πρόλογος ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 1

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 1 πρόλογος Η μουσειολογική μελέτη που παρουσιάζεται παρακάτω, εκπονήθηκε μετά από ανάθεση του έργου της επιστημονικής επιμέλειας της έκθεσης «Τεχνολογίας Μεταφορών» και για λογαριασμό του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείου Τεχνολογίας. Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η ανάπτυξη μιας αναλυτικής και βιώσιμης πρότασης για τη δομή και το περιεχόμενο της εν λόγω έκθεσης. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής παρουσιάζονται όπως προβλέπεται από τη σχετική σύμβαση έργου, σε ψηφιακή μορφή ενός DVD-Rom που περιλαμβάνει τις αναλυτικές παρουσιάσεις που έλαβαν χώρα σε όλη τη διαδικασία των εργασιών (μορφή αρχείων PowerPoint) καθώς και την τελική πρόταση για τη δομή και το αναλυτικό περιεχόμενο της έκθεσης. Παράλληλα, κρίθηκε σκόπιμη η σύνταξη ενός έντυπου τεύχους, που να παρουσιάζει σε διαγραμματική μορφή την εν λόγω δομή και το περιεχόμενο, σε συνδυασμό με την έρευνα σε επίπεδο επιστημολογικών και μουσειολογικών προσεγγίσεων που οδήγησαν στη διαμόρφωση της τελικής πρότασης. Αναλυτικότερα, το παρόν τεύχος ξεκινά με μια σύντομη αναφορά στο ζήτημα της ονοματολογίας του εκθετηρίου, με σκοπό τη σκιαγράφηση της κατεύθυνσης προς την οποία καλείται να κινηθεί ο τελικός τίτλος, παρά τον προσδιορισμό της οριστικής του μορφής. Ακολούθως περιγράφονται οι επιμέρους φάσεις της ερευνητικής εργασίας μέχρι τη διαμόρφωση της τελικής πρότασης. Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση της έρευνας που προηγήθηκε σε επίπεδο επιστημολογικής προσέγγισης και αφορά ανάλογες συλλογές/εκθέσεις του εξωτερικού. Διευκρινίζεται ότι η παρουσίαση αυτή περιορίζεται στο μουσειολογικό επίπεδο που αποτελεί και το αντικείμενο της παρούσας φάσης. Τυχόν αποτελέσματα της έρευνας σε επίπεδο μουσειογράφησης, αφορούν την επόμενη φάση των εργασιών. Στόχος της μουσειολογικής έρευνας είναι και η διαμόρφωση μιας κατάλληλης επιστημολογικής προσέγγισης για το εκθετήριο του ΚΔΕΜΤ, η οποία και παρουσιάζεται αμέσως μετά. Τέλος, ακολουθεί η διαγραμματική παρουσίαση τόσο της δομής όσων και του γενικού πλαισίου των περιεχομένων που προτείνονται. Παράλληλα και στο κάτω μέρος των σελίδων, αναπτύσσεται ενδεικτικά η χρονογραμμή με

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 2 την πλειονότητα του γραπτού της περιεχομένου, ενώ το πλούσιο οπτικό υλικό που τη συνοδεύει επισυνάπτεται στο DVD-Rom. Θα επιθυμούσα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στη Διοίκηση του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών & Μουσείου Τεχνολογίας για την εμπιστοσύνη με την οποία με περιέβαλε, στο Γενικό Διευθυντή κ.χρ.παπαδάκη για τη διασφάλιση ενός θετικού κι εποικοδομητικού κλίματος συνεργασίας, τον Διευθυντή Λειτουργίας κ.κ.τάνη για την παραχώρηση χρήσιμου υλικού (management μουσείων, χρήσιμες επισημάνσεις για το περιεχόμενο) και την αγαστή συνεργασία και εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Επιμελητή Εκθεμάτων κ.μ.γκαβέζο για τη στενή συνεργασία και την ευγενή παραχώρηση πολύτιμου υλικού από το αρχείο των εκθεμάτων. Τέλος δεν θα μπορούσα να παραλείψω το φιλικό κλίμα με το οποίο περιέβαλε την παρουσία μου όλο το προσωπικό του ΚΔΕΜΤ, πάντα με διάθεση συνεργασίας και προσφοράς.

3 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 3 περιγραφή εργασιών Η εκπόνηση της μελέτης έγινε κατά το χρονικό διάστημα Ιουλίου 2005-Μαρτίου Στο διάστημα αυτό, οι εργασίες που έλαβαν χώρα ήταν οι ακόλουθες: Α φάση: Εκτεταμένη έρευνα για άλλες υπάρχουσες εκθέσεις αυτοκινήτου στο διεθνή χώρο Κατηγοριοποίηση των επιστημολογικών προσεγγίσεων που επικρατούν στις εκθέσεις αυτές Ενδελεχής μελέτη του υπάρχοντος εκθεσιακού υλικού σε στενή συνεργασία με τον επιμελητή εκθεμάτων του μουσείου κ.γκαβέζο Μιχάλη. Εκτενής βιβλιογραφική έρευνα, καθώς και συλλογή υλικού από προσωπικό αρχείο καθώς και το διαδίκτυο Ανάπτυξη ενός σαφούς επιστημολογικού προσανατολισμού για την έκθεση του ΚΔΕΜΤ Με την ολοκλήρωση της α φάσης, ακολούθησε παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας για τη μουσειολογική προσέγγιση ανάλογων συλλογών, ενώ μετά από τη συγκριτική αξιολόγηση μιας σειράς παραγόντων σε σχέση με τη φύση του ιδρύματος και της υπάρχουσας συλλογής του, διαμορφώθηκε το πλαίσιο της προτεινόμενης φιλοσοφικής επιστημολογικής προσέγγισης για την υπό μελέτη έκθεση. Β φάση: Έρευνα και συλλογή υλικού σε δύο άξονες, καθορισμένους με βάση την επιστημολογική πρόταση (χρονογραμμή και προτεινόμενες θεματικές ενότητες) Ανάπτυξη 5 θεματικών ενοτήτων με βάση τα ισάριθμα αυτοκίνητα που ψηφίστηκαν ως Αυτοκίνητα του Αιώνα και διατίθενται στη συλλογή του μουσείου. Παρουσίαση της προτεινόμενης δομής με τις 5 θεματικές ενότητες σχετικά με την αυτοκίνηση και μία συγκριτική χρονογραμμή με περιεχόμενο την ιστορία των μεταφορών γενικότερα.

4 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 4 έρευνα H έρευνα σχετικά με τις επιστημολογικές προσεγγίσεις και τις μεθόδους διάρθρωσης του εκθεσιακού υλικού ιδρυμάτων του εξωτερικού, δεν περιορίστηκε αμιγώς σε μουσεία αυτοκινήτου, αλλά επιχείρησε να συμπεριλάβει τόσο ιδρύματα που ξεφεύγουν από το στενό μουσειολογικό χαρακτήρα όπως η Cité des Sciences & de l Industrie, όσο και συλλογές άλλων οχημάτων και μέσων μεταφοράς γενικότερα όπως εκείνη του London Transport Museum. Παρότι ένα μέρος της έρευνας εκπονήθηκε συμπληρωματικά διαμέσου έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού από ιδρύματα, η πλειονότητα των περιπτώσεων που επιλέχθηκαν για μελέτη, επικεντρώθηκε σε ιδρύματα των οποίων η επίσκεψη παρείχε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης. Ανάμεσά τους, τα Beaulieu National Motor Museum, London Transport Museum και Coventry Transport Museum της Βρετανίας, το Mercedes-Benz Museum στη Στουτγάρδη, το Alfa Romeo Museo Storico στο Arese και η Cité des Sciences & de l Industrie στο Παρίσι. Άλλωστε, η βιωματική εμπειρία της φυσικής παρουσίας στο χώρο, κρίνεται σημαντική και αναντικατάστατη, πολύ περισσότερο σε περιπτώσεις εκθεμάτων, των οποίων η πραγματική αισθητηριακή αντίληψη δεν μπορεί να υποκατασταθεί ικανοποιητικά από εικονικές αναπαραστάσεις. Ενδεικτική εδώ είναι άλλωστε και η μεθοδολογία σχεδιασμού των αυτοκινητοβιομηχανιών που εξακολουθεί να εμμένει σε τρισδιάστατα μοντέλα για τη διαμόρφωση του τελικού σχήματος κάθε νέου αυτοκινήτου. Μια συνοπτική προσπάθεια κατηγοριοποίησης των μουσειολογικών προσεγγίσεων που παρατηρούνται στις εν λόγω εκθέσεις θα είχε ως εξής:

5 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 5 χρονολογική διάταξη τυπολογική διάταξη: Επιβατικά αγωνιστικά concept cars Μουσεία εταιριών όπως εκείνα της Toyota, Mazda, Volvo, Citroen και Mercedes-Benz, διαρθρώνουν το εκθεσιακό τους υλικό με χρονολογική σειρά που ακολουθεί την ιστορική εξέλιξη του αυτοκινήτου. Η παραδοσιακή αυτή προσέγγιση, εμπλουτίζεται κατά περίσταση από διαχωρισμό των αυτοκινήτων με τυπολογικά κριτήρια. Έτσι, στο μουσείο της Mercedes-Benz επιχειρείται μια διάταξη των αυτοκινήτων κατά τύπο (επιβατικά, αγωνιστικά και concept cars), ενώ το ίδιο ισχύει και στο Μουσείο μέσων μαζικής μεταφοράς του Λονδίνου, όπου εκτός από τις ομάδες των ιππήλατων λεωφορείων, λεωφορείων, τραμ και μετρό, άξια μνείας είναι και μία ενότητα που μελετά την αρχιτεκτονική των σταθμών και την ενσωμάτωσή τους στο αστικό περιβάλλον. Ιππήλατα λεωφορεία λεωφορεία τραμ αρχιτεκτονική Στην περίπτωση του Coventry Transport Museum, η διάρθρωση της συλλογής (η μεγαλύτερη της Βρετανίας) ακολουθεί τη λογική των ενοτήτων με κριτήρια τόσο τυπολογικά (ποδήλατα, μοτοσικλέτες, εμπορικά οχήματα) όσο και ιστορικά, με μία σειρά από αναφορές σε ορόσημα της ιστορίας του Coventry (βομβαρδισμός, ανοικοδόμηση), μιας πόλης που έχει συνδέσει άρρηκτα το όνομά της με την εξέλιξη του αυτοκινήτου, αφού αποτελεί και την πατρίδα της Βρετανικής αυτοκινητοβιομηχανίας.

6 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 6 ορόσημα βομβαρδισμός ανοικοδόμηση σύμβολα ποδήλατα μοτοσικλέτες εμπορικά οχήματα Στο άκρο της παραδοσιακής μουσειολογικής οργάνωσης, παρατηρούνται περιπτώσεις μουσείων που οργανώνουν το σύνολο της παρεχόμενης πληροφορίας γύρω από το υπάρχον εκθεσιακό τους υλικό. Μια τέτοια προσέγγιση, παρέχει ένα εύληπτο αποτέλεσμα, αφού κάθε πληροφορία αναρτάται από ένα έκθεμα και προσφέρεται σε περιπτώσεις ιδρυμάτων με πλούσιες συλλογές, ενδεικτικές της πορείας εξέλιξης του υπό έκθεση αντικειμένου. Κάτι τέτοιο ασφαλώς, δεν μπορεί εύκολα να ισχύσει στην περίπτωση του αυτοκινήτου, εξαιτίας της ποικιλομορφίας που χαρακτηρίζει την ιστορία του, αλλά και της σπανιότητας που παρουσιάζουν μοντέλα-ορόσημα. Επιπρόσθετα, μια μουσειολογική προσέγγιση αυτού του είδους, παρουσιάζει περιορισμένες δυνατότητες εκπαιδευτικής αξιοποίησης, αφού δεν επιτρέπει την εύκολη και ευέλικτη διάρθρωση της συλλογής με τρόπο που να εξυπηρετεί τους εκπαιδευτικούς στόχους του ιδρύματος, παρά τους προσαρμόζει γύρω από το υπάρχον υλικό. Η προσέγγιση αυτή, που μεταξύ άλλων χαρακτηρίζει και τα δύο πρόσφατα παραδείγματα μουσείων αυτοκινήτου στη χώρα μας, το Μουσείο Φαέθων και την Alman Sport Collection (συλλογή Μανιατόπουλου), προσφέρεται αποκλειστικά για την αποσπασματική παρατήρηση των εκθεμάτων, αδιαφορώντας για τη θέση του καθενός από αυτά στο συνολικότερο ιστορικό πλαίσιο της αυτοκίνησης και τελικά αποκλείοντας κάθε οργανωμένη προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης του φαινομένου της αυτοκίνησης πέρα από το στενό πλαίσιο της μηχανολογικής/λειτουργικής υπόστασης του αυτοκινήτου. Έτσι, επιτυγχάνει να ελκύσει το ενδιαφέρον των φίλων του αυτοκινήτου (ενδιαφέρον λίγο ως πολύ δεδομένο), αδυνατώντας να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό, για το οποίο η σπουδαιότητα του μαζικού φαινομένου της αυτοκίνησης είναι λιγότερο αυταπόδεικτη. Ένα τέτοιο γεγονός

7 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 7 φαίνεται να αυτό-ακυρώνει το ρόλο του μουσείου, καθιστώντας το ένα απλό ερευνητικό εργαλείο στο γνώστη και λιγότερο έναν πόλο έλξης του ευρύτερου ενδιαφέροντος. Στο άλλο άκρο, παρατηρούνται παραδείγματα ιδρυμάτων με ιδιαίτερο εκπαιδευτικό χαρακτήρα, όπως η Cité des Sciences & de l Industrie (Πόλη των Επιστημών και της Βιομηχανίας). Εδώ, η συλλογή του υλικού δεν προκαθορίζει αλλά ακολουθεί τη μουσειολογική μελέτη και τους εκπαιδευτικούς στόχους του ιδρύματος. Η επιλογή των εκθεμάτων έπεται, εμφανώς στρατευμένη στην εξυπηρέτηση των παραπάνω στόχων. Η οργάνωση του εκθετηρίου της αυτοκίνησης, διαρθρώνεται γύρω από κάποιες θεματικές ενότητες όπως: αυτοκίνητα-μύθοι, ασφάλεια, κατασκευή, ψυχολογία του οδηγού και αυτοκίνητο & διαφήμιση.

8 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 8 επιστημολογική προσέγγιση Η συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων της παραπάνω έρευνας, αποτελεί μια σταθερή βάση για τον προσδιορισμό της επιστημολογικής προσέγγισης στο εκθετήριο των μεταφορών του ΚΔΕΜΤ. Η ιδιαίτερη φύση του ιδρύματος, όπως αυτή προσδιορίζεται από την ονομασία «Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας», καθιστά σαφές ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν μπορεί να αντιμετωπίζει το εκθετήριο των μεταφορών με αμιγείς μουσειολογικούς όρους. Αντιθέτως, καλείται να λάβει υπόψη του, τις παιδαγωνικές / εκπαιδευτικές εκείνες παραμέτρους που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα Κέντρο Διάδοσης Επιστημών. Είναι γεγονός ότι, το μαζικό φαινόμενο της αυτοκίνησης που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε την ιστορία του 20 ου αιώνα, εξετάζεται συχνά αποσπασματικά και σε συνάρτηση με τις λειτουργικές κυρίως παραμέτρους του αυτοκινήτου. Ωστόσο, ο προσεκτικός ερευνητής δεν μπορεί να αγνοήσει όλες εκείνες τις ευρύτερες παραμέτρους που ανήγαγαν την αυτοκίνηση σε ένα φαινόμενο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό. Ο αντικειμενικός στόχος μιας ολιστικής (σφαιρικής) προσέγγισης του αντικειμένου, καλείται συνεπώς να διαχυθεί εννοιολογικά, καλύπτοντας όλες εκείνες τις περιοχές επιρροής της αυτοκίνησης. Πράγματι, η ιστορία του αυτοκινήτου, αποτελεί μια ιδανική πλατφόρμα ανάλυσης της ιστορίας του ίδιου του ανθρώπου στον 20 ο αιώνα. Πέρα από την αίγλη ενός αντικειμένου φορτισμένου με ιδιότητες μαγικές, ενός αντικειμένου που πάντα θα συμβολίζει την τάση του ανθρώπου για τη φυγή, το ταξίδι και τελικά την ίδια την εξέλιξη, το αυτοκίνητο δεν έπαψε να σηματοδοτεί και ένα σύμβολο γεγονότων που καθόρισαν και καθορίζουν τον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό ορίζοντα των ημερών μας. Έτσι λοιπόν, οποιαδήποτε προσπάθεια παιδαγωγικής αξιοποίησης της συλλογής αυτοκινήτων του ΚΔΕΜΤ, δεν μπορεί παρά να περνά από το πρίσμα της ευρύτερης ιστορίας του ανθρωπίνου γένους. Με τον τρόπο αυτό, το καθένα από τα αυτοκίνητα της συλλογής αυτής, οφείλει να αποτελέσει το έναυσμα μιας κατανοητής μεν, βαθιά φιλοσοφικής δε προσέγγισηςˆ να γίνει με άλλα λόγια το όχημα ενός ταξιδιού στην ιστορία του 20 ου (κατά κύριο λόγο) αιώνα. Είναι φανερό ότι, ένας τέτοιος στόχος, δεν μπορεί να επιτευχθεί με την απλή και αποσπασματική παράθεση του εκθεσιακού υλικού, ακόμη κι αν αυτή συνοδεύεται από τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν το κάθε ένα από τα επιμέρους εκθέματα. Αντίθετα, απαιτείται ένα σχέδιο

9 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 9 εκπαιδευτικής δράσης, που θα στοχεύει στην ερμηνεία όλων εκείνων των σημαντικών παραμέτρων που ανήγαγαν την αυτοκίνηση στο κατεξοχήν φαινόμενο του αιώνα που πέρασε. Παραμέτρων που περιλαμβάνουν τις επιπτώσεις του αυτοκινήτου στο φυσικό και κτισμένο περιβάλλον, τις συνέπειες της μαζικής παραγωγής στο κοινωνικό, εργασιακό και οικονομικό γίγνεσθαι, το ρόλο της ταχύτητας στην εκμηδένιση των αποστάσεων και τη συνακόλουθη ενοποίηση του κόσμου σε ένα παγκόσμιο χωριό, και τέλος την αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων στο πλαίσιο της ανθρώπινης ανάγκης για διεύρυνση των σωματικών και νοητικών μας ικανοτήτων, σε αυτό που ο Καντ θα ονόμαζε αέναο αγώνα για τη δύναμη και την εξουσία, για το καλύτερο, το ταχύτερο, το δυνατότερο. Μια τέτοια απαίτηση περνά μέσα από το μονοπάτι της ερμηνευτικής προσέγγισης με τη διαμόρφωση και χρήση θεματικών ενοτήτων που θα επικεντρώνονται στις παραμέτρους της αυτοκίνησης που παρουσιάζουν μουσειο-παιδαγωγικό ενδιαφέρον. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι, η προσέγγιση μέσα από θεματικές ενότητες, όσο και αν υπερτερεί με όρους παιδαγωγικούς, όντας ικανή να εισάγει με επιτυχία ένα κοινό μικρότερων ηλικιών σε περίπλοκα εννοιολογικά σχήματα και σκέψεις γύρω από το ζήτημα της αυτοκίνησης, δεν παύει να χαρακτηρίζεται και από επιμέρους εγγενείς αδυναμίες. Μία από αυτές σχετίζεται με το ζήτημα της υποκειμενικότητας. Πιο συγκεκριμένα, τείνει να εκθέσει στο θεατή θέσεις, απόψεις και στάσεις του επιμελητή της έκθεσης απέναντι στο υπό έκθεση θέμα. Με άλλα λόγια και όπως εύστοχα το θέτει ο David Lodge 1, η έκθεση της ερμηνείας του επιμελητή, σηματοδοτεί και έναν κίνδυνο αναστολής της ερμηνευτικής ελευθερίας του αναγνώστη, λες και η ματιά του πρώτου είναι η «επίσημη» και πιο έγκυρη. Άλλωστε, η επιλογή και μόνο των θεματικών περιοχών που αναπτύσσονται ακόμη και ανεξάρτητα από τον τρόπο πραγμάτευσής τους συνιστά από μόνη της μια μορφή άποψης. Απέναντι στις πιο σύγχρονες τάσεις ερμηνευτικής προσέγγισης (δημοφιλείς στις ανθρωπιστικές επιστήμες), η παραδοσιακή μεθοδολογία έρευνας αντιτάσσει τη θετικιστική αντίληψη. Με εργαλείο της την παράθεση παρά την αναλυτική ερμηνεία των δεδομένων, η θετικιστική προσέγγιση επιτρέπει στο μελετητή την αντικειμενική αξιολόγηση του εξεταζόμενου αντικειμένου. Μια τυπική μορφή θετικιστικής προσέγγισης στο εκθετήριο των μεταφορών, είναι αυτή της χρονογραμμής, της παράθεσης δηλαδή γεγονότων που θα επέτρεπαν τη γραμμική ανάγνωση της ιστορίας του αυτοκινήτου. Η προσέγγιση αυτή, που όπως είδαμε παραπάνω χαρακτηρίζει την πλειονότητα των μουσείων του είδους, δεν παρέχει στο θεατή ένα νοηματικό σχήμα για την κατανόηση και ανάλυση των φαινομένων. Αντιθέτως, απαιτεί μια ενεργή συμμετοχή από μέρους του, προκειμένου να προχωρήσει στην ερμηνεία των δεδομένων που παρέχονται. Ωστόσο, φαίνεται ικανή να παρέχει ένα μεγαλύτερο πλήθος δεδομένων για βαθύτερη ανάλυση και μελέτη των αλληλεπιδράσεων που καθόρισαν την ιστορική εξέλιξη του αυτοκινήτου. 1 Lodge David, Μικρός που είναι ο κόσμος, Μια Εισαγωγή, Τρίτη Έκδοση, Πόλις, μεταφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, σελ.455

10 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 10 Απαραίτητη προϋπόθεση για κάτι τέτοιο, αποτελεί ο εμπλουτισμός της χρονογραμμής με τους παράγοντες εκείνους που επέδρασαν καταλυτικά σε αυτήν την εξέλιξη, άλλοτε με λιγότερο και άλλοτε περισσότερο ορατούς και αυταπόδεικτους τρόπους. Η εξέλιξη ενός βιομηχανικού προϊόντος όπως το αυτοκίνητο, ασφαλώς δεν μπορεί να ειδωθεί ξέχωρα από τις γενικότερες τάσεις της κοινωνίας και του πολιτισμού, αφού μέσα στο πλαίσιο τους καλείται να λειτουργήσει. Η τυπολογία των στιβαρών SUV ακολουθεί τις επιταγές μιας κοινωνίας που υποτάσσεται στο αίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας των καιρών μας, με τον ίδιο τρόπο που οι αυστηροί γεωμετρικοί όγκοι των αυτοκινήτων του 1970 απαντούσαν στις πρακτικές απαιτήσεις μιας εποχής υπό το καθεστώς της ενεργειακής κρίσης. Με όμοιο τρόπο, η δημιουργία των αυτοκινήτων δεν μπορεί να μη συσχετισθεί με τις γενικότερες εξελίξεις στους τομείς της επιστήμης & τεχνολογίας, αλλά και της τέχνης και του σχεδιασμού. Έτσι, μπορεί να διακρίνει κανείς άμεσους συσχετισμούς ανάμεσα σε ρεύματα της τέχνης και τάσεις του σχεδιασμού στο αυτοκίνητο. Με αφορμή την εξάπλωση του αυτοκινήτου λ.χ., πρώτοι οι φουτουριστές διακηρύττουν την ομορφιά ενός αγωνιστικού αυτοκινήτου ανοίγοντας το δρόμο για την ευρύτερη αποδοχή μιας αισθητικής της μηχανής. Ενώ, το μοντέρνο κίνημα της αρχιτεκτονικής οφείλει πολλές από τις αρχές του στην ιδέα της λειτουργικής επάρκειας και της μαζικότητας στην παραγωγή (κατά τον Le Corbusier, η κατοικία είναι μια μηχανή του κατοικείν). Καθίσταται έτσι σαφές, πως μια χρονογραμμή με σφαιρική αντίληψη του φαινομένου της αυτοκίνησης, θα μπορούσε να έχει την παρακάτω μορφή: εναέριες θαλάσσιες επίγειες μεταφορές επιστήμη & τεχνολογία αυτοκίνητο τέχνη & σχεδιασμός κοινωνικό πολιτικό οικονομικό πλαίσιο

11 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 11 Προς αυτή την κατεύθυνση φαίνεται να συνηγορούν άλλωστε και πρόσφατες μελέτες 2, σύμφωνα με τις οποίες οι επισκέπτες δεν ενδιαφέρονται μόνο για τα επιστημονικά και τα τεχνολογικά θέματα, αλλά επίσης και για τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και οικολογικά (τα οποία συχνά αγνοούνταν από τα Μουσεία επιστήμης και τεχνολογίας, ενώ τώρα εντάσσονται στις παραμέτρους που καθορίζουν το σχεδιασμό των εκθετηρίων). Με βάση τα παραπάνω, και σε συνάρτηση πάντα με τις ιδιαιτερότητες της φύσης του ιδρύματος (ΚΔΕΜΤ) αλλά και της διαθέσιμης συλλογής, προτείνεται μία διττή επιστημολογική προσέγγιση της έκθεσης. Με τον τρόπο αυτό, και σε συνδυασμό με τις κάρτες ταυτότητας και τα κείμενα των επιμέρους αντικειμένων, οργανώνονται τρεις ευδιάκριτοι τρόποι παροχής και ανάγνωσης της πληροφορίας: παρεχόμενη πληροφορία τρόποι ανάγνωσης 1 χρονογραμμή: παραπέμπει στα αυτοκίνητα της έκθεσης διαχρονική/γραμμική ανάγνωση της ιστορίας του αυτοκινήτου (θετικιστική / δομολειτουργική προσέγγιση) 2 θεματικές ενότητες ζητήματα της αυτοκίνησης από μια εναλλακτική σκοπιά (ερμηνευτική προσέγγιση) 3 επιμέρους εκθέματα: Αναλυτική πληροφορία για το κάθε έκθεμα αποσπασματική παρατήρηση των εκθεμάτων (αναλυτική προσέγγιση / μελέτη περίπτωσης) Σύμφωνα με το παραπάνω σχήμα, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ των τριών αυτών τρόπων, εκείνον που ταιριάζει στις εκάστοτε ανάγκες και διαθέσεις του: Να παρατηρήσει αποσπασματικά ένα ή περισσότερα εκθέματα, ανατρέχοντας κατά βούληση στις αναλυτικές πληροφορίες που το/τα συνοδεύουν 2 Τάνης Κώστας, σημειώσεις από το σεμινάριο «management μουσείων», Deutsches Museum, Ιουνίου 1995, σελ.24

12 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 12 Να αναζητήσει την ερμηνεία του φαινομένου της αυτοκίνησης (τι είναι αυτό που την καθιστά τόσο αγαπητή και σημαντική) σε μία σειρά από θεματικές ενότητες ή, Να μελετήσει την εξέλιξη του αυτοκινήτου (και των μέσων μεταφοράς γενικότερα) είτε διαχρονικά (γραμμικά), είτε συγχρονικά (εγκάρσια) σε συσχετισμό με το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό πλαίσιο κάθε εποχής. Προσφέρεται έτσι μια πολυδιάστατη προσέγγιση με πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης, αρκετά ευέλικτη ώστε να προσαρμόζεται στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και την ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε επισκέπτη, αλλά και στα χρονικά περιθώρια που αυτός μπορεί να (δια)θέτει. Ο μυημένος θεατής μπορεί να ανατρέξει σε λεπτομερείς πληροφορίες της χρονογραμμής, επιχειρώντας συσχετισμούς, αναλύσεις και προσωπικές ερμηνείες. Ο αμύητος παρατηρητής μπορεί να στηριχθεί στις ερμηνευτικές προσεγγίσεις των θεματικών ενοτήτων. Εκεί, η εναλλακτική σκοπιά από την οποία εξετάζονται κεφαλαιώδη ζητήματα της αυτοκίνησης (με όρους ψυχολογίας, σημειολογίας, κοινωνικής ανθρωπολογίας, αρχιτεκτονικής, κ.τ.λ.) μπορεί να αποτελέσει και τον πόλο έλξης του ενδιαφέροντος ενός επισκέπτη διαφορετικού background, επιχειρώντας να τον προσεγγίσει στη δική του γλώσσα. Τέλος, ο ευκαιριακός επισκέπτης μπορεί να αρκεστεί στις κάρτες ταυτότητας των αυτοκινήτων της έκθεσης ή στο οπτικό υλικό που τα συνοδεύουν. τίτλος εκθετηρίου Ο τίτλος που φέρει το εκθετήριο στην παρούσα μορφή του είναι «Τεχνολογία Μεταφορών», σε αντικατάσταση του παλαιότερου «Τεχνολογία Αυτοκίνησης». Με δεδομένο το υπάρχον εκθεσιακό υλικό (περί τα 60 περίπου αυτοκίνητα από τα οποία τα 35 αποκατεστημένα και ένας μικρός αριθμός κινητήρων), καθίσταται προφανές ότι η υπό μελέτη έκθεση, δεν μπορεί παρά να αφορά το αντικείμενο της αυτοκίνησης. Η απουσία εκθεμάτων από το χώρο των μεταφορών γενικότερα (τρένα, λεωφορεία, αεροπλάνα, ελικόπτερα κ.τ.λ.) δε καθιστά βιώσιμη μία προσπάθεια οργάνωσης ενός εκθετηρίου μεταφορών, αφού κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να υποστηριχθεί από αυθεντικά εκθέματα, παρά μόνο οπτικό υλικό, πιθανές ανακατασκευές και υπό κλίμακα μοντέλα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ο τίτλος «Τεχνολογία της Αυτοκίνησης» προβάλλει ως λογική επακόλουθη επιλογή, τουλάχιστον για το κυρίως εκθετήριο. Έτσι (και όπως θα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω), οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες γύρω από τις οποίες διαρθρώνεται το εκθεσιακό υλικό, καθώς και τα κείμενα των αντικειμένων αναφέρονται στην ιστορία και εξέλιξη του αυτοκινήτου ως αντικειμένου και της αυτοκίνησης ως ευρύτερου φαινομένου. Ενώ, η προτεινόμενη χρονογραμμή, όντας διαρθρωμένη γύρω από οπτικό υλικό, μινιατούρες, επιμέρους εξαρτήματα και εγκαταστάσεις πολυμέσων, μπορεί να υποστηρίξει τη

13 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 13 γενικότερη οπτική των μεταφορών, πάντα σε σύγκριση με την αυτοκίνηση η οποία και θα αποτελεί το κυρίως θέμα. Οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια ισότιμης μεταχείρισης αυτοκινήτου και μεταφορών, ενέχει τον κίνδυνο ασάφειας και αποπροσανατολισμού του επισκέπτη. χρονικός ορίζοντας Ο χρονικός ορίζοντας του περιεχομένου της έκθεσης αφορά κατά κύριο λόγο τον 20 ο αιώνα, όπου και τοποθετείται το σύνολο των διαθέσιμων εκθεμάτων. Ασφαλώς, η ανάγκη διασφάλειας της ιστορικής συνέχειας, επιβάλλει τη διεύρυνση αυτού του ορίζοντα. Έτσι, στην περίπτωση της χρονογραμμής, προτείνεται μια γενική εισαγωγή για την (προ)ιστορία των μεταφορών, από την αρχαιότητα μέχρι την πρώτη μηχανή ατμού (1698) και την πρώτη ατμοκίνητη άμαξα του Nicolas Joseph Cugnot (1769). Ακολούθως, προβλέπεται μια συνοπτική αναφορά σε χρονολογίες ορόσημα των μεταφορών μέχρι το 1886, οπότε και παρουσιάζεται το πρώτο αυτοκίνητο με κινητήρα εσωτερικής καύσης του Carl Benz. Τέλος, έπεται η κυρίως χρονογραμμή από το 1886 μέχρι σήμερα, με εκτενείς πληροφορίες ανά έτος. Για το τμήμα αυτό της χρονογραμμής, θεωρήθηκε σκόπιμη η συλλογή εκτενών ιστορικών στοιχείων, ώστε να επιτρέπει έναν μεγάλο βαθμό ευελιξίας ως προς την ανάπτυξη της τελικής της μορφής στο εκθετήριο. Θεωρείται ασφαλώς αυτονόητο, ότι η οργάνωση των στοιχείων ανά έτος κατά τη συλλογή, δεν προεπιβάλλει την έντυπη παρουσία του συνόλου της πληροφορίας αυτής στο εκθετήριο. Απλά διασφαλίζει την περαιτέρω μουσειολογική επεξεργασία παρέχοντας το μέγιστο της πληροφορίας που μπορεί να απαιτηθεί. θεματικές ενότητες Η μουσειολογική πρόταση που ακολουθεί, περιλαμβάνει πέντε (5) θεματικές ενότητες. Οι ενότητες αυτές, διαρθρώνονται σε σχέση με τα πέντε αυτοκίνητα που πρόσφατα ψηφίστηκαν ως Αυτοκίνητα του Αιώνα: το Ford Model T, το Mini Morris, η Citroen DS, το VW Beetle και η Porsche 911 (διαθέσιμη στη συλλογή η πανομοιότυπη σχεδιαστικά 912). Με αφορμή τα πέντε αυτά αυτοκίνητα, αναζητήθηκαν οι ιδιαίτερες αρετές που τους προσέδωσαν τον παραπάνω τίτλο. Ακολούθως, με βάση τις αρετές αυτές αλλά και την ευρύτερη έρευνα για τα κεφαλαιώδη ζητήματα της αυτοκίνησης, συγκροτή-θηκαν πέντε θεματικές ενότητες (διαρθρωμένες από ένα αυτοκίνητο η καθεμιά). Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη δυνατότητα οπτικής και χωρικής οργάνωσης της συλλογής με βάση τις ενότητες αυτές. Στις σελίδες που ακολουθούν, παρουσιάζονται οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες μαζί με τα περιεχόμενά τους σε διαγραμματική μορφή. Ακολουθεί μια πρώτη προσέγγιση κατανομής των αυτοκινήτων ανά ενότητα.

14 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 14

15 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 15