Φωνολογική Επίγνωση. Βαζίιεηνο Κσηνύιαο PhD Γηδάζθσλ ΠΓ 407

Transcript

1 Φωνολογική Επίγνωση Βαζίιεηνο Κσηνύιαο PhD Γηδάζθσλ ΠΓ 407

2 Δομή Σκοπός της εισήγησης Οξηζκνί: Έλλνηα & Γνκή ρέζε κε ηελ θαηάθηεζε ηνπ αιθαβεηηθνύ θώδηθα Αμηνιόγεζε Φσλνινγηθήο Δπίγλσζεο Φσλνινγηθή Δπίγλσζε θαη Γπζιεμία Γηδαζθαιία θσλνινγηθήο επίγλσζεο

3 α. έλλνηα & δνκή

4 Φωνολογική επίγνωση ή φωνολογική ενημερότητα ή φωνολογική συνειδητοποίηση ε ηθαλόηεηα αληίιεςεο κηαο εθθεξόκελεο ιέμεο σο κηα αθνινπζία δηαδνρή μερσξηζηώλ ήρσλ (Lewkowicz, 1980: 686) ε ηθαλόηεηα επεμεξγαζίαο ιέμεσλ όζνλ αθνξά ζηε θσλνινγηθή ηνπο δνκή μέρσξα από ηα λνήκαηά ηνπο ή ηελ ηππηθή ηνπο ρξήζε (Gough, Larson, & Yopp, 1993, Rack, 1997: 125, Torneus, 1984) θαη ηελ νξζνγξαθηθή ηνπο δνκή (Nicholson, 1997: 53)

5 Φωνημική επίγνωση ή φωνημική ενημερότητα ή φωνημική συνειδητοποίηση κηα κεηαγισζζηθή δεμηόηεηα πνπ πεξηιακβάλεη ηε ζπλείδεζε ηεο θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο θαηά ηνλ πξνθνξηθό ιόγν (Pennington, Van Orden, Smith, Green & Haith, 1990: 1760) ε ηθαλόηεηα ηνπ αηόκνπ, θαηά ηνλ πξνθνξηθό ιόγν λα εζηηάδεηαη ζηα, θαη λα ρεηξίδεηαη ηα, θσλήκαηα (Ehri, Correro, Shanahan, Willows & Yatvin, 2000:2-1) ε ζπλείδεζε ησλ θσλνινγηθώλ θνκκαηηώλ πνπ απαξηίδνπλ ηνλ πξνθνξηθό ιόγν ησλ θνκκαηηώλ εθείλσλ πνπ αληηπξνζσπεύνληαη από κηα αιθαβεηηθή νξζνγξαθία (Blachman, 2000: 483).

6 Φωνολογική Φωνημική Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε εζηηάδεη ζε θάζε κνλάδα πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί πσο δνκεί ην ιόγν. Δξεπλεηηθή κειέηε πνπ εμεηάδεη ηε θσλνινγηθή επίγλσζε έρεη ζπκπεξηιάβεη θαη ηελ επίγλσζε ιέμεο ζην ζρεδηαζκό ηεο πέξα από ηηο επηγλώζεηο ζπιιαβήο θαη θσλήκαηνο. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε είλαη επξύηεξε έλλνηα από ηελ θσλεκηθή επίγλσζε. Ζ θσλεκηθή επίγλσζε εζηηάδεη απνθιεηζηηθά ζην θώλεκα.

7 Δομικά στοιχεία του προφορικού λόγου Λέμε πιιαβή Φώλεκα: ε κνλάδα ιόγνπ ε νπνία δηαθνξνπνηεί ην λόεκα ησλ ιέμεσλ. ηηο ιέμεηο [θάξνο]- [βάξνο] νη θζόγγνη πνπ δηαθνξνπνηνύλ ην λόεκα ησλ ιέμεσλ είλαη νη [f] θαη [v], νη νπνίνη ζην ίδην πεξηβάιινλ [-άξνο] δηαθξίλνπλ δύν ιέμεηο, πξόθεηηαη δειαδή γηα ηα θσλήκαηα /f/ θαη /v/. (Δπίζεο: [θώλνο]-[πόλνο] & [πίλσ]-[ηείλσ]). Έλαξμε & Καηάιεμε ιέμεο

8 Πίνακας φωνημάτων της ελληνικής γλώσσας Nespor, 1999, Πετρούνιας, 1992, Σετάτος, 1973, Φιλιππάκη Warburton, 1992 Α. Φσλεεληηθά Φσλήκαηα /i/ - ζπίηη, ηύρε /u/ - νπξαλόο, πνπιί /e/ - ρέξη, σξαία /o/ - ρνξόο, ώξα /a/ - κάλα, ραξά /j/ - γριά, γάιδαρος (ημίθφνο) Β. πκθσληθά Φσλήκαηα /p/ - παπάο, άξπα /t/ - ηόηε, ζηήιε /k/ - θαθόο, ζθάθη /f/ - θόξνο, αζθπμία /s/ - ζσζηόο, ζάινο /δ/ - δάδα, ρνξδή /z/ - δέζηε, καδί /x/ - ραξά, ρέξη /b/ - κπειάο, κπιόθα /g/ - γθάθα, γθξεκόο /ts/ - ηζαηζάξα, ηζέπε /dz/ - ηδάκη, θαβγαηδήο /v/ - βάξνο, βγαίλσ /ζ/ - άζινο, ζάξξνο /γ/ - γάια, αξγόο /m/ - κακά, αικπξόο /l/ - ιόγνο, άγαικα /r/ - ξόδη, ηξέρσ /n/ - λένο, λάλνο /d/ - ληέθη, ληύλσ

9 Γιατί το φώνημα δεν είναι διακριτό; Γελ εθθέξεηαη απηόλνκν αιιά επεξεάδεηαη από ηα θσλήκαηα πνπ πξνεγνύληαη θη έπνληαη. [θαθόο]. Ζ αθνπζηηθή αλάιπζε πνπ γίλεηαη από ην απηί, πξαγκαηνπνηείηαη ζε θνκκάηηα κεγαιύηεξα ηνπ θσλήκαηνο όπσο είλαη νη ζπιιαβέο πνπ έρνπλ θη απηνλνκία ζηελ εθθνξά ηνπο. Σν θώλεκα είλαη απζαίξεην. Σν θώλεκα είλαη αθεξεκέλν

10 Μήπωο ζα έπξεπε λα κηινύκε γηα θωλνινγηθή επαηζζεηνπνίεζε θαη όρη γηα θωλνινγηθή επίγλωζε;

11 β. ζρέζε κε ηελ θαηάθηεζε ηνπ αιθαβεηηθνύ θώδηθα

12 Πξνθεηκέλνπ έλα παηδί λα κάζεη λα δηαβάδεη θαη λα γξάθεη, ζα πξέπεη πξώηα λα θαηαλνήζεη πσο ε ιέμε «όρη» απνηειείηαη από ηξία θσλήκαηα. Δίλαη δύζθνιν λα θαηαλνεζεί ην θώλεκα από θάπνηνλ πνπ δελ γλσξίδεη ηηο βαζηθέο αξρέο ηνπ αιθαβεηηθνύ ζπζηήκαηνο γξαθήο. Ζ κηθξόηεξε κνλάδα ιόγνπ πνπ κπνξεί λα ζπλεηδεηνπνηεζεί θαη λα ρεηξηζηεί ρσξίο δηδαζθαιία είλαη ε ζπιιαβή. ΦΔ: Πξνϋπόζεζε ή Απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο;

13 Liberman, I., Shankweiler, D., Fischer, W., & Carter, B., (1974). Explicit syllable and phoneme segmentation in the young child. Journal of Experimental Child Psychology, 8: πκκεηείραλ 135 αγόξηα θαη θνξίηζηα από ηα νπνία 46 πξνλήπηα, 49 λήπηα θαη 40 πξσηάθηα (κέζεο ειηθίεο 5,6 & 7 εηώλ αληίζηνηρα). Σα παηδηά αθνύ εθπαηδεύηεθαλ ζε έλα παηρλίδη κέηξεζεο ρηππνύζαλ ην ρέξη ηνπο γηα θάζε ζπιιαβή ή θώλεκα ηεο ιέμεο πνπ ρεηξίδνληαλ κέζσ δώδεθα ιέμεσλ θιήζεθαλ λα αλαιύζνπλ 42 ιέμεηο ζηηο ζπιιαβέο ηνπο θαη 42 ιέμεηο ζηα θσλήκαηά ηνπο. ΤΛΛΑΒΔ ΦΩΝΗΜΑΣΑ ΠΡΟΝΗΠΙΑ 46% 0% ΝΗΠΙΑ 48% 17% ΠΡΩΣΑΚΙΑ 90% 70%

14 Bradley, L., Bryant, P., (1983). Categorizing sounds and learning to read a causal connection. Nature, 301: πκκεηείραλ 368 παηδηά από ηα 4 ρξόληα ηνπο κέρξη ηε Γεπηέξα ηάμε ηνπ δεκνηηθνύ. ηελ έλαξμε ηεο παξαθνινύζεζεο ζην ζρνιείν ηα παηδηά αμηνινγήζεθαλ κέζα από ην παηρλίδη «βξεο θαη βγάιε ηελ αηαίξηαζηε ιέμε». Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο νη επηδόζεηο ησλ παηδηώλ ζηε δξαζηεξηόηεηα, ζρεηίδεηαη κε ηελ επίδνζή ηνπο ζε θξηηήξην αλαγλσζηηθήο επίδνζεο ζηε Γεπηέξα δεκνηηθνύ.

15 Lundberg, I., Frost, J., & Petersen, O., (1988). Effects of an extensive program for stimulating phonological awareness in preschool children. Reading Research Quarterly, 23 (3): πκκεηείραλ 390 παηδηά λεπηαγσγείνπ, 235 ζηελ πεηξακαηηθή θαη 155 ζηελ νκάδα ειέγρνπ. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε αμηνινγνύληαλ κέζσ ηνπ ρεηξηζκνύ θσλεκάησλ (ζύλζεζε & αλάιπζε θσλεκάησλ, δηαγξαθή αξρηθνύ θσλήκαηνο) ηνπ ρεηξηζκνύ ζπιιαβώλ (ζύλζεζε & αλάιπζε ζπιιαβώλ) νκνηνθαηαιεμηώλ θαη ιέμεσλ (αλάιπζε πξόηαζεο ζηηο ιέμεηο ηεο). Σν θξηηήξην αλάγλσζεο απνηεινύληαλ από 400 ιέμεηο πνπ παξνπζηάδνληαλ ζε ζηήιε ελώ δίπια ζε θάζε ιέμε δίλνληαλ ηέζζεξηο εηθόλεο θαη ην παηδί έπξεπε λα ππνδείμεη πνηα από απηέο αληηπξνζώπεπε ηε ιέμε. Σν θξηηήξην νξζνγξαθίαο απνηεινύληαλ από 28 ιέμεηο πνπ παξνπζηάδνληαλ κέζα ζε πξόηαζε θαη ζηε ζπλέρεηα ην παηδί έπξεπε λα γξάςεη. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο ε επίγλσζε ηνπ θσλήκαηνο πξηλ ηε δηδαζθαιία ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ πξνβιέπεη ην 58% θαη ην 61% ηεο επίδνζεο ζηελ αλάγλσζε θαη ζηελ νξζνγξαθία αληίζηνηρα ζηε δεπηέξα ηάμε ηνπ δεκνηηθνύ.

16 Morais, J., Cary, L., Alegria, J., & Bertelson, P., (1979). Does awareness of speech as a sequence of phones arise spontaneously? Cognition, 7: Morais, J., Bertelson, P., Cary, L., & Alegria, J., (1986). Literacy training and speech segmentation. Cognition, 24: Ζ αξγνπνξία ζηελ θαηάθηεζε ηνπ θσλήκαηνο δελ είλαη απνηέιεζκα σξίκαλζεο γλσζηηθώλ ιεηηνπξγηώλ αιιά απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο. πκκεηείραλ 60 ειηθησκέλνη πνξηνγάινη από ηνπο νπνίνπο νη κηζνί ήηαλ αλαιθάβεηνη θαη νη ππόινηπνη είραλ δηδαρηεί γξαθή θαη αλάγλσζε ζε κεγάιε ειηθία. Από ηνπο αλζξώπνπο απηνύο δεηήζεθε λα ρεηξηζηνύλ δύν δξαζηεξηόηεηεο, ε πξώηε ήηαλ ε αθαίξεζε θαη ε δεύηεξε ε πξόζζεζε θσλήκαηνο ζε πξαγκαηηθέο ιέμεηο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο νη επηδόζεηο ηεο νκάδαο ησλ αλαιθάβεησλ πζηεξνύζαλ ζεκαληηθά ζε θάζε δξαζηεξηόηεηα ζε ζρέζε κε απηέο ηεο νκάδαο πνπ γλώξηδαλ αλάγλσζε θαη γξαθή.

17 82 πξσηάθηα ρσξηζκέλα ζε ηξεηο νκάδεο αλάινγα κε ηνλ ηξόπν πνπ δηδάζθνληαλ ηελ πξώηε αλάγλσζε: κία νκάδα δηδάζθνληαλ ζπζηεκαηηθά (phonics) ελώ νη άιιεο δύν νκάδεο κε βάζε ηα αλαγλσζηηθά. ύλζεζε θσλεκάησλ ζε ιέμε ή ςεπδνιέμε Αλάιπζε ιέμεσλ ζηα θσλήκαηά ηνπο κέζσ ηεο κέηξεζήο ηνπο κε ην ρηύπεκα ελόο κνιπβηνύ γηα θαζέλα θώλεκα Αθαίξεζε αξρηθνύ θαη ηειηθνύ θσλήκαηνο Αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ θαη πξαγκαηηθώλ ιέμεσλ Αλεμάξηεηα από ηνλ ηξόπν πνπ ην παηδί ζα κάζεη λα δηαβάδεη θσλεκηθή επίγλσζε θαη αλάγλσζε αιιειεπηδξνύλ: επάξθεηα ζηε κία δηεπθνιύλεη ηελ άιιε

18 Porpodas, C., (1999). Patterns of phonological and memory processing in beginning readers and spellers of Greek. Journal of learning disabilities, 32(5): πξσηάθηα από ηνπο νπνίνπο νη κηζνί ραξαθηεξίζηεθαλ πσο είραλ εθδειώζεη αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δπζθνιίεο ελώ νη ππόινηπνη πσο δελ είραλ. Ωο θξηηήξηα ραξαθηεξηζκνύ εθδήισζεο ησλ δπζθνιηώλ ήηαλ ε αξγή αλάγλσζε ιέμεσλ, ηα ιάζε ζηελ νξζνγξαθία ιέμεσλ θαη ν θαλνληθόο δείθηεο λνεκνζύλεο Γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηέζζεξηο δξαζηεξηόηεηεο: ε αλάιπζε ιέμεο ζε ζπιιαβέο θαη θσλήκαηα θαη ε αθαίξεζε αξρηθνύ/ήο ζπιιαβήο, θσλήκαηνο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο νη δξαζηεξηόηεηεο ρεηξηζκνύ ζπιιαβώλ ήηαλ επθνιόηεξεο ζην ρεηξηζκό ηνπο από ηηο δξαζηεξηόηεηεο ρεηξηζκνύ θσλεκάησλ θαζώο θαη πσο ζε όιεο ηηο δξαζηεξηόηεηεο ηα παηδηά πνπ δελ είραλ εθδειώζεη αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο είραλ ζαθώο θαιύηεξεο επηδόζεηο από ηα παηδηά πνπ είραλ εθδειώζεη αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο.

19 Kotoulas, V., (2004). The development of phonological awareness throughout the school years: The case of a transparent orthography. L1-Educational Studies in Language and Literature 4: ύγθξηζε ησλ επηδόζεσλ 280 παηδηώλ ζε δέθα δξαζηεξηόηεηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο: Γηάθξηζε Παξήρεζεο & Οκνηνθαηαιεμίαο Γηάθξηζε αξρηθνύ θαη ηειηθνύ θσλεκάησλ ύλζεζε θσλεκάησλ ζε ιέμεηο Αλάιπζε ιέμεσλ ζε θσλήκαηα Αθαίξεζε αξρηθνύ, ηειηθνύ θαη κέζνπ θσλεκάησλ θαη, Αληηζηξνθή θσλεκάησλ.

20 65 CLASS*SPECIAL; Weighted Means Current effect: F(5, 268)=3,8960, p=,00200 Effective hypothesis decomposition ΦΩΝΗΜΙΚΗ ΔΠΙΓΝΩΗ ΣΑΞΔΙ ΧΩΡΙ Α.Γ. ΜΔ Α.Γ.

21 Έλλειμμα φωνολογικής επίγνωσης 110 Γηάγξακκα Μέζσλ Δθαηνζηηαίσλ Δπηδόζεσλ Φσλνινγηθή Δπίγλσζε Δπηδόζεηο Σάμεηο Χσξίο Α.Γ. Με Α.Γ. Κotoulas (2004) Juel (1994)

22 γ. αμηνιόγεζε θωλνινγηθήο επίγλωζεο

23 Διάκριση συλλαβής σε αρχική & τελική θέση Άθνπζε ηηο ιέμεηο θαη βξεο απηήλ πνπ δελ ηαηξηάδεη. Παξάδεηγκα: 1) πνηό πνιύ ζπίξηα, 2) ηαςί κέιη ηάμε, 3) ξνύρα ραξηί ράξε 1. γάια - μύιν γάκνο [ ] 2. πάιη - ρέξη παλί [ ] 3. ζαιάηα - ζαθνύια θεγγάξη [ ] 4. κπνπθάιη δάραξε δαξώλσ [ ] 5. θίηξηλνο ιεκόλη ιαηκόο [ ] 6. βίδεο κνιύβηα βηβιηνπσιείν [ ] 7. παιηθάξη θαξακέια παληειόλη [ ] 8. κεηάβαζε κεζεκέξη πεξηζηέξη [ ] 9. άθξε άζπξνο ίζθηνο [ ] 10. ώξα έδξα έινο [ ] Άθνπζε ηηο ιέμεηο θαη βξεο απηήλ πνπ δελ ηαηξηάδεη. Παξάδεηγκα: 1) ραιί - θηιί - ηδάκη, 2) δέκα - ήιηνο θόκκα, 3) κύηε ρέξη - καραίξη 1. πόδη - μίδη - δάζνο [ ] 2. δώξν - θίδη κσξό [ ] 3. αγθάζη - δέλσ πιέλσ [ ] 4. γέια - γάηα - θόηα [ ] 5. ζεκάδη βάξθα ζαλίδη [ ] 6. θνπδίλα - θνπξηίλα ζέαηξν [ ] 7. δέκα θιάκα πίηα [ ] 8. πεξηζηέξη αθξνγηάιη πνξηνθάιη [ ] 9. παξαπαηώ αθξνβαηώ αλακαζώ [ ] 10. νλνκαζηηθό θαληαρηεξό ηδησηηθό [ ]

24 Διάκριση φωνήματος σε αρχική & τελική θέση Θα ζνπ πσ θάπνηεο ιέμεηο. Θέισ λα κνπ πεηο πνηα θσλή αθνύο πξώηε. Παξάδεηγκα: 1) θαη, 2) έια, 3) θύγε 1. άκα [ ] 2. κήιν [ ] 3. βόδη [ ] 4. άιινο [ ] 5. θαπέιν [ ] 6. πεηαινύδα [ ] 7. νπξά [ ] 8. λένο [ ] 9. κπόξα [ ] 10. ειηά [ ] Θα ζνπ πσ θάπνηεο ιέμεηο. Θέισ λα κνπ πεηο πνηα θσλή αθνύο ηειεπηαία. Παξάδεηγκα: 1) κε, 2) όρη, 3) θαιά 1. αιινύ [ ] 2. ξάβσ [ ] 3. βίδα [ ] 4. άκκνο [ ] 5. θαηζίθη [ ] 6. θπλεγεηό [ ] 7. ράζεθαλ [ ] 8. αθξόο [ ] 9. πεγή [ ] 10. ιαέ [ ]

25 Σύνθεση & Ανάλυση Φωνημάτων Θ αθνύζεηο κεξηθέο θσλνύιεο ζηε ζεηξά. Μάληεςε πνηα ιέμε ζνπ ιέσ. Παξάδεηγκα: 1) θ-η, 2) ό-ι-α, 3) π-αί-δ-σ 1. κ-ε [ ] 2. α-π-ό [ ] 3. έ-ι-α [ ] 4. ηδ-ά-κ-η [ ] 5. α-έ-ξ-α [ ] 6.ζ-θ-νη-λ-ί [ ] 7.β-γ-ά-δ-σ [ ] 8.θ-ι-ά-κ-α [ ] 9.η-ζ-η-ό-ο [ ] 10.α-θ-η-η-ά [ ] Θα ζνπ πσ κεξηθέο ιέμεηο θαη ζέισ λα κνπ ηηο πεηο κία - κία θσλή μερσξηζηά: Παξάδεηγκα: 1) κνπ, 2) ζαλ, 3) Νηίλα 1. λαη [ ] 2. έρσ [ ] 3. όρη [ ] 4. ζέια [ ] 5. όηαλ [ ] 6. ληύζνπ [ ] 7. πεγέο [ ] 8. ειεεηλά [ ] 9. θαπλόο [ ] 10. ινπινύδηα [ ]

26 Αφαίρεση Φωνημάτων Θα ζνπ πσ θάπνηεο ιέμεηο. Θα κνπ ιεο απηό πνπ κέλεη άκα βγάινπκε ηελ πξώηε θσλή. Παξάδεηγκα: 1) κνπ νπ, 2) θαη αη, 3) έια ια 1. ζε ε [ ] 2. έλα λα [ ] 3. νπξά ξα [ ] 4. βήκα εκα [ ] 5. ξόδα νδα [ ] 6. βξήθα ξεθα [ ] Θα ζνπ πσ θάπνηεο ιέμεηο. Θα κνπ ιεο απηό πνπ κέλεη άκα βγάινπκε ηε ηειεπηαία θσλή ηεο. Παξάδεηγκα: 1) κνπ κ, 2) θαη θ, 3) έια ει 1. ηα η [ ] 2. εδώ εδ [ ] 3. είλαη είλ [ ] 4. ηζάληα ηζαλη [ ] 5. ςπρή ςπρ [ ] 6. ζηόκα ζηνκ [ ] Θα ζνπ πσ θάπνηεο ιέμεηο. Θα κνπ ιεο απηό πνπ κέλεη άκα βγάινπκε απηό πνπ ζνπ ιέσ: Παξάδεηγκα : 1) πξσί πξη, 2) θεξί θεΐ, 3) πέηξα πέηα 1. λένο λνο [ ] 2. ηέινο ηένο [ ] 3. θνύθια θνπθα [ ] 4. ξεύκα ξεκα [ ] 5. θξίκα θηκα [ ] 6. θιείλσ θεηλσ [ ]

27 Αντιστροφή Φωνημάτων Πεο απηό πνπ αθνύο αλάπνδα. Παξάδεηγκα: 1) ζα αο, 2) θαη αηθ, 3) λε ελ 1. βα αβ [ ] 2. αθ θα [ ] 3. πνπ νππ [ ] 4. ην νη [ ] 5. εξ ξε [ ] 6. άιιν νια [ ]

28 Ο ρεηξηζκόο ησλ ηνληζκέλσλ γισζζηθώλ κνλάδσλ είλαη επθνιόηεξνο από ησλ άηνλσλ Δπθνιόηεξνο είλαη ν ρεηξηζκόο ησλ γισζζηθώλ κνλάδσλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ αξρή ηεο ιέμεο, έπεηαη απηώλ πνπ βξίζθνληαη ζην ηέινο θαη δπζθνιόηεξνο όισλ είλαη απηώλ πνπ βξίζθνληαη ζηε κέζε ηεο ιέμεο. Ο ρεηξηζκόο ησλ θσλεέλησλ είλαη επθνιόηεξνο από ην ρεηξηζκό ζπκθώλσλ. Ο ρεηξηζκόο ζπκθσληθώλ ζπκπιεγκάησλ είλαη δπζθνιόηεξνο από ην ρεηξηζκό απιώλ ζπκθώλσλ. Κριτήρια δυσκολίας χειρισμού

29 δ. θωλνινγηθή επίγλωζε & δπζιεμία

30 Παγκόσμια Νευρολογική Ομοσπονδία (Critchley, 1970) Η Δπζιεμία είλαη κηα δηαηαξαρή πνπ εθδειώλεηαη ωο δπζθνιία ζηε κάζεζε ηεο αλάγλωζεο, παξά ηελ καηάλληλη εκπαίδεςζη (conventional instruction), ηελ επαπκή νοημοζύνη/ επθπΐα (adequate intelligence) θαη ηηο κοινωνικοπολιηιζμικέρ εςκαιπίερ (sociocultural opportunity). Η δηαηαξαρή απηή νθείιεηαη ζε ζεκειηαθέο γλωζηηθέο δπζιεηηνπξγίεο, πνπ ζπλήζωο έρνπλ ηδηνζπζηαζηαθή πξνέιεπζε

31 Ορισμός για τη Δυσλεξία (Lyon, Shaywitz & Shaywitz (2003) Η Δπζιεμία είλαη κηα εηδηθή καζεζηαθή δπζθνιία λεπξνβηνινγηθήο πξνέιεπζεο. Χαξαθηεξίδεηαη από δπζθνιίεο ακπιβούρ και/ή εςσεπούρ αναγνώπιζηρ λέξεων και από θηωσέρ ικανόηηηερ οπθογπαθίαρ και αποκωδικοποίηζηρ. Οη δπζθνιίεο απηέο είλαη ραξαθηεξηζηηθά ην απνηέιεζκα ελλείμμαηορ ζηο θωνολογικό επίπεδο ηηρ γλώζζαρ πνπ ζπρλά είλαη απξνζδόθεην ζε ζρέζε κε άιιεο γλωζηηθέο ηθαλόηεηεο θαη ηελ παξνρή απνηειεζκαηηθήο δηδαζθαιίαο ζην ζρνιείν. Δεπηεξεύνπζεο ζπλέπεηεο κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ πξνβιήκαηα ζηελ αλαγλωζηηθή θαηαλόεζε θαη κεηωκέλε αλαγλωζηηθή εκπεηξία πνπ κπνξεί λα εκπνδίζεη ηελ αλάπηπμε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη γλώζεωλ ππνβάζξνπ.

32 Αιτία: Ελλιπής φωνολογική επεξεργασία Σίζεηαη πιένλ θαζαξά πσο ε εθδήισζε ησλ δπζθνιηώλ απηώλ νθείινληαη ζε ειιηπή θσλνινγηθή επεμεξγαζία. Απηή ε ζέζε αληαλαθιά ηα απνηειέζκαηα κεγάινπ θαη ζπλερώο απμαλόκελνπ αξηζκνύ εξεπλώλ πνπ ππνδεηθλύνπλ έιιεηκκα ζηελ επίγλσζε ηεο δνκήο ηνπ πξνθνξηθνύ ιόγνπ.

33 (2007) Ζ Γπζιεμία απνηειεί έλα θάζκα εηδηθώλ καζεζηαθώλ δπζθνιηώλ θαη εθδειώλεηαη όηαλ έρνπλ αλαπηπρζεί αηειώο ή κε κεγάιε δπζθνιία δεμηόηεηεο αθξηβνύο θαη/ή επρεξνύο αλάγλσζεο θαη γξαθήο θαη εηδηθά θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Ζ αηειήο αλάπηπμε πεξηιακβάλεη δπζθνιίεο ζε έλα ή πεξηζζόηεξα από ηα αθόινπζα: αλάγλσζε, γξαθή, νξζνγξαθία, αξίζκεζε, ή κνπζηθή ζεκεηνγξαθία. Οη δπζθνιίεο επηκέλνπλ παξά ηελ πξόζβαζε ζε καζεζηαθέο επθαηξίεο πνπ ιεηηνπξγνύλ απνηειεζκαηηθά θαη θαηάιιεια γηα ηα πεξηζζόηεξα παηδηά. Οη δπζιεθηηθνί κπνξνύλ λα ζπλαληεζνύλ ζε όιν ην θάζκα ησλ επηηεύμεσλ θαη θάπνηεο θνξέο εθδειώλνπλ ζρεηηθά δεπηεξεύνληα ραξαθηεξηζηηθά ζηα νπνία ζα πξέπεη λα απνδίδνληαη νη δπζθνιίεο ηνπο, όπσο δπζθνιίεο νπηηθήο θαη/ή αθνπζηηθήο αληίιεςεο, ζρεδηαζκνύ θαη νξγάλσζεο, βξαρύρξνλεο κλήκεο, θηλεηηθώλ δεμηνηήησλ ή θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Οη δπζιεθηηθνί ζπρλά αλαπηύζζνπλ ζηξαηεγηθέο πνπ είλαη δπλαηό λα θαιύςνπλ ηηο δπζθνιίεο ηνπο. Μπνξνύλ επίζεο λα αλαπηύμνπλ «δπλαηά ζεκεία» πνπ κπνξνύλ λα δώζνπλ επθαηξίεο γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηε κάζεζή ηνπο. Ζ πξώηκε αλαγλώξηζε πνπ αθνινπζείηαη από ζπζηεκαηηθή θαη ζπλερή, απνιύησο εμαηνκηθεπκέλε, θαηάιιειε δηδαζθαιία πνπ εζηηάδεηαη ζην γξαπηό ιόγν, από εηδηθό παηδαγσγό, είλαη ζεκαληηθή ώζηε λα δώζεη ζηνπο καζεηέο ηε δπλαηόηεηα λα ζπκκεηάζρνπλ πιήξσο ζηηο θνηλσληθέο, αθαδεκατθέο θαη θάζε άιινπ ηύπνπ επθαηξίεο θαηά κήθνο όισλ ησλ πεξηνρώλ ηνπ ΑΠ.

34 Μνημονικά προβλήματα Οη Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο ζπλδένληαη ηδηαίηεξα κε ην θσλνινγηθό θύθισκα ηεο βξαρύρξνλεο θαη εξγαδόκελεο κλήκεο, αλ θαη νη καζεηέο πνπ ηηο εθδειώλνπλ θαίλεηαη πσο αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζε νιόθιεξν ην κλεκνληθό κεραληζκό. Αμηνιόγεζε Δπαλάιεςε πξνηάζεσλ: Ο εθπαηδεπηηθόο αλαθέξεη πξνηάζεηο θαη δεηά από ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ πηζηή επαλάιεςε. Παξάδεηγκα: Πίλσ λεξό. Μνπ αξέζεη ην ςάξη. Ζ κακά θαη ν κπακπάο πεγαίλνπλ βόιηα. Ζ αδεξθή κνπ, πνπ είλαη κεγαιύηεξε από εκέλα, καζαίλεη γεξκαληθά.

35 Δίζοδος ερεθιζμάηφν Αιζθηηηριακή ζσγκράηηζη (οπηική ακοσζηική) Πολυδομικό μοντέλο μνήμης Δζφηερική επανάληυη Ανάκληζη Βρατσπρόθεζμη Μακρότρονη Δργαζόμενη Αποθήκεσζη Λήθη Λήθη Λήθη Ανάκληζη

36 ε. δηδαζθαιία θωλνινγηθήο επίγλωζεο

37 Νηπιαγωγείο: Ball & Blachman (1991) Παξέκβαζε γηα νιόθιεξε ηελ ηάμε πνπ απνδείρηεθε ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθή γηα ηελ επίδνζε ησλ καζεηώλ κε πςειή πηζαλόηεηα ζρνιηθήο απνηπρίαο ζηελ αλάγλσζε θαη ζηε γξαθή. Γηδαθηηθή πξνζέγγηζε: Άκεζε δηδαζθαιία Μέζνδνο: Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηνύζαλ πιαθίδηα γηα ηελ αληηπξνζώπεπζε ησλ θσλεκάησλ θαη έπξεπε λα θάλνπλ αλάιπζε ησλ θσλεκάησλ ησλ ιέμεσλ θαη γξαθνθσλεκηθή αληηζηνίρεζε. Πιαίζην: Μαζεηέο λεπηαγσγείνπ ζε νκάδεο ησλ 4-5 Γηάξθεηα: 15 ώξεο Απνηειέζκαηα: Πξόνδνο όρη κόλν ζηελ αλάιπζε θσλεκάησλ αιιά θαη ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή.

38 Νηπιαγωγείο: Bradley & Bryant (1985) Μέζνδνο: Οη καζεηέο δηδάρηεθαλ λα αληηζηνηρνύλ εηθόλεο κε ην πξώην θώλεκα ηεο εηθνληδόκελεο ιέμεο θαηεγνξηνπνηνύλ ιέμεηο κε νκνηνθαηαιεμία κέζσ ησλ εηθόλσλ ηνπο Πιαίζην: νιόθιεξε ε ηάμε Γηάξθεηα: 40 ιεπηά ζε δηάζηεκα 2 εηώλ Απνηειέζκαηα: Οη καζεηέο αμηνινγήζεθαλ ζηελ ειηθία ησλ 8 θαη νη καζεηέο ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο ήηαλ θαιύηεξνη ηεο νκάδαο ειέγρνπ ζηελ απνθσδηθνπνίεζε θαη ηελ νξζνγξαθία.

39 Νηπιαγωγείο: Raisor, Creaghead, & Yeager Γηδαθηηθή πξνζέγγηζε: Φζίλνπζα δηδαζθαιία Μέζνδνο: Οη καζεηέο δηδάρηεθαλ λα μερσξίδνπλ θαη λα παξάγνπλ ξίκα λα μερσξίδνπλ ηηο ιέμεηο ησλ πξνηάζεσλ ρηππώληαο παιακάθηα γηα θάζε ιέμε, ή πεδώληαο λα δηαρσξίδνπλ ηηο ζπιιαβέο ησλ ιέμεσλ λα απνκνλώλνπλ ην αξρηθό θώλεκα Πιαίζην: νιόθιεξε ε ηάμε Γηάξθεηα: 4 εβδνκάδεο Απνηειέζκαηα: Ζ κέζνδνο θάλεθε ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθή όηαλ νη καζεηέο ζπκκεηείραλ κε παηγληώδε ηξόπν (ππνδπόκελνη ηα βαηξαράθηα θαη πεδώληαο ζε θάζε ιέμε κηαο ηζηνξίαο αληίζηνηρν πεξηερόκελν).

40 Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Γηδαθηηθό πιαίζην: αηνκηθά Γηδαθηηθή πξνζέγγηζε: ζαθήο δηδαζθαιία Χξόλνο εθαξκνγήο: 1-3 ώξεο ηελ εβδνκάδα Μαζήκαηα: Γιώζζα

41 Βάση σε κάθε διδασκαλία πλεηδεηνπνίεζε ησλ νξγάλσλ εθθνξάο θαη ηεο αλαπλνήο Χαξαθηεξηζηηθά ησλ θσλεεληηθώλ θαη ησλ ζπκθσληθώλ θσλεκάησλ Παξάιιειε δηδαζθαιία ησλ γξακκάησλ Λόγσ ηνπ όηη ε δηδαζθαιία ηεο θ.ε. ζηεξίδεηαη ζε ηερληθέο δξαζηεξηόηεηεο πξέπεη απηέο λα «ληπζνύλ» κε θάπνην ζελάξην γηα λα αληηκεησπηζηνύλ ζεηηθά από ηα παηδηά.

42 Πέντε επίπεδα της φωνολογικής επίγνωσης (Adams,1990) 1. Ηθαλόηεηα γηα ζύλζεζε θαη αλάιπζε ζπιιαβώλ. 2. Ηθαλόηεηα ζύγθξηζεο θαη αληηπαξαβνιήο ησλ ιέμεσλ κε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ιέμεσλ πνπ αθνύγνληαη ή όρη «ην ίδην». 3. ύλζεζε θσλεκάησλ ζε ιέμεηο. 4. Απνκόλσζε θαη αλάιπζε θσλεκάησλ. 5. Ηθαλόηεηα επεμεξγαζίαο ησλ θσλεκάησλ κε ηελ αθαίξεζε θσλεκάησλ θαη ηελ πξόζζεζε λέσλ γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ ιέμεσλ.

43 Ηλικιακή εξέλιξη 4 5 εηώλ Αλάιπζε & ζύλζεζε ζπιιαβώλ 5 6 εηώλ Οκνηνθαηαιεμία Παξήρεζε 6 7 εηώλ ύλζεζε & Αλάιπζε θσλεκάησλ Αθαίξεζε θσλήκαηνο Αληηζηξνθή θσλεκάησλ Αθαίξεζε κέζα ζε ζπκπιέγκαηα

44 Γπζθνιία ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο 1. ύλζεζε θαη αλάιπζε ζπιιαβώλ (παηδηθόο ζηαζκόο - λεπηαγσγείν) 2. Αλαγλώξηζε ιέμεσλ κέζα ζε πξνηάζεηο (παηδηθόο ζηαζκόο - λεπηαγσγείν) 3. ύλζεζε θαη αλάιπζε ζύλζεησλ ιέμεσλ (παηδηθόο ζηαζκόο - λεπηαγσγείν) 4. Οκνηνθαηαιεμία (παηδηθόο ζηαζκόο - λεπηαγσγείν) 5. Απνκόλσζε θσλεκάησλ (Αξρή - ηέινο) (λεπηαγσγείν-α δεκνηηθνύ) 6. ύλζεζε θσλεκάησλ (λεπηαγσγείν-α δεκνηηθνύ) 7. Αλάιπζε θσλεκάησλ (Α δεκνηηθνύ) 8. Αθαίξεζε θσλεκάησλ (Α Β δεκνηηθνύ)

45 1. Ομοιοκαταληξία Αλαγλώξηζε ηεο νκνηνθαηαιεμίαο Δύθνιν: α. Πνηεο από ηηο παξαθάησ εηθόλεο αθνύγνληαη ην ίδην; β. Αθνύγνληαη ην ίδην νη ιέμεηο πνπ ζα ζνπ πσ; Οκπξέια ρειώλα Αθνύγνληαη ην ίδην νη ιέμεηο πνπ ζα ζνπ πσ; Οκπξέια θνπέια Μεζαίαο δπζθνιίαο: α. Πνηα ιέμε δελ αθνύγεηαη ην ίδην: πεπόλη-θνξδόλη-θαξέθια β. Πίλσ ηζάη κε ιεκόλη ζην κπαιθόλη. Πνηεο ιέμεηο αθνύγνληαη ην ίδην; Γύζθνιν: α. Πεο κνπ κηα ιέμε πνπ λα αθνύγεηαη ην ίδην κε ην ζθύινο. β. πκπιήξσζε ην πνίεκα κε κηα ιέμε πνπ λα ηαηξηάδεη: Παίδσ θαη γειώ, ηξέρσ θαη _ρρρρρρρρρρρ_!

46 2. Αναγνώριση λέξεων μέσα σε προτάσεις Δπαζηηπιόηηηερ: 1. Εκθοπά πποηάζευν με μία, δύο, ηπειρ κοκ λέξειρ. 2. Μέηπηζη ηυν λέξευν ζε μια ππόηαζη με παλαμάκια 3. Πεππάηηζε ηιρ λέξειρ ηηρ ππόηαζηρ πος θα ζος πυ. Κάθε σπώμα είναι και μια λέξη. 4. ε ποιο σπώμα είναι η λέξη μέζα ζηην ππόηαζη;

47 3. Σύνθεση και ανάλυση λέξεων Επίπεδο Αρτικό Μέζο Ανώηερο Επυηήζειρ εκπαιδεςηικού & Απανηήζειρ μαθηηών Δ: Θα ζος πυ μια λέξη ζπαζμένη ζε κομμάηια. Εζύ θα ηην πειρ ολόκληπη. Απιθμο---μησανή. Μ: Απιθμομησανή! Δ: Θα ζος πυ μια λέξη ζπαζμένη ζε κομμάηια. Εζύ θα ηην πειρ ολόκληπη. Αδεπ---θή. Μ: Αδεπθή Δ: Θα ζος πυ μια λέξη ζπαζμένη ζε θυνούλερ. Εζύ θα ηην πειρ ολόκληπη. Ε--γ--υ. Μ: Εγώ

48 4. Σύνθεση και ανάλυση συλλαβών ύνθεζη ζςλλαβών Εύκολο Σι είναι πί--νακαρ; Μεζαίαρ δςζκολίαρ Σι είναι μο--λύ--βι; Δύζκολο Σι είναι ζι--δη--πό--δπο--μορ; Περ ηιρ ζςλλαβέρ από ηιρ παπαπάνυ εικόνερ.

49 5. Απομόνωση φωνημάτων Δύθνιν Πνηα εηθόλα μεθηλάεη κε π; Μεζαίαο δπζθνιίαο Ψάρλσ κηα ιέμε πνπ λα μεθηλάεη κε κ. Μπνξείο λα κε βνεζήζεηο; (κε εηθόλα ή ρσξίο) Γύζθνιν Ψάρλσ κηα ιέμε πνπ λα ηειεηώλεη ζε ν. Μπνξείο λα κε βνεζήζεηο; (κε εηθόλα ή ρσξίο)

50 Δύθνιν Ση είλαη θ-ά-η-σ; Μεζαίαο δπζθνιίαο Ση είλαη ζ-η-ξ-ν-θ-ή; Γύζθνιν Θα ζνπ πσ θσλνύιεο αλάπνδα θαη ζέισ λα κνπ πεηο πνηα ιέμε ιέσ: σ-δ-ε 6. Σύνθεση φωνημάτων

51 Πεο ηηο θσλνύιεο ηεο ιέμεο: κήιν. Πεο ηε ιέμε ρξήκα ρσξίο ην ρ. Πεο ηε ιέμε πιέλσ ρσξίο ην λ. Πεο ηε ιέμε άιιν ρσξίο ην ν. Οη παξαπάλσ δξαζηεξηόηεηεο κπνξνύλ λα πινπνηεζνύλ δεηώληαο από ηα παηδηά λα εληνπίζνπλ ην πξνο αθαίξεζε θώλεκα: Πεο ηη κέλεη ζηε ιέμε πόιε αλ βγάινπκε ηελ πξώηε ηεο θσλή 7. Ανάλυση και αφαίρεση φωνημάτων

52 Δύθνιν Βγάιε από ην μπινκπνγηέο ην μύιν θαη βάιε ην λεξό. Ση βγαίλεη; Μεζαίαο δπζθνιίαο Βγάιε από ην βέξεο ην β θαη βάιε κ. Ση βγαίλεη; Γύζθνιν Βγάιε από ην θιίκα ην ι θαη βάιε ξ. Ση βγαίλεη; 8. Αντικατάσταση φωνημάτων

53 Παξαδνζηαθά ιεθηηθά παηρλίδηα πνπ εζηηάδνπλ ζηελ ηξνπνπνίεζε ηεο αθνπζηηθήο εηθόλαο ηεο ιέμεο όπσο: ηα θνξαθίζηηθα ε ζύλζεζε λέαο ιέμεο κε βάζε ηελ αξρηθή ζπιιαβή κηαο θαη ηελ ηειηθή ζπιιαβή άιιεο ιέμεο ε αληηθαηάζηαζε ζπγθεθξηκέλσλ θσλεκάησλ κηαο ιέμεο από άιιν θώλεκα θαη ε εθθνξά ηεο λέαο ιέμεο. 9. Λεκτικά παιχνίδια

54 Παιχνίδια με ομάδα παιδιών Αηλίγκαηα Μαγηθά ιόγηα «Σπθιόκπγα»: Ζ «ηπθιόκπγα» πηάλεη δύν παηδηά θαη πξνζπαζεί λα θηηάμεη ην όλνκα ηνπ δεπγαξηνύ παίξλνληαο ηελ πξώηε ζπιιαβή (ή ην πξώην θώλεκα) από ην όλνκα ηνπ θάζε παηδηνύ ζπλδπάδνληαο ηελ αλάιπζε θαη ηε ζύλζεζε ζπιιαβώλ ή θσλεκάησλ.

55 Τεχνικές Elkonin: Αισθητοποίηση της Φωνημικής δομής των λέξεων

56 Τεχνικές Δπαζηηπιόηηηερ με Σόμπολα ανηιζηοίσηζηρ Κύβοςρ Ρίτειρ κοπίνυν ανάλογυν ζε απιθμό με ηα θυνήμαηα ηηρ λέξηρ Μαγνηηικά γπάμμαηα

57 Πξνηείλεηαη ν ζπλδπαζκόο ηεο δηδαζθαιίαο γξαθνθσλεκηθώλ αληηζηνηρηώλ κε ηε δηδαζθαιία ησλ δξαζηεξηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Απηό κπνξεί λα γίλεη κε παηρλίδηα αιιά θαη κε ζαθή ηξόπν. Συνδυασμός

58 ππόγπαμμα διδαζκαλίαρ θωνολογικήρ επίγνωζηρ

59 Padeliadu, S., Kotoulas, V., & Mpotsas, G., (1998). Phonological awareness skills: internal structure and hierarchy. Paper presented at the 12th International Symposium of Theoretical & Applied Linguistics, April 2-4, 1998, Thessaloniki. Ζ εξγαζία δεκνζηεύηεθε ζηα πξαθηηθά ηνπ ζπκπνζίνπ: Β ηόκνο Δξγαζίεο ζηελ Δθαξκνζκέλε Γισζζνινγία ζ.ζ Πού στηρίχτηκε το πρόγραμμα

60 ηελ ηεξάξρεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαηά ηε δπζθνιία ρεηξηζκνύ ηνπο πνπ πξνέθπςε από ηελ έξεπλα. ζύλζεζε ζπιιαβώλ ζε ιέμεηο αλάιπζε ιέμεο ζε ζπιιαβέο παξήρεζε / νκνηνθαηαιεμία δηάθξηζε αξρηθνύ / ηειηθνύ θσλήκαηνο αθαίξεζε αξρηθήο / ηειηθήο ζπιιαβήο θσλεκηθή αλάιπζε / ζύλζεζε αθαηξέζεηο αξρηθνύ/ηειηθνύ/κέζνπ θσλήκαηνο αληηζηξνθή θσλεκάησλ Πού στηρίχτηκε το πρόγραμμα

61 1νο κήλαο: πλεηδεηνπνίεζε ηνπ ηξόπνπ θαη ησλ νξγάλσλ εθθνξάο. 2νο κήλαο: πιιαβηθή ύλζεζε & Αλάιπζε 3νο κήλαο: Γηάθξηζε αξρήο / ηέινπο Παξήρεζε / Οκνηνθαηαιεμία 4νο κήλαο: Γηάθξηζε αξρηθνύ θσλήκαηνο 5νο κήλαο: Φσλεκηθή ύλζεζε & Αλάιπζε 6νο κήλαο: Αθαίξεζε Αξρηθνύ θσλήκαηνο Διάρθρωση των στόχων του προγράμματος

62 «Αλαθαιύπηνπκε ην κνπζηθό θνπηί πνπ θξύβεηαη ζην ιαηκό καο». Σν ζελάξην εκπινθήο ησλ παηδηώλ ήηαλ πσο νη κηθξνί κνπζηθνί πεγαίλνπλ γηα πξόβα ζηελ αίζνπζα ησλ κνπζηθώλ νξγάλσλ όπνπ ηνπο πεξηκέλεη κηα δπζάξεζηε έθπιεμε θαζώο ηα κνπζηθά όξγαλα ιείπνπλ. Πξέπεη ζπλεπώο λα εθεπξεζνύλ άιια γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε πξόβα. Αθνύ επηζηξαηεπζνύλ κνιύβηα, καξθαδόξνη, ηξαπέδηα, θνπηηά θηάλνπκε θαη ζηε θσλή θαη αξρίδεη ε εμεξεύλεζε. Συνειδητοποίηση του τρόπου και των οργάνων εκφοράς

63 Χξήζε θαζξέθηε: θνπόο είλαη ηα παηδηά λα θαηαιάβνπλ πσο είλαη απαξαίηεηε ε ζπλεξγαζία δνληηώλ ρεηιώλ γιώζζαο πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη εθθνξά. Σν παηρλίδη ηεο «πξσηλήο γπκλαζηηθήο» ησλ νξγάλσλ εθθνξάο: Σν θάζε παηδί κπξνζηά ζην θαζξεθηάθη ηνπ θνπζθώλεη ηα κάγνπιά ηνπ, ζνπθξώλεη ηα ρείιε ηνπ, ρνξεύεη ηηο νδνληνζηνηρίεο ηνπ ή ηε γιώζζα ηνπ. Σα δόληηα θαη ε γιώζζα θάπνηα ζηηγκή θνπξάδνληαη θαη μεθνπξάδνληαη ζην καιαθό καμηιαξάθη (θάησ ρείινο). πλεηδεηνπνίεζε ηνπ ηξόπνπ θαη ησλ νξγάλσλ εθθνξάο

64 Σα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνύλ ην ηξέκνπιν ζην ιαηκό θαζώο θαη ηελ «αλάζα πνπ βγαίλεη»: δηάθξηζε ησλ θσλεεληηθώλ θαη ησλ ζπκθσληθώλ θζόγγσλ ζε πξώην επίπεδν. Παξαγσγή ήρσλ πνπ αθνύκε γύξσ καο (ξνιόη, θακπαλάθη, ςαιίδη πνπ θόβεη, ηειέθσλν, ζαθνύια πνπ ηζαιαθώλεηαη, παηήκαηα θηι). Θεαηξηθό παηρλίδη κε πξνζνκνίσζε θσλώλ δώσλ ζε ζελάξηα παξακπζηώλ. πλεηδεηνπνίεζε ηνπ ηξόπνπ θαη ησλ νξγάλσλ εθθνξάο

65 πλεηδεηνπνίεζε / δηάθξηζε θσλεεληηθώλ θαη ζπκθσληθώλ θζόγγσλ: «Φσλνύιεο πνπ αθνύγνληαη πνιύ (θσλήεληα) θαη θσλνύιεο πνπ δελ αθνύγνληαη (ζύκθσλα). Οη θσλνύιεο πνπ δελ αθνύγνληαη πεγαίλνπλ καδί κε κία θσλνύια πνπ αθνύγεηαη πνιύ γηα λα αθνπζηνύλ θη απηέο». Φσλήεληα & ύκθσλα

66 Παξάιιεια κε ηε δηδαζθαιία ηνπ πξώηνο / ηειεπηαίνο. Εσγξαθίδνπκε ηξέλν κε βαγόληα πνπ ε ζεηξά ηνπο είλαη ζηαζεξή. Ζ δηαδνρή ησλ ζπιιαβώλ νπηηθνπνηήζεθε ζε απηό. Ο δηπιαζηαζκόο ηεο αξρηθήο / ηειηθήο ζπιιαβήο ηνπ νλόκαηνο ηνπ θάζε παηδηνύ γηα ηε δεκηνπξγία ησλ λέσλ «ζπλζεκαηηθώλ» νλνκάησλ καο: Χάξεο Χάρα / Ρεξε, Λένλ Λέιε / Ολνλ, Ηόιε Ηη / Λειε Παηδηά ζηε γξακκή, εθθέξνπλ ην θαζέλα ηε ζπιιαβή κηαο πνιπζύιιαβεο ιέμεο. Αξρή / ηέινο

67 Οη πξώηεο απόπεηξεο έγηλαλ κε ζπιιαβέο. Έλα παηρλίδη πνπ έβγαιε γέιην ήηαλ παξαιιαγή ηεο «ηπθιόκπγαο»: Όηαλ ην παηδί πνπ είρε δεκέλα ηα κάηηα ηνπ, έπηαλε δύν παηδηά, πξνζπαζνύζε λα θηηάμεη ην όλνκα ηνπ δεπγαξηνύ παίξλνληαο ηελ πξώηε ζπιιαβή από ην όλνκα ηνπ θάζε παηδηνύ. ηε ζπλέρεηα ε ζύλζεζε έγηλε κε ζπιιαβέο πνπ πξνηείλακε εκείο θαη όηαλ εκπεδώζεθε ε δξαζηεξηόηεηα αληηζηξέςακε ηνπο ξόινπο καο κε ηα παηδηά. ηελ αξρή νη εξσηήζεηο ηνπο πεξηιάκβαλαλ ζπιιαβέο πνπ νδεγνύζαλ ζε άζεκεο ιέμεηο, δειαδή πξόηεηλαλ ζπιιαβέο ηπραία, αξγόηεξα όκσο νη ζπιιαβέο ηνπο νδεγνύζαλ ζε πξαγκαηηθέο ιέμεηο. ύλζεζε ζπιιαβώλ

68 Γεκηνπξγία / Παξαγσγή ιέμεσλ κε ηελ επαλάιεςε ηεο ίδηαο ζπιιαβήο ζην πιαίζην ζεαηξηθνύ παηρληδηνύ (γηα παξάδεηγκα ε ζπδήηεζε δύν παπηώλ όπνπ ζην ηέινο ηεο ζπδήηεζεο θαηαηίζεηαη ζηελ νκάδα ε κεηάθξαζε ησλ «πα πα»). Σα νλόκαηα ησλ κεγαιύηεξσλ παηδηώλ ηεο νκάδαο ρσξίζηεθαλ αλάινγα κε ηνλ αξηζκό ησλ ζπιιαβώλ ηνπο ζε κηθξά, κεζαία θαη κεγάια. Ο ρσξηζκόο ησλ νλνκάησλ ζηηο ζπιιαβέο ηνπο γίλεηαη παξάιιεια κε ην ρηύπεκα ησλ ρεξηώλ γηα θάζε ζπιιαβή. Άιιν παηρλίδη ήηαλ ε «εθδξνκή ζην δάζνο» όπνπ κηα νκάδα παηδηώλ θηλείηαη, θαη ζην δξόκν ηεο βξίζθεη παηδηά πνπ κηκνύληαη δηάθνξά δώα, θπηά, αληηθείκελα, ηα νλόκαηα ησλ νπνίσλ ρσξίδεη ζε ζπιιαβέο. πιιαβηθή ύλζεζε & Αλάιπζε

69 Οκνηνθαηαιεμίεο: Αλαδεηνύζακε ζε θάζε πνίεκα ηξαγνύδη ηηο ιέμεηο πνπ νκνηνθαηαιεθηνύλ εθθέξνληαο δύν δύν ζηίρνπο θαη ςάρλνληαο εθείλεο ηηο ιέμεηο πνπ «ηαηξηάδνπλ ζην απηί καο» Παίδακε ην παηρλίδη «Πνηα ιέμε δελ ηαηξηάδεη;» όπνπ θαινύζακε ην παηδί λα βξεη ηε ιέμε πνπ ηειεηώλεη δηαθνξεηηθά αλάκεζα ζε ηξεηο (ζπλλεθάθη πάπηα ιηγάθη) θαη, Δθθέξακε δύν ιέμεηο πνπ νκνηνθαηαιεθηνύλ θαη αλαδεηνύζακε άιιε κία πνπ επίζεο λα νκνηνθαηαιεθηεί. πκπιεξώλακε ζηίρνπο πνηεκάησλ κε κία ιέμε πνπ λα νκνηνθαηαιεθηεί. Η πξνζνρή ζην ηέινο ηεο ιέμεο

70 ην ρξνληθό δηάζηεκα πξηλ ηα Χξηζηνύγελλα βξίζθακε ιέμεηο ζρεηηθέο πξνο ηηο γηνξηέο πνπ λα νκνηνθαηαιεθηνύλ θαη δεκηνπξγνύζακε κε ηα παηδηά ζηίρνπο (πρ έιαην θέξαην: Σνπ ηάξαλδνπ ην θέξαην / κπεξδεύηεθε ζην έιαην). Μεηά ηέζζεξηο ζρεδόλ κήλεο δξαζηεξηνηήησλ ήκαζηε ζίγνπξνη πσο ηα παηδηά ζθέθηνληαλ θαη πάλσ ζηε θσλνινγηθή δνκή ησλ ιέμεσλ πνπ αθνύλ θαη εθθέξνπλ. Παξαγσγή Οκνηνθαηαιεμίαο

71 Ζ αθεξεκέλε θύζε ηνπ θσλήκαηνο επηβάιιεη ηελ πξνζέγγηζή ηνπ κέζα από δξαζηεξηόηεηεο πνπ λα αηζζεηνπνηνύλ ηελ ύπαξμή ηνπ. Χξεζηκνπνηήζεθαλ θνύθιεο, πνύιηα θαη νκαδηθά παηρλίδηα ζηα νπνία θάζε έλα από ηα παηδηά αληηπξνζώπεπε έλα θώλεκα (όρη ζπγθεθξηκέλν). Ο ρεηξηζκόο ηνπ θσλήκαηνο

72 Μεξηθή Αλάιπζε Κάζε παηδί εληνπίδεη ηελ πξώηε θσλή ζην όλνκά ηνπ. Σα παηδηά ην όλνκα ησλ νπνίσλ αξρίδεη από θσλήελ κέλνπλ ζην «θόθθηλν» ζπίηη ελώ απηώλ πνπ ην όλνκα αξρίδεη από ζύκθσλν ζην «κπιε» ζπίηη. Αθνινπζεί ε απνκόλσζε ησλ αξρηθώλ θσλεκάησλ θαη ε αλαδήηεζε άιισλ ιέμεσλ πνπ λα αξρίδνπλ από ην ζπγθεθξηκέλν θώλεκα (πξόθεηηαη γηα ην παηρλίδη «εγώ θαηαζθνπεύσ»). Παηρλίδη εληνπηζκνύ ηεο ιέμεο πνπ αξρίδεη κε δηαθνξεηηθό θώλεκα αλάκεζα ζε ηξεηο (πρ θξέλν θάθεινο βνύξηζα).

73 Ο εληνπηζκόο ηνπ θσλήκαηνο ζην κέζν ηεο ιέμεο έγηλε κέζσ ηεο εμήο δξαζηεξηόηεηαο: Αλαδεηώληαο ην θώλεκα /α/ επξηζθόκελνη έμσ από ην ζπίηη ησλ θσλεέλησλ θαινύζακε όζα παηδηά ην έρνπλ ζην όλνκά ηνπο λα πεξάζνπλ, ελώ ηα ππόινηπα λα πεξηκέλνπλ. Σα παηδηά πνπ έκπαηλαλ κέζα, ρηππνύζαλ κε ζπλνδεία ηνπ ηακπνπξίλνπ ζπιιαβηζηά ην όλνκά ηνπο ελώ απηά πνπ πεξίκελαλ από έμσ κεηξνύζαλ έλα δάρηπιν θάζε θνξά πνπ άθνπγαλ ην /α/ ζηε ζπιιαβή. Γηάθξηζε κέζνπ θσλήκαηνο

74 Δθθνξά ιέμεσλ θώλεκα πξνο θώλεκα, δεηώληαο από ηα παηδηά λα καληέςνπλ ηε ιέμε. Γνπιέςακε κε λνεηηθά ζύλνια ιέμεσλ (δώα, ξνύρα, πξόζσπν θηι) θαη δελ εθθέξακε ηπραίεο ιέμεηο δεηώληαο από ηα παηδηά λα ηηο καληέςνπλ. Οη θνύθιεο ηνπ θνπθινζέαηξνπ εθθέξνπλ ιέμεηο ζηα θσλήκαηά ηνπο πξνζπαζώληαο λα θξύςνπλ θάηη από ηα παηδηά ή λα ηα δπζθνιέςνπλ. ύλζεζε: Σα καληέκαηα

75 «Οη θσλνύιεο πνπ θάλνπλ παξέα» παηρλίδη πνπ κε παξέα παηδηώλ απνδίδνληαλ ε δνκή ηεο ζπιιαβήο, έλα παηδί γηα θάζε θσλή. Γηα ηελ αλάιπζε ζε θσλήκαηα ηνπ νλόκαηνο «Μαξηάλα» ζα πξέπεη λα νξηζηνύλ δύν παηδηά γηα ηελ πξώηε ζπιιαβή, ηξία παηδηά γηα ηε κεζαία θαη ηέινο άιια δύν παηδηά γηα ηελ ηειεπηαία ζπιιαβή. Οξίδεηαη ζε θάζε παηδί πνηα θσλή αληηπξνζσπεύεη θαη ζηε ζπλέρεηα ηελ εθθέξνπλ ζπλερόκελα θηλνύκελα πξνο έλα ζεκείν ζπλάληεζεο, ζην νπνίν όηαλ ζπλαληεζνύλ αγθαιηάδνληαη θαη εθθέξνπλ καδί ηε ζπιιαβή. Σν παηρλίδη απηό επαλαιακβαλόηαλ θαζεκεξηλά ζε δηάθνξεο παξαιιαγέο (δηάηαμε ησλ παηδηώλ, ηξόπνη εθθνξάο) κε θάζε παηδί μερσξηζηά λα ρεηξίδεηαη ην όλνκά ηνπ. Αλάιπζε ζε θσλήκαηα

76 Παξάιιεια δνπιεύηεθε ε αλάιπζε ιέμεσλ ζηα θσλήκαηά ηεο, μεθηλώληαο κε ιέμεηο πνπ θαλεξώλνπλ θαγώζηκα (κήιν) θαη πνπ πξέπεη λα θνπνύλ ζε θνκκάηηα γηα λα θαγσζνύλ. Παηδηά πιένλ νξίδνληαη λα αληηπξνζσπεύνπλ όια ηα θσλήκαηα κηαο ιέμεο, θάηη πνπ γίλεηαη θαη κε αληηζηνίρεζε θαξεθιώλ πξνο απηά. Σν επόκελν βήκα πνπ επηρεηξήζακε ήηαλ ε αθαίξεζε ηνπ αξρηθνύ θσλήκαηνο, θάηη πνπ επηδηώρζεθε επίζεο κε απεηθόληζε ησλ θσλεκάησλ. Σα πεξηζζόηεξα παηδηά δπζθνιεύηεθαλ θαη ζεσξήζακε όηη ην επίπεδν απηό ζα πξέπεη λα απνηειεί ηελ νξνθή ησλ επηδηώμεώλ καο. Από ηελ αλάιπζε ζηελ αθαίξεζε

77 Με ηελ έλαξμε ησλ ζρεηηθώλ καζεκάησλ άξρηζε ε παξνπζίαζε θάζε γξάκκαηνο κέζα από ην θώλεκα κε βάζε ηελ ηζηνξία ηνπ. Χξεζηκνπνηήζεθε ην βηβιίν ηεο Παπιίλαο Πακπνύδε «Με ην άιθα θαη ην βήηα» (Δθδόζεηο Κέδξνο). «Ψαξεύνπκε» ηηο ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ από ην θώλεκα πνπ καο ελδηαθέξεη, έρνληαο μεθηλήζεη από ηα θσλήεληα. Πξηλ αιιάμνπκε θσλήελ «ςαξεύνπκε» ηηο ιέμεηο πνπ ηειεηώλνπλ ζην θσλήελ πνπ ζπδεηνύκε. Γηδαζθαιία γξαθνθσλεκηθώλ αληηζηνηρηώλ

78 Ζ δηδαζθαιία ηνπο πεξηιάκβαλε: Αηζζεηνπνίεζε ηνπ ζρήκαηνο θάζε γξάκκαηνο (αθή ζε ζκπξηδόραξην). ρεκαηηζκόο ηνπ ζρήκαηνο ηνπ γξάκκαηνο κε ην ζώκα. Γξαθή ελαιιαθηηθώλ κνξθώλ ηνπ γξάκκαηνο. Αλαδήηεζε αληηθεηκέλσλ πνπ ην όλνκά ηνπο μεθηλάεη από ζπγθεθξηκέλν γξάκκα. Απεηθόληζή ηνπο. Καηαζθεπέο βηβιίσλ θαη αθηζώλ. Γηδαζθαιία γξαθνθσλεκηθώλ αληηζηνηρηώλ

79 Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Δπηθνηλσλία