45 Χρόνια ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΣΑΒΒΑΪ Η-ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Χρυσ Σµύρνης 3 : Τηλ.: ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ : ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2006

Transcript

1 45 Χρόνια ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΣΑΒΒΑΪ Η-ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Χρυσ Σµύρνης 3 : Τηλ.: ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ : ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2006 ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο Γ. Θεοτοκάς επιχειρεί να καθορίσει τα όρια της ελληνικής παράδοσης. Αρχικά κατακρίνει την προσπάθεια των λογίων να συµπτύξουν την έννοιά της στα όρια της κλασικής αρχαιότητας, γιατί αποτελεί µια οργανική ενότητα που περιλαµβάνει όλες τις ιστορικές περιόδους του Ελληνισµού. Η ελληνική συνείδηση, επιπλέον, διευρύνεται και προς υσµάς και προς Ανατολάς : τόσο η Ευρώπη όσο και η Ανατολική Μεσόγειος αποτελούν σηµεία αναφοράς για τη διαµόρφωση της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας. Έπειτα, ο Θεοτόκης, αφού διαπιστώνει την πολυµορφία και την προσαρµοστικότητα του Ελληνισµού, εξάγει έναν κανόνα: ελληνικό είναι κάθε µορφή αυθεντικής λαϊκής έκφρασης. Μια αναδροµή στις σηµαντικότερες πνευµατικές προσωπικότητες του νεοελληνικού κράτους επιβεβαιώνει την ποικιλία, των πλούτο και την ανοχή στη διαφορετικότητα, της νεοελληνικής έκφρασης και παράδοσης. Λέξεις 115 Β.1. Η άποψη αυτή είναι σήµερα επίκαιρη και βαρύνουσας σηµασίας όσο δεν υπήρξε ποτέ άλλοτε στην ιστορία του Ελληνισµού. Και αυτό γιατί η Ελλάδα αποτελεί πλήρες µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθίσταται λοιπόν προφανές ότι το µέλλον της χώρας µας είναι κοινό µε όλα τα κράτη - µέλη που απαρτίζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επηρεάζουµε τις εξελίξεις εντός της, αλλά και επηρεαζόµαστε σαφώς από τις εξελίξεις σ` αυτήν. Το γεγονός αυτό δεν είναι πρωτοφανές. Από τα αρχαία χρόνια η αλληλεπίδραση ήταν εµφανής και τα παραδείγµατα αφθονούν : από τους Περσικούς πολέµους, που προστάτεψαν την Ευρώπη απ` τον ασιατικό δεσποτισµό, έως το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο και τις νεότερες στιγµές της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Β.2. ΟΜΗ 2 Ης ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Θεµατική περίοδος: «εν σταµατά Ελληνισµού». Σχόλια λεπτοµέρειες: «Σαν µέλη αυτό που είµαστε». Κατακλείδα: «Είναι κάτι που µας έπλασε δικής της ζωής». ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2 ης ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Η 2 η παράγραφος του κειµένου αναπτύσσεται µε αιτιολόγηση, γιατί η θεµατική περίοδος «εν σταµατά όµως στην ιδιαίτερη παράδοση µας όσο κι αν είναι η παράδοση αυτή πολυσύνθετη και πλατύχωρη, η σηµερινή συνείδηση του Ελληνισµού» είναι διατυπωµένη µε τέτοιο τρόπο ώστε να µας παρακινήσει να ρωτήσουµε «γιατί η σηµερινή συνείδηση του Ελληνισµού δεν σταµατά στην ιδιαίτερη παράδοσή µας όσο κι αν είναι η παράδοση αυτή πολυσύνθετη και πλατύχωρη;». 1

2 Πράγµατι, στα σχόλια - λεπτοµέρειες που ακολουθούν δίνεται η απάντηση σε αυτό το ερώτηµα : «(Γιατί:εννοείται) σαν µέλη του λαού αυτού ανήκουµε στην Ευρώπη συµµετέχουµε πάσχουµε σωζόµαστε... Αλλά και (γιατί: εννοείται) η πνευµατική µας αλληλεξάρτηση µε τη ύση είναι µια ατράνταχτη πραγµατικότητα». Αιτιολογείται, δηλαδή, η άποψη που έχει διατυπώσει ο συγγραφέας στη θεµατική περίοδο. Β.3. Τα βασικά γνωρίσµατα του κειµένου αυτού του Γιώργου Θεοτοκά που το κατατάσσουν στο είδος του δοκιµίου είναι τα εξής: Η δοµή του: έχει την κλασική δοµή ενός δοκιµίου: Συγκεκριµένα: Πρόλογος ή εισαγωγή ή έκθεση (δήλωση θέµατος και θέσης): «Όταν µιλούµε σχολαστικισµού». Παράγραφος 1. Κύριο µέρος ή ανάπτυξη (προσκόµιση του αποδεικτικού υλικού): «εν σταµατά του έθνους µας». Παράγραφοι 2-4. Επίλογος ή συµπέρασµα (διατύπωση του συµπεράσµατος): «Συλλογιστείτε τώρα θάλασσα ανοιχτή». Παράγραφος 5. Το είδος του λόγου η γλώσσα του: είναι ένα είδος πεζού λόγου, µε στοιχεία λογοτεχνικού λόγου (π.χ. µεταφορές: «βάζουµε στο νου», «φτωχός ζήλος» - 1 η παράγραφος, κτλ). Άλλο ένα χαρακτηριστικό του δοκιµιακού λόγου που εµφανίζεται και σε αυτό το δοκίµιο είναι η καλλιέπεια. Η έκτασή του: έχει µικρή έκταση (το δοκίµιο έχει µικρή έως µέση έκταση). Παρουσιάζονται πολλές πτυχές του θέµατος χωρίς αυτό να εξαντλείται. Η θεµατολογία του. Όπως γνωρίζουµε το δοκίµιο καλύπτει µια ευρεία θεµατολογία. Το συγκεκριµένο εξετάζει το θέµα της παράδοσης, και συγκεκριµένα τα όρια της ελληνικής παράδοσης. Ο σκοπός του: Βασικός σκοπός της συγγραφής του συγκεκριµένου δοκιµίου είναι να µοιραστεί ο Θεοτοκάς τις ιδέες του και τον προβληµατισµό του για τα όρια της ελληνικότητας µε τον αναγνώστη. Γενικά, ο δοκιµιογράφος επιδιώκει µε το κείµενό του να πληροφορήσει τον αναγνώστη, να τον προβληµατίσει, να τον πείσει, να τον διδάξει και να τον τέρψει (ψυχικά, πνευµατικά ή αισθητικά). Το ύφος του: είναι προσωπικό και οικείο, καθώς ο Θεοτοκάς καταθέτει προσωπικές απόψεις, εµπειρίες και εκτιµήσεις τις οποίες «µοιράζεται» µε τους αναγνώστες. Αυτό γίνεται εµφανές µε τη χρήση του α πληθυντικού ρηµατικού προσώπου και µε τη χρήση προσωπικών και κτητικών αντωνυµιών α πληθυντικού προσώπου [«Όταν µιλούµε βάζουµε µας φαίνεται (1 η παράγραφος) κτλ.], καθώς και µε τη χρήση του β πληθυντικού ρηµατικού προσώπου [«Συλλογιστείτε» (5 η παράγραφος)]. Β.4. Οι τρόποι πειθούς που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στην 5 η (τελευταία) παράγραφο του κειµένου είναι η επίκληση στη λογική και η επίκληση στο συναίσθηµα. 2

3 Η επίκληση στη λογική υλοποιείται µέσα από τη χρήση επιχειρηµάτων και τεκµηρίων (παραδειγµάτων). Το επιχείρηµα που χρησιµοποιεί ο Θεοτόκης (και το οποίο δεν είναι τόσο εµφανές) είναι ότι «Η ποικιλία στις ιδιοσυγκρασίες, στις νοοτροπίες, στις τάσεις, στους τρόπους έκφρασης των ανθρώπων που εκπροσώπησαν πιο παραστατικά και πιο έντονα την πνευµατική και ηθική µας ζωή απ` τα µισά του 18 ου αιώνα και δώθε (εννοείται:αποδεικνύει ότι) ο νεοελληνισµός (εννοείται: είναι) όχι δόγµα, σύστηµα, διδασκαλία, σχολή, νόµος απαράβατος, αλλά ίσια ίσια ζωή, κίνηση, αντίφαση, αναζήτηση, ταξίδι, θάλασσα ανοιχτή».. Τα τεκµήρια που χρησιµοποιεί συγγραφέας είναι, συγκεκριµένα, παραδείγµατα: παραδείγµατα των ανθρώπων αυτών που εκπροσώπησαν πιο έντονα και πιο παραστατικά την πνευµατική και ηθική µας ζωή στην ιστορία του νέου ελληνικού κράτους («Ο Ρήγας Φεραίος ο Σικελιανός»). Η επίκληση στο συναίσθηµα υλοποιείται µε : τη χρήση οικείου ύφους και συγκεκριµένα µε τη χρήση β πληθυντικού προσώπου («Συλλογιστείτε τώρα...») τη χρήση µεταφορικού και ποιητικού λόγου συγκινησιακή χρήση της γλώσσας (" ξύπνηµα του γένους», «ψυχή του Νεοελληνισµού», «Είναι ο Νεοελληνισµός. ζωή, αντίφαση, αναζήτηση, ταξίδι, θάλασσα ανοιχτή (ασύνδετο)». τη χρήση συναισθηµατικά φορτισµένων λέξεων : «ξύπνηµα του γένους», «ψυχή του Νεοελληνισµού». τη χρήση σχολιαστικών σηµείων στίξης : θαυµαστικό (!) : «Τι ποικιλία στις ιδιοσυγκρασίες, στις νοοτροπίες, στις τάσεις, στους τρόπους της έκφρασης!», µε το οποίο ο συγγραφέας εκφράζει ένα συγκεκριµένο συναίσθηµα, αυτό του θαυµασµού. Αποσιωπητικά ( ) :«Είναι ο Νεοελληνισµός θάλασσα ανοιχτή», τα οποία χρησιµοποιεί ο συγγραφέας για να «υποχρεώσει» τον αναγνώστη να συµπληρώσει ο ίδιος το κενό των αποσιωπητικών. Στην προκειµένη περίπτωση ο δοκιµιογράφος θέλει ο αναγνώστης να συνεχίσει την «αλυσίδα» των σηµασιών της έννοιας «Νεοελληνισµός» σε ένα µακροσκελές ασύνδετο. Β.5. α. ΛΕΞΗ ΣΥΝΩΝΥΜΟ ΑΝΤΩΝΥΜΟ ενιαίο αδιάσπαστο, συµπαγές, αρραγές διασπασµένο, κατακερµατισµένο φτωχός πένης, ενδεής, ανεπαρκής, ελλιπής πλούσιος, εύπορος, ευκατάστατος άνθισµα άνθιση ή άνθηση µαρασµός, κάµψη, παρακµή ατράνταχτη ακλόνητη, στερεή, σταθερή, ισχυρή σαθρή, ετοιµόρροπη, αβάσιµη 3

4 β. ΛΕΞΗ Α ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ Β ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΑΠΛΗ Η ΣΥΝΘΕΤΗ) ΛΕΞΗ καταπληκτική κατά πλήττω πλήξη, παραπληγικός σύλληψη συν λήψη < λαµβάνω λαβή, κατάληψη προσπάθεια προς πάθος < πάσχω πάθηµα, αναξιοπαθής Γ. Ι) ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην εποχή µας, που παρατηρείται τεράστια ανάπτυξη του επιστηµονικοτεχνικού τοµέα είναι τραγικό ο άνθρωπος να αποµακρύνεται από πνευµατικά ενδιαφέροντα, δηµιουργικές ενασχολήσεις, είναι ανησυχητικό το γεγονός πως οι µεγάλες αξίες της ζωής ηθικές και πνευµατικές γίνονται παρανάλωµα στο βωµό της απληστίας, της πλεονεξίας του κέρδους. ηµιουργείται λοιπόν η πολιτιστική κρίση, η υποβάθµιση των πολιτιστικών προϊόντων, η διάβρωση της πολιτιστικής µας ταυτότητας και φυσιογνωµίας, η αποσύνδεση από την παράδοση, την πολιτιστική κληροδοσία των προγενεστέρων, η οποία εµπεριέχει τα επιτεύγµατα των προηγούµενων γενεών και µπορεί να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα χτιστεί ο νέος πολιτισµός. ΙΙ) ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ Ορισµός διευκρίνιση της παράδοσης. Είναι η ζωντανή διάσταση του παρελθόντος, τα στοιχεία της επιβιώνουν και λειτουργικά ενσωµατώνονται στη νέα κοινωνική, οικονοµική και πολιτιστική πραγµατικότητα. Η παράδοση δεν ταυτίζεται µε τα νεκρωµένα, απολιθωµένα στοιχεία του παρελθόντος. Η παράδοση είναι η δηµιουργική συνεργασία των τριών διαστάσεων του χρόνου του παρελθόντος, του παρόντος και του µέλλοντος. Είναι η αρχή του πολιτισµού, ο θεµέλιος λίθος του, που ποτέ δε µπορεί να αντικατασταθεί, να καταργηθεί ή να εξαντληθεί. Σχέση παράδοσης και συντήρησης. Η αυστηρή προσκόλληση στα στοιχεία που έρχονται από το παρελθόν, στα στοιχεία της παράδοσης, µας αποµακρύνει από τη νέα πραγµατικότητα που σίγουρα δεν έχει µόνο αρνητικά αλλά και θετικά και δηµιουργικά στοιχεία. Στην περίπτωση αυτή µένουν αναξιοποίητα τα στοιχεία αυτά που θα µπορούσαν σε συνδυασµό µε τα θετικά του παρελθόντος να δροµολογήσουν εξελίξεις στην κατεύθυνση της ανάπτυξης, της προόδου. Η εµµονή στην παράδοση, η εµπιστοσύνη στην αυτοτέλεια του παρελθόντος, ταυτίζεται µε τη συντήρηση, δε δηµιουργεί προϋποθέσεις ανάπτυξης, στερεί τη δυνατότητα αξιοποίησης των επιτευγµάτων της επανάστασης υψηλής τεχνολογίας, των πνευµατικών κατακτήσεων του σύγχρονου ανθρώπου. «Οι φυλακισµένοι φύλακες της κληρονοµιάς των νεκρών», όπως πολύ εύστοχα αποκαλεί ο Θεοτοκάς τους συντηρητικούς, δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα στη σηµερινή πραγµατικότητα, η οποία εξελίσσεται, αναδιαµορφώνεται και 4

5 µετασχηµατίζεται µε ταχύτατους ρυθµούς, εθελοτυφλούν και αδιαφορούν για το δυναµικό της χαρακτήρα. Η παράδοση είναι από τη φύση της µια έννοια δυναµική. Είναι δεσµός και συνέχεια, δεν είναι µόνο επιστροφή. Φυσικά, επίσης, δεν είναι µόνο συντήρηση, αλλά προοπτική των διατηρηµένων µέσα στο χρόνο, δηλαδή µια κληρονοµιά. Σχέση παράδοσης και προόδου. Η αξιοποίηση των ζωντανών στοιχείων του παρελθόντος από τη µια πλευρά διασφαλίζει την πολιτιστική συνέχεια και από την άλλη δηµιουργεί προϋποθέσεις προόδου και ανάπτυξης. ε µπορούµε, δεν έχουµε το δικαίωµα, να απορρίψουµε τα επιτεύγµατα του παρελθόντος για τι η αξία τους έχει αποδειχθεί στην καθηµερινή µας ζωή, ούτε από την άλλη να «φετιχοποιήσουµε» το παρελθόν γιατί και η νέα πραγµατικότητα έχει να προσφέρει, αποτελείται από θετικά και δηµιουργικά στοιχεία. Όποιος αρνείται συστηµατικά κάθε αξία της σοφίας και κάθε έννοια της παράδοσης, πέφτει στο εξίσου σοβαρό σφάλµα να πιστέψει πως η επιστήµη είναι ικανή να δηµιουργήσει από το µηδέν, πράγµα το οποίο είναι ανούσιο και αφελές. Η παράδοση µε τη συστηµατική µελέτη, την επεξεργασία, την αξιολόγηση των στοιχείων της µπορεί να αποτελέσει την υποδοµή, την βάση, την αφετηρία για µια πορεία στην κατεύθυνση της πολιτιστικής δηµιουργίας, της προόδου. Η παράδοση αποτελεί τον θεµέλιο λίθο πάνω στον οποίο θα χτιστεί η νέα πραγµατικότητα γιατί σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση το οικοδόµηµα που θα προσπαθήσουµε να ανορθώσουµε θα είναι σαθρό και θα γκρεµιστεί. Άρνηση της παράδοσης. Υπάρχουν και αρνητές της παράδοσης, αυτοί που τη θεωρούν παρωχηµένο και ξεπερασµένο στοιχείο, αυτοί που προσπαθούν µε κάθε τρόπο να κόψουν κάθε δεσµό που τους συνδέει µε το παρελθόν, για να καταδείξουν τη δηµιουργικότητά τους αλλά και την ανωτερότητά τους. Πιστεύουν ότι από το παρελθόν δε µπορεί να προκύψει τίποτα χρήσιµο και ωφέλιµο, απορρίπτουν την ελληνική παράδοση, υποκύπτοντας στην ξενοµανία, στην άκριτη υιοθέτηση των στοιχείων εκείνων που προέρχονται από τον εξωτερικό χώρο. «Ποια είναι η πατρίδα των Νεοελλήνων, που το όραµά της θα τους κάνει ικανούς να διαπλεύσουν τις οµηρικές θάλασσες; ιότι και πάλι ο Ελληνισµός ξανοίχτηκε µε ένα µικρό πλεούµενο στις σαγηνευτικές όσο και επίφοβες θάλασσες του αιώνα µας. Πατρίδα µας είναι ο νεοελληνικός πυρήνας ζωής, που από την απελευθέρωση και δώθε ολοένα συρρικνούται, µέχρι που στις µέρες µας πάει να εξαφανιστεί εντελώς. Και κινδυνεύουµε να καταντήσουµε απάτριδες µέσα στην πατρίδα µας, χωρίς νεοελληνικό πρόσωπο. Ο δυτικός πολιτισµός µε τα τέλεια µεταφορικά µέσα που διαθέτει µας στέλνει άφθονους λωτούς. Είναι τόσο ηδείς και τόσο µεθυστικοί, που ασµενώς αρνούµαστε την πατρίδα µας. ε θυµούµαστε καν ότι υπάρχει Ιθάκη, κι όποιος µας το θυµίσει δέχεται την ύβρη του οπισθοδροµικού ή του εχθρού του λαού. Ότι είναι εχθρός των λωτοφάγων. Αν βέβαια έχει πέσει τόσο πολύ η πνευµατική µας θερµοκρασία, ώστε να νιώθουµε πλήρεις, όντες λωτοφάγοι, τότε όλα πάνε καλά. Αν δε θέλουµε να είµαστε αυτοί που είµαστε χιλιάδες χρόνια, και να γίνουµε άλλοι, και δε µας ενοχλεί αυτή η αλαζονεία και πάλι όλα πάνε καλά. Σα λωτοφάγοι θα ζούµε, µη αυθεντικοί, ξένοι στον ίδιο τον εαυτό µας, χωρίς διαστάσεις εσωτερικές και βέβαια ευτυχείς εν µέσω των λωτών, του δυτικού πολιτισµού. Ένας όµως αν διαπεραιωθεί εν τέλει στην Ιθάκη θα αποτελέσει για άλλη µια φορά παιδεία 5

6 της Ελλάδος τουλάχιστον. Αυτός όµως πρέπει να έχει την κράση του Οδυσσέα. Και να έχει βγει από µια Ιλιάδα». Αποδεικνύεται λοιπόν πως η παράδοση αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την πρόοδο, την πολιτιστική δηµιουργία. Αποτελεί χρέος µας ο σεβασµός προς την παράδοση και η αξιοποίηση των στοιχείων της για µια νέα δηµιουργική πολιτιστική πορεία. Είναι απαραίτητο να δεθεί η νεολαία µε τη παράδοση για να συνειδητοποιήσει την αξία της πολιτιστικής συνέχειας. Στη δηµιουργική προσέγγιση της παράδοσης µπορούν να συνεισφέρουν η παιδεία, οι πνευµατικοί άνθρωποι οι πολιτιστικοί σύλλογοι. Χρειάζεται συγκεκριµένη πολιτιστική πολιτική, ενδιαφέρον ουσιαστικό και γνήσιο για την παράδοση. o Η αντιµετώπιση της πολιτιστικής κρίσης πτυχή της αντιµετώπισης της γενικότερης κρίσης της κοινωνίας µας. o Χρειαζόµαστε πάνω απ όλα ουσιαστική παιδεία, ελληνοκεντρική και σύγχρονη. o Μακρόπνοη πολιτιστική πολιτική βάθους, χωρίς παρελθοντολατρίες και λαϊκισµούς. o Έντονη δραστηριοποίηση του πνευµατικού µας κόσµου και όλων των πολιτιστικών µας κυττάρων. o Ούτε αποµονωτισµός ούτε «ξέφραγο αµπέλι». Επιλεκτική αφοµοίωση και µετουσίωση των ξένων πολιτιστικών στοιχείων. o Τόνωση της δηµιουργικότητας. Η πολιτιστική κρίση δεν αντιµετωπίζεται µε αναπαραγωγή «αντιγράφων» από το πλούσιο παρελθόν. o Αποτελεσµατικό αντίδοτο είναι µόνο η πολιτιστική ποιότητα. ΙΙΙ) ΕΠΙΛΟΓΟΣ «Όλοι οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από την ανεµελιά τους στο δρόµο της επιστροφής από την Τροία. Γιατί δεν θράσευε µέσα τους το πανέµνοστο όραµα της Ιθάκης. Όραµα βαθύ και επιτακτικό ίδια επιταγή της ζωής στη γνησιότερη εκδοχή της». Χρ. Μαλεβίτης Όραµα βαθύ και επιτακτικό για το έθνος µας η αξιοποίηση της παράδοσης. Αγώνας για την υπέρβαση της γενικότερης αλλά και της πολιτιστικής κρίσης σηµαίνει αγώνας για τη συνολική ποιοτική αναβάθµιση της ζωής µας. Θα επιβιώσουµε και θα διακριθούµε αξιοποιώντας την πνευµατική µας κληρονοµιά και προχωρώντας. Τελειώνοντας µε τα λόγια ενός σοφού: Ανέβηκα στους ώµους των πατέρων µου, για να δω µακρύτερα το µέλλον. Επιµέλεια απαντήσεων: Γιασουρίδης Μιλτιάδης Καπής Γεώργιος Λιανός Αντώνιος 6