεσσηνίας και δήμους Μεγαλόπολης και Γορτυνίας, βλέπε ενότητα 1.2) άμεσα, χωρίς περιβαλλοντικά προβλήματα και οχλήσεις και με πολύ χαμηλό κόστος. Πράγματι: Ο ΧΥΤΑ μπορεί να κατασκευαστεί γρήγορα σε υφιστάμενη τάφρο, εξασφαλίζοντας τη στεγανοποίηση του πυθμένα και των πρανών του με γεωλογικό φραγμό από ιπτάμενη τέφρα ικανού πάχους, δίχως χρήση μεμβρανών. Τα διασταλάγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν άμεσα για ψεκασμό της διάπυρης ιπτάμενης τέφρας που εξέρχεται από τους λέβητες των ατμοηλεκτρικών σταθμών, έτσι ώστε να μειωθούν και οι διάχυτες εκπομπές σκόνης. Η τέφρα δεσμεύει μόνιμα τους ρύπους των διασταλαγμάτων (βαρέα μέταλλα κτλ.) λόγω των ποζολανικών της ιδιοτήτων. Επομένως δεν απαιτείται η κατασκευή μονάδος επεξεργασίας διασταλαγμάτων, τουλάχιστον κατά την περίοδο της προσωρινής διαχείρισης. 90

93 Η αποκατάσταση του ΧΥΤΑ, μετά το πέρας της λειτουργίας του, μπορεί να γίνει με κάλυψη της επιφάνειάς του από ιπτάμενη τέφρα και στείρα, εξασφαλίζοντας στεγανότητα δίχως χρήση μεμβρανών. Η θέση του ΧΥΤΑ μπορεί να επιλεγεί σε μεγάλη απόσταση (ακόμα και μεγαλύτερη των 5 km) από τη Μεγαλόπολη και σε σημείο δίχως ορατότητα, έτσι ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας οχλήσεων. Επίσης, η πρόσβαση στο ΧΥΤΑ γίνεται από την εθνική οδό χωρίς διέλευση των οχημάτων από κατοικημένες περιοχές. Η λειτουργία του ΧΥΤΑ είναι συμβατή με τη βιομηχανική δραστηριότητα της περιοχής, πράγμα που δεν συμβαίνει με τις θέσεις οι οποίες έχουν μέχρι τώρα μελετηθεί. Εικόνα Ενδεικτική μορφή λιγνιτωρυχείου (φωτογραφία από λιγνιτωρυχείο ΔΕΗ Πτολεμαΐδας) Η περιφέρεια θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με το δήμο Μεγαλόπολης για τη δημιουργία του ΧΥΤΑ με πιθανότητα συναίνεσης. Πράγματι, στην περίπτωση αυτή ο ΧΥΤΑ είναι μικρός (απαιτεί έκταση μόλις 17 στρεμμάτων για διάθεση υπολειμμάτων επεξεργασίας ή 30 στρεμμάτων για διάθεση ΑΣΑ, ενότητα 4.3.2), η λειτουργία του είναι προσωρινή, οι οχλήσεις μηδαμινές και η δυνατότητα αντισταθμιστικών οφελών πάρα πολύ μεγάλη (( /έτος σε περίπτωση διάθεσης των υπολειμμάτων επεξεργασίας ή /έτος σε περίπτωση διάθεσης των ΑΣΑ, ενότητα 4.4)). 91

94 3.7 Συζήτηση και συμπέρασμα Για τη δημιουργία ΧΥΤΑ ή/και χώρων απόθεσης δεματοποιημένων ΑΣΑ στο νομό Μεσσηνίας έχουν εκπονηθεί μελέτες, οι οποίες ανέδειξαν 4 θέσεις, το Βαλτύ στο δήμο Μεσσήνης, το Παλιοροβούνι στο δήμο Οιχαλίας, τη Μαραθόλακκα στο δήμο Καλαμάτας και το ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή του δήμου Καλαμάτας. Οι θέσεις αυτές αξιολογούνται στις ενότητες 3.2 έως 3.5 και όπως τεκμηριώνεται, καμία δεν είναι κατάλληλη για το σκοπό που έχει αρχικά προταθεί. Καταχρηστικά, επειδή τα δεματοποιημένα υπολείμματα της επεξεργασίας των ΑΣΑ από τη ΜΟ- ΛΑΚ είναι σε μεγάλο βαθμό αδρανή και δημιουργούν εκπλύσεις με πολύ μικρότερα ρυπαντικά φορτία από ότι τα δεματοποιημένα ΑΣΑ, ένα μέρος των δεμάτων αυτών (π.χ. αυτά από τα ΑΣΑ του δήμου Καλαμάτας) θα μπορούσαν να αποτεθούν στη Μαραθόλακκα και στο λατομείο Ι. Κάρτωνα στην Πολιανή κατά τη προσωρινή περίοδο διαχείρισης. Η αναζήτηση θέσεων από τις παραπάνω μελέτες έγινε με βάση τη φιλοσοφία που ορίζει η ΚΥΑ /97. Κάθε μελέτη κατέληξε σε μια και μοναδική θέση και η θέση αυτή είναι διαφορετική από μελέτη σε μελέτη. Από τις παραπάνω θέσεις, κυρίαρχη για δημιουργία ΟΕΔΑ θεωρείται το Παλιοροβούνι. Οι σχετικές με αυτό μελέτες ανατέθηκαν το 2003, αρχικά με την «κατάρτιση πλαισίου σχεδιασμού κυρίως μελέτη σχεδιασμού» του Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Απορριμμάτων. Μετά την ΠΠΕ του 2005 ακολούθησε η ανάθεση ενός πακέτου μελετών, το οποίον περιλαμβάνει, εκτός από τη ΜΠΕ η οποία ολοκληρώθηκε το 2009, και τις ακόλουθες: Τοπογραφική Μελέτη - Γεωλογική Μελέτη - Γεωτεχνική Μελέτη, οι οποίες αποτελούν υποστηρικτικές μελέτες Τεχνική Προμελέτη Τεύχη Δημοπράτησης με το σύστημα Μελέτη - Κατασκευή Μελέτη Κόστους Οφέλους Αίτηση Χρηματοδότησης του έργου από το Ταμείο Συνοχής Για το Παλιοροβούνι, καθοριστικής σημασίας υπήρξε η ΠΠΕ του Συγκρινόμενη με τις υπόλοιπες μελέτες αναζήτησης θέσεων ΟΕΔΑ, οι μελέτες του ΠΕΣΔΑ μετά το 2003, καθώς και η ΠΠΕ του 2005, είναι εκτενέστερες και πιο προηγμένες μια και στο πρώτο στάδιο της επιλογής υποψήφιων θέσεων η διαδικασία υποβοηθήθηκε από την εφαρμογή κριτηρίων αποκλεισμού με χρήση GIS. Επειδή όμως τα κριτήρια αποκλεισμού που χρησιμοποιήθηκαν ήταν περιορισμένα, το αποτέλεσμα της αναζήτησης ήταν ο εντοπισμός «ευρύτερα κατάλληλων περιοχών» και όχι συγκεκριμένων θέσεων που είναι στην ιδανική περίπτωση το ζητούμενο (βλέπε ενότητα 3.1 και Economopoulos, 2009). Από εκεί και πέρα ακολουθήθηκε η διαδικασία που ορίζεται από την ΚΥΑ /97, με εύρεση - επιλογή θέσεων μέσα από τις «ευρύτερα κατάλληλες περιοχές» και αξιολόγησή τους με πολυκριτηριακή ανάλυση. Λεπτομερέστερη εξέταση της διαδικασίας επιλογής της θέσης στο Παλιοροβούνι αναδεικνύει μεθοδολογικά προβλήματα, όπως τα ακόλουθα: 92

95 Στα κριτήρια αποκλεισμού που χρησιμοποιήθηκαν δεν περιλαμβάνονται γενικά τα δάση, αλλά μόνο χαρακτηρισμένες περιοχές ως «δάση» και τα αναδασωτέα. Από τα κριτήρια αποκλεισμού που χρησιμοποιήθηκαν, βασικό ήταν ο αποκλεισμός γεωργικών εκτάσεων υψηλής παραγωγικότητας, χωρίς όμως να ε- ξαιρεθούν οι ελαιώνες. Το τελευταίο αποτελεί καθοριστική παράλειψη, μια και σε περιφέρειες όπως της Κρήτης και της Πελοποννήσου οι ελαιώνες καλύπτουν πολύ μεγάλες περιοχές. Ουσιαστικά, όλες οι ελεύθερες (μη δασικές) εκτάσεις, οι οποίες δεν είναι οικιστικές περιοχές ή καλλιέργειες είναι ελαιώνες. Επομένως, ο αποκλεισμός αναζήτησης θέσεων σε ελαιώνες περιορίζει, σε μεγάλο βαθμό, την αναζήτηση σε δασικές εκτάσεις, οι οποίες δεν έχουν αποκλειστεί (βλέπε παραπάνω). Από τις «ευρύτερα κατάλληλες περιοχές» που προέκυψαν από την παραπάνω διαδικασία εξαιρέθηκαν αυτές στη Νότια Μεσσηνία με τη δικαιολογία ότι «η Νότια Μεσσηνία κυρίως για χωροταξικούς λόγους κρίθηκε ότι δεν προσφέρεται για την κατασκευή ενός κεντρικού ΧΥΤΑ για την εξυπηρέτηση όλου του Νομού και ως εκ τούτου δεν εντοπίστηκαν θέσεις για αξιολόγηση στο τμήμα αυτό». Τούτο εκτρέπει, δίχως τεκμηρίωση, την αναζήτηση κατάλληλων θέσεων στη Βόρεια Μεσσηνία. Ο συνδυασμός των παραπάνω κριτηρίων περιορίζει την αναζήτηση υποψήφιων θέσεων ΟΕΔΑ στις δασικές κυρίως εκτάσεις της Βόρειας Μεσσηνίας. Από τις «ευρύτερα κατάλληλες περιοχές» που απέμειναν επιλέχθηκαν, με ασαφή και πάλι τρόπο, έξι υποψήφιες θέσεις για δημιουργία ΟΕΔΑ. Από αυτές, 4 ευρίσκονται στο δήμο Οιχαλίας και από μια δύο στους παράπλευρους δήμους Ιθώμης και Αετού. Η επιλογή της υπό συζήτηση θέσης στο Παλιοροβούνι και η συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα θεώρησή της δεν καθορίστηκε μόνο από την προαναφερθείσα επιστημονική διαδικασία, αλλά και από τις ακόλουθες παραλείψεις: Η θέση θα έπρεπε να έχει απορριφθεί από την ΜΠΕ του 2009 μια και το σύνολο της έκτασής της ευρίσκεται σε περιοχή, η οποία κηρύχθηκε αναδασωτέα το Αντ αυτής οι διαδικασίες «ωρίμανσης προχώρησαν με την υ- πόθεση ότι θα εκδοθεί απόφαση άρσης της αναδάσωσης. Η θέση θα έπρεπε να είχε απορριφθεί τόσο από την ΠΠΕ του 2005, όσο και από τη ΜΠΕ του 2009, λόγω εξαιρετικά μεγάλης κλίσης του συνόλου σχεδόν των εδαφών της (βλέπε ενότητα ). Οι κλίσεις αυτές δημιουργούν σοβαρές κατασκευαστικές δυσκολίες, διακινδύνευση του συστήματος στεγανοποίησης και αυξάνουν υπέρμετρα το κόστος. Με την κατάργηση της διαχειριστικής ενότητας νομού Μεσσηνίας και τον ο- ρισμό της ευρύτερης 2 ης διαχειριστικής ενότητας από το επικαιροποιημένο ΠΕΣΔΑ 2010, θα έπρεπε να είχε δρομολογηθεί διαδικασία αναζήτησης νέας θέσης, σε όλη την έκταση της νέας ενότητας. Τούτο είναι δεοντολογικά ορθό και εμπεδώνει την αίσθηση δικαίου στους πολίτες που θα κληθούν να δεχθούν στην περιοχή τους την ΟΕΔΑ. Είναι όμως και επί της ουσίας αναγκαίο, λόγω των προβλημάτων της υφιστάμενης θέσης και της ευκαιρίας που πα- 93

96 ρέχει η διαθεσιμότητα μιας πολύ μεγαλύτερης περιοχής για αναζήτηση νέας καταλληλότερης. Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι η θέση στο Παλιοροβούνι θα ήταν ουσιαστικά αδύνατον να προκύψει μέσα από επιστημονικά αυστηρές διαδικασίες α- ναζήτησης και ότι θα είχε, ούτως ή άλλως, απορριφθεί εκ των υστέρων υπό κανονικές συνθήκες. Η περιφέρεια εμφανίζεται θετική ως προς τη θέση αυτή, έχοντας ενδεχομένως κατά νου την διεύρυνση της χρήσης της λόγω κεντροβαρικότητας, μεγάλης χωρητικότητας ΧΥΤΑ και ευχερούς πρόσβασης μέσω εθνικών οδών από όλους τους νομούς. Ο ορισμός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας στο ΠΕΣΔΑ του 2010, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από το νομό Μεσσηνίας, και σημαντικό τμήμα του νομού Αρκαδίας, συνιστά (την πρώτη) σημαντική διεύρυνση. Η χρήση της θέσης στο Παλιοροβούνι ενδέχεται να προσβληθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας για διάφορους λόγους. Στις περιπτώσεις αυτές η υπεράσπιση επικαλείται συνήθως την ανάγκη εξυπηρέτησης κοινωνικών αναγκών επισημαίνοντας, αφ ενός μεν την ύπαρξη έντονων προβλημάτων στη διαχείριση των απορριμμάτων και την επιτακτική ανάγκη άμεσης επίλυσής τους, αφ ετέρου δε την έλλειψη εναλλακτικών θέσεων. Σε ότι αφορά το πρώτο θέμα, η επιλογή μιας ακατάλληλης θέσης δεν μπορεί να νομιμοποιείται από την κρισιμότητα της κατάστασης στην οποία νομοτελειακό οδηγεί. Σε ότι αφορά το δεύτερο θέμα, άλλες κατάλληλες θέσεις ασφαλώς και υπάρχουν, δεν έχουν όμως αναζητηθεί με επιστημονικά αυστηρές διαδικασίες. Άλλωστε, δεν χρειάστηκε καν έρευνα για να οριστεί μια από τις πλέον κατάλληλες θέσεις σε εθνικό επίπεδο, αυτή στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ εντός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας (βλέπε ενότητα 3.6). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο νομός Μεσσηνίας δεν διαθέτει ΧΥΤΑ, ούτε καν γνωστή κατάλληλη θέση για δημιουργία του. Στο επίπεδο όμως της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, υπάρχει κατάλληλη θέση στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη. Η θέση αυτή έχει ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, τα οποία επιτρέπουν ταχύτατη και με ελάχιστο κόστος δημιουργία ΧΥΤΑ, ο οποίος θα μπορούσε να εξυπηρετήσει το σύνολο της ενότητας κατά τη μεταβατική περίοδο. 94

97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4.0 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4.1 Εισαγωγή 4.2 Εναλλακτικοί τρόποι εδαφικής διάθεσης και περιβαλλοντικά προβλήματα Χρήση ΧΥΤ «Προσωρινή» εδαφική απόθεση δεμάτων 4.3 Διαμόρφωση σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Σκοπιμότητα σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Ορθολογικά σχέδια προσωρινής διαχείρισης 4.4 Συζήτηση και συμπεράσματα 95

98 4.1 Εισαγωγή Όπως αναφέρεται και στην ενότητα 1.2, υπάρχει ανάγκη για διαμόρφωση και άμεση εφαρμογή σχεδίων προσωρινής διαχείρισης των οικιακού τύπου απορριμμάτων, τόσο για ουσιαστικούς λόγους, δηλαδή για αντιμετώπιση του σημερινού αδιεξόδου στη διαχείριση των απορριμμάτων, όσο και για αποφυγή των επερχόμενων δαπανηρών προστίμων από την Ε.Ε.. Καθένα από τα παραπάνω σχήματα πρέπει να επιτρέπει ταχεία εφαρμογή, αποτροπή των επερχόμενων προστίμων από την Ε.Ε. και δυνατότητα κάλυψης των αναγκών για τουλάχιστον τρία χρόνια (έως ότου κατασκευαστούν τα έργα που προβλέπει το ΠΕΣΔΑ). Επειδή η διαμόρφωση διαχειριστικών σχεδίων δεν μπορεί παρά να βασίζεται στην υπάρχουσα υποδομή και σε νέες εγκαταστάσεις οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν σύντομα, οι σχετικές δυνατότητες διερευνώνται στα Κεφάλαια 2 και 3: Το συμπέρασμα από την ανάλυση στο Κεφάλαιο 2 είναι ότι ο νομός Μεσσηνίας διαθέτει εργοστάσιο επεξεργασίας, τη ΜΟΛΑΚ, η οποία αν και αδρανής από το 2002, μπορεί να τεθεί σε λειτουργία γρήγορα, να δεχτεί τα απορρίμματα, όχι μόνο της Καλαμάτας αλλά ενδεχομένως και του συνόλου της Μεσσηνίας και να παρέχει πλήρη επεξεργασία με μικρό κόστος λειτουργίας. Για τις ποσότητες τις οποίες ενδεχομένως αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ, θα μπορούσε, υπό τις αναφερόμενες στην ε- νότητα 2.2 λειτουργικές προϋποθέσεις, να χρησιμοποιηθεί κινητή μονάδα επεξεργασίας. Το συμπέρασμα του Κεφαλαίου 3 είναι ότι όλες οι θέσεις που έχουν προταθεί από προηγούμενες μελέτες για εδαφική διάθεση είναι ακατάλληλες για δημιουργία κεντρικού ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ, αλλά και για προσωρινή απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ. Καταχρηστικά, οι μικρότερες από τις θέσεις αυτές, στη Μαραθόλακκα και στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα της Πολιανής, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για «προσωρινή» απόθεση μέρους των δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας των ΑΣΑ (π.χ. από το δήμο Καλαμάτας). Η μόνη γνωστή κατάλληλη θέση για δημιουργία ΧΥΤΑ, στην ευρύτερη όμως περιοχή της 2 ης διαχειριστικής ενότητας, ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη. Η θέση αυτή έχει ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, τα οποία επιτρέπουν ταχύτατη και με ελάχιστο κόστος δημιουργία ΧΥΤΑ, ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει κατά τη μεταβατική περίοδο. Τούτο όμως προϋποθέτει συναίνεση της τοπικής κοινωνίας. Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι η διαμόρφωση, με βάση τις παραπάνω δυνατότητες, ολοκληρωμένων ορθολογικών σχημάτων προσωρινής διαχείρισης. 96

99 4.2 Εναλλακτικοί τρόποι εδαφικής διάθεσης και περιβαλλοντικά προβλήματα Η χρήση ΧΑΔΑ, τόσο για ΑΣΑ όσο και για υπολείμματα επεξεργασίας, σε δεματοποιημένη ή μη μορφή, δεν είναι σύμφωνη με τις οδηγίες της Ε.Ε. και αποτελεί λόγο ε- πιβολής προστίμων. Για το λόγο αυτό η χρήση ΧΑΔΑ δεν εξετάζεται στην παρούσα εργασία. Απομένουν επομένως προς διερεύνηση η χρήση ΧΥΤ, τόσο για ΑΣΑ όσο και για υπολείμματα επεξεργασίας, σε δεματοποιημένη ή μη μορφή, καθώς και η «προσωρινή» εδαφική απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ και υπολειμμάτων επεξεργασίας. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα από τους παραπάνω συνδυασμούς εξετάζονται στις υποενότητες που ακολουθούν Χρήση ΧΥΤ (α) Διάθεση απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ Η διάθεση των ΑΣΑ δημιουργεί ισχυρά διασταλάγματα, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή ρύπανση υπόγειων και επιφανειακών νερών, καθώς και παραγωγή βιοαερίου, Εικόνα Για την πρόληψη της ρύπανσης των νερών εξασφαλίζεται καλή στεγανότητα της λεκάνης του ΧΥΤ με φυσικούς και τεχνητούς φραγμούς και συλλέγονται τα διασταλάγματα για αποδοτική επεξεργασία. Για τον έλεγχο των εκπομπών, γίνεται συλλογή του βιοαερίου και καύση του σε πυρσό ή αξιοποίησή του. Εικόνα Σχηματική παράσταση της διαφυγής διασταλαγμάτων από ΧΥΤΑ και ρύπανσης υπόγειων νερών Η απ ευθείας διάθεση των ΑΣΑ σε ΧΥΤΑ αποτελεί την κατ εξοχήν μέθοδο διαχείρισης που εφαρμόζεται στην Ελλάδα. Παρότι η διάθεση των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ υπόκειται σε προοδευτικά αυξανόμενους περιορισμούς από τις οδηγίες της Ε.Ε., στην παρούσα περίπτωση αποτελεί μια καθόλα αποδεκτή μέθοδο διότι είναι περιβαλλοντικά ικανοποιητική και αποτρέπει τα επερχόμενα πρόστιμα από την Ε.Ε.. 97

100 (β) Διάθεση των υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ σε ΧΥΤΥ Η διάθεση υπολειμμάτων σε ΧΥΤΥ αποτελεί το τελευταίο στάδιο της ορθής διαχείρισης των ΑΣΑ. Επειδή οι ποσότητες των υπολειμμάτων είναι μικρότερες από αυτές των ΑΣΑ και επειδή τα υπολείμματα περιλαμβάνουν κυρίως αδρανή υλικά, τόσο ο όγκος και τα ρυπαντικά φορτία των διασταλαγμάτων, όσο και οι ποσότητες του βιοαερίου είναι δραστικά μειωμένα συγκριτικά με την προηγούμενη περίπτωση. Για τους λόγους αυτούς, η επεξεργασία των ΑΣΑ και η διάθεση των υπολειμμάτων σε ΧΥΤΥ αποτελούν την πλέον επιθυμητή μέθοδο διαχείρισης. (γ) Διάθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ ή δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ σε ΧΥΤ Αυτός ο τρόπος διάθεσης δεν είναι ορθολογικός διότι, αφ ενός μεν κοστίζει η δεματοποίηση (περί τα 45 /t σύμφωνα με τα στοιχεία της ενότητας 2.3), αφ ετέρου τα πλαστικά περιτυλίγματα δημιουργούν στεγανά στη μάζα του ΧΥΤ (βλέπε φωτογραφία Εικόνας ), τα οποία εμποδίζουν τη διαβροχή των απορριμμάτων και επιβραδύνουν σημαντικά τις φυσικές διαδικασίες της βιοσταθεροποίησης. Εικόνα Φωτογραφία διάθεσης δεματοποιημένων ΑΣΑ στο ΧΥΤΑ Χανίων «Προσωρινή» εδαφική απόθεση δεμάτων Τόσο στην περίπτωση δεματοποίησης ΑΣΑ όσο και στην περίπτωση δεματοποίησης υπολειμμάτων επεξεργασίας, γίνεται αναφορά σε «προσωρινή» απόθεση δεμάτων 98

101 διότι αυτό απαιτείται για την αποφυγή προστίμων από την Ε.Ε.. Στην πράξη όμως προσωρινή απόθεση δεν υφίσταται διότι η άμορφη μάζα, η οποία προκύπτει από τη διάλυση των δεμάτων, δεν μετακινείται σε χώρους ΧΥΤΑ. Μετά το πέρας της διαδικασίας απόθεσης ακολουθεί κατά κανόνα «αποκατάσταση» του χώρου με επιφανειακή κάλυψη και στεγανοποίηση, όπως και στις περιπτώσεις των ΧΑΔΑ. (α) «Προσωρινή» εναπόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ στο έδαφος Η διαδικασία αυτή αποτρέπει τα πρόστιμα της Ε.Ε. και για το λόγο αυτό εφαρμόζεται ήδη σε τρεις περιοχές της Πελοποννήσου, δημιουργεί όμως σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα και οχλήσεις. Πράγματι, το περιεχόμενο των δεμάτων συρρικνώνεται γρήγορα λόγω βιοδιάσπασης και, σταδιακά, τα απορρίμματα και τα πλαστικά τους περιβλήματα μετατρέπονται σε άμορφη μάζα (βλέπε Εικόνα ) δημιουργώντας: Ισχυρά διασταλάγματα, η ποσότητα των οποίων, σε συνδυασμό με την α- πουσία συστημάτων συλλογής και επεξεργασίας, καθιστά ουσιαστικά αδύνατη την αποφυγή σοβαρών προβλημάτων ρύπανσης νερών. Ισχυρές οσμές, που δημιουργούν οχλήσεις σε μεγάλες αποστάσεις. Εκλύσεις μεθανίου που συνεπάγονται κινδύνους πυρκαγιών. Διασπορές απορριμμάτων σε ευρεία έκταση σε περιόδους ισχυρών ανέμων. Εικόνα Φωτογραφία από «προσωρινή» απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ στο Μεσομούρι Χανίων. 99

102 Τα παραπάνω καθιστούν την απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ έναν από τους χειρότερους τρόπους διαχείρισης. Υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμα και η απλή διάθεση των απορριμμάτων σε χωματερές είναι, όχι μόνο φθηνότερη και λιγότερο απαιτητική σε έκταση, αλλά και περιβαλλοντικά σωστότερη μια και επιτρέπει την οργανωμένη διάστρωση των απορριμμάτων και την καθημερινή τους επικάλυψη με αδρανή, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο την έκλυση οσμών και μειώνοντας τις ποσότητες των διασταλαγμάτων. (β) «Προσωρινή» εναπόθεση δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας στο έδαφος Η δεματοποίηση των υπολειμμάτων από την επεξεργασία των ΑΣΑ και η «προσωρινή» εναποθήκευση των δεμάτων αυτών σε ανοιχτούς χώρους δημιουργεί πολύ μικρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα και οχλήσεις ενώ αποτρέπει και τα πρόστιμα της Ε.Ε.. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα στην παρούσα περίπτωση μοιάζουν ποιοτικά με αυτά των δεματοποιημένων ΑΣΑ, διαφέρουν όμως ως προς το μέγεθος. Πράγματι, τα διασταλάγματα περιλαμβάνουν πολύ λιγότερους ρύπους και η παραγωγή οσμών και βιοαερίου είναι δραστικά μειωμένη επειδή η μάζα των υπολειμμάτων αποτελείται, κατά κύριο λόγο, από αδρανή υλικά. Για τους παραπάνω λόγους και επειδή ο νομός Μεσσηνίας έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας των απορριμμάτων του στη ΜΟΛΑΚ, η «προσωρινή» διάθεση των δεματοποιημένων υπολειμμάτων έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 4.3 Διαμόρφωση σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Αναμφισβήτητα, ο διαχωρισμός ανακυκλώσιμων υλικών στην πηγή αποτελεί τον περιβαλλοντικά ορθότερο, αλλά και οικονομικότερο, τρόπο διαχείρισης των παραγόμενων ΑΣΑ και πρέπει να επιδιώκεται με προτεραιότητα. Ο δήμος Καλαμάτας α- νακτά μεγαλύτερα ποσοστά ανακυκλώσιμων στην πηγή από άλλες περιοχές της χώρας. Ανάκτηση στην πηγή γίνεται και στο δήμο Μεσσήνης. Λόγω της ανάκτησης αυτής, αλλά και της οικονομικής κρίσης, οι ποσότητες των σύμμεικτων ΑΣΑ του νομού Μεσσηνίας που απομένουν προς διαχείριση εκτιμάται ότι περιορίζονται στους περίπου t/y (βλέπε ενότητα 1.5) Σκοπιμότητα σχεδίων προσωρινής διαχείρισης Η έλλειψη ΧΥΤΑ για τη διάθεση των απορριμμάτων της Μεσσηνίας δημιουργεί οξύ πρόβλημα διαχείρισης (βλέπε ενότητα 1.2.2) και δεν επιτρέπει το κλείσιμο και την αποκατάσταση των χρησιμοποιούμενων ΧΑΔΑ. Εν όψει του τελευταίου, η Ε.Ε. σύντομα θα αρχίσει να επιβάλλει μεγάλα πρόστιμα. 100

103 Σε μια προσπάθεια αποφυγής των προστίμων, δημιουργήθηκε το 2011 στην Πύλο εγκατάσταση δεματοποίησης ΑΣΑ και εδαφικής απόθεσης των δεμάτων (ενότητα 2.3). Η λειτουργία της εγκατάστασης αυτής όμως δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα, οχλήσεις και κοινωνικές αντιδράσεις (ενότητες 2.3 και 4.2.2) με αποτέλεσμα να αναζητούνται σήμερα τρόποι τερματισμού της. Υπό αυτές τις συνθήκες η γενικευμένη εφαρμογής της μεθόδου αυτής είναι δύσκολη. Εν όψει των παραπάνω προβλημάτων, ο δήμαρχος Καλαμάτας πρότεινε πρόσφατα ως προσωρινή λύση, και η πρότασή του έγινε αποδεκτή από τον Ε.Σ.Δι.Σ.Α και τους δημάρχους και των 26 δήμων της περιφέρειας Πελοποννήσου, την επεξεργασία των απορριμμάτων με μηχανικό διαχωρισμό, ανάκτηση ανακυκλώσιμων και κομποστοποίηση των οργανικών σε κινητές μονάδες, έτσι ώστε να δεματοποιούνται και να αποθηκεύονται μόνο τα υπολείμματα. Η δυνατότητα εξυπηρέτησης όμως μεγάλων περιοχών, όπως της περιφέρεια Πελοποννήσου, από κινητές μονάδες επεξεργασίας δεν τεκμηριώνεται βιβλιογραφικά και δεν υποστηρίζεται πειστικά από τη σύντομη λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας στη θέση Μαραθόλακκα του δήμου Καλαμάτας (βλέπε ενότητα 2.2). Ο ελαφράς κατασκευής εξοπλισμός των μονάδων αυτών, σε σύγκριση με εργοστάσια όπως η ΜΟΛΑΚ, τις καθιστά περισσότερο κατάλληλες για προσωρινή εξυπηρέτηση μικρών περιοχών. Υπό αυτές τις συνθήκες, η προώθηση της εξυπηρέτηση μιας ολόκληρης περιφέρειας από κινητές μονάδες επεξεργασίας, θα δημιουργήσει σημαντικές δαπάνες με εν πολλοίς άγνωστα αποτελέσματα. Μια ακόμα λύση που εξετάζεται είναι η εξαγωγή των απορριμμάτων σε άλλες περιοχές που διαθέτουν ΧΥΤΑ. Επειδή όμως το πρόβλημα της Μεσσηνίας το αντιμετωπίζει όλη η Περιφέρεια Πελοποννήσου, οι προς εξαγωγή ποσότητες είναι μεγάλες ενώ η διαθέσιμη χωρητικότητα των υφιστάμενων ΧΥΤΑ είναι κατά κανόνα περιορισμένη. Υπό αυτές τις συνθήκες, η εξαγωγή απορριμμάτων δεν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει παρά μόνο μερικά την περιφέρεια Πελοποννήσου. Στην πράξη, ακόμα και για την περιορισμένη αυτή χρήση, ίσως υπάρξουν δυσκολίες λόγω κοινωνικών αντιδράσεων στις περιοχές υποδοχής. Σε κάθε περίπτωση, η μεταφορά των ΑΣΑ της Πελοποννήσου σε απομακρυσμένους ΧΥΤΑ (ακόμα και μέχρι την Κρήτη), είναι δαπανηρή. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα σχέδια που προωθούνται και ευρίσκονται υπό θεώρηση δεν δημιουργούν ικανοποιητικές προοπτικές για επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων προσωρινής διαχείρισης. Συνεπώς, η διαμόρφωση εναλλακτικών ορθολογικών και πρακτικά εφαρμόσιμων, σχεδίων παραμένει όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και αναγκαία Ορθολογικά σχέδια προσωρινής διαχείρισης Για τη διαμόρφωση εναλλακτικών σχεδίων διαχείρισης των απορριμμάτων της Μεσσηνίας θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα της ανάλυσης που προηγήθηκε, τα βασικότερα σημεία των οποίων συνοψίζονται επιγραμματικά ως ακολούθως: 101

104 Ελάχιστες προϋποθέσεις καταλληλότητας διαχειριστικών σχημάτων (ενότητα 1.2.2) Δυνατότητα ταχείας εφαρμογής, αποτροπή επερχόμενων προστίμων από Ε.Ε. και κάλυψη διαχειριστικών αναγκών για τουλάχιστον τρία χρόνια. Δυνατότητες επεξεργασίας και δεματοποίησης απορριμμάτων (Κεφάλαιο 2) Η ΜΟΛΑΚ μπορεί να τεθεί σε λειτουργία γρήγορα και, με τις λειτουργικές τροποποιήσεις που αναφέρονται στην ενότητα 2.1, να επεξεργαστεί σχεδόν όλα τα απορρίμματα του νομού Μεσσηνίας. Για τις μικρές ποσότητες, τις οποίες ενδεχομένως αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κινητή μονάδα επεξεργασίας. Δεματοποίηση μπορεί να γίνει στον μεγάλης δυναμικότητας δεματοποιητή της ΜΟΛΑΚ και εναλλακτικά σε τοπικούς δεματοποιητές. Δυνατότητες εδαφικής διάθεσης (Κεφάλαιο 3) Στη Μεσσηνία δεν υφίστανται ΧΥΤΑ και, από τις θέσεις οι οποίες έχουν προταθεί για εδαφική διάθεση απορριμμάτων, καμία δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ ή για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ. Καταχρηστικά, οι θέσεις στη Μαραθόλακκα και στο ανενεργό λατομείο Ι. Κάρτωνα της Πολιανής του δήμου Καλαμάτας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά την προσωρινή περίοδο για απόθεση μέρους των δεματοποιημένων υπολειμμάτων επεξεργασίας (π.χ. του δήμου Καλαμάτας). Η μόνη γνωστή και ιδιαίτερα κατάλληλη θέση για δημιουργία ΧΥΤΑ, ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, εντός της 2 ης διαχειριστικής ενότητας στην οποία υπάγεται σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ και η Μεσσηνία. Η θέση αυτή διαθέτει ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, τα οποία επιτρέπουν ταχύτατη και με χαμηλό κόστος κατασκευή και λειτουργία του ΧΥΤΑ (βλέπε ενότητα 3.6). Αποδεκτοί τρόποι εδαφικής διάθεσης (ενότητα 4.2) Οι αποδεκτού τρόποι εδαφικής διάθεσης παρουσιάζονται σχηματικά στο διάγραμμα της Εικόνας Σύμφωνα με αυτό, Τα σύμμεικτα ΑΣΑ και τα υπολείμματα της επεξεργασίας των ΑΣΑ: Μπορούν, είτε να διατεθούν απ ευθείας σε ΧΥΤ (βέλτιστη περίπτωση), είτε να δεματοποιηθούν και τα δέματά τους να αποτεθούν «προσωρινά» 6 στο έδαφος (αποτροπή προστίμων από την Ε.Ε.) Δεν μπορούν να διατεθούν σε ΧΑΔΑ (λόγος επιβολής προστίμων από Ε.Ε.) και δεν είναι ορθολογικό να δεματοποιηθούν και τα δέματα να διατεθούν σε ΧΥΤ (κόστος δεματοποίησης και παρεμπόδιση διεργασιών βιοσταθεροποίησης). 6 Προσωρινή απόθεση δεμάτων δεν υφίσταται στην πράξη διότι η άμορφη μάζα, η οποία προκύπτει από τη διάλυση των δεμάτων, δεν μετακινείται σε χώρους ΧΥΤΑ. Απλά, μετά το πέρας της λειτουργίας γίνεται «αποκατάσταση» του χώρου απόθεσης με επιφανειακή κάλυψη και στεγανοποίηση, όπως και στις περιπτώσεις των ΧΑΔΑ. Η «προσωρινή» εδαφική απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ συνιστά έναν από τους χειρότερους τρόπους διαχείρισης. Πράγματι, το περιεχόμενο των δεμάτων συρρικνώνεται γρήγορα λόγω βιοδιάσπασης και, σταδιακά, τα απορρίμματα και τα πλαστικά τους περιβλήματα μετατρέπονται σε άμορφη μάζα δημιουργώντας διασταλάγματα, οσμές, εκλύσεις μεθανίου που συνεπάγονται κινδύνους πυρκαγιών και διασπορές απορριμμάτων από τους ανέμους. Η μέθοδος αυτή είναι χειρότερη και από τη διάθεση των απορριμμάτων σε ΧΑΔΑ, αποτρέπει όμως τα πρόστιμα από την Ε.Ε.. Η «προσωρινή» εδαφική απόθεση δεματοποιημένων υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ δημιουργεί πολύ μικρότερα προβλήματα (τα δέματα περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο αδρανή) και θα μπορούσε να είναι υπό όρους αποδεκτή κατά την προσωρινή περίοδο. 102

105 XΑΔA ΑΣΑ Υπολείμματα επεξεργασίας ΑΣΑ XYTA Δεματοποιητής Χώροι εναπόθεσης δεμάτων Εικόνα Καταλληλότητα εναλλακτικών τρόπων εδαφικής διάθεσης. Τα προαναφερθέντα επιτρέπουν τη σύνθεση όλων των εναλλακτικών σχημάτων προσωρινής διαχείρισης των απορριμμάτων, οι οποίοι πληρούν τις προϋποθέσεις καταλληλότητας. Τούτο γίνεται στο διάγραμμα της Εικόνας η δημιουργία του οποίου βασίζεται στα ακόλουθα: Οι δυνατοί αποδέκτες ΑΣΑ είναι, είτε ο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, είτε οι μονάδες επεξεργασίας (η ΜΟΛΑΚ ή/και οι κινητές εγκαταστάσεις), είτε οι δεματοποιητές (της ΜΟΛΑΚ ή/και οι μικρότεροι τοπικοί). Οι δυνατοί αποδέκτες των υπολειμμάτων της επεξεργασίας (από τη ΜΟΛΑΚ ή/και τις κινητές εγκαταστάσεις) είναι, είτε ο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, είτε, μετά από δεματοποίηση, οι χώροι εναπόθεσης δεμάτων. Ο μόνος δυνατός αποδέκτης δεμάτων από τους δεματοποιητές ΑΣΑ (της ΜΟΛΑΚ ή/και των μικρότερων τοπικών) είναι οι χώροι εναπόθεσης δεμάτων. Παραγωγή ΑΣΑ Επεξεργασία ΜΟΛΑΚ Κινητή Μονάδα Επεξ/σίας Δεματοποίηση Δεματ/τές Δήμων Δεματ/τής ΜΟΛΑΚ Δεματ/τής ΜΟΛΑΚ Δεματ/τής Κινητής Μονάδας Εδαφική διάθεση ΧΥΤΑ λιγνιτωρυχείων Εικόνα Σχηματική απεικόνιση των διαθέσιμων εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης. 103 Χώροι εναπόθεσης δεμάτων