"Υγιεινή και ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης."

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "Υγιεινή και ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης." Γκρούτσης Π. Γεώργιος Επιβλέπων: Καθηγητής Κωνσταντίνος Βασιλειάδης ΚΑΒΑΛΑ 2014

2 ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ Καθηγητής Κωνσταντίνος Βασιλειάδης

3

4 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "Υγιεινή και ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης." Γκρούτσης Π. Γεώργιος Επιβλέπων: Καθηγητής Κωνσταντίνος Βασιλειάδης ΚΑΒΑΛΑ 2014

5 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 2012 Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία και τα συμπεράσματά της σε οποιαδήποτε μορφή αποτελούν συνιδιοκτησία του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου του ΤΕΙ Καβάλας και του φοιτητή. Οι προαναφερόμενοι διατηρούν το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης και αναπαραγωγής (τμηματικά ή συνολικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναφέρεται ο τίτλος, ο συγγραφέας, ο επιβλέπων και το εν λόγω τμήμα του ΤΕΙ Καβάλας. Η έγκριση της παρούσας Πτυχιακής Εργασίας από το Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος Ο υποφαινόμενος δηλώνω υπεύθυνα ότι η παρούσα Πτυχιακή Εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό μου έργο και συγγράφηκε ειδικά για τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου. Δηλώνω υπεύθυνα ότι κατά τη συγγραφή ακολούθησα την πρέπουσα ακαδημαϊκή δεοντολογία αποφυγής λογοκλοπής. Έχω επίσης αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια που συνιστά παράπτωμα λογοκλοπής. Γνωρίζω ότι η λογοκλοπή μπορεί να επισύρει ποινή ανάκλησης του πτυχίου μου. Υπογραφή Γεώργιος Π.Γκρούτσης

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία με τίτλο: ''Υγιεινή και Ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης'' αποτελείται από εφτά κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στα είδη και στα πλεονεκτήματα της καταλυτικής πυρόλυσης. Το δεύτερο κεφάλαιο περιγράφει τη μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης, τον καταλύτη και τη χημεία της καταλυτικής πυρόλυσης. Το τρίτο κεφάλαιο αφιερώνεται στους επαγγελματικούς κινδύνους και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Γίνεται αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο ασφαλούς εργασίας σ'ένα διυλιστήριο και στα Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) των εργαζομένων. Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην αναγκαιότητα σήμανσης στο χώρο εργασίας, στο νομοθετικό πλαίσιο που ορίζει τα χαρακτηριστικά, τη διάκριση και τη λειτουργική τοποθέτησή τους. Το πέμπτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις επικίνδυνες χημικές ουσίες σ'ένα δυιλιστήριο και στους κινδύνους που εγκυμονεί η έκθεση των εργαζομένων σ'αυτές. Αναφέρεται το Ευρωπαϊκό και Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο που ορίζει την ταξινόμιση, την επισήμανση και την ασφαλή χρησιμοποίησή τους. Στο έκτο κεφάλαιο κατηγοριοποιούνται οι εργασίες σ'ένα διυλιστήριο, αναφέρονται οι προϋποθέσεις ασφαλούς εργασίας και οι εργασίες συντήρησης της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης. Το έβδομο κεφάλαιο αναφέρεται στην αναγκαιότητα του σταματήματος της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης, περιγράφει όλα τα στάδια σταματήματος της μονάδας, τους ελλοχεύοντες κινδύνους σε κάθε στάδιο, τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν, τους τρόπους αντιμετώπισης των κινδύνων, τα ειδικά μέτρα ασφάλειας που πρέπει να ληφθούν. Εστιάζει στα προληπτικά μέτρα και στην αποτελασματική επικοινωνία όλων των εμπλεκομένων στο σταμάτημα της μονάδας. Κλείνει με μία επιγραμματική αναφορά στη διαδικασία ξεκινήματος της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ: Υγιεινή και Ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης 1) ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: καταλυτική πυρόλυση, αντιδραστήρας, αναγεννητής, απογυμνωτής, Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.), σήμανση σε διυλιστήριο, επικύνδινες χημικές ουσίες, δελτία δεδομένων ασφαλείας υλικών (material safety data sheets, msds), Σ.Α.Υ (Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας) εργασιών συντήρησης μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης, Μείωση, διακοπή τροφοδοσίας αντιδραστήρα, απομάκρυνση καταλύτη, Τοποθέτηση τυφλής, άνοιγμα ανθρωποθυρίδων, τοποθέτηση σκαλωσιάς, εργαλεία, υποχρεώσεις εργολάβου, Τμήμα Υγιεινής, Ασφάλειας και Περιβάλλοντος

7 ABSTRACT The present thesis under the title of: Health and Safety during shutdown of Fluid Catalyst Cracking (FCC) is consists of seven chapters. In the first chapter we refer to the different categories and the respective advantages of Catalytic Cracking. The second chapter describes the FCC unit, the catalyst, and the chemistry of Catalytic Cracking. The third chapter is dedicated to the presentation of the professional hazards and the effective ways of dealing with those. Furthermore in the present thesis we are referring to the occupational Health & Safety legislation in a refinery environment and the Personal Protection Equipment for the workers (PPE). In the fourth chapter we analyze the importance of occupational health & safety signage, and also the legislation rules that designates the characteristics, the categorization and their functional set up. The fifth chapter is focusing on the hazardous chemical substances in a refinery, and the potential hazards those chemicals impose to the employees health when exposed to them. We also refer to the European and Greek legislation that regulates the classification, labeling and the safe usage of those chemicals. The sixth chapter describes the categorization of all the labor tasks in the refinery, the conditions of safe work conduct, and the maintenance works for the Fluid Catalyst Cracking (FCC). The seventh chapter is focusing on the importance and the basic steps of the shutdown procedure, the underlying dangers of each phase, the needed tools, the best practices of dealing with these hazards, and lastly the special safety measures. Furthermore in this chapter we investigate the preventive actions and effective communication of all the involved parties in the shutdown procedure. We close this chapter with a brief reference to the restart procedure of the FCC unit. SUBJECT AREA: Health and Safety during shutdown of Fluid Catalyst Cracking (FCC). KEYWORDS: Catalyst Cracking, reactor, regenerator, stripper, Personal Protection Equipment (PPE), professional signage in a refinery, hazardous chemical substances, material safety data sheets (MSDS), Occupational Health and Safety plan for the maintenance of FCC, decrease and discontinuation of fueling the reactor, catalyst removal, installation of blind point, opening of manholes, setting up the scaffold, tools, contractor s obligations, Department of Occupational Health, Safety and Environment.

8

9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για τη διεκπεραίωση της παρούσας πτυχιακής εργασίας, θα ήθελα θερμά να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο Βασιλειάδη Κωνσταντίνο για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε. Σημαντική ήταν η βοήθεια της γραμματείας των βιβλιοθηκών των διυλιστηρίων της Motoroil Hellas και των ΕΛ.ΠΕ. Οι συμβουλές και οι υποδείξεις των συναδέλφων στην Motoroil υπήρξαν πράγματι σωτήριες, όταν πελαγοδρομούσα στην αγγλική και ελληνική βιβλιογραφία. Θερμά ευχαριστώ τη φιλόλογο, που επιμελήθηκε τη σύνταξη του τελικού κειμένου, και η οποία επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της. Τέλος, ευχαριστώ από καρδιάς τους γονείς και τα αδέλφια μου που με ανέχτηκαν τόσο ως φοιτητή, αλλά, κυρίως, κατά τη συγγραφή της πτυχιακής εργασίας μου, την οποία και τους την αφιερώνω.

10 Πίνακας περιεχομένων ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΥΡΟΛΥΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΑΡΓΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΔΙΥΛΙΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΥΡΟΛΥΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Ιστορική διαδρομή καταλυτικής πυρόλυσης Πλεονεκτήματα καταλυτικής πυρόλησης Είδη καταλυτικής πυρόλησης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΟΝΑΔΑΣ Τμήμα προθέρμανσης της τροφοδοσίας Αντιδραστήρας: riser (ανυψωτής) διαχωρισμός καταλύτη stripper (απογυμνωτής) Αναγεννητής Σωλήνας καθόδου (Standpipe) Συρταρωτή βάνα "Α"(Slide valve A ) Kύρια στήλη κλασμάτωσης Λοιπός εξοπλισμός ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ Συστατικά του καταλύτη Ιδιότητες του καταλύτη Σωλήνας καθόδου Συρταρωτή βάνα αναγεννημένου καταλύτη Ανυψωτής Απογυμνωτής αντιδραστήρα Σωλήνας χρησιμοποιημένου καταλύτη Συρταρωτή βάνα ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Διάκριση εργασίας - Υποχρεώσεις εργοδότη Νομοθετικό πλαίσιο ασφαλούς εργασίας Επαγγελματικός κίνδυνος Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π)

11 Aπαιτήσεις Μέσων Ατομικής Προστασίας Υποχεώσεις κατασκευαστή Μέσων Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) Εκπαίδευση εργαζομένων Κατηγορίες μέσων ατομικής προστασίας και γενικές αρχές χρήσης τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΗΜΑΝΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΩΝ ΣΗΜΆΤΩΝ Διάκριση σήμανσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΧΗΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΕ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΧΗΜΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΕ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ - ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΕ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ ΔΕΛΤΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΥΛΙΚΩΝ(MATERIAL SAFETY DATA SHEETS, MSDS) Ευρωπαϊκό και ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΕ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ ΕΙΔΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΕ ΔΥΙΛΙΣΤΗΡΙΟ Επιβλέπων εργασίας και ο ρόλος του ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Υποχρεώσεις προσωπικού ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ Σ.Α.Υ (Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας) εργασιών συντήρησης μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑΤΟΣ (SHUTDOWN) ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ. ΦΑΣΕΙΣ. ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ ΜΟΝΑΔΑΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑΤΟΣ (SHUTDOWN). ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΤΑΔΙΑ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑΤΟΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ - ΕΛΛΟΧΕΥΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

12 7.4 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑΤΟΣ (SHUTDOWN) ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑ (SHUTDOWN) ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ Υγιεινή εργαζομένων - Πρώτες Βοήθειες ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ (SHUTDOWN) Υποχρεώσεις προσωπικού (εργολάβου και διυλιστηρίου) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ Επιπλοκές στο ξεκίνημα της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης (F.C.C.) ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ Συντμήσεις Αρκτικόλεξα Ακρωνύμια ΠΑΡΑΤΗΜΑ I ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙI ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΝΑ ΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΜΟΝΑΔA ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

13 Κατάλογος εικόνων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εικόνα 1.1. Μονάδες διακριτών δοχείων, όπου ο αντιδραστήρας και ο αναγεννητής είναι δύο δοχεία (πάνω), και ενιαίου τύπου ή Orthoflow, όπου ο αντιδραστήρας βρίσκεται στο επάνω µέρος του αναγεννητή (κάτω). 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Εικόνα 2.1. Μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης..32 Εικόνα Ανυψωτής αντιδραστήρα.33 Εικόνα Βάση του ανυψωτή του αντιδραστήρα (wye section).34 Εικόνα 2.4. Αναγεννητής..37 Εικόνα 2.5. Σχηματική παράσταση μίας συρταρωτής βάνας.38 Εικόνα 2.6. Διάταξη ηλεκτροστατικού φίλτρου.. 40 Εικόνα 2.7. Τετράεδρο Πυριτίου/Αλουμινίου-οξυγόνου 43 Εικόνα 2.8. Γεωμετρία (κρυσταλλική δομή) ζεολίθου.44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Εικόνα 3.1 Γάντια πλαστικά για την προστασία από χημικές ενώσεις...54 Εικόνα 3.2 Γάντια ειδικά λαστιχένια για τους ηλεκτρολόγους (υψηλή τάση)..55 Εικόνα 3.3 Γάντια δερμάτινα για την προστασία από κοφτερά ή αιχμηρά αντικείμενα 55 Εικόνα 3.4 Ειδικά γάντια για την προστασία από εγκαύματα κατά το χειρισμό θερμών αντικειμένων. 55 Εικόνα 3.5 Γυαλιά ασφαλείας (τύπος εφαρμοστού) για δουλειές που έχουν τρόχισμα, λείανση, ματσακόνισμα, κοπίδισμα, διάτρηση, πριονισμό, σπάσιμο μπετόν και γενικά όπου υπάρχει κίνδυνος από εκτοξευόμενα μικρά κομμάτια.56 Εικόνα 3.6 Γυαλιά ασφαλείας κλειστού τύπου για την προστασία από καυστικά υγρά και οξέα..56 Εικόνα 3.7 Γυαλιά ασφαλείας στεγανά για την προστασία κατά τον καθαρισμό σκουριασμένων επιφανειών ή τον καθαρισμό με αέρα ή τον καθαρισμό καπνοδόχων, και γενικά για την προστασία από αιωρούμενα σωματίδια..57 Εικόνα 3.8 Γυαλιά ασφαλείας με χρωματιστούς φακούς κατά την οξυγονοκόλληση και φλογοκοπή και κατά την επιθεώρηση φλογοθαλάμων. 57

14 Εικόνα 3.9 Γυαλιά ασφαλείας γενικής χρήσης για προστασία των ματιών από διάφορους γενικούς κινδύνους 57 Εικόνα 3.10 Κράνη που προστατεύουν από τους κινδύνους τραυματισμού του κεφαλιού..58 Εικόνα 3.11 Μάσκες προσώπου, αν είναι αμμοβολητής..59 Εικόνα 3.12 Κράνη και ασκίδες, αν είναι συγκολλητής μετάλλων..59 Εικόνα 3.13 Ολόσωμη προστατευτική φόρμα 60 Εικόνα 3.14 Ποδιά από δέρμα, όταν κάνει συγκολλήσεις.61 Εικόνα 3.15 Ποδιά από πλαστικό, αν χειρίζεται καυστικές ουσίες, οξέα, διαλυτικά κλπ..61 Εικόνα 3.16 Πυρίμαχη στολή, αν πλησιάζει φωτιά ή σε περίπτωση πυρκαγιάς..61 Εικόνα 3.17 Οι μάσκες με φίλτρο ενδείκνυνται για τον καθαρισμό του εισπνεόμενου αέρα από τα αιωρούμενα τοξικά αέρια ή τη σκόνη.. 62 Εικόνα 3.18 Προσωπίδα ολόκληρου προσώπου.63 Εικόνα 3.19 Ο αναπνευστήρας αποτελείται από προσωπίδα που διαθέτει αυτόματη βαλβίδα παροχής αέρα από τη φιάλη (μειωτήρας πίεσης)(δεξιά) και ανεπίστροφη βαλβίδα εξαγωγής του εκπνεόμενου αέρα (σύστημα ανοικτού κυκλώματος) (αριστερά) 64 Εικόνα 3.20 Αναπνευστική συσκευή με συνεχή παροχή καθαρού αέρα...64 Εικόνα 3.21 Αντιολισθηκά υποδήματα 65 Εικόνα 3.22 Ωτοασπίδα με κράνος (αριστερά), ωτοασπίδα χωρίς κράνος (δεξιά).66 Εικόνα 3.23 Ωτοβήσματα ανεξάρτήτα (αριστερά), ωτοβήσματα με κορδόνι (δεξία) 66 Εικόνα 3.24 Σχοινιά ασφαλείας (αριστερά), ανακόπτης πτώσης (δεξία) 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Εικόνα 4.1 Σχήματα και χρώματα στα σήματα ασφαλείας.. 69 Εικόνα 4.2 Σήματα απαγόρευσης..71 Εικόνα 4.3 Σήματα προειδοποίεισης 72 Εικόνα 4.4 Σήματα υποχρέωσης.73 Εικόνα 4.5 Σήματα πυροσβεστικού υλικού και εξοπλισμού 74 Εικόνα 4.6 Σήματα κατεύθυνσης.74 Εικόνα 4.7 Σήματα εξόδου κινδύνου..75 Εικόνα 4.8 Σήματα άφιξης σε ασφαλή θέση 75 Εικόνα 4.9 Σήματα μέσων βοήθειας ή διάσωσης 76

15 Εικόνα 4.10 Σήματα κατεύθυνσης προς τα μέσα βοήθειας ή διάσωσης..76 Εικόνα 4.11 Σήμανση κινδύνων από εμπόδια 77 Εικόνα 4.12 Σήμανση οδών κυκλοφορίας σε εσωτερικό χώρο.77 Εικόνα 4.13 Σήμανση σε ορατή πλευρά δοχείου.78 Εικόνα 4.14 Σύμβολα επικίνδυνων ουσιών.79 Εικόνα 4.15 Πηγή ηχητικού σήματος..82 Εικόνα 4.16 Φωτεινός σηματοδότης 83 Εικόνα 4.17 Χειρονομίες προφορικής ανακοίνωσης.84 Εικόνα 4.18 Σηματωρός.84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Εικόνα 5.1 Συσκευή Gas Tests 96

16

17 Κατάλογος πινάκων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Πίνακας 1.1: Αποδόσεις θερµικής και καταλυτικής πυρόλυσης για την ίδια τροφοδοσία..25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Πίνακας 4.1 Σημασία συμβόλων που χρησιμοποιούνται στις ετικέτες...80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Πίνακας 5.1 Τοξικές ουσίες.91 Πίνακας 5.2 Τοξικές και συγχρόνως εύφλεκτες..92 Πίνακας 5.3 Εύφλεκτες και εκρηκτικές...94 Πίνακας 5.4 Βαθμός επικινδυνότητας υδρόθειου H 2 S 97 Πίνακας 5.5 Βαθμός επικινδυνότητας μονοξειδίου του άνθρακα (CO)..98 Πίνακας 5.6 Βαθμός επικινδυνότητας υδροφθορίου (HF)..98 Πίνακας 5.7 Βαθμός επικινδυνότητας διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 )...99 Πίνακας 5.8 Βαθμός επικινδυνότητας διοξειδίου του θείου (SO 2 ).. 99 Πίνακας 5.9 Βαθμός επικινδυνότητας αμμωνίας (NH 3 ).. 99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Πίνακας 7.1 Ανθρωποθυρίδες σε αναγεννητή Πίνακας 7.2 Ανθρωποθυρίδες σε αντιδραστήρα, κυλινδρικό δοχείο(orifice champer), λέβητα κορυφής, δεύτερο λέβητα..120 Πίνακας 7.3 Τυφλές που θα τοποθετηθούν και θα βγούν. 120 Πίνακας 7.4 Όρια Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για έκθεση σε μονοξείδιο του άνθρακα.130

18

19 Κατάλογος διαγραμμάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Διάγραμμα 1.1 Κατανομή C1 C7 υδρογονανθράκων σε προϊόντα από θερμική και καταλυτική πυρόλυση

20

21 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία με τίτλο: ''Υγιεινή και ασφάλεια σε σταμάτημα (shutdown) μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης'' επιλέχτηκε για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι, κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησής μου στο διυλιστήριο της Motoroil Hellas, συνειδητοποίησα τη σπουδαιότητα αλλά και την αναγκαιότητα της διδασκαλίας του μαθήματος ''Υγιεινή και ασφάλεια'' για την επαρκή προετοιμασία ενός μελλοντικού μηχανικού - τεχνολόγου. Ο δεύτερος είναι το γεγονός ότι η μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης μπορεί να θεωρηθεί μία από τις σημαντικότερες μονάδες, αν όχι η σημαντικότερη, ενός σύγχρονου διυλιστηρίου. Ήθελα, λοιπόν, να μελετήσω όλες τις προϋποθέσεις που καθιστούν ένα σταμάτημα (shutdown) στη συγκεκριμένη μονάδα ασφαλές. Σε σύγκριση με άλλους τομείς της χημικής βιομηχανίας η δυναμικότητα παραγωγής σε ένα δυιλιστήριο είναι πολύ μεγάλη. Τα σύγχρονα δυιλιστήρια λειτουργούν σε 24ωρη βάση, καθώς οι διάφορες διεργασίες γίνονται παράλληλα. Επίσης, λειτουργούν και με υψηλό βαθμό αυτοματισμού. Οι εργαζόμενοι σ'αυτά είναι υψηλά εξειδικευμένοι και έμπειροι. Επειδή ένα ατύχημα σε ένα διυλιστήριο έχει ολέθριες συνέπειες, οι συνθήκες εργασίας σε αυτό απαιτούν την καλύτερη δυνατή οργάνωση και τον αρτιότερο προγραμματισμό. Σε όλα τα στάδια εργασίας οι εργαζόμενοι πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με τα κατάλληλα Μ.Α.Π. (Μέσα Ατομικής Προστασίας). Διότι, παρόλο που το ζητούμενο σε ένα δυιλιστήριο είναι η παραγωγικότητα, η ανθρώπινη ζωή και η ασφάλεια των εργαζομένων είναι αξίες αδιαμφισβήτητες. Η εργασία αυτή αναφέρεται σε όλες τις διεργασίες που γίνονται κατά τη διάρκεια του σταματήματος (shutdown) της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης, τους κινδύνους που αυτές εγκυμονούν και, κυρίως, τα Μ.Α.Π. με τα οποία πρέπει να είναι εφοδιασμένοι οι εργαζόμενοι, προκειμένου να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος για την υγεία και την αρτιμέλειά τους. Ως εκ τούτου γίνεται εκτενής αναφορά στα Μ.Α.Π. : ποια, πού, πότε και γιατί είναι απαραίτητα. Επιπλέον, αναφορά γίνεται και σε όλα τα μέτρα που λαμβάνονται στο χώρο εργασίας για τη ασφάλεια των εργαζομένων, την αποτελασματική συνεργασία τους καθώς και την ασφαλή και αποδοτική εργασία τους. Τέλος, επισημαίνονται όλοι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε ένα δυιλιστήριο κατά τη διάρκεια του σταματήματος (shutdown) της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης. Οι κίνδυνοι αυτοί καθιστούν απαραίτητες και νομικά επιβεβλιμένες όλες τις δυνατές προληπτικές ενέργειες για την αποφυγή ατυχημάτων.

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΥΡΟΛΥΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ 1.1 ΑΡΓΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Το πετρέλαιο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Η βιομηχανική του,όμως, παραγωγή και εκμετάλλευση άρχισε τον 19ο αι., και ως πρώτη γεώτρηση αναφέρεται εκείνη της Πενσιλβάνια των ΗΠΑ το Η ζήτηση πετρελαίου και πετρελαιοειδών υπήρξε αλματώδης και το 1974 το πετρέλαιο κατείχε το 48% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Μετά τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, που είχαν ως αποτέλεσμα την απότομη και μεγάλη αύξηση της τιμής του, οι αναπτυγμένες κυρίως χώρες υιοθέτησαν διάφορα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. 'Ετσι, μερίμνησαν για την ανάπτυξη άλλων πρωτογενών ενεργειακών πηγών, όπως είναι το ουράνιο - πλουτώνιο (πυρηνική ενέργεια) και οι λεγόμενες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ήλιος, άνεμος, υδατοπτώσεις κ.λπ.), με στόχο τη μείωση της εξάρτησης της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς από το πετρέλαιο. Ωστόσο, το πετρέλαιο παραμένει μέχρι και σήμερα μία από τις κυριότερες πρωτογενείς πηγές ενέργειας. Οι διατιθέμενες στην αγορά ποιότητες αργού πετρελαίου είναι ισάριθμες προς τα διάφορα κοιτάσματα. Διαφέρουν μεταξύ τους όχι μόνο κατά τις φυσικές τους ιδιότητες (πυκνότητα, ιξώδες κ.λ.π.) αλλά, κυρίως, κατά τη χημική τους σύνθεση. Το πετρέλαιο εκτός από τους τέσσερις βασικούς τύπους υδρογονανθράκων (παραφίνες, ολεφίνες, ναφθενικούς και αρωματικούς υδρογονάνθρακες), περιέχει διάφορες ουσίες, όπως: θείο, μερκαπτάνες, αλμυρό νερό ή και αζωτούχες ενώσεις, μεταλλικά ιχνοστοιχεία, που το καθιστούν πρακτικά άχρηστο σε ακατέργαστη μορφή. Η αγορά, άλλωστε, χρειάζεται ορισμένα πετρελαϊκά με επακριβώς καθορισμένα χαρακτηριστικά, όπως: βενζίνες, κηροζίνη, πετρέλαιο diesel, μαζούτ, λιπαντικά έλαια, γεγονός που καθιστά αναγκαία τη διύλισή του. Η διύλιση (ορθότερα εξευγενισμός) είναι το σύνολο των βιομηχανικών διεργασιών και μεθόδων που εφαρμόζεται για να επιτευχθεί, με το μικρότερο δυνατό κόστος, η κατεργασία και ο μετασχηματισμός του αργού πετρελαίου σε τελικά προϊόντα. Τα τελικά προϊόντα της διύλισης διακρίνονται σε ενεργειακά (βενζίνες, καύσιμα στροβιλοαντιδραστήρων, ντήζελ και μαζούτ οικιακής χρήσης) και σε μη ενεργειακά (άσφαλτοι, λιπαντικά). Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

23 Σημαντικό μέρος του πετρελαίου, όπως βγαίνει από τις πετρελαιοπηγές, χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη πλοίων, αυτοκινήτων και μηχανών ντίζελ. Το μεγαλύτερο όμως ποσοστό υποβάλλεται σε φυσικές και χημικές επεξεργασίες, οπότε καθαρίζεται από τις όξινες και βασικές ουσίες, ενώ οι υδρογονάνθρακες που απομένουν χωρίζονται σε κλάσματα με απόσταξη. Αυτές οι διεργασίες γίνονται σε ειδικά εργοστάσια, τα οποία ονομάζονται διυλιστήρια. Στα διυλιστήρια διυλίζεται το αργό πετρέλαιο σε προϊόντα που πρέπει να έχουν ορισμένα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά. 1.2 ΔΙΥΛΙΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Μέχρι την έναρξη του Β' παγκοσμίου πολέμου τα διυλιστήρια στήνονταν κοντά στις πετρελαιοπηγές. Μετά το 1945 αρχίζουν να κτίζονται σε περιοχές με υψηλότερη κατανάλωση, γεγονός που οδήγησε σε απότομη αύξηση τη δυναμικότητα των δυτικοευρωπαϊκών διυλιστήριων. Τα πρώτα δυτικοευρωπαϊκά διυλιστήρια στήθηκαν σε μέρη που υπήρχαν μεγάλες αγορές πώλησης, οι οποίες μπορούσαν εύκολα να τροφοδοτηθούν με δεξαμενόπλοια. Τα σύγχρονα διυλιστήρια ανάλογα με τη γκάμα των ζητούμενων προϊόντων σε κάθε χώρα και των διατιθέμενων στην αγορά αργών πετρελαίων παρουσιάζουν διαφορετική εσωτερική δομή, που τα διακρίνει σε: 1. Διυλιστήρια καυσίμων εξωτερικής καύσης (hydroskimming refinery) 2. Διυλιστήρια καυσίμων εσωτερικής καύσης 3. Διυλιστήρια λιπαντικών 4. Διυλιστήρια πετροχημικών προϊόντων Ένα σύγχρονο διυλιστήριο πρέπει να διαθέτει σημαντική αποθηκευτική χωρητικότητα, συνήθως της τάξεως αρκετών εβδομάδων. Καρδιά κάθε διυλιστηρίου αποτελεί το συγκρότημα των παραγωγικών μονάδων, όπου εκτελούνται: η κλασματοποίηση, ο μετασχηματισμός και ο καθαρισμός των ενδιάμεσων και τελικών προϊόντων Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

24 Τα κυριότερα τμήματα ενός πλήρους τέτοιου συγκροτήματος είναι: Αποθηκευτικές δεξαμενές πρώτης ύλης (αργού πετρελαίου) και προϊόντων παραγωγής. Μονάδα προκαθορισμού και απόσταξης της πρώτης ύλης υπό ατμοσφαιρική πίεση. Μονάδα δευτερογενούς απόσταξης. Μονάδες επεξεργασίας για την τροποποίηση της σύστασης των διαφόρων κλασμάτων με πυρόλυση, ανασχηματισμό (reforming), ισομερισμό, υδρογόνωση. Μονάδα αποστάξης σε κενό των βαρέων κλασμάτων (κυρίως για την παραγωγή λιπαντικών). Μονάδα απασφάλτωσης και αποκήρωσης με εκλεκτική εκχύλιση και ειδικούς διαλύτες. Μονάδα ανάμιξης και τυποποίησης προϊόντων. Βοηθητικές μονάδες παραγωγής ατμού (λεβητοστάσια), καθαρισμού και ψύξης του νερού (αντλιοστάσια κ.λπ.) Μονάδες καθαρισμού των αποβλήτων και λυμάτων του διυλιστηρίου." 1.3 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΥΡΟΛΥΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Η πυρόλυση αποτελεί τεχνική μέθοδο που εφαρμόζουν τα διυλιστήρια πετρελαίου για την παραγωγή ελαφρύτερων υδρογονανθράκων του πετρελαίου, όπως η βενζίνη, η κηροζίνη κ.λ.π. Πυρόλυση είναι η θερμική διάσπαση σε ουδέτερη ατμόσφαιρα ή κενό ενός σύνθετου οργανικού υλικού (χημικής ένωσης) σε επί μέρους πτητικά μέρη. Η πυρόλυση oπoιασδήπoτε oργαvικής oυσίας απαιτεί υδρoγόvo, και όσo πιo πoλύ υδρoγόvo περιέχει, τόσo περισσότερoυς υδρoγovάvθρακες μπoρεί vα απoδώσει, όταv πυρoλυθεί. Η πυρόλυση ως διεργασία παράγει άνθρακα (κοκ) που αποτίθεται στα σωµατίδια του καταλύτη και µειώνει έτσι τη δραστικότητά του. Για να διατηρηθεί η δραστικότητα του καταλύτη στο επιθυµητό επίπεδο, είναι απαραίτητη η αναγέννηση του καταλύτη µε κάψιµο αυτού του κοκ µε αέρα. Ως αποτέλεσµα, ο καταλύτης κινείται συνεχώς από τον αντιδραστήρα προς τον αναγεννητή και πίσω στον αντιδραστήρα. Η συνολική αντίδραση πυρόλυσης είναι ενδόθερµη, ενώ η αναγέννηση εξώθερµη. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

25 Μερικές µονάδες σχεδιάζονται ώστε να χρησιμοποιούν τη θερμότητα που παρέχει η αναγέννηση, ώστε να θερμαίνουν την τροφοδοσία στη θερμοκρασία αντίδρασης. Αυτές οι µονάδες καλούνται µονάδες εξισορρόπησης θερµότητας. Με την τεχνική αυτή παράγονται πλείστα προϊόντα και ανάλογα με αυτά, η πυρόλυση διακρίνεται σε «θερμική» και σε «καταλυτική». Θερμική πυρόλυση είναι η μέθοδος παραγωγής ελαίων (ελαφρών υδρογονανθράκων) στις στήλες απόσταξης των διυλιστηρίων που θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Καταλυτική πυρόλυση είναι η μέθοδος παραγωγής ελαίων όπως στη θερμική, τα οποία όμως στη συνέχεια υφίστανται επεξεργασία από κάποιο καταλύτη. Η καταλυτική πυρόλυση είναι η πιο σηµαντική και πιο πλατιά χρησιµοποιούµενη διυλιστηριακή διεργασία για τη µετατροπή βαρέων συστατικών σε βενζίνη και άλλα ελαφρά προϊόντα, µε συνολική εγκατεστηµένη δυναµικότητα πάνω από 1 εκατομμύριο ton/ηµέρα παγκοσµίως. Αρχικά η πυρόλυση ήταν θερµική, αλλά έχει πλέον πλήρως εκτοπιστεί από την καταλυτική, επειδή η τελευταία δίνει προϊόν µε καλύτερο αριθµό οκτανίου, λιγότερα αέρια και λιγότερα βαριά συστατικά. Τα ελαφρά αέρια που παράγονται από την καταλυτική πυρόλυση περιέχουν περισσότερες ολεφίνες από αυτά της θερµικής πυρόλυσης, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. ΘΕΡΜΙΚΗ ΠΥΡΟΛΥΣΗ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ΠΥΡΟΛΥΣΗ % κ.β. % κ.ό. % κ.ό. %κ.ό. Τροφοδοσία Αέρια Προπάνιο Προπυλένιο ι - Βουτάνιο κ - Βουτάνιο Βουτυλένιο Βενζίνη C Ελαφρύ cycle oil Clarified oil Υπόλειµµα Κοκ Σύνολο Πίνακας 1.1: Αποδόσεις θερµικής και καταλυτικής πυρόλυσης για την ίδια τροφοδοσία Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

26 Ιστορική διαδρομή καταλυτικής πυρόλυσης Η διεργασία της καταλυτικής πυρόλυσης είναι η σημαντικότερη διεργασία σ ένα διυλιστήριο πετρελαίου. Κατά τη διεργασία αυτή τα βαριά κλάσματα πετρελαίου (π.χ. αεριέλαιο) πυρολύονται ή διασπώνται με τη βοήθεια ενός καταλύτη σε αντιδραστήρα ρευστοστερεάς καταλυτικής κλίνης, σε υψηλές θερμοκρασίες ( C), προς ελαφρύτερα προϊόντα, όπως αέριους υδρογονάνθρακες, βενζίνη και ντίζελ. O καταλύτης της διεργασίας αποτελείται από πολλά συστατικά,αλλά το κύριο ενεργό συστατικό του είναι ένας πορώδης ζεόλιθος (ζεόλιθος τύπου «Υ»). Η κλίνη του καταλύτη στον αντιδραστήρα βρίσκεται σε κατάσταση ρευστοαιώρησης, γι αυτό και η διεργασία ονομάζεται καταλυτική πυρόλυση µε ρευστοαιώρηση (Fluid Catalytic Cracking - FCC). Η εφαρμογή της διεργασίας της καταλυτικής πυρόλυσης πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά το 1936.Οδήγησε στην παραγωγή περισσότερης βενζίνης με υψηλότερο αριθμό οκτανίων και λιγότερα αέρια και βαριά έλαια, συγκριτικά με τη διεργασία της θερμικής πυρόλυσης. Η πρώτη αυτή μονάδα ήταν σταθερής καταλυτικής κλίνης και ασυνεχούς λειτουργίας. Στις αρχές του 1940 κατασκευάσθηκε η πρώτη µονάδα καταλυτικής πυρόλυσης κινούµενης κλίνης,συνεχούς λειτουργίας. Από το 1943 ξεκίνησε η καταλυτική πυρόλυση ρευστοστερεάς κλίνης (FCC) µε ανακυκλοφορία καταλύτη, που µετά το 1952 καθιερώθηκε πλήρως. Το 1961 έγινε μια σημαντική αλλαγή στη διεργασία FCC από την εταιρία Socony-Vacuum Oil Co. Αυτή η εταιρία χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ζεολιθικούς καταλύτες αντί των αργίλων και της αλουμίνας ή πυρίτιας - αλούμινας, που χρησιμοποιούνταν έως τότε. Η χρήση των ζεολιθικών καταλυτών επέφερε ακόμα μεγαλύτερες βελτιώσεις στην αποδοτικότητα της διεργασίας καταλυτικής πυρόλυσης (FCC) και στην εκλεκτικότητα των προϊόντων, σε σχέση με τους προηγούμενους καταλύτες, όπως για παράδειγμα μείωση της παραγωγής των ελαφρών (ξηρών) αερίων (υδρογόνο, μεθάνιο, αιθάνιο, αιθυλένιο) και του κοκ, που απενεργοποιεί τον καταλύτη. Σε ολόκληρο τον κόσµο υπάρχουν περίπου 400 µονάδες καταλυτικής πυρόλυσης (FCC) που επεξεργάζονται περίπου 12 εκατομ. βαρέλια τροφοδοσίας (βαριά κλάσματα, όπως το αεριέλαιο) την ηµέρα και καταναλώνουν περισσότερους από 1400 τόνους καταλύτη την ημέρα. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο µονάδες καταλυτικής πυρόλυσης (FCC), στα διυλιστήρια Ασπροπύργου των ΕΛΠΕ (Ελληνικά Πετρέλαια) και στη MOTOR-OIL µε συνολική δυναµικότητα 80 χιλ. βαρέλια την ηµέρα. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

27 Πλεονεκτήματα καταλυτικής πυρόλησης Το πόσο σημαντική είναι η διεργασία της καταλυτικής πυρόλυσης (FCC) για ένα διυλιστήριο μπορεί κάποιος να το αντιληφθεί, αν λάβει υπόψή του ότι τα βαριά κλάσµατα, τα οποία αναβαθμίζονται προς βενζίνη, ντήζελ και υγράερια αποτελούν περίπου το 60% κ.ο. του αργού πετρελαίου, που διαφορετικά θα παρέμεναν ανεκμετάλλευτα. Ειδικότερα, στην περίπτωση της βενζίνης, το ρεύμα της βενζίνης που παράγεται απο τη μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης (βενζίνη FCC ή νάφθα) αποτελεί το % κ.β. της συνολικής, εμπορικής βενζίνης. Το υπόλοιπο προέρχεται κυρίως από δύο άλλες μονάδες του διυλιστηρίου: την μονάδα αναμόρφωσης και τη μονάδα ισομερισμού.τέσσερα είναι τα σηµαντικά πλεονεκτήµατα της καταλυτικής έναντι της θερµικής πυρόλυσης που συνέτειναν στην ανάπτυξή της. 1. Χαµηλότερη παραγωγή C 1 και C 2 υδρογονανθράκων προς όφελος υψηλότερων παραγωγών C 3 και C 4 υδρογονανθράκων, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παρασκευή ισοπαραφινών βενζίνης,µέσω των διεργασιών αλκυλίωσης και πολυµερισµού. 2. Χαµηλότερες θερµοκρασίες πυρόλυσης, που οδηγούν σε χαµηλότερη παραγωγή διολεφινών, βελτιώνοντας τη σταθερότητα οξείδωσης των συστατικών βενζίνης. 3. Υψηλότερους αριθµούς οκτανίου της βενζίνης από τον αυξανόµενο σχηµατισµό διακλαδισµένων παραφινών, ναφθενίων (κυκλοαλκάνια) και των αρωµατικών συστατικών. 4. Υψηλότερους ρυθµούς αντίδρασης πυρόλυσης, που επιτρέπουν µικρότερης διάστασης εξοπλισµό των εγκαταστάσεων. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

28 Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζεται η ποιοτική διαφορά των προϊόντων της καταλυτικής συγκριτικά με τη θερμική πυρόλυση Διάγραμμα 1.1. Κατανομή C1-C7 υδρογονανθράκων σε προϊόντα απο θερμική και καταλυτική πυρόλυση Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

29 Είδη καταλυτικής πυρόλησης Οι διεργασίες καταλυτικής πυρόλυσης που χρησιµοποιούνται σήµερα µπορούν να καταταγούν είτε ως κινητής κλίνης (moving bed) είτε ως ρευστοποιηµένης κλίνης (fluidized bed). Υπάρχουν αρκετές τροποποιήσεις σε κάθε κύρια κατηγορία, ανάλογα µε το σχεδιασµό και την κατασκευή, αλλά σε γενικές γραµµές η βασική λειτουργία, είναι παρόµοια. Η διεργασία της καταλυτικής πυρόλυσης Thermafor (TCC: Thermafor Catalytic Cracking) είναι αντιπροσωπευτική των µονάδων κινητής κλίνης, ενώ η καταλυτική πυρόλυση ρευστοστερεάς κλίνης (FCC: Fluid Catalyst Cracking) των µονάδων ρευστοποιηµένης κλίνης. Οι διεργασίες FCC έχουν πλέον ουσιαστικά εκτοπίσει τις διεργασίες TCC. Οι µονάδες FCC µπορούν να καταταγούν ως µονάδες πυρόλυσης είτε στην κλίνη, είτε στον ανυψωτή (αγωγός µεταφοράς), ανάλογα µε τη ζώνη στην οποία πραγµατοποιείται το µεγαλύτερο µέρος των αντιδράσεων πυρόλυσης. Η διεργασία καταλυτικής πυρόλυσης FCC χρησιµοποιεί καταλύτη στη µορφή πολύ µικρών σωµατιδίων (µέσης διαµέτρου 70 µm περίπου) που συµπεριφέρεται ως ρευστό, όταν αναµιχθεί µε αέριο ρεύµα (ατµοί). Ο ρευστοποιηµένος καταλύτης ανακυκλοφορεί συνεχώς µεταξύ της ζώνης αντίδρασης και της ζώνης αναγέννησης και δρα ως µέσο µεταφοράς θερµότητας από τον αναγεννητή προς την τροφοδοσία και τον αντιδραστήρα. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι µονάδων καταλυτικής πυρόλυσης FCC σε λειτουργία σήµερα, οι µονάδες διακριτών δοχείων, όπου ο αντιδραστήρας και ο αναγεννητής είναι δύο δοχεία, το ένα δίπλα στο άλλο, και ενιαίου τύπου ή Orthoflow, όπου ο αντιδραστήρας βρίσκεται στο επάνω µέρος του αναγεννητή. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

30 Παρακάτω απεικονίζονται οι δύο βασικοί τύποι μονάδων καταλυτικης πυρόλυσης F.C.C Εικόνα 1.1. Μονάδες διακριτών δοχείων, όπου ο αντιδραστήρας και ο αναγεννητής είναι δύο δοχεία (πάνω), και ενιαίου τύπου ή Orthoflow, όπου ο αντιδραστήρας βρίσκεται στο επάνω µέρος του αναγεννητή (κάτω). Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ 2.1. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΟΝΑΔΑΣ Στη μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης γίνεται σπάσιμο (cracking) της ανθρακικής αλυσίδας των μορίων της τροφοδοσίας, με τη βοήθεια καταλύτη. Έτσι, από τα μεγάλα μόρια της τροφοδοσίας προκύπτουν μικρότερα μόρια, που αντιστοιχούν σε ελαφρότερα κλάσματα με μεγαλύτερη αξία, όπως η βενζίνη και τα υγραέρια (LPG: Liquid Petroleum Gas ). Η πυρόλυση, παρότι γίνεται σε μεγάλη θερμοκρασία, είναι καταλυτική και όχι θερμική, με αποτέλεσμα να οδηγείται προς τα επιθυμητά προϊόντα. Ο λόγος είναι ότι ο χρόνος παραμονής της τροφοδοσίας στις συνθήκες της αντιδράσεως είναι πολύ μικρός (2-3 δευτερόλεπτα) και έτσι δεν υφίσταται ή περιορίζεται στο ελάχιστο η θερμική πυρόλυση, η οποία όπως είναι γνωστό, ευνοείται από τους μεγάλους χρόνους παραμονής. Η μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης (F.C.C.) αποτελείται από τα εξής βασικά μέρη : Το τμήμα προθέρμανσης της τροφοδοσίας Το σύστημα αντιδραστήρα αναγεννητή, στο οποίο ολοκληρώνεται η αντίδραση πυρόλυσης της τροφοδοσίας, ο διαχωρισμός του καταλύτη από τα προϊόντα της αντίδρασης και η αναγέννησή του. Το τμήμα κλασμάτωσης των προϊόντων της αντίδρασης στο οποίο διαχωρίζονται τα διάφορα προϊόντα προς περαιτέρω επεξεργασία στις αντίστοιχες μονάδες. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

32 Στήν παρακάτω εικόνα απεικονίζεται σχηματικά μία μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης. Και στη συνέχεια περιγράφονται τα τμήματα της συγκεκριμένης μονάδας. Εικόνα 2.1. Μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης Τμήμα προθέρμανσης της τροφοδοσίας Η τροφοδοσία της μονάδας αποτελείται από αποστάγματα της μονάδας κενού (VGOs: Vacuum Gas Oils), διάφορα παραπροϊόντα των μονάδων Λιπαντικών, καθώς και εισαγόμενο VGO, που έχουν κατεργαστεί (αποθειωθεί) στον MHC (Mild Hydrocracking). Η τροφοδοσία από το τροφοδοτικό δοχείο της μονάδας, αφού προθερμανθεί διοχετεύεται στον αντιδραστήρα πυρόλυσης. Τα ρεύματα που χρησιμοποιούνται για την προθέρμανση της τροφοδοσίας είναι : Το προϊόν του πυθμένα της κυρίως στήλης αποστάξεως και Ένα μέρος από την ανακυκλοφορία προϊόντος του πυθμένα της κυρίως στήλης αποστάξεως. Με τη θερμοκρασία προθέρμανσης που κυμαίνεται γύρω στους 240 ο 260 o C ελέγχεται ο λόγος καταλύτη προς τροφοδοσία (cat-oil ratio), που είναι μια σημαντική μεταβλητή λειτουργίας της μονάδας. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

33 Αντιδραστήρας: riser (ανυψωτής) διαχωρισμός καταλύτη stripper (απογυμνωτής) ΑΝΥΨΩΤΗΣ (RISER) H τροφοδοσία της μονάδας μετά την προθέρμανση εισέρχεται σε 3 ακροφύσια (optimix nozzles) στο κάτω μέρος του ανυψωτή, όπου έρχεται σε επαφή με τον ζεστό και αναγεννημένο καταλύτη. Ο χρόνος αντίδρασης, πριν διαχωριστεί ο καταλύτης από τα προϊόντα, είναι της τάξεως των 2-3 s. Η θερμότητα που έχει απορροφηθεί από τον καταλύτη κατά την καύση του άνθρακα στον αναγεννητή (θερμοκρασία καταλύτη ~720 ο C) χρησιμοποιείται για να θερμάνει / εξατμίσει την τροφοδοσία και να εκτελεστεί η πυρόλυση (ενδόθερμη αντίδραση). Οι καταλυτικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα στην αέριο φάση, αμέσως μόλις εξατμιστεί η τροφοδοσία. Ο διογκούμενος όγκος των αερίων που παράγονται είναι η κινούσα δύναμη που μεταφέρει τον καταλύτη προς τα πάνω. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται ο ανυψωτής ενός αντιδραστήρα: Vortex Separation System Εικόνα Ανυψωτής αντιδραστήρα Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

34 Προκειμένου να διαχωριστούν γρήγορα ο καταλύτης και τα προϊόντα στην έξοδο του ανυψωτή υπάρχει ειδική διάταξη (στροβιλώδες σύστημα διαχωρισμου: vortex separation system VSS), ώστε με τον γρήγορο διαχωρισμό να ελαχιστοποιούνται οι αντιδράσεις θερμικής πυρόλυσης. Προϋπόθεση για να πραγματοποιηθούν οι επιθυμητές μόνο αντιδράσεις πυρόλυσης είναι να υπάρχει αποτελεσματική επαφή μεταξύ τροφοδοσίας και καταλύτη. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης ο σχεδιασμός των ακροφυσίων εισόδου της τροφοδοσίας, καθώς επίσης και ο ίδιος ο καταλύτης. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται η βάση του ανυψωτή του αντιδραστήρα Εικόνα Βάση του ανυψωτή του αντιδραστήρα (wye section) Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

35 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΛΥΤΗ Μετά τον πρώτο διαχωρισμό της κύριας μάζας του καταλύτη από τα προϊόντα στην έξοδο του ανυψωτή, το μείγμα καταλύτη / αερίων μπαίνει στο κυρίως δοχείο του αντιδραστήρα όπου είναι εγκατεστημένοι οι κυκλώνες. Υπάρχουν 4 κυκλώνες για το διαχωρισμό των υπολοίπων σωματιδίων καταλύτη από τους ατμούς των προϊόντων. Οι κυκλώνες συλλέγουν και επιστρέφουν τον καταλύτη στον απογυμνωτή, ενώ οι ατμοί των προϊόντων βγαίνουν από το επάνω μέρος των κυκλώνων και οδηγούνται για διαχωρισμό στην κυρίως στήλη απόσταξης. Είναι σημαντικό ο διαχωρισμός καταλύτη αερίων να γίνει γρήγορα για αποφυγή αφενός νέας πυρόλυσης των προϊόντων που έχουν σχηματιστεί και αφετέρου θερμικής πυρόλυσης. ΑΠΟΓΥΜΝΩΤΗΣ (STRIPPER) O καταλύτης που πήρε μέρος στην αντίδραση έχει πάνω στους πόρους του κοκ (υπόλειμμα διαδοχικής πυρόλυσης με υψηλή αναλογία ατόμων C σε σχέση με τα Η) και θα πρέπει να αναγεννηθεί. Επίσης στον καταλύτη υπάρχουν υδρογονάνθρακες είτε απορροφημένοι στην επιφάνειά του είτε μέσα στους πόρους του είτε απλώς παρασυρόμενοι. Προκειμένου να ανακτηθούν οι παρασυρόμενοι υδρογονάνθρακες, ο καταλύτης πριν οδηγηθεί στον αναγεννητή περνά μέσα από τον απογυμνωτή στο εξωτερικό μέρος του ανυψωτή. Εκεί με τη βοήθεια ατμού απογύμνωσης απομακρύνονται οι υδρογονάνθρακες μεταξύ των σωματιδίων του καταλύτη. Στον απογυμνωτή ο καταλύτης πέφτει προς τα κάτω, περνώντας πάνω από διαφράγματα τοποθετημένα εναλλάξ στην εσωτερική και εξωτερική περίμετρό του, ενώ ο ατμός απογύμνωσης εξέρχεται από τα διαφράγματα μέσα από κατάλληλες οπές (ακροφύσια), που είναι τοποθετημένα περιμετρικά στα διαφράγματα. Μετά τον απογυμνωτή ο καταλύτης οδηγείται στον αναγεννητή μέσω μιας συρταρωτής βάνας (slide valve B) της οποίας το άνοιγμα ρυθμίζεται με βάση τη στάθμη του καταλύτη στον απογυμνωτή. Αυτό το ύψος του καταλύτη στον απογυμνωτή παρέχει και την απαιτούμενη υδραυλική πίεση για τη ροή του καταλύτη. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

36 2.1.3 Αναγεννητής Ο αναγεννητής έχει δύο σκοπούς λειτουργίας, πρώτον αναγεννά τον καταλύτη επανακτώντας την ενεργοτήτά του και δεύτερον παρέχει την απαιτούμενη θερμότητα για την πυρόλυση της τροφοδοσίας. Ο καταλύτης που έχει πάρει μέρος στην αντίδραση και εισέρχεται στον αναγεννητή περιέχει από 0,4-2,5% κοκ αναλόγως της τροφοδοσίας. Συστατικά του κοκ είναι ο άνθρακας, το υδρογόνο και πολύ μικρές ποσότητες θείου και αζώτου. Στον αναγεννητή ο καταλύτης αναμιγνύεται με αέρα που έρχεται και από τους δύο φυσητήρες (blowers) και καίγεται το κοκ. Οι φυσητήρες δίνουν στον αέρα την απαιτούμενη ταχύτητα και πίεση ώστε να διατηρεί τον καταλύτη σε κατάσταση ρευστοποιήσεως. Μετά την ανάμειξη αέρα καταλύτη στον ανυψωτή μίξης το μείγμα εισέρχεται στον καυστήρα, όπου αρχίζει η καύση του κοκ. Χρησιμοποιείται ο τύπος πλήρους καύσεως του κοκ σε υψηλή θερμοκρασία και περίσσεια Ο 2 στα καυσαέρια. Από τον κάτω αναγεννητή ο καταλύτης και τα καυσαέρια ανέρχονται διά μέσου ειδικών βραχιόνων και εισέρχονται στα δύο στάδια κυκλώνων της κορυφής του αναγεννητή. Ο διαχωριζόμενος καταλύτης επιστρέφει στη βάση (ή κώνο) του πάνω αναγεννητή, ενώ τα καυσαέρια οδηγούνται μέσω μιας διπλής συρταρωτής βάνας (slide valve D ) προς το λέβητα ανάκτησης θερμότητας, και από εκεί διαμέσου των ηλεκτροστατικών φίλτρων Electrostatic Precipitators (ESP) προς την καπνοδόχο. Το δοχείο του αναγεννητή είναι επενδεδυμένο εσωτερικά με πυρίμαχο υλικό, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απώλειες θερμότητας και να μη χρειάζεται ειδικό μέταλλο στην κατασκευή του. Επίσης, στις περιοχές όπου κινείται καταλύτης με μεγάλες ταχύτητες έχει επένδυση από ειδικό κεραμικό υλικό χυτευμένο σε μεταλλικά εξαγωνικά πλαίσια, ώστε να αποφεύγεται μηχανικό «φάγωμα» (erosion) των μετάλλων. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

37 Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται ένας αναγεννητής Εικόνα 2.4. Αναγεννητής Σωλήνας καθόδου (Standpipe) Συρταρωτή βάνα "Α"(Slide valve A ) Από τον αναγεννητή ο καταλύτης ρέει προς τον αντιδραστήρα διά μέσου μιας σωλήνας καθόδου που λέγεται standpipe. Μαζί με τον καταλύτη παρασύρεται αρκετή ποσότητα καυσαερίων, ώστε να τον κρατά σε κατάσταση ρευστοποίησης. Στη περίπτωση πολύ μακριών standpipes μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εξωτερικός αερισμός για τη διατήρηση της ρευστοποίησης, χρησιμοποιώντας: αέρια, ατμό, άζωτο ή φυσικό αέριο (fuel gas). Πάνω σε κάθε standpipe υπάρχει ένα διαστολικό με φυσούνα (expansion joint with bellow) που επιτρέπει τη διαστολή - κίνηση της γραμμής, όταν θερμαίνεται ή ψύχεται. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

38 Η ροή του αναγεννημένου καταλύτη στον κατακόρυφο σωλήνα ρυθμίζεται από μια συρταρωτή βάνα (slide valve A ). Η λειτουργία μιας συρταρωτής βάνας είναι παρόμοια με αυτή ενός στομίου μεταβλητής επιφάνειας. Οι βάνες κινούνται με τη βοήθεια αυτόνομων υδραυλικών συστημάτων αυτόματα ή και χειροκίνητα. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται μία συρταρωτή βάνα Εικόνα 2.5. Σχηματική παράσταση μίας συρταρωτής βάνας Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

39 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΛΥΤΗ Υπάρχουν δύο περιοχές στον αναγεννητή : η πυκνή φάση (dense phase) και η αραιή φάση (dilute phase). Η μεγαλύτερη ποσότητα των σωματιδίων του καταλύτη είναι στην πυκνή φάση, ενώ η αραιή φάση είναι η περιοχή πάνω από την πυκνή, όπου υπάρχει μια σημαντικά μικρότερη πυκνότητα του καταλύτη. Καθώς τα καυσαέρια αφήνουν την πυκνή φάση ανερχόμενα στον αναγεννητή παρασύρουν σωματίδια καταλύτη. Η ποσότητα των παρασυρόμενων σωματιδίων εξαρτάται από την ταχύτητα των καυσαερίων. Τα μεγαλύτερα σωματίδια πέφτουν πάλι στην πυκνή φάση, ενώ τα μικρότερα σωματίδια παρασύρονται στην αραιή φάση και μεταφέρονται στους κυκλώνες. Υπάρχουν τρία ζευγάρια παράλληλων κυκλώνων. Σε κάθε ζευγάρι το αέριο εισέρχεται πρώτα στον κύριο κυκλώνα και στη συνέχεια στον δευτερεύοντα. Ο καταλύτης που διαχωρίζεται επιστρέφει στην κλίνη μέσω κατακόρυφων σωλήνων. ΑΝAKTHΣΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΥΣΑΕΡΙΑ ORIFICE CHAMBER Tα ζεστά καυσαέρια όπως εξέρχονται από τον αναγεννητή κατέχουν ένα σημαντικό ποσό ενέργειας. Η ανάκτηση θερμότητας από τα καυσαέρια γίνεται σε ειδικό λέβητα, όπου παράγεται ατμός υψηλής πίεσης. Ακριβώς μετά την συρταρωτή βάνα των καυσαερίων υπάρχει ένα κυλινδρικό δοχείο με 6 διάτρητους δίσκους που λέγεται orifice chamber. Ο ρόλος του είναι να διατηρεί την πίεση σταθερή κατά μήκος της συρταρωτής βάνας, ώστε να αποφεύγονται οι φθορές λόγω στροβιλισμού του καταλύτη πίσω από τη βάνα. ΗΛΕΚΤΡΟΣΤΑΤΙΚΑ ΦΙΛΤΡΑ Ο βασικός στόχος των ηλεκτροστατικών φίλτρων Electrostatic Precipitators (ESP) είναι η κατεργασία του φυσικού αερίου της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης για την επίτευξη της προδιαγραφής των μικροσωματιδίων του καταλύτη, τα οποία περιέχονται στα καυσαέρια. Τα καυσαέρια της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης κατά την έξοδό τους από το ειδικό λέβητα μεταφέρονται με τη βοήθεια ''γκιλοτίνων'' βανών (guillotine valves) σε μια γραμμή η οποία τα οδηγεί στα ηλεκτροστατικά φίλτρα, όπου κατακρατούνται και συλλέγονται στις χοάνες κάτω από τα φίλτρα. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

40 Τα υπολείμματα του καταλύτη, τα οποία έχουν συλλεχθεί στις χοάνες του φίλτρου, μέσω πνευματικού συστήματος μεταφοράς προωθούνται στα σιλό αποθήκευσης. Τα σιλό αυτά είναι εφοδιασμένα με συστήματα για τη φόρτωση των υπολειμμάτων σε βυτία. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται μία διάταξη ηλεκτροστατικού φίλτρου Εικόνα 2.6. Διάταξη ηλεκτροστατικού φίλτρου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΥΤΗ Ακόμη και με τη σωστή λειτουργία των κυκλώνων του αντιδραστήρα και του αναγεννητή, τα σωματίδια του καταλύτη με πολύ μικρή διάμετρο διαφεύγουν και από τα δύο αυτά δοχεία. Τα σωματίδια του καταλύτη από τον αντιδραστήρα καταλήγουν στο προϊόν του πυθμένα της στήλης απόσταξης και από εκεί διαχωρίζονται στα φίλτρα ανάποδου πλυσίματος του clarified oil (σύστημα που αποτελείται από δύο δοχεία φίλτρων). Τα ανακτήσιμα σωματίδια καταλύτη που εξέρχονται από τον αναγεννητή απομακρύνονται με τα ηλεκτροστατικά φίλτρα. Η ενεργότητα του καταλύτη μειώνεται με το χρόνο, λόγω δηλητηρίασης από μέταλλα στην τροφοδοσία, από θερμική απενεργοποίηση κλπ. Προκειμένου να διατηρείται σταθερή η ενεργότητα του καταλύτη ή/και για να αναπληρώνονται οι απώλειες του καταλύτη, Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

41 προστίθεται στη μονάδα συνεχώς φρέσκος καταλύτης με τη βοήθεια μιας μηχανικής διάταξης, που προσθέτει καταλύτη ανά προκαθορισμένα διαστήματα και για προκαθορισμένη διάρκεια. Ο καταλύτης που ανακυκλοφορεί στη μονάδα λέγεται καταλύτης ισορροπίας. ΦΙΛΤΡΑ ΑΝΑΠΟΔΟΥ ΠΛΥΣΙΜΑΤΟΣ ΤΟΥ CLARIFIED OIL Το σύστημα αποτελείται από δύο δοχεία φίλτρων, τα οποία χρησιμοποιούνται για να φιλτράρουν το clarified oil. Υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας ένα δοχείο φίλτρου φιλτράρει όλη τη ροή της τροφοδοσίας. Το δεύτερο δοχείο φίλτρου είναι σε ετοιμότητα και διαθέσιμο να μπει στο κύκλωμα. Όταν παρέλθει ο προκαθαρισμένος χρόνος φιλτραρίσματος ή ξεπεραστεί η προκαθορισμένη διαφορική πίεση για αλλαγή φίλτρων, το δοχείο φίλτρου που είναι σε ετοιμότητα μπαίνει σε λειτουργία και το δοχείο φίλτρου που βρισκόταν σε λειτουργία αποσύρεται για αναγέννηση. Το σύστημα ελέγχου θα συνεχίσει αυτή τη διαδοχική διαδικασία, έτσι ώστε το ένα δοχείο να φιλτράρει ενώ το δεύτερο να είναι σε ετοιμότητα και διαθέσιμο να μπει σε λειτουργία Kύρια στήλη κλασμάτωσης Ο σκοπός της κύριας στήλης κλασμάτωσης είναι να ψύξει τους ατμούς των υδρογονανθράκων του έρχονται από τον αντιδραστήρα και στη συνέχεια να διαχωρίσει τα διάφορα υγρά προϊόντα. Οι ατμοί των προϊόντων της αντιδράσεως δια μέσω της γραμμής ατμού μπαίνουν στη βάση της στήλης. Η λειτουργία της στήλης είναι παρόμοια με αυτήν του πύργου ατμοσφαιρικής απόσταξης με την εξής διαφορά: οι ατμοί από την έξοδο του αντιδραστήρα πρέπει πρώτα να ψυχθούν, πριν αρχίσει οποιοσδήποτε διαχωρισμός. ΚΥΚΛΩΜΑ ΠΥΘΜΕΝΑ Τα προϊόντα αντίδρασης μπαίνουν στον πύργο με θερμοκρασία C και ψύχονται καθώς ανέρχονται στους πρώτους δίσκους της κολώνας. Πάνω από τους δίσκους αυτούς επιστρέφει το ρεύμα ανακυκλοφορίας του πυθμένα, το οποίο έχει ψυχθεί: Το ρεύμα αυτό της ανακυκλοφορίας εκτός από ψύξη "ξεπλένει" τους ανερχόμενους ατμούς από τα σωματίδια του καταλύτη που παρασύρουν μαζί τους, ώστε αυτά να καταλήγουν στο προϊόν του πυθμένα. Προκειμένου η θερμοκρασία του πυθμένα της στήλης να Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

42 διατηρείται κάτω από τη θερμοκρασία σχηματισμού κοκ, ένα μέρος της "κρυωμένης" ανακυκλοφορίας πυθμένα αποστέλλεται κατ' ευθείαν στον πυθμένα σαν ρεύμα ψύξεως. Το λαμβανόμενο προϊόν πυθμένα αποθηκεύεται σε δεξαμενή, πριν αποθηκευτεί περνά από φίλτρα διαχωρισμού, που κατακρατούν τα ανεπιθύμητα σωματίδια. ΑΝΑΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΠΛΕΥΡΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Πάνω από το κύκλωμα πυθμένα υπάρχουν ενδιάμεσες ανακυκλοφορίας για ψύξη και δημιουργία εσωτερικής επαναρροής στη στήλη, καθώς και απόληψη των πλευρικών προϊόντων. ΚΥΚΛΩΜΑ ΚΟΡΥΦΗΣ Η ασταθεροποίητη βενζίνη μαζί με ελαφρά αέρια περνούν από την κορυφή της στήλης σαν ατμοί. Οι ατμοί αυτοί ψύχονται και συμπυκνώνονται εν μέρει στα αερόψυκτα της κορυφής και τελικά καταλήγουν στο δοχείο κορυφής που λειτουργεί σε περίπου ατμοσφαιρική πίεση. Στο δοχείο διαχωρίζονται αέριοι και υγροί υδρογονάνθρακες καθώς και νερό. Οι αέριοι υδρογονάνθρακες οδεύουν στο κομπρεσέρ αερίων. Αυτοί περιέχουν C 2, C 3 και C 4 καθώς και το 10% της παραγόμενης βενζίνης. Οι υγροί υδρογονάνθρακες χωρίζονται σε δύο ρεύματα : το ένα επιστρέφει στη στήλη σαν επαναρροή και το άλλο (νάφθα και ελαφρύτερα) οδηγείται στην Μονάδα ελαφρών αερίων για διαχωρισμό. Τέλος, το διαχωριζόμενο νερό οδηγείται στη μονάδα επεξεργασίας όξινων νερών του διυλιστηρίου Λοιπός εξοπλισμός Βεβαίως σε κάθε σύγχρονη μονάδα καταλυτικής πυρόλυσης γίνεται συνεχής προσπάθεια για την αναβάθμισή της με τεχνολογικές καινοτομίες. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

43 2.2 ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΥΣΗΣ Συστατικά του καταλύτη Ο καταλύτης της μονάδας καταλυτικής πυρόλυσης είναι σε μορφή λεπτής σκόνης με ένα μέσο μέγεθος σωματιδίων στην περιοχή των 75 μικρών. Αποτελείται από το ζεόλιθο, τη βάση (μήτρα), το συνδετικό και το πληρωτικό υλικό. Ζεόλιθος: ο ζεόλιθος είναι το βασικό συστατικό του καταλύτη της συγκεκριμένης μονάδας. Παρέχει την εκλεκτικότητα και το μεγαλύτερο μέρος της ενεργότητας του καταλύτη. Η δομή του ζεόλιθου που καλείται και μοριακό κόσκινο είναι ένα καλά καθορισμένο πλέγμα που αποτελείται από τετράεδρα πυριτίου και αλουμινίου. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται ένα τετράεδρο πυριτίου/αλουμινίου-οξυγόνου Εικόνα 2.7. Τετράεδρο Πυριτίου/Αλουμινίου-οξυγόνου Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

44 Το πλέγμα του ζεόλιθου έχει ένα δίκτυο από πολύ μικρούς πόρους μέσα στους οποίους εισχωρούν τα μόρια των υδρογονανθράκων και πυρολύονται. Στη παρακάτω εικόνα αποτυπώνεται η κρυσταλλική δομή ενός ζεόλιθου Εικόνα 2.8. Γεωμετρία (κρυσταλλική δομή) ζεολίθου Ενεργός Βάση (μήτρα): με τον όρο αυτό εννοούμε συστατικά του καταλύτη εκτός του ζεόλιθου, που έχουν καταλυτική ενεργότηταη ενεργός βάση προέρχεται κυρίως από την άμορφο αλούμινα (Α12Ο3). Ο ρόλος της ενεργού βάσης είναι σημαντικός στην συνολική απόδοση του καταλύτη, διότι α) πυρολύει καταλυτικά τα μεγάλα μόρια, τα οποία δεν μπορούν να εισχωρήσουν στους μικρότερους πόρους του ζεόλιθου. β) λειτουργεί σαν παγίδα, προσροφώντας ουσίες που μολύνουν τον καταλύτη. Συνδετικό και πληρωτικό υλικό: το πληρωτικό υλικό είναι μία κόλλα που εισάγεται στον καταλύτη για να μειώσει τη ενεργότητα του. Το συνδετικό υλικό χρησιμεύει να κρατά μαζί το ζεόλιθο, τη βάση και το πληρωτικό υλικό. Σκοπός των δύο αυτών ουσιών είναι να παρέχουν: α) στον καταλύτη τη φυσική του αντοχή (πυκνότητα, αντοχή σε φθορά από τριβή, κατανομή μεγέθους σωματιδίων κ.λ.π.). β) ένα μέσο μεταφοράς θερμότητας από τον αναγεννητή στον αντιδραστήρα γ) ένα μέσο ρευστοποίησης, όπου ενσωματώνεται ο πιο σημαντικός και ακριβός ζεόλιθος. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

45 2.2.2 Ιδιότητες του καταλύτη Μικροενεργότητα: Αντιπροσωπεύει την %κ.β. ή %κ.ο. μετατροπή που δίνει το δείγμα του καταλύτη σε μια πρότυπη τροφοδοσία. Coke factor, gas factor: οι δύο αυτοί συντελεστές αντιπροσωπεύουν την τάση σχηματισμού κοκ και αερίων αντίστοιχα του δείγματος καταλύτη σε σχέση με ένα πρότυπο δείγμα καταλύτη. Κατανομή μεγέθους σωματιδίων: αποτελεί ένδειξη των ιδιοτήτων ρευστοποίησης του καταλύτη. Επιφάνεια: είναι η συνολική επιφάνεια του ζεόλιθου και της βάσης και μετριέται με προσρόφηση αζώτου. Συσχετίζεται αρκετά καλά με την ενεργότητα του καταλύτη. Πυκνότητα: συνήθως είναι μεγαλύτερη για τον καταλύτη ισορροπίας απ' ότι για το φρέσκο. Όγκος πόρου: είναι ένδειξη της ποσότητας των κενών μέσα στα σωματίδια του καταλύτη. Αντοχή στη φθορά από τριβή: έχει σχέση με τη σκληρότητα του καταλύτη. Χημική ανάλυση αλούμινας: η αλούμινα του καταλύτη ισορροπίας σχετίζεται άμεσα με εκείνη του φρέσκου.η περιεκτικότητα σε μέταλλα έχει σχέση με τη δηλητηριώδη δράση τους. Κοκ στον αναγεννημένο καταλύτη: η απόθεση κοκ κατά την πυρόλυση στον καταλύτη μπλοκάρει μερικά από τα ενεργά κέντρα του. Έτσι το κοκ που θα απομείνει στον αναγεννημένο καταλύτη μετά την καύση του μειώνει την ενεργότητα του Σωλήνας καθόδου Συρταρωτή βάνα αναγεννημένου καταλύτη Tο κατακόρυφο μήκος της σωλήνα καθόδου παρέχει την κινούσα δύναμη για τη μεταφορά του καταλύτη από τον αναγεννητή στον αντιδραστήρα. Η κατακόρυφη απόσταση μεταξύ της εισόδου του συγκεκριμένου σωλήνα και της συρταρωτής βάνας δημιουργεί μία διαφορά πίεσης. Πριν την είσοδο του καταλύτη στο συγκεκριμένο σωλήνα υπάρχει παροχή αέρα, που τον διατηρεί σε ρευστοποιημένη μορφή. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

46 Προκειμένου να διατηρηθεί καλή ρεύστωση μπορεί να εισαχθεί μέσα στο κατακόρυφο σωλήνα ένα μέσο αερισμού του καταλύτη. Εκτός από τον αερισμό, η ρεύστωση υποβοηθείται από την ύπαρξη αρκετών υπολειμμάτων στον καταλύτη, που δρουν σαν λιπαντικό ανάμεσα στους άλλους κόκκους. Η συρταρωτή βάνα του αναγεννημένου καταλύτη, που βρίσκεται στο κατώτερο μέρος του κατακόρυφου σωλήνα εξυπηρετεί τρεις σκοπούς: ρυθμίζει τη ροή του αναγεννημένου καταλύτη στον ανυψωτή, διατηρεί διαφορά πιέσης στον κατακόρυφο σωλήνα και προστατεύει τον αναγεννητή από αναστροφή της ροής Ανυψωτής Απογυμνωτής αντιδραστήρα Η κινούσα δύναμη για τη μεταφορά του μίγματος καταλύτη και ατμών στον ανυψωτή προέρχεται από τη μεγάλη διαφορά πυκνότητας μεταξύ του ρευστοποιημένου καταλύτη και του μίγματος καταλύτη / ατμών υδρογονανθράκων στον ανυψωτή. Το ύψος της ρευστοποιημένης κλίνης του καταλύτη στον απογυμνωτή του αντιδραστήρα είναι σημαντικό, γιατί παρέχει και το απαιτούμενο στατικό ύψος για τη ροή του καταλύτη προς τον αναγεννητή, εμποδίζοντας την ανάστροφη ροή αέρα στον αντιδραστήρα Σωλήνας χρησιμοποιημένου καταλύτη Συρταρωτή βάνα Από τον πυθμένα του απογυμνωτή ο χρησιμοποιημένος καταλύτης ρέει στον αντίστοιχο σωλήνα. Προκειμένου να διατηρηθεί η ρευστοποίηση του καταλύτη, πριν την είσοδο του στην σωλήνα, εισάγεται στο κωνικό τμήμα του απογυμνωτή, δια μέσου διανομέα, υπέρθερμος ατμός. Η συρταρωτή βάνα του χρησιμοποιημένου καταλύτη βρίσκεται στο κάτω μέρος του κατακόρυφου σωλήνα και ελέγχει τη στάθμη του καταλύτη στον απογυμνωτή με ρύθμιση της ροής καταλύτη προς τον αναγεννητή. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

47 2.3 ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗΣ ΠΥΡΟΛΗΣΗΣ Στην καταλυτική πυρόλυση ο μηχανισμός αντίδρασης ενεργοποιήται μέσω θετικά φορτισμένων ιόντων άνθρακα (καρβοκατιόντα). Το καρβοκατιόν (ή ιόν καρβωνίου) σχηματίζεται προσθέτοντας ένα θετικό φορτίο (πρωτόνιο) σε μια ολεφίνη: R-CH=CH-CH2-CH2-CH3+H+ R-C+H-CH2-CH2-CH2-CH3 Στην καταλυτική πυρόλυση ο μηχανισμός αντίδρασης ενεργοποιείται μέσω θετικά φορτισμένων ιόντων άνθρακα (καρβοκατιόντα). Το καρβοκατιόν (ή ιόν καρβωνίου) σχηματίζεται προσθέτοντας ένα θετικό φορτίο (πρωτόνιο) σε μια ολεφίνη: Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ 3.1 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν με τη Γαλλική Επανάσταση το 1789 στόχευαν στη προστασία του ανθρώπου από το φόβο. Τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν με τη Ρώσικη Επανάσταση το 1917 προστάτευαν τον άνθρωπο από τη στέρηση και επέβαλαν υποχρεώσεις στους ισχυρούς και το κράτος απέναντι στους πολίτες. Οι δύο αυτές γενιές δικαιωμάτων κατοχυρώθηκαν στις 10 Δεκεμβρίου του 1948 από τη Γ.Σ. του Ο.Η.Ε στην Οικουμενική Διακύρηξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το 23ο άρθρο της οποίας αναγνωρίζει και κατοχυρώνει σε κάθε άνθρωπο το δικαίωμα της εργασίας, της ελεύθερης εκλογής του επαγγέλματος καθώς και των δίκαιων και ικανοποιητικών όρων εργασίας. Το Ελληνικό Σύνταγμα αναγνωρίζει και κατοχυρώνει αυτό το δικαίωμα με το άρθρο 22 παρ Διάκριση εργασίας - Υποχρεώσεις εργοδότη Είναι γνωστό ότι η εργασία διακρίνεται σε εξαρτημένη και ανεξάρτητη. Η εξαρτημένη εργασία αποτελεί αντικείμενο του εργατικού δικαίου, που καθορίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις εργαζόμενου-εργοδότη. Οι υποχρεώσεις του εργαζόμενου είναι, καταρχήν, η παροχή της εργασίας στον εργοδότη και η πίστη σε αυτόν. Από την άλλη οι βασικές υποχρεώσεις του εργοδότη είναι οι εξής Υποχρέωση καταβολής μισθού Υποχρέωση να τηρούνται τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας στο χώρο εργασίας Υποχρέωση αποζημίωσης στον εργαζόμενο, αν τραυματιστεί κατά την εκτέλεση της εργασίας Υποχρέωση ίσης μεταχείρισης των εργαζομένων Υποχρέωση χορήγησης αδειών που δικαιούνται οι εργαζόμενοι από το νόμο. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

49 3.1.2 Νομοθετικό πλαίσιο ασφαλούς εργασίας Η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα στις 28 Μαϊου του Από τότε μέχρι σήμερα το ελληνικό εργατικό δίκαιο εναρμονίζεται με το ευρωπαϊκό σε όλα τα θέματα που αφορούν την υγιεινή και ασφάλεια στο χώρο εργασίας. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής και της Ελληνικής νομοθεσίας, η ασφάλεια στα εργοτάξια ορίζεται από τα παρακάτω Προεδρικά Διατάγματα: ΠΔ 305/96, ΠΔ 1073/81, ΠΔ 778/80, ΠΔ 1568/85, ΠΔ 17/96, ΠΔ 294/88 ΠΔ 95/78, ΚΥΑ 16440/93 ΚΥΑ 34458/90. (Φ.Ε.Κ 212/Α/29/8/96, Φ.Ε.Κ. 260/Α/10/9/81, Φ.Ε.Κ. 193/Α/28/8/80, Φ.Ε.Κ. 177/Α/18/10/85, Φ.Ε.Κ. 11/Α/18/1/96, Φ.Ε.Κ. 138/Α/21/6/88, Φ.Ε.Κ. 20/Α/17/2/78, Φ.Ε.Κ. 756/Β/28/9/93, Φ.Ε.Κ. 846/Β/31/12/90) Επαγγελματικός κίνδυνος Αν και ο Αστικός Κώδικας δεν ορίζει με σαφήνεια την έννοια του εργατικού ατυχήματος, εντούτοις οι νομολόγοι αποσαφηνίζουν τον όρο επαγγελματικός κίνδυνος. Επαγγελματικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος για την υγεία και τη ασφάλεια των εργαζομένων. Προέρχεται από την έκθεσή τους σε βλαπτικούς παράγοντες στο χώρο εργασίας. Εξαρτάται από τη πιθανότητα ή τη συχνότητα έκθεσης των εργαζομένων σε κάποια πηγή κινδύνου που βρίσκεται στο χώρο εργασίας, και από τη σοβαρότητα των συνεπειών, δηλαδή τη βιολογική βλάβη που μπορεί να προκλειθεί. Ο σκοπός αναγνώρισης των κινδύνων και η εκτίμηση της επικινδυνότητας αφορά τη προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, με παρεμβάσεις για την μείωση ή και την εξάλειψη των κινδύνων. Η εκτίμηση της επικινδυνότητας είναι σύνθετη, διαχρονική και δυναμική ανανεούμενη διαδικασία που συμβάλει στη συγκρότηση ενός υγιούς και ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος, προσαρμοσμένους στις ανθρώπινες ιδιαιτερότητες, ικανότητες. και δυνατότητες. Οι βασικές ενέργειες για την αναγνώριση των κινδύνων και την εκτίμηση επικινδυνότητας είναι οι εξής: Εντοπισμός των κινδύνων για κάθε εργασία ή δραστηριότητα Εκτίμηση του μεγέθους του κινδύνου και των επιπτώσεών του στην υγεία και ασφάλεια Λήψη κατάλληλων μέτρων για τη διαχείριση του κινδύνου. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

50 Υπάρχει γραπτή εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου, καθώς και αναγνώριση κινδύνων και εκτίμηση επικινδυνότητας ανά θέση εργασίας, στην οποία για κάθε θέση εργασίας και ανάλογα με την υφή της αναφέρονται τόσο οι κίνδυνοι όσο και τα κατάλληλα Μέσα Ατομικής Προστασίας που πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη ασφαλή εκτέλεσή της. Η ασφάλεια των εργαζομένων εξασφαλίζεται και από την χρησιμοποίηση των Μ.Α.Π., καθώς και από την ορθή και ευκρινή σήμανση των κινδύνων στο χώρο του εργοταξίου. Ως παράδειγμα τεκμηρίωσης των παραπάνω, στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε σε ένα εργατικό ατύχημα που συνέβη στην Indian Oil Company (IOC) στο Jaipur της Ινδίας την 29η Οκτωβρίου του Η έκρηξη που σημειώθηκε και η ακόλουθη φωτιά είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο 11 ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων 45. Η εγκατάσταση καταστράφηκε και προκλήθηκαν ζημιές σε απόσταση 2 χιλιομέτρων. Τα αίτια του ατυχήματος οφείλονται σε ανθρώπινο σφάλμα. Οι περαιτέρω διερεύνηση του ατυχήματος απέδειξε ότι δεν επιβαλλόταν η χρησιμοποίηση Μ.Α.Π., ούτε υπήρχαν στο χώρο, όπου το οξυγόνο ήταν ανεπαρκές, διαθέσιμες αναπνευστικές συσκευές, ενώ παράλληλα δεν υπήρχε ένα οργανωμένο σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης. 3.2 Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π) Μέσα Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) είναι κάθε εξοπλισμός μαζί με τα εξαρτήματά του, τον οποίο ο εργαζόμενος πρέπει να φορά ή να φέρει, για να προστατεύεται από έναν ή περισσότερους κινδύνους που απειλούν την ασφάλεια ή την υγεία του κατά την εργασία. Η χρήση των Μέσων Ατομικής Προστασίας είναι υποχρεωτική για τους εργαζομένους, εφόσον διαφυλάττει την υγεία, τη σωματική ακεραιότητα, αλλά και συμβάλλει στη μείωση των ατυχημάτων, εφόσον η εξάλειψή τους δεν είναι εφικτή. Τα Μ.Α.Π. πρέπει να είναι κατάλληλα για τους σχετικούς κινδύνους, να μην προκαλούν τα ίδια κινδύνους, και να είναι σχεδιασμένα και κατασκευασμένα σύμφωνα με τις σχετικές Κοινοτικές Διατάξεις. Τα Μ.Α.Π. παρέχονται από τον εργοδότη, ο οποίος βαρύνεται με την ευθύνη για την καλή τους κατάσταση τόσο από άποψη λειτουργίας όσο και από άποψη υγιεινής. Η χρήση των Μ.Α.Π. είναι η τελευταία λύση για την προστασία των εργαζομένων και εφαρμόζεται, εφόσον οι κίνδυνοι δεν μπορούν να περιοριστούν επαρκώς με τεχνικά μέτρα ή με μεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εταιρίας. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

51 Aπαιτήσεις Μέσων Ατομικής Προστασίας Τα Μ.Α.Π. πρέπει: Να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται σύμφωνα με τις διατάξεις που καθορίζουν την ασφάλεια και την υγεία Να είναι κατάλληλα για τους κινδύνους που πρέπει να προλαμβάνουν και η χρήση τους να μη δημιουργεί νέους Να επιλέγονται με βάση τις συγκεκριμένες συνθήκες και ανάγκες Να προσαρμόζονται στο χρήστη Να χρησιμοποιούνται μόνο για τις προβλεπόμενες χρήσεις και σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή Να συνοδεύονται με σαφείς οδηγίες στην ελληνική γλώσσα Να συντηρούνται, να επισκευάζονται και να καθαρίζονται τακτικά Να αντικαθίστανται όταν φθαρούν ή έχει λήξει ο χρόνος χρήσης τους Να φυλάσσονται σε ειδικές θέσεις και χώρους καθαρούς και υγιεινούς Αν χρησιμοποιούνται περισσότερα του ενός Μ.Α.Π., πρέπει να είναι συμβατά μεταξύ τους και αποτελεσματικά Αν διαθέτουν σύστημα σύνδεσης με συμπληρωματικό εξάρτημα, το εξάρτημα σύνδεσης πρέπει να είναι μελετημένο και κατασκευασμένο, ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί μόνο στο συγκεκριμένο εξάρτημα Τα Μ.Α.Π. που προορίζονται για χρήση σε εκρηκτική ατμόσφαιρα πρέπει να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται έτσι ώστε να μην είναι δυνατό να παραχθεί σε αυτά τόξο ή σπινθήρας ηλεκτρικής ή ηλεκτροστατικής προέλευσης, ή λόγω κρούσης, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη εκρηκτικού μίγματος Επιτρέπεται να διατίθενται στην αγορά και να χρησιμοποιούνται, μόνο εφόσον είναι κατάλληλα σχεδιασμένα να προφυλάσουν την υγεία και να εξασφαλίζουν την ασφάλεια των χρηστών, χωρίς να θίγεται η υγεία και η ασφάλεια άλλων προσώπων. Και εφόσον συντηρούναι κατάλληλα και χρησιμοποιούνται για το σκοπό που κατασκευάστηκαν Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

52 Τα Μ.Α.Π. που διατίθενται στην αγορά πρέπει να φέρουν τη σήμανση CE (Conformite Europeene=Ευρωπαϊκή Συμμόρφωση) πάνω τους και στη συσκευασία τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι ορατή και ευανάγνωστη και να μείνει ανεξίτηλη καθ'όλη τη διάρκεία της ζωής τους Υποχεώσεις κατασκευαστή Μέσων Ατομικής Προστασίας (Μ.Α.Π.) Για κάθε Μ.Α.Π. που διατίθεται στην αγορά, ο κατασκευαστής υποχρεούται να συντάσσει και να παραδίδει ενημερωτικό σημείωμα στα ελληνικά, που περιέχει τα εξής στοιχεία: 1. Στοιχεία του κατασκευστή 2. Τις οδηγίες χρήσης, αποθήκευσης, συντήρησης, καθαρισμού, επιθεώρησης,απολύμανσης. 3. Τις επιδόσεις που επιτεύχθηκαν από τις τεχνικές δοκιμές για το προσδιορισμό, το επίπεδο ή τη κατηγορία προστασίας των Μ.Α.Π. 4. Τα πρόσθετα εξαρτήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν 5. Τις διάφορες κατηγορίες προστασίας σε συνάρτηση με το επίπεδο κινδύνου αλλά και τα όρια εκτός των οποίων αντενδείκνυται η χρησιμοποίηση των Μ.Α.Π. 6. Την ημερομηνία απόσυρσης των Μ.Α.Π. 7. Τη συσκευασία της ασφαλούς μεταφοράς 8. Τη σημασία της σήμανσης που υπάρχει Εκπαίδευση εργαζομένων Κατά τη χορήγηση των Μ.Α.Π. αλλά και μετά πρέπει: Οι εργαζόμενοι να ενημερώνται για τους κινδύνους που απειλούν την ασφάλεια και την υγεία τους, τα προληπτικά μέτρα που έχουν παρθεί, τα μέτρα και τις προφυλάξεις που οι ίδιοι πρέπει να τηρούν, αλλά και για τους κινδύνους που παραμένουν σε ορισμένες εργασίες ή θέσεις εργασίας και καθιστούν αναγκαία τη χρήση των Μ.Α.Π. Πρέπει να δίνονται οδηγίες στους εργαζόμενους για την αποτελεσματική χρήση των Μ.Α.Π., με σχετική εκπαίδευση ή και εξάσκηση Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

53 Περιοδικά να ελέγχεται η σωστή χρήση τους Να υπάρχει μέριμνα για την φύλαξη των Μ.Α.Π. σε θέσεις με καλές συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής Να παρέχονται στους εργαζόμενους οι κατάλληλες διευκολύνσεις και μέσα για τη συντήρηση, επισκευή και καθαρισμό των ΜΑ.Π. σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή Να αντικαθίστανται τα Μ.Α.Π. σε περίπτωση φθοράς ή όταν έχει λήξει ο επιτρεπόμενος χρόνος χρήσης τους Οι εργαζόμενοι πρέπει: Να φορούν τα Μ.Α.Π., όπου απαιτείται, για την προστασία της ασφάλειας της υγείας τους. Να χρησιμοποιούν σωστά τα Μ.Α.Π. που τίθενται στη διάθεσή τους και μετά τη χρήση να τα τακτοποιούν στη θέση τους. Να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες χρήσης. Να αναφέρουν αμέσως στους επικεφαλής κάθε παρατηρούμενη ανωμαλία κατά τη χρήση των Μ.Α.Π. ή άλλη αιτία που δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την αντικατάστασή τους Κατηγορίες μέσων ατομικής προστασίας και γενικές αρχές χρήσης τους Υπάρχουν οι ακόλουθες κατηγορίες Μ.Α.Π. : - Γάντια για προστασία χεριών - Γυαλιά για προστασία ματιών - Κράνη για προστασία κεφαλιού - Μάσκες προσωπίδες για προστασία από ρινίσματα ή σπινθήρες - Στολές προστασίας σώματος - Αναπνευστικές συσκευές για προστασία αναπνευστικών οδών - Υποδήματα ασφαλείας για προστασία ποδιών - Ωτοασπίδες για προστασία ακοής - Συστήματα προστασίας από πτώση Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

54 Γάντια Προστατεύουν από: - Ουσίες θερμές, τοξικές, ερεθιστικές ή διαβρωτικές - Εκτινάξεις διάπυρων ή αιχμηρών σωματιδίων - Κίνδυνο ηλεκτροπληξίας - Αντικείμενα, εργαλεία ή μηχανήματα υψηλής θερμοκρασίας ή με επιφάνειες και ακμές αιχμηρές ή κοφτερές - Μηχανήματα ή εργαλεία που είναι δυνατόν με άλλο τρόπο να τραυματίσουν τα χέρια Δεν προσφέρουν όλα τα γάντια την ίδια προστασία. Ανάλογα με την εργασία που εκτελείται υπάρχουν και τα κατάλληλα γάντια, όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες : Εικόνα 3.1 Γάντια πλαστικά για την προστασία από χημικές ενώσεις Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

55 Εικόνα 3.2 Γάντια ειδικά λαστιχένια για τους ηλεκτρολόγους (υψηλή τάση) Εικόνα 3.3 Γάντια δερμάτινα για την προστασία από κοφτερά ή αιχμηρά αντικείμενα Εικόνα 3.4 Ειδικά γάντια για την προστασία από εγκαύματα κατά το χειρισμό θερμών αντικειμένων Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

56 Γυαλιά Προστατεύουν όταν υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού των ματιών ή βλάβης της όρασης από : - Εκτινασσόμενα σωματίδια - Επικίνδυνες ουσίες (καυστικά, ερεθιστικά υγρά, ατμούς κλπ ) - Επικίνδυνες ακτινοβολίες Ανάλογα με τη δουλειά που πρόκειται να εκτελεστεί, πρέπει να χρησιμοποιούνται και τα κατάλληλα γυαλιά, όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες : Εικόνα 3.5 Γυαλιά ασφαλείας (τύπος εφαρμοστού) για δουλειές που έχουν τρόχισμα, λείανση, ματσακόνισμα, κοπίδισμα, διάτρηση, πριονισμό, σπάσιμο μπετόν και γενικά όπου υπάρχει κίνδυνος από εκτοξευόμενα μικρά κομμάτια. Εικόνα 3.6 Γυαλιά ασφαλείας κλειστού τύπου για την προστασία από καυστικά υγρά και οξέα. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

57 Εικόνα 3.7 Γυαλιά ασφαλείας στεγανά για την προστασία κατά τον καθαρισμό σκουριασμένων επιφανειών ή τον καθαρισμό με αέρα ή τον καθαρισμό καπνοδόχων, και γενικά για την προστασία από αιωρούμενα σωματίδια. Εικόνα 3.8 Γυαλιά ασφαλείας με χρωματιστούς φακούς κατά την οξυγονοκόλληση και φλογοκοπή και κατά την επιθεώρηση φλογοθαλάμων. Εικόνα 3.9 Γυαλιά ασφαλείας γενικής χρήσης για προστασία των ματιών από διάφορους γενικούς κινδύνους. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

58 Κράνη Το κράνος αποτελεί ένα από τα στοιχειώδη μέσα προστασίας. Το κέλυφός του είναι κατασκευασμένο από σκληρό μονωτικό υλικό. Το εσωτερικό σύστημα ιμάντων ανάρτησης απορροφά μέρος της ορμής από αντικείμενα που πέφτουν. Τα κράνη προστατεύουν από τους κινδύνους τραυματισμού του κεφαλιού, οι οποίοι προέρχονται από : - Πτώση των ιδίων των εργαζομένων - Πτώση ή εκτίναξη αντικειμένων - Πρόσκρουση σε αντικείμενα, μηχανήματα ή στοιχεία κατασκευής - Ηλεκτρισμό - Τα κράνη επιλέγονται και χρησιμοποιούνται ανάλογα με το είδος και τη σοβαρότητα του κινδύνου. Ο εργαζόμενος φοράει πάντα κράνος σε όλους τους χώρους των εγκαταστάσεων. Η προστασία της κεφαλής είναι αποτελεσματική: όταν το κράνος είναι σωστά ρυθμισμένο για το μέγεθος της κεφαλής. Το κεφάλι πρέπει να εφάπτεται πλήρως με το εσωτερικό σαμάρι του κράνους και όχι με το εξωτερικό κέλυφός του. Το κράνος προστατεύει μόνο όταν φοριέται στο κεφάλι. Εικόνα 3.10 Κράνη που προστατεύουν από τους κινδύνους τραυματισμού του κεφαλιού Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

59 Μάσκες προσωπίδες Προστατεύουν όταν υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού του προσώπου από : - Εκτινασσόμενα σωματίδια - Επικίνδυνες ουσίες (καυστικά, ερεθιστικά υγρά, ατμούς κλπ) - Επικίνδυνες ακτινοβολίες Ανάλογα με τη δουλειά που κάνει ο εργαζόμενος, φοράει και την κατάλληλη μάσκα όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες: Εικόνα 3.11 Μάσκες προσώπου, αν είναι αμμοβολητής Εικόνα 3.12 Κράνη και ασκίδες, αν είναι συγκολλητής μετάλλων Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

60 Στολές προστασίας σώματος Κατά τη διάρκεια της εργασίας και για λόγους προστασίας του σώματος από διάφορους παράγοντες χρησιμοποιούνται κατάλληλα ενδύματα ή στολές προστασίας. Η στολή εργασίας περιλαμβάνει παντελόνι, σακάκι εργασίας, πουκάμισο. Η απλή στολή εργασίας δεν παρέχει προστασία από χημικούς παράγοντες, καθώς κατά την εκτέλεση των συνηθισμένων εργασιών οι κίνδυνοι από εκτίναξη χημικών παραγόντων στα ρούχα των εργαζόμενων είναι ελάχιστοι. Όταν απαιτούνται χειρισμοί για τους οποίους ο κίνδυνος επαφής με επικίνδυνους χημικούς παράγοντες είναι υπαρκτός, τότε πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικές στολές. Η συνηθισμένη απλή στολή εργασίας έχει μακριά μανίκια, ώστε να παρέχεται στοιχειώδης προστασία του βραχίονα από επαφή με θερμές επιφάνειες ή χημικά ή εκτινασσόμενα σωματίδια (π.χ. γρέζια). Γενικά ο εργαζόμενος: - Απαγορεύεται να εργάζεται ημίγυμνος. Να κουβαλάει στις τσέπες του κοφτερά ή μυτερά εργαλεία ή εύφλεκτα υλικά. - Απαγορεύεται να φοράει σχισμένες φόρμες, καθώς υπάρχει κίνδυνος πιασίματος και τραυματισμού - Ο εργαζόμενος οφείλει να φοράει σε όλη τη διάρκεια της εργασίας φόρμα εργασίας στο μέγεθός του, καθαρή, χωρίς λάδια, γράσα, πετρέλαια κλπ. Εικόνα 3.13 Ολόσωμη προστατευτική φόρμα Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

61 - Επιπλέον ο εργαζόμενος οφείλει να χρησιμοποεί τα εξής προστατευτικά μέσα, που απεικονίζονται στη συνέχεια: Εικόνα 3.14 Ποδιά από δέρμα, όταν κάνει συγκολλήσεις Εικόνα 3.15 Ποδιά από πλαστικό, αν χειρίζεται καυστικές ουσίες, οξέα, διαλυτικά κλπ. Εικόνα 3.16 Πυρίμαχη στολή, αν πλησιάζει φωτιά ή σε περίπτωση πυρκαγιάς Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

62 Αναπνευστικές συσκευές Οι παράγοντες που εισπνεόμενοι δημιουργούν κινδύνους είναι: σωματίδια (σκόνες, καπνοί συγκολλήσεων, σταγονίδια), ατμοί και αέρια. Αναπνευστικά προβλήματα μπορεί να προκύψουν και από έλλειψη οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Οι αναπνευστικές συσκευές επιτρέπουν την τροφοδοσία του χρήστη με αέρα κατάλληλο για αναπνοή, όταν αυτός εκτίθεται σε ατμόσφαιρα μολυσμένη ή με ανεπαρκή συγκέντρωση οξυγόνου. Διακρίνονται τρεις βασικές κατηγορίες: 1. Αναπνευστικές συσκευές με φίλτρο Εικόνα 3.17 Οι μάσκες με φίλτρο ενδείκνυνται για τον καθαρισμό του εισπνεόμενου αέρα από τα αιωρούμενα τοξικά αέρια ή τη σκόνη. ΠΡΟΣΟΧΗ Πριν τη χρήση οποιουδήποτε φίλτρου για προστασία της αναπνοής επιβάλλεται : Η μέτρηση οξυγόνου Ο προσδιορισμός των τοξικών ουσιών στον αναπνεύσιμο αέρα. Η επιλογή του ανά περίπτωση κατάλληλου φίλτρου που γίνεται από τον τεχνικό ασφαλείας (είδος, τύπος, κλάση). Ο έλεγχος της ημερομηνίας αποσφράγισης του φίλτρου. Ο έλεγχος της ημερομηνίας παραγωγής ή λήξης του φίλτρου. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

63 ΠΡΟΣΟΧΗ Η προσωπίδα ολόκληρου προσώπου που χρησιμοποιεί φίλτρο λειτουργεί με αρνητική πίεση. Για αυτό σκοπό αυτό επιβάλλεται: Το φόρεμά της με σύσφιξη όλων των ιμάντων πρόσδεσης Πριν την τοποθέτηση του φίλτρου γίνεται έλεγχος στεγανότητας, κλείνοντας την οπή του φίλτρου και εισπνέοντας. Δεν πετυχαίνεται στεγανότητα, εάν ο χρήστης της προσωπίδας φοράει γυαλιά, ή έχει γένια. Εάν ο χρήστης της προσωπίδας αισθανθεί ελαφρά οσμή στον αέρα που αναπνέει, επιβάλλεται η άμεση απομάκρυνση του σε περιοχή ασφαλή και η αφαίρεση της προσωπίδας το συντομότερο δυνατόν. Εικόνα 3.18 Προσωπίδα ολόκληρου προσώπου 2. Αυτόνομες αναπνευστικές συσκευές. Οι μάσκες των αυτόνομων αναπνευστικών συσκευών είναι θετικής πίεσης, δηλαδή στο χώρο εισπνοής και εκπνοής διατηρείται ελαφρά υψηλότερη πίεση από την ατμοσφαιρική. Οι αυτόνομες αναπνευστικές συσκευές διατίθενται, όταν κρίνεται απαραίτητο για εργασία σε περιορισμένους χώρους, όπου δεν είναι δυνατός ο πλήρης αερισμός του χώρου. Οι συσκευές αποτελούνται από φιάλες υψηλής πίεσης, στις οποίες διατηρούνται ποσότητες αέρα. Δε χρησιμοποιούνται φιάλες οξυγόνου, λόγω του υψηλού κινδύνου πρόκλησης πυρκαγιάς. Η φιάλη διαθέτει ένδειξη πίεσης, ώστε ο εργαζόμενος να γνωρίζει τα αποθέματα αέρα που διαθέτει. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

64 Εικόνα 3.19 Ο αναπνευστήρας αποτελείται από προσωπίδα που διαθέτει αυτόματη βαλβίδα παροχής αέρα από τη φιάλη (μειωτήρας πίεσης)(δεξιά) και ανεπίστροφη βαλβίδα εξαγωγής του εκπνεόμενου αέρα (σύστημα ανοικτού κυκλώματος) (αριστερά) 3. Αναπνευστικές συσκευές με συνεχή παροχή καθαρού αέρα μέσω σωλήνα από το εξωτερικό περιβάλλον εκτός του μολυσμένου χώρου εργασίας. Οι συσκευές αυτές είναι αρνητικής πίεσης και είναι απαραίτητη η δοκιμή στεγανότητας πριν τη χρήση τους. Εικόνα 3.20 Αναπνευστική συσκευή με συνεχή παροχή καθαρού αέρα Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

65 Υποδήματα ασφαλείας Εξαιτίας της φύσης του χώρου του διυλιστηρίου, όλοι οι εργαζόμενοι εντός των εγκαταστάσεων πρέπει να φορούν προστατευτικά υποδήματα ασφαλείας, τα οποία έχουν εσωτερική μεταλλική επένδυση προστασίας δακτύλων και είναι αντιολισθητικά, αντιστατικά και αντιδιαβρωτικά. Ο κίνδυνος τραυματισμού των ποδιών μπορεί να προέλθει από : - Πτώση αντικειμένων, πρόσκρουση ή σύνθλιψη - Ουσίες θερμές, τοξικές, ερεθιστικές ή διαβρωτικές - Καρφιά ή άλλα αιχμηρά υλικά ή επιφάνειες - Εργαλεία με κοφτερές ακμές - Ολισθηρές επιφάνειες Ο πάτος των υποδημάτων εργασίας είναι αντιολισθητικός, ώστε να αποτρέπεται η ολίσθηση των εργαζομένων. Τα υποδήματα καλύπτουν την περιοχή του αστραγάλου, παρέχοντας έτσι επαρκή πλευρική προστασία από επαφή με παράγοντες, ενώ παράλληλα μειώνονται οι κίνδυνοι πρόκλησης διαστρεμμάτων. Τα υποδήματα είναι ενισχυμένα στο εμπρόσθιο τμήμα τους, ώστε να προστατεύουν την περιοχή των δακτύλων από κρούση με αντικείμενα ή από πτώση υλικών. Το υλικό κατασκευής των υποδημάτων έχει περιορισμένη περατότητα. Σε περίπτωση εργασίας με υψηλό κίνδυνο έκθεσης σε νερά ή πετρελαιοειδή και σε περιπτώσεις διαρροών ή εάν υπάρχει κίνδυνος έκθεσης των υποδημάτων σε μεγάλες ποσότητες χημικών, χρησιμοποιούνται ειδικές μπότες. Απαγορεύεται η κοπή της προστατευτικής «γλώσσας», η οποία προφυλάσσει το μετατάρσιο (κουτουπιέ), και τα κορδόνια πρέπει να είναι πάντοτε δεμένα. Εικόνα 3.21 Αντιολισθηκά υποδήματα Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

66 Προστασία ακοής Οι εργαζόμενοι πρέπει να προστατεύονται από τους κινδύνους που προέρχονται ή μπορεί να προέλθουν κατά την εργασία, από θορύβους. Η έκθεση σε υψηλό θόρυβο μπορεί να προκαλέσει πτώση της ακουστικής ικανότητας του εργαζόμενου, φυσιολογική και ψυχολογική καταπόνηση. Τα παρεχόμενα Μέσα Ατομικής Προστασίας από το θόρυβο είναι τα ωτοβύσματα/ωτοπώματα και οι ωτασπίδες. Τα ωτοβύσματα/ωτοπώματα είναι μίας χρήσης ή επαναχρησιμοποιούμενα. Κατασκευάζονται από ηχομονωτικές ίνες ή διογκούμενα υλικά ή ελαστικά/σκληρό πλαστικό. Οι ωτοασπίδες παρέχουν σαφώς καλύτερη προστασία. Το μειονέκτημα τους είναι ο όγκος τους και το βάρος τους, καθώς και η ανάγκη συντήρησής τους. Επιπλέον, η τοποθέτησή τους σε συνδυασμό με κράνος, δεν είναι εύκολη, ενώ η πολύωρη χρήση τους ζεσταίνει το αυτί. Τα ωτοβύσματα/ωτοπώματα θεωρούνται ότι μειώνουν το θόρυβο κατά περίπου 20dB. Εικόνα 3.22 Ωτοασπίδα με κράνος (αριστερά), ωτοασπίδα χωρίς κράνος (δεξιά) Εικόνα 3.23 Ωτοβήσματα ανεξάρτήτα (αριστερά), ωτοβήσματα με κορδόνι (δεξία) Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

67 Προστασία από πτώση Οι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας με σημαντική υψομετρική διαφορά από τον περιβάλλοντα χώρο, που δεν είναι δυνατό να προστατευθούν από τον κίνδυνο της πτώσης με τεχνικά ή άλλα μέσα συλλογικής προστασίας, πρέπει να εφοδιάζονται με ολόσωμες ζώνες πέντε σημείων και σχοινιά ασφαλείας ή ανακόπτες πτώσης. Οι ζώνες και τα σχοινιά ασφαλείας πρέπει να ελέγχονται πριν από κάθε χρήση. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην είναι κομμένα ή μόνιμα παραμορφωμένα. Κατά τη χρήση των σχοινιών ασφαλείας πρέπει να αποφεύγεται η επαφή τους με κοφτερές γωνίες, πηγές θερμότητας, οξέα ή καυστικές ουσίες. Τα σχοινιά ασφαλείας ή οι ανακόπτες πτώσης πρέπει να προσαρμόζονται σε ένα σταθερό και ασφαλές σημείο αγκύρωσης. Απαγορεύεται να στερεώνεται παραπάνω από ένα σχοινί ασφαλείας στο ίδιο σημείο αγκύρωσης. Επίσης απαγορεύεται να συνδέονται με το ίδιο σχοινί ασφαλείας περισσότεροι από ένας εργαζόμενοι. Τα σχοινιά ασφαλείας ή οι ανακόπτες πτώσης πρέπει να χρησιμοποιούνται και να στερεώνονται κατάλληλα, ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό το ύψος της ελεύθερης πτώσης. Εικόνα 3.24 Σχοινιά ασφαλείας (αριστερά), ανακόπτης πτώσης (δεξία) ΠΡΟΣΟΧΗ: Όλα τα χρησιμοποιούμενα ΜΑΠ θα πρέπει να έχουν πιστοποίηση κατά CE (Conformite Europeene=Ευρωπαϊκή Συμμόρφωση). Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΗΜΑΝΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4.1 ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τα σήματα ασφάλειας και υγείας. Η κατάλληλη τοποθέτησή τους προσελκύει την προσοχή των εργαζομένων, προειδοποιώντας τους για τους υπάρχοντες κινδύνους ή υπενθυμίζοντάς τους συγκεκριμένες οδηγίες. Με την κατάλληλη σήμανση μπορούν να μειωθούν δραστικά τα εργατικά ατυχήματα και οι επαγγελματικές ασθένειες, γεγονός που ευνοεί όχι μόνο για τους εργαζόμενους, αλλά και την ομαλή λειτουργία και παραγωγικότητα της επιχείρησης. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η χρήση των σημάτων ασφάλειας και υγείας δεν υποκαθιστά τη λήψη των αναγκαίων προληπτικών μέτρων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε μέχρι σήμερα δύο οδηγίες για τη σήμανση ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας με κύριο στόχο: Να μειωθούν σημαντικά οι πολυάριθμες διαφορές που υφίστανται στον τομέα της σήμανσης ασφάλειας και υγείας μεταξύ των χωρών και να μην αποτελούν παράγοντες ανασφάλειας κατά την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς. Η χρησιμοποίηση κατά την εργασία εναρμονισμένων σημάτων να οδηγήσει στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων που μπορεί να προέλθουν από τις γλωσσικές και πολιτιστικές διαφορές των εργαζομένων. Η χώρα μας για την εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με τις οδηγίες αυτές, εξέδωσε αρχικά το Π.Δ.422/79 και αργότερα το Π.Δ 105/95, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 67/Α/ με τίτλο: "Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 92/58/EOK" Το Π.Δ.105/95 περιλαμβάνει: 1. Περισσότερες απαγορευτικές και προειδοποιητικές πινακίδες, καθώς και πινακίδες υποχρεώσεων. 2. Εισάγει νέες πινακίδες, που αφορούν το πυροσβεστικό υλικό ή εξοπλισμό. 3. Καθορίζει ελάχιστες προδιαγραφές σχετικά με: Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

69 Την επισήμανση δοχείων και σωληνώσεων. Την αναγνώριση και τον εντοπισμό του πυροσβεστικού εξοπλισμού. Τη σήμανση εμποδίων, επικίνδυνων σημείων και οδών κυκλοφορίας. Τα φωτεινά και ηχητικά σήματα. Την προφορική ανακοίνωση Τα σήματα με χειρονομίες. Οι συνδυασμοί σχημάτων και χρωμάτων στα σήματα ασφάλειας και υγείας, καθώς και η σημασία τους παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα: Εικόνα 4.1 Σχήματα και χρώματα στα σήματα ασφαλείας 4.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΩΝ ΣΗΜΆΤΩΝ Τα εικονοσύμβολα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο απλά, χωρίς άχρηστες λεπτομέρειες. Τα εικονοσύμβολα που χρησιμοποιούνται μπορεί να ποικίλλουν ελαφρά, υπό τον όρο ότι η σημασία τους θα είναι σαφής. Οι πινακίδες κατασκευάζονται από υλικό ανθεκτικό σε κρούσεις, σε κακές καιρικές συνθήκες και σε δυσμενείς επιδράσεις του περιβάλλοντος. Οι διαστάσεις καθώς και τα χρωματομετρικά και φωτομετρικά χαρακτηριστικά των πινακίδων πρέπει να εξασφαλίζουν την καλή ορατότητα και την κατανόησή τους. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

70 Συνθήκες χρήσης - Οι πινακίδες τοποθετούνται σε κατάλληλο ύψος και θέση, καθώς και σε καλά φωτισμένο, εύκολα προσπελάσιμο και ορατό μέρος, δηλαδή είτε στο σημείο εισόδου μιας ζώνης γενικού κινδύνου, είτε σε άμεση γειτονία συγκεκριμένου κινδύνου ή επισημαινόμενου αντικειμένου. - Σε περίπτωση που ο φυσικός φωτισμός είναι ανεπαρκής, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται φωσφορίζοντα χρώματα, ανακλαστικά υλικά ή τεχνητός φωτισμός. - Η πινακίδα πρέπει να αφαιρείται, όταν η κατάσταση που δικαιολογούσε την ύπαρξή της παύει να υφίσταται. - Η σήμανση ασφάλειας και υγείας που χρησιμοποιείται σε κάθε επιχείρηση, πρέπει να απεικονίζεται με τις επεξηγήσεις της σημασίας της σε μικρογραφία σε συγκεντρωτικούς πίνακες, που αναρτώνται σε προσιτά και εμφανή σημεία των χώρων εργασίας της επιχείρησης, ώστε να λαμβάνουν γνώση του περιεχομένου τους όλοι οι εργαζόμενοι Διάκριση σήμανσης Η σήμανση ασφάλειας και υγείας του εργασιακού περιβάλλοντος διακρίνεται στη μόνιμη και περιστασιακή σήμανση. Μόνιμη σήμανση Η μόνιμη σήμανση γίνεται με πινακίδες ή χρώμα ασφάλειας και σχετίζεται με: 1. Την απαγόρευση 2. Την προειδοποίηση 3. Την υποχρέωση 4. Τον εντοπισμό και την αναγνώριση των μέσων διάσωσης, βοήθειας και των εξοπλισμών καταπολέμησης πυρκαγιάς. 5. Την επισήμανση κινδύνων από εμπόδια, επικίνδυνα σημεία και οδούς κυκλοφορίας, καθώς και δοχεία ή σωληνώσεις που περιέχουν ή μεταφέρουν επικίνδυνες ουσίες. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

71 1. Σήματα απαγόρευσης - Τα σήματα απαγόρευσης απαγορεύουν κάποια ενέργεια. - Τα σήματα αυτά έχουν εικόνα κυκλικό. - Η ενέργεια που απαγορεύουν παριστάνεται με ένα μαύρο σύμβολο σε λευκό φόντο που περιβάλλεται από κόκκινη γραμμή. - Επίσης μία κόκκινη γραμμή διασχίζει το σήμα από αριστερά προς τα δεξιά με κλίση Εικόνα 4.2 Σήματα απαγόρευσης Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

72 2. Σήματα Προειδοποίησης - Τα σήματα προειδοποίησης προειδοποιούν για έναν υπαρκτό ή πιθανό κίνδυνο. - Τα σήματα αυτά έχουν εικόνα ισόπλευρου τριγώνου με τη μια του κορυφή προς τα πάνω. - Ο κίνδυνος, για τον οποίο προειδοποιούν, απεικονίζεται με μαύρο σύμβολο σε κίτρινο φόντο, που περιβάλλεται από μαύρη γραμμή. Εικόνα 4.3 Σήματα προειδοποίεισης Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

73 3. Σήματα υποχρέωσης - Τα σήματα υποχρέωσης υποδεικνύουν μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. - Τα σήματα αυτά έχουν κυκλικό εικόνα. - Η υποχρεωτική ενέργεια παριστάνεται με άσπρο σύμβολο σε μπλε φόντο. - Τα σήματα υποχρέωσης φανερώνουν υποχρεωτική συμπεριφορά, πριν την έναρξη συγκεκριμένης εργασίας. Εικόνα 4.4 Σήματα υποχρέωσης Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

74 4. Σήματα πυροσβεστικού υλικού ή εξοπλισμού - Τα σήματα αυτά δείχνουν τη θέση του πυροσβεστικού υλικού ή εξοπλισμού. - Τα σήματα αυτά έχουν εικόνα τετράγωνο ή ορθογώνιο. Η ένδειξη του υλικού ή του εξοπλισμού εικονίζεται με λευκό σύμβολο σε κόκκινο φόντο. Εικόνα 4.5 Σήματα πυροσβεστικού υλικού και εξοπλισμού Η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί για την πρόσβαση στο πυροσβεστικό υλικό ή εξοπλισμό, δηλώνεται σε συνδυασμό των παρακάτω σημάτων κατεύθυνσης. Εικόνα 4.6 Σήματα κατεύθυνσης Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

75 5. Σήματα διάσωσης ή βοήθειας - Τα σήματα αυτά υποδεικνύουν τις οδούς διαφυγής, τις εξόδους κινδύνου και τα μέσα βοήθειας ή διάσωσης. - Τα σήματα αυτά έχουν σχήμα τετράγωνο ή ορθογώνιο. - Η ένδειξη τους παριστάνεται με άσπρο σύμβολο σε πράσινο φόντο. Τα σήματα αυτά διακρίνονται σε: α. Σήματα που δείχνουν τη θέση στην οποία βρίσκεται η έξοδος κινδύνου: Εικόνα 4.7 Σήματα εξόδου κινδύνου β. Σήματα που δείχνουν την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί σε περίπτωση κινδύνου για την άφιξη σε ασφαλή θέση: Εικόνα 4.8 Σήματα άφιξης σε ασφαλή θέση Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

76 γ. Σήματα που δείχνουν τη θέση στην οποία βρίσκονται τα μέσα βοήθειας ή διάσωσης: Εικόνα 4.9 Σήματα μέσων βοήθειας ή διάσωσης δ. Σήματα που δείχνουν την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί για την άφιξη στα μέσα βοήθειας ή διάσωσης δηλώνεται σε συνδυασμό με τα παρακάτω σήματα κατεύθυνσης. Εικόνα 4.10 Σήματα κατεύθυνσης προς τα μέσα βοήθειας ή διάσωσης Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

77 6. Σήμανση εμποδίων και επικίνδυνων σημείων Η σήμανση των κινδύνων από εμπόδια και των επικίνδυνων σημείων στο εσωτερικό των κτιριακών χώρων γίνεται με κίτρινο χρώμα που εναλλάσσεται με μαύρο ή με κόκκινο που εναλλάσσεται με άσπρο. Οι κίτρινες, οι μαύρες,οι κόκκινες και οι άσπρες λωρίδες πρέπει να είναι ίσες μεταξύ τους και να έχουν κλίση 45 όπως φαίνεται στα παρακάτω σκίτσα. Εικόνα 4.11 Σήμανση κινδύνων από εμπόδια Όταν είναι απαραίτητο να επισημανθούν οι οδοί κυκλοφορίας, η σήμανσή τους γίνεται και από τις δύο πλευρές τους με συνεχή λωρίδα ιδιαίτερα ορατού χρώματος, κατά προτίμηση άσπρου ή κίτρινου, ανάλογα με το χρώμα του δαπέδου, όπως φαίνεται στο παρακάτω σκίτσο Εικόνα 4.12 Σήμανση οδών κυκλοφορίας σε εσωτερικό χώρο Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

78 7. Επισήμανση δοχείων και σωληνώσεων Τα χρησιμοποιούμενα κατά την εργασία δοχεία, που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα, και οι εμφανείς σωληνώσεις που περιέχουν ή μεταφέρουν τέτοιες επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα, πρέπει να φέρουν με ετικέτα εικονοσύμβολο ή σύμβολο σε έγχρωμο φόντο, όπως προβλέπεται από τις KYA 378/94.(Φ.Ε.Κ. 705/Β/20/9/94): "Επικίνδυνες ουσίες, ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση αυτών σε συμμόρφωση προς την οδηγία του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων: 67/548/Ε.Ο.Κ Η ετικέτα αυτή μπορεί να αντικατασταθεί από τα αντίστοιχα σήματα προειδοποίησης με το ίδιο εικονοσύμβολο ή σύμβολο και να συμπληρωθεί με πρόσθετα στοιχεία, όπως π.χ. το όνομα ή/και το χημικό τύπο της επικίνδυνης ουσίας ή παρασκευάσματος, καθώς και λεπτομέρειες για τον κίνδυνο. H σήμανση αυτή πρέπει να τοποθετείται στις ορατές πλευρές με μορφή άκαμπτης πινακίδας, αυτοκόλλητου σήματος ή ζωγραφισμένης ένδειξης, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα: Εικόνα 4.13 Σήμανση σε ορατή πλευρά δοχείου Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

79 Οι ετικέτες που χρησιμοποιούνται στις σωληνώσεις πρέπει να τοποθετούνται εμφανώς και πλησίον των χώρων που παρουσιάζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, όπως δικλείδες και σημεία σύνδεσης και να επαναλαμβάνονται με επαρκή συχνότητα. Οι χώροι που χρησιμοποιούνται, για να αποθηκεύονται επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα σε ικανές ποσότητες, πρέπει να επισημαίνονται με κατάλληλη προειδοποιητική πινακίδα και σε ορισμένες περιπτώσεις με την προειδοποιητική πινακίδα "γενικός κίνδυνος". Οι σημάνσεις αυτές πρέπει να τοποθετούνται, ανάλογα με την περίπτωση, κοντά στο χώρο αποθήκευσης ή στην πόρτα πρόσβασης της αποθήκης. Τα σύμβολα και οι ενδείξεις κινδύνου για επικίνδυνες ουσίες και παρασκευάσματα είναι οι εξής: Εικόνα 4.14 Σύμβολα επικίνδυνων ουσιών Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

80 Η σημασία των συμβόλων που χρησιμοποιούνται στην ετικέτα δίνεται στον παρακάτω πίνακα Πίνακας 4.1 Σημασία συμβόλων που χρησιμοποιούνται στις ετικέτες Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

81 H ετικέτα είναι για το χρήστη η πρώτη πηγή πληροφόρησης σχετικά με το προϊόν. Πρέπει, λοιπόν, να είναι ευανάγνωστη και ευκολονόητη. H ετικέτα πρέπει να βρίσκεται σε κάθε ένα από τα δοχεία που θα χρησιμοποιηθούν, να είναι προφανής και γραμμένη στην ελληνική γλώσσα, όπως φαίνεται στο παρακάτω εικονίδιο. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

82 Περιστασιακή σήμανση Η περιστασιακή σήμανση γίνεται με φωτεινό σήμα, ηχητικό σήμα, σήμα δια χειρονομιών ή προφορική ανακοίνωση. Η σήμανση αυτή σχετίζεται με: Την επισήμανση επικίνδυνων συμβάντων Την κλήση ατόμων για μια συγκεκριμένη ενέργεια Την επείγουσα απομάκρυνση ατόμων Την καθοδήγηση ατόμων που εκτελούν χειρισμούς Ορισμένοι τρόποι αυτής της σήμανσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί όπως: - Φωτεινό και ηχητικό σήμα. - Φωτεινό σήμα και προφορική ανακοίνωση. - Σήμα χειρονομιών και προφορική ανακοίνωση. 1. Ηχητικά σήματα Ένα ηχητικό σήμα πρέπει να είναι ισχυρότερο από τους διάχυτους θορύβους του περιβάλλοντος, αναγνωρίσιμο και διακριτό τόσο από τα άλλα ηχητικά σήματα όσο και από τους διάχυτους θορύβους του περιβάλλοντος. Εάν ένα σύστημα εκπέμπει ηχητικό σήμα σε κυμαινόμενη και σταθερή συχνότητα, η κυμαινόμενη συχνότητα χρησιμοποιείται για να υποδεικνύει υψηλότερο κίνδυνο ή επείγουσα ανάγκη επέμβασης ή ζητούμενης ή επιβαλλόμενης ενέργειας. Η χρησιμοποίηση ηχητικού σήματος αντενδείκνυται, αν στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχει ιδιαίτερα δυνατός θόρυβος. Εικόνα 4.15 Πηγή ηχητικού σήματος Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

83 2. Φωτεινά σήματα Tα σήματα αυτά πρέπει να δημιουργούν κατάλληλη φωτεινή αντίθεση στο περιβάλλον τους χωρίς θάμπωμα λόγω υπερβολής ή κακή ορατότητα, λόγω ανεπάρκειας. H εικόνα που εκπέμπει ένα φωτεινό σήμα μπορεί να είναι ενιαίου χρώματος, σύμφωνα με τον πίνακα συνδυασμού σχημάτων και χρωμάτων, ή να είναι ένα εικονοσύμβολο, σύμφωνο με τους κανόνες που το αφορούν. Αν ένα σύστημα μπορεί να εκπέμπει συνεχές και διακεκομμένο φωτεινό σήμα, το διακεκομμένο σήμα θα χρησιμοποιείται για να υποδεικνύει, ένα υψηλότερο επίπεδο κινδύνου ή μια αυξημένη ανάγκη επέμβασης ή ζητούμενης ή επιβαλλόμενης δράσης. Η διάρκεια κάθε λάμψης και η συχνότητα των λάμψεων ενός διακεκομμένου φωτεινού σήματος οφείλουν να εξασφαλίζουν την καλή κατανόηση του εκπεμπόμενου μηνύματος. Εικόνα 4.16 Φωτεινός σηματοδότης 3. Προφορική ανακοίνωση Τα προφορικά μηνύματα διατυπώνονται με τη μορφή σύντομων κειμένων, ομάδων λέξεων, μεμονωμένων λέξεων, ίσως και κωδίκων. Πρέπει να είναι σύντομα, απλά και σαφή. Τα άτομα στα οποία απευθύνονται πρέπει να γνωρίζουν καλά τη γλώσσα. Αν η προφορική ανακοίνωση χρησιμοποιείται στη θέση ή ως συμπλήρωμα σημάτων με χειρονομίες, πρέπει να χρησιμοποιηθούν λέξεις-κώδικες, όπως: έναρξη, στοπ, τέλος, βίρα, μάινα, προχώρησε, οπισθοχώρησε, δεξιά, αριστερά, κίνδυνος, γρήγορα, όπως φαίνεται στην εικόνα της επόμενης σελίδας. Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014

84 Εικόνα 4.17 Χειρονομίες προφορικής ανακοίνωσης 4. Σήματα με χειρονομίες Ένα σήμα με χειρονομίες πρέπει να είναι ακριβές, απλό, ευρύ, εύκολα κατανοητό και αντιληπτό. Το άτομο που δίνει τα σήματα καλείται σηματωρός και ο παραλήπτης τους χειριστής. Αποκλειστική ευθύνη του σηματωρού είναι η καθοδήγηση χειριστή και η ασφάλεια των πλησίον του εργαζομένων. Ο σηματωρός πρέπει να φέρει ένα ή περισσότερα κατάλληλα στοιχεία αναγνώρισης, όπως σακάκι, κράνος, περιχειρίδες, περιβραχιόνια, ρακέτες, με έντονο και ενιαίο χρώμα, για να είναι εύκολα αναγνωρίσιμος από τον χειριστή, όπως φαίνεται στο παρακάτω σκίτσο. Εικόνα 4.18 Σηματωρός Γεώργιος Π. Γκρούτσης Έτος: 2014