«Οι προτεινόμενες μέθοδοι εντοπισμού ενάλιων αρχαιοτήτων με γεωφυσικές μεθόδους»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "«Οι προτεινόμενες μέθοδοι εντοπισμού ενάλιων αρχαιοτήτων με γεωφυσικές μεθόδους»"

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Κλάδος Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΕΘΑΓΕΦΩ Πτυχιακή Εργασία με θέμα: «Οι προτεινόμενες μέθοδοι εντοπισμού ενάλιων αρχαιοτήτων με γεωφυσικές μεθόδους» Κυριάκου Μαρία Α.Μ.: Επιβλέπων καθηγητής: Γ. Παπαθεοδώρου Πάτρα, Ιούνιος 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ: 1. Περιεχόμενα 2 2. Εισαγωγή 3 4 Περιγραφή ορισμένων ενάλιων ερευνών Αναλυτική Περιγραφή Μεθόδων και Οργάνων Δορυφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσης Βυθόμετρο Τομογράφος υποδομής πυθμένα Ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης Θαλάσσιο μαγνητόμετρο Κατευθυνόμενο βαθυσκάφος Προτεινόμενη μέθοδος εντοπισμού ενάλιων αρχαιοτήτων με γεωφυσικές μεθόδους 4. Ναυάγιο Μαζωτού (Κύπρος) Παρουσίαση Προκαταρτικών Αποτελεσμάτων Φωτογραφικό Υλικό Βιβλιογραφία ~ 2 ~

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα ιστορικά ναυάγια αναπαριστούν σπουδαία στοιχεία από το ανθρώπινο παρελθόν. Είναι αναπόσπαστα κομμάτια τις ιστορικής μας κληρονομιάς. Πολλές χώρες έχουν προοδεύσει όσο αφορά τη συντήρησή τους. Σήμερα ευτυχώς υπάρχουν πολλά ναυάγια για έρευνα, από τα οποία πολύ λίγα έχουν εξερευνηθεί. Στα σύγχρονα χρόνια η αρχαιολογία έχει φτάσει τα πιο βαθιά μέρη των ωκεανών. Παλαιότερα οι θαλάσσιοι αρχαιολόγοι ήταν αδύνατο να εκμεταλλευτούν υποβρύχια οχήματα και σένσορες. Όμως, ένας μικρός αριθμός αρχαιολόγων στελέχωσε διάφορα εργαλεία και βοήθησε έτσι στη ανάπτυξη του τομέα. Χρησιμοποίησαν τεχνολογία που ήταν σχεδιασμένη για άλλους σκοπούς, όπως γεωλογικούς, έρευνες πετρελαίου και θαλάσσιας βιολογίας. Έτσι, καθώς το πεδίο ερευνών μεγάλωνε, νέες τεχνολογίες αναπτύσσονταν και η αρχαιολόγοι αφού δεν μπορούσαν να δουλέψουν υποθαλάσσια άρχισε, τότε η ανάγκη για υποβρύχια ερευνητικά ρομπότ. Τη δεκαετία του 80, ο Robert Ballard και η ομάδα του ανακάλυψαν τον Τιτανικό. Αυτό μαζί με τη συνεχή υποθαλάσσια έρευνα πολλών μικρών ναυαγίων έκανε το κοινό να καταλάβει ότι τα βαθιά νερά των ωκεανών έχουν αρκετό μυστήριο καθώς και πολλές απαντήσεις για το ανθρώπινο παρελθόν. Μια σειρά από ανακαλύψεις και εξερευνήσεις που άρχισε τη δεκαετία του 1990 έδειξε στην μορφωμένη κοινότητα ότι η ενάλια αρχαιολογία μπορεί να προσθέσει χρήσιμες πληροφορίες στη κατανόηση του ανθρώπινου παρελθόντος. Ήταν θεωρητικά πιθανόν να εκτελέσουν ακριβή, επιστημονική αρχαιολογία με κατευθυνόμενα και αυτόνομα οχήματα στα βαθύτερα μέρη των ωκεανών. Σήμερα, όλο και περισσότερο αυξάνονται οι ομάδες αρχαιολόγων που διεξάγουν ενάλιες έρευνες και αρχεία καταγραφής αρχίζουν να εκδίδονται και από τις δύο πλευρές, την αρχαιολογία και την τεχνολογία. Τα αμετάβλητα χαρακτηριστικά των ναυαγίων, άσχετα από τη τοποθεσία, την ημερομηνία και τον τύπο τους, σημαίνουν πως πρακτικά όλα τα ναυάγια μπορούν να εξερευνηθούν χρησιμοποιώντας ίδιες μεθόδους και στρατηγικές έρευνας. Η συμβολή αυτού τους θέματος στη παγκόσμια αρχαιολογία δείχνει τα κοινά χαρακτηριστικά και τη ευρεία ανομοιότητα των αρχαιολογικών και ιστορικών περιβαλλόντων στα οποία τα ναυάγια μπορεί να βρεθούν. Ακόμη, απεικονίζουν την παγκόσμια φύση της ενάλιας αρχαιολογίας έτσι όπως έχει εξελιχθεί κατά τη περασμένη δεκαετία, με αρκετές περιοχές να έχουν εξερευνηθεί ακόμα και σε υποανάπτυκτες περιοχές και μια επακόλουθη αύξηση στην διαχείριση των πολιτιστικών πόρων. Η ενάλια αρχαιολογία είναι η μελέτη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων βάση των υλικών που απέμειναν αλλά και των καταβυθισμένων λιμενικών εγκαταστάσεων και οικισμών. Έτσι, στην επιστήμη αυτή βοηθά η έρευνα των ναυαγίων, τα οποία είναι και τα πιο σημαντικά. Συνολικά ο αριθμός των ναυαγίων ιστορικής σημασίας που έχει ανακαλυφθεί είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αλλά σίγουρα είναι χιλιάδες. Μόνο στη περιοχή της Μεσογείου ο Parker κατέγραψε 1189 ναυάγια και εγκαταλειμμένους σκελετούς πλοίων, χρονολογημένα πριν από το 1500 π.χ. Σε άλλες περιοχές όπως ο Ινδικός Ωκεανός, όπου η ενάλια αρχαιολογία βρίσκεται ακόμα στα πρώτα της βήματα, ο ρυθμός ανακάλυψης φαίνεται πως θα αυξηθεί δραματικά μέσα στα επόμενα χρόνια. Πολλά ναυάγια δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί και είναι πολύ μεγάλης ιστορικής σημασίας μετά από τη Νεολιθική εποχή. Τα πλοία μας δείχνουν πως εξελίχθηκαν οι λαοί στις κατασκευές τους με την πάροδο των καιρών. Τα ναυάγια έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα όπως ότι διατηρούν σύγχρονα υλικά, τα οποία δεν προορίζονταν για «απόρριψη». Στη μελέτη των ναυαγίων όλα τα κομμάτια έρευνας είναι σχετικά, δηλαδή όλα τα χαρακτηριστικά είναι συσχετισμένα με το γεγονός της εναπόθεσης. Έχουν ιδιαίτερα υψηλή ανάλυση και ακεραιότητα, η σχετική ομοιογένεια είναι αντίστοιχη των γεγονότων ή των συνθηκών, των οποίων τα προϊόντα είναι παρόντα στην εναπόθεση. Αυτά είναι σταθερά χαρακτηριστικά όλων των ναυαγίων, άσχετα με την ημερομηνία, τη τοποθεσία, τον τύπο και επιτρέπουν σε ναυάγια από διάφορα αρχαιολογικά και ιστορικά περιβάλλοντα νε εξετάζονται με όμοιες ερευνητικές μεθόδους και στρατηγικές. Τα ναυάγια αποτελούν επίσης δημοφιλή τουριστικό προορισμό σε αρκετές χώρες. Για παράδειγμα, στην Κύπρο υπάρχει το ναυάγιο «Ζηνοβία», το οποίο καταγράφηκε ως ένα από τα 10 καλύτερα ναυάγια στον ~ 3 ~

4 κόσμο. Βυθίστηκε το 1980, ήταν ένας σύγχρονος «Τιτανικός» για την εποχή του και βρίσκεται κοντά στις ακτές της Λάρνακας, στα 42 μέτρα βάθος, ανέπαφο. Είναι ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός για αρκετούς δύτες αλλά και ανθρώπους που απολαμβάνουν τέτοιου είδους όμορφα και παράξενα τοπία. Βέβαια, το ναυάγιο αυτό είναι σύγχρονο και δεν έχει τόσο μεγάλη ιστορική και αρχαιολογική σημασία. Παρ όλ αυτά, είναι αξιοθαύμαστο. Το Ζηνοβία, έτσι όπως βυθίστηκε στα νερά της Λάρνακας. Ένα αρχαίο ναυάγιο άξιο θαυμασμού είναι στη Κύπρο και το ναυάγιο της Κερύνειας. Το πλοίο αυτό χρονολογείται στον 4 ο αιώνα π.χ. και έχει πλέον ανασυρθεί από τη θάλασσα. Το ναυάγιο της Κερύνειας στο βυθό (αριστερά) και όπως συναρμολογήθηκε και φυλάσσεται (δεξιά). Πιο κάτω θα εξεταστούν διάφορες περιπτώσεις ενάλιων αρχαιολογικών ερευνών που πραγματοποιήθηκαν κατά το παρελθόν και από αυτές εντοπίστηκαν κινητές (κυρίως ναυάγια) αλλά και ακίνητες (καταβυθισμένες λιμενικές εγκαταστάσεις και οικισμοί) μαρτυρίες της ανθρώπινης δραστηριότητας στον θαλάσσιο πυθμένα. Ειδικά οι αρχικές έρευνες υπέδειξαν το δρόμο στους υπόλοιπους ερευνητές για μια σωστή και αποτελεσματική έρευνα. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται είναι απαραίτητα σε κάθε έρευνα και αυτά είναι το δορυφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσης, το θαλάσσιο βυθόμετρο, ο τομογράφος υποδομής πυθμένα, ο ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης, το θαλάσσιο μαγνητόμετρο και το κατευθυνόμενο βαθυσκάφος. Τα όργανα θα περιγραφούν αναλυτικότερα στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας. Ακίνητες μαρτυρίες που δείχνουν ανθρώπινη δραστηριότητα στο θαλάσσιο πυθμένα είναι όπως αναφέρθηκα τα ναυάγια. Τα ναυάγια μας δείχνουν πως γίνονταν στο παρελθόν διάφορες μετακινήσεις φορτίων, τα δρομολόγια που ακολουθούσαν τα πλοία αλλά και εάν πρόκειται για πεδία μάχης μπορούμε ακόμη να καταλάβουμε πως έγινε η μάχη και κάτω από ποιες συνθήκες βυθίστηκαν τα πλοία. Έτσι, υποδεικνύονται στους ερευνητές και αρχαίες μάχες που ίσως να μην έχουν καταγραφεί. Ένα πλοίο μπορεί να μην βυθίστηκε από ένα άλλο σε μάχη αλλά και να βυθίστηκε πιθανά από το ίδιο του το βάρος. Παρακάτω, θα γίνει αναφορά των ερευνητικών αποστολών που έχουν μέχρι σήμερα εκτελεστεί όσον αφορά στην εφαρμογή μεθόδων θαλάσσιας γεωφυσικής διασκόπησης στην ενάλια αρχαιολογία. ~ 4 ~

5 1. Η μάχη του Naval: «H. L. Hunley και USS Housatonic»: Τα δύο ναυάγια H. L. Hunley και USS Housatonic βυθίστηκαν κατά τον Εμφύλιο Αμερικανικό Πόλεμο το 1864 ανοιχτά της περιοχής Τσάρλεστον, στη Νότια Καρολίνα των ΗΠΑ. Ήρθαν στο προσκήνιο μετά την ανακάλυψη του Hunley το 1995, το οποίο ήταν το πρώτο επιτυχές υποβρύχιο σε μάχη. Το υποβρύχιο αυτό βύθισε το USS Housatonic αλλά αμέσως μετά βυθίστηκε και το ίδιο. Η έρευνα διεξήχθη κατά τη χρονική περίοδο 1996 με 1999 και είχε σαν στόχο να δείξει πως έγινε η μάχη και τις τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν σ αυτή από προσεκτική ανάλυση των παραμενόντων υλικών συγκρινόμενων με άλλες παρόμοιες μάχες που έγιναν στο Μεξικανικό-Αμερικανικό Πόλεμο του Palo Alto (Haecker και Mauck, 1997), τον εμφύλιο Πόλεμο του Σταυροδρόμιου Monroe (Scott και Hunt, 1997) και του Ινδιάνικου Πολέμου του Little Bighorn (Fox και Scott, 1991). Η τοποθεσία των ναυαγίων. Ο πρώτος ερευνητής που μελέτησε ναυάγια σε περιοχές όπου έγιναν μάχες ήταν ο Snow. Το 1972 μελέτησε τον Αμερικάνικο Επαναστατικό πόλεμο στη Σαρατόγα. Το 1996 άρχισε η έρευνα του H. L. Hunley και το 1999 οι ερευνητές προχώρησαν στο USS Housatonic. Χρησιμοποίησαν στην έρευνά τους δορυφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσης, ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, τομογράφο υποδομής πυθμένα, μαγνητόμετρο και μια συσκευή ταξινόμησης βάθους RoxAnn. Ακόμα, έπρεπε να γίνει εκσκαφή διότι τα ναυάγια βρίσκονταν κάτω από ιζήματα Το πρόγραμμα του H. L. Hunley: Α. Αρχική έρευνα: Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τα όργανα που προαναφέρθηκαν για τον καλύτερο προσδιορισμό της θέσης του ναυαγίου και άλλων τυχόν υπολειμματικών αντικειμένων. ~ 5 ~

6 Β. Στάδιο έρευνας: ακολούθως έγινε η ανασκαφή των ιζημάτων πάνω από το ναυάγιο αφού τώρα πια ήξεραν πως και προς τα που να σκάψουν. Ακόμη, μια σημαντική διαδικασία που έπρεπε να γίνει ήταν η συλλογή πυρήνων πάνω από το σκελετό του υποβρυχίου για τη ταξινόμηση των ιζημάτων. Η σύγκριση έγινε χρησιμοποιώντας τα ισότοπα του μολύβδου, Pb Το πρόγραμμα του USS Housatonic: Α. Στάδιο έρευνας: λόγω της χαμηλής ορατότητας στον πυθμένα οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα σωλήνα, ο οποίος φτιάχτηκε ειδικά για αυτή την έρευνα. Σκοπός ήταν να σκιαγραφήσουν με αυτόν τμήματα του ναυαγίου που δεν ήταν πολύ βαθιά θαμμένα. Κατά την πρώτη μελέτη οι ερευνητές ανακάλυψαν και δύο πιο μικρές ανωμαλίες, οι οποίες αναφέρονται ως εξής: Τρίτη ανωμαλία: Η τρίτη ανωμαλία βρίσκεται στα 130 μέτρα ανατολικά του ναυαγίου USS Housatonic. Οι Αρχαιολόγοι αρχειοθέτησαν το αντικείμενο που δημιουργούσε την ανωμαλία, κάνοντας της έρευνα σε ένα βυθό με ορατότητα μηδέν. Αν και έγιναν λίγες οπτικές παρατηρήσεις, ήταν αρκετές για να αναγνωριστεί τι είδους αντικείμενο ήταν. Το αντικείμενο δημιουργούσε μια ανωμαλία 160-gamma και ήταν μεγάλο, περίπου σε σχήμα σφαίρας, άδειο από μέσα και φτιαγμένο από σίδηρο. Το αντικείμενο πρέπει να ήταν μια σημαδούρα, η οποία τοποθετήθηκε αμέσως μετά το ναυάγιο του USS Housatonic για να εμποδίζει τη ναυσιπλοΐα πάνω από το βυθισμένο υποβρύχιο. Τέταρτη ανωμαλία: Βρίσκεται περίπου 137 μέτρα βόρειο-ανατολικά του ναυαγίου Housatonic. Μια άγκυρα με την αλυσίδα της δημιουργεί την τέταρτη ανωμαλία των 6-gamma. Η αλυσίδα είναι θαμμένη στα 1.5 μέτρα κάτω από τον πυθμένα. Αν και η άγκυρα βρίσκεται αρκετά κοντά από το ναυάγιο, δεν ξέρουμε αν είναι δικιά του ή αν είναι από κάποιο άλλο γεγονός. ~ 6 ~

7 2. Ανάλυση του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου στη περιοχή του Κόλπου του Μεξικού: Περιληπτικά: Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2004 η εταιρεία C & C Technologies στο Λαφαγιέτ του Λ.Α. στις Η.Π.Α. συνεργάστηκαν με τους επιστήμονες και τους κατασκευαστές ταινιών από τις Η.Π.Α. και τον Καναδά για να αξιολογήσουν και να τεκμηριώσουν τις αρχαιολογικές και βιολογικές πτυχές έξι ναυαγίων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στο Κόλπο του Μεξικού. Το βάθος των ναυαγίων κυμάνθηκε από 285 μέχρι πόδια ( μέτρα) κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Και τα έξι ναυάγια βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των σχετικών ερευνών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, τα γερμανικά υποβρύχια βύθισαν αρκετά πλοία της εμπορικής ναυτιλίας κατά μήκος της ακτής των Η.Π.Α. οι επιθέσεις δεν ήταν περιορισμένες στην ανατολική ακτή, όπως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά εκτεταμένες στο ανυπεράσπιστο κατώφλι της Αμερικής, στον Κόλπο του Μεξικού. Τα βυτιοφόρα, φέρνοντας πετρελαιοειδή για να τροφοδοτήσουν την πολεμική προσπάθεια, ήταν και αυτά θύματα των γερμανικών υποβρυχίων. Στο κόλπο του Μεξικού μεταξύ 1942 και 1943 τα γερμανικά υποβρύχια βύθισαν 56 εμπορικά σκάφη και έκαναν ζημιά σε ακόμα τουλάχιστον 14. Το καλοκαίρι του 2004 μια ομάδα επιστημόνων ανέλαβε μια διεπιστημονική έρευνα για τη βιολογία και την αρχαιολογία έξι ναυαγίων της εποχής του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο βορειο-κεντρικό Κόλπο του Μεξικού, τα οποία χάθηκαν στις επιθέσεις των γερμανικών υποβρυχίων το καλοκαίρι του Η βιολογική μελέτη ήταν ένα σημαντικό κομμάτι του προγράμματος. Η μελέτη δεν πραγματοποιήθηκε ως δύο ανεξάρτητα προγράμματα, αλλά ως διεπιστημονική επιχείρηση στην οποία οι αρχαιολόγοι και οι βιολόγοι συνεργάστηκαν με κοινούς στόχους. Οργάνωση Προγράμματος: Η Αμερικάνικη Υπηρεσία Διαχείρισης Ορυκτών (MMS) και το γραφείο της εθνικής Ωκεάνειας και Ατμοσφαιρικής Διοίκησης της Ωκεάνειας Εξερεύνησης (NOAA OE) υποστήριξαν τη μελέτη κάτω από το Ωκεανογραφικό Πρόγραμμα Συνεργασίας. Η εταιρεία C & C Technologies συνέβαλε στην πραγματοποίηση της μελέτης και στην επιτήρηση των αρχαιολογικών διαδικασιών ανάλυσης και έρευνας με τον Robert Church ως διευθυντή προγράμματος και τον Daniel Warren ως Συναρχικό ερευνητή. Η εταιρεία συνεργάστηκε με επιστήμονες από διάφορα Πανεπιστήμια μεταξύ των οποίων και το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Φλώριδας, της Αλάσκας, της Μοντάνα κ.α. Η εταιρεία Sonsub παρείχε το σκάφος και το κατευθυνόμενο βαθυσκάφος (ROV). ~ 7 ~

8 Μεθοδολογία έρευνας: Η ομάδα έρευνας μελέτησε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες και τα στοιχεία από προηγούμενες έρευνες σε κάθε προτεινόμενη περιοχή για να σχεδιάσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα. Οι πληροφορίες των ερευνών ήταν βασικές στον υπολογισμό των ορίων κάθε περιοχής για να αναπτυχθεί ένα αποδοτικό σχέδιο ερευνών. Οι έρευνες με το ROV σε κάθε περιοχή σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί ο χρόνος και οι προσπάθειες για τις έρευνες και των βιολόγων αλλά και των αρχαιολόγων. Το όχημα εξοπλίστηκε με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό για να λάβει τα υψηλής ποιότητας τηλεοπτικά στοιχεία και τις ακριβείς μετρήσεις των αντικειμένων και των οργανισμών, τη κατάσταση του θαλάσσιου πυθμένα ή τα χαρακτηριστικά και να αναλύσει τις ιδιότητες της υδάτινης στήλης (βάθος, θερμοκρασία, αλατότητα, ph, κλπ). Οι λεπτομερείς οπτικές παρατηρήσεις έδωσαν τα αναγκαία στοιχεία και για τα πολιτιστικά και βιολογικά χαρακτηριστικά των συντριμμιών της περιοχής μελέτης. Οι επιχειρήσεις έρευνας στη περιοχή έγιναν από το σκάφος της Sonsub χρησιμοποιώντας Triton XL μέτρων ROV. Το σκάφος υποστήριξης χρησιμοποίησε ένα C-Nav διαφορικό σύστημα GPS. Το ROV χρησιμοποιούσε ένα Ultra-Short BaseLine ακουστικό ευθύγραμμο σύστημα. Ένας μέσος όρος 48 ώρων ξοδεύτηκαν διεξάγοντας τις οπτικές έρευνες με το ROV σε κάθε περιοχή, με έναν μέσο όρο 8 ωρών για την οργάνωση και εγκατάσταση των συστημάτων σε μεταξύ των περιοχών. Τουλάχιστον ένας βιολόγος και ένας αρχαιολόγος ήταν παρόντες στο σταθμό ελέγχου της οθόνης παρακολούθησης. Η έρευνα του ROV άρχισε με μια περιεκτική επιθεώρηση της κύριας δομής των ναυαγίων και ακολούθησε μια έρευνα της περιοχής γύρω από το κάθε ναυάγιο. Ένα Sector σόναρ χρησιμοποιήθηκε για να εντοπίσει τα απομακρυσμένα συντρίμμια. Όταν βρέθηκαν τα αντικείμενα-κλειδιά, έγινε μια πιο κοντινή συλλογή στοιχείων με το ROV. Όταν ολοκληρώθηκε η περιοχή, δημιουργήθηκε ένα μωσαϊκό από όλα τα στοιχεία. Ένα σημαντικό μέρος για την όλη συλλογή στοιχείων ήταν η ακρίβεια στη συλλογή στοιχείων από τους χειριστές του ROV στην ακρίβεια του χρόνου. Υπόβαθρο και αξιολόγηση περιοχών: Το βυτιοφόρο Βιρτζίνια: Τα ναυπηγεία Welding κατασκεύασαν το μεγάλο μεταφορέα Βιρτζίνια το Το σκάφος ζύγιζε τόνους και είχε μήκος πόδια (152.8 μέτρα), με μια ακτίνα των 70 ποδών (21.3 μέτρων). Όπως όλα τα σκάφη που κατασκευάστηκαν στο ναυπηγείο, η Βιρτζίνια ήταν οξυγονοκολλημένη και όχι καρφωμένη. Στις 12 Μαΐου 1942, το βυτιοφόρο μετάφερε από το Τέξας στο Λος Άντζελες βαρέλια βενζίνης. Στη διαδρομή χτυπήθηκε από μια τορπίλη των γερμανικών υποβρυχίων, στο πίσω μέρος του σκάφους. Μέσα σε διάστημα 2 λεπτών, δύο ή περισσότερες τορπίλες χτύπησαν το σκάφος προκαλώντας έτσι τεράστιες εκρήξεις. Το 2001 ο θαλάσσιος αρχαιολόγος Δρ Rob Floyd προσδιόρισε ένα μεγάλο ναυάγιο όπως το Βιρτζίνια. Το 2003, οι Υπηρεσίες Gulf Ocean πραγματοποίησαν μια πιο πρόσφατη γεωφυσική έρευνα στην περιοχή για εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Χρησιμοποίησαν βυθόμετρο και ~ 8 ~

9 μαγνητόμετρο και τα στοιχεία που συλλέχθηκαν αποκάλυψαν ότι τα συντρίμμια ήταν θαμμένα μερικώς στη λάσπη με εξαίρεση κάποια που ήταν γύρω από το σκαρί. Το πρόγραμμα Deepwrecks του 2004 ήταν η πρώτη οπτική επιθεώρηση της Βιρτζίνια αν και η ορατότητα στη περιοχή ήταν πολύ μικρή. Το ναυάγιο βρίσκεται σε μια στενή δίοδο μεγάλων σκαφών και έτσι μια άγκυρα ή ένα αντικείμενο από άγνοια, θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλη ζημιά στο βυθισμένο πλοίο. Η πρύμνη του σκάφους βρίσκεται περίπου στα 26 πόδια (8 μέτρα) πάνω από τον πυθμένα και είναι άσχημα χτυπημένη. Το πίσω μέρος του σκάφους είναι μπλεγμένο σε ένα κυρτό και σπασμένο μέταλλο. Υπάρχουν αρκετά δίχτυα σ αυτή τη μεριά του σκάφους που το καθιστούν δύσκολο να εξερευνηθεί. Το βυτιοφόρο Halo: Το Halo ήταν ένα αμερικάνικο βυτιοφόρο που κατασκευάστηκε το 1920 από την εταιρεία ναυπηγικής της Βηθλεέμ για την εταιρεία Cities Service Oil. Το σκάφος ζίγιζε τόνους και είχε μήκος 435 πόδια (132.6 μέτρα) και ακτίνα 56 πόδια (17 μέτρα). Όπως 19 Μαΐου 1942, το σκάφος αυτό με φορτίο βαρέλια ακατέργαστου πετρελαίου κατευθυνόταν όπως τη Νέα Ορλεάνη. Όπως 20 Μαΐου 1942, τα σκάφος βρισκόταν 80 χλμ από το νοτιοδυτικό πέρασμα του ποταμού Μισισιπή όταν τορπιλίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο. Η πρώτη τορπίλη χτύπησε στη δεξιά πλευρά και κάτω από τη γέφυρα προκαλώντας αρκετή ζημιά. Μια δεύτερη τορπίλη χτύπησε αμέσως μετά από πίσω από τη δεξιά γέφυρα. Το βυτιοφόρο βυθίστηκε σε λιγότερο από 15 λεπτά. Το 2000, η εταιρεία C & C εντόπισε συντρίμμια στα 468 πόδια (143 μέτρα) κατά τη διάρκεια μιας έρευνας για σωληνώσεις όπως εταιρείας Pogo Producing. Τα γεωφυσικά στοιχεία όπως έρευνας έδειξε ότι κομμάτι από το σκάφος θάφτηκε μερικώς, ενώ η πρύμνη βρίσκεται περίπου 23 πόδια πάνω από τον θαλάσσιο πυθμένα. Ο θαλάσσιος αρχαιολόγος Robert Church, προσδιόρισε αρχικά ως το Halo. Και σε αυτή τη περίπτωση η ορατότητα στη θαλάσσια στήλη ήταν πολύ μικρή. Η δεξιά πλευρά του σκελετού του ~ 9 ~

10 πλοίου φαίνεται να είναι άθικτη, αλλά η θαλάσσια ζωή αυξάνεται, όπως και τα δίκτυα που μπλέκονται γύρω από τη δεξιά πλευρά. Τα γεωφυσικά στοιχεία ερευνών της περιοχής δεν έδειξαν μεγάλη διασπορά συντριμμιών. Η έρευνα του 2004 με το ROV έδειξε ότι η διασπορά των συντριμμιών ήταν μικρή, γύρω από το σκαρί του πλοίου και κανένα αντικείμενο δεν παρατηρήθηκε στα 49 πόδια (15 μέτρα) πέρα από τον τόπο του ναυαγίου. Το βυτιοφόρο Gulfpenn: Η εταιρεία Sun Shipbuilding στις 16 Ιουνίου του 1921 ξεκίνησε την επιχείρηση Agwihavre. Το πλοίο ήταν κατασκευασμένο για τον Ατλαντικό και είχε μήκος πόδια (146.5 μέτρα) και ακτίνα 66 πόδια (20 μέτρα), με βάρος τόνους. Η ιδιοκτησία Agwihavre μεταφέρθηκε στην εταιρεία Gulf Oil Corporation της Φιλαδέλφειας στην Πενσυλβανία το 1942 και το σκάφος μετονομάστηκε Gulfpenn. Στις 13 Μαΐου 1942, το πλοίο μετέφερε βαρέλια βενζίνη από το Τέξας στη Φιλαδέλφεια. Στη διαδρομή μια τορπίλη από γερμανικό υποβρύχιο χτύπησε το σκάφος και έθεσε τις μηχανές εκτός λειτουργίας. Χρειάστηκαν μόνο 5 λεπτά για να βυθιστεί αυτό το πλοίο στο Κόλπο του Μεξικού. Το 1994, ένα ναυάγιο ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια μιας θαλάσσιας έρευνας για πετρέλαιο και φυσικό αέριο για την εταιρεία Shell. Η περιοχή των συντριμμιών βρέθηκε 8 μίλια (13 χλμ) μακρύτερα από τη θέση όπου το πλοίο Gulfpenn αναφέρθηκε ως χαμένο. Η θαλάσσια αρχαιολόγος Laura Landry διεξήγαγε μια αρχαιολογική έρευνα στη περιοχή και προσδιόρισε αρχικά το ναυάγιο ως το Gulfpenn. Το 2004 η ορατότητα στη περιοχή υπολογίστηκε στα 19.7 πόδια (6 μέτρα) περίπου κατά μέσο όρο. Τα συντρίμμια είναι προσανατολισμένα με τη πλώρη να έχει βορειο-βορειοδυτική διεύθυνση και τη πρύμνη νοτιο-νοτιοανατολική. Το κατάρτι έχει χωριστεί από τη γέφυρα και έχει πέσει προς τα εμπρός. Από την πρύμνη λείπουν 36 πόδια (11 μέτρα). Υπάρχει εκτενής διασπορά συντριμμιών σε κάποιες περιοχές γύρω από το ναυάγιο. Η κύρια διασπορά εκτείνεται βορειοδυτικά από το σκάφος στα 528 πόδια περίπου. Άλλες περιοχές διασκορπισμένων συντριμμιών είναι στο νοτιοδυτικό σημείο, ανατολικά και δυτικά της περιοχής. Το τμήμα της πρύμνης που απουσιάζει βρίσκεται 528 πόδια βορειοδυτικά του ναυαγίου. ~ 10 ~

11 Το σκάφος Deustche Kreigsmarine U-166 και το SS Robert E. Lee: Το υποβρύχιο U-166 κατασκευάστηκε στο ναυπηγείο Seebeck στη Βρέμη της Γερμανίας και εξουσιοδοτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου Είχε μήκος 252 πόδια (76.8 μέτρα) και ακτίνα 22.3 πόδια (6.8 μέτρα). Ο τύπος IXC υποβρυχίων, όπως και το U-166 οπλίστηκε με 22 τορπίλες και είχε περίπου εννέα νάρκες εν πλω. Στις 17 Ιουλίου 1942, το υποβρύχιο έφυγε από το Λόριεντ της Γαλλίας για να κατευθυνθεί στο πρώτο και μοναδικό πολεμικό του ταξίδι στο Κόλπο του Μεξικού. Στην είσοδο στον Κόλπο του Μεξικού το υποβρύχιο είχε σαν αποστολή να τοποθετήσει νάρκες στο νοτιοδυτικό πέρασμα του ποταμού Μισισιπή. Το τελευταίο σήμα που έστειλε το υποβρύχιο ήταν ότι η αποστολή τελείωσε επιτυχώς και ότι θα συνέχιζε το ταξίδι του στο να κυνηγήσει άλλα πλοία. Το 1925 κατασκευάστηκε το επιβατικό πλοίο Robert E. Lee για την εταιρεία Eastern Steamship Lines της Βοστώνης των Η.Π.Α. Είχε εκτόπισμα τόνους και είχε μήκος πόδια (114.5 μέτρα) με ακτίνα 54 πόδια (16.5 μέτρα). ~ 11 ~

12 Τον Φεβρουάριο 1942 η εταιρεία Alcoa Steamship Company ναύλωσε το σκάφος για να μεταφέρει προσωπικό της εταιρείας και φορτίο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, των Βερμούδων, και των διάφορων Καραϊβικών λιμανιών. Τον Μάρτιο η Πολεμική Ναυτιλιακή Διοίκηση μίσθωσε το πλοίο αν και η εταιρεία Alcoa Steamship είχε ακόμη τον έλεγχο του σκάφους. Το πλοίο αναχώρησε από το Τρινιδάδ για την Νέα Ορλεάνη των Η.Π.Α. στις 20 Ιουλίου Το πλοίο μετέφερε φορτίο, το οποίο άφησε στις 29 Ιουλίου και συνέχισε βόρεια στον Κόλπο του Μεξικού συνοδευόμενο από το PC-566, ένα σκάφος περιπολίας του Ναυτικού των Η.Π.Α. Στις 30 Ιουλίου 1942, τα δύο σκάφη ήταν περίπου 44.7 μίλια (72 χλμ) από τον ποταμό Μισισιπή, στο Νοτιοδυτικό πέρασμα όταν αντιμετώπισαν το υποβρύχιο U-166. Μια τορπίλη από το U-166 χτύπησε τη δεξιά πλευρά του πλοίου Robert E. Lee. Καθώς το πλοίο βυθιζόταν, ο χειριστής του υποβρυχίου δεν απομακρύνθηκε, χωρίς να προσέξει ότι υπήρχε δεύτερο σκάφος, αυτό της περιπόλου. Το πλήρωμα του PC- 566 επιτέθηκε στο υποβρύχιο και το πλήρωμα του δεύτερου άρχισε να αναχωρεί από το υποβρύχιο. Το σκάφος περιπολίας δεν μπορούσε να έχει οπτική επαφή με το υποβρύχιο και υπέθεσαν πως το υποβρύχιο, είτε βυθίστηκε, είτε έφυγε από την περιοχή. Το 1986 ο John Chance εντόπισαν τα συντρίμμια του Robert E. Lee και ενός άλλου σκάφους που αρχικά αναγνωρίστηκε ως το Alcoa Puritan κατά τη διάρκεια μιας έρευνας πετρελαίου και φυσικού αερίου της εταιρείας Shell. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 2001, η εταιρεία C & C επανεντόπισε τις δύο περιοχές με τα συντρίμμια διεξάγοντας μια έρευνα για την BP και την Snell, χρησιμοποιώντας ένα AUV. Με βάση τα στοιχεία του ROV, καθορίστηκε ότι το ναυάγιο που αρχικά αναγνωρίστηκε ως το Alcoa Puritan ήταν για την ακρίβεια το γερμανικό υποβρύχιο U-166. Τον Οκτώβριο του 2003, η C & C με την υποστήριξη του NOAA OE διεξήγαγε επιπλέον έρευνα στη περιοχή ναυαγίου του γερμανικού υποβρυχίου. Σε χρονικό διάστημα 5 ημερών, οι αρχαιολόγοι και οι επιστήμονες κατέγραψαν επιτυχώς τα απομεινάρια του υποβρυχίου που παραμένει μια από τις βαθύτερες αρχαιολογικά έρευνες που έγιναν στο Κόλπο του Μεξικού. Η έρευνα επιβεβαίωσε τα συμπεράσματα του 2001, ότι το υποβρύχιο είχε σπάσει σε δύο κομμάτια με την πλώρη να βρίσκεται σε περίπου 500 πόδια (152.4 μέτρα) μακριά από την πρύμνη και τον πύργο του υποβρυχίου. Ανάμεσα στα δύο τμήματα υπάρχουν αρκετά συντρίμμια και η βαρύτερη συγκέντρωση υλικών βρέθηκε να είναι στη δυτική περιοχή κοντά στο τμήμα της πλώρης. Η περιοχή με τα συντρίμμια του Robert E. Lee βρίσκεται πόδια (1.481 μέτρα). Το σκαρί του πλοίου είναι άθικτο, αλλά το ανώτερο τμήμα είναι αρκετά χτυπημένο. Μεγάλη ζημιά στο πλοίο μπορεί να προκλήθηκε και από την έκρηξη του σκάφους PC-566. Η πρύμνη είναι άθικτη και σε εκείνη τη περιοχή έχουμε εκτενή βιολογική ανάπτυξη. Η γεωφυσική έρευνα εδώ, έδειξε μια εκτενή περιοχή συντριμμιών που περιβάλλει την περιοχή του Robert E. Lee. Η οπτική έρευνα αποκάλυψε έναν τομέα σε σχήμα βεντάλιας των συντριμμιών που έχει έκταση πόδια (145 μέτρα) περίπου βόρεια του σκελετού του ναυαγίου. ~ 12 ~

13 Τα συντρίμμια που διασκορπίζονται πέρα από την περιοχή αποτελούνται από εξωτερικά και εσωτερικά συστατικά του σκάφους και προσωπικά αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Ένας από τους τηλεγράφους του πλοίου αλλά και ο έλεγχος των πηδαλίων του βρίσκονται στο θαλάσσιο πυθμένα στα 65.6 πόδια βόρεια από εκεί που η γέφυρα κάποτε στεκόταν, ενώ ένας δεύτερος τηλέγραφος βρίσκεται 315 πόδια νοτιότερα της πρύμνης του πλοίου, σε όρθια θέση και είναι ακόμα συνδεδεμένος με ένα κομμάτι της γέφυρας στο κατάστρωμα. Η πρόσοψη του όρθιου τηλεγράφου είναι ακόμα αναγνώσιμη και έχει μείνει στη ρύθμιση Finished with Engines. Το σκάφος Alcoa Puritan: Το Alcoa Puritan ήταν ένα ατμόπλοιο κατασκευασμένο το 1941 με χωρητικότητα φορτίου τόνους. Κατασκευάστηκε από την εταιρεία Bethlehem Steel στο Σαν Φρανσίσκο για την εταιρεία Alcoa Steam Ship. Το συνολικό μήκος του πλοίου ήταν πόδια με ακτίνα 60 ποδών. Είχε τρία φορτία στο μπροστινό μέρος και δύο στο πίσω μέρος. Τα πλοίο χρησιμοποίησαν για μεταφορά μεταλλεύματος βωξίτη από τα ορυχεία στη Νότιο Αμερική για την αμερικανική εταιρεία Αλουμινίου (ALCOA). Τον Μάιο του 1942 το πλοίο έφυγε από το λιμάνι του Τρινιδάδ στην Ισπανία με κατεύθυνση το Μόμπιλε της Αλαμπάμα, με φορτίο τόνους βωξίτη. Στις 4 Μαΐου, απείχε μόλις 99/4 μίλια από το λιμάνι του Μόμπιλε, όπου μια τορπίλη από το γερμανικό υποβρύχιο U-507, χτύπησε το πλοίο στην πρύμνη. Ακολούθως, το U-507 άνοιξε πυρ κατά του πλοίου με τα όπλα στις γέφυρές του. Το πλοίο προσπάθησε να ξεφύγει αλλά ήταν αδύνατον. Κατά τη διάρκεια του κυνηγητού το υποβρύχιο έριξε περίπου 70 βολές στο Alcoa Puritan και έτσι, κατάφεραν να θέσουν το πλοίο εκτός λειτουργίας. Αφού το πλήρωμα εγκατέλειψε το πλοίο, αυτό βυθίστηκε και από ιστορικές καταγραφές λέγεται ότι η πρύμνη του πλοίου βυθίστηκε πρώτη μέσα σε διάστημα 8 λεπτών. Κατά τη διάρκεια μια έρευνας για πετρέλαιο και φυσικό αέριο, το 2001, ανακαλύφθηκε ένα μεγάλο ναυάγιο στα πόδια, μερικά μόλις μίλια από το σημείο βύθισης του Robert E. Lee και του U-166. Η αρχαιολόγος Laura Landry προσδιόρισε τα συντρίμμια ως το Alcoa Puritan, βασισμένη σε στοιχεία από την έρευνα αλλά και τις ιστορικές καταγραφές. Μετά από τον αρχικό προσδιορισμό του ναυαγίου, η εταιρεία C & C, συνέχισε με περαιτέρω έρευνες στη περιοχή, χρησιμοποιώντας το δικό τους AUV. Οι ~ 13 ~

14 εικόνες από το AUV EM 2000 και από τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης διπλής συχνότητας και υψηλής ανάλυσης - παρείχαν ακόμα περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία ότι το ναυάγιο ήταν το Alcoa Puritan. Λίγους μήνες μετά, μια έρευνα με ROV επιβεβαίωσε ότι τα συντρίμμια ήταν του χαμένου πλοίου. Το 2004, σε έρευνα δεν βρέθηκε κανένα αξιοσημείωτο γεγονός και η ορατότητα ήταν εξαιρετική, εφ όσον η ιλύς δεν ενοχλήθηκε. Η πλώρη έχει διεύθυνση νοτιο-ανατολική και η πρύμνη βορειο-δυτική. Η πλώρη στέκεται στα 14.ι πόδια από τον πυθμένα. Μια κοιλότητα στον πυθμένα γύρω από την πρύμνη είναι περίπου 164 πόδια διαγώνια και 13.1 πόδια βαθιά. Η πρύμνη είναι περίπου 3.9 πόδια χαμηλότερα από τον θαλάσσιο πυθμένα έξω από την κοιλότητα. Ο κύριος σκελετός του ναυαγίου είναι άθικτος με μόνο μια μέτρια ζημιά στο εποικοδόμημα. Υπάρχουν πάμπολλες τρύπες από βλήματα που είναι ορατές κατά μήκος του σκαριού. Οι μεγαλύτερες από αυτές είναι πιθανώς από τα πολυβόλα του καταρτιού του U-507, των 105 χιλιοστών, ενώ οι μικρότερες είναι πιθανά από τα πολυβόλα του υποβρυχίου των 37 ή 20 χιλιοστών. Η περισσότερη ζημιά στο πλοίο είναι από τη πλευρά όπου η τορπίλη προσέκρουσε στο σκαρί. Στη γραμμή ιλύος, πίσω από την πρύμνη του πλοίου, υπάρχει ένα άνοιγμα διαστάσεων 37.4 πόδια με 12.5 πόδια. Εκεί παρουσιάζεται μεγάλη χειροτέρευση και μέρος από την πίσω περιοχή της πρύμνης, στις γέφυρες, έχει καταρρεύσει, εκθέτοντας το εσωτερικό του. Μεταξύ του σημείου αυτού και της πρύμνης υπάρχει μια μικρή, αλλά αξιοπρόσεκτη καμπή ή κάμψη στο σκαρί κατά μήκος της αριστερής πλευράς του πλοίου. Στη πρύμνη το όνομα του πλοίου ALCOA PURITAN και το λιμάνι του NEW YORK, διακρίνονται πολύ καθαρά. Τα γεωφυσικά στοιχεία από τις έρευνες της περιοχής δεν έδειξαν εκτενές ποσότητα συντριμμιών γύρω από το ναυάγιο. Το πιο ξεχωριστό αντικείμενο που βρέθηκε ήταν ένα περίβλημα βλήματος 105 χιλιοστών από το γερμανικό υποβρύχιο U-507, ανατολικά του ναυαγίου, στα πόδια μακριά από αυτό. Αυτό το συγκεκριμένο αντικείμενο, συλλέχθηκε και συντηρήθηκε και βρίσκεται τώρα στο μουσείο National D-day. Συμπεράσματα: Το πρόγραμμα DeepWrecks ήταν ένα από τα περιεκτικότερα προγράμματα ενάλιων ερευνών σε βαθιά νερά μέχρι σήμερα. Τα βιολογικά στοιχεία που συλλέχθηκαν σε αυτή τη μελέτη παρείχαν στους επιστήμονες ένα ασύγκριτο ποσό πληροφοριών σχετικά με την τεχνητή επίδραση των υφάλων σε ναυάγια στα βαθιά νερά των ωκεανών. Αρχαιολογικά, η μελέτη καθόρισε που βρίσκονταν τα συντρίμμια και σε τι αποστάσεις. Κατέγραψε την κατάσταση των ναυαγίων και αναγνώρισε τα ναυάγια βάση των πληροφοριών που συλλέγονταν σε κάθε περίπτωση αλλά και από ιστορικές καταγραφές. ~ 14 ~

15 3. Η ανακάλυψη νέας κοινότητας κοραλλιών στο Νότιο περιθώριο της Κρήτης στην Ανατολική Μεσόγειο: R/V AEGAEO: Η αποστολή κράτησε δύο εβδομάδες, με το πλοίο R/V AEGAEO HCMR και πραγματοποιήθηκε στα τέλη Ιουνίου με αρχές Αυγούστου 2007 στην ανατολική Μεσόγειο, στα πλαίσια του Ελληνο-Αμερικάνικου προγράμματος DANAOS. Το πρόγραμμα αυτό είχε τη συμμετοχή του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), του Ινστιτούτου Ναυτικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Τέξας, των Η.Π.Α. και του Ελληνικού Ιδρύματος αρχαίων και μεσαιωνικών μελετών Αλεξάνδρειας (HIAMAS). Η έρευνα είχε ως στόχο την ανακάλυψη Μινωικών ναυαγίων (της εποχής του χαλκού) στον αρχαίο εμπορικό δρόμο μεταξύ Κρήτης και Αλεξάνδρειας, μια ιδέα του καθηγητή Shelley Wachsmann που καθοδηγούσε την ομάδα ΙΝΑ. Ο καθηγητής αφιέρωσε 3 μέρες σε έρευνα για τη βαθυμετρική μελέτη μιας περιοχής 1700km ² νότια και νοτιοδυτικά από την Ιεράπετρα, στην ανατολικό νησί της Κρήτης. Η βαθυμετρία αποκάλυψε την παρουσία ενός τεκτονικού λόφου που διαμορφώθηκε μεταξύ των τάφρων Πτόλεμιου και Πλίνιου, με την κορυφή του να φτάνει τα 450 μέτρα βάθος. Το ρηχότερο σημείου, αυτού του υποθαλάσσιου βουνού, σκιαγραφήθηκε με ένα περίγραμμα των 750 μέτρων βάθος και επιλέχθηκε γι τη μελέτη αρχαίων ναυαγίων της εποχής του Χαλκού. Η μελέτη περιλάμβανε έρευνα με ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης (GeoAcoustics Ltd.) με καλώδιο σύρσης 1800 μέτρων, τομογράφο υποδομής πυθμένα 3.5 khz, το Θέτις - ένα υποβρύχιο όχημα με χωρητικότητα 2 ατόμων (COMEX) για 610 μέτρα βάθος και το ROV Max Rover (DSSI) με ικανότητα βάθους τα 2000 μέτρα. Η έρευνα διεξήχθη σε μια πορεία Α-Δ βάση τις γραμμές διαδρομής στο διάστημα των 300 μέτρων. Ο ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης είχε συχνότητα 100 khz, ρυθμό εκπομπής 250 ms και συνολική ζώνη σάρωσης 380 μέτρα (190 το κάθε κανάλι). Το ρυμουλκούμενο «ψάρι» βρισκόταν σε ύψος μέτρα πάνω από τον πυθμένα με μια συνεχή ταχύτητα των 2-2,2 κόμβων. Αυτές οι τοποθετήσεις κρίθηκαν ως οι πλέον κατάλληλες για την έρευνα των ενδεχόμενων υπολειμμάτων αρχαίων σκαφών στο θαλάσσιο πυθμένα. Ακολούθως έγινε η έρευνα με τον τομογράφο υποδομής πυθμένα συστήματος 3.5kHz, παράλληλα με αυτή του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Ο ρυθμός εκπομπής σήματος ήταν 1 δευτερόλεπτο. Επιτεύχθηκε διείσδυση μεταξύ 0 και 10 μέτρων, αναλόγως του σκληρού υποστρώματος στον θαλάσσιο πυθμένα. Η χρήση του τομογράφου έδωσε πληροφορίες για τη δομή κάτω από τον πυθμένα και συνέβαλε στο να απορριφθούν κάποιοι στόχοι του sonar που δημιουργήθηκαν από προεξοχές βράχων στον πυθμένα. Ένα συνολικό μήκος μεγαλύτερο από 250 μέτρα γραμμών διαδρομής εξερευνήθηκε και αναλύθηκαν περισσότερο από 70 km 2 πυθμένα κατά τη διάρκεια της δεύτερης έρευνας, που κράτησε 10 μέρες με μέση ταχύτητα 2 κόμβων. Η γεωφυσική έρευνα γινόταν τις νύχτες, ενώ η έρευνα με το ROV και οι υποβρύχιες καταδύσεις γίνονταν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Περισσότεροι από 150 στόχοι είχαν καταγραφεί, εκ των οποίων μόνο 15 (10%) αξιολογήθηκαν να είναι αρχαιολογικής προέλευσης. Πραγματοποιήθηκαν εννέα καταδύσεις σε βάθη που κυμαίνονταν μεταξύ των 500 και 650 μέτρων και 14 στόχοι ερευνήθηκαν οπτικά. Όλοι οι στόχοι αποδείχθηκαν γεωλογικής προέλευσης, καθώς η πλειοψηφία από αυτούς ήταν κομμάτια σκληρού εξωτερικού φλοιού που διαμορφώθηκε στον θαλάσσιο πυθμένα. Αν και δεν μπόρεσαν οι ερευνητές να πάρουν δείγμα από αυτές τις τοποθεσίες, υποψιάζονταν ότι μπορεί να συσχετίζονται με τοπικό διαρροή κρύου. Η παρουσία πολλαπλών σημαδιών μερικών μέτρων σε διάμετρο, καθώς και το ότι ένα από αυτά είναι ενεργό στη διαρροή κρύου, οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα. ~ 15 ~

16 Οι περισσότερες από τις παρατηρημένες κρούστες είχαν σε μεγάλο βαθμό γαρίδες (Plesionika spp.). Χρησίμευσαν, επίσης, σαν υπόστρωμα του κοντού, παχύ, κίτρινου κοραλλιού Dendrophyllia cornigera. Το κοράλλι παρατηρήθηκε σε τουλάχιστον 5 με 6 διαφορετικές τοποθεσίες στη περιοχή μελέτης σε βάθη μεταξύ 520 και 620 μέτρων, διαμορφώνοντας μικρές αποικίες, συχνά συσχετιζόμενες με τα απομεινάρια από παλαιότερη ανάπτυξη κοραλλιών. Σε μία άλλη περιοχή, 2 άλλοι τύποι κοραλλιών έχουν θεαθεί αλλά ακόμα να ταυτοποιηθούν. Το ένα, που είναι άσπρο και λεπτό διακλαδισμένο κοράλλι και στέκεται περίπου 1 μέτρο πάνω από το υπόστρωμα, έμοιασε να είναι Lophelia, αλλά ήταν λιγότερο πυκνό στους κλάδους του, ενώ ο άλλος τύπος ήταν παρόμοιος αλλά κοντύτερος και κόκκινος στο χρώμα. Τα ψάρια ήταν λιγοστά, αλλά σε μεγαλύτερες προεξοχές βράχων το ψάρι Polyprion americanus φάνηκε να τρέφεται μαζί με το ψάρι με τις μαύρες βούλες, Pagellus bogaraveo. Περιληπτικά: Η έρευνα του DANAOS-2007 αποκάλυψε την παρουσία ζώντων κοραλλιών σε βάθη μεταξύ 520 και 620 μέτρων, νότια του νησιού της Κρήτης. Αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να καταρρίψουν ό,τι πιστευόταν μέχρι σήμερα για τα κοράλλια βαθιών νερών στη περιοχή της Μεσογείου, αφού βρέθηκαν σε βάθη πέρα από αυτά που αναμένονταν. Τα κοράλλια βαθιών νερών ανακαλύφθηκαν τυχαία, κατά τη διάρκεια μιας έρευνας ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης υψηλής ανάλυσης, για αρχαία ναυάγια. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η μεθοδολογία είναι αποδοτική και για τις έρευνες για κοράλλια βαθιών νερών σε περιβάλλοντα όμοια με αυτό της έρευνας. Εξαιτίας των ικανοτήτων του ROV του ΕΛΚΕΘΕ και τους υποβρύχιους πιλότους, οι ερευνητές στάθηκαν ικανοί να πάρουν δείγματα από τα κοράλλια αλλά και υπέροχα βίντεο από τον θαλάσσιο πυθμένα. Αυτές οι πληροφορίες θα είναι διαθέσιμες και για το πρόγραμμα HERMES και θα είναι οι βάσεις για το σχέδιο μιας νέας έρευνας αφιερωμένης αποκλειστικά στα κοράλλια βαθιών νερών νότια του νησιού της Κρήτης. ~ 16 ~

17 4. Ανάλυση μελετών στις αρχαιολογικές έρευνες με ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, ένα πείραμα ελέγχου: Περιληπτικά: Η λήψη των δέσμων για απαντήσεις σε κρυμμένα αρχαιολογικά αντικείμενα στα βαθιά νερά των ωκεανών παραμένει φτωχά κατανοητή. Έτσι, το 2001, στο διάστημα των μηνών Ιουλίου και Αύγουστου, πραγματοποιήθηκε μια έρευνα, η οποία θα έδινε πολλές απαντήσεις για την λήψη των δεσμών, τη καταγραφή, δηλαδή, του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Η έρευνα έγινε στη λίμνη Μπέλφαστ και επιλέχθηκαν στόχοι με διάφορους προσανατολισμούς. Το τεστ έγινε με τρείς εμπορικούς ηχοβολιστές πλευρικής σάρωσης. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως η ηλεκτροακουστική καταγραφή του μήκους του παλμού και της γωνίας της ηχητικής δέσμης, οδηγούν στη θεωρητική πρόταση για τις πληροφορίες του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Τα στοιχεία από το πείραμα ελέγχου δείχνουν ότι και το οργανικό αλλά και το ανόργανο υλικό μπορούν να αποτυπωθούν στην οθόνη καταγραφής μέσω του ηχοβολιστή. Εισαγωγικά: Μέσα στη προηγούμενη δεκαετία το κόστος για τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης μειωνόταν, ενώ η ευκολία στην χρήση αυξανόταν. Έτσι, πανεπιστήμια, κυβερνητικά πρακτορεία αλλά και οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του βυθού έχουν υιοθετήσει τη μέθοδο συλλογής δεδομένων με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Στην αρχαιολογία πλέον είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την εύρεση ναυαγίων αλλά και καταβυθισμένων οικισμών. Η γεωφυσική καταγραφή των στοιχείων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένης και της μεθοδολογίας μετάδοσης, τον ήχο μετάδοσης, τον τύπο των υλικών, την απόσταση, τις συνθήκες έρευνας, τη γωνία πρόσπτωσης και την επεξεργασία των πληροφοριών όταν συλλεχθούν. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 90 ο κύριος στόχος ήταν να ευρεθούν τα ναυάγια έτσι ώστε να αποφεύγονταν οι όποιοι κίνδυνοι υπήρχαν από τα πλοία που περνούσαν. Η εκμετάλλευση του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης από αυτούς που ήθελαν να βρούνε ανθρώπινα αντικείμενα στον πυθμένα των θαλασσών είχε σαν αποτέλεσμα πολλαπλές εικόνες αλλά η πλειοψηφία των περιοχών αυτών είναι μεγαλύτερη από 5 μέτρα σε μήκος. Πολλές από τις δημοσιευμένες εικόνες είναι από πλώρεις ναυαγίων, οι οποίες στέκονται όρθιες, ή και ολόκληρα αεροπλάνα, που είναι αναγνωρίσιμα και ερμηνεύσιμα από τους παρατηρητές. Η λεπτομέρεια σε αυτές τις εικόνες συχνά συμπεριλαμβάνει σχετικά μικρά αντικείμενα, όπως έλικες από τις προπέλες αεροσκαφών. Εντούτοις, λόγω της σχετικής τους θέσης με άλλα αναγνωρίσιμα αντικείμενα, είναι πολύ εύκολο να ερμηνευθούν. Μεμονωμένα αντικείμενα χωρίς καμία ένδειξη του αυθεντικού τους περιβάλλοντος είναι πολύ πιο δύσκολο να ταυτοποιηθούν. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, στη λίμνη Μπέλφαστ, συμμετείχαν και άλλοι φορείς, όπως η αρχαιολογική μονάδα κατάδυσης του Πανεπιστημίου του St. Andrews, το κέντρο θαλάσσιας αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ulster και οι αρχαιολογική υπηρεσία Boland ΛΤΔ. Έγινε η επιλογή των στόχων στον πυθμένα, οι οποίοι είχαν διάφορους προσανατολισμούς, σε μια προσπάθεια να επαναληφθεί η κατάσταση που βρέθηκαν διάφορες τοποθεσίες αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, των οποίων τα αντικείμενα είναι εκτεθειμένα στον πυθμένα της θάλασσας. Έγιναν επαναλαμβανόμενες έρευνες με ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν 3 διαφορετικοί τύποι side-scan πάνω από τη περιοχή ελέγχου και όλες οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν, συγκρίθηκαν με τους όρους από θεωρητικές και πρακτικές προτάσεις. Μεθοδολογία: Για τον προσδιορισμό της κάθε θέσης χρησιμοποιήθηκε ένα Trimble DSM-Pro διαφορικό GPS από SV Scimitar. Κατά τη διάρκεια της έρευνας η θέση των δυτών, του ROV και του side-scan παρεχόταν από ένα LXT ultra-short baseline (USBL) ακουστικό σύστημα ανίχνευσης θέσης που ακολουθούσε το κάθε όργανο. Ο κάνναβος τοποθετήθηκε από τους δύτες, οι οποίοι επιβλέπονταν από ένα δύτη στο νερό και από ακόμα έναν έξω από αυτό, σε ετοιμότητα για κατάδυση. ~ 17 ~

18 Τα χαρακτηριστικά των τριών συστημάτων των ηχοβολιστών που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα δίνονται στον πιο κάτω πίνακα: Παράμετρος EdgeTech GeoAcoustics Imagenex Συχνότητα 390±20 khz 410±1%kHz 675 khz Οριζόντια γωνία παλμού 0,5⁰ 0,5⁰ 0,7⁰ Μήκος παλμού 0,010ms 0,088ms 0,100ms Επανάληψη παλμού 75ms 75ms 109ms Αριθμός pixel στην οθόνη 1024/channel (50m range) 1240/channel (57m range) 240/channel (40m range) Ένας κάνναβος με τους στόχους τοποθετήθηκε στον πυθμένα, ο οποίος ήταν αμμώδης και το μεγαλύτερο βάθος στη περιοχή αυτή ήταν 10 μέτρα. Το βάθος ήταν ένα σημαντικό ζήτημα, όχι μόνο για τους χρόνους των καταδύσεων αλλά και για επιτραπεί η έκταση της γεωμετρίας των sonar. Η συνολική μορφολογία της περιοχής σχεδιάστηκε στο να αντανακλά τις βασικές διαστάσεις ενός ναυαγίου. Το σχήμα βοήθησε στο να υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός στόχων, οι οποίοι θα είχαν κατάλληλες αποστάσεις μεταξύ τους, έτσι ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω ακουστικές σκιές. Οι στόχοι τοποθετήθηκαν στον πυθμένα σε 2 ευθύγραμμες περιοχές. Τα υλικά που θα έβαλαν οι δύτες στον πυθμένα ήτα γυαλί, πήλινα σκεύη, σωλήνες, κ.α. και επιλέχθηκαν βάση 2 παραμέτρων, αρχαιολογικά αντικείμενα που συνήθως βρίσκονται σε περιοχές ναυαγίων και ανθρώπινα αντικείμενα που συχνά σχετίζονται με ναυάγια πλοίων στις ακτές. Συνολικά έγιναν 12 παράλληλες έρευνες διαστήματος 5, 10, 20, 40 και 80 μέτρων βόρεια και νότια των ευθύγραμμων περιοχών στον πυθμένα. Αν και η έρευνα έγινε σε ήρεμο περιβάλλον, χωρίς σημαντική κυματική δράση, υπάρχουν πιθανά λάθη λόγω τις διέλευσης σκαφών στην περιοχή. Η απόσταση που απείχαν τα σκάφη αυτά ήταν 1.5 km αλλά το συμβάν έγινε αντιληπτό και από το πλήρωμα της έρευνας στην επιφάνεια αλλά και από τους δύτες κάτω από αυτή, οι οποίοι κατέγραψαν το γεγονός τη διάρκεια που βιντεοσκοπούσαν τους σωλήνες μεγάλης διαμέτρου. Η πρώτη εικόνα δείχνει τους στόχους στη βόρεια ευθυγράμμιση, ενώ η δεύτερη εικόνα δείχνει τους στόχους στη νότια ευθυγράμμιση. Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της έρευνας με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης φαίνονται στην πιο κάτω εικόνα. Η κάθε μία από τις εικόνες είναι και το κάθε ένα σύστημα ηχοβολιστή που χρησιμοποιήθηκε. Δηλαδή, η πρώτη (a) είναι αποτέλεσμα του ηχοβολιστή EdgeTech, ενώ η δεύτερη του GeoAcoustics (b) και η Τρίτη του Imagenex (c). ~ 18 ~

19 Αυτές οι πληροφορίες συλλέχθηκαν σε απόσταση 10 μέτρων από τη νότια ευθύγραμμη περιοχή. Ο κάθε ηχοβολιστής είχε τη διόρθωση του χρόνου Time Varied Gain (TVG), ενώ δεν έγινε καμία άλλη διόρθωση. Τα αποτελέσματα από τις εικόνες συμπίπτουν με ό,τι η θεωρία έχει να πει. Οι πληροφορίες στον πρώτο ηχοβολιστή τελικά κατέληξαν να είναι καλύτερες απ ότι του δεύτερου και ακόμα καλύτερες από τον πρώτο. Γενικά, τα αποτελέσματα σε αυτή τη μελέτη έδειξαν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης και σε οργανικά αλλά και σε ανόργανα αντικείμενα. Εντούτοις οι μεμονωμένοι στόχοι μπορεί να είναι δύσκολο να καταγραφούν. Επιπλέον, είναι σαφές ότι οι ακουστικές σκιές δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τη φύση των χειροποίητων αντικειμένων. Για την καλύτερη έρευνα έγινε κατανοητό ότι η καλύτερη απόσταση είναι τα 10 με 15 μέτρα από το στόχο. ~ 19 ~

20 5. Ολοκληρωμένες γεωφυσικές έρευνες για τη γαλλική φρεγάτα La Surveillante (1797), Ιρλανδία: Εισαγωγικά: Τη χρονική περίοδο μεταξύ 1998 και 2000 μια σειρά από γεωφυσικές έρευνες διεξάγονταν στη περιοχή του ναυαγίου La Surveillante, μιας γαλλικής φρεγάτας, η οποία βυθίστηκε το 1797 στο Bantry Bay στο Cork της Ιρλανδίας. Το αντικείμενο της έρευνας ήταν να εντοπιστεί ακριβώς η τοποθεσία του ναυαγίου, καθώς και η έκτασή της, να χαρτογραφηθεί ο πυθμένας και το λιθολογικό περιβάλλον κάτω από αυτόν, αλλά και να παραχθούν χάρτες για περαιτέρω έρευνα των δυτών. Η ολοκληρωμένη μελέτη περιείχε έρευνα με ψηφιακό βυθόμετρο, ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, έναν Chirp τομογράφο υποδομής πυθμένα και ένα μαγνητόμετρο. Η γεωφυσική έρευνα έδειξε ότι το πλοίο ναυάγησε σε μικρόκοκκο πυθμένα, σε περιβάλλον χαμηλής ενέργειας με τη περιοχή να έχει έκταση 50x25 μέτρα. Η περιοχή υπαίστει βιολογικές και χημικές διεργασίες. Για περίπου 200 χρόνια, η γαλλική φρεγάτα La Surveillante βρισκόταν στον πυθμένα της θάλασσας της Ιρλανδίας ανεξερεύνητη, μέχρι που το σκάφος μετακινήθηκε εν συνεπεία της μετακίνησης του πυθμένα από την έκρηξη ενός πετρελαιοφόρου πλοίου, του Betelgeuse. Το πλοίο αυτό εξεράγει στον τερματικό σταθμό Whiddy Island Oil και στην έκρηξη αυτή χάθηκαν 60 ζωές και έβλαψε το περιβάλλον στο Bantry Bay. Κατά την έρευνα με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης το ναυάγιο φαινόταν σε μια απότομη περιοχή, γνωστή στους ντόπιους ψαράδες ως the Frenchman. Εμπορικοί δύτες επιθεώρησαν το ναυάγιο το 1980 και αναγνώρισαν το πλοίο σαν μια γαλλική φρεγάτα που πιθανά χάθηκε στη αποτυχημένη απόβαση Armada το Το 1990 η Bantry Armada Trust δημιούργησαν την Mary Rose Trust για να ερευνήσουν το ναυάγιο. Το 1997 έγινε έρευνα της περιοχής με κατάδυση, η οποία υποστηριζόταν από βιντεοσκόπηση. Εκεί αναγνωρίστηκε η καμπάνα του πλοίου και τελικά το ναυάγιο ταυτοποιήθηκε σαν το La Surveillante. Η καμπάνα ανασύρθηκε από την Υπηρεσία Εθνικών Μνημείων (NMS) και συντηρείτε από το κράτος. Ιστορικό υπόβαθρο: Το πλοίο La Surveillante ήταν μια φρεγάτα των 32 κανονιών, η οποία κατασκευάστηκε στο Λόριεντ το Είχε διαστάσεις 43,55 μέτρα μήκος, 11,21 μέτρα πλάτος και 5,68 μέτρα βύθισμα. Είχε 3 κατάρτια και 2 κύρια καταστρώματα, το χαμηλότερων των οποίων ήταν το κατάστρωμα των κανονιών. Από το 1980 ήταν ένα από τα 12 πλοία που μετάφερε χαλκό, για να προστατεύεται από θαλάσσιους οργανισμούς. Το 1796 η φρεγάτα συμμετείχε στην απόβαση Armada στο Bantry Bay, ενός κόλπου ο οποίος ήταν κοντά στη πόλη Cork, που ήταν σημαντική εμπορική πόλη. Κατά την διαδικασία εισχώρησης των γαλλικών πλοίων στον κόλπο, τα καιρικά φαινόμενα δεν ήταν σύμμαχός τους. Πολλές καταιγίδες ήταν η αιτία για να πάρουν την απόφαση οι Γάλλοι να οπισθοχωρήσουν και να επιστρέψουν στη Γαλλία. Το πλοίο La Surveillante υπαίστει σοβαρές ζημιές από τις καταιγίδες και έτσι οι Γάλλοι τα βύθισαν αφού δεν άξιζε να μεταφερθεί πίσω στη Γαλλία. Το πλοίο μετέφερε 600 δυνάμεις ιππικού, οι οποίες μεταφέρθηκαν στα υπόλοιπα σκάφη, καθώς, επίσης και μερικά από τα κανόνια του σώθηκαν. Έρευνα και μεθοδολογία: Ακολούθησαν, μετά τις πρώτες έρευνες ακόμη δύο, το 1999 και το Οι γεωφυσικέ έρευνες διεξάγηκαν από τους ερευνητές του Κέντρου Θαλάσσιας Αρχαιολογίας (Πανεπιστήμιο του Ulster, Coleraine) και τη Μονάδα Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής (Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας, Galway). Τα αποτελέσματα από τη γεωφυσική έρευνα θα βοηθούσαν στην εκσκαφή του ναυαγίου από τους δύτες. Η έρευνα έπρεπε να ήταν απόλυτα ακριβής χρονικά και αυτό παρεχόταν στο σκάφος RV Celtic Voyager από ένα Trimble NT-200D GPS και μιας μονάδας Litton Marine 400 LMX, η ακρίβεια και για τα δύο όργανα ήταν ±5 m. Έγιναν δύο βαθυμετρικές έρευνες (το 1998 και το 1999), όπου χρησιμοποιήθηκε ένα echo-sounder των 200 khz. Η έρευνα με το μαγνητόμετρο έγινε από το MV Wyndup, το 1999, ~ 20 ~

21 χρησιμοποιώντας ένα μαγνητόμετρο Overhauser effect GSM-19. Έγιναν πολλές διαδρομές των 600 μέτρων έρευνας σε εγκάρσιες τομές με κατεύθυνση ΒΝ και ΑΔ. Στο χρονικό διάστημα 1998 και 2000, έγιναν 3 έρευνες με ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Η αρχική έγινε με τη χρήση ενός Simrad MS-992 ηχοβολιστή σε συνδυασμό με το λογισμικό SeaSone Hunter data στο σκάφος RV Celtic Voyager. Αυτή η έρευνα χρησιμοποιήθηκε μια συχνότητα των 320 khz, με κάλυψη περιοχής 100 μέτρα ανά κανάλι. Η δεύτερη έρευνα έγινε με τη χρήση EdgeTech Model 272-TD, σε συνδυασμό του λογισμικού ηχοβολιστών EdgeTech Model 260-TH thermal, από το σκάφος MV Wyndup, τον Μάρτιο του Η αρχική συχνότητα που χρησιμοποιήθηκε ήταν τα 100 khz με κάλυψη περιοχής 150 μέτρα ανά κανάλι. Όταν ο στόχος επανεντοπίστηκε η συχνότητα ρυθμίστηκε στα 500 khz με κάλυψη περιοχής 100 μέτρα ανά κανάλι. Μια επαναληπτική έρευνα διεξήχθει τον Αύγουστο του 2000, χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό EdgeTech. Η έρευνα της περιοχής με τομογράφο υποδομής πυθμένα έγινε με το σκάφος RV Celtic Voyager, χρησιμοποιώντας έναν GeoAcoustics GeoChirp τομογράφο υποδομής πυθμένα, ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με το λογισμικό GeoAcoustics Sonar Enhancement System (SES-880). Χρησιμοποιήθηκε με συχνότητα των 2 8 khz και χρονική διάρκεια παλμού 32 ms, με μήκος παλμού 4 s -1. Αποτελέσματα: Βόρεια του ναυαγίου υπάρχει ένα υπό-θαλάσσιο κανάλι που εκτείνεται από τα ΝΔ στα ΒΑ, το οποίο περνάει ακριβώς από τη μέση της περιοχής έρευνας. Τα ναυάγιο βρίσκεται κοντά στη ρηχή περιοχή της κορυφής αυτού του καναλιού, παρέχοντας ένα καταφύγιο από την επίδραση των ρευμάτων του πυθμένα. Φαίνεται καθαρά στο κέντρο του ηχοβολιστή αφού αντανακλά έντονα, με διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ. Το πλοίο βρίσκεται σε περιβάλλον χαμηλής ενέργειας. Κάποια από τα κύρια χαρακτηριστικά δομικά του πλοίου, συμπεριλαμβανομένων και της άγκυρας, του καταρτιού της πλώρης, εννέα από τα παραμένοντα κανόνια κ.α. διακρίνονται στις εικόνες του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Ο τομογράφος υποδομής πυθμένα έδειξε ότι το πλοίο κάθισε πάνω σε σκληρή επιφάνεια, πιθανά χαλικώδες ανάχωμα σε σχέση με ψυχρή βάση. ~ 21 ~

22 6. Η μάχη του Lepanto και η αποστολή έρευνας, Ελλάδα, : Το καλοκαίρι του 1971 ξεκίνησε η έρευνα στη περιοχή όπου έγινε η μάχη του Lepanto, 400 χρόνια μετά τη μάχη, μετά από αίτημα του καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτου, διευθυντή Αρχαιοτήτων. Προκαταρτικές αποστολές έγιναν γύρω από τη περιοχή, στον κόλπο της Πάτρας, δυτικά του Μεσολογγίου και ανατολικά του νησιού Οξεία. Έδειξαν την απεραντοσύνη της περιοχής όπου έπρεπε να ελεγχτεί και τις δυσκολίες που περιλάμβανε, τελικά, η ακριβής σημείωση του πλοίου στη περιοχή του ναυαγίου. Έγιναν πέντε ταξίδια στη περιοχή, τέσσερα το 1971 (Ιούνιο, Ιούλιο, Σεπτέμβριο και Νοέμβριο) και ένα το 1973 (18 Μαΐου - 17 Ιουνίου). Η μάχη έγινε στις 7 Οκτωβρίου 1571, στον κόλπο της Πάτρας, νότια του στομίου του ποταμού Αχελώου και των νησιών Κουτσιλάρη, μεταξύ Χριστιανικού στόλου, υπό την υποταγή του Don Juan της Αυστρίας, να έρχονται από τα δυτικά και του Τουρκικού στόλου, κατευθυνόμενου από τον Αλί Πασά, ερχόμενοι από τα ανατολικά. Το ακριβές μέγεθος του κάθε στόλου είναι αβέβαιο, αλλά οι καλύτερες πηγές έχουν να πουν ότι ο Τουρκικός στρατός είχε πάνω από 300 γαλέρες και 80 με 90 βοηθητικά πλοία με πάνω από άνδρες. Ο Χριστιανικός στρατός φαίνεται να είχε 300 πλοία και πάνω από άνδρες. Όταν άρχισε η μάχη ο Τουρκικός στρατός άρχισε να σπάζει από τα δεξιά και τελικά περίπου 30 πλοία κατευθύνθηκαν στα ρηχά νερά και έτρεξαν στη ξηρά. Αργότερα, ληστεύθηκαν και κάηκαν από τους Χριστιανούς. Η βαρύτερη μάχη έγινε στο κέντρο, όπου οι Χριστιανοί έχασαν 12 γαλέρες. Ο ακριβής αριθμός των πλοίων που ναυάγησαν στη μάχη είναι αβέβαιος αλλά λέγεται ότι οι Τούρκοι έχασαν περίπου 80 πλοία, τα περισσότερα από τα οποία κάηκαν. Περίπου όλα τα πλοία που βυθίστηκαν ήταν γαλέρες κωπηλασίας, ενός σχεδίου που άλλαξε πολύ λίγο τα τελευταία 2000 χρόνια. Ήταν μακριά και στενά, συνήθως πόδια (36-48 μέτρα) σε μήκος, 1-20 πόδια (45-46 μέτρα) πλάτος, με μέσω όρο 100 με 200 τόνους. Μπορούσαν να μεταφέρουν ένα μικρό αριθμό (μεγαλύτερο από 5 στις μεγάλες γαλέρες) κανονιών στη πλώρη, και μερικά κομμάτια από εσωτερικό πυροβολικό στη πρύμνη-κάστρο. Τα περισσότερα από τα πλοία που καταστράφηκαν είτε κάηκαν, είτε καταστράφηκαν από τη σύγκρουση. Επειδή είχαν πολύ λίγη αντίσταση, δεν θα ήταν ρεαλιστικό να περιμένουμε τα πλοία αυτά να βυθίζονταν στον πυθμένα άθικτα, αν και δεν είναι αδύνατο μεγάλη ποσότητα μέρη της ξύλινης δομής να βρεθούν διατηρημένα στην άμμο. Μπορούμε να αναμένουμε διάφορα μεταλλικά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων και των εσωτερικών πυροβολικών, όπλων, οπλισμών, αλυσίδων, αγκυρών, αγκίστρια αγκυρών και πιθανά κάποιους θησαυρούς. Η καλύτερη περιοχή για να κοιταχτεί είναι στα βάθη 150 με 200 ποδών (45-60 μέτρων), όπου ο ιλυούχος πυθμένας θα βοηθούσε στο να διατηρηθούν αυτά τα υπολείμματα, που δεν σκεπάστηκαν ολοκληρωτικά από τη βαριά εναπόθεση ιλύος του ποταμού Αχελώου. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετώπισε η ερευνητική ομάδα ήταν να καθορίσει πόσο είχε αλλάξει η ακτογραμμή από το 1571 μέχρι σήμερα. Εφ όσον η μάχη έλαβε μέρος στο στόμιο του μεγαλύτερου ποταμού τη Ελλάδας, τον Αχελώο, περιβόητος για την εναπόθεση ιλύος του, ήταν λογικό να υποψιάζονταν αξιοσημείωτη αλλαγή στη γεωμορφολογία της περιοχής σε χρονική διάρκεια 400 χρόνων. Έγινε προσεκτική επιθεώρηση πολλών χαρτών που βρίσκονταν στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα, χρονολογημένοι από το 1598 μέχρι και σήμερα. Έδειξαν αξιοσημείωτες αλλαγές στο σχήμα και την έκταση της γης μέσα στα τελευταία 400 χρόνια. Πολλοί από αυτούς τους χάρτες απόδωσαν για αυτή την έρευνα. Οι ανακρίβειες από τις χαρτογραφήσεις του 16 ου και 18 ου αιώνα μπορούν εύκολα να εκτιμηθούν και οι χάρτες έπρεπε να εξεταστούν με μεγάλη επιφύλαξη. Ένας αριθμός από σημεία, παρ όλ αυτά, έπρεπε να εξεταστεί πιο προσεκτικά. Για παράδειγμα, στους περισσότερους χάρτες του 18 ου αιώνα, το νησί Οξεία είναι είτε καθαρά σημειωμένο, είτε να είναι μόνο του μαζί με σύμπλεγμα μικρών νησιών στα δυικά και ανατολικά τους. Τα νησιά που εμφανίζονται σε αυτούς τους χάρτες στα ανατολικά δεν φαίνονται σαν νησιά στους χάρτες του 20 ου αιώνα. Είναι βουνά. Αρχαίοι ναυτικοί και χαρτογράφοι αναμένονται να έχουν λάθη μεγεθών στη τοποθέτηση της ~ 22 ~

23 ακτογραμμής μιας περιοχής (ειδικά εάν ήταν άγνωστη σε αυτούς), αλλά τα νησιά θα φαίνονταν σαν νησιά στους δικούς τους χάρτες. Είναι επίσης πασιφανές ότι η θέση του ποταμού Αχελώου έχει αλλάξει πολλές φορές. Τοπογραφικές και γεωλογικές έρευνες διεξάγηκαν από την εταιρεία Edok Eter, που προσλήφθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση για να κάνει την τεράστια αναμόρφωση στη περιοχή της μελέτης και επικυρώνουν την άποψη για τον Αχελώο αλλά και το ότι η ακτογραμμή ήταν πιο βόρεια απ ότι είναι σήμερα. Περισσότερα στοιχεία που θέτουν την ακτογραμμή αρκετά μίλια πίσω φαίνονται στη παρακάτω εικόνα. Ο χάρτης αυτός δεν είναι απόλυτα ακριβής. Δείχνει μόνο ότι η ακτογραμμή του 1571 ήταν σημαντικά βορειότερα απ ότι είναι σήμερα. Μόνο περισσότερη έρευνα και προσεκτική γεωλογική μελέτη μπορούν να δώσουν πιο ακριβής χάρτη. Αυτό δεν ήταν απαραίτητα για τους σκοπούς της έρευνας αυτής. Επειδή τα στοιχεία έδιναν την ακτογραμμή 6 μίλια βορειότερα από εκεί που βρίσκεται σήμερα, ήταν ανούσιο να κοίταζαν οι ερευνητές για τις 30 περίπου Τούρκικες γαλέρες, οι οποίες λέγεται ότι αναγκάστηκαν να μεταβούν στη ξηρά από την αριστερή Χριστιανική φάλαγγα και ακολούθως να καούν. Αν και η παραλία στην οποία έκαναν απόβαση, μπορούσε να είναι σε αρκετά από τα πολλά πιθανά μέρη, αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν είναι, αυτό που είναι γνωστό ως Λουρί, μια στενή αμμώδες παραλία στα νότια του Κουτσιλαρίου. Αυτή η παραλία, η σημερινή νοτιότερη ακτή, δεν υπήρχε το Χάρτης του 1598 από τη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. ~ 23 ~

24 Έρευνα: Μια μεγάλη περιοχή με πολλούς μικρούς στόχους, οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι απομεινάρια από τη μάχη του Lepanto, είχε αναγνωριστεί στην περιοχή νοτιοανατολικά του Κουτσιλαρίου, περίπου 180 πόδια (55 μέτρα) στο νερό. Εντοπίστηκαν, ακόμη, πολλά νεώτερα ναυάγια και ενδιαφέροντες στόχοι. Τα ναυάγια αυτά μπορούσαν να είναι αρχαία ναυάγια, αφού στο sonar φαίνονταν σαν ρηχοί λόφοι. Αυτοί οι λόφοι, φυσικά θα μπορούσαν να είναι γεωλογικής προέλευσης. Δεν έγιναν καταδύσεις στη περιοχή αυτή λόγω του βάθους και της έλλειψης κατάλληλου καταδυτικού εξοπλισμού. Η έρευνα διεξήχθει πάνω στο πλοίο RV Stormie Seas, με έναν ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης EG & G και ένα EG & G 5 khz διεισδυτικό pinger με καταγραφέα (Model 254), χρησιμοποιήθηκαν ακόμη, ένα ELSEC Proton μαγνητόμετρο (τύπου 592), σαν βασικά εργαλεία της έρευνας. Ο ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης κάλυπτε μια περιοχή 500 ποδών (150 μέτρων) μόνο στη αριστερή πλευρά του πλοίου. Στους 8 κόμβους, στη μέγιστη ταχύτητα του πλοίου, καταγράφηκαν περίπου 1 τετραγωνικό μίλι σε διάστημα μίας ώρας. Παρ όλ αυτά η έρευνα έγινε στους 4 κόμβους, ως επί το πλείστο, για να γίνει καλύτερης ποιότητας καταγραφή. Η διαδρομή του πλοίου έπρεπε να είναι ελεγχόταν έτσι ώστε να μην χανόταν οτιδήποτε και για να αποφευγόταν διπλή κάλυψη μιας περιοχής. Ο δεύτερος ηχητικός εξοπλισμός, χρησιμοποιήθηκε για να διεισδύσουν μέσα στα ιζήματα. Χρησιμοποιούσε ένα ηχητικό παλμό χρονικής διάρκειας 0,5 ms με βασική συχνότητα 5 khz. Καταγράφηκαν πολλές ενδιαφέρον πληροφορίες για τη γεωλογία της περιοχής και ανακαλύφθηκαν πολλοί στόχοι κάτω από τον πυθμένα, αν και ήταν πολύ βαθιά μέσα στα ιζήματα για να ανασκαφούν εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή. Στον πίνακα στόχων δεν αναρτήθηκαν όλοι οι στόχοι που βρέθηκαν. Η καταγραφή του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης. Το 1972, την εποχή της έρευνας, η καταγραφή γινόταν σε καταγραφικό χαρτί. Βλέπουμε σημειωμένα και με στυλό πάνω στο χαρτί. Το μαγνητόμετρο, το οποίο παρείχε ο Δρ. E.T. Hall της Οξφόρδης, στην Αγγλία, χρησιμοποιήθηκε για να ανιχνευτεί σιδερένιο υλικό. Αυτή η μέτρηση ήταν σημαντική επειδή πολλοί από τους στόχους που βρέθηκαν στον ηχητικό εξοπλισμό ήταν γεωλογικής προέλευσης και κανενός ενδιαφέροντος για αυτή τη μελέτη. Αυτό παρέχει η χρήση του μαγνητόμετρου. Το μαγνητόμετρο έπρεπε να ριχτεί κοντά στον πυθμένα για να ανιχνεύονταν μικρές ποσότητες σιδήρου. Παρ όλ αυτά, εάν το μαγνητόμετρο άγγιζε τον πυθμένα, θα καταγραφόταν ένα λανθασμένο σήμα, που θα οδηγούσε τους ερευνητές σε λάθος συμπεράσματα. Ήταν αναγκαίο να εξασκηθεί πολύ μεγάλη προσοχή στο να διαβάζονταν οι καταγραφές σωστά. Ο Δρ, Don Frey, ήταν ο χειριστής τους μαγνητομέτρου στην έρευνα του 1972 και ετοίμασε έναν πίνακα σήματος 5- gamma, ο οποίος υπολογίστηκε από μία στρογγυλοποιημένη εξίσωση που τελείωσε ο Δρ. Hall. Αν μία γαλέρα περιείχε 1,5 τόνους σίδηρο, το μαγνητόμετρο έπρεπε να ήταν 25 μέτρα από αυτό για μία ελάχιστη καταγραφή των 5-gamma. Αυτό επέβαλλε το μαγνητόμετρο να ήταν κοντά στον πυθμένα για την ανίχνευση μικρών στόχων, και μια απόσταση των 3 μέτρων επιτεύχθηκε επιτρέποντας στο πλοίο ~ 24 ~

25 να κινηθεί. Πάνω από το κέντρο με τους πολλούς στόχους παράχθηκαν σημαντικές καταγραφές, τις οποίες ο Frey διερμήνευσε σαν δήλωση ύπαρξης σιδήρου στις κατάλληλες ποσότητες. Έτσι, η περιοχή αυτή με τους πολλούς στόχους έδειξε να ήταν μέρος της περιοχής της μάχης του Lepanto. Εξαιτίας του βάθους, το οποίο περιορίζει το χρόνο κατάδυσης, η κατάδυση δεν μπορούσε να προχωρήσει έως ότου σημαδεύονταν οι στόχοι με ακρίβεια. Οι δύτες δεν έπρεπε να χρησιμοποιούνταν ως μηχανήματα αφού ο χρόνος κατάδυσης ήταν τόσο περιορισμένος. Σύγχρονες αναπτύξεις έφτασαν τα βάθη κατάδυσης στα 150 με 200 πόδια (45-60 μέτρα). Αυτό ήταν το πρακτικό μέγιστο βάθος κατάδυσης με πεπιεσμένο αέρα και το όριο μεικτού αερίου καταδύσεως. Έπρεπε να γίνονταν προκαταρτικές έρευνες για να καθορίζονταν και η φύση των στόχων στη περιοχή μελέτης, έτσι ώστε να ήταν αποδοτικός ο χρόνος κατάδυσης, αφού η έρευνα ήταν χρονοβόρα και κόστιζε πολύ. Αυτό θα γινόταν με διάφορους τρόπους, όπως επαναλαμβανόμενες καταδύσεις με πεπιεσμένο αέρα, χρήση ενός μικρού ερευνητικού υποβρυχίου με υποθαλάσσια τηλεόραση σαν βοήθεια στο πλήρωμα της επιφάνειας, επαναλαμβανόμενες καταδύσεις με μεικτά αέρια. Ιδανικά θα ήταν να χρησιμοποιούσαν το υποβρύχιο και την υποθαλάσσια τηλεόραση με δύτες έτοιμους να κάνουν επαναλαμβανόμενες βουτιές σε μια περιοχή μόλις θα σημειωνόταν με ακρίβεια. Συμπερασματικά: Ο σκοπός της έρευνας Lepanto ήταν να διεξαγόταν μια έρευνα επιφάνειας για να εντοπιστεί η περιοχή της μάχης του Lepanto, χρησιμοποιώντας ηχητικό εξοπλισμό και μαγνητόμετρο. Ένας χάρτης από στόχους είχε παραχθεί που δείχνει πιθανές τοποθεσίες για ναυάγια από τη μάχη. Το επόμενο βήμα είναι η κατάδυση, έτσι ώστε να ερευνηθεί η αιτία πρόκλησης των σημάτων. ~ 25 ~

26 7. Ναυάγια της Εποχής του Σιδήρου στα βαθιά νερά ανοικτά του Ασκελόν, στο Ισραήλ: Περιληπτικά: Το 1997, δύο ναυάγια ανακαλύφθηκαν στη Θάλασσα της Μεσογείου δυτικά του Ισραήλ από το ερευνητικό υποβρύχιο NR-1 του Αμερικανικού Ναυτικού. Περαιτέρω έρευνα, το 1999, με το ROV Medea/Jason, έδειξε ότι τα δύο ναυάγια να είναι από τον 8 ο αιώνα π.χ., τα πιο πρώιμα ναυάγια που βρέθηκαν στη βαθιά θάλασσα. Και τα δύο πλοία φαίνεται να είναι Φοινικικής προέλευσης, φορτωμένα με καλό κρασί, το οποίο προοριζόταν είτε για την Αίγυπτο είτε για την Καρχηδόνα, όταν χάθηκαν από μια καταιγίδα στην απόμακρη θάλασσα. Τα πλοία βρίσκονται σε όρθια θέση πάνω στον πυθμένα σε βάθος 400 μέτρων, σε άθλια κατάσταση που διαμορφώθηκε από την σκουριά των ρευμάτων του πυθμένα. Η ανακάλυψη τους υπονοεί ότι οι αρχαίοι ναυτικοί έκαναν απευθείας δρομολόγια στους προορισμούς τους, ακόμα και αν αυτό σήμαινε να μην βλέπουν καθόλου στεριά. Εισαγωγικά: Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1997, το αμερικάνικο πυρηνικό υποβρύχιο NR-1 συμμετείχε σε ένα μεγάλο ενάλιο αρχαιολογικό πρόγραμμα στα στενά της Σικελίας, βόρεια του Skerki Bank. Ακλουθώντας το πρόγραμμα αυτό, το υποβρύχιο κινήθηκε στην ανατολική Μεσόγειο, όπου διεξήγαγε μια ερευνητική προσπάθεια για το Ισραηλινό Ναυτικό, με την ελπίδα να βρούνε το Dakar, ένα Ισραηλινό υποβρύχιο, το οποίο χάθηκε τη δεκαετία του Αν και αυτή η ερευνητική προσπάθεια δεν ήταν επιτυχής για το Dakar, το NR-1 επίτυχε στο να εντοπίσει τρία άλλα μικρότερα ναυάγια στη περιοχή ανοιχτά της Αιγύπτου και της Λωρίδας της Γάζας, 33 ναυτικά μίλια ανοιχτά και σε βάθος 400 μέτρα. Αφού η αρχική αποστολή του υποβρυχίου ήταν να εντοπίσει ένα χαμένο Ισραηλινό υποβρύχιο, μία λεπτομερής επιθεώρηση των τριών αρχαίων ναυαγίων δεν διεξήχθη. Μια προκαταρτική ανάλυση των μαυρόασπρων κασετών που λήφθηκαν καθώς το σκάφος ήταν πάνω από τις περιοχές, έδωσε ενδείξεις για δύο περιπτώσεις ναυαγίων, με συσσωρευμένου αμφορείς. Επαναλαμβανόμενη εξέταση αυτών των κασετών από αρχαιολόγους θεώρησε ότι τα δύο από τα ναυάγια μπορούσαν να είναι από την Εποχή του Σιδήρου και γι αυτό το λόγο άξιζε περαιτέρω έρευνα. Η έρευνα του 1999: Τα 1999 μια επακόλουθη έρευνα διεξήχθη στη περιοχή με την ελπίδα να επανεντοπιστούν οι δύο περιοχές ναυαγίων με αμφορείς για να καθοριστεί η ακριβής ηλικία και η προέλευση τους. Το βοηθητικό σκάφος για αυτή την έρευνα ήταν το Northern Horizon που ήταν ένα τροποποιημένο βρετανικό καΐκι. Αυτό το σκάφος ήταν εξοπλισμένο με ένα δυναμικό σύστημα προσδιορισμού θέσης. Επάνω στο σκάφος ήταν και το ROV Medea/Jason και το DSL-120 side-scan sonar, το οποίο κατασκευάστηκε από το Εργαστήριο Deep Submergence του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole και είναι ένας ηχοβολιστής των 120 khz που χρησιμοποιείται για να παράγει και sonograms από των ωκεάνιο πυθμένα αλλά και βαθυμετρικούς χάρτες. Το ROV Medea/Jason χρησιμοποιήθηκε σε πάρα πολλά ερευνητικά προγράμματα και είναι εξοπλισμένο με προοδευμένη ρομποτική και ελεγκτική τεχνολογία, ιδεατή για ενάλιες αρχαιολογικές έρευνες. Όταν το σκάφος προσέγγισε την περιοχή έρευνας, το DSL- 120 παρατάχθηκε. Διεξάγηκαν συστηματικά ερευνητικά ευθύγραμμα δρομολόγια που αποκάλυψαν τη τοποθεσία διαφόρων πιθανών ακουστικών στόχων. Αυτοί οι στόχοι είχαν το ίδιο μέγεθος και υπογραφή με τα υποψιασμένα ναυάγια αν και δεν είχαν εντοπιστεί στις καταγεγραμμένες θέσεις που έδωσε το NR- 1. Τότε το DSL- 120 ανακτήθηκε στην επιφάνεια και το Medea/Jason παρατάχθηκε για να επιθεωρήσει δύο πιθανούς στόχους. Πριν να φτάσει στον πυθμένα, το όχημα Jason εντόπισε τον πρώτο στόχο, ο οποίος αποδείχτηκε ότι ήταν ναυτικό πλοίο του 18 ου με 19 ου αιώνα, με σιδερένια άγκυρα και αλυσίδα. Το Northern Horizon και το σύστημα Medea/Jason τότε κατευθύνθηκαν στον δεύτερο στόχο, περίπου 2.4 km μακριά από τον πρώτο. Ο δεύτερος στόχος καταγράφηκε στο σύστημα σκαναρίσματος του Jason σε μια έκταση των 150 μέτρων. Η κοιλότητα εμφανίστηκε με ένα οβάλ σχήμα μήκους 18 μέτρων και πλάτους 8 ~ 26 ~

27 μέτρων με ένα σήμα υψηλής ανάκλασης μέσα στο κοίλωμα. Καθώς ο στόχος προσεγγιζόταν, ένας επιμηκυμένος σωρός από αμφορείς περίπου 2 μέτρα ψηλός άρχιζε να φαινόταν. Σε κοντινή εξερεύνηση, οι αμφορείς που σχετίζονταν με το ναυάγιο φαίνονταν να είναι από τον 8 ο αιώνα π.χ. επιβεβαιώνοντας έτσι, τις αρχικές υποψίες. Αφότου πραγματοποιήθηκε η προκαταρτική οπτική έρευνα της περιοχής, ένας ανελκυστήρας ελεύθερης πτώσης αφέθηκε από την επιφάνεια και προσγειώθηκε σε λιγότερα από 100 μέτρα από την περιοχή. Η συσκευή αυτό μεταφερόταν εν πλω και περιείχε δύο πομπούς, συχνότητας 300 khz, οι ονομαζόμενοι EXACT. Χρησιμοποιήθηκε από το ROV Jason αργότερα στη περιοχή του ναυαγίου. Για μελλοντικούς σκοπούς, η περιοχή του ναυαγίου ονομάστηκε «Tanit». Το Jason, τότε χρησιμοποιήθηκε για να τοποθετήσει τους δύο αυτούς πομπούς με ακρίβεια στα 35 μέτρα από τη περιοχή του ναυαγίου, περίπου 50 μέτρα χωριστά. Με αυτούς τους δύο πομπούς θα ήταν πιθανό να εντοπιστεί η θέση του Jason 3 φορές το δευτερόλεπτο με μια ακρίβεια των 2 εκατοστών. Με έναν τέτοιο ακριβές και γρήγορο ρυθμό αναπροσαρμογής ήταν πιθανό να τοποθετηθεί το όχημα σε έναν έλεγχο κλειστής διαδρομής 360 μοιρών και να διεξάγει μια σειρά από δρομολόγια ενός με δύο μέτρα χωριστά. Το σύστημα πλοήγησης που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της ερευνητικής προσπάθειας περιείχε τους πομπούς EXACT, ένα πακέτο αναφοράς υψομέτρου, έναν ακριβές αισθητήρα βάθους, και ένα σόναρ 1200kHz (bottom track Doppler navigation sonar) που ήταν πάνω στο Jason. Καθώς τελείωνε κάθε γραμμή έρευνας, μια σειρά από ηλεκτρονικές εικόνες συλλέγονταν, όταν ταυτόχρονα, ένα ψηφιακό σόναρ των 675 khz σκάναρε πέρα δώθε την περιοχή του ναυαγίου μετρώντας την μικρό-τοπογραφία του. Εξαιτίας του μικρού ρυθμού σκαναρίσματος του σόναρ η ταχύτητα στις διαδρομές των ευθύγραμμων δρομολογίων καθορίστηκε στα 10 cm/sec. Επίσης, συλλέχθηκε υψηλής ποιότητα έγχρωμο βίντεο και παγωμένες εικόνες στις ερευνητικές διαδρομές. Μέχρι να ολοκληρωνόταν η χαρτογράφηση ακριβείας, το όχημα παρέμεινε μετέωρο στη περιοχή και δεν προσγειώθηκε. Λήφθηκε ιδιαίτερη προσοχή στο να μην ενοχλήσουν τη περιοχή του ναυαγίου με τις προπέλες του οχήματος, καθώς αυτές αντί να κινούνταν προς τα πάνω, αντί με τις φυσαλίδες να κινούνταν προς τα κάτω. Η έρευνες έγιναν σε πολύ χαμηλές ταχύτητες πάνω από τον πυθμένα σε αρκετό ύψος, στα 1,5 με 3 μέτρα για να αποφευχθεί το όποιο χτύπημα σε αντικείμενα. Η φωτογραφική έρευνα τεκμηρίωσε τα εκτεθειμένα αντικείμενα καθώς ένας τομογράφος υποδομής πυθμένα κατέγραφε τα ιζήματα του πυθμένα σε ένα βάθος μερικών μέτρων. Μεμονωμένες εικόνες που λήφθηκαν με μια κάμερα υψηλής ανάλυσης υποβλήθηκαν σε επεξεργασία για να εξαλείψουν τις επιδράσεις από το υποθαλάσσιο περιβάλλον. Η διαδικασία της χαρτογράφησης συνεχίστηκε έως ότου ολόκληρη η περιοχή να φωτογραφιζόταν με επικάλυψη εικόνων και μια πυκνή συγκέντρωση των μετρήσεων του σόναρ. Το αποτέλεσμα ήταν μια ψηφιακή εικόνα-μωσαϊκό και ένας καλά βαθμονομημένος βαθυμετρικός χάρτης της επιφάνειας πάνω από το ναυάγιο. Η διαδικασία των ερευνών αποδείχτηκε ιδιαίτερα αποδοτική και συμπληρώθηκε σε χρονικό διάστημα λιγότερο από 12 ώρες στην κάθε περιοχή. Έτσι, η ομάδα των αρχαιολόγων είχε μια ολοκληρωμένη φωτογραφική καταγραφή της περιοχής και μια συλλογή από δεδομένα, τα οποία έδειχναν τον προσανατολισμό, το μέγεθος του καθενός εκτεθειμένου αντικειμένου. Ο ηχητικά παραγόμενος βαθυμετρικός χάρτης της ίδιας περιοχής δίνει έμφαση στη συμπληρωματική φύση της απεικόνισης από τους σένσορες. Το οπτικά παραγόμενο φωτομωσαϊκό δείχνει μια παραστατική εικόνα από το ναυάγιο. Αφού το Jason πέρασε δύο μέρες ερευνώντας, χαρτογραφώντας και ανασύροντας αντικείμενα από το ναυάγιο Tanit, κατευθύνθηκε για να εξερευνήσει τον τρίτο ακουστικό στόχο που εντοπίσθηκε από την αρχική έρευνα με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, 2 km βόρεια της περιοχής του Tanit. Ο τρίτος στόχος επίσης αποδείχθηκε να είναι ναυάγιο από την Εποχή του Σιδήρου, παρόμοιο με το Tanit, αν και λίγο πιο μεγάλο. Η περιοχή αυτή ονομάστηκε Elissa και ερευνήθηκε και αυτή με τους πομπούς EXACT. Από την έρευνα δημιουργήθηκε ένα παρόμοιο μωσαϊκό και μικροτοπογραφικός χάρτης της περιοχής. Ακολούθησε η ανάκτηση επιλεγμένων, από τους αρχαιολόγους, αντικειμένων για να καθοριστεί η ηλικία και η προέλευση του πλοίου. ~ 27 ~

28 Μετά από αυτή την προσπάθεια, έγιναν δοκιμασίες χρησιμοποιώντας το DSL-120 για να εντοπίσει επιπλέον περιοχές ναυαγίων. Πριν από αυτό, έγιναν διαδρομές με ακριβής γωνίες πάνω από το Tanit και το Elissa χρησιμοποιώντας το DSL-120. Ο σκοπός αυτής της προσπάθειας ήταν να ληφθούν ακουστικές εικόνες των δύο ναυαγίων σε διαφορετικές θέσεις γωνιών για να βοηθήσει στη καθοδήγηση του επακόλουθου ερευνητικού προγράμματος. Αφού τα ναυάγια Tanit και Elissa απλώνονται σε διεύθυνση Ανατολή-Δύση και το αρχαίο ναυτικό λιμάνι του Ashkelon με την Αίγυπτο και την Καρθαγένη στη Δύση, είναι πιθανό τα δύο ναυάγια να όρισαν καινούργιο εμπορικό δρομολόγιο, μαζί με άλλα πλοία που πιθανά θα βρεθούν. Για τον λόγο αυτό έγιναν περαιτέρω έρευνες με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης διαγώνια επί του υποψιασμένου αυτού αρχαίου εμπορικού δρόμου. Πολύ γρήγορα βρέθηκαν αρκετοί στόχοι με τα ίδια ακουστικά σήματα όπως των περιοχών των ναυαγίων Tanit και Elissa. Ακολούθως ανασύρθηκε το DSL- 120 και το Medea/Jason ανέλαβε την έρευνα. Αυτοί οι νέοι στόχοι αποδείχτηκαν να είναι μια σειρά από διαρροές υδρογονανθράκων χαρακτηρισμένοι από μια επιμηκυσμένη κοιλότητα στο κέντρο τους, από το οποίο εντοπίσθηκε ένας σκληρός ανακλαστικός λόφος από καθιζήσεις πηγών που περιείχαν ασβεστούχο διοξείδιο του άνθρακα. Αφού οι λόφοι αυτοί ήταν πάρα πολλοί και είχαν το ίδιο ακουστικό σήμα αποφασίστηκε ότι περαιτέρω ερευνητική προσπάθεια σε αυτή την περιοχή δεν θα ήταν αποδοτική. Αρχαιολογικά αποτελέσματα-γενικές πληροφορίες: Οι αρχαιολόγοι κατέγραψαν τα αντικείμενα που βρέθηκαν και στις δύο περιοχές ναυαγίων και δίνονται σε λίστα όλα. Καταγράφηκαν οι άγκυρες, οι αμφορείς καθώς και άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στα δύο πλοία. Ωκεανογραφικά αποτελέσματα: Εκτός από την αρχαιολογική πλευρά αυτής της έρευνας, κερδήθηκε πολλή ωκεανογραφική επίγνωση όσον αφορά τις ωκεανογραφικές συνθήκες που ευνοούν τη διατήρηση των ναυαγίων σε βαθιά νερά. Αντίθετα με τα Ρωμαϊκά ναυάγια που βρέθηκα στην όχθη Sherki, τα οποία ήταν τα περισσότερα θαμμένα, τα ναυάγια Tanit και Elissa βρέθηκαν να κείτονται σε κοιλότητες με τα αντικείμενα που μετέφεραν να είναι αρκετά εκτεθειμένα. Το γεγονός ότι οι αμφορείς είναι γεμισμένοι με ίζημα, ακόμη και αυτά τα δύο μέτρα από πάνω, καταδεικνύει ότι κάποτε τα εκτεθειμένα αντικείμενα είχαν θαφτεί. Αυτό είναι επιπλέον αποδεδειγμένο από το γεγονός ότι το ύψος του σωρού των αμφορέων είναι το ίδιο με του γύρω ωκεάνιου πυθμένα. Από αυτές τις παρατηρήσεις μπόρεσαν να συμπεράνουν ότι αφού η ξύλινη επικάλυψη του πλοίου είχε αφαιρεθεί από διάφορους μικροοργανισμούς που ζουν στους θαλάσσιους πυθμένες και «τρώνε» ξύλα και τα μη-βιοδιασπώμενα θαμμένα αντικείμενα, τα θαλάσσιο ρεύματα του πυθμένα δρούσαν για πολύ μεγάλη χρονική διάρκεια και έσκαβαν ένα πλοίο που κάποτε ήταν θαμμένο. Το γεγονός ότι τα πλοία εντοπίστηκαν περισσότερο από 30 ναυτικά μίλια και σε μια ευθεία γραμμή που ένωνε το Ashkelon με την Αίγυπτο και την τη μακρινή Καρθαγένη υποστηρίζει την πρόταση πως οι αρχαίοι ναυτικοί επέλεγαν τον πιο ευθύ δρόμο από αυτόν κοντά στην ακτή. ~ 28 ~

29 8. Χαρτογράφηση του θαμμένου ναυαγίου στο Yarmouth Road, χρησιμοποιώντας ένα Chirp τομογράφο υποδομής πυθμένα: Εισαγωγικά: Το ναυάγιο στο Yarmouth Road είναι ένα από τα 59 σχεδιασμένα ναυάγια στα Βρετανικά νερά και βρίσκεται στα λιγότερα από 200 μέτρα από την ακτή του Yarmouth, σε θαλάσσιο βάθος από 4 με 8 μέτρα κάτω από το Chart Datum, εξαρτώμενο από την παλιρροιακή κατάσταση. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1984 κατά τη διάρκεια μιας συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας για τον εντοπισμό της πηγής της Ρωμαϊκής αγγειοπλαστικής, τα οποία βρίσκονταν τακτικά στις τράτες των ψαράδων. Η αρχική εξερεύνηση του ναυαγίου έδειξε ότι ήταν ένα μεγάλο Μεσογειακό πλοίο του 16 ου αιώνα, το οποίο το έκανε μοναδικό στα Βρετανικά νερά. Σαν αποτέλεσμα, σχεδιάστηκε σαν προστατευόμενη περιοχή ναυαγίου το 1984 και επανασχεδιάστηκε το Μετά από τον σχεδιασμό του διεξάχθηκαν πολλές έρευνες με μια μεγάλη εκσκαφή το 1988, η οποία συγκεντρώθηκε στο κομμάτι της πρύμνης του σκαριού. Αυτές οι έρευνες συμπληρώθηκαν από έρευνες με μαγνητόμετρο, ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης και τομογράφο υποδομής πυθμένα. Η αθροιστική αρχαιολογική ερμηνεία της περιοχής δημοσιεύτηκε σε ένα άρθρο από τους Watson και Gale (1990), οι οποίοι περίγραψαν τη προέλευση του πλοίου καθώς και άλλα χαρακτηριστικά. Αυτή η δουλειά προτείνει πως το ναυάγιο, που είναι θαμμένο αρκετά, είναι ένα εμπορικό πλοίο των τελών του 16 ου αιώνα με αρχές του 17 ου αιώνα, πιθανά Ισπανικό και πιθανότατα το Santa Lucia, το οποίο χάθηκε το Τα απομεινάρια αποτελούν 4 μεγάλα, καλά διατηρημένα τεμάχια που κείτονται σε μια περιοχή σε έναν αδιατάρακτο πηλούχο πυθμένα και υποδηλώνουν ότι το πλοίο ήταν περίπου 32 μέτρα σε μήκος. Μετά την εκσκαφή, το 1988, η περιοχή του ναυαγίου καλύφτηκε με σάκους άμμου και δεν έγινε καμία περαιτέρω καταδυτική έρευνα. Παρ όλ αυτά, το 1989 η Μονάδα Καταδυτικής Αρχαιολογίας (ADU) και πιο πρόσφατα το Hampshire και Wight Trust της ενάλιας Αρχαιολογίας (HWTMA) παρακολουθούν και ελέγχουν μεθοδικά την περιοχή του ναυαγίου. Η τελευταία καταδυτική έρευνα το 2004 από το HWTMA έδειξε ότι η σάκοι άμμοι που καλύπτουν την περιοχή υπάρχουν ακόμη στη θέση τους και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός της ξύλινης δομής είναι φανερός πάνω από τον πυθμένα. Η υδροδυναμική του Δυτικού Solent χαρακτηρίζεται από πολύ δυνατά ρεύματα που κινούνται σε Α-Δ κατεύθυνση. Οι εικόνες από τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης δείχνουν πως τα ιζήματα του πυθμένα εμφανίζονται στα ανατολικά και στα βορειο-δυτικά αλλά απουσιάζουν από την ίδια την περιοχή του ναυαγίου. Αυτό μπορεί να υποδηλώνει πως η περιοχή του ναυαγίου, που είναι αρκετά κοντά στην ακτογραμμή, είναι ένα λιγότερα δυναμικό περιβάλλον από άλλες περιοχές μακρύτερα της ακτής. ~ 29 ~

30 Εντούτοις, μεγάλα σημάδια γύρω από το ναυάγιο στη βόρεια πλευρά δείχνουν δυνατή παλιρροιακή δραστηριότητα σε μια διεύθυνση ανατολική και προς τη δύση. Κάποια δεδομένα από καταγραφές κοντά στη περιοχή δείχνουν, όμως, μια ένδειξη μόνο 0.32 μέτρα μέγιστο ύψος κύματος μεταξύ του 2003 και του Μεθοδολογία: Το ναυάγιο αυτό μελετήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον στις 6 και 7 Μαρτίου του Το σύστημα του τομογράφου υποδομής πυθμένα και ό,τι περιλάμβανε αυτό, μεταφέρονταν με το σκάφος Xplorer. Για την έρευνα αυτή χρησιμοποιήθηκαν 2 διαφορετικές σαρώσεις του Chirp: μια 1,5-13 khz και μια khz. Και οι δύο οι σαρώσεις χτυπούσαν με ένα ρυθμό των 8 παλμών ανά δευτερόλεπτο. Όλες οι πληροφορίες συλλέγονταν με τη χρήση του λογισμικού PROMAX κατά τη διάρκεια της έρευνας γίνονταν όλες οι απαιτούμενες διορθώσεις, όπως οι χρονικές αλλά και οι διορθώσεις από τα θαλάσσια ρεύματα της περιοχής. Αποτελέσματα: Μια τυπική διπλών διαστάσεων σεισμική κατανομή λήφθηκε και από τις δύο σαρώσεις, δείχνοντας πως ο πυθμένας συγκρινόμενος με αποθέσεις του Τριτογενούς, βυθίζεται προς τα ανατολικά, κάτω από ένα λεπτά πτυχωμένο πυθμένα. Στην περιοχή του ναυαγίου εντοπίστηκαν 2 ευδιάκριτα θαμμένοι στόχοι σε ένα μέγιστο άνοιγμα 2 ms κάτω από τον πυθμένα. Οι χάρτες που δημιουργήθηκαν από τις καταγραφές των οργάνων παρεμβαλλόμενα πλάτη των επιλεγόμενων ανακλαστήρων, δείχνοντας ένα παρόμοιο αποτέλεσμα και για τις δύο παλιρροιακές περιοχές, υποδηλώνοντας ότι είναι αποτελεσματικό να χρησιμοποιείται καταγραφή πλάτους από τους ανακλαστήρες που βρίσκονται κάτω από τη πολλαπλή περιοχή. Και οι δύο χάρτες που δημιουργήθηκαν έδειχναν δύο ζώνες που χαρακτηρίζονταν από πολύ χαμηλά πλάτη, και εντοπίστηκαν μέσα στην περιοχή ~ 30 ~

31 του ναυαγίου. Η δυτική και πιο αξιοπρόσεκτη ζώνη αντιστοιχεί με το κομμάτι της πρύμνης από το σκαρί, καθώς η ανατολική ζώνη που είναι φτωχά σκιαγραφημένη είναι για την αριστερή πλευρά του πλοίου από το κομμάτι της πλώρης. Αυτά τα αποτελέσματα και το γεγονός ότι στις καταγραφές φαίνεται μια περιοχή με κενή ζώνη, επιβεβαιώνουν την υπόθεση πως αυτή η ακουστικά κενή ζώνη συσχετίζεται με τις θαμμένες ξύλινες δομές του πλοίου. Παρ όλ αυτά αυτοί οι χάρτες μπορούν να δώσουν στους αρχαιολόγους μια ιδέα για το που μπορούν να βρουν θαμμένα κομμάτια από το σκελετό του πλοίου. Η περιοχή που είναι πολύ υποσχόμενη για να βρεθούν τέτοια κομμάτια είναι στο κομμάτι της πλώρης στα δυτικά. Συμπερασματικά: Οι γεωφυσικές μέθοδοι είναι γρήγορες, πολυέξοδες και δεν ενοχλούν. Σε αυτή την έρευνα αποδείχθηκε πως μπορεί να επιτευχθεί κοντινή μελέτη στο ναυάγιο και μπορούν να συλλεχθούν ακόμα και από μονού καναλιού όργανο πολλές σεισμικές πληροφορίες για να δώσουν στους αρχαιολόγους χρήσιμες πληροφορίες για μελλοντικές εκσκαφές. Από τους διάφορους χάρτες που κατασκευάστηκαν δόθηκε ότι η οριζόντια κατανομή των συντριμμιών του ναυαγίου ήταν τουλάχιστον 40 επί 16 μέτρα. Αν και το ακριβές πλάτος και μήκος του ναυαγίου δεν δόθηκε, σωστά υπολογίστηκε πως το πλοίου ήταν του 16 ου αιώνα. Ακόμη, από τους χάρτες αυτούς φάνηκε ότι το πλοίο κόπηκε σε 2 κομμάτια, την πρύμνη και την πλώρη, όπου εκεί είναι πιθανό να υπήρξε ένα πλευρικό εκτόπισμα της δεξιάς πλευράς του σκάφους και πως κανένα κομμάτι από το μέσο του πλοίου έχει επιβιώσει. Τελικά, αυτή η έρευνα έδωσε νέες πληροφορίες σχετικά με το ναυάγιο στο Yarmouth Road αλλά και την κατανομή των συντριμμιών του ναυαγίου στην περιοχή. Αν και η περιοχή αποδείχθηκε αρκετά περίπλοκη, ήταν δυνατό να χαρτογραφηθούν θαμμένα υπολείμματα από το πλοίο και να αναγνωριστούν ζώνες υψηλού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Για να δούμε τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας εάν καθοδήγησαν σωστά και με ακρίβεια τους αρχαιολόγους θα πρέπει να αναμένουμε τα αποτελέσματα από τις εκσκαφές των αρχαιολόγων στη περιοχή. ~ 31 ~

32 9. Θαλάσσια γεωφυσική έρευνα στα παράκτια της Βόρειας Ιρλανδίας: Εισαγωγικά: Η Βόρεια Ιρλανδία είναι γνωστή για την ανθρώπινη ιστορία της που μετρά 9000 χρόνια με σημαντική επιρροή στις θαλάσσιες έρευνες. Το 1997 το Πανεπιστήμια του Ulster σε συνεργασία με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Κληρονομιάς διοργάνωσαν ένα ερευνητικό πρόγραμμα για τη χαρτογράφηση του πυθμένα σε μια προσπάθεια να καταγράψουν την οριοθέτηση στον πυθμένα και θαμμένες αρχαιολογικές πηγές χρησιμοποιώντας ένα πακέτο από γεωφυσικό εξοπλισμό που περιλάμβανε ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης, έναν τομογράφο υποδομής πυθμένα Chirp και ένα μαγνητόμετρο Proton. Το γεωφυσικό πρόγραμμα κατέγραψε με επιτυχία 80 ναυάγια του 19 ου και 20 ου αιών και 20 στόχους με περαιτέρω αρχαιολογική προοπτική. Η βόρεια Ιρλανδική ακτή βρίσκεται στον Βόρειο Ατλαντικό και διαχωρίζεται, από την Βρετανία, από την Ιρλανδική θάλασσα. Από το 1992, όπου η κυβέρνηση αποδέχτηκε να προστατεύει τα ναυάγια, οι αρχαιολόγοι στην Βόρεια Ιρλανδία φαίνονταν να αγνοούσαν τη σημαντικότητα της ενάλιας αρχαιολογίας. Από εκείνη την ημέρα, έγιναν διαβήματα για να καταγραφεί και να προστατευτεί η υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά. Τα αρχικά αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά. Αυτή η ανασκόπηση εξέτασε την πρόοδο της ενάλιας αρχαιολογίας στη Βόρεια Ιρλανδία από τον σχεδιασμό του Girona μέσω της ανάπτυξης του Θαλάσσιου Αρχαιολογικού Προγράμματος (ΜΑΡ) από την Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Κληρονομιάς (ΕΗS) το Αυτό το πρόγραμμα, ήταν βασισμένο στις Ιρλανδικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Quenn στο Μπέλφαστ, μηχανογραφώντας όλες τις γνωστές υποθαλάσσιες περιοχές στα παράκτια της Βόρειας Ιρλανδίας. Η γραφειακή έρευνα ήταν το πρώτο βήμα για τον υπολογισμό της ποσότητας των πιθανών πόρων και για να χρονολογηθούν περιλαμβανόμενες λεπτομέρειες για πάνω από 3000 ναυάγια. Το EHS εξουσιοδότησε αυτό τη γραφειακή έρευνα για να βοηθήσει την υλοποίηση της Προστασίας της Δράσης Ναυαγίων (1973) και της Κίνησης Ιστορικών Μνημείων και Αρχαιολογιών (1995). Αν και παρείχαν ανεκτίμητες πληροφορίες, ένας μεγάλος περιορισμός, που αναγνωρίστηκε εκείνη τη περίοδο, ήταν η έλλειψη σημαντικών πληροφοριών από έγγραφα που να αναφέρονται στη περίοδο πριν το 18 ο αιών σε ναυάγια στην Ιρλανδία. Για το λόγο αυτό η EHS σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Ulster ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα για τη χαρτογράφηση του πυθμένα σε μια προσπάθεια να καταγράψουν θαμμένες αρχαιολογικές πηγές. Η ακτή της Βόρειας Ιρλανδίας μετριέται ακριβώς σε 1000 km από το Lough Foyle και του Carlingford Lough. Η γεωλογία και η γεωμορφολογία της παράκτιας ζώνης ποικίλλει αλλά χωρίζεται σε τρείς επιμέρους τύπους. Η βόρεια και η βορειανατολική ακτή χαρακτηρίζονται από βραχώδης ακρωτήρια και απότομες πλαγιές με τοπικές αμμώδης και χαλικώδης παραλίες. Η ακτή στα ανατολικά έχει χαμηλό ανάγλυφο με αμμώδης και χαλικώδης παραλίες που κυριαρχούν στις απότομες ~ 32 ~

33 πλαγιές. Ο τρίτος τύπος ακτής περιέχει λιμνοθάλασσες, όπως η Belfast Lough και η Larne Lough, που χαρακτηρίζονται από λεπτόκοκκη άμμο και ιλύ. Τα θαλάσσια βάθη στην περιοχή ποικίλλουν με ένα μέγιστο 200 μέτρα ανοικτά της βόρειας ακτής του νησιού Rathlin, μέχρι και 3 εσωτερικά των λιμνοθαλασσών. Η άμμος και τα χαλίκια κυριαρχούν στο υπόστρωμα κοντά στην ακτή, με τα χαλίκια να είναι πολύ διαδεδομένα στο Βόρειο Κανάλι, όπου τα δυνατά θαλάσσια ρεύματα δεν επιτρέπουν την απόθεση πιο λεπτόκοκκων υλικών. Η χερσαία μεγάλης κλίμακας χαρτογράφηση της Ιρλανδίας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1830 και πολλές εμφανής αρχαιολογικές περιοχές στη στεριά εντοπίσθηκαν και χαρτογραφήθηκαν από τις αρχές του 19 ου αιώνα. Το πρόγραμμα για την ενάλια γεωφυσική έρευνα στα παράκτια της Βόρειας Ιρλανδίας είναι ανάλογο αυτής της διαδικασίας και αντιπροσωπεύει μια γνήσια προσπάθεια για καταγραφή ενάλιων αρχαιολογικών περιοχών μέσα στα γεωμορφολογικό τους περιβάλλον. Σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα 2 φάσεων, η πρώτη φάση ( ) που συγκεντρώθηκε στη αναγνωριστική χαρτογράφηση των λιμνοθαλασσών, καθώς η δεύτερη φάση ( ) θα εστιάσει σε ξεχωριστές περιοχές όπως τα φυσικά λιμάνια και πηγές κινδύνου στη ναυσιπλοΐα στην ακτή υψηλής δραστηριότητας στην ακτή της Βόρειας Ιρλανδίας - οι περιοχές επιλέγονται μέσω ανάλυσης της καταγραφής των ναυαγίων και του υπάρχοντος ναυτικού τοπίου. Τα βασικά αντικείμενα αυτού του ερευνητικού προγράμματος ήταν: Ο εντοπισμός της ακριβής θέσης (χρησιμοποιώντας διαφορικό σύστημα εντοπισμού θέσης-dgps) και της σχετικής κατάστασης των ναυαγίων. Αυτή η πληροφορία θα έδινε πολύτιμες προσθέσεις και στο Sites και Monuments Records αλλά και στα δεδομένα των ναυαγίων που εξετάζονται από το Πανεπιστήμιου του Ulster. Η παρουσίαση πληροφοριών σε κάθε αρχαιολογική που περιλαμβάνουν τον τύπο των περιοχών, τις πληροφορίες των θέσεων, τα βάθη των νερών, τις διαστάσεις των περιοχών, τη κατάσταση του πυθμένα και των υπό-επιφανειών, τη δυναμική των ιζημάτων και τη σταθερότητα των ρευμάτων. Τον εντοπισμό δεικτών πρόβλεψης ναυαγίων για την ακτογραμμή της Βόρειας Ιρλανδίας βασισμένη στην δομική ανάπτυξη της περιοχής και τη σταθερότητα της. Ερευνητικό Πρόγραμμα: Οι θαλάσσιες γεωφυσικές τεχνικές που εφαρμόζονται συνήθως στην ενάλια αρχαιολογία είναι ο τομογράφος υποδομής πυθμένα, ο ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης και το θαλάσσιο μαγνητόμετρο. Η τεχνολογία πίσω από τα όργανα, αρχικά κατασκευάστηκε για στρατιωτικούς και εμπορικούς σκοπούς, αλλά υιοθετήθηκε και για τις ενάλιες έρευνες από τους αρχαιολόγους. Η θαλάσσια γεωφυσική έρευνα για τα παράκτια νερά της Βόρειας Ιρλανδίας εμπερικλείει τις τρείς προαναφερθείσες μεθόδους με το σκοπό να παραχθεί μια περιεκτική και λεπτομερής αρχαιολογική και γεωμορφολογική αναφορά σε στόχους στην περιοχή. Η φύση και το αποτέλεσμα για το πρόγραμμα υποχρεώνουν μια πολύ πειθαρχημένη προσέγγιση. Για να σχεδιαστεί κάθε έρευνα εξετάζονται σχετικές πληροφορίες από δεδομένα και λαμβάνεται υπόψη και η γνωστή γεωμορφολογία της περιοχής. Σε συνδυασμό με τις αποδοτικές ανάγκες, αποφασίστηκε ότι η τεχνολογία θα εφαρμοζόταν σε κάθε δεδομένη περιοχή. Η εξέλιξη της τοπογραφίας και της τοποθεσίας είναι σε αρχική θεώρηση, και η αρχαιολογία των παράκτιων νερών καθορίζεται υπό ένα γεωμορφολογικό περιβάλλον. Για διευκόλυνση η απαιτούμενη πειθαρχημένη προσέγγιση, η θαλάσσια γεωφυσική έρευνα, εργοδότησε ερευνητές από ποικίλα υπόβαθρα, περιλαμβανομένων και της υποθαλάσσιας αρχαιολογίας, της παράκτιας γεωμορφολογίας και της θαλάσσιας γεωφυσικής. Η γεωφυσική έρευνα του Πανεπιστήμιου του Ulster περιείχε ένα EdgeTech Model SB-216S X-star (Chirp) τομογράφο υποδομής πυθμένα, ένα EdgeTech Model 272-TD ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης και ένα J. W. Fisher Proton 3 θαλάσσιο μαγνητόμετρο. Αυτός ο θαλάσσιος γεωφυσικός εξοπλισμός χειρίζεται σε συνδυασμό με ένα Litton Marine LMX 400 σειράς διαφορικό δορυφορικό σύστημα καταγραφής θέσης (dgps) για να παρέχει την ακριβή ώρα στην κάθε τοποθεσία. Το σύστημα του ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης επιτρέπει τη καταγραφή σε συχνότητες 100 khz και 500 khz, καθώς ο τομογράφος υποδομής πυθμένα δίνει την επιλογή καταγραφής με παλμούς συχνότητας 2 10 khz, 2-12 khz και 2 15 khz. Η επιλογή για τις συχνότητες και στα δύο όργανα εξαρτάται από τον πυθμένα, την λιθολογία των στρωμάτων κάτω από τον πυθμένα και εάν ο ~ 33 ~

34 στόχος είναι ναυάγιο ή μια παλαιό-τοπογραφία. Η έρευνα έγινε με το σκάφος να έχει ταχύτητα 4 κόμβων και καλύφθηκε μια περιοχή των 1000 km στην βόρεια και βορειο-ανατολική ακτή. Η πλειοψηφία της έρευνας έγινε σε παράκτια νερά, με τα βάθη να κυμαίνονται από 3 μέχρι 30 μέτρα. Οι έρευνες αρχικά σχεδιάστηκαν σε μία αναγνωριστική κλίμακα με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης να λειτουργεί στα 100 khz (επιτρέποντας κάλυψη περιοχών μέτρα το κάθε κανάλι) και ένα διάστημα γραμμών του τομογράφου στα μέτρα. Όταν ένα ναυάγιο φαινόταν στις καταγραφές η περιοχή επανεξεταζόταν με τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης να λειτουργεί στα 500 khz, συνεπώς έδινε υψηλότερη ανάλυση. Η παραπάνω εικόνα δείχνει μια μη αναγνωρίσιμη περιοχή ναυαγίου κατά τη διάρκεια μιας ηχητικής έρευνας στην λίμνη του Μπέλφαστ τον Μάιο του Η ερμηνεία των γεωφυσικών δεδομένων υποδηλώνει ότι πρόκειται για απομεινάρια σιδερένιου πλοίου, με διαστάσεις 5 μέτρα επί 2,5 μέτρα και βρίσκεται 6 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας σε έναν αμμώδες πυθμένα. Διακλαδωμένες ρυτιδώσεις μήκους κύματος 1,7 μέτρα που δημιουργήθηκαν στον πυθμένα υποδηλώνουν ότι η περιοχή είναι υπό την επίδραση κυματικής δράσης. Επιπλέον, το μήκος της ακουστικής σκιάς στον τομογράφο υποδηλώνει ότι το ναυάγιο στέκεται ακριβώς 1,3 μέτρα αγέρωχο πάνω από τον πυθμένα. Αυτού του τύπου οι πληροφορίες εκμεταλλεύτηκαν για επιβληθεί σταθερότητα στην περιοχή και για να αναπτυχθούν διαδοχικές διαχειριστικές στρατηγικές για την περιοχή. Συζήτηση και περαιτέρω εκτιμήσεις: Το γεωφυσικό ερευνητικό πρόγραμμα υπέδειξε με επιτυχία ακριβώς 80 ναυάγια του 19 ου και του 20 ου αιώνα. Παρ όλ αυτά η υψηλής ενέργειας βραχώδης ακτή σε συνδυασμό με άσχημες κλιματικές συνθήκες μείωσε την πιθανότητα συντήρησης, ειδικά για ξύλινα ναυάγια. Αρχικά ευρήματα στο γεωφυσικό ερευνητικό πρόγραμμα έδειξαν ότι τα σύγχρονα ναυάγια είναι πολύ πιο εύκολα στην εύρεση τους σαν εικόνες. Σημαντικές άμορφες ανωμαλίες επίσης αναγνωρίστηκαν στον πυθμένα και μπορεί να αναπαριστούν απόδειξη για μη καταγραμμένα ναυάγια. Για να εξεταστεί αυτή η υπόθεση, θα πραγματοποιούταν ένα πρόγραμμα με καταδύσεις που θα άρχιζε το καλοκαίρι του 2000 από το Κέντρο Ναυτικής Αρχαιολογίας. ~ 34 ~

35 Η καταγραφή του ναυαγίου Oregon στην λίμνη Μπέλφαστ του 1945, που φαίνεται στην πιο πάνω εικόνα, βρίσκεται σήμερα υπό εξερεύνηση από έναν φοιτητή ερευνητή του Πανεπιστημίου του Ulster. Η καταγραφή απεικονίζει το ναυάγιο να κείτεται ανάμεσα σε φρεάτια σε γραουβάκες του Σιλούριου στο Σημείο Wilson στην νότια ακτή της λίμνη Μπέλφαστ. Οι πρόσφατες έρευνες εστίασαν στην εδαφική επαλήθευση αυτών των δεδομένων της περιοχής σαν ένα έλεγχο για άλλες περιοχές ναυαγίων που καταγράφηκαν στο γεωφυσικό ερευνητικό πρόγραμμα. Μία αντιθετική τομογραφία από την λίμνη Μπέλφαστ απεικονίζει μια περιοχή ναυαγίου σε ακριβώς 5 μέτρα κάτω από το νερό στα νησιά Copeland. Η τεμαχισμένη δομή του ναυαγίου στο ακρωτήριο του νησιού είναι εκτεθειμένη και στις άσχημες καιρικές συνθήκες αλλά και στη δράση των κυμάτων και η πιθανότητα για μακρόχρονη διατήρηση του ναυαγίου σε αυτή τη περιοχή είναι πολύ μικρή. Η περιοχή βρίσκεται υπό εξερεύνηση από δύτες, οι οποίοι υπέδειξαν πως το ναυάγιο είναι το πλοίο Enterprize που χάθηκε το Το μέλλον του ερευνητικού προγράμματος ( ) θα υιοθετούσε πιο επικεντρωμένη προσέγγιση, ειδικότερα σε μικρότερες περιοχές υψηλής αρχαιολογικής προοπτικής, όπως το Skerries (2000), ένα φυσικό λιμάνι στη βόρεια ακτή και το Maidens (2001), σε κινδύνους ναυσιπλοΐας στην ανατολική ακτή. Η ακριβής θέση και η σχετική κατάσταση των ναυαγίων θα πρόσθετε πολύτιμες πληροφορίες και για το Sites και Monuments Records αλλά και στην βάση δεδομένων των ναυαγίων που βρισκόταν κάτω από μελέτη στο Πανεπιστήμιο. Επιπλέον, οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν για τις διαδικασίες δημιουργίας των περιοχών και η σταθερότητα των τοποθεσιών, θα βοηθήσει στην πρόβλεψη δεικτών για ναυάγια στην Βόρεια Ιρλανδία. ~ 35 ~

36 10. Η Ελληνο-Νορβηγική ενάλια αρχαιολογική έρευνα: Εισαγωγικά: Από το 1999 μέχρι το 2003 το ερευνητικό πρόγραμμα μελέτησε τον πυθμένα σε επιλεγμένες περιοχές στην Ελλάδα για τον εντοπισμό ναυτικών πολιτιστικών υπολειμμάτων σε βάθη κάτω από 50 μέτρα που δεν εξερευνήθηκαν από δύτες. Το πρόγραμμα έδειξε πως γίνεται να εφαρμοστούν συστηματικές έρευνες σε μεγάλες περιοχές σε βαθύτερα νερά χρησιμοποιώντας άμεσα διαθέσιμο εξοπλισμό από διαθέσιμα μικρά σκάφη χαμηλού κόστους με καλά αποτελέσματα. Μεγάλες περιοχές μελετήθηκαν από δύτες στις Ελληνικές ακτογραμμές και οι Ελληνικές αρχές έχουν καταγραμμένα περίπου 1000 ναυάγια σε ρηχά νερά. Παρ όλ αυτά, πολύ λίγα είναι γνωστά για περιοχές βαθύτερων νερών όπου η τυπική κατάδυση είναι ακατόρθωτη. Η Ελληνο-Νορβηγική Έρευνα Ενάλιας Αρχαιολογίας σε βαθιά νερά είναι ένα από κοινού πρόγραμμα του Ελληνικού Έφορου των ενάλιων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ), του Νορβηγικού Πανεπιστημίου της Επιστήμης και Τεχνολογίας (NTNU) και του Νορβηγικού Ινστιτούτου της Αθήνας (ΝΙΑ). Ο κύριος στόχος του προγράμματος ήταν να αναπτυχθεί και να δοκιμαστεί σε μια περιοχή μια σειρά από πρακτικές και λειτουργικές σε κόστος μέθοδοι που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα περισσότερα αρχαιολογικά ινστιτούτα για να εντοπίζονται περιοχές σε μεγαλύτερα βάθη. Από το 1999 μέχρι το 2003 το ερευνητικό πρόγραμμα δούλεψε στον πυθμένα σε επιλεγμένες περιοχές στην Ελλάδα για να εντοπιστούν ναυτικά πολιτιστικά συντρίμμια σε βάθη πέραν των 50 μέτρων που δεν έχουν ακόμη εξερευνηθεί από δύτες. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας απαρτίζουν μια νέα πηγή για ερευνητική δραστηριότητα και ένα αποτελεσματικό εργαλείο για το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού σε μια προσπάθεια του να προστατέψει την υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά στις επιλεγμένες περιοχές. Μέθοδοι Έρευνας: Η Ελληνο-Νορβηγική βαθέων νερών αρχαιολογική έρευνα αποτελούσε την πρώτη συστηματική χρήση της υποβρύχιας ερευνητικής τεχνολογίας σε Ελληνικά ύδατα. Ένας από τους κύριους στόχους του προγράμματος ήταν να κρατηθεί το κόστος στο ελάχιστο. Οι περισσότερες αρχές και τα αρχαιολογικά ινστιτούτα απόφευγαν να χαρτογραφήσουν τη δική τους πολιτιστική κληρονομιά λόγω του υψηλού κόστους. Η τεχνολογία για βαθιά νερά συχνά θεωρείται από τους αρχαιολόγους να είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά περίπλοκο και ακριβό υψηλής τεχνολογίας εργαλείο, και είναι πολύ σπάνια η υλοποίηση του σε αρχαιολογικές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα όμως σχεδιάστηκε για να δείξει πως είναι πιθανό να εφαρμοστούν συστηματικές έρευνες μεγάλων περιοχών χρησιμοποιώντας προϋπάρχον εξοπλισμό από μικρά σκάφη με μικρό πλήρωμα σε σχετικά χαμηλό κόστος με πολύ καλά αποτελέσματα. Με το να εντοπιστούν και να καταχωρηθούν υποθαλάσσια αρχαιολογικά υπολείμματα σε βαθύτερα νερά, οι Ελληνικές αρχές χτίζουν μια βάση δεδομένων με περιοχές βαθέων υδάτων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για διαχείριση ηχητικής υποθαλάσσιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτά μπορούν ευτυχώς να εφαρμοστούν με παρόμοιες δραστηριότητες σε άλλες χώρες. Καθ όλη την έρευνα, το πρόγραμμα χρησιμοποιήθηκε ένας ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης SeaScan PC high-resolution από την εταιρεία Marine Sonics Ltd χρησιμοποιώντας μια συχνότητα των 150, 300 και 600 khz. Αυτό ρίχθηκε πίσω από ένα σκάφος και χρησιμοποίησε ακουστικά σήματα για να σχεδιαστεί ο πυθμένας, και τα αντικείμενα πάνω σε αυτόν. ~ 36 ~

37 Οι δύο χαμηλότερες συχνότητες χρησιμοποιήθηκαν για έρευνα κάλυψης μεγάλης περιοχής, και ρυθμίστηκε σε μια ακτίνα των 100 μέτρων σε κάθε κανάλι του ηχοβολιστή και με μία ταχύτητα του σκάφους στους 2,5 κόμβους, στα 10 μέτρα πάνω από τον πυθμένα. Η υψηλότερη συχνότητα, των 600 khz, χρησιμοποιήθηκε για λεπτομερή απεικόνιση των περιοχών με ναυάγια που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας κάλυψης των μεγάλων περιοχών, και ρυθμίστηκε σε μια ακτίνα των 50 μέτρων σε κάθε κανάλι του ηχοβολιστή και η ταχύτητα του σκάφους ήταν 1,5 κόμβοι και ήταν 5 μέτρα πάνω από τον πυθμένα. Η έρευνα μεγάλων περιοχών κάλυψε περίπου 200 km από ευθύγραμμες διαδρομές έρευνας. Ο ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης SeaScan PC χειριζόταν από δύο άτομα του προγράμματος για ένα σύνολο 6 εβδομάδων σε διάρκεια τριών περιόδων όπου έλαβε μέρος η έρευνα των περιοχών. Οι πληροφορίες λαμβάνονταν σε έναν φορητό υπολογιστή που ήταν ενωμένος με ένα διαφορικό GPS. Όλοι οι στόχοι αναγνωρίστηκαν σε ακριβής στόχους και καταγράφονταν σε ένα απλό πρόγραμμα βάσης δεδομένων για να διαχειριστούν οι εκατοντάδες ανωμαλίες που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια των ερευνών. Τα απογεύματα, οι καταγραφές εξετάζονταν από τους χειριστές των οργάνων και κοίταζαν τις πληροφορίες για να βρούνε τους πιο υποσχόμενους στόχους για περαιτέρω εξερεύνηση στο τέλος της έρευνας των μεγάλων περιοχών. Για την οπτική παρατήρηση των επιλεγμένων στόχων το πρόγραμμα χρησιμοποίησε δύο συστήματα ROV, ένα Sub-Fighter 4500 ROV από την Sperre AS και ένα a Falcon ROV από την SeaEye Marine. Αυτά τα ROV είναι ικανά να λειτουργήσουν σε βάθη πολλών εκατοντάδων και ήταν εξοπλισμένα με σόναρς και με μια ποικιλία από κάμερες για να επανεντοπιστούν οι στόχοι στον πυθμένα. Η έρευνα στις Βόρειες Σποράδες: Μια λεπτομερής μελέτη της γεωλογίας, ιστορίας και της υπάρχουσας αρχαιολογικής έρευνας θεωρήθηκε απαραίτητα αφετηρία για την αναγνώριση των πιο ελπιδοφόρων περιοχών για την έρευνα. Αυτή η έρευνα διεξάχθηκε το Τα νησιά των Βόρειων Σποράδων (Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος, Κυρά-Παναγιά, Γιούρα, Ψαθούρα, και κάποια γειτονικά νησάκια) από ένα τόξο που ξεκινά από τη χερσόνησο Πήλιο και εισέρχεται το Βόρειο Αιγαίο σε μια ΒΒΑ διεύθυνση. Από το βόρειο μέρος αυτού του τόξου, ο πυθμένας ~ 37 ~

Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς

Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς Habitat: κυρίαρχη μορφή, γύρω από την οποία αναπτύσσεται ένας οικότοπος Χλωρίδα (π.χ. φυτό-φύκος) Πανίδα (π.χ. ύφαλος διθύρων) Γεωλογική μορφή (π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER. Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη

ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER. Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη Οι υδρίτες (εικ. 1) είναι χημικές ενώσεις που ανήκουν στους κλειθρίτες, δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

Θαλαμηγός Καλυψώ - Αγιος Νικόλαος Αναβύσσου

Θαλαμηγός Καλυψώ - Αγιος Νικόλαος Αναβύσσου Θαλαμηγός Καλυψώ - Αγιος Νικόλαος Αναβύσσου Κείμενο: Παναγιώτης Τασιαδάμης Φωτό: Παναγιώτης Τασιαδάμης-Κώστας Λαδάς Το ξύλινο ναυάγιο της θαλαμηγούς "Καλυψώ", στον Άγιο Νικόλαο Αναβύσσου, είναι ένας πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Το καράβι της Κερύνειας

Το καράβι της Κερύνειας Το καράβι της Κερύνειας Το αρχαίο Καράβι της Κερύνειας Το 300π.Χ. το αρχαίο εμπορικό πλοίο ξεκινούσε από τη Σάμο απ όπου φόρτωσε κρασί. Αφού πέρασε από τα νησιά Κω και Ρόδο και πήρε αμφορείς ταξίδευε προς

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογικές- γεωµορφολογικές έρευνες για την. αγωγών"

Γεωλογικές- γεωµορφολογικές έρευνες για την. αγωγών Γεωλογικές- γεωµορφολογικές έρευνες για την ασφαλή πόντιση υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών" ρ. Γρηγόρης Π. Ρουσάκης ΤΟΜΕΑΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΓΕΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΛΚΕΘΕ Σκοπός των ερευνών

Διαβάστε περισσότερα

Á» Ä Æ ¹ º Ã Æ ¹ Ã ¹ Ã Ë Á ¹ Ã ª 2 0 0 9

Á» Ä Æ ¹ º Ã Æ ¹ à ¹ Ã Ë Á ¹ à ª 2 0 0 9 Á» Ä Æ ¹ º Ã Æ ¹ à ¹ Ã Ë Á ¹ à ª 2 0 0 9 44 Æ ËÌê ªËÁ ª»Ãª Ë ÃÆÄü Á ºÃ¹Á ¼ Ã˪ ¹ ÄË» Æê Á Äê ª. Á ª ª Θ Υ Γ Α Τ Ρ Ι Κ Ο Ι Δ Ρ Υ Μ Α Ν. Υ Ο Ρ Κ Η Σ Αρχαία ελληνικά ναυάγια στα βάθη της Μεσογείου ΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΟΙΑ. Ειρήνη Πετράκη Δασκάλα Σύμβουλος ΣΧ.Τ.

ΠΛΟΙΑ. Ειρήνη Πετράκη Δασκάλα Σύμβουλος ΣΧ.Τ. ΠΛΟΙΑ Ειρήνη Πετράκη Δασκάλα Σύμβουλος ΣΧ.Τ. ΠΛΟΙΑ Το πλοίο (αρχαία ελληνική: η ναυς) είναι μια ειδική κατασκευή (ναυπήγημα), σχεδιασμένη για να κινείται με ασφάλεια στο νερό, για μεταφορά προσώπων ή πραγμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1: ΒΑΘΥΜΕΤΡΙΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1: ΒΑΘΥΜΕΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1: ΒΑΘΥΜΕΤΡΙΑ ΑΓΡΙΝΙΟ, 2016 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1: ΒΑΘΥΜΕΤΡΙΑ Είμαστε όλοι ενήμεροι

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΥΧΟΣ Γ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

ΤΕΥΧΟΣ Γ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ με αριθμό ΔΕΕΔ-18 Σύμβαση: ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ: «ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΓΕΩΦΥΣΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ» ΤΕΥΧΟΣ Γ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΈΝΩΝ ΤΕΧΝΏΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Μάθημα: Τεχνολογία Υλικών. Όνομα: Νικόλαος Καρναμπατίδης ΑΕΜ:438

ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΈΝΩΝ ΤΕΧΝΏΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Μάθημα: Τεχνολογία Υλικών. Όνομα: Νικόλαος Καρναμπατίδης ΑΕΜ:438 ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΈΝΩΝ ΤΕΧΝΏΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μάθημα: Τεχνολογία Υλικών Όνομα: Νικόλαος Καρναμπατίδης ΑΕΜ:438 Εξάμηνο: 8 ο (εικ.1) Νίκη της ΣαμοθράκηςParis, Musée du Louvre Φθορά:

Διαβάστε περισσότερα

Βυθομετρικός χάρτης του Ατλαντικού Ωκεανού, όπως σχεδιάστηκε μετά το πέρας του ωκεανογραφικού πλόα του Challenger και με βάση τα στοιχεία που

Βυθομετρικός χάρτης του Ατλαντικού Ωκεανού, όπως σχεδιάστηκε μετά το πέρας του ωκεανογραφικού πλόα του Challenger και με βάση τα στοιχεία που ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑ ΤΟΠΙΑ - ΕΝΑ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΕΙΟΥ ΠΥΘΜΕΝΑ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΒΑΘΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Βυθομετρικός χάρτης του Ατλαντικού Ωκεανού, όπως σχεδιάστηκε μετά το πέρας

Διαβάστε περισσότερα

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και να καταγράψει τη διαμετακόμιση της Αφροδίτης κατά μήκος

Διαβάστε περισσότερα

Θαλάσσια Γεωαρχαιολογική Έρευνα για την Ανάδειξη της Βυθισµένης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς

Θαλάσσια Γεωαρχαιολογική Έρευνα για την Ανάδειξη της Βυθισµένης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς Θαλάσσια Γεωαρχαιολογική Έρευνα για την Ανάδειξη της Βυθισµένης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς ρ ηµήτρης Σακελλαρίου Γεωλόγος, ιευθυντής Ερευνών Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών Ναυάγιο

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ

Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας - 2017 Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Υδρογραφίας Το 2005, η Γενική

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

CIGESMED για Δύτες, Πολίτες-Επιστήμονες για το πρόγραμμα παρακολούθησης των κοραλλιγενών οικοτόπων. Ήρθε η ώρα για κατάδυση, τι πρέπει να κάνω;

CIGESMED για Δύτες, Πολίτες-Επιστήμονες για το πρόγραμμα παρακολούθησης των κοραλλιγενών οικοτόπων. Ήρθε η ώρα για κατάδυση, τι πρέπει να κάνω; http://cs.cigesmed.eu www.cigesmed.eu CIGESMED για Δύτες, Πολίτες-Επιστήμονες για το πρόγραμμα παρακολούθησης των κοραλλιγενών οικοτόπων Ήρθε η ώρα για κατάδυση, τι πρέπει να κάνω; Μπορείτε να σημειώσετε

Διαβάστε περισσότερα

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ (Γραφεία Πώλησης Εκδόσεων) Ταχυδρομική Διεύθυνση: ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ, ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ, Διεύθυνση Ασφάλειας Ναυσιπλοΐας ΤΓΝ 1040, ΑΘΗΝΑ Τηλ: (+30) 210 655 1772 (+30)

Διαβάστε περισσότερα

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων Ενότητα 6 : Γεωφυσικές διασκοπήσεις Τοκμακίδης Κωνσταντίνος Τμήμα Αγρονόμων & Τοπογράφων

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Ομάδα Υποβρυχίων δραστηριοτήτων

Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Ομάδα Υποβρυχίων δραστηριοτήτων Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Ομάδα Υποβρυχίων δραστηριοτήτων Ομάδα Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων Οργανόγραμμα Οργανόγραμμα Τμήμα Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων Ομάδα Βαθυσκάφους Ομάδα Ρομποτικών Υποβρυχίων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ. Ροζ δορυφόροι

ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ. Ροζ δορυφόροι ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ Ροζ δορυφόροι Ερωτήσεις 1) Ειρηνικές χρήσεις δορυφόρων 2)Στρατιωτικές χρήσεις δορυφόρων; 3)Πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα 4)Πως θα είναι στο μέλλον; Ειρηνικές χρήσεις δορυφόρων Έχουν

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2.1 Ωκεανοί και Θάλασσες. Σύµφωνα µε τη ιεθνή Υδρογραφική Υπηρεσία (International Hydrographic Bureau, 1953) ως το 1999 θεωρούντο µόνο τρεις ωκεανοί: Ο Ατλαντικός, ο Ειρηνικός

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Απόστολος Ντάνης. Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής

Δρ. Απόστολος Ντάνης. Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής Δρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής *Βασικές μορφές προσανατολισμού *Προσανατολισμός με τα ορατά σημεία προορισμού στη φύση *Προσανατολισμός με τον ήλιο *Προσανατολισμός από τη σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2ο Γυμνάσιο Μεταμόρφωσης Τίτλος της έρευνας Ποιο υλικό είναι καλύτερο για την κατασκευή ενός καραβιού, ώστε αυτό να ταξιδεύει πιο γρήγορα στο νερό Μαθητές: Νίκος Χιωτέλλης -

Διαβάστε περισσότερα

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης;

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Μέρος της οχύρωσης Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται στην περιοχή της La Bastida (Totana, Murcia στην Ισπανία) έχουν αποκαλύψει ένα επιβλητικό οχυρωματικό

Διαβάστε περισσότερα

Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το

Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το ΔΙΑΔΡΟΜΗ 5 ΝΗΣΟΣ ΔΟΚΟΣ Προβλήτα στο ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΚΑΣΤΡΟ Κορυφή ΔΟΚΟΥ Μήκος διαδρομής Χρόνος χωρίς στάσεις Ομορφιά διαδρομής 5,8 χλμ. 2 ώρ. 05 3 * Το νησάκι της Δοκού απέχει 7 ναυτικά μίλια από το λιμάνι της

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΧΑΡΤΕΣ Α1.4 Ποιον χάρτη να διαλέξω;. 3 Α1.3 Η χρήση των χαρτών στην καθημερινή

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμια Ολυμπιάδα Ρομποτικής Κανονική κατηγορία Λυκείου ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΞΥΠΝΟ ΔΙΚΤΥΟ. Έκδοση: 11ης Δεκεμβρίου

Παγκόσμια Ολυμπιάδα Ρομποτικής Κανονική κατηγορία Λυκείου ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΞΥΠΝΟ ΔΙΚΤΥΟ. Έκδοση: 11ης Δεκεμβρίου Παγκόσμια Ολυμπιάδα Ρομποτικής 2019 Κανονική κατηγορία Λυκείου ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΞΥΠΝΟ ΔΙΚΤΥΟ Έκδοση: 11ης Δεκεμβρίου Προσαρμογή στα Ελληνικά: Κλαδογένης Δημήτριος & Δανελλάκης Δημήτριος WRO International

Διαβάστε περισσότερα

Επειδή ο μεσημβρινός τέμνει ξανά τον παράλληλο σε αντιδιαμετρικό του σημείο θα θεωρούμε μεσημβρινό το ημικύκλιο και όχι ολόκληρο τον κύκλο.

Επειδή ο μεσημβρινός τέμνει ξανά τον παράλληλο σε αντιδιαμετρικό του σημείο θα θεωρούμε μεσημβρινό το ημικύκλιο και όχι ολόκληρο τον κύκλο. ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ Η ιστιοπλοΐα ανοιχτής θαλάσσης δεν διαφέρει στα βασικά από την ιστιοπλοΐα τριγώνου η οποία γίνεται με μικρά σκάφη καi σε προκαθορισμένο στίβο. Όταν όμως αφήνουμε την ακτή και ανοιγόμαστε στο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ονοματεπώνυμο: Βάσκο Ντά Γκάμα Χρονολογία γέννησης:3 Σεπτεμβρίου 1449 Χρονολογία θανάτου:3 Ιανουαρίου 1524 Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ανακαλύψεις: Ανακάλυψε

Διαβάστε περισσότερα

Συμβολή στην Χαρτογράφηση Θαλάσσιων Οικοτόπων των Όρμων Κορθίου και Χώρας Άνδρου (Νοτιοανατολική Άνδρος, Κυκλάδες)

Συμβολή στην Χαρτογράφηση Θαλάσσιων Οικοτόπων των Όρμων Κορθίου και Χώρας Άνδρου (Νοτιοανατολική Άνδρος, Κυκλάδες) Συμβολή στην Χαρτογράφηση Θαλάσσιων Οικοτόπων των Όρμων Κορθίου και Χώρας Άνδρου (Νοτιοανατολική Άνδρος, Κυκλάδες) 1 1. Εισαγωγή Οι θαλάσσιοι τύποι οικοτόπων αποτελούν τμήμα του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δομή Μαθήματος

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δομή Μαθήματος ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δομή Μαθήματος 1. Εισαγωγή στην Επιχειρησιακή Ωκεανογραφία (Ε.Ω.) Έννοιες Ε.Ω., Εξέλιξη Ε.Ω, Οικονομικά μεγέθη, Εφαρμογές Ε.Ω Παραδείγματα 2. Η τεχνολογική συνιστώσα της Ε.Ω.

Διαβάστε περισσότερα

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ (Γραφεία Πώλησης Εκδόσεων) Ταχυδρομική Διεύθυνση: ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ, ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ, Διεύθυνση Ασφάλειας Ναυσιπλοΐας ΤΓΝ 1040, ΑΘΗΝΑ Τηλ: (+30) 210 655 1772 (+30)

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη για την αξιοποίηση υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησί της Νάξου

Μελέτη για την αξιοποίηση υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησί της Νάξου Μελέτη για την αξιοποίηση υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησί της Νάξου Σουσούνης Μάριος Χαρίλαος Υποψήφιος Διδάκτορας Ινστιτούτο Ενεργειακών Συστημάτων Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου M.Sousounis@ed.ac.uk

Διαβάστε περισσότερα

Κομοτηνη Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος. Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy

Κομοτηνη Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος. Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy Κομοτηνη 2018 Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy Στο ταξίδι σου µπορείς να συµβουλεύεσαι την κάτοψη της έκθεσης. Οι αριθµοί αντιστοιχούν σε κάθε µία από τις προθήκες.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΩΤΟΙ ΓΕΡΑΝΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ - ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΠΛΩΤΟΙ ΓΕΡΑΝΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ - ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΛΩΤΟΙ ΓΕΡΑΝΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ - ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Οι πλωτοί γερανοί είναι ικανοί να πραγµατοποιήσουν ειδικές εργασίες ανέγερσης και εκφόρτωσης.

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργιάδου Μαριλένα Καμασιά Άννα Καμπουράκης Γιώργος Χαραλάμπους Σωκράτης

Γεωργιάδου Μαριλένα Καμασιά Άννα Καμπουράκης Γιώργος Χαραλάμπους Σωκράτης Συγγραφείς : Γεωργιάδου Μαριλένα Καμασιά Άννα Καμπουράκης Γιώργος Χαραλάμπους Σωκράτης Τι είναι το Τσουνάμί; tsu και nami κύμα του λιμανιού σειρά από ωκεάνια κυμάτα κατά τα οποία μετατοπίζονται μεγάλες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Μορφολογία Εδάφους/ Πυθµένα Στάθµη Επιφάνειας της Θάλασσας Περιβαλλοντικές Συνθήκες Άνεµος Κύµατα Ρεύµατα Εδαφοτεχνικά χαρακτηριστικά Σεισµολογικά χαρακτηριστικά Χρήση του έργου Λειτουργικές

Διαβάστε περισσότερα

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ Τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του νερού Μέρος 2 ο : Φυσική ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Θερμοκρασία 2. Πυκνότητα 3. Διάδοση του φωτός στο νερό 4. Διάδοση του ήχου στο νερό Μια από τις πιο σημαντικές

Διαβάστε περισσότερα

Ε λ Νίνιο (El Niño) ονοµάζεται το θερµό βόρειο θαλάσσιο ρεύµα που εµφανίζεται στις ακτές του Περού και του Ισηµερινού, αντικαθιστώντας το ψυχρό νότιο ρεύµα Humboldt. Με κλιµατικούς όρους αποτελει µέρος

Διαβάστε περισσότερα

Προσανατολισμός. Γιώργος Τσεβεκίδης. Υπεύθυνοι Καθηγητές: Σμυρλή Ιωάννα. Πιτένη Αναστασία. Καραγιάννης Στέργιος

Προσανατολισμός. Γιώργος Τσεβεκίδης. Υπεύθυνοι Καθηγητές: Σμυρλή Ιωάννα. Πιτένη Αναστασία. Καραγιάννης Στέργιος Προσανατολισμός Γιώργος Τσεβεκίδης Υπεύθυνοι Καθηγητές: Σμυρλή Ιωάννα Πιτένη Αναστασία Καραγιάννης Στέργιος ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Προσανατολισμός είναι η διαδικασία με την οποία καθορίζουμε τη θέση του Βορρά

Διαβάστε περισσότερα

Μεταφορά - μεταφορικά μέσα

Μεταφορά - μεταφορικά μέσα Μεταφορά - μεταφορικά μέσα Μεταφορά είναι η μετακόμιση πραγμάτων ή προσώπων. Η ανάπτυξη των μεταφορών αποτέλεσε θεμελιώδη παράγοντα για την ανάπτυξη του πολιτισμού και διευκόλυνε αφάνταστα το εμπόριο και

Διαβάστε περισσότερα

1. Ο εξολοθρευτής του Da Vinci.

1. Ο εξολοθρευτής του Da Vinci. Είναι γνωστό ότι ο Leonardo Da Vinci, υπήρξε ένας εφευρέτης, με ποικίλα επιτεύγματα σε διάφορους τομείς της τεχνολογίας. Μια από τις σημαντικότερες συμβολές του, ήταν αυτή στον τομέα των πολεμικών μηχανών.

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογή Ολοκληρωμένου Προγράμματος Παρακολούθησης Θαλασσίων Υδάτων στο πλαίσιο υλοποίησης της Ευρωπαϊκής οδηγίας για τη θαλάσσια στρατηγική

Εφαρμογή Ολοκληρωμένου Προγράμματος Παρακολούθησης Θαλασσίων Υδάτων στο πλαίσιο υλοποίησης της Ευρωπαϊκής οδηγίας για τη θαλάσσια στρατηγική Εφαρμογή Ολοκληρωμένου Προγράμματος Παρακολούθησης Θαλασσίων Υδάτων στο πλαίσιο υλοποίησης της Ευρωπαϊκής οδηγίας για τη θαλάσσια στρατηγική 2008/56/EK 1 Οδηγία πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική (2008/56/ΕΚ)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ «Mare Nostrum», δηλαδή «δική μας θάλασσα», αποκαλούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ

Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ Η Γαλλία είναι μία μεγάλη χώρα της δυτικής Ευρώπης. Ο πληθυσμός της ανέρχεται στα 66,6 εκατομμύρια και το νόμισμα της είναι το ευρό.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΒΥΘΟΜΕΤΡΑ/ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ ΨΑΡΙΩΝ FISHFINDER 90/140

Ο ΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΒΥΘΟΜΕΤΡΑ/ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ ΨΑΡΙΩΝ FISHFINDER 90/140 Ο ΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΒΥΘΟΜΕΤΡΑ/ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ ΨΑΡΙΩΝ FISHFINDER 90/140 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΤΕ ΤΟ ΒΥΘΟΜΕΤΡΟ Αισθητήριο Τα «µάτια» και τα «αυτιά» του βυθοµέτρου σας. Το αισθητήριο εκπέµπει ηχητικά κύµατα

Διαβάστε περισσότερα

χρονικό Η ενάλια αρχαιολογία στην Κύπρο ιανέµεται µε τον «ΠΟΛΙΤΗ» της Κυριακής 18 εκεµβρίου 2011 Τεύχος 194 ISSN 1986-048X

χρονικό Η ενάλια αρχαιολογία στην Κύπρο ιανέµεται µε τον «ΠΟΛΙΤΗ» της Κυριακής 18 εκεµβρίου 2011 Τεύχος 194 ISSN 1986-048X χρονικό ιανέµεται µε τον «ΠΟΛΙΤΗ» της Κυριακής 18 εκεµβρίου 2011 Τεύχος 194 ISSN 1986-048X Η ενάλια αρχαιολογία στην Κύπρο Της ρος Στέλλας εµέστιχα, Επίκουρης Καθηγήτρια Ενάλιας Αρχαιολογίας Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Υ ΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Υ ΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Υ ΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ Αντώνης Βαφείδης Εργαστήριο Εφαρµοσµένης Γεωφυσικής Τµήµα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης Χανιά. Μέλος της Εθνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΚΤΩΝ ΚΟΛΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ

ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΚΤΩΝ ΚΟΛΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Τομέας Θαλάσσιας Γεωλογίας και Γεωφυσικής ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΚΤΩΝ ΚΟΛΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ Εφαρμογή μαθηματικού μοντέλου MIKE21 Coupled Model

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδία 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΙΚΑΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Α ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ. Ονοματεπώνυμο: Μαρία Βλαχοδιονυσοπούλου.

Σχεδία 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΙΚΑΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Α ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ. Ονοματεπώνυμο: Μαρία Βλαχοδιονυσοπούλου. 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΙΚΑΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 ΤΑΞΗ Α ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΡΓΟ Σχεδία Ονοματεπώνυμο: Μαρία Βλαχοδιονυσοπούλου Τμήμα: Α1 Καθηγητης: Σιάφης Β. Νικαία, Μάιος 2018. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ-ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

21ο Μάθημα ΥΔΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ

21ο Μάθημα ΥΔΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ 21ο Μάθημα ΥΔΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ Μια πίεση που ασκεί το υγρό στον πυθμένα και στα τοιχώματα του δοχείου Σε προηγούμενο μάθημα (13ο) γνωρίσαμε την έννοια της πίεσης που ασκούν τα στερεά σώματα. Τώρα είναι η

Διαβάστε περισσότερα

Ανακαλύψεις (15 ος 16 ος αι.) «Ήρθαμε αναζητώντας Χριστιανούς και μπαχαρικά»

Ανακαλύψεις (15 ος 16 ος αι.) «Ήρθαμε αναζητώντας Χριστιανούς και μπαχαρικά» Ανακαλύψεις (15 ος 16 ος αι.) «Ήρθαμε αναζητώντας Χριστιανούς και μπαχαρικά» Τα αίτια και κίνητρα των ανακαλύψεων Η αναζήτηση νέων εμπορικών δρόμων προς την Ανατολή Επιθυμία για τα αγαθά της Ανατολής (μεταξωτά

Διαβάστε περισσότερα

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α

Α Γ Γ Ε Λ Ι Ε Σ Γ Ι Α ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ (Γραφεία Πώλησης Εκδόσεων) Ταχυδρομική Διεύθυνση: ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ, ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ, Διεύθυνση Ασφάλειας Ναυσιπλοΐας ΤΓΝ 1040, ΑΘΗΝΑ Τηλ: (+30) 210 6551772 (+30) 210

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΥΧΟΣ Γ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

ΤΕΥΧΟΣ Γ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ με αριθμό ΔΕΕΔ-17 Σύμβαση: ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ: «ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΓΕΩΦΥΣΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΥΛΟΥΣ: ΠΑΡΟΥ ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ-ΠΟΡΟΥ». ΤΕΥΧΟΣ Γ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Η Σύρος είναι νησί των Κυκλάδων. Πρωτεύουσά της είναι η Ερμούπολη, η οποία είναι πρωτεύουσα της Περιφέριας Νότιου Αιγαίου αλλά και του πρώην Νομού Κυκλάδων. Η Σύρος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα

Διαβάστε περισσότερα

11o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΤΑΞΗ

11o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΤΑΞΗ 11o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΤΑΞΗ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Το αεροπλάνο αποτελείται βασικά από 3 μέρη που διαφέρουν στη μορφή και στον προορισμό τους. Αυτά είναι: το κύριο σώμα του αεροπλάνου που λέγεται

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικό Καταδύσεις Αναψυχής

Ενημερωτικό Καταδύσεις Αναψυχής Ενημερωτικό Καταδύσεις Αναψυχής Οι καταδύσεις αποτελούν αναμφισβήτητα, μια από τις ωραιότερες και πλέον ενδιαφέρουσες ψυχαγωγικές δραστηριότητες η οποία προσφέρει ταυτόχρονα άθληση, γνώσεις, υγεία, πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών 44 Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών Διδακτικοί στόχοι Σκοπός του κεφαλαίου είναι οι μαθητές να κατανοήσουν τα βήματα που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη μιας εφαρμογής.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΖΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ

ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΖΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΗΣ ΖΕΥΞΗΣ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ Κωνσταντίνος Μέμος Καθηγητής Θαλάσσιας Υδραυλικής και Λιμενικών Έργων ΕΜΠ Ευχαριστίες Ι. Ψαράς, Πολ. Μηχ. ΕΜΠ, ΜΔΕ ΕΜΠ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 1. Το ηφαίστειο Mount Merapi Η Ινδονησία κατέχει την αδιαμφισβήτητα ηγετική θέση στον κόσμο σε ενεργά ηφαίστεια και σεισμούς. Το Mount Merapi βρίσκεται στο κέντρο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη

ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη Το πέρασμα ενός δίδυμου αστεροειδούς από τη γειτονιά της Γης αποκάλυψε το μυστικό του: δεν ήταν παρά ένα σύννεφο σκόνης... Η διαπίστωση είναι κάθε άλλο παρά καθησυχαστική:

Διαβάστε περισσότερα

Επίσκεψη - καταδυτική εκδρομή στην λίμνη Δόξα

Επίσκεψη - καταδυτική εκδρομή στην λίμνη Δόξα Επίσκεψη - καταδυτική εκδρομή στην λίμνη Δόξα 20.02.2011 Το τμήμα εκδρομών και εξορμήσεων της Mη Κυβερνητικής Οργάνωσης "Υδροναύτες" & το Τμήμα Τεχνικής Κατάδυσης διοργάνωσαν επίσκεψη καταδυτική εκδρομή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ 4 ΠΑΙΚΤΕΣ: 1. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ 4 ΠΑΙΚΤΕΣ: 1. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Προετοιμασία νησιών για 2 παίκτες: Προετοιμασία νησιών για 3 παίκτες: Η περιοχή των νησιών αποτελείται από 9 πλακίδια νησιών (επιλεγμένα τυχαία) και 4 κομμάτια πλαισίου. Η περιοχή των νησιών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. 2. Τίτλος της Έρευνας. 4. Εισαγωγή στο θέμα (Ιστορική αναδρομή)

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. 2. Τίτλος της Έρευνας. 4. Εισαγωγή στο θέμα (Ιστορική αναδρομή) ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1. Κριτήρια Επιλογής Θέματος Είναι ενδιαφέρον Μας αφορούν άμεσα οι συνέπειες της κατασκευής της γέφυρας Ως αξιοθέατο του τόπου μας πρέπει να γνωρίζουμε για αυτήν 2. Τίτλος της Έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ

ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Αρχές και έννοιες της Ωκεανογραφίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις φυσικές διεργασίες των ωκεάνιων συστημάτων. Φυσικές ιδιότητες και οι φυσικές παράμετροι του θαλασσινού νερού, και χωροχρονικές

Διαβάστε περισσότερα

«Πειραιάς το λιμάνι των τριήρων»

«Πειραιάς το λιμάνι των τριήρων» 25 Μαΐου 2015 «Πειραιάς το λιμάνι των τριήρων» Πολιτισμός / Εκθέσεις / Πολιτισμός Στους εορτασμούς της «Ευρωπαϊκής Ημέρας Θάλασσας 2015»,συμμετέχει το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, με την πραγματοποίηση περιοδικής

Διαβάστε περισσότερα

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Εισαγωγή Αποδημητικά πουλιά είναι τα πουλιά που κάθε χρόνο μεταναστεύουν, από το Νότο προς το Βορρά την άνοιξη και

Διαβάστε περισσότερα

Αγκυροβολία: τρόποι, μέθοδοι, συμβουλές.

Αγκυροβολία: τρόποι, μέθοδοι, συμβουλές. Αγκυροβολία: τρόποι, μέθοδοι, συμβουλές. ----Η αγκυροβολία σε κάποιο ερημικό κολπίσκο μέσα στην ομορφιά της φύσης είναι ένα από τα πράγματα που κάνουν την ναυσιπλοία τόσο ξεχωριστή. Παρόλα αυτά τόσο η

Διαβάστε περισσότερα

Σύστημα Αυτόματης Ταυτοποίησης. AIS Automatic Identification System

Σύστημα Αυτόματης Ταυτοποίησης. AIS Automatic Identification System Σύστημα Αυτόματης Ταυτοποίησης AIS Automatic Identification System Ορισμός Απαίτηση από τον ΙΜΟ (international Maritime Organization) από το 2004 (για πλοία με χωρητικότητας μεγαλύτερη από 300 gt) Παρέχει

Διαβάστε περισσότερα

εγχειρίδιο κανόνων & σεναρίων Πριν ξεκινήσετε το πρώτο σας παιχνίδι, πρέπει να αφαιρέσετε τα κομμάτια από τα χαρτονένια πλαίσια.

εγχειρίδιο κανόνων & σεναρίων Πριν ξεκινήσετε το πρώτο σας παιχνίδι, πρέπει να αφαιρέσετε τα κομμάτια από τα χαρτονένια πλαίσια. Τα άγνωστα νησιά του Κατάν απλώνονται μπροστά σας. Μερικά μακριά στον ορίζοντα, κάποια άλλα χαμένα στην πυκνή ομίχλη. Άλλα σχεδιασμένα στους χάρτες, κι άλλα γνωστά μόνο από μύθους και ιστορίες. Κάποια

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2010

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2010 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2010 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ IΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Μάθημα: ΔΑΚΤΥΛΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Στο πλαίσιο των Αξόνων Προτεραιότητας:

Στο πλαίσιο των Αξόνων Προτεραιότητας: «ΘΑΛΗΣ: Ενίσχυση της Διεπιστημονικής ή και Διιδρυματικής έρευνας και καινοτομίας με δυνατότητα προσέλκυσης ερευνητών υψηλού επιπέδου από το εξωτερικό μέσω της διενέργειας βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

Ταξινόμηση πολυφασματικών εικόνων

Ταξινόμηση πολυφασματικών εικόνων Ταξινόμηση πολυφασματικών εικόνων Παραλληλεπίπεδη ταξινόμηση του Καΐρου και άγονη γη. Για να ερμηνεύσετε τα χαρακτηριστικά μιας δορυφορικής εικόνας, πολύ χρήσιμη θα σας φανεί μια οπτική ταξινόμηση. Η ταξινομημένη

Διαβάστε περισσότερα

Βύρων Μωραΐτης, Φυσικός MSc.

Βύρων Μωραΐτης, Φυσικός MSc. Μελέτη της επίδρασης των δυναμικών θαλάσσιων συνθηκών στους παράκτιους οικότοπους. Εφαρμογή στην Αφάντου Ρόδου. ~ Study on the impact of dynamic sea conditions on coastal marine habitats. Application in

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 2. 2.1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά το Γεωλογικό-Σεισμοτεκτονικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Π.Σ. Βόλου - Ν.Ιωνίας. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης του

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη για την Ένταση και τη Διεύθυνση των Ανέμων στη Θαλάσσια Περιοχή της Μεσογείου.

Μελέτη για την Ένταση και τη Διεύθυνση των Ανέμων στη Θαλάσσια Περιοχή της Μεσογείου. Μελέτη για την Ένταση και τη Διεύθυνση των Ανέμων στη Θαλάσσια Περιοχή της Μεσογείου. Στο πλαίσιο του προγράμματος INTERRREG IIIb/WERMED (Weatherrouting dans la Méditerranée Occidentale) το Εθνικό Αστεροσκοπείο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΕ1. Περιεχόμενα. Η φυσική. Υπόθεση και φυσικό μέγεθος

ΦΕ1. Περιεχόμενα. Η φυσική. Υπόθεση και φυσικό μέγεθος Περιεχόμενα ΦΕ1 ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥΣ ΤΟ ΜΗΚΟΣ 2015-16 6 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΑΣ Τα φυσικά μεγέθη Η Μέτρηση των φυσικών μεγεθών Μια μονάδα μέτρησης για όλους Το φυσικό μέγεθος Μήκος Όργανα μέτρησης

Διαβάστε περισσότερα

«Ναυτίλος 2005»: Αναγκαιότητα και προοπτικές. Δρ. Ε. Παπαθανασίου Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

«Ναυτίλος 2005»: Αναγκαιότητα και προοπτικές. Δρ. Ε. Παπαθανασίου Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών «Ναυτίλος 2005»: Αναγκαιότητα και προοπτικές Δρ. Ε. Παπαθανασίου Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών περιληψη Το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ συμβάλλει στην προσπάθεια ανάπτυξης της Θαλάσσιας Ερευνας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ 2 ΩΣ 4 ΠΑΙΚΤΕΣ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ 2 ΩΣ 4 ΠΑΙΚΤΕΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ & ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΣ ΓΙΑ 2 ΩΣ 4 ΠΑΙΚΤΕΣ Credits 2012 Σχεδιαστές: Παραγωγή: Εικονογράφηση: Jose Pascual Εκτύπωση: Priority Soluciones Graficas - Eduardo

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΑΠΜ για την εκπόνηση ΤΕΥΧΟΣ 9 ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΑΠΜ για την εκπόνηση ΤΕΥΧΟΣ 9 ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΑΠΜ-41621 για την εκπόνηση ΠΡΟΜΕΛΕΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΒΥΘΟΜΕΤΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ & ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΚΑΛΩΔΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 150 kv ΤΗΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗΣ ΝΟΤΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 2018

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 2018 1 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 2018 Στην παρούσα έκθεση δελτίο περιγράφονται τα σημαντικά καιρικά και κλιματικά φαινόμενα στην Ελλάδα κατά το 2018. Παρουσιάζονται με γραφικά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο πραγματικός κόσμος είναι ένας αναλογικός κόσμος. Όλα τα μεγέθη παίρνουν τιμές με άπειρη ακρίβεια. Π.χ. το ηλεκτρικό σήμα τάσης όπου κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ Ο κινηματογράφος ή αλλιώς σινεμά αποτελεί σήμερα την αποκαλούμενη και έβδομη τέχνη, δίπλα στη γλυπτική, τη ζωγραφική, το χορό, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Αρχικά

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. 5 Συστήματα συντεταγμένων

Κεφάλαιο 5. 5 Συστήματα συντεταγμένων Κεφάλαιο 5 5 Συστήματα συντεταγμένων Στις Γεωεπιστήμες η μορφή της γήινης επιφάνειας προσομοιώνεται από μια επιφάνεια, που ονομάζεται γεωειδές. Το γεωειδές είναι μια ισοδυναμική επιφάνεια του βαρυτικού

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Ομάδα Β και Γ τάξης 1 ου Γυμνασίου Ραφήνας και Μαθητική Διαστημική Ομάδα Ραφήνας Μάρτιος 2019

Περιβαλλοντική Ομάδα Β και Γ τάξης 1 ου Γυμνασίου Ραφήνας και Μαθητική Διαστημική Ομάδα Ραφήνας Μάρτιος 2019 Περιβαλλοντική Ομάδα Β και Γ τάξης 1 ου Γυμνασίου Ραφήνας και Μαθητική Διαστημική Ομάδα Ραφήνας Μάρτιος 2019 Νέα στοιχεία δείχνουν ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν γίνει πιο συχνά μετά το 1980, ενώ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ

ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ Η σημαία της Αυστραλίας αποτελείται από τρία κύρια σύμβολα, την Union Flag,το Αστέρι της Κοινοπολιτείας και το Σταυρό του Νότου. Το Union Flag θεωρείται γενικά ότι

Διαβάστε περισσότερα

MBA «Φιλοσοφία και Διοίκηση-Μάνατζμεντ»

MBA «Φιλοσοφία και Διοίκηση-Μάνατζμεντ» MBA «Φιλοσοφία και Διοίκηση-Μάνατζμεντ» Διαχείριση Κρίσεων Γιώργος Ηλιού Δρ. Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών Δρ. Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς Οι τρεις τύποι κρίσης Στην ουσία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΗΣ (GPS - Global Positioning System) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΗΣ (GPS - Global Positioning System) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 10 10.0 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΗΣ (GPS - Global Positioning System) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το σύστημα GPS επιτρέπει τον ακριβή προσδιορισμό των γεωγραφικών συντεταγμένων μιας οποιασδήποτε θέσης,

Διαβάστε περισσότερα

E.E. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3210, K.AJI. 386/97

E.E. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 3210, K.AJI. 386/97 E.E. Παρ. ΙΙΙ(Ι) Αρ. 0,..9 8 K.AJI. 8/9 Αριθμός 8 Οι περί Εμπορικής Ναυτιλίας (Σύνθεση και Αριθμός Πληρώματος) Κανονισμοί του 99, οι οποίοι κατατέθηκαν στη Βουλή των Αντιπροσώπων και εγκρίθηκαν από αυτή,

Διαβάστε περισσότερα

Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά

Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά Το παιχνίδι όπου έχει σημασία να είστε κοντά Τι μήκος έχει η γέφυρα Golden Gate; Που έχουν βρεθεί «αποδείξεις» της ύπαρξης του Γέτι; Πόσα αγάλματα υπάρχουν στο Νησί του Πάσχα; Πολύ πιθανό να μην γνωρίζετε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ. Το άρθρο αυτό έχει ως σκοπό την παράθεση των αποτελεσμάτων πάνω σε μια έρευνα με τίτλο, οι ιδέες των παιδιών σχετικά με το

Διαβάστε περισσότερα

Σαρωτές σειράς i5000. Πληροφορίες για τους κωδικούς διαχωρισμού. A-61801_el

Σαρωτές σειράς i5000. Πληροφορίες για τους κωδικούς διαχωρισμού. A-61801_el Σαρωτές σειράς i5000 Πληροφορίες για τους κωδικούς διαχωρισμού A-61801_el Πληροφορίες για τους κωδικούς διαχωρισμού Περιεχόμενα Λεπτομέρειες μοτίβων διαχωρισμού... 4 Προσανατολισμός μοτίβων διαχωρισμού...

Διαβάστε περισσότερα

Project : Θέμα σεισμός. Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!!

Project : Θέμα σεισμός. Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!! Project : Θέμα σεισμός Σεισμοθηλυκά Ταρακουνήματα!! Τι είναι σεισμός; Σεισμός είναι η δόνηση ή ξαφνική κίνηση της επιφάνειας της Γης. Ο σεισμός στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται αισθητός από την κίνηση

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Διάταξη Λιμενικών Έργων

Γενική Διάταξη Λιμενικών Έργων Γενική Διάταξη Λιμενικών Έργων Η διάταξη των έργων σε ένα λιμένα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εξασφαλίζει τον ελλιμενισμό των πλοίων με ευκολία και την φορτοεκφόρτωση των εμπορευμάτων και αποεπιβίβαση

Διαβάστε περισσότερα

Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Αριθμός Έκδοσης: ΕΚΕΤΑ ΙΜΕΤ ΕΜ Β 2014 13 Παραδοτέο ΙΜΕΤ Τίτλος Έργου: «Ολοκληρωμένο σύστημα για την ασφαλή μεταφορά μαθητών» Συγγραφέας: Δρ. Μαρία Μορφουλάκη Κορνηλία Μαρία ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ (ΕΛΛΙΝΥ)

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ (ΕΛΛΙΝΥ) ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ (ΕΛΛΙΝΥ) Συνέντευξη ΕΣΗΕΑ 6 Μαρτίου 2014 www.elliny.gr Δρ. ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΚΟΥΛΙΑΣ Γεωλόγος Μηχανικός πρ. Δ/ντής ΔΕΠ,ΔΕΠ-ΕΚΥ Α.Ε Πρόεδρος ΕΛΛΙΝΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά.

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. 1 Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. Ψάχνοντας από το εσωτερικό κάποιων εφημερίδων μέχρι σε πιο εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία σίγουρα θα έχουμε διαβάσει ή θα έχουμε τέλος πάντων πληροφορηθεί,

Διαβάστε περισσότερα

Elimination Units for Marine Oil Pollution (EU-MOP): Αυτόνοµα Μικρά Σκάφη για την Αντιµετώπιση Πετρελαιοκηλίδων 1

Elimination Units for Marine Oil Pollution (EU-MOP): Αυτόνοµα Μικρά Σκάφη για την Αντιµετώπιση Πετρελαιοκηλίδων 1 Elimination Units for Marine Oil Pollution (EU-MOP): Αυτόνοµα Μικρά Σκάφη για την Αντιµετώπιση Πετρελαιοκηλίδων 1 Νικόλαος Π. Βεντίκος 2 και Χαρίλαος Ν. Ψαραύτης 3 Η δυνατότητα χρήσης ροµποτικών (µη επανδρωµένων)

Διαβάστε περισσότερα