Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης. Πτυχιακή Εργασία. Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2013

Transcript

1 Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης Πτυχιακή Εργασία Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2013 Η διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά την χρονική περίοδο 10/04/ /07/2012, σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ: Θωμάς Τσιοτρέλης Τηλικίδου Πέτρος Αμανατίδης ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Δρ. Ειρήνη Ι. Καθηγήτρια

2 Ευχαριστούμε θερμά τις καθηγήτριες μας κ.τηλικίδου και κ.δελησταύρου για την πολύτιμη βοήθεια που μας προσέφεραν, επίσης τον κ. Σαπουτζή για την εξίσου σημαντική βοήθεια κατά την διάρκεια της έρευνας, τις οικογένειες μας και τους φίλους που μας βοήθησαν και μας στήριξαν καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας καθώς επίσης και τους ερωτηθέντες που χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσαμε να την πραγματοποιήσουμε. 2

3 Περιεχόμενα 3

4 Κατάλογος Συντομογραφιών Α.Ε.Π. - ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ Α.Π.Ε. - ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Α.Π.Θ. - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ε.Ε - ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΛΟΤ - ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Ελλάδας Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ - ΕΝΩΣΗ ΚΑΤΑΛΩΤΩΝ «Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ» Ε.Κ.Ε. - ΕTAIΡIKH ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΗΝΗ E.M.A.S. - ECO-MANAGEMENT AND AYDIT SCHEME ΙΝ.ΚΑ. - ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ I.S.O. - INTERNATIONAL STANDARTS ORGANIZATION Κ.Υ.Α. - ΚΟΙΝΗ ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ Μ.Κ.Ο. - ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Π.Ε. - ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Π.Ο.Τ. - ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Σ.Π.Δ. - ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Υ.Π.Ε.ΧΩ.Δ.Ε. ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ F.E.E. - FOUNDATION FOR ENVIRONMENTAL EDUCATION H.A.C.C.P. - HAZARD ANALYSIS OF CRITICAL CONTROL POINTS U.N.E.S.C.O. - UNITED NATIONS EDUCATIONAL SCIENTIFIC AND CULTURAL ORGANIZATION W.T.O. - WORLD TOURISM ORGANIZATION W.B.C.S.D. DEVELOPMENT WORLD BUSINESS COYNCIL FOR SUSTAINABLE 4

5 Κατάλογος Πινάκων Πίνακες Δευτερογενών Στοιχείων Πίνακας 1.1 : Επιτυχείς εκστρατείες Μποϊκοτάζ των καταναλωτών (σελ.46) Πίνακας 1.2 : Αρνητική Ηθική Κατανάλωση (σελ.47) Πίνακας 1.3 : Κριτήρια Eco Label (σελ.68) Πίνακες Μονής Εισόδου Πίνακες Συμπεριφορικών Πεποιθήσεων Πίνακας 2.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ1 «Προστατεύω το περιβάλλον μας» (σελ.73) Πίνακας 2.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ2 «Είμαι περισσότερο κοινωνικάευαίσθητος» (σελ.73) Πίνακας 2.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ3 «Έχω την εμπειρία ενός περιβαλλοντικά υγιεινού και φιλικού δωματίου» (σελ.74) Πίνακας 2.4 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ4 «Υλοποιήσω περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές» (σελ.74) Πίνακας 2.5 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ4 «Απολαύσω περιβαλλοντικά φιλικά προϊόντα και υγιεινές ανέσεις (σελ.74) Πίνακας 2.6 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ5 «Φάω φρέσκο και υγιεινό φαγητό (σελ.75) Πίνακας 2.7 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΒΒ6 «Έχω μειωμένα έξοδα» (σελ.75) Πίνακας 2.8 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου για τις μεταβλητές BB1-BB6 (σελ.76) Πίνακες Κανονιστικών Πεποιθήσεων Πίνακας 3.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΝΒ1 «Η οικογένειά (ή οι συγγενείς) μου νομίζει (ουν) ότι θα έπρεπε να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ. 77) Πίνακας 3.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΝΒ2 «Οι φίλοι μου νομίζουν ότι θα έπρεπε να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.77) Πίνακας 3.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής ΝΒ3 «Οι συνάδελφοί μου νομίζουν ότι θα έπρεπε να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.77) Πίνακες Πεποιθήσεων Ελέγχου Πίνακας 4.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής CB1 «Η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο είναι ακριβή» (σελ.78) Πίνακας 4.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής CB2 «Η εξεύρεση ενός πράσινου ξενοδοχείου όταν ταξιδεύεις απαιτεί χρόνο και προσπάθεια» (σελ.78) Πίνακας 4.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής CB3 «Η τοποθεσία ενός πράσινου ξενοδοχείου πρέπει να είναι βολική» (σελ.79) Πίνακας 4.4 : Αποτελέσματα μεταβλητής CB4 «Η εταιρεία μου / η σχολή μου / άλλοι που πληρώνουν για τα έξοδα ταξιδίου μου με προτρέπουν να μένω σε ένα συγκεκριμένο ξενοδοχείο» (σελ.79) Πίνακας 4.5 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου για τις μεταβλητές CB1-CB4 (σελ.80) Πίνακες Στάσεων Πίνακας 5.1 έως Πίνακας 5.7 : Αποτελέσματα των μεταβλητών AT1-AT7 που αφορούν την στάση των καταναλωτών στην ερώτηση «Για μένα η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια μου είναι κάτι» (σελ ) Πίνακες Υποκειμενικών Κανόνων 5

6 Πίνακας 6.1: Αποτελέσματα μεταβλητής SN1 «Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι σημαντικοί για μένα νομίζουν ότι θα έπρεπε να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ. 85) Πίνακας 6.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής SN2 «Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι σημαντικοί για μένα θα ήθελαν να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.85) Πίνακας 6.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής SN3 «Οι άνθρωποι των οποίων η γνώμη αξίζει για μένα θα προτιμούσαν να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.86) Πίνακας 6.4 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου για τις μεταβλητές SN1-SN3 (σελ.87) Πίνακες Αντίληψης Συμπεριφορικού Ελέγχου Πίνακας 7.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής PCB1 «Το εάν θα μένω ή όχι σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω εξαρτάται αποκλειστικά από μένα» (σελ.88) Πίνακας 7.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής PCB2 «Είμαι σίγουρος/η ότι εάν θέλω μπορώ να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.88) Πίνακας 7.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής PCB3 «Έχω τα μέσα, το χρόνο και τις ευκαιρίες να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.89) Πίνακας 7.4 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου για τις μεταβλητές PCB1PCB3 (σελ.90) Πίνακες Πρόθεσης Διαμονής Πίνακας 8.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής VI1 «Έχω πρόθεση να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.91) Πίνακας 8.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής VI2 «Σχεδιάζω να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ. 91) Πίνακας 8.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής VI3 «Προσπαθώ να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ. 92) Πίνακας 8.4 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου για τις μεταβλητές VI1-VI3 (σελ 93) Πίνακες Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού (Μποϊκοτάζ) Πίνακας 9.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI1 «Βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον» (σελ. 94) Πίνακας 9.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI2 «Έχουν εμπλακεί σε οικονομικά σκάνδαλα (π.χ. δωροδοκίες κρατικών λειτουργών και καρτέλ)» (σελ. 94) Πίνακας 9.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI3 «Έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων» (σελ.95) Πίνακας 9.4 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI4 «Χρησιμοποιούν παιδική εργασία» (σελ. 95) Πίνακας 9.5 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI5 «Εμπλέκονται σε ιδιαίτερα βάναυση συμπεριφορά προς τα ζώα» (σελ. 95) Πινακας 9.6 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI6 «Εμπλέκονται σε ιδιαίτερα βάναυση συμπεριφορά προς τους εργαζόμενους» (σελ. 96) Πίνακας 9.7 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI7 «Στηρίζουν οικονομικά κυβερνήσεις που εμπλέκονται σε πολέμους» (σελ. 96) Πίνακας 9.8 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI8 «Είναι συμφερόντων εχθρικών προς τη χώρα μας» (σελ. 97) Πίνακας 9.9 : Αποτελέσματα μεταβλητής NI9 «Κερδοσκοπούν υπερβολικά και ασύδοτα» (σελ. 97) 6

7 Πίνακας 9.10 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου μεταβλητών NI1-NI9 (σελ. 98) Πίνακες Πρόθεσης Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού Πίνακας 10.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI1 «Συζητήσεις με τους φίλους και γνωστούς μου και προσπάθειες επηρεασμού τους για συμμετοχή στο μποϊκοτάζ» (σελ. 99) Πίνακας 10.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI2 «Συμμετοχή σε συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας» (σελ. 99) Πίνακας 10.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI3 «Διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου» (σελ. 100) Πίνακας 10.4 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI4 «Διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο» (σελ. 100) Πίνακας 10.5 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI5 «Συμμετοχή σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας" (σελ. 101) Πίνακας 10.6 : Αποτελέσματα μεταβλητής DI6 «Δημιουργία και οργάνωση ομάδων διαμαρτυρίας» (σελ. 101) Πίνακας 10.7 : Αποτελέσματα Score-Μέσου Όρου μεταβλητών DI1-DI6 (σελ. 102) Πίνακες Δημογραφικών Στοιχείων Πίνακας 11.1 : Αποτελέσματα μεταβλητής Φύλο (σελ.103 ) Πίνακας 11.2 : Αποτελέσματα μεταβλητής Ηλικία (σελ.103) Πίνακας 11.3 : Αποτελέσματα μεταβλητής Εκπαίδευση (σελ.104 ) Πίνακας 11.4 : Αποτελέσματα μεταβλητής Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα (σελ.104) Πίνακας 11.5 : Αποτελέσματα μεταβλητής Επάγγελμα (σελ. 105) Πίνακες Μονοδρομικής Ανάλυσης Διακύμανσης (ONE-WAY ANOVA) Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεσης Διαμονής σε Πράσινο Ξενοδοχείο Πίνακας 12.1 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο (σελ. 107) Πίνακας 12.2 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία (σελ. 107) Πίνακας 12.3 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευση (σελ. 108) Πίνακας 12.4: Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα (σελ. 108) Πίνακας 12.5 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα (σελ. 109) Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού Πίνακας 13.1 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο (σελ. 110) Πίνακας 13.2 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία (σελ. 111) Πίνακας 13.3 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευση (σελ.112) Πίνακας 13.4 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα (σελ. 113) Πίνακας 13.5 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα (σελ.114) 7

8 Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού Πίνακας 14.1 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο (σελ.115) Πίνακας 14.2 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία (σελ.116) Πίνακας 14.3 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευση (σελ.117) Πίνακας 14.4 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα (σελ. 118) Πίνακας 14.5 : Αποτελέσματα συσχέτισης με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα (σελ.119) Πίνακες Συσχέτισης Pearson Πίνακας 15.1 : Αποτελέσματα συσχέτισης ανάμεσα σε «Προστατεύω το περιβάλλον μας» και «Βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον» (σελ. 120) Πίνακας 15.2 : Αποτελέσματα συσχέτισης ανάμεσα σε «Απολαύσω περιβαλλοντικά φιλικά προϊόντα» και «Έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων» (σελ.120) Πίνακας 15.3 : Αποτελέσματα συσχέτισης ανάμεσα σε «Η εξεύρεση ενός πράσινου ξενοδοχείου όταν ταξιδεύεις απαιτεί χρόνο και προσπάθεια» και «Προσπαθώ να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ.121) Πίνακας 15.4 : Αποτελέσματα συσχέτισης ανάμεσα σε «Το εάν θα μείνω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο εξαρτάται αποκλειστικά από εμένα» και «Έχω πρόθεση να μείνω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» (σελ. 121) 8

9 Περίληψη Η παρούσα έρευνα αναφέρεται στη διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά την χρονική περίοδο 10/04/ /07/2012, σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. Επίσης αφορά τη διερεύνηση της πρόθεσης αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού αλλά και την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού. Πρόκειται για μία έρευνα πεδίου η οποία πραγματοποιήθηκε σε 120 νοικοκυριά με τη μορφή προσωπικής συνέντευξης με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου και η μέθοδος δειγματοληψίας που επιλέχθηκε είναι η Δειγματοληψία κατά περιοχές σε ένα στάδιο (one-stage area sampling). Ύστερα από μια βασική ανάλυση των κριτηρίων που πρέπει να πληρεί ένα ξενοδοχείο ώστε να είναι πράσινο και ηθικό ακολουθεί η επεξεργασία των ερωτηματολογίων και η εξαγωγή των αποτελεσμάτων. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα δείχνουν μια θετική στάση του ερευνώμενου πληθυσμού προς τα πράσινα ξενοδοχεία, με μοναδική εξαίρεση το πιθανό κόστος (το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων πιστεύουν πως οι παροχές που προσφέρει ένα πράσινο ξενοδοχείο είναι ακριβές). Ακόμα, προκύπτει ότι η πρόθεση για συμμετοχή σε ενέργειες μποϊκοτάζ στις αλυσίδων ξενοδοχείων που εφαρμόζουν ανήθικες πρακτικές είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Τέλος ο ερευνώμενος πληθυσμός εμφανίζει θετική στάση σχετικά με τη συμμετοχή του σε διαλογικές ενέργειες. 9

10 Εισαγωγή Η παρούσα πτυχιακή εργασία έγινε υπό την επίβλεψη των καθηγητριών του τμήματος Μάρκετινγκ του Α.Τ.Ε.Ι.Θ., Δρ. Τηλικίδου Ειρήνης, κ. Δελησταύρου Αντωνίας, και με τη βοήθεια του επιστημονικού συνεργάτη κ. Σαπουντζή Νίκου. Αποτελεί έργο των φοιτητών του τμήματος Αμανατίδη Πέτρου και Τσιοτρέλη Θωμά. Η παρούσα εργασία αποτελεί μία έρευνα πεδίου (Field Research) και έχει πραγματοποιηθεί στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης κατά το διάστημα 10/04/ /07/2012, με τη μορφή δημοσκόπησης σε δείγμα 120 νοικοκυριών. Το θέμα της έρευνας αφορά τη διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά την χρονική περίοδο 10/04/ /07/2012, σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. Επίσης αφορά τη διερεύνηση της πρόθεσης αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού αλλά και την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού. Τα περιβαλλοντικά και οικολογικά θέματα βρίσκονται όλο ένα και περισσότερο στο προσκήνιο της καθημερινότητας μας. Η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει τους επιχειρηματίες αλλά και τους καταναλωτές στην αναζήτηση οικονομικότερων και αποδοτικότερων λύσεων στην καθημερινή τους ζωή. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο και βλέποντας πως οι ανταγωνιστές της υιοθετούν αντίστοιχες στρατηγικές η ξενοδοχειακή μονάδα Χ ενδιαφέρθηκε για την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης έρευνας με σκοπό να αποκτήσει ορθολογική πληροφόρηση η οποία θα μπορέσει να χρησιμεύει στην επιχείρηση ως βάση για τον σχεδιασμό νέων στρατηγικών. Παρακάτω αναλύονται οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την τουριστική ανάπτυξη, οι επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον και ο βιώσιμος τουρισμός με χρήση ήπιων μορφών. Ακολουθεί μια πλήρη καταγραφή σχετικά με όλες τις πιστοποιήσεις που ορίζουν μια ξενοδοχειακή μονάδα ως πράσινη και οικολογική. Γίνεται αναφορά στο σημαντικό ρόλο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της ποιότητας στον τουρισμό, όπως επίσης και στον ηθικό τουρισμό συμπεριλαμβάνοντας τον αρνητικό και διαλογικό καταναλωτισμό σε αυτόν. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η μεθοδολογία με την οποία πραγματοποιήθηκε η έρευνα πεδίου (Field Research) και τα αποτελέσματα της. Τέλος, παραθέτονται τα συμπεράσματα την έρευνας, οι προτάσεις προς το φορέα, για την χάραξη και εφαρμογή μίας σωστής στρατηγικής, και οι περιορισμοί της έρευνας. 10

11 Κεφάλαιο Πρώτο : Προκαταρκτική Φάση 1.1 Ερέθισμα Ένα ξενοδοχείο στην πόλη της Θεσσαλονίκης αντιλαμβανόμενο τη στροφή των ανταγωνιστών του προς την οικολογία και την πράσινη επιχειρηματικότητα ενδιαφέρεται να αποκτήσει πιστοποίηση «πράσινου και ηθικού» ξενοδοχείου. Για να υιοθετήσει την κατάλληλη στρατηγική χρειάζεται ορθολογική πληροφόρηση τόσο για τις απόψεις των καταναλωτών σχετικά με τα «οικολογικά ξενοδοχεία» που διαθέτουν την σχετική πιστοποίηση, όσο και για την συμμετοχή των καταναλωτών (παρελθοντική και μελλοντική) σε μποϊκοτάζ και διαλογικές ενέργειες και την εξακρίβωση πρόθεσης απόρριψης ξενοδοχείων που ενέχονται σε ανήθικες συμπεριφορές και πρακτικές. 1.2 Πρόβλημα Διοίκησης Μάρκετινγκ Ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου αλλά και ο marketing manager απευθύνονται σε ερευνητική ομάδα για την εκπόνηση ερευνητικής μελέτης. Κατά την συνάντηση του marketing manager και της ερευνητικής ομάδας ο κ. Τσολάκης διατύπωσε τους εξής προβληματισμούς: Υπάρχει το κατάλληλο υπόβαθρο οικολογικής συνείδησης στους καταναλωτές ώστε να επιφέρει κέρδος στο ξενοδοχείο μια τυχόν επένδυση ώστε να λάβει την οικολογική πιστοποίηση; Ποιες είναι οι απόψεις των καταναλωτών σχετικά με τα πιστοποιημένα οικολογικά ξενοδοχεία; Πως διαμορφώνεται ο ανταγωνισμός στην πόλη της Θεσσαλονίκης όσον αφορά τα πιστοποιημένα οικολογικά ξενοδοχεία Υπάρχει πρόθεση από τους καταναλωτές να επιλέξουν ένα οικολογικό (πράσινο) ξενοδοχείο για την διαμονή τους; Ποιες είναι οι απόψεις των καταναλωτών σχετικά με τα ξενοδοχεία που δεν εφαρμόζουν τους κανόνες ηθικής ή ενέχονται σε ανήθικες συμπεριφορές; Είναι πρόθυμοι οι καταναλωτές να απορρίψουν ξενοδοχεία που διαπράττουν ανήθικες συμπεριφορές; Υπάρχουν επιδοτούμενα προγράμματα για τα ξενοδοχεία που μετατρέπονται σε οικολογικά; Από την συζήτηση προέκυψε ο σκοπός της διεξαγωγής της έρευνας. Ο σκοπός εκπόνησης της έρευνας είναι η παροχή της απαραίτητης ορθής, έγκυρης, επίκαιρης πληροφόρησης προς την διοίκηση του ξενοδοχείου ως προς τις απόψεις και τις προθέσεις των καταναλωτών σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που ακολουθούν οικολογικές και ηθικές πρακτικές. Η ορθολογική αυτή πληροφόρηση αποσκοπεί να αποτελέσει μια αναγκαία βάση σχεδιασμού και στρατηγικών αποφάσεων από πλευράς της διοίκησης του ξενοδοχείου τέτοιας φύσης ώστε να αποβούν επωφελή για την επιχείρηση. 11

12 1.3 Πρόβλημα Έρευνας Μάρκετινγκ Η ερευνητική ομάδα προχώρησε στην διατύπωση του προβλήματος της ερευνητικής μελέτης, που αφορά τη διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. Επίσης αφορά τη διερεύνηση της πρόθεσης αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού αλλά και την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού. 1.4 Γενικός Στόχος Γενικός στόχος της έρευνας είναι η διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά την χρονική περίοδο 10/04/ /07/2012, σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. Επίσης αφορά τη διερεύνηση της πρόθεσης αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού αλλά και την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού, ώστε να μετατραπούν σε μετρήσιμα δεδομένα και να χρησιμοποιηθούν μετέπειτα για επεξεργασία με απώτερο σκοπό την ανάλυση τους και την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων. 12

13 1.5 Ειδικοί Στόχοι Να διερευνηθούν οι Συμπεριφορικές Πεποιθήσεις των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθούν οι Κανονιστικές Πεποιθήσεις των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθούν οι Πεποιθήσεις Ελέγχου των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθούν οι Στάσεις όσον αφορά την διαμονή των καταναλωτών σε πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθούν οι Υποκειμενικοί Κανόνες των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθούν οι αντιλήψεις Συμπεριφορικού Ελέγχου των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθεί η πρόθεση Διαμονής των καταναλωτών σε πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθεί η πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διερευνηθεί η πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού των καταναλωτών σχετικά με τα πράσινα ξενοδοχεία. Να διαπιστωθούν οι πιθανές σχέσεις μεταξύ των κύριων συμπεριφορικών μεταβλητών της έρευνας και των δημογραφικών στοιχείων του δείγματος. 13

14 Κεφάλαιο Δεύτερο : Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας 2.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο τουρισμός είναι ένας ιδιαίτερα ευαίσθητος βιομηχανικός τομέας, που αντιδρά άμεσα στις παγκόσμιες οικονομικό-κοινωνικό-πολιτικές προκλήσεις και εξαρτάται από το γινόμενο δύο κύριων μεταβλητών. Η πρώτη μεταβλητή αφορά το παρεχόμενο τουριστικό προϊόν και η δεύτερη τη ζήτηση του τουριστικού προϊόντος. Όσο αυξάνονται οι δύο αυτές μεταβλητές τόσο αυξάνονται και τα έσοδα από τον τουρισμό. Σήμερα, η πρώτη μεταβλητή (προϊόν) παραμένει σχεδόν σταθερή (ή ελαφρά αναβαθμισμένη, όχι όμως στο βαθμό που απαιτείται) σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Όμως, η δεύτερη μεταβλητή (ζήτηση) παρουσιάζει κάμψη κυρίως λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αλλά και δευτερευόντως λόγω της παρακμής του τουριστικού προϊόντος (για την περίπτωση της Ελλάδας, που το τουριστικό της προϊόν βασίζεται στον ήλιο, τη θάλασσα και γενικότερα το φτηνό μαζικό τουρισμό, το πρόβλημα της παρακμής του τουριστικού προϊόντος πρωτοεμφανίστηκε το 1991, όταν παρατηρήθηκε απότομη μείωση κατά 11,2% στις αφίξεις των ξένων τουριστών) αλλά και λόγω της συνεχώς αυξανόμενης συγκρουσιακής κατάστασης παγκοσμίως(geostrategy, 2009). 2.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΥΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ Ο R.Baretje και ο P.Deffert διαπιστώνουν τρεις μεγάλες κατηγορίες παραγόντων που διαμορφώνουν τη τουριστική ζήτηση (Βαρβαρέσος,1998) : α) Οι κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες, του οποίους τα άτομα ελάχιστα μπορούν να επηρεάσουν, ακόμη και όταν σχετίζονται με την κοινωνική τους διαστρωμάτωση. β) Οι κοινωνικοί-ψυχολογικοί, ή υποκειμενικοί παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τη προσωπικότητα των ατόμων και τις βαθύτερες ανάγκες τους.. γ) Η επίδραση των παραγόντων που σχετίζονται με το τουριστικό προϊόν της χώρας υποδοχής και οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως δυναμικοί (προβολή, σχεδιασμός κλπ) ή παθητικοί. 2.3 ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Με τον τουριστικής κοινωνική, τουριστικής όρο βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη περιγράφεται ο τύπος της ανάπτυξης που δραστηριοποιείται ισόρροπα στην τοπική, οικονομική, πολιτισμική και περιβαλλοντική δομή της κάθε περιοχής, διαμορφώνοντας παράλληλα όρους (υπηρεσίες, 14

15 υποδομές, τεχνογνωσία) για την συνεχή ανατροφοδότηση της (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001). Οι κυρίαρχες παράμετροι της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης είναι οι ακόλουθες: Ειδικός σχεδιασμός της τουριστικής ανάπτυξης, με στόχο την ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Ενίσχυση όλων των μέτρων (τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, λειτουργικές διασυνδέσεις ανάμεσα στους διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας, έρευνα, εκπαίδευση, μάρκετινγκ) που συμβάλλουν στις διαδικασίες ανατροφοδότησης της ανάπτυξης. Ειδικό θεσμικό πλαίσιο που θα προωθεί τις διαδικασίες της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και την τοπική συμμετοχή. Προώθηση μέτρων και πολιτικών που συμβάλλουν στην προστασία και την ανάδειξη του τοπικού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Χρήση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως βασικού άξονα της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης. Οι σημαντικές ελλείψεις που παρουσιάζει ο σχεδιασμός και προγραμματισμός της τουριστικής ανάπτυξης, ακόμη και σε αναπτυγμένες χώρες, έχει οδηγήσει στην εφαρμογή προγραμμάτων βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Σε άλλες περιπτώσεις το υιοθετούμενο πρότυπο έχει λίγα μόνο χαρακτηριστικά της αειφόρας, ενώ σε άλλες περιπτώσεις περισσότερα. Η υιοθέτηση και προώθηση αυτού του προτύπου από υπερεθνικούς και εθνικούς φορείς που σχετίζονται με την τουριστική ανάπτυξη, αποτελεί σημαντική ένδειξη ότι ο αειφόρος τουρισμός σταδιακά θα επεκτείνεται στο διεθνή χώρο. Τη διαπίστωση αυτή ενισχύει και η παράλληλη δυναμική τάση ανάπτυξης των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού που συμβάλλουν στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001). 1. Οι ειδικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού και κυρίαρχου κινήτρου στη ζήτηση (π.χ. συνέδρια, οικολογία, πολιτισμός) και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής στις τουριστικές περιοχές που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των τουριστών της κάθε ειδικής μορφής. 2. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αποτελούν τμήμα των ειδικών μορφών και χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρία, ταξίδια περιπέτειας, αθλητισμός, περιήγηση, περιβάλλον, γνωριμία με την τοπική παράδοση. Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν ένα τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Επιπλέον, και στις εναλλακτικές μορφές καταγράφεται η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους τουρίστες. Τέλος, κοινός παρανομαστής, τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, αποτελεί ο σεβασμός της τοπικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής(σωπασή, 2010). 15

16 Στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές χρησιμοποιούνται στα πλαίσια ενός προγραμματισμού που έχει δύο στόχους: αφενός την προσφορά μεγαλύτερου αριθμού εξειδικευμένων υπηρεσιών που καλύπτουν τη ζήτηση ειδικών ομάδων τουριστών και αφετέρου τη συγκρότηση ενός πρότυπου ανάπτυξης που εντάσσεται ισόρροπα στην υπάρχουσα δομή, είτε βελτιώνοντας την προϋπάρχουσα κατάσταση (π.χ. στις περιοχές με οργανωμένο τουρισμό διακοπών), είτε διαμορφώνοντας μια νέα παραγωγική δομή στον τουριστικό τομέα όπου κυριαρχούν οι υποδομές και οι υπηρεσίες των ειδικών και εναλλακτικών μορφών. Στο πλαίσιο αυτό ενισχύεται η συγκροτημένη ανάπτυξη αυτών των μορφών κατά ομάδες ή πλέγματα. Στόχος είναι η διαμόρφωση μιας υποδομής προσφοράς που θα ανταποκρίνεται σε διαφορετικούς τύπους ζήτησης και θα συμβάλλει στη βασική αρχή της αειφορίας: την ανατροφοδότηση της ανάπτυξης. Σκόπιμο είναι αυτά τα πλέγματα των ειδικών και εναλλακτικών μορφών να συγκροτούνται με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά των κινήτρων των τουριστών. Τα χαρακτηριστικά συγκροτούν και τις ανάλογες ομάδες στόχους του μάρκετινγκ της περιοχής. Βασική παράμετρος επιτυχίας αυτής της πολιτικής αποτελεί η τήρηση των αρχών της αειφόρας οι οποίες προαναφέρθηκαν και ο μακροχρόνιος προγραμματισμός(σωπασή, 2010). Η εντυπωσιακή ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε πολλές περιοχές του κόσμου έχει συμβάλλει, ιδιαίτερα τις δυο τελευταίες δεκαετίες, στην ανάπτυξη ενός προτύπου που συγκροτείται από υποδομές και υπηρεσίες που εξυπηρετούν αυτόν τον τύπο τουρισμού. Το πρότυπο αυτό εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές της υπαίθρου σε πλούσιους περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς πόρους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το πρότυπο στηρίζεται στην ανάπτυξη μιας μόνον εναλλακτικής μορφής (π.χ. οικοτουρισμός), ενώ σε άλλες στην ανάπτυξη περισσότερων (π.χ. αγροτουρισμός, πολιτιστικός κλπ). Συχνά η ανάπτυξη αυτού του προτύπου- σε σχέση με την τοπική παραγωγική, κοινωνική και περιβαλλοντική δομή- αποκτά μαζικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να έχει δυσμενείς επιπτώσεις, ιδιαίτερα σε οικολογικά και κοινωνικά ευαίσθητες περιοχές της υπαίθρου όπου παρατηρείται μια μαζικοποίηση του εναλλακτικού τουρισμού. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον ουσιαστικό στόχο μιας τέτοιας ανάπτυξης, την ένταξη στην κοινωνική παραγωγική δομή της περιοχής με παράλληλα προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι άρα δεδομένο ότι και στην περίπτωση αυτού του προτύπου, όπως και στα προηγούμενα, καταγράφεται η ανάγκη για ορθολογικό σχεδιασμό, προγραμματισμό, οργάνωση και διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης (Σωπασή, 2010) ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΗΠΙΩΝ ΜΟΡΦΩΝ Την τελευταία δεκαετία, στο πλαίσιο της μεταστροφής της τουριστικής ζήτησης προς περισσότερο <<ενεργητικές διακοπές>>, παρατηρείται έντονη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για άσκηση δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο φυσικό περιβάλλον. Σταδιακά, περιοχές της υπαίθρου αναδεικνύονται σε προορισμούς άσκησης πολλαπλών τουριστικών δραστηριοτήτων, προσελκύοντας επισκέπτες που αναζητούν καθαρό περιβάλλον και αυθεντικές εμπειρίες (Τσάρτας & συν., 2010). 16

17 Οι δραστηριότητες αυτές είναι συνυφασμένες με το ειδικό κίνητρο που ωθεί στην άσκησή τους και εντάσσονται, συνήθως, στο πλαίσιο των ειδικών/ εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ήπιες μορφές τουρισμού που η άσκησή των δραστηριοτήτων τους συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με το φυσικό περιβάλλον αποτελούν(τσάρτας & συν., 2010): Ο Οικοτουρισμός Ο Αγροτουρισμός Ο Τουρισμός περιπέτειας Ο Πολιτιστικός τουρισμός ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο οικοτουρισμός, αναπτύσσεται σε περιοχές με αξιόλογο φυσικό περιβάλλον, οικοσυστήματα με πλούσια βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα μνημεία της φύσης, εθνικά πάρκα, σπάνια χλωρίδα και πανίδα και γενικότερα, προστατευόμενες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (ΙΤΑ, 2008). Η ανάπτυξή του ως μορφής τουρισμού είναι, κυρίως, αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας που υπήρχε από τις κλασικές μορφές τουρισμού που, κατά κοινή αποδοχή, καταστρατηγούσαν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των τουριστικών προορισμών, υιοθετώντας μια απόλυτα κερδοσκοπική προσέγγιση με μοναδικό στόχο τη μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους. Ο οικοτουρισμός ενσάρκωσε την ελπίδα ότι θα μπορούσε να συμβάλλει στην προστασία των πολύτιμων οικοσυστημάτων των τουριστικών προορισμών, προσφέροντας μια εναλλακτική πηγή εισοδήματος σε αντιστάθμισμα των οικονομικών δραστηριοτήτων που έπρεπε να απαγορευτούν ως ασύμβατες με την προστασία των φυσικών πόρων (Σβορώνου, 2003). Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού έχει τα εξής χαρακτηριστικά (Fennell, 2001): 1. Αφορά έναν τύπο δραστηριοτήτων που ελαχιστοποιεί τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον και τους ντόπιους κατοίκους. 2. Αυξάνει την ενημέρωση και την κατανόηση για τα φυσικά και πολιτιστικά συστήματα μιας περιοχής καθώς και για την επακόλουθη ενασχόληση των επισκεπτών σε θέματα που επηρεάζουν τα συστήματα αυτά. 3. Συμβάλλει στην προστασία και τη διαχείριση των νομικά προστατευόμενων, αλλά και μη, φυσικών περιοχών. 4. Μεγιστοποιεί την αρχική και συνεχή συμμετοχή των ντόπιων κατοίκων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, βάσει της οποίας καθορίζεται ο τύπος και ο όγκος των τουριστικών/ επισκεπτών που θα δεχτούν στην περιοχή. 5. Κατευθύνει τα συνολικά οφέλη στους ντόπιους κατοίκους, οι οποίοι συμπληρώνουν αντί να αντικαθιστούν ή να εγκαταλείπουν παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες ( πχ. γεωργία, αλιεία κα.). 6. Προσφέρει ευκαιρίες στους ντόπιους και στους επισκέπτες να <<γνωρίσουν>> το φυσικό περιβάλλον και τα θαύματα της φύσης, αποκτώντας ένα χαρακτήρα γνωστικό (Σβορώνου, 2003). 17

18 ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο Αγροτουρισμός ως μορφή τουρισμού αναπτύσσεται στην ύπαιθρο και έχει βασικό γνώρισμα την προσπάθεια σύζευξης του πρωτογενή τομέα με τον τουρισμό, αποβλέποντας στο κοινό όφελος και των δύο τομέων. Η ανάπτυξή του είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις προσπάθειες συγκράτησης του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές και εξασφάλισης συμπληρωματικού εισοδήματος στους αγρότες. Ως ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στον αγροτικό χώρο στοχεύει (ΙΤΑ,2008): Να συμβάλει ώστε ο επισκέπτης να γνωρίσει τις αγροτικές περιοχές, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτιστικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του αγροτικού χώρου. Να φέρει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί και να νιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης. Να κινητοποιήσει τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις του τόπου, συμβάλλοντας, έτσι στην αειφόρο περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΣ Ο Τουρισμός Περιπέτειας περιλαμβάνει την άσκηση δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου που αναπτύσσονται σε ένα ασυνήθιστο, εξωτικό, απομακρυσμένο προορισμό και εμπεριέχουν σε κάποιες περιπτώσεις ένα βαθμό <<επικινδυνότητας>>. Δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στον τουρισμό περιπέτειας είναι (Τσάρτας & συν., 2010): Παρατήρηση της φύσης. Παρατήρηση αγρίων ζώων (πουλιών, κητωδών κ.α.). Δραστηριότητες υδάτινης περιπέτειας (πλεύση σε ποταμό με κανό ή καγιάκ, ράφτινγκ κ.α.). Δραστηριότητες χειμερινής περιπέτειας (σκι κ.α.). Δραστηριότητες χερσαίας περιπέτειας (ορειβασία, αναρρίχηση κ.α.). Δραστηριότητες εναέριας περιπέτειας (ανεμοπτερισμός κ.α.). Δραστηριότητες που η άσκησή τους προκαλεί φθορές στο φυσικό περιβάλλον (κίνηση οχημάτων 4x4 εκτός δρόμου κ.α.) ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο τουρισμός και ο πολιτισμός είναι δυο έννοιες αλληλένδετες. Όταν πραγματοποιούμε ένα ταξίδι, κυρίαρχο κίνητρο, μεταξύ άλλων, είναι και η γνωριμία με στοιχεία του υλικού και πνευματικού πολιτισμού του τόπου που επισκεπτόμαστε. Υπό αυτήν έννοια, ως πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί η περιήγηση που έχει στόχο την επαφή και εκτίμηση της ιστορικής, καλλιτεχνικής και πνευματικής κληρονομιάς, καθώς και των 18

19 σύγχρονων πολιτιστικών δημιουργημάτων μιας περιοχής (Βενετσανοπούλου, 2006). Στοιχεία του πολιτισμού που μπορούν, παράλληλα, να αποτελούν και τουριστικούς πόρους είναι (Τσάρτας, 1996): Μορφές τέχνης (μουσική, χορός, γλυπτική κ.α.). Έθιμα, παραδόσεις που σχετίζονται με την τοπική παράδοση. Γαστρονομία, τοπική κουζίνα. Ιστορία, θρησκεία (πνευματικά και υλικά στοιχεία). Δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα) Φυσικό περιβάλλον είτε συνδυασμός φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος (τοπία). Πολιτικές εκδηλώσεις ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η οικονομική ευμάρεια που διαθέτει ένα αυξανόμενο ποσοστό κατοίκων του πλανήτη μας, η ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς και των μέσων ενημέρωσης είναι μερικοί από τους παράγοντες που συνεισφέρουν στην ανάδειξη του τουρισμού ως ενός από τους πιο ισχυρούς και ραγδαία αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς της παγκόσμιας κοινωνίας του 21 ου αιώνα. Η τουριστική βιομηχανία αντλεί την δύναμή της από εύθραυστες πηγές όπως το περιβάλλον, η ιστορία και ο πολιτισμός και συχνά χαρακτηρίζεται ως νόμισμα με δύο όψεις. Από τη μία, συνεισφέρει στην οικονομική άνθιση μιας περιοχής δημιουργώντας θέσεις εργασίας και εισροή συναλλάγματος ενώ από την άλλη, είναι παράγοντας περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιβαρύνσεων που συχνά εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της τοπικής κοινωνίας και του τοπικού τουρισμού(αβδελλή, 2006). Παραδείγματα από την παγκόσμια πραγματικότητα δείχνουν ότι η άκρατη, η ασχεδίαστη ή η λανθασμένη ανάπτυξη του τουρισμού επιφέρει, βραχυπρόθεσμα, γρήγορα οικονομικά οφέλη καταλήγοντας ωστόσο, μακροπρόθεσμα, σε χαμηλής ποιότητας τουριστική δραστηριότητα. Πολλοί τουριστικοί προορισμοί στην Ελλάδα και αλλού, έχουν ως στόχο τη συνεχή αύξηση του οικονομικού κέρδους που αποφέρει ο τουρισμός, έτσι συχνά προσανατολίζονται στην αναζήτηση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού τουριστών χρησιμοποιώντας ως μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης τον μαζικό τουρισμό. Όμως, η μεγάλη πληθυσμιακή συγκέντρωση σε περιοχές με συγκεκριμένες περιβαλλοντικές και κοινωνικές δυνατότητες δημιουργεί διαταραχές στις συνήθειες της τοπικής κοινωνίας και δυσλειτουργίες όπως: συνωστισμό, μόλυνση του περιβάλλοντος, κατασπατάληση ή καταστροφή φυσικών και πολιτιστικών πηγών και ανταγωνισμό μεταξύ τοπικού πληθυσμού και τουριστικής βιομηχανίας για την χρησιμοποίηση αγαθών πρώτης ανάγκης (νερό, καύσιμα, κλπ.), έργων υποδομής (δρόμοι, νοσοκομεία, κλπ.), τόπων αναψυχής (μουσεία, πάρκα, παραλίες κλπ.). Αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις εμποδίζουν την συνεχή και ομαλή διεξαγωγή της τουριστικής διαδικασίας αφού σύμφωνα με έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (Π.Ο.Τ.) η πλειοψηφία των τουριστών σήμερα επιθυμεί να επισκέπτεται περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα και έντονα στοιχεία τοπικού πολιτισμού. 19

20 Αρκετοί διεθνείς οργανισμοί σχετικοί με τον τουρισμό, το περιβάλλον και τον πολιτισμό (Π.Ο.Τ, UNEP, UNESCO κλπ.) προτείνουν ως διέξοδο από τα παραπάνω προβλήματα, κάθε είδους τουριστική δραστηριότητα να σχεδιάζεται, να διευθύνεται και να αναπτύσσεται ώστε(αβδελλή, 2006): α) να είναι περιβαλλοντικά ανεκτή σε βάθος χρόνου, β) να αποφέρει βιώσιμα οικονομικά οφέλη στις περιοχές που αναπτύσσεται, γ) να είναι ηθικά και κοινωνικά σύμφωνη με τις τοπικές κοινωνίες και δ) να εξασφαλίζει την διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου για τις μελλοντικές γενιές. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρμογή, λειτουργία και αποδοτικότητα των παραπάνω χαρακτηριστικών σύμφωνα με τον Π.Ο.Τ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς, είναι: η συνεργασία όσων εμπλέκονται στη τουριστική διαδικασία, η τοπική συμμετοχή στο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης, η εκπαίδευση των επαγγελματιών, των πολιτών και των τουριστών και η υψηλή ποιότητα των προσφερομένων τουριστικών υπηρεσιών και εγκαταστάσεων. Τι εξυπηρετεί όμως καθεμιά από τις παραπάνω προϋποθέσεις; Συνεργασία: Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο τουρισμός είναι μια περίπλοκη διαδικασία η οποία σχετίζεται με διαφορετικούς τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας, γίνεται εμφανές ότι για την βιώσιμη ανάπτυξή του απαιτείται αμοιβαίος σεβασμός, ενότητα και μόνιμη συνεργασία μεταξύ όλων των ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, που οι δραστηριότητές τους άπτονται του τουρισμού άμεσα ή έμμεσα σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Μέσω αυτής της συνεργασίας κάθε αναπτυξιακός σχεδιασμός, που αφορά τουριστικές υποδομές, επενδύσεις (δημόσιες ή ιδιωτικές), αλλά και κάθε άλλο στοιχείο που συμβάλλει στην ανάπτυξη και διεύθυνση του τουρισμού γίνεται απόρροια κοινής πολιτικής και στόχων. Είναι ουσιαστικό η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα να στηρίζεται στην καλή θέληση όλων των μερών για την επιτυχία ενός κοινού σκοπού (βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη) και όχι στην ικανοποίηση ιδιοτελών συμφερόντων. Σύμφωνα με την Hevre Barioulet (2001), μερικά ζητήματα που πρέπει να βρίσκουν λύση με βάση την αρχή της συνεργασίας στις τουριστικές περιοχές είναι (Αβδελλή, 2006): - Ο έλεγχος της κατανάλωσης του νερού και των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με σκοπό την μείωση της μη ορθολογικής χρήσης τους. - Η μείωση των απορριμμάτων και η εξασφάλιση της ανακύκλωσής τους. - Ο έλεγχος και η μείωση των προβλημάτων κυκλοφοριακής συμφόρησης και ρύπανσης ιδιαίτερα σε περιοχές φυσικού και πολιτιστικού κάλλους και η χρήση μέσων μεταφοράς φιλικών προς το περιβάλλον. - Η οργάνωση και ο έλεγχος της πρόσβασης των τουριστών σε οικολογικά ευάλωτες περιοχές. - Η συγχρηματοδότηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής προστασίας. - Η χορήγηση κινήτρων και βοήθειας στις τουριστικές επιχειρήσεις ώστε, να υιοθετούν περιβαλλοντικές πολιτικές ανάπτυξης. 20

21 Τοπική συμμετοχή: Οι ανάγκες, οι προσδοκίες, τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και τα προβλεπόμενα οφέλη από τον τουρισμό διαφέρουν σημαντικά από την μια περιοχή στην άλλη. Έτσι δεν υπάρχει ένα είδος σχεδιασμού βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης που να ταιριάζει σε περισσότερους από έναν τουριστικούς προορισμούς. Αν και γενικές κατευθυντήριες γραμμές μπορούν να ορισθούν σε εθνικό επίπεδο, ωστόσο οι τοπικές κοινωνίες με συμμετοχή εκπροσώπων όλων των τοπικών φορέων (δημόσιο, τουριστική βιομηχανία, μη-κυβερνητικές περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις, οργανώσεις πολιτών, επιστημονικοί φορείς κ.λπ.) και συχνή επικοινωνία με τον τοπικό πληθυσμό είναι εκείνοι που θα σχεδιάσουν και θα αναπτύξουν το είδος του τουρισμού που θέλουν να προσφέρουν. Χρήσιμο εργαλείο για την πραγμάτωση μιας τέτοιας διαδικασίας έχει αποδειχθεί η δημιουργία και εφαρμογή της Τοπικής Ατζέντας 21. Με την εξασφάλιση της τοπικής συμμετοχής στον σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης επιτυγχάνεται: _ ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας η οποία επιφέρει κέρδη κυρίως στην τοπική κοινωνία και όχι σε εξωτερικούς οικονομικούς παράγοντες, (π.χ. πολυεθνικές εταιρίες ξενοδοχείων, τουριστικών γραφείων κλπ.), _ καλύτερη αποδοχή του τουρισμού από τους κατοίκους της περιοχής, _ ενεργητική συμμετοχή των κατοίκων για την διατήρηση των τοπικών τουριστικών πηγών. Εκπαίδευση: Η άρτια επαγγελματική κατάρτιση όχι μόνο των διευθυντικών στελεχών του τουρισμού αλλά όλων όσων απασχολούνται σε αυτόν, συνεισφέρει στην καλύτερη προσφορά τουριστικών υπηρεσιών και στην ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος. Επιπλέον, ο εμπλουτισμός των επαγγελματικών εκπαιδευτικών ή επιμορφωτικών προγραμμάτων με θέματα που αφορούν τις έννοιες, τα κριτήρια, τα οφέλη, και τις πρακτικές του βιώσιμου τουρισμού βοηθά τους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτόν να προβληματιστούν, να αναζητήσουν τους παράγοντες που συνεισφέρουν στην βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος και να κατανοήσουν σε βάθος τις διαφορετικές πρακτικές μεταξύ μαζικού τουρισμού και εναλλακτικών τουριστικών μοντέλων (αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, ιστορικός τουρισμός, πολιτισμικός τουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός κ.λπ.). Μερικά από τα γενικά θέματα μιας τέτοιας εκπαίδευσης/επιμόρφωσης μπορούν να είναι(αβδελλή, 2006): Έννοια, αρχές, και πρακτικές βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Είδη και χαρακτηριστικά εναλλακτικών μορφών τουριστικής ανάπτυξης. Ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας. Ζητήματα προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς. Είδη προς εξαφάνιση (του ζωικού και φυτικού βασιλείου) και σχετική νομοθεσία. Ζητήματα διεθνούς περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Πιστοποιητικά περιβαλλοντικής ποιότητας (π.χ. μπλε σημαίες) και κριτήρια απόκτησής τους. 21

22 Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα κοινωνικής, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας είναι ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης βιώσιμων κοινωνιών και κατ επέκταση βιώσιμου τουρισμού. Σε μια τέτοια εκπαιδευτική διαδικασία μπορούν να συνεισφέρουν όλοι οι τυπικοί και άτυποι εκπαιδευτικοί φορείς (εκπαιδευτικά ιδρύματα, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, οργανώσεις πολιτών, μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενώσεις καταναλωτών κ.λπ.) που διαθέτει μια κοινωνία με κάθε τυπικό και άτυπο εκπαιδευτικό μέσο (περιβαλλοντική εκπαίδευση, εκπαίδευση καταναλωτών, αγωγή υγείας, διαφήμιση, ενημερωτικές εκστρατείες, δημόσιες συζητήσεις κ.λπ.). Στόχος τέτοιου είδους γενικού ενδιαφέροντος εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων πρέπει να είναι η ενημέρωση / ευαισθητοποίηση των πολιτών με σκοπό την προβολή και την υιοθέτηση νέων συμπεριφορών και πρακτικών που προάγουν την βιωσιμότητα(αβδελλή, 2006). Τέλος, εκτός από τους εργαζόμενους στον τουρισμό και τους πολίτες των τουριστικών περιοχών είναι χρήσιμο να ενημερώνονται και να ευαισθητοποιούνται οι επισκέπτες τους. Πληροφορίες σχετικές με το περιβάλλον, τον πολιτισμό, τις τοπικές συνήθειες και τις ανάγκες του κάθε τουριστικού προορισμού, θα τους βοηθήσουν να ενταχθούν ομαλότερα στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον που πρόκειται να επισκεφθούν. Τέτοια ενημέρωση επιτυγχάνεται με την προμήθεια σχετικών πληροφοριών στους τόπους μόνιμης διαμονής των τουριστών, με συμφωνίες μεταξύ των τουριστικών προορισμών και των τουριστικών πρακτόρων, με φυλλάδια πληροφοριών σε περιοχές διακίνησης επιβατών (αεροδρόμια, λιμάνια, σταθμοί λεωφορείων και τρένων) και σε τουριστικά καταλύματα (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, κάμπινγκ, κ.λπ.). Ποιότητα: Η διατήρηση του κύρους του τουριστικού προϊόντος κάθε περιοχής γίνεται όλο και δυσκολότερη στα πλαίσια του συνεχώς αυξανόμενου ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Η προσφορά ποιοτικού τουρισμού που εξασφαλίζει την προστασία των τουριστικών πηγών και ικανοποιεί τις επιθυμίες των επισκεπτών και των μονίμων κατοίκων πρέπει να είναι κύριο μέλημα όλων των φορέων (δημόσιων και ιδιωτικών) που σχεδιάζουν και διευθύνουν την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής με στόχο την βιωσιμότητά της(αβδελλή, 2006). Η έννοια ποιοτικός τουρισμός δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την έννοια πολυτελής- ακριβός τουρισμός. Αναφέρεται στο είδος τουριστικής δραστηριότητας η οποία προστατεύει τις τουριστικές πηγές, προσελκύει τουρίστες που σέβονται την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον της και προσφέρει τουριστικά αξιοθέατα, ανέσεις και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στην αξία των χρημάτων που δαπανώνται γι αυτά. Τουριστικές περιοχές που επιθυμούν την μακροχρόνια σταθερή ζήτηση του προϊόντος τους: 1) Λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την ποιότητα που προσφέρουν. 2) Διεξάγουν έρευνες για την: α) καλύτερη επίλυση των προβλημάτων τους, β) δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων, γ) ασφαλή και αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση των τουριστικών πηγών τους 22

23 3) Προωθούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού συμβατές με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. 4) Επιφέρουν τουριστικές καινοτομίες 5) Χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον. 6) Παρακολουθούν τακτικά τη διαμόρφωση των διεθνών κριτηρίων ποιότητας έτσι ώστε να ενημερώνονται για το τι συμβαίνει στον κόσμο. 7) Λαμβάνουν έγκαιρα απαραίτητα διορθωτικά μέτρα, αν χρειάζονται 8) Ενημερώνονται και διδάσκονται από επιτυχημένες πρακτικές που υιοθετήθηκαν σε άλλους τουριστικούς προορισμούς. Πέρα όμως από τις προϋποθέσεις που πρέπει να ακολουθήσει μια κοινωνία για την επιτυχή βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη δεν θα πρέπει να παραβλέπει ότι ανεξάρτητα από το είδος τουριστικού μοντέλου που θα υιοθετήσει η τουριστική διαδικασία είναι ασταθής και ευάλωτη ιδιαίτερα σε περιόδους φυσικών θεομηνιών, οικονομικής ύφεσης, και κοινωνικής ανασφάλειας. Γι αυτό το λόγο περιοχές με τουριστικό ενδιαφέρον πρέπει να αντιμετωπίζουν με μεγάλο σκεπτικισμό την οικονομική υπερεξάρτηση τους από τις δραστηριότητες του τουρισμού. Η ισόρροπη ανάπτυξη των τουριστικών και των άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων μιας κοινωνίας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, παραδοσιακές τέχνες, τοπικές βιοτεχνίες, προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών κ.λ.π.) είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που θεμελιώνουν την γενικότερη κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα και τη μακροχρόνια ευημερία μιας περιοχής (Αβδελλή, 2006) ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επιδράσεις, θετικές ή αρνητικές στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές. Κατά μείζονα λόγο οι οικονομικές δραστηριότητες, αυτές δηλαδή που συνεπάγονται παραγωγή και κατανάλωση με χρήση σπανιζόντων και σε μεγάλο βαθμό μη ανανεώσιμων πόρων, έχουν αντίκτυπο συνήθως δυσμενή. Το ίδιο συμβαίνει και με τις δραστηριότητες που ανήκουν στη σφαίρα του τουρισμού. Πράγματι ο τουρίστας καταναλώνει αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από τουριστικές και μη επιχειρήσεις, οι οποίες στη διαδικασία της δημιουργίας τους (τουριστικές επενδύσεις) και της λειτουργίας τους (τουριστική παραγωγή), χρησιμοποιούν συντελεστές παραγωγής (έδαφος, εργασία και κεφάλαιο) που βρίσκονται σε σπανιότητα. Έτσι ο τουρίστας καταναλώνει υπηρεσίες μεταφοράς, διανυκτέρευσης, εστίασης και πάσης φύσεως διασκέδασης. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας τα μεταφορικά μέσα το περιβάλλον επιβαρύνεται με: 23

24 Μείωση των εκτάσεων εδάφους που χρησιμοποιούνται για τις πάσης φύσεως εγκαταστάσεις των υπηρεσιών μεταφοράς (αεροδρόμια, δρόμοι, λιμάνια). Εξάντληση μη ανανεώσιμων, συνήθως, πόρων για καύσιμα. Το μεγαλύτερο μέρος του μαζικού τουρισμού μετακινείται με πτήσεις τσάρτερ. Τα αεροπλάνα χρησιμοποιούν προϊόντα πετρελαίου, μια μη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Εδώ αναφερόμαστε στην άμεση κατανάλωση ενέργειας και όχι στις ποσότητες της και άλλων σπανιζόντων πόρων που απαιτούνται για την κατασκευή και την συντήρηση όλων των απαιτούμενων εγκαταστάσεων και μεταφορικών μέσων. Ρύπανση πάσης μορφής (περιλαμβάνεται λ.χ. η ηχορύπανση, η οπτική ενόχληση κ.α.) από τη δημιουργία και λειτουργία των εγκαταστάσεων των μέσων μεταφοράς. Τα ίδια που αναφέρθηκαν παραπάνω ισχύουν και για τις υπόλοιπες τουριστικές δραστηριότητες. Οι κυριότερες άμεσες επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον από την λειτουργία των ξενοδοχείων αφορούν στη σπατάλη ενέργειας, νερού, στη διαχείριση των απορριμμάτων, στη μόλυνση του εδάφους και των υδάτινων πόρων, στην ηχορύπανση, κ.ο.κ. Η υπερβολική, πολλές φορές, κατανάλωση νερού και ενέργειας στα ξενοδοχεία προέρχεται από την αλόγιστη χρήση τους τόσο από το προσωπικό όσο και από τους πελάτες. Η καθημερινή αλλαγή σεντονιών και πετσετών των πελατών, για παράδειγμα, συνεπάγεται συχνότερη χρήση του πλυντηρίου και κατ επέκταση κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού και ενέργειας. Επίσης οι συσκευασίες μιας χρήσης, τα γυάλινα μπουκάλια, το χαρτί και οι συσκευασίες των προϊόντων ατομικής υγιεινής, που χρησιμοποιούνται στα επισιτιστικά τμήματα της επιχείρησης, καθώς επίσης στα δωμάτια των πελατών, στα γραφεία της διοίκησης, κ.λπ., αυξάνουν τον όγκο των απορριμμάτων του ξενοδοχείου καθημερινώς. Τα απορρίμματα αυτά καταλήγουν συνήθως σε σκουπιδότοπους, οι οποίοι μολύνουν τον αέρα και το χώμα. Όλα αυτά τα φαινόμενα υποβάθμισης του περιβάλλοντος έγιναν αντιληπτά μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον από την διαδικασία παραγωγής και κατανάλωσης τουριστικών υπηρεσιών έχουν παρατηρηθεί από το τέλος του περασμένου αιώνα. Αν όμως αναλογιστούμε ότι πριν 100 χρόνια μόνο λίγοι εκλεκτοί απολάμβαναν τη μαγεία των τουριστικών ταξιδιών ενώ στις ημέρες μας, μόνο οι αφίξεις διεθνών τουριστών πλησιάζουν τα 600 εκατομμύρια (ο εσωτερικός τουρισμός είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτό το νούμερο), υπολογίζεται δε να ξεπεράσει το ένα δισεκατομμύριο το έτος 2012, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, τότε δεν χρειάζεται και πολύ φαντασία για να καταλάβουμε τις δυσμενείς συνέπειες στο περιβάλλον(ηγουμενάκης, Κραβαρίτης & Λύτρας Π., 1999). Βέβαια, οι επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον δεν είναι μόνο αρνητικές. Η άνοδος λ.χ. του βιοτικού επιπέδου και η προσπάθεια βελτίωσης του τουριστικού προϊόντος έχουν οδηγήσει σε παρεμβάσεις, ιδίως σε αρχαιολογικούς τόπους και μνημεία που είχαν ως συνέπεια τη διάσωσή τους από τη φθορά και την ολική καταστροφή(ηγουμενάκης, Κραβαρίτης & Λύτρας Π., 1999). Βασικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας ξενοδοχειακής μονάδας είναι ενδεικτικά: 24

25 Κατανάλωση ενέργειας (στην Ελλάδα βάσει της έρευνας του τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ, ο ευρύτερος ξενοδοχειακός κλάδος καταναλώνει το 10% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης -8,1% επί του ΑΕΠ), ενώ περίπου το 9% του συνολικού λειτουργικού κόστους ενός ξενοδοχείου ξοδεύεται στην ενέργεια. Κατανάλωση άλλων φυσικών πόρων (κυρίως νερό, χαρτί). Χρήση και αποθήκευση επικίνδυνων χημικών ουσιών (για δραστηριότητες καθαρισμού και απολύμανσης). Αέριες εκπομπές (από κουζίνα, μηχανοστάσια). Στερεά και υγρά απόβλητα (οργανικά απόβλητα, απορρυπαντικά, χημικά, λίπη και λάδια, φυτοφάρμακα και βαρέα μέταλλα). Θόρυβος και όχληση (από μηχανοστάσια, chillers, φορτοεκφόρτωση προμηθειών). Βασικοί περιβαλλοντικοί στόχοι που θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης από μια ξενοδοχειακή μονάδα θα μπορούσαν να είναι ενδεικτικά: Ο έλεγχος και ορθολογιστική χρήση χημικών και επικίνδυνων ουσιών. Η μείωση της πιθανότητας ρύπανσης των υπογείων υδάτων και εδάφους. Η εκπαίδευση προσωπικού για σωστή αποθήκευση χημικών και επικίνδυνων ουσιών. Η επαναχρησιμοποίηση νερού (back wash). Η διαχείριση άλλων στερεών και υγρών αποβλήτων. Η εξοικονόμηση ενέργειας. Η Tuv Austria Hellas διαθέτει σημαντική πείρα στην πιστοποίηση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης ξενοδοχειακών μονάδων. Οι επιθεωρητές της είναι εξειδικευμένοι, κατάλληλα καταρτισμένοι και πιστοποιημένοι, έχοντας πάντα κατά νου την κεντρική πολιτική του Φορέα Πιστοποίησης προς την εξυπηρέτηση του πελάτη και την παροχή προστιθέμενης αξίας στην επιθεωρούμενη επιχείρηση(ηγουμενάκης, Κραβαρίτης & Λύτρας Π., 1999). Κατά συνέπεια, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι χωρικά εστιασμένες και αφορούν: Την υποβάθμιση του τοπίου και την αλλοίωση των πολιτιστικών χαρακτηριστικών και μνημείων που έχουν σημαντική επίπτωση στην ποιότητα της τουριστικής εμπειρίας και έχουν υποβαθμίσει άμεσα την ποιότητα του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος. Την υποβάθμιση της φύσης (κυρίως των περιοχών με ειδικό ενδιαφέρον για τη βιοποικιλότητά τους) που δεν έχουν επιπτώσεις μόνο στην ικανότητα του περιβάλλοντος να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και του τουρισμού να αναπτύξει νέα προϊόντα ειδικού ενδιαφέροντος και υψηλής προστιθέμενης αξίας. Την ενίσχυση της τάσης απερήμωσης -ειδικά στη μεσογειακή λεκάνηπου θα έχει σοβαρότατες συνέπειες στην ικανότητα συντήρησης της ζωής σε μεγάλες περιοχές, ειδικά αν συνεχιστούν οι κλιματικές αλλαγές. 25

26 Τη μείωση των υδατικών αποθεμάτων και την καταστροφή του υδροφόρου ορίζοντα σε πολλές νησιωτικές και παράκτιες περιοχές, που οδηγεί σε οικολογικές διαταραχές και σε έργα υψηλού κόστους. Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων μπορεί να επιτευχθεί είτε (α) μέσα από αμιγώς περιβαλλοντικές πολιτικές, οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή στον τουρισμό, είτε (β) μέσα από τουριστικές πολιτικές, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τα περιβαλλοντικά προβλήματα και αξιοποιούν τους περιβαλλοντικούς πόρους (Σπιλάνης, 2010). 2.4 ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Αναδυόμενη νέα εναλλακτική μορφή οικονομικής δραστηριότητας, η πράσινη επιχειρηματικότητα, βασίζεται καταρχήν σε ουσιαστικές ανάγκες της κοινωνίας σχετικές με την ποιότητα ζωής και του περιβάλλοντος. Δεν είναι όμως νέο ιδεολόγημα ή πρακτική, καθώς υπήρχε ήδη στους πρώτους πολιτισμούς (α φάση, προϊστορική, εποχή αρμονίας με τη φύση) που συνδέονταν στενά με τη φύση και λειτουργούσαν αειφορικά και συνεργατικά με αυτήν στα όρια της μικροκοινωνίας ή σε μεγαλύτερες κλίμακες (π.χ. στο δάσος, σε παραθαλάσσιους τόπους, κλπ.). Από την άλλη πλευρά, η νοοτροπία κατάκτησης της φύσης - συνήθως εξαίρεση στον κανόνα συνδεόταν με την υπέρβαση του ορίου της αναπτυξιακής χρήσης του εδάφους (Τερκενλή, 1996). Η β φάση, η ιστορική ξεκινάει με τις πρωτοβουλίες και δράσεις προστασίας της φύσης και της βιοποικιλότητας, μετά την εμφάνιση περιβαλλοντικών προβλημάτων. Αυτές εκφράστηκαν με τις μέσω διαταγμάτων συστηματικές προσπάθειες προστασίας της πανίδας, και σεβασμό στη φύση με την προσαρμογή του χρόνου της συγκομιδής στις απαιτούμενες συνθήκες για την προστασία της τοπικής βιοποικιλότητας, ενώ εστιάστηκε στη σχέση ανθρώπου-κοινωνίας-φύσης (Τερκενλή, 1996). Συνεχίστηκε με την προβολή της προβληματικής για την οικολογική αρμονία και την περιβαλλοντική διαχείριση των πόλεων. Εδώ εντάσσονται οι ρυθμίσεις και πολιτικές ρύθμισης ύδρευσης, άρδευσης (Μεσοποταμία), αποχέτευση (αρχαία Ρώμη) με την κατασκευή αντίστοιχων έργων, διαχείρισης των λυμάτων και των απορριμμάτων, αλλά και αργότερα από το Μεσαίωνα και μετά, των προβλημάτων ρύπανσης στις πόλεις, που εντάθηκαν λόγω και της πυκνοκατοίκησης αυτών. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν οι πρώτες περιβαλλοντικές αρχές που συνδέονταν α) με την αξίωση για ποιότητα ζωής και β) με την εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας σε πρότυπο επιχειρηματικότητας, με ελαχιστοποίηση της εκμετάλλευσης της φύσης. Στην γ φάση παρουσιάστηκαν τα πρώτα θεσμικά πλαίσια πράσινης επιχειρηματικότητας και οικονομικής πολιτικής για το περιβάλλον. Με εκκίνηση το 19ο αιώνα ουσιαστική ενεργοποίηση στον 20ο αιώνα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη (Τερκενλή, 1996) εκφράστηκε κυρίως με τη θέσπιση προστατευτικών περιοχών (Fontainebleau στη Γαλλία, ίδρυση στις ΗΠΑ των 26

27 πρώτων εθνικών δρυμών, στο Yosemite στης Καλιφόρνια το 1864 και στο Yellowstone του Wyoming το 1872). Η επιστημονική και πολιτική ευαισθητοποίηση που ακολούθησε δυναμικά, μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ταυτίστηκε με τις πρώτες διατυπώσεις συνδυασμού οικολογικών επιστημονικών θεωριών με τις σύγχρονες οικονομικές θεωρίες (Σταματίου, 1997). Στην δ φάση ανήκουν χρονικά σοβαρότατα περιβαλλοντικά ζητήματα που οδήγησαν σε Διεθνείς Διασκέψεις και στις πολιτικές της Ε.Ε, οι οποίες αποτελούν, πλέον, το πλαίσιο θεσμοθέτησης και λειτουργίας για την πράσινη επιχειρηματικότητα. Παράλληλα η περιβαλλοντική ζωνοποίηση οικονομικών δραστηριοτήτων (η καθιέρωση του δικτύου οικοτόπων Natura κατόπιν 92/43 Οδηγίας της Ε.Ε, υδροβιότοποι Ramsar μέσω της ομώνυμης Συνθήκης 1971, κλπ) και τομεακές πολιτικές για το περιβάλλον, καθώς και η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και οι πολιτικές για τις ιδιωτικές οικονομικές δραστηριότητες διαμόρφωσαν ευνοϊκό πλαίσιο υποδοχής της πράσινης επιχειρηματικότητας (Φλογαϊτη, 1998). Στην Ελλάδα, η νομοθετική διαδικασία για την προστασία και διαχείριση. Η οικεία νομοθεσία με το Ν. 1650/1986 περί προστασίας περιβάλλοντος (που προβλέπει κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών), το Ν. 2742/1999 για το χωροταξικό σχεδιασμό και την αειφόρο ανάπτυξη, η ΚΥΑ 3044/02 που επισπεύδει τη δημιουργία των φορέων διαχείρισης, καθώς τα Προεδρικά Διατάγματα για τους διαχειριστικούς φορείς κ.α., είχαν επίσης σημαντική συμβολή. Το ίδιο και Ευρωπαϊκές Οδηγίες (όπως η 60/2000 για τα νερά), προδιαγράφουν όρους λειτουργίας της πράσινης επιχειρηματικότητας. Θεσμοί όπως η Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη, με τον αντίστοιχο Κύκλο του της Ποιότητας Ζωής έχουν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις περιβαλλοντικών θεμάτων και στην ερμηνεία και προς τις προϋποθέσεις πλαισίου λειτουργίας, αποδοχής και υποδοχής της πράσινης επιχειρηματικότητας (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2003) ΠΕΔΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Πρωτεύοντα ρόλο διαδραματίζει ο τόπος άσκησης της πράσινης επιχειρηματικότητας, γι αυτό απαραίτητη κρίνεται η ανάδειξη της φυσικής και πολιτικής ταυτότητάς του. Η διασφάλιση της προστασίας ενός τόπου και η συνετή διαχείριση και αξιοποίηση των πόρων του μέσω τήρησης κριτηρίων και ελέγχου, αποτελεί εγγύηση αναγνωσιμότητας της ταυτότητας και ποιότητας για τις παρεχόμενες υπηρεσίες και το παραγόμενο προϊόν. Η ταυτότητα σχετίζεται με τη διαμόρφωση και ανάδειξη ιδιαιτεροτήτωνκαινοτομιών, που μπορούν και πρέπει να κατοχυρώνονται με τη συμβολή οικονομικών (αγορά, νομοί αγοράς, προσφοράς-ζήτηση, κ.α.), νομικών (καθεστώς προστασίας, νομοθεσία, κ.α.) πολιτικών (θέση κινήτρων, λήψη αποφάσεων, διοίκηση περιοχής, κ.α.), πολιτιστικών (πολιτιστική κληρονομιά, παράδοση, κ.α.) και οικολογικών παραμέτρων (οικοσύστημα, βιοποικιλότητα, κ.α.). 27

28 Η ποιότητα συνδέεται με την τήρηση των κριτηρίων και όρων της βιώσιμης ανάπτυξης και την πιστοποίηση της συμβατότητάς της με το περιβάλλον. Από τις δύο αυτές συνιστώσες εξαρτάται η ανταγωνιστικότητα της πράσινης επιχειρηματικότητας (Ζήσης, 2003). Αναφορικά με την εξεύρεση των απαραίτητων χρηματοδοτικών κονδυλίων, αυτά αναζητούνται από προγράμματα επιδότησης ή άλλα, ή από αυτοχρηματοδότηση και απαιτούν συνετό σχεδιασμό διαχείρισης και κατανομής δαπανών. Τα απαιτούμενα κονδύλια για τις υποδομές προέρχονται συνήθως από το δημόσιο τομέα ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η συμβατικότητα με τα τοπικά χαρακτηριστικά και η ικανότητα ανάδειξής τους είναι προαπαιτούμενα στοιχεία, κυρίως για την μικρής κλίμακας πράσινη επιχειρηματικότητα. Στη μεγάλης κλίμακας πράσινη επιχειρηματικότητα, πέραν της συνεκτίμησης των παραπάνω, έμφαση δίνεται στην υψηλή περιβαλλοντική αναγκαιότητα των επιχειρήσεων (βιομηχανίες ανακύκλωσης, αιολικά πάρκα, στην περίπτωση των οποίων συνυπολογίζεται το αιολικό δυναμικό, η απόσταση από τους οικισμούς, κλπ.). Σε υπερτοπικής σημασίας αντίστοιχες δραστηριότητες εστιασμός δίνεται στη συμμετοχή τους στην εθνικού επιπέδου περιβαλλοντική προσαρμογή της οικονομίας με τις ελάχιστες δυνατές τοπικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (πχ. θέματα χρήσης, μορφής, τύπου ενέργειας, κλπ.) (Ζήσης, 2003) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Με μικρή, μόλις προϊστορία, η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν διαθέτει τις απαραίτητες υποδομές για τη διαμόρφωση αγοράς. Για την ολοκληρωμένη ανάπτυξή της απαιτείται χάραξη πολιτικής και στρατηγικής κλίμακας, με σκοπό την άμεση και αποτελεσματική λειτουργία του θεσμού. Παρότι παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήματα ποιότητας, η πράσινη επιχειρηματικότητα, στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητας, μειονεκτεί σοβαρά ως προς το υψηλό κόστος παροχής υπηρεσιών και παραγωγής προϊόντων, της μη σύνδεσή της με τη μαζική παραγωγή και με τις οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή των προϊόντων, των αγαθών και των υπηρεσιών (Ζήσης, 2003). Κύριες προϋποθέσεις οικονομικής βιωσιμότητας πράσινης επιχειρηματικότητας: Διαθεσιμότητα φυσικών πόρων. Συμμόρφωση επενδυτών με αρχές Π.Ε. και αποδοχή κοινωνικού περιβάλλοντος. Θεμιτή αξιοποίηση πόρων. Καταλληλότητα επιχειρηματικού σχεδίου μακροχρόνιας προοπτικής και με εναλλακτικές προτάσεις διαχείρισης. Επενδύσεις σχετικές με την ανάπτυξη της περιοχής (κυρίως με έργα του δημόσιου τομέα και της Αυτοδιοίκησης που συμβάλλουν σε ευνοϊκό 28

29 περιβάλλον). Θεσμοθετική υποστήριξη-ένταξη (δίκτυα σήμανσης ποιότητας, σύνδεσησυνεργασία με περιβαλλοντικές ΜΚΟ) ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Σημαντική μπορεί να είναι η συμβολή της πράσινης επιχειρηματικότητας στην ανάπτυξη της χώρας, αλλά και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο(ζήσης, 2003). Κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της τοπικής βιώσιμης ανάπτυξης είναι: Η φέρουσα ικανότητα, οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Το πολύπλευρο τοπικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Η ενδοπεριφερειακή δυναμική. Η περιφερειακή απορρόφηση ανθρώπινων πόρων και καινοτομίας. Παραδείγματα δραστηριοτήτων με ανάπτυξη στο χώρο και επίδραση στο περιβάλλον και με περιθώρια μεγαλύτερης πράσινης ενσωμάτωσης αποτελούν: Ο τουρισμός. Στενά συνδεδεμένη με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και σταθερά ανερχόμενη οικονομική δραστηριότητα, διέπεται από κριτήρια ποιότητας και αειφορικής περιβαλλοντικής διαχείρισης ( θέση προδιαγραφών από Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, κ.α.) και επίσης, φέρουσας ικανότητας (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001). Μορφές όπως ο εναλλακτικός και οικοτουρισμός και με εστιασμό στην ανάδειξη του τοπίου και του παραδοσιακού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, συνεισφέρουν στην περιβαλλοντική προστασία και στην οικονομία των προστατευόμενων περιοχών (Λαγός, 2005). Η αγροτική ανάπτυξη. Άμεσα συνδεδεμένη με τη χρήση της και τη διαχείριση φυσικών πόρων, στην οικολογική εκδοχή της βασίζεται, μεταξύ άλλων: στην ανάπτυξη πολιτικών διασφάλισης ποιότητας, σε πολυλειτουργική αγροτουριστική αξιοποίηση του αγροτοπεριβαλλοντικού τοπίου, στην ανάπτυξη της οικογεωργίας για την ενίσχυση της τοπικής βιοποικιλότητας. Η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Με συμβολή στην ελκυστικότητα προστατευόμενων τόπων και στη διασφάλιση ποιότητας, αυθεντικότητας και ταυτότητας, με την προστασία ιστορικών, αισθητικών, λειτουργικών και άλλων αξιών (αρχαιολογικοί χώροι, τοπίο, χρήσεις γης, κ.α.), η άρτια διαχείριση του παραδοσιακού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος προσδίδει μεγάλη προστιθέμενη αξία στην περιοχή. Έμφαση πρέπει να δώσει στην ποιοτική αναβάθμιση και οικολογική διοχέτευση του ελεύθερου χρόνου, καθώς και στην περιβαλλοντική αρχιτεκτονική, η οποία συνδυάζει τη βιοκλιματική και την περιβαλλοντική αισθητική με τους χώρους διαμονήςεργασίας- δημόσιους χώρους(λαγός, 2005). Απαραίτητη είναι η αναφορά σε έργα στην Ελλάδα που πραγματοποιήθηκαν με τη χρηματοδοτική υποστήριξη της Ε.Ε και παρείχαν δυνητικό πλαίσιο δράσης πράσινων δραστηριοτήτων. Ειδικότερα το 29

30 πρόσφατο Γ ΚΠΣ περιλάμβανε άξονες προτεραιότητας που συνδέονταν με την ποιότητα ζωής, την ανάπτυξη της υπαίθρου, την περιφερειακή ανάπτυξη, κ.α., και οι οποίοι, βέβαια, θα μπορούσαν να εμπλουτισθούν, ποσοτικά και ποιοτικά. Ενδεικτικά ανά τομείς- διαχειριστικούς φορείς(ζήσης, 2003): Υπουργείο Ανάπτυξης: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας (ΕΠΑΝ), Πρόγραμμα GMES (Παγκόσμια Παρακολούθηση Περιβάλλοντος και Ασφάλειας). Υπουργείο Αιγαίου: Νησιά και θαλάσσια πάρκα προστατευόμενων περιοχών. Υπουργείο Πολιτισμού: Επιχειρησιακό πρόγραμμα Πολιτισμός. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων: Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση (συμπεριλαμβανομένης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης). Υπουργείο Γεωργίας: Αγροτική Ανάπτυξη και Περιβάλλον. Υπουργείο Μεταφορών: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Σιδηρόδρομοι και οι Συγκοινωνίες στα αεροδρόμια, με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και την εξοικονόμηση ενέργειας). ΥΠΕΧΔΕ: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Οδικοί άξονες, λιμάνια, αστική ανάπτυξη, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον (ΕΠΠΕΡ), που αποτελεί το κέντρο της στρατηγικής περιβαλλοντικής χρηματοδότησης. Δεν πρέπει να παραληφθεί αναφορά σε κοινοτικές πρωτοβουλίες ή (αυτόνομα) επιχειρησιακά προγράμματα, όπως: το Leader plus για την ανάπτυξη της Υπαίθρου από το Υπουργείο Γεωργίας, η URBAN για την οικονομική και κοινωνική αποκατάσταση πόλεων και αστικών κέντρων, το Ταμείο Συνοχής για την χρηματοδότηση έργων περιβάλλοντος, κ.α ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Το πρόγραμμα Πράσινος Τουρισμός, εντάσσεται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα Είναι ένα πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού για ενίσχυση τουριστικών επιχειρήσεων που επιδιώκει την αναβάθμιση και τη μετατροπή πολλών τουριστικών μονάδων σε πράσινες επιχειρήσεις που σέβονται το περιβάλλον και εκμεταλλεύονται στο έπακρο τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το υπουργείο στοχεύει με το πρόγραμμα Πράσινος Τουρισμός στα εξής : Στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης των εμπλεκόμενων στην τουριστική διαδικασία και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης των τουριστικών επιχειρήσεων. Στην αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών των τουριστικών μονάδων, τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων. Στην δημιουργία υποδομών και σχεδίων δράσεων που πληρούν τα κριτήρια οικολογικής πιστοποίησης. 30

31 Στην κατεύθυνση αυτή, οι τουριστικές μονάδες που θα ενισχυθούν μέσω της Πράξης Πράσινος Τουρισμός καλούνται να βελτιώσουν τις λειτουργικές τους υποδομές και τις επιχειρησιακές τους διαδικασίες, με οικολογικό προσανατολισμό, αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα τοπικά, γεωγραφικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους (espa). Επιχειρησιακό πρόγραμμα : ΕΠ "Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα" Είδος ενίσχυσης : Οικονομική Ενίσχυση - Επιδότηση Περιοχή υλοποίησης : Ολόκληρη η Ελλάδα Τομείς ενδιαφέροντος :Τουρισμός, Περιβάλλον Κατηγορία δικαιούχων :Άλλοι Σε ποιους απευθύνεται: Φυσικά ή Νομικά Πρόσωπα (Ανώνυμη Εταιρεία, Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης, Ομόρρυθμη Εταιρεία ή Ετερόρρυθμη Εταιρεία, Κοινωνία Αστικού Δικαίου, καθώς και νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα) που εκμεταλλεύονται τουριστικά καταλύματα που λειτουργούν νόμιμα σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις. Εξαιρούνται και δεν έχουν δικαίωμα υποβολής επενδυτικής πρότασης οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί ή/και οι θυγατρικές τους (espa). Όροι και προϋποθέσεις Επιλέξιμες προς χρηματοδότηση θεωρούνται οι τουριστικές μονάδες για τις οποίες συντρέχουν σωρευτικά οι παρακάτω προϋποθέσεις: Η επιχείρηση δραστηριοποιείται ως τουριστικό κατάλυμα. Η επιχείρηση λειτουργεί νόμιμα, διατηρώντας σε ισχύ όλες τις προβλεπόμενες από το νόμο άδειες λειτουργίας. Η επιχείρηση είναι υφιστάμενη με ημερομηνία έναρξης δραστηριότητας πριν την 1/1/2009. Η επιχείρηση δεν έχει λάβει κατά την τελευταία τριετία επιχορηγήσεις από προγράμματα και δράσεις κρατικών ενισχύσεων που εμπίπτουν στον κανόνα de Minimis, οι οποίες αθροιστικά μαζί με την αιτούμενη επιχορήγηση υπερβαίνουν τα ευρώ. Η επιχείρηση δεν έχει λάβει άλλες κρατικές ενισχύσεις για τις ίδιες επιλέξιμες δαπάνες αν από τη σώρευση με ενισχύσεις ήσσονος σημασίας προκύπτει ένταση ενίσχυσης μεγαλύτερη από αυτήν που καθορίζεται με βάση συγκεκριμένα δεδομένα εκάστης περίπτωσης σε Κανονισμό περί απαλλαγής κατά κατηγορία ή απόφαση που έχει εκδώσει η Επιτροπή. Η επιχείρηση δεν είναι προβληματική. Δεν εκκρεμεί σε βάρος της επιχείρησης διαδικασία ανάκτησης, μέρους ή όλου, χορηγηθείσας ενίσχυσης. Η επιχείρηση έχει υποβάλει μία (1) μόνο πρόταση έργου για κάθε Αριθμό Φορολογικού Μητρώου και έχει καταθέσει το σύνολο των δικαιολογητικών που αναλύονται στην παράγραφο του παρόντος Οδηγού. Το ύψος του προϋπολογισμού του προτεινόμενου επενδυτικού σχεδίου δεν πρέπει να υπερβαίνει τον κύκλο εργασιών / ακαθάριστων εσόδων της επιχείρησης κατά το οικονομικό έτος Στο πλαίσιο του Προγράμματος "Πράσινος Τουρισμός" ενισχύονται έργα ύψους επένδυσης από

32 Το ύψος της δημόσιας Χρηματοδότησης ως ποσοστό επί του συνολικού προϋπολογισμού του επενδυτικού σχεδίου ορίζεται στο 40%. Επιπλέον προσαύξηση κατά 5% δίνεται σε επενδυτικά σχέδια που υλοποιούνται σε νησιά με πληθυσμό κάτω των κατοίκων (espa). Τι χρηματοδοτείται Οι κατηγορίες επιλέξιμων δαπανών είναι οι εξής: 1.Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.) με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας. 2.Ανάπτυξη και εφαρμογή συστημάτων εξοικονόμησης ύδατος. 3.Διαχείριση απορριμμάτων (στερεά και υγρά απόβλητα). 4.Ανάπτυξη πράσινων πολιτικών και διαδικασιών και ενσωμάτωση προτύπων. 5. Ενημέρωση και προβολή Προϋπολογισμός Αναλυτικά: από το ΕΠ Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα (Αν. Μακεδονία-Θράκη, Ήπειρος, Θεσσαλία, Ιόνια Νησιά, Δ. Ελλάδα, Πελοπόννησος, Β. Αιγαίο, Κρήτη) από το ΠΕΠ Αττικής από το ΠΕΠ Μακεδονίας-Θράκης (Κεντρική Μακεδονία) από το ΠΕΠ Μακεδονίας-Θράκης (Δυτική Μακεδονία) από το ΠΕΠ Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας-Ηπείρου (Στερεά Ελλάδα) από το ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου (Νότιο Αιγαίο) ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) όρισε την ποιότητα στον τουρισμό ως εξής:.το αποτέλεσμα μιας διεργασίας που υποδηλώνει την ικανοποίηση από όλα τα νόμιμα προϊόντα και τις απαιτούμενες υπηρεσίες, απαιτήσεις και προσδοκίες του καταναλωτή, σε μια αποδεκτή τιμή, σε συνδυασμό με τα βαθύτερα συστατικά της ποιότητας όπως είναι ασφάλεια, υγιεινή, προσβασιμότητα, διαφάνεια, αυθεντικότητα και αρμονία της τουριστικής δραστηριότητας σε σχέση με το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον(αβδελλή,2006). Σε μια τουριστική επιχείρηση ποιότητα σημαίνει: Να κάνεις τα συνηθισμένα με εξαιρετικό τρόπο Να κάνεις ότι κάνεις με την καρδιά σου Ότι ο πελάτης έρχεται ξανά Ότι μια υπηρεσία λειτουργεί ανάλογα με τις ανάγκες των ομάδων των φιλοξενούμενων 32

33 Ότι μια υπηρεσία λειτουργεί με βάση τις προσδοκώμενες από τον φιλοξενούμενο απαιτήσεις. Η διατήρηση του κύρους του τουριστικού προϊόντος κάθε περιοχής γίνεται όλο και δυσκολότερη στα πλαίσια του συνεχώς αυξανόμενου ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Η προσφορά ποιοτικού τουρισμού που εξασφαλίζει την προστασία των τουριστικών πηγών και ικανοποιεί τις επιθυμίες των επισκεπτών και των μονίμων κατοίκων πρέπει να είναι κύριο μέλημα όλων των φορέων (δημόσιων και ιδιωτικών) που σχεδιάζουν και διευθύνουν την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής με στόχο την βιωσιμότητά της(αβδελλή,2006). Η έννοια ποιοτικός τουρισμός δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την έννοια πολυτελής- ακριβός τουρισμός. Αναφέρεται στο είδος τουριστικής δραστηριότητας η οποία προστατεύει τις τουριστικές πηγές, προσελκύει τουρίστες που σέβονται την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον της και προσφέρει τουριστικά αξιοθέατα, ανέσεις και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στην αξία των χρημάτων που δαπανώνται γι αυτά. Τουριστικές περιοχές που επιθυμούν την μακροχρόνια σταθερή ζήτηση του προϊόντος τους: 1.Λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την ποιότητα που προσφέρουν. 2. Διεξάγουν έρευνες για την: α) καλύτερη επίλυση των προβλημάτων τους, β) δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων, γ) ασφαλή και αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση των τουριστικών πηγών τους. 3. Προωθούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού συμβατές με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. 4. Επιφέρουν τουριστικές καινοτομίες. 5. Χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον. 6. Παρακολουθούν τακτικά τη διαμόρφωση των διεθνών κριτηρίων ποιότητας έτσι ώστε να ενημερώνονται για το τι συμβαίνει στον κόσμο. 7.Λαμβάνουν έγκαιρα απαραίτητα διορθωτικά μέτρα, αν χρειάζονται. 8.Ενημερώνονται και διδάσκονται από επιτυχημένες πρακτικές που υιοθετήθηκαν σε άλλους τουριστικούς προορισμούς (Αβδελλή,2006) ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΠΡΟΤΥΠΑ 1SO 9001, ISO 9002, ISO 9003 ΚΑΙ ISO 9001:2000 Τα πρότυπα ISO 9001, ISO 9002 και ISO 9003 είναι τρία μοντέλα συστήματος ποιότητας που το καθένα περικλείει διαφορετική αυστηρότητα. Χρησιμοποιούνται για συμβατικές καταστάσεις- επομένως για εξωτερική χρήση. Αποσκοπούν στο να επιβεβαιώσουν τη συμμόρφωση του προϊόντος σε καθορισμένες απαιτήσεις(εαπ, 2001). ISO 9001: Συστήματα ποιότητας- Μοντέλο για τη διασφάλιση ποιότητας στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την παραγωγή, την εγκατάσταση και την εξυπηρέτηση. Το πρότυπο αυτό εφαρμόζεται από τις επιχειρήσεις οι οποίες σχεδιάζουν τα προϊόντα. Θέτει τις προδιαγραφές- απαιτήσεις για επιχειρήσεις οι οποίες περιλαμβάνουν στις λειτουργίες τους τα στάδια του σχεδιασμού και της ανάπτυξης, της παραγωγής, της εγκατάστασης και της εξυπηρέτησης. Στο πρότυπο αυτό τονίζεται ότι δεν επιδιώκεται η ανάπτυξη 33

34 ομοιόμορφων συστημάτων ποιότητας από όλες τις επιχειρήσεις αλλά ότι κάθε επιχείρηση πρέπει να προσαρμόσει το σύστημα ποιότητας στις ανάγκες της αγοράς στην οποία λειτουργεί, στις δικές της ανάγκες και στις ανάγκες των πελατών της(εαπ, 2001). ISO 9002: Συστήματα διασφάλισης ποιότητας- Μοντέλο για τη διασφάλιση ποιότητας στην παραγωγή, εγκατάσταση και εξυπηρέτηση. Είναι κατάλληλο για επιχειρήσεις οι οποίες δεν περιλαμβάνουν στις λειτουργίες τους το σχεδιασμό και την ανάπτυξη των προϊόντων τους. Στα υπόλοιπα σημεία είναι ίδιο με το πρότυπο ISO ISO 9003: Συστήματα διασφάλισης ποιότητας- Μοντέλο για τη διασφάλιση ποιότητας στην τελική επιθεώρηση και δοκιμή. Το πρότυπο αυτό είναι κατάλληλο για επιχειρήσεις οι οποίες δεν περιλαμβάνουν στις λειτουργίες τους σχεδίαση, έλεγχο διαδικασιών, προμήθεια (αγορά) και εξυπηρέτηση (servicing). Στα υπόλοιπα σημεία είναι ίδιο με το ISO Απευθύνεται στις επιχειρήσεις οι οποίες χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο την επιθεώρηση και τον έλεγχο των τελικών προϊόντων/ υπηρεσιών για να διασφαλίσουν ότι ικανοποιούν συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το πρότυπο ISO 9001 δεν είναι υψηλότερου επιπέδου των άλλων δύο. Απλώς, η επιχείρηση επιλέγει ανάμεσα στα ISO 9001, 9002 και 9003, το πρότυπο σύστημα ποιότητας με το οποίο θα πιστοποιηθεί, ανάλογα με τις λειτουργίες της και τις δραστηριότητές της οι οποίες καλύπτονται από το σύστημα ποιότητας (ΕΑΠ, 2001). ISO 9001:2000 Το πρότυπο αυτό αποτελεί την τελευταία αναθεώρηση της σειράς προτύπων ISO 9000 που εξέδωσε ο Διεθνής Οργανισμός Προτύπων (International Standards Organization ISO) στα πλαίσια μιας προσπάθειας ευρείας εφαρμογής των αρχών Διοίκησης Ολικής Ποιότητας. Στόχος του πιστοποιητικού αυτού είναι η εξασφάλιση ότι στα πλαίσια ενός συνολικού συστήματος διοίκησης υπάρχουν, είναι τυποποιημένες και τηρούνται ορισμένες ελάχιστες απαιτήσεις που άπτονται (έμμεσα ή άμεσα) με την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων/ υπηρεσιών της επιχείρησης(εαπ, 2001) HACCP (HAZARD ANALYSIS OF CRITICAL CONTROL POINTS) Η ανάλυση επικινδυνότητας στα κρίσιμα σημεία ελέγχου -HACCP- είναι ένα σύστημα το οποίο εφαρμόζεται στις βιομηχανίες τροφίμων για την ασφάλεια των τροφίμων. Η ασφάλεια των τροφίμων μπορεί να επιτευχθεί εάν αναγνωριστούν οι κίνδυνοι και ελεγχθούν τα κρίσιμα σημεία καθ όλη την παραγωγική διαδικασία, ώστε να επιτευχθεί η εξάλειψη των κινδύνων ή η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εμφάνισής τους. Το HACCP είναι ένα προληπτικό σύστημα το οποίο επικεντρώνεται στα σημεία τα οποία σχετίζονται με κινδύνους στα τρόφιμα καθ όλη την παραγωγική διαδικασία, μέχρι την τελική τους χρήση από τους καταναλωτές. Η ανάπτυξη του συστήματος HACCP γίνεται με την εφαρμογή των 7 αρχών της. Οι 7 αρχές της HACCP είναι: αναγνώριση κινδύνων, καθορισμός των κρίσιμων σημείων ελέγχου CCPs, καθορισμό των κρίσιμων ορίων για κάθε CCP, παρακολούθηση των κρίσιμων ορίων, διορθωτικές ενέργειες, καταγραφή και επαλήθευση του συστήματος (ΕΑΠ, 2001). 34

35 ΕΛΟΤ ΕΝ ISO Το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO είναι το πλέον διαδεδομένο παγκοσμίως πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης, το οποίο θέτει τις απαιτήσεις για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης. Το πρότυπο μπορεί να εφαρμοστεί από οποιονδήποτε οργανισμό ενδιαφέρεται να βελτιώσει την περιβαλλοντική του επίδοση, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τον τομέα στον οποίον δραστηριοποιείται. Το ΕΛΟΤ ΕΝ ISO αποτελεί τη βάση για την εφαρμογή και άλλων σχημάτων πιστοποίησης περιβαλλοντικού χαρακτήρα, όπως είναι το Κοινοτικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου (EMAS). Επιπροσθέτως, έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι συμβατό με άλλα πρότυπα συστημάτων διαχείρισης, όπως ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001, ώστε να είναι δυνατή η ενοποίηση διαφορετικών συστημάτων διαχείρισης σε ένα ενιαίο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης. Οφέλη από την εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ISO είναι μεταξύ άλλων: Η βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης. Η επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και η αποφυγή προστίμων. Η πρόληψη της ρύπανσης. Η εξοικονόμηση πόρων και η μείωση του κόστους. Η δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, η προσέλκυση νέων πελατών και η είσοδος σε νέες αγορές. Η βελτίωση της εικόνας της επιχείρησης προς το ευρύ κοινό, τις αρμόδιες αρχές, τους δανειστές, τους επενδυτές. Η βελτίωση της επικοινωνίας με εξωτερικούς ενδιαφερόμενους φορείς. Η ευαισθητοποίηση του προσωπικού σε περιβαλλοντικά θέματα και η αυξημένη προθυμία για ανάληψη ευθυνών (elot.gr) EMAS Το Κοινοτικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου (EMAS) αποτελεί κοινοτική πρωτοβουλία που αποσκοπεί στη συνεχή βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης των οργανισμών. Πρόκειται για κανονισμό εθελοντικής εφαρμογής (Κανονισμός 76/2001/ΕΚ) και οι οργανισμοί που επιδιώκουν τη συμμετοχή τους σε αυτό πρέπει να συμμορφώνονται με την περιβαλλοντική νομοθεσία, να εφαρμόζουν Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και να δημοσιοποιούν την περιβαλλοντική τους επίδοση μέσω Περιβαλλοντικής Έκθεσης. Το EMAS θέτει τις απαιτήσεις για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, όπως και το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001, το οποίο έχει υιοθετηθεί αυτούσιο στον Κανονισμό του EMAS, ως παράρτημα Α-Ι. Η κύρια διαφοροποίηση του Κανονισμού EMAS σε σχέση με το ΕΛΟΤ ΕΝ ISO είναι η απαίτηση για δημοσιοποίηση της περιβαλλοντικής επίδοσης του οργανισμού μέσω της επικυρωμένης Περιβαλλοντικής δήλωσης αλλά και οποιασδήποτε άλλης επικυρωμένης 35

36 πληροφορίας. Το EMAS μπορεί να εφαρμοστεί από οποιονδήποτε οργανισμό ενδιαφέρεται να βελτιώσει την περιβαλλοντική του επίδοση, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται, εφόσον βρίσκεται εντός ενός κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (elot.gr) ECOLABEL Το ECOLABEL είναι το μοναδικό σημείο περιβαλλοντικής ποιότητας που πιστοποιείται από ανεξάρτητο οργανισμό και ισχύει σε όλη την Ευρώπη, αποτελεί δε μια μοναδική ευκαιρία για αυτούς που το έχουν αποκτήσει να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πελατών που έχουν οικολογικές ευαισθησίες. Για τα τουριστικά καταλύματα στα οποία έχει απονεμηθεί το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Σήμα σημαίνει ότι η Επιχείρηση: Έχει περιορίσει την κατανάλωση ενέργειας, Έχει περιορίσει την κατανάλωση νερού, Έχει μειώσει τα παράγωγα αποβλήτων, Προωθεί τη χρήση ανανεώσιμων πόρων και ουσιών που είναι λιγότερο επιβλαβείς για το περιβάλλον. Προωθεί τη περιβαλλοντική ενημέρωση της εκπαίδευσης. Οι τουριστικές επιχειρήσεις που μπορούν να υποβάλλουν τον φάκελο υποψηφιότητας για την απόκτηση του Οικολογικού Σήματος είναι αυτές που καθορίζονται στην απόφαση 99/35/ΕΚ: Συλλογικά τουριστικά καταλύματα Ξενοδοχεία Ξενοδοχεία-Μοτέλ Ξενοδοχεία στους αυτοκινητόδρομους Παραθαλάσσια ξενοδοχεία Λέσχες διαμονής Απαιτούμενα κριτήρια για την απόκτηση του οικολογικού σήματος Για την απόκτηση του Οικολογικού Σήματος για υπηρεσίες τουριστικού καταλύματος η επιχείρηση πρέπει να πληροί μια σειρά οικολογικών κριτηρίων υποχρεωτικών και προαιρετικών. Πρέπει να πληρούνται τα 37 υποχρεωτικά κριτήρια. Για τα 47 προαιρετικά κριτήρια έχει προβλεφθεί μια ειδική βαθμολογία. Η ελάχιστη βαθμολογία που πρέπει να συγκεντρώσει μια επιχείρηση είναι 16,5 βαθμοί για ένα κατάλυμα που προσφέρει βασικές υπηρεσίες. Για κάθε πρόσθετη υπηρεσία (σίτιση, δραστηριότητες εκγύμνασης, χώρος πρασίνου) προστίθενται 1, 2 ή 3 βαθμοί και η ελάχιστη βαθμολογία διαμορφώνεται στους 17,5, 18,5 και 19,5 βαθμούς αντίστοιχα. Για κάθε κριτήριο ο αιτών (ο υποψήφιος) πρέπει να υποβάλει δηλώσεις, αναλύσεις, αποδείξεις συμμόρφωσης και γενικότερα κάθε αποδεικτικό στοιχείο (eber.gr) GREEN KEY To πρόγραμμα Green Key είναι ένα Διεθνές Βραβείο - Οικολογικό Σήμα Ποιότητας, για τουριστικές επιχειρήσεις, που ενεργεί ως ερέθισμα για τη μετατροπή κάθε τουριστικής μονάδας, μικρής ή μεγάλης, σε πράσινη. 36

37 Η επιβράβευση με το σήμα Green Key προϋποθέτει την τήρηση αριθμού οικολογικών απαιτήσεων, των κριτηρίων δηλαδή του προγράμματος. Σήμερα, είναι διαθέσιμα τα κριτήρια για: ξενοδοχεία, ξενώνες, χώρους κατασκήνωσης (campings), συνεδριακά κέντρα. Τα κριτήρια του προγράμματος εστιάζουν στην περιβαλλοντική διαχείριση της τουριστικής μονάδας και στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, που πρέπει να οργανώνεται και να πραγματοποιείται για τους επισκέπτες, το προσωπικό, τους προμηθευτές και τους συνεργάτες της μονάδας που βραβεύεται με το Green Key, και αν είναι δυνατόν, για την τοπική κοινωνία επίσης, μέσα στην οποία η μονάδα λειτουργεί. Συγκεκριμένα τα κριτήρια του Προγράμματος καλύπτουν τομείς που σχετίζονται με: την κατανάλωση ενέργειας την κατανάλωση νερού τη διαχείριση απορριμμάτων και αποβλήτων τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων προσωπικής καθαριότητας και απορρυπαντικών τη ποιότητα τροφής και ποτών την μετατροπή των ελεύθερων χώρων σε χώρους πρασίνου την περιβαλλοντική εκπαίδευση Το Green Key δημιουργήθηκε από το Ίδρυμα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, γνωστό ως FEE (Foundation for Environmental Education), μια διεθνή μη κυβερνητική οργάνωση με αποστολή την περιβαλλοντική εκπαίδευση ανά τον κόσμο (priority.com.gr). 37

38 2.5 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η σύγχρονη διεθνής τάση, με την οποία ευθυγραμμίζονται όλο και περισσότερες επιχειρήσεις ανά τον κόσμο και πλέον και στην Ελλάδα, αφορά την υιοθέτηση πρακτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ) ή εταιρική υπευθυνότητα βασίζεται στην παραδοχή ότι η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν αποδεχτούν οι εταιρίες την ευθύνη τους απέναντι στην κοινωνία γενικότερα (Kalisch, 2001). Παρόλο που τα τελευταία χρόνια ως αίτημα έρχεται όλο και πιο έντονα στο διεθνές προσκήνιο, η εταιρική κοινωνική ευθύνη ως έννοια δεν είναι μια σύγχρονη σύλληψη. Η άποψη ότι οι επιχειρήσεις έχουν κάποιες υποχρεώσεις απέναντι στην κοινωνία όπου λειτουργούν είναι παλιά. Μόνο που πρόκειται για μια δυναμική ιδέα, η οποία μεταλλάσσεται σύμφωνα με τα εκάστοτε κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά και οικονομικά δεδομένα(kalisch, 2001). Στις ΗΠΑ η ιδέα της ΕΚΕ πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι επιχειρήσεις την εποχή εκείνη έγιναν αντικείμενα επιθέσεων λόγω του μεγάλου μεγέθους τους, της ισχύος τους και των αντικοινωνικών και ανταγωνιστικών τους πρακτικών. Οι πολέμιοι προσπάθησαν να χαλιναγωγήσουν την επιχειρηματική δύναμη μέσω αντιτράστ νόμων, τραπεζικών ρυθμίσεων και προστατευτικής για τον καταναλωτή νομοθεσίας.τότε είναι που προβάλλεται από ορισμένα στελέχη επιχειρήσεων η ιδέα της αξιοποίησης της ισχύος της επιχείρησης για κοινωνικούς σκοπούς και εθελοντικές δράσεις, πέρα από την επίτευξη κερδών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ανώτερα αμερικανικά στελέχη μετακινήθηκαν από την άρνηση της δύναμης στην άρνηση του εγωισμού (Mitchell, 1989). Πρόκειται λοιπόν, για μια προσπάθεια σύζευξης του επιχειρηματικού κέρδους με την ανάληψη κοινωνικών ευθυνών, στο πλαίσιο της θεώρησης του διευρυμένου ρόλου που διαδραματίζουν οι επιχειρήσεις στην κοινωνία. Στη βάση αυτών των πρώιμων ιδεών, αναπτύχθηκαν δύο γενικές αρχές, πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Πρόκειται για την αρχή της αγαθοεργίας (Charity Principle) και την αρχή της διαχείρισης (Stewardship Principle). Η πρώτη, αναφέρεται στην υποχρέωση της επιχείρησης να στηρίζει άτομα και ειδικές ομάδες που πληθυσμού που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, αλλά και οργανισμούς κοινωνικής προσφοράς. Πρόκειται, στην ουσία, για τη βάση της επιχειρησιακής φιλανθρωπίας (corporate philanthropy). Η δεύτερη, εστιάζει περισσότερο στα ίδια τα στελέχη μιας επιχείρησης ως προς τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων και την ανάληψη δράσεων, με βάση το συμφέρων των πολιτών, που επηρεάζεται από τις πρακτικές και την πολιτική της επιχείρησης. Αυτός ο τρόπος σκέψης οδήγησε τελικά στη θεώρηση της διαχείρισης των συμμέτοχων (theory of stakeholder management). Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, γίνεται διάκριση μεταξύ shareholders, δηλαδή μετόχων/ ιδιοκτητών που έχουν τους τίτλους ιδιοκτησίας της 38

39 επιχείρησης και stakeholders, που είναι όλοι οι εμπλεκόμενοι στη λειτουργία μιας επιχείρησης, αν και δεν αποτελούν συστατικά μέλη της, τα συμφέροντά τους διακυβεύονται (stake) ή τα δικαιώματά τους αναμιγνύονται ή τελικά συμμετέχουν σε σημαντικό βαθμό στην οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα (Holme & Watts, 2000). Πρόκειται για τους εργαζόμενους και τα εργατικά σωματεία, τους πελάτες, τους προμηθευτές, τους θεσμικούς επενδυτές, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, τους ακτιβιστές, τις δημόσιες αρχές, την τοπική κοινότητα στην οποία δραστηριοποιείται η εταιρεία, την κοινωνία εν γένει(mitchell, 1989).. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη αρχίζει να αποκτά αυξανόμενη σημασία από τη δεκαετία του 1960, όταν οι Αμερικανοί καταναλωτές αποκτούν μια κλιμακούμενη ανησυχία για τα συστατικά των προϊόντων που αγοράζουν και τις συνέπειές τους στην υγεία τους, αυξάνεται το οικολογικό τους αίσθημα και ευαισθητοποιούνται σχετικά με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Hopkins, 2004). Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η έννοια της ΕΚΕ, εμφανίζεται σχετικά πρόσφατα στον ευρωπαϊκό χάρτη. Τα πρώτα βήματά της, εντοπίζονται το 1993, όταν ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Delors ζήτησε από τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να λάβουν μέρος στον αγώνα κατά του κοινωνικού αποκλεισμού. Βέβαια, η ανακοίνωση της γαλλικής αυτοκινητοβιομηχανίας RENAULT, στις 28 Φεβρουαρίου 1997, για το κλείσιμο του εργοστασίου της στην πόλη Vilvoorde του Βελγίου, αποτέλεσε τον σημαντικό καταλύτη. Στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Λισσαβόνα, τον Μάρτιο του 2000 όπου τέθηκε ως στρατηγικός στόχος να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή, αλλά και στην Ατζέντα Κοινωνικής Πολιτικής που υιοθέτησε το Συμβούλιο της Νίκαιας το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, όπου έγινε ιδιαίτερη αναφορά στην έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, ως παράγοντα που μπορούσε να συμβάλλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση (Bronchain, 2003) ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Μπορούμε να πούμε ότι, παρά την πληθώρα ορισμών, τα βασικά κριτήρια που πρέπει να πληρούνται από μια επιχείρηση, για να θεωρείται κοινωνικά υπεύθυνη, είναι τα παρακάτω(bronchain, 2003): Ακολουθεί πρακτικές που υιοθετούνται σε εθελούσια βάση και πάνε πέρα από το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο και τις συμβατικές υποχρεώσεις της επιχείρησης. Υπάρχει συνδιαλλαγή με όλους όσους επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους (εργαζόμενοι, μέτοχοι, συνεργάτες, προμηθευτές, επενδυτές, καταναλωτές, κοινότητες μέσα στις οποίες είναι δραστηριοποιημένη κλπ- stakeholders ). Ενσωματώνει στην επιχειρηματική της λειτουργία τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες και ενδιαφέροντά της. Τα βασικά αυτά κριτήρια φαίνεται να συμφωνούν και με τον ορισμό που δίνει το Ελληνικό δίκτυο για την ΕΚΕ, το οποίο μετράει περίπου επτά χρόνια 39

40 λειτουργίας, από την ίδρυσή του τον Ιούνιο του Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, ΕΚΕ είναι η οικειοθελής δέσμευση των επιχειρήσεων για ένταξη στις επιχειρηματικές τους πρακτικές κοινωνικών και περιβαλλοντικών δράσεων, που είναι πέρα και πάνω από όσα επιβάλλονται από τη νομοθεσία και έχουν σχέση με όλους όσους επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους (εργαζόμενοι, μέτοχοι, συνεργάτες, προμηθευτές, επενδυτές, καταναλωτές, κοινότητες μέσα στις οποίες είναι δραστηριοποιημένες κλπ (crshellas.gr). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον Ιούλιο του 2001, με το Πράσινο Βιβλίο της, ξεκίνησε ένα δημόσιο διάλογο για την ΕΚΕ, προκειμένου να διαμορφώσει ένα ενιαίο σε ευρωπαϊκό επίπεδο πλαίσιο αναφοράς. Σύμφωνα με το Πράσινο Βιβλίο, αλλά και την Ανακοίνωση Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη- Μια συνεισφορά των επιχειρήσεων στην βιώσιμη ανάπτυξη, που υιοθέτησε τον Ιούλιο του 2002, η εταιρική κοινωνική ευθύνη ορίζεται ως η έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη καθώς συνειδητοποιούν διαρκώς περισσότερο ότι η υπεύθυνη συμπεριφορά οδηγεί σε βιώσιμη επιχειρηματική επιτυχία (eur-lex.europa.eu). Το Word Business Council for Sustainable Development (WBCSD) ένας συνασπισμός 175 επιχειρήσεων, τις οποίες ενώνει η κοινή δέσμευση προς τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω τριών πυλώνων, της οικονομικής μεγέθυνσης, της οικολογικής ισορροπίας και της κοινωνικής προόδου- ορίζει ως ΕΚΕ τη συνεχή δέσμευση από την πλευρά της επιχείρησης να συμπεριφέρεται ηθικά και να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς και στην παράλληλη βελτίωση της ποιότητας ζωής των εργαζομένων και των οικογενειών τους, της τοπικής κοινότητας και του κοινωνικού συνόλου σε γενικό επίπεδο (wbcsd.org.). Γίνεται εμφανές ότι η ΕΚΕ, δεν αφορά απλώς σε αποσπασματικές ενέργειες φιλανθρωπικού χαρακτήρα, αλλά επεκτείνεται πολύ πέρα από τις χορηγίες και φιλανθρωπίες, πρακτικές που ανέκαθεν ασκούσαν οι εταιρίες και οι οποίες είναι αποσυνδεδεμένες από τον σκληρό επιχειρηματικό τους πυρήνα. Αντίθετα, είναι μια έννοια που πρέπει να διέπει το σύνολο των ενεργειών και των συναλλαγών μιας επιχείρησης. Διακρίνουμε λοιπόν τόσο μια εξωτερική όσο και μια εσωτερική διάσταση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, αφού αναφέρεται σε όλες τις πτυχές της εταιρικής δραστηριότητας και στον αντίκτυπό τους, αφενός μεν στους μετόχους και επιχειρηματίες, αφετέρου δε στους υπαλλήλους, αλλά συγχρόνως και στις τοπικές κοινότητες και το περιβάλλον. Αφορά τομείς όπως οι εργασιακές σχέσεις, η μέριμνα για το ανθρώπινο δυναμικό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών, η δέσμευση προμηθευτών σε κοινές αξίες, η διαχείριση των φυσικών πόρων, η υποστήριξη των τοπικών κοινοτήτων και οι κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις. Συγκεκριμένα, ως προς την εξωτερική εταιρική ευθύνη η ΕΚΕ αφορά την ένταξη των επιχειρήσεων στο ευρύτερο περιβάλλον τους, φυσικό και κοινωνικό και την προσφορά τους σε αυτό. Η προσφορά αυτή μπορεί να εκφράζεται μέσα από περιβαλλοντικά υπεύθυνες πρακτικές της επιχείρησης, όπως πρακτικές και πολιτικές που επιδιώκουν τη μείωση της κατανάλωσης πόρων ή των ρυπογόνων εκπομπών και των αποβλήτων, αλλά και μέσα από τις χορηγικές δραστηριότητες, την υποστήριξη φιλανθρωπικών εκδηλώσεων, τη συμμετοχή στην επίλυση τοπικών προβλημάτων, τη συνεργασία της 40

41 επιχείρησης με μη κυβερνητικούς οργανισμούς, συνδικαλιστικά σωματεία και δημόσιες αρχές, στην παροχή υπηρεσιών και προϊόντων υψηλής ποιότητας που δείχνουν σεβασμό προς τους πελάτες-καταναλωτές, την ανάληψη δράσεων που στηρίζουν την τοπική κοινωνία και τους επιχειρηματικούς της εταίρους, την τήρηση της διαφάνειας σε όλες τις επιχειρηματικές διαδικασίες και την ενημέρωση του κοινού. Εδώ μπορεί να ενταχθεί και η διαχείριση της επιχειρηματικής αλλαγής (π.χ. κλείσιμο κάποιας εργοστασιακής μονάδας) με τρόπο υπεύθυνο απέναντι όχι μόνο στους άμεσα αλλά και έμμεσα θιγόμενους (wbcsd.org.). Η εσωτερική διάσταση της εταιρικής υπευθυνότητας, αναφέρεται στο ενδοεπιχειρησιακό περιβάλλον. Τέτοιες πρακτικές αφορούν την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο της επιχείρησης μέσω της εφαρμογής πολιτικών ίσων αμοιβών ή και παροχής μετοχικού κεφαλαίου στους υπαλλήλους, πολιτικές υπεύθυνων προσλήψεων, πρόνοια για υπαλλήλους που ανήκουν σε ειδικές πληθυσμιακές κατηγορίες ή μειονεκτικές κοινωνικές ομάδες, παροχές στις οικογένειες των εργαζόμενων, πολιτικές κατά των διακρίσεων, παροχή ίσων ευκαιριών επαγγελματικής εξέλιξης, προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, τη διαχείριση της επιχειρηματικής αλλαγής (π.χ. περικοπή στο προσωπικό,κλείσιμο κάποιας εργοστασιακής εγκατάστασης) με τρόπο υπεύθυνο απέναντι σε όσους θίγονται από τις αλλαγές και τις αποφάσεις της επιχείρησης μέριμνα για τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλισης των υπαλλήλων, κ.ο.κ. Ειδικά όσον αφορά την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, αναφέρεται κανείς σε δράσεις και πρωτοβουλίες που ξεπερνούν τις νομικές δεσμεύσεις της επιχείρησης, όπως η χρήση εθελοντικών συστημάτων ελέγχου και σχεδίων πιστοποίησης των συστημάτων διαχείρισης. Γενικότερα, τέτοιος πρακτικές εξυπηρετούν τη μείωση της ανεργίας, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, την πρόοδο του εργατικού δυναμικού, την εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών εργασίας, ενώ συγχρόνως, συμβάλλουν στην καλλιέργεια της επιχειρησιακής κουλτούρας. Η εσωτερική διάσταση της εταιρικής υπευθυνότητας, στην πράξη μπορεί να συσχετιστεί με τη διαχείριση ανθρωπινών πόρων (human resources management- HR). Το HR στην ιδανική του μορφή, συνιστά τον πλέον αποτελεσματικό παράγοντα διαχείρισης της αλλαγής και, αναμφίβολα, η ενσωμάτωση της κοινωνικής υπευθυνότητας στην επιχειρησιακή κουλτούρα είναι μια διαδικασία μεταλλαγής και μεταμόρφωσης μιας επιχείρησης σε όλα τα επίπεδα. Κοινωνοί αυτής της αλλαγής ή αντίθετα βασικό εμπόδιο έναντι της, αποτελούν, άλλωστε, οι άνθρωποι που απασχολούνται σε μια επιχείρηση, από τα πιο χαμηλά έως τα πιο υψηλά επίπεδα της ιεραρχίας (wbcsd.org.). 41

42 2.6 ΗΘΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ηθικός Τουρισμός θεωρείται ο τουρισμός με επίγνωση. Επίγνωση του αντίκτυπου του ταξιδιώτη στον κόσμο αλλά και επίγνωση των ευθυνών που έχει απέναντι σε αυτόν. Η επιλογή των προορισμών του ηθικού τουρίστα βασίζεται στην διάκριση των χωρών που διαπρέπουν σε ηθικά ζητήματα, αλλά και στο θετικό αντίκτυπο που θα έχει στην χώρα η τουριστική της ανάπτυξη. Σκοπός του ηθικού τουρίστα είναι να επωφεληθεί ο προορισμός από την επίσκεψη του και τα οφέλη αυτά να διαμοιραστούν στο σύνολο της κοινωνίας που λειτουργεί εκεί. Ο ηθικός τουρισμός και ο πράσινο τουρισμός σημειώνουν ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, απόδειξη του μεγάλου ρόλου που θέλει και μπορεί να παίξει ο ταξιδιώτης σήμερα, καθώς και της μεγάλης δύναμης της τουριστικής βιομηχανίας (Mbatourism, 2009) ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΑ Σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες, ως ηθικοί τουρίστες χαρακτηρίζονται οι περισσότεροι τουρίστες που επιθυμούν να επισκεφτούν την ύπαιθρο για εκπαιδευτικούς λόγους ή λόγους αναψυχής. Μεγάλο κομμάτι του γενικού τουριστικού προϊόντος βασίζεται σε προορισμούς με μοναδική φυσική ομορφιά. Αυτό όμως δε συνεπάγεται ότι όλοι οι επισκέπτες των προορισμών αυτών εμπλέκονται ενεργά σε κάποια δραστηριότητα στην ύπαιθρο. Έτσι αναφέρεται πως το ένα τρίτο των επισκεπτών της υπαίθρου παραμένει ανενεργό, ενώ τα δύο τρίτα ασχολούνται με δραστηριότητες όπως το κυνήγι και το ψάρεμα, διάφορα σπορ και δραστηριότητες υπαίθρου όπως κάμπινγκ κ.α. Οι ηθικοί τουρίστες ανήκουν σε τμήμα του πληθυσμού που έχει ταξιδέψει αρκετά. Αναζητούν την ποιότητα, την αυθεντικότητα και την επαφή με τους ανθρώπους του τόπου που επισκέπτονται. Αποφεύγουν να ταξιδέψουν σε μεγάλες ομάδες. Ο ηθικός τουρίστας είναι ενημερωμένος και συνειδητοποιημένος επισκέπτης, ο οποίος αναζητά το ποιοτικό αντί του φθηνού, τα αγνά υλικά και προάγοντα γαστρονομίας αντί της βιομηχανοποιημένης πολυτέλειας (Dramanet 2007). Οι ηθικοί τουρίστες είναι συνήθως άτομα μεταξύ ετών και η πλειοψηφία τους είναι απόφοιτοι ανωτέρων και ανωτάτων σχολών. Έχουν μέσο ή υψηλό εισόδημα και συνήθως προέρχονται από αστικά κέντρα (Wood, 2002). Τους ενδιαφέρει να εξερευνήσουν νέα τοπία και να έρθουν σε άμεση επαφή με τη φύση και τον πολιτισμό. Ψάχνουν για μικρές τοποθεσίες παρά για διεθνώς γνωστά και πολυσύχναστα μέρη. Χαρακτηριστικό αυτής της κατηγορίας τουρισμού είναι πως η πλειοψηφία είναι διατεθειμένη να πληρώσει το τίμημα της πληροφόρησης και της προστασίας του περιβάλλοντος (Dramanet 2007). 42

43 2.6.2 ΗΘΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι και στην Ελλάδα έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ο ηθικός τουρισμός και συγχρόνως διαπιστώνεται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον τόσο από την ίδια την πολιτεία όσο και από την τοπική αυτοδιοίκηση. Αυτό το ενδιαφέρον έχει δημιουργηθεί από την ανάγκη αλλαγής του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στη σύγχρονη διαφοροποιημένη τουριστική ζήτηση. Ο έντονος ανταγωνισμός που αντιμετωπίζει η χώρα μας από γειτονικούς μεσογειακούς προορισμούς, όπως Ισπανία, Ιταλία κλπ, η άνοδος της φθηνής Τουρκίας ως σημαντικού ανταγωνιστή, ή απουσία μιας συντονισμένης τουριστικής πολιτικής και διαφημιστικής εκστρατείας, η οποία αν και καθυστερημένα προσπαθεί να αντιμετωπιστεί τώρα από το Υπουργείου Τουρισμού, όπως επίσης και επιβράδυνση της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας από μη οικονομικούς λόγους (τρομοκρατία, τσουνάμι, πολέμους), κάνουν επιτακτική την ανάγκη διαφοροποίησης του προσφερόμενου προϊόντος. Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι το πρότυπο του μαζικού τουρισμού που υπάρχει στην Ελλάδα δεν επαρκεί πλέον για να καλύψει την σύγχρονη τουριστική ζήτηση (Dramanet 2007). 43

44 2.6.3 ΜΠΟΪΚΟΤΑΖ Ο όρος Μποϊκοτάζ είναι ένας διεθνής όρος (γαλλικά boycottage, αγγλικά boycott) που συνήθως αποδίδεται ως εμπορική απομόνωση, άρνηση εμπορικής σχέσης και αντίστοιχων οικονομικών επαφών. Ο όρος αυτός προήλθε από το όνομα του Άγγλου γαιοκτήμονα Τσαρλς Μπόικοτ (Charles Boycott) στον οποίο αρνήθηκαν οι καλλιεργητές του κάθε υπηρεσία. Κατά το Διεθνές Δίκαιο το μποϊκοτάζ χαρακτηρίζεται ως ειρηνικό μέτρο πίεσης(wikipedia, 2010). Πίνακας 1.1: Ορισμένες επιτυχείς εκστρατείες μποϊκοτάζ των καταναλωτών ( ). Έτος Το θέμα και το αποτέλεσμα του Μποϊκοτάζ Office depot concedes to recycled paper policy Price Waterhouse Coopers leaves Burma Focus DIY ceases sale of all pets Πηγή Forest Ethics/dogwood Alliance USA EC89 Burma Campaighn UK EC87 Animal Aid UK EC84 Kuoni stops selling tours to Burma Kookai Clothing pulls out of Burma Staples Office Supplies concedes to recycled paper campaign Triumph pulls out of Burma John Lewis ends employees shooting trips Mitsubishi makes concessions to rainforest campaigners EC83 EC83 Burger King closes West Bank outlet Ford signs McBride principles employment in Northern Ireland Texaco leaves Burma EC Συντονιστική Ομάδα Burma Campaign UK Burma Campaign UK Forest Ethics/dogwood Alliance USA Burma Campaign UK Animal Aid UK Rainforest Action Network USA Palestinian Solidarity Campaign UK on Irish National Caucus USA EC83 EC79 EC79 EC79 EC61 Burma Campaign USA/UK EC51 Free Tibet Campaign Holiday Inn leaves Tibet USA/UK EC Respect for Animals/CIWF P&O stops live animal transport UK EC Pepsi and Apple leave Burma Burma Campaign UK EC Gillette announces moratorium on animal PETA (International) testing EC BHS leaves Burma Burma Campaign UK EC French nuclear testing halted CND (International) EC Shell disposes of Brent Spar oil platform Greenpeace (International) on land EC39 Πηγή: Smith, N.C. (1990) Morality and the Market: Consumer Pressure for Corporate Accountabillity. London: Routledge

45 2.6.4 ΤΟ ΜΠΟΪΚΟΤΑΖ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Το μποϊκοτάζ δεν είναι ένα καθιερωμένο πρότυπο στην ελληνική κοινωνία. Σε σχέση με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, οι πιθανοί boycotters θα πρέπει να είναι ως επί το πλείστον άνδρες και γυναίκες ετών, που κατέχουν μεταπτυχιακούς βαθμούς και τα οικογενειακά εισοδήματα υψηλότερα των ομολόγων τους. Όσον αφορά τις αξίες που μπορεί να είναι πίσω από τον ηθικό καταναλωτισμό, διαπιστώθηκε ότι υπάρχει μια πολύ σημαντική μέτρια, σχεδόν ισχυρή σχέση μεταξύ μποϊκοτάζ και οικουμενισμού. Επιπλέον, η αλληλεπίδραση της οικουμενικότητας μαζί με την αυτό-κατεύθυνση μπορεί να προβλέψει ένα μάλλον αξιοσημείωτο ποσοστό της διασποράς στην αρνητική ηθική κατανάλωση (Δελησταύρου, 2010: 6-7). Όσον αφορά τους οργανισμούς θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι θα μπορούσαν να βρουν ακροατήριο σε μεσήλικες, μορφωμένους καταναλωτές. Θα πρέπει να τους προσεγγίσουν με την παροχή πληροφοριών σχετικά με τον ηθικό προσανατολισμό και τις εναλλακτικές επιλογές αγοράς. Θα πρέπει εξάλλου, να συμπεριλάβουν στα επικοινωνιακά τους μηνύματά ισχυρισμούς σχετικά με τα καθολικά οφέλη που μπορεί να έχουν συγκεκριμένα μποϊκοτάζ (Δελησταύρου, 2010: 7). Πίνακας 1.2: Αρνητική Ηθική Κατανάλωση (συνολική δέσμευση) Never heard Heard it happens. Unware of certain companies Try not to buy when I can find alternatives of similar price and quality Stop buying if there is a prompt or campaign Right away stop buying certain products - brand names total Πυγή: Δελησταύρου, Α. (2010) Practices', σελ. 5 % 'Do Greek Consumers Boycott Unethical Business 45

46 2.6.5 ΟΙ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΠΟΪΚΟΤΑΖ. Το πρόσφατο μποϊκοτάζ στο φρέσκο γάλα άνω του ενός ευρώ, υπό την αιγίδα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Καταναλωτών, αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια σε μια χώρα, η οποία παρουσιάζει υπερβολικές τιμές σε αρκετά είδη πρώτης ανάγκης. Σύμφωνα με στοιχεία της ΠΟΜΕΚ, η συμμετοχή των καταναλωτών στη συγκεκριμένη προσπάθεια υπήρξε αρκετά ικανοποιητική, καθώς στην Αθήνα ένα ποσοστό της τάξεως του 65,02% συμμετείχε στο μποϊκοτάζ, την ίδια στιγμή που στην υπόλοιπη Ελλάδα το ποσοστό συμμετοχής κυμάνθηκε από 20% έως 65%. Ωστόσο, αξίζει κανείς να προσέξει το εύρημα της ΠΟΜΕΚ που αναφέρεται σε «αξιόλογο χάσμα μεταξύ του υψηλού ποσοστού ενημέρωσης και της συμμετοχής στο μποϊκοτάζ» σε περιοχές όπως τα Ιωάννινα και οι Σέρρες. Αν και η βιβλιογραφία σχετικά με τη διαμόρφωση ατομικής απόφασης για μποϊκοτάζ δεν παρέχει πολλά εμπειρικά παραδείγματα, η ευρύτερη ερευνητική προσπάθεια καταδεικνύει την πολυπλοκότητα του ζητήματος(σύλλας, 2008). Μεταξύ άλλων, μελέτη του μποϊκοτάζ προς τη Nestle που ξεκίνησε το 1977 στις ΗΠΑ, έδειξε ότι τα κίνητρα αυτών που ήθελαν να «τιμωρήσουν» την εταιρεία για τις πρακτικές προώθησής της προς τις φτωχές χώρες, συντίθεντο από ποικίλες αξιολογικές σηματοδοτήσεις με διαφορετικούς συντελεστές βαρύτητας στη διαμόρφωση της τελικής απόφασης(σύλλας, 2008). Για παράδειγμα, το «έκδηλον» της αρνητικής πρακτικής της Nestle 'αυτό που κάνει η Nestle είναι πολύ κακό' - αποτελούσε μια σημαντική παράμετρο για συμμετοχή (80%), την ίδια στιγμή που η πρόθεση για το πέρασμα στην ενεργή συμμετοχή «έπεφτε» στο 45% (Σύλλας, 2008). Τι συμβαίνει και οι καταναλωτές δεν περνούν από τη θεωρία της αποδοκιμασίας προφανών αρνητικών πρακτικών στην πράξη, δηλαδή στην εταιρική απομόνωση ορισμένων προϊόντων; Μήπως κάτι τέτοιο συμβάλλει και στην τελική έκβαση του μποϊκοτάζ; (Σύλλας, 2008) ΟΦΕΛΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΣΤΗ «ΖΥΓΑΡΙΑ» ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ. Η ίδια η ΠΟΜΕΚ αναγνώρισε στην πρόσφατη δράση της την πολυδιάστατη προσέγγιση του ζητήματος, καθώς παραδέχεται ότι οι ιδιόμορφες τοπικές συνθήκες, η απουσία «εναλλακτικής λύσης» και η μειωμένη καταναλωτική συνείδηση αποτέλεσαν ανασχετικά στοιχεία για την ενεργή συμμετοχή των καταναλωτών (Σύλλας, 2008). Μιλώντας με την πρόεδρο της ΕΚΠΟΙΖΩ, κ. Ελένη Αλευρίτου, γίνεται αντιληπτή σε πρώτη φάση η ικανοποίηση για την ανταπόκριση των καταναλωτών, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο χρειάζεται να γίνει η σχεδίαση της επόμενης δράσης (Σύλλας, 2008). «Για πρώτη φορά, μετά από πολλά χρόνια, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει η διάθεση στον Έλληνα καταναλωτή για ανάλογες δράσεις», σχολιάζει η κ. Αλευρίτου και συνεχίζει: «Ωστόσο, υπήρχαν και άνθρωποι που μας είπαν, 'εγώ τι θα πιω;' Για να είναι επιτυχημένο ένα μποϊκοτάζ χρειάζεται 46

47 να υπάρχει μεγαλύτερη ενημέρωση, στόχευση σε συγκεκριμένα προϊόντα και με συγκεκριμένες τιμές»(σύλλας, 2008). Οι περισσότερες μελέτες της συμπεριφοράς των καταναλωτών υποδεικνύουν τη «σύγκρουση» πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων πριν τη συναίνεση και ενεργή συμμετοχή σ' ένα μποϊκοτάζ. Από τη μια μεριά, υπάρχει η έκφραση «θυμού» για τις υψηλές τιμές μιας εταιρείας ή ενδεχομένως και η επιθυμία για την αλλαγή των κοινωνικώναγοραίων δομών και από την άλλη, η διστακτικότητα λόγω απουσίας εναλλακτικών λύσεων και η άρνηση συμμετοχής, εξαιτίας δυσπιστίας για την επιτυχία του εγχειρήματος(σύλλας, 2008). Πρόκειται για πληθώρα παραμέτρων οι οποίες δεν έχουν ακόμα αποκωδικοποιηθεί από τους ερευνητές, έτσι ώστε να βοηθήσουν και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις στην καλύτερη ενημέρωση και συντονισμό σχετικών προσπαθειών. Η αντιπρόεδρος του ΙΝΚΑ, Μαρία Σαραντίτη, μιλώντας στο kathimerini.gr σχολιάζει το «πολυσύνθετο» του πράγματος και κάνει έκκληση για αναλυτικότερη ενημέρωση. «Ο καταναλωτής πρέπει να πληροφορείται σωστά, κάτι που δεν έγινε με τον καλύτερο τρόπο στο πρόσφατο μποϊκοτάζ. Η πληροφόρηση σχετικά με το ποια προϊόντα μποϊκοτάρονται έπρεπε να γνωστοποιεί την ύπαρξη του φρέσκου γάλακτος τριών ημερών και υψηλής παστερίωσης. Οι καταναλωτές οφείλουν να γνωρίζουν τη διαφορά στα θρεπτικά συστατικά των δύο αυτών ειδών», εξηγεί η κ. Σαραντίτη και συνεχίζει: «Οι εταιρείες φάνηκαν ευέλικτες μπροστά στο μποϊκοτάζ και κινήθηκαν προς το γάλα υψηλής παστερίωσης, αμφιβόλου θρεπτικής αξίας από τη μια, χαμηλού κόστους παραγωγής από την άλλη». Τα οφέλη των καταναλωτών από το πρόσφατο μποϊκοτάζ ενδεχομένως να εξανεμίστηκαν, καθώς αν κάποιος δει τις τιμές του φρέσκου γάλακτος ενός λίτρου θα διαπιστώσει, με ορισμένες εξαιρέσεις, ότι οι τιμές δεν άλλαξαν δραματικά. Ωστόσο, η επιτυχία ενός μποϊκοτάζ εξαρτάται και από το εύρος της δράσης. «Μποϊκοτάζ μιας εβδομάδας δεν έχουν στόχο αλλά πρέπει να έχουν διάρκεια», αναφέρει ο κ. Νίκος Τσεμπερλίδης, πρόεδρος του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών Θεσσαλονίκης. «Για να μπορέσουμε να κάνουμε μποϊκοτάζ πρέπει να έχουμε ακριβή στοιχεία για το ποιος αισχροκερδεί, στοιχεία που το καταναλωτικό κίνημα δεν μπορεί να έχει με τις μικρές του δυνάμεις», προσθέτει ΟΙ «ΑΓΝΩΣΤΕΣ» ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΛΗΨΗ. Αρκετά μοντέλα που εξετάζουν την αποτελεσματικότητα των μποϊκοτάζ συγκλίνουν στο ότι οι επιπτώσεις δεν είναι καταστροφικές για τις εταιρείες, σε όρους πωλήσεων ή κερδών(σύλλας, 2008). Ωστόσο, η άποψη πως η «απειλή» του μποϊκοτάζ, αυτή καθαυτή, «πιέζει» τις εταιρείες για επανεξέταση των πολιτικών τους, έχει κερδίσει έδαφος ιδιαίτερα μάλιστα, όταν από το 1988 έως το 1995 πάνω από 200 εταιρείες και χιλιάδες προϊόντα υπόκειντο σε οργανωμένα μποϊκοτάζ στις ΗΠΑ, την ίδια στιγμή που ο επιχειρηματικός Τύπος (Economist) επιβεβαίωνε 47

48 σε πολλές περιπτώσεις την αύξηση της συχνότητας και ισχύος αυτών των δράσεων(σύλλας, 2008). Η αγορά συντίθεται από διάφορους παίκτες με διαφορετικές τιμολογιακές πολιτικές και με επιλεγμένες στρατηγικές προώθησης. Το μποϊκοτάζ πλήττει συχνά κάποιους δίνοντας ισχύ σε άλλους, καθιστώντας τον κίνδυνο υποβάθμισης της ποιότητας των προϊόντων πολύ πιθανό. Με άλλα λόγια, οι εταιρείες που πρέπει να ακολουθήσουν στην προσπάθεια μείωσης των τιμών και συνάμα διατήρησης των κερδών, αναγκάζονται να χαμηλώσουν τα στάνταρντ τους(σύλλας, 2008). Ωστόσο, η αποφυγή των άγνωστων επιπτώσεων του μποϊκοτάζ θα μπορούσε να γίνει αν υπήρχε η πολιτική βούληση. «Το υπουργείο Ανάπτυξης έχει τα στοιχεία και μπορεί να κάνει τις απαραίτητες συγκρίσεις», επισημαίνει ο κ. Τσεμπερλίδης. «Σαν οργάνωση είμαστε στο πλάι κάθε προσπάθειας υπέρ του καταναλωτή, δεν έχουμε ωστόσο τους πόρους, το προσωπικό και εν τέλει το περιθώριο να 'χτυπήσουμε' μια εταιρεία και να τρέχουμε δικαστικά» (Σύλλας, 2008). Η κ. Σαραντίτη πάει ένα βήμα παραπέρα μιλώντας για το υπουργείο Οικονομικών το οποίο λάμπει δια της απουσίας του σ' αυτήν την ιστορία. «Οι υπερτιμολογήσεις χρειάζεται να είναι γνωστές και στο υπουργείο Οικονομικών. Υπάρχουν ευρωπαϊκοί κανονισμοί και διατάξεις που δεν έχουν ενσωματωθεί στη χώρα και προστατεύουν τον καταναλωτή από το αναίτιο και υψηλό κόστος των προϊόντων», αναφέρει η κ. Σαραντίτη και καταλήγει: «Με όλα τα κράτη έχουμε κάνει συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας, άρα δεν είναι φυσιολογικό προϊόντα που τα φέρνεις από μόνος σου φθηνότερα εδώ, να τα βρίσκεις στο ράφι σε δυσθεώρητα ύψη» (Σύλλας, 2008). 2.7 ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (ΣΠΔ) Ένα σύστημα περιβαλλοντική διαχείρισης (ΣΠΔ) είναι ένα δομημένο πλαίσιο διαχείρισης το οποίο σχεδιάζεται για να βοηθήσει μια επιχείρηση ώστε να μειώσει την επίδραση της στο περιβάλλον χρησιμοποιώντας διάφορες επιχειρηματικές πρακτικές. Επειδή τα ΣΠΔ διαφέρουν αρκετά ως προς την ποιότητα και το πεδίο τους, έχουν αναπτυχθεί διάφορα εθελοντικά πρότυπα, τα οποία μπορούν να αναγνωριστούν σε Εθνικό, Ευρωπαϊκό και Διεθνές Επίπεδο. Επομένως, κάθε επιχείρηση μπορεί να εναρμονίσει το ΣΠΔ που διαθέτει επιλέγοντας ένα από τα παρακάτω πρότυπα: ISO Διεθνές πρότυπο Οικολογική Διαχείριση και Οικολογικός Έλεγχος (EMAS)-Ευρωπαϊκό πρότυπο. BS 8555-Βρετανικό πρότυπο καθοδήγησης για τη σταδιακή εφαρμογή των προτύπων ISO και EMAS. Αρκετές επιχειρήσεις θεωρούν ότι είναι αρκετά σημαντικό να διαθέτουν καλή περιβαλλοντική επίδοση. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα των ΣΠΔ είναι ότι προωθούν τη συνεχή βελτίωση και ενθάρρυνση των διαφόρων οργανισμώνφορέων για συνεχή επαναξιολόγηση των περιβαλλοντικών τους επιδόσεων κατά την εφαρμογή των επιχειρηματικών τους πρακτικών. Η εφαρμογή ενός 48

49 δομημένου ΣΠΔ δεν πρέπει να αποτελεί καταναγκαστικό μέτρο σε μια επιχείρηση, αλλά ουσιαστικά πρέπει να είναι ένας μηχανισμός για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης μιας επιχείρησης (Δρ. Βλοντάκης, 2005) ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΕΙ ΕΝΑ ΣΠΔ; Οικονομικά οφέλη. Υπάρχουν τρεις τρόποι όπου η ανάπτυξη και η πιστοποίηση ενός ΣΠΔ μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση του κόστους. Ο πρώτος τρόπος είναι μέσω της βελτίωσης των μέτρων απόδοσης, τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν μόνο όταν οι επιχειρηματικές πρακτικές αναθεωρούνται συστηματικά και αξιολογούνται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΣΠΔ. Ο δεύτερος τρόπος εξοικονόμησης χρημάτων μπορεί να προέλθει από τους μειωμένους περιβαλλοντικούς φόρους και τις μειωμένες ρυθμιστικές δαπάνες όταν φυσικά πιστοποιηθεί με ένα ΣΠΔ. Τέλος ένα ΣΠΔ, μπορεί να μειώσει τις ασφαλιστικές δαπάνες, επειδή με την πιστοποίηση σε ένα από τα ΣΠΔ, η επιχείρηση εφαρμόζει σωστά την περιβαλλοντική διαχείριση και έχει λάβει μέτρα για τη μείωση των σχετικών κινδύνων. Ένα ΣΠΔ αποτελεί μια καλή ευκαιρία για μάρκετινγκ. Η υιοθέτηση ενός ΣΠΔ αποτελεί μια πολύ καλή ευκαιρία να ενισχυθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της επιχείρησης. Συμμόρφωση με τις τρέχουσες και μελλοντικές απαιτήσεις της νομοθεσίας. Ένα σημαντικό στοιχείο ενός ΣΠΔ είναι ότι η επιχείρηση εφαρμόζει την τρέχουσα περιβαλλοντική νομοθεσία και ότι το ΣΠΔ εξασφαλίζει συμμόρφωση ακόμη και αν εισάγονται αλλαγές στην περιβαλλοντική νομοθεσία. Το ΣΠΔ ελαχιστοποιεί τα πρόστιμα, τους φόρους, τις ποινικές διώξεις και βοηθάει την εταιρεία να προβλέψει την εξέλιξη της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και να προσαρμοστεί σε αυτήν με έναν πιο αργό ρυθμό (Δρ. Βλοντάκης, 2005) ΠΟΙΟΙ ΠΟΡΟΙ ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΟΥΝ Οικονομικοί πόροι. Το κόστος για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός ΣΠΔ μπορεί να διαφέρει σημαντικά και εξαρτάται με το κόστος των επενδύσεων που μπορεί να κάνει μια επιχείρηση (αναβάθμιση εξοπλισμού, κατάρτιση προσωπικού κτλ.) καθώς και από το βαθμό της επιδιωκόμενης εξωτερικής υποστήριξης. Η υποστήριξη σε ένα από τα παραπάνω πρότυπα περιλαμβάνει επίσης και το κόστος εγγραφής στο συγκεκριμένο πρότυπο (Δρ. Βλοντάκης, 2005) ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Ο χρόνος και το ανθρώπινο δυναμικό είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες ακόμη και από τις οικονομικές δαπάνες, επειδή η υποχρέωση για την ανάπτυξη και την επιτυχή εφαρμογή ενός ΣΠΔ από όλο το προσωπικό της εταιρείας είναι ζωτικής σημασίας. Ακόμη και αν επιλεχθεί κάποιος εξωτερικός σύμβουλος να μισθωθεί για να αναπτύξει ένα ΣΠΔ και να καθοδηγήσει την εφαρμογή του, είναι πολύ δύσκολο να υιοθετηθεί με επιτυχία και να διατηρηθεί 49

50 χωρίς την πλήρη υποστήριξη από τους υπαλλήλους της εταιρείας (Δρ. Βλοντάκης, 2005) ΤΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΠΔ; Ο πυρήνας ενός οποιουδήποτε ΣΠΔ ουσιαστικά είναι ένας κύκλος συνεχούς βελτίωσης. Ο πυρήνας αυτός είναι γνωστός και ως κύκλος ''Σχεδιασμός- Εφαρμογή- Έλεγχος-Δράση''. Ο παραπάνω κύκλος αντιπροσωπεύει τη δυναμική ποιότητα που πρέπει να έχει ένα καλό ΣΠΔ και αποτελεί το βασικό πλαίσιο των προτύπων ISO και EMAS. Κάθε φάση έχει και έναν αριθμό από διάφορα στοιχεία. Ο αριθμός και ο τύπος αυτών των στοιχείων εξαρτάται από τι θεωρεί ως κατάλληλο η κάθε επιχείρηση. Ωστόσο, εάν ένα ΣΠΔ είναι πιστοποιημένο σε ένα από τα παραπάνω πρότυπα, τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να προσαρμοστούν ανάλογα με τις προδιαγραφές που περιγράφονται από τα συγκεκριμένα σχήματα (Κουμέλης, 2006) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 1. Το σύνολο των αδειών λειτουργίας της ξενοδοχειακής μονάδας βρίσκεται σε ισχύ. 2. Ύπαρξη αρμόδιου τμήματος - είτε από το προσωπικό του ξενοδοχείου είτε από κάποια αρμόδια εταιρεία - προκειμένου για το σχεδιασμό και την παρακολούθηση της λειτουργίας του ξενοδοχείου με τρόπο που να σέβεται το περιβάλλον και να αποσκοπεί στην εξοικονόμηση πηγών ενέργειας και πρώτων υλών. 3. Κοινοποίηση στο σύνολο του προσωπικού της πολιτικής λειτουργίας του ξενοδοχείου, την προσανατολισμένη προς την προστασία του περιβάλλοντος, ούτως ώστε όλοι από κοινού να ενεργούν κάτω από έναν κοινό άξονα 4. Οργάνωση εκπαιδεύσεων του προσωπικού σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. 5. Γνωστοποίηση στους πελάτες των προσπαθειών που γίνονται στα πλαίσια λειτουργίας του ξενοδοχείου προκειμένου για την προστασία του περιβάλλοντος και παρακίνηση αυτών, ούτως ώστε να υιοθετήσουν και αυτοί με τη σειρά τους οικολογικές πρακτικές τόσο κατά τη διαμονή τους, όσο και στην καθημερινή τους ζωή. 6. Παροχή περιβαλλοντικού ερωτηματολογίου ξενοδοχείου. 50 στους επισκέπτες του

51 7. Τήρηση συγκεκριμένου προγράμματος προμηθειών (π.χ. τοπικά προϊόντα, πιστοποιημένοι προμηθευτές). 8. Τήρηση της δέσμευσης περί απαγόρευσης του καπνίσματος στους κοινόχρηστους χώρους της ξενοδοχειακής μονάδας. 9. Πρόσφατη πιστοποίηση της οικολογικής λειτουργίας της ξενοδοχειακής μονάδας βάσει π.χ. EMAS, ISO 14001, Eco Label, (greenhotels.gr). Για κάθε ένα από τα ξενοδοχεία που εξετάζονται προκειμένου να συμμετάσχουν στο δίκτυο του GreenHotels, ελέγχεται ποιες και πόσες εκ των ανωτέρω παραμέτρων ικανοποιούνται από αυτό. Κάθε παράμετρος έχει το δικό της βαθμό βαρύτητας και με αυτόν τον τρόπο η εκπλήρωση κάθε μιας εξ αυτών και το τελικό άθροισμα των επιμέρους βαθμολογιών, διαμορφώνει την τελική βαθμολογία για το αντίστοιχο ξενοδοχείο. Η βαθμολογία αυτή είναι που κατατάσσει το ξενοδοχείο σε μια εκ των τεσσάρων πράσινων κατηγοριών(greenhotels.gr): GREENHOTEL ECO CLASS A ECO CLASS B ECO CLASS C Ανάλογα με το βαθμό στον οποίο τα ξενοδοχεία ικανοποιούν κάθε ένα από τα περιβαλλοντικά κριτήρια, γίνεται και η κατάταξη αυτών από την ομάδα του GreenHotels: Βαθμολογία: Το ξενοδοχείο χαρακτηρίζεται ως ένα οικολογικό ξενοδοχείο. Λειτουργεί με πλήρη συναίσθηση των επιπτώσεων που έχει η λειτουργία ενός ξενοδοχείου στο περιβάλλον και εφαρμόζει μεθόδους και πρακτικές που επιφέρουν τα - κατά το δυνατό ανά περίπτωση - μέγιστα ποσοστά εξοικονόμησης ενεργειακών και φυσικών πόρων. Παράλληλα δημοσιοποιεί και προωθεί τη φιλοσοφία και τον τρόπο λειτουργίας του και προς τους πελάτες του, ούτως ώστε και αυτοί με τη σειρά τους να υιοθετήσουν αντίστοιχες τακτικές, τόσο κατά τη διαμονή τους, όσο και στην καθημερινότητά τους. Το ξενοδοχείο φέρει οικολογική πιστοποίηση (πχ EMAS,ISO 14001,ECO LABEL). 51

52 Βαθμολογία: Το ξενοδοχείο παρουσιάζεται ιδιαιτέρως ευαισθητοποιημένο στην προστασία του περιβάλλοντος και έχει υιοθετήσει ουσιαστικές μεθόδους και πρακτικές προκειμένου για την αποτελεσματική λειτουργία του, την προσανατολισμένη προς την εξοικονόμηση ενεργειακών και φυσικών πόρων. Παράλληλα, γνωστοποιεί και προωθεί τις δράσεις του και προς τους πελάτες, ούτως ώστε να υιοθετήσουν και αυτοί με τη σειρά τους αντίστοιχες τακτικές, τόσο κατά τη διαμονή τους, όσο και στην καθημερινότητά τους. Βαθμολογία: Σημαντική προσπάθεια προς την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενεργειακών και φυσικών πόρων με την υιοθέτηση έξυπνων τακτικών και μεθόδων προκειμένου για τη λειτουργία του ξενοδοχείου. Παρόλα αυτά, υπάρχει το περιθώριο ανάπτυξης και βελτιστοποίησης προς έναν περισσότερο οικολογικό τρόπο λειτουργίας του ξενοδοχείου και γνωστοποίησης της περιβαλλοντικής του δράσης προς τους πελάτες του. Βαθμολογία: Η λειτουργία του ξενοδοχείου βασίζεται σε ορισμένες ευρέως αποδεκτές μεθόδους περιβαλλοντικής προστασίας και εξοικονόμησης φυσικών και ενεργειακών πόρων, παρόλα αυτά δε γίνεται ουσιαστική γνωστοποίηση του προγράμματός του ή/ και υστερεί η συνολική αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων μεθόδων του. 2.8 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο οικολογικός τουρισμός στην Ελλάδα παραμένει μια δραστηριότητα σε αρχικό στάδιο σχεδιασμού και ανάπτυξης με ιστορία μόνο μερικών ετών. 52

53 Βασικό στοιχείο του πράσινου τουρισμού είναι να μην είναι περιβαλλοντικά επιζήμιος και να παρέχει ενημέρωση και να αυξήσει την περιβαλλοντολογική συνείδηση των τουριστών. (Παπαγεωργίου, 2003,σ.161) Η Ελλάδα μέλος της Ευρωπαϊκός ένωσης, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προορισμούς τουριστών παγκοσμίως. Ο τουρισμός είναι βασικό στοιχείο της Ελληνικής οικονομίας, συνεισφέροντας το 7,3% του ΑΕΠ, 29,10% των εξαγωγών της χώρας απασχολώντας το 10,3% των εργαζομένων. Οι διεθνής αφίξεις τουριστών ανέρχονταν στα 16 εκατομμύρια το 2006, ενώ αναμένεται ετήσια αύξηση 4% τα έτη 2006 έως 2013 (WTTC, 2006). Η προσφορά της Ελλάδας σε κλίνες φτάνει το ένα εκατομμύριο κλίνες όλων των κατηγοριών, αποτελούμενα από 8900 ξενοδοχεία και άλλων ειδών καταλύματα. Το 80% των Ελληνικών ξενοδοχείων θεωρούνται μικρές επιχειρήσεις το 13% θεωρείται οικογενειακή επιχείρηση και μόνο το 7% των ξενοδοχείων ανήκει σε μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις με περισσότερα από εκατό δωμάτια σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα (Eurostat, 2000). Η Aldemars Hotels and Spa, είναι ο πλέον αναπτυσσόμενος όμιλος τουριστικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, ο οποίος δραστηριοποιείται από το 1985 και η συνολική δυναμικότητα του σε κλίνες είναι ενώ οι εργαζόμενοί του ανέρχονται στους Το δίκτυο της Aldemar, περιλαμβάνει ξενοδοχειακές μονάδες σε Κρήτη, Ρόδο και Πελοπόννησο. Το 2000, ο όμιλος εισήγαγε το Mare Verde, ένα σύγχρονο πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, το οποίο πηγάζει από τη φιλοσοφική θέση ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα αναπτύσσεται και δημιουργεί μόνο μέσα από μια συμβιωτική σχέση με το περιβάλλον και τον άνθρωπο. (Το πρώτο Θέμα, 2011) Η Aldemar και το περιβάλλον σε αριθμούς: * 85% του ζεστού νερού καλύπτεται με ηλιακή ενέργεια * 7010 τ.μ. ηλιακών συλλεκτών για εξοικονόμηση ενέργειας * ευρώ, συνολικό κόστος επένδυσης σε νέες τεχνολογίες * Συστήματα βιολογικού καθαρισμού σε κάθε ξενοδοχείο * 35% ετήσια εξοικονόμηση νερού με τη χρήση βιολογικού καθαρισμού * kwt παράγονται από ΑΠΕ (εξοικονόμηση 300 τόνων πετρελαίου ετησίως) 53

54 * Ανακύκλωση σε όλες τις μονάδες κιλά χαρτιού, γυαλιού, μαγειρικό λάδι, λαμπτήρες κ.τ.λ. * Καλλιέργεια βιολογικών τροφίμων * Καθαρισμός παραλιών Η Aldemar έχει διακριθεί για την «πράσινη» λειτουργία και φιλοσοφία της με το Βραβείο καλύτερης πράσινης επιχειρηματικής πρωτοβουλίας (Green Award for Excellence 2009), Best Work Places, Europe s Leading Green Hotel Chain 2008 (από τα World Travel Awards) και με το Green Key, Διεθνές σήμα ποιότητας 2009&2010, (Το πρώτο Θέμα, 2011). Διεθνή αναγνώριση κατέκτησε και ο πράσινος σχεδιασμός του Costa Navarino, το οποίο βρίσκεται στη Μεσσηνία. Σχεδιασμένο με γνώμονα τον σεβασμό προς το περιβάλλον και τη μεγιστοποίηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, βραβεύτηκε από τα European Hotel Design Awards, στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Ο θεσμός αυτών των βραβείων επιβραβεύει και αναδεικνύει την πράσινη ανάπτυξη στον ξενοδοχειακό τομέα. Το Costa Navarino, είναι βασισμένο στις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής όπου όλες οι κτιριακές του εγκαταστάσεις πληρούν αυστηρότατα περιβαλλοντολογικά πρότυπα και η τουριστική ανάπτυξή του ακολουθεί αυστηρούς κανόνες, ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον για τις μελλοντικές γενιές (Χελιδώνη, 2010). Το ξενοδοχείο Amirandes συγκαταλέγεται στα καλύτερα του κόσμου, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας μεταξύ πελατών του TUI GROUP, του μεγαλύτερου Τουριστικού Οργανισμού. Στο υπερπολυτελές συγκρότημα του ομίλου Ν. Δασκαλαντωνάκη, Grecotel Classical Hotels στην Ανατολική Κρήτη απονεμήθηκε το βραβείο TUI HOLLY για τη κορυφαία ποιότητα των υπηρεσιών του, διάκριση ιδιαίτερα σημαντική που έρχεται σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα λειτουργίας του. Υπενθυμίζεται ότι η έρευνα πραγματοποιείται κάθε χρόνο από τον κορυφαίο Τουριστικό Οργανισμό στον κόσμο με σκοπό να βρεθούν τα πιο δημοφιλή ξενοδοχεία παγκοσμίως. Τα τελικά αποτελέσματα διαμόρφωσαν ερωτηματολόγια συμπληρωμένα από πελάτες της TUI, που διαμένουν στα περίπου ξενοδοχεία που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Η διάκριση αυτή αναφέρεται στην ποιότητα των ξενοδοχείων και των υπηρεσιών που προσφέρονται στους πελάτες, ενώ στα 100 πρώτα ξενοδοχεία απονέμεται το βραβείο Tui Holly. 54

55 Σημειώνεται ότι επτά από τα ξενοδοχεία της Grecotel, της μεγαλύτερης αλυσίδας ξενοδοχείων στην Ελλάδα, βραβεύτηκαν με γνώμονα τη δράση τους στην προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος. Υπογραμμίζεται ότι τα βραβεία UMWELT CHAMPION 2010, που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, βασίζονται στην ετήσια ψηφοφορία των Γερμανών πελατών της TUI, κι αποτελούν παγκόσμια διάκριση. Ειδικότερα τα ξενοδοχεία της Grecotel, που βραβεύθηκαν είναι: Grecotel El Greco, Ρέθυμνο, Κρήτη Grecotel Creta Palace, Ρέθυμνο, Κρήτη Grecotel Club Marine Palace, Πάνορμο, Κρήτη Grecotel Kalliston, Χανιά, Κρήτη Grecotel Olympia Oasis, Κυλλήνη, Δ. Πελοπόννησος Grecotel Olympia Riviera Thalasso, Κυλλήνη, Δ. Πελοπόννησος Grecotel Pella Beach, Χανιώτη, Χαλκιδική, ( Ενδεικτικά αναφέρονται και κάποια άλλα Ελληνικά ξενοδοχεία τα οποία έχουν υιοθετήσει το πράσινο προφίλ. (τα συγκεκριμένα έχουν πιστοποιηθεί με την Eco Label οικολογική ετικέτα). Apollonia Resort Spa Thalassa Beach Resort Daphne s Club Hotel Appartments Kea Villas Aristi Mountain Resort Ωλιαρός Aenaon Villas Ios Palace Themonies Luxury Suites Axos Hotel Αγροτουριστικός Ξενώνας Ελαιώνας Σε έρευνα φοιτητών, που διεξήχθη στην Κρήτη, για τα ξενοδοχεία της περιοχής (32 συμμετείχαν στην έρευνα), αναφορικά με την ενέργεια που καταναλώνουν, και την πράσινη συμπεριφορά τους τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά. Ενώ τα ποσοστά της ενέργειας που καταναλώνουν τα συγκεκριμένα καταλύματα είναι υψηλά, οι ξενοδόχοι με ποσοστό 87,4% 55

56 συμφωνούν στο γεγονός ότι η χρήση ΑΠΕ και ένα αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης της ενέργειας, μπορεί να αυξήσουν τα κέρδη της επιχείρησης. Μόλις το 9,38% των συμμετεχόντων στην έρευνα έχει ήδη πιστοποιηθεί με κάποιο οικολογικό πιστοποιητικό (ISO14001, EMAS) και παρόλα αυτά, όταν ερωτήθηκαν για το εάν προσανατολίζονται στο να υιοθετήσουν κάποιο πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας, το 93,7% απάντησε θετικά. Ένα ποσοστό 53,2% συμφωνεί απόλυτα με την άποψη ότι θα επηρεάσει θετικά τους τουρίστες η περιβαλλοντολογική ευαισθησία του ξενοδοχείου (Ζωγραφάκης, Γκίλλας, Πολλάκη, Προφυλιένου, 2010) ΠΑΡΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Η ΤΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΟΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΣΕ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ Στην Ελλάδα, το πρόγραμμα πράσινος τουρισμός, ΦΕΚ 1929/ , αφορά την υλοποίηση επενδύσεων στον τομέα του τουρισμού αποσκοπώντας στην ανάπτυξη της περιβαλλοντολογικής συνείδησης των εμπλεκόμενων στη τουριστική διαδικασία και στη δημιουργία υποδομών και σχεδίων δράσεων που πληρούν τα κριτήρια οικολογικής πιστοποίησης. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται με το συνολικό ποσό των ευρώ δημόσια δαπάνη (Το Επαγγελματικό Βήμα, 2011,σελ.28). Το ύψος της Δημόσιας Χρηματοδότησης (επιχορήγηση) ως ποσοστό επί του συνολικού προϋπολογισμού του επενδυτικού σχεδίου ορίζεται στο 40%. Επιπλέον προσαύξηση δίνεται σε επενδυτικά σχέδια που υλοποιούνται σε νησιά με πληθυσμό κάτω των κατοίκων. Η δημόσια δαπάνη του προγράμματος συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Στο πρόγραμμα μπορούν να υποβάλλουν πρόταση υφιστάμενες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό πριν την 01/01/2009 και το ύψος της επένδυσης ανέρχεται από έως Ευρώ (Το Επαγγελματικό Βήμα, 2011,σελ.28) Στόχος του «πράσινου τουρισμού», που εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα » είναι η ανάπτυξη περιβαλλοντολογικής συνείδησης και ευθύνης των τουριστικών επιχειρήσεων. Κίνητρο, εκτός από το ποσοστό της χρηματοδότησης, προβλέπεται να αποτελέσει η τάση που επικρατεί κυρίως σε χώρες του 56

57 εξωτερικού, όπου οι μεν επιχειρήσεις υιοθετούν όρους λειτουργίας που σέβονται το περιβάλλον, οι δε τουρίστες επιλέγουν πιστοποιημένες «πράσινες» ξενοδοχειακές μονάδες (Σιμιτσιάδη, 2010, σελ.6). Οι δαπάνες που χρηματοδοτούνται έως 45%: Στο πρόγραμμα ορίζονται πέντε κατηγορίες με τις επιλέξιμες δαπάνες που μπορεί να συμπεριλάβει μια μονάδα στην πρόταση που θα υποβάλει και αφορούν στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων, την αξιοποίηση των ΑΠΕ, τη διαχείριση απορριμμάτων, την ανάπτυξη πράσινων πολιτικών και την ενημέρωση και προβολή των μονάδων (Σιμιτσιάδη, 2010, σελ.6) Στο εξωτερικό, κάποια ξενοδοχεία έχουν ανέβει ένα επίπεδο επιπλέον και υιοθέτησαν το διεθνώς αναγνωρισμένο πιστοποιητικό ποιότητας ISO Από έρευνα που διεξήχθη στο Hong Kong, Macau, Shenzhen και Guangzhou στην Κίνα, αναγνωρίστηκαν οκτώ παράγοντες που οδήγησαν στην υιοθέτηση της παραπάνω πιστοποίησης: * Πολιτική της επιχείρησης * Management * Πλεονεκτήματα από την απόκτηση μιας πιστοποίησης ISO * Εξοικονόμηση χρημάτων * Νομοθεσία του κράτους * Κλίση μόδα της αγοράς * Ικανοποίηση Πελατών * Ανταγωνισμός Διάφορες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα παροχής υπηρεσιών έχουν υιοθετήσει κάποιο πρόγραμμα προστασίας του περιβάλλοντος. Ανάμεσα τους βρίσκονται και αρκετά ξενοδοχεία όπως το Intet-Continental, Ramada, Forte, Accor, Hilton International, Holiday Inn Worldwide και το Marriot. Η εμπειρία αυτών των ξενοδοχείων καθώς και κάποιων άλλων, έδειξε ότι πράγματι τα ξενοδοχεία μπορούν να εφαρμόσουν προγράμματα και να εξοικονομήσουν ενέργεια, νερό και να διαχειριστούν τα απόβλητα και τα σκουπίδια τους. Υπάρχουν ποικίλοι λόγοι που υιοθέτησης του προφίλ του πράσινου ξενοδοχείου από τις αντίστοιχες μονάδες. Για παράδειγμα, οι ξενοδόχοι μπορεί να ανταποκριθούν σε πίεση της κοινωνίας για προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, αυξάνουν και την πίστη και την 57

58 εμπιστοσύνη των πελατών τους ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν και το κοινωνικό τους πρόσωπο στην κοινωνία(chan & Wong, 2004). Το 2000, οι επιχειρήσεις που πιστοποιήθηκαν με το ISO14001, ανέρχονταν στις σύμφωνα με τον δέκατο κύκλο του ISO Survey. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σε πιστοποιητικά ISO14001, εντοπίστηκαν στην Ιαπωνία, Βρετανία και Σουηδία. Το κίνητρο που ώθησε τα παραπάνω ξενοδοχεία στη λήψη της πιστοποίησης ISO14001, όπως αναφέρει ο κ. Carreti, γενικός διευθυντής του Island Shangri-La Hotel, Hong Kong, εκτός από την εξοικονόμηση χρημάτων, ήταν και δέσμευση απέναντι στην κοινωνία για την προστασία του περιβάλλοντος, (Chan & Wong, 2004). To ξενοδοχείο «Daphne s Club Ηotel Αpartments» που βρίσκεται στην περιοχή Συκιά της Κορινθίας, οι χρησιμοποιημένες μπαταρίες και τα πλαστικά μπουκάλια δεν καταλήγουν στους κοινούς κάδους κι από εκεί στη χωματερή ρυπαίνοντας έτσι το περιβάλλον, ανακυκλώνονται! Σε κάθε όροφο του ξενοδοχείου υπάρχουν ειδικοί κάδοι ανακύκλωσης «ώστε να μπορούν οι πελάτες μας να ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο, γυαλί και μπαταρίες» λέει στα «ΝΕΑ» η κ. Δάφνη Μαυρομμάτη, υπεύθυνη του ξενοδοχείου. Όπως προσθέτει, «πάρα πολλοί πελάτες μας από το εξωτερικό χρησιμοποιούν τους κάδους. Άλλωστε εδώ και χρόνια στις χώρες τους έχουν μάθει να διαχωρίζουν όλα τα σκουπίδια. Το τελευταίο διάστημα όμως έχουν αρχίσει να τους συνηθίζουν και οι Έλληνες. Και να πετούν εκεί τα ανακυκλώσιμα». Οι υπεύθυνοι του ξενοδοχείου όμως έχουν φροντίσει η διαμονή των πελατών τους να είναι πράσινη ήδη από το πρωινό, που περιλαμβάνει βιολογικά και fair trade προϊόντα, έως την επίσκεψή τους στη θάλασσα. Τους δίνουν για παράδειγμα τασάκια για την παραλία- πρόκειται για τα πήλινα από τα γιαούρτια- ούτως ώστε να μη γεμίζει αποτσίγαρα που είναι επιβλαβή για το περιβάλλον αλλά και επικίνδυνα για τα ζώα της θάλασσας ( Όλο και περισσότερα καταλύματα στην Ελλάδα- αν και με καθυστέρηση σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες- κάνουν στροφή στον πράσινο τουρισμό. Περιορίζουν περισσότερο, δηλαδή προσφέρουν τις βιολογικά σπατάλες νερού, ανακυκλώνουν προϊόντα στους πελάτες τους, χρησιμοποιούν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Ο αριθμός των πράσινων ξενοδοχείων στην Ελλάδα είναι άγνωστος. Ωστόσο, βρίσκεται στα σκαριά 58

59 μελέτη του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης και της Ομοσπονδίας Ξενοδόχων προκειμένου να καταγραφούν και στη συνέχεια να καθοριστούν κριτήρια πιστοποίησής τους( Η ξενοδοχειακή μονάδα στη Συκιά Κορινθίας διαθέτει επίσης κομποστοποιητή για να μειώνεται ο όγκος των απορριμμάτων. Οι υπεύθυνοι, με τον ίδιο στόχο στο μυαλό τους, εφήρμοσαν μία ακόμη πράσινη ιδέα. «Έχουμε δημιουργήσει ακριβώς έξω από το ξενοδοχείο ένα σημείο- dog and cat feeding station - όπου οι ένοικοι μπορούν να πετούν αποφάγια για να ταΐζουν τα αδέσποτα», αναφέρει η κ. Μαυρομμάτη. Επιπλέον, στους πελάτες παρέχονται και άλλες οικολογικές υπηρεσίες. Τους δίδονται δωρεάν ποδήλατα για να κάνουν τα ψώνια τους ή κοντινές εκδρομές στο δάσος του Πευκιά και έτσι να χρησιμοποιούν λιγότερο τα Ι.Χ. Από τα τέλη του 2008 το ξενοδοχείο έχει βραβευθεί και με το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό σήμα, το ecolabel. Σήμα που αποτελεί εγγύηση ότι το ξενοδοχείο εφαρμόζει μια σειρά από περιβαλλοντικές πρακτικές, όπως είναι ο περιορισμός των αποβλήτων και η εξοικονόμηση νερού. ( Γκαζόν, τσιμέντο και περιττή κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος είναι λέξεις... απαγορευμένες στις παραδοσιακές οικίες «Ασπροπόταμος» στην ομώνυμη περιοχή του Νομού Λασιθίου Κρήτης, κοντά στον Μακρυγιαλό. Ο οικισμός που μπορεί να φιλοξενήσει έως 36 επισκέπτες είναι χτισμένος από φυσική πέτρα. «Είναι σπίτια 300 ετών που αναπαλαιώθηκαν. Δεν βάφονται με πλαστικά χρώματα, οι οροφές του έχουν καλάμια και χώμα, όπως ήταν τα παλιά κρητικά σπίτια», αναφέρει η κ. Μυρτώ Μπότσαρη. Σημειώνεται ότι αρχικά ο οικισμός λειτουργούσε χωρίς ηλεκτρισμό προκειμένου να διατηρηθεί ο παραδοσιακός χαρακτήρας του. Στα τέλη της δεκαετίας του 80 εγκαταστάθηκε ένα φωτοβολταϊκό ηλιακό σύστημα- κέρδισε μάλιστα και ευρωπαϊκό βραβείο. Χάρη σε αυτό παρέχεται σήμερα ηλεκτρική ενέργεια ικανή για να λειτουργεί ένα ψυγείο χαμηλής τάσης και ένα φως στο λουτρό σε κάθε σπίτι αλλά και στους εξωτερικούς χώρους. Στα υπόλοιπα σημεία χρησιμοποιούνται λάμπες παραφίνης. ( Σχεδόν όλες τις οικολογικές πρακτικές που εφαρμόζουν οι πολίτες στα σπίτια τους για να εξοικονομήσουν ενέργεια και παράλληλα να προστατεύσουν το περιβάλλον ακολουθεί το ξενοδοχείο «Ρorto Κea Souites» στην Κέα. Οι υπεύθυνοι της μονάδας εξοικονομούν νερό ποτίζοντας τους 59

60 κήπους από τα υγρά απόβλητα του ξενοδοχείου, αφού αυτά καθαριστούν μέσω βιολογικού καθαρισμού. Έχουν φροντίσει ώστε όλα τα δωμάτια να έχουν ανεμιστήρες οροφής που, σε συνδυασμό με τα ανακλημένα ξύλινα παράθυρα με τα διπλά τζάμια, δημιουργούν τις καταλληλότερες συνθήκες φυσικού εξαερισμού. Τα αποφάγια των ενοίκων δεν καταλήγουν στη χωματερή, αλλά στο στομάχι των αδέσποτων ζώων, ( Σε επτά Ελληνικά ξενοδοχεία έχει απονεμηθεί το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα ecolabel. Το σήμα απονέμεται από το Ανώτατο Συμβούλιο Απονομής Οικολογικού Σήματος του ΥΠΕΧΩΔΕ σε ξενοδοχειακές μονάδες που εφαρμόζουν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον και πληρούν συνολικά 70 υποχρεωτικά και 60 προαιρετικά κριτήρια. Ο αριθμός, ωστόσο, θεωρείται πολύ μικρός σε σύγκριση με τα τουριστικά καταλύματα σε χώρες της Ευρώπης που έχουν αποκτήσει το οικολογικό σήμα. Για παράδειγμα στην Ιταλία τα ξενοδοχεία με το ecolabel ξεπερνούν τα 50 και στη Γαλλία τα 40. ( 60

61 2.8.2 ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ. «Οι πελάτες προτιμούν να διαμένουν πράσινα!» Όταν από δείγμα 387 ατόμων προκύπτει ότι το 93% αυτών δίνει ψήφο εμπιστοσύνης στα πράσινα ξενοδοχεία, έναντι άλλων του ίδιου εύρους τιμών και υπηρεσιών, τότε γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η δημιουργία ενός on line δικτύου, του greenhotels.gr, κρινόταν επιτακτική ανάγκη επεσήμανε ο κ. Μυλωνάς Σωτήριος παρουσιάζοντας τα βασικά σημεία της έρευνας που διενήργησε αυτός και η ομάδα του(κεντρί της Μακεδονίας). Αναφορικά με τα γενικά κριτήρια με τα οποία επιλέγουν το κατάλυμα στο οποίο και διαμένουν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, το 74% θεωρεί την καθαριότητα ως τον πλέον καθοριστικό παράγοντα και ακολουθούν το εύρος των παρεχόμενων τιμών του καταλύματος σε ποσοστό 65%, ο κλιματισμός εντός του δωματίου σε 55%, ενώ αρκετά σοβαρά λαμβάνουν υπόψη τους και τις συστάσεις από προηγούμενες επισκέπτες, 63%. Σημαντικό είναι το ποσοστό εκείνων που απάντησαν ότι δεν έχουν ακούσει για τον όρο «οικολογικά ξενοδοχεία» (53%), ενώ σημειώνεται ότι ποσοστό 62% ανέφερε ότι τους ενδιαφέρει το κατάλυμα που θα επιλέξουν για τις διακοπές τους να λειτουργεί βάσει προγράμματος περιβαλλοντικής πολιτικής(κεντρί της Μακεδονίας). Ποσοστό 70% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι είναι διατεθειμένο να συμμετέχει ενεργά με τη σειρά του στην οικολογική πολιτική του ξενοδοχείου, εφόσον έχει την αρμόδια ενημέρωση από το ίδιο το προσωπικό και υπό την προϋπόθεση ότι η πολιτική αυτή εφαρμόζεται πιστά και από τους ίδιους του εργαζομένους. Ποσοστό 72% δήλωσε πως θα ήθελε να συμμετέχει στις μεθόδους ανακύκλωσης, ενώ ένα 98% των συμμετεχόντων στην έρευνα επεσήμανε ότι θα φρόντιζε από μόνο του για τον προσεκτικό χειρισμό των διακοπτών ρεύματος και των βρυσών, έτσι ώστε να μη σπαταλούνται σημαντικές ποσότητες νερού και ενέργειας κατά την παραμονή τους. Μάλιστα, ένα ποσοστό 86% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσε πρόθυμο να συμμετέχει στο πρόγραμμα εξοικονόμησης νερού και ενέργειας, σύμφωνα με το οποίο οι πετσέτες και τα σεντόνια δεν αλλάζουν κάθε μέρα 61

62 κατά τη διάρκεια των πολυήμερων διακοπών. Η έρευνα έγινε την περίοδο από 13 Απριλίου έως 8 Μαΐου 2010 και διεξήχθη μέσω Διαδικτύου, ενώ στόχος της GrennHotels ήταν να διερευνηθεί η άποψη των ερωτηθέντων για τα οικολογικά ξενοδοχεία μέσα από τις ευρύτερες συνήθειες και προτιμήσεις τους κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, είτε πρόκειται για ολιγοήμερες είτε όχι.» (Κεντρί της Μακεδονίας). Στην έρευνα που συμμετείχαν 387 άτομα, προερχόμενα κυρίως από μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα 34%, Θεσσαλονίκη 41%, Πάτρα 7%, Λοιπή Ηπειρωτική Ελλάδα 12%, Νησιώτικη Ελλάδα 3% και πόλεις του εξωτερικού 3%. Οι ηλικίες αυτών που συμμετείχαν στην έρευνα κυμαίνονται κυρίως στα 26 με 35 έτη και οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι ανώτατης πανεπιστημιακής ή τεχνολογικής σχολής. (Έλ. Αλεξιάδου, 2010). Διαμονή σε πράσινα ξενοδοχεία επιλέγουν όλο και περισσότεροι ταξιδιώτες για τις διακοπές τους, ενώ συνεχώς αυξάνεται και ο αριθμός των τουριστικών μονάδων που υιοθετούν πιο φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Το 80% των Γερμανών τουριστών δηλώνουν ότι τα υψηλά περιβαλλοντολογικά πρότυπα παίζουν σημαντικό ρόλο όταν σχεδιάζουν τις διακοπές τους, ενώ το 1/3 των Αμερικανών είναι πρόθυμο να πληρώσει κάτι παραπάνω, αρκεί το ταξίδι και η διαμονή τους να είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Παρόμοια αντίληψη έχει και το 21% των Βρετανών (Το Πρώτο Θέμα, 2010). Διπλά τα οικονομικά οφέλη για τα «πράσινα» ξενοδοχεία. Τη στροφή ολοένα και περισσότερων ταξιδιωτών στα «πράσινα» ξενοδοχεία επισημαίνει η Ελένη Ανδρεάδη, διευθύντρια Στρατηγικού Σχεδιασμού του SANI Resort, στην ομιλία της σε συνέδριο της οργάνωσης TOWER (Οργάνωση Γυναικών Επαγγελματικής Ενημέρωσης και Υποστήριξης), στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε η κ. Ανδρεάδη, το 80% των Γερμανών τουριστών δηλώνουν ότι τα υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα παίζουν σημαντικό ή πολύ σημαντικό ρόλο όταν σχεδιάζουν τις διακοπές τους. Επίσης το ένα τρίτο των Αμερικανών υποστηρίζουν ότι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν παραπάνω, αρκεί το ταξίδι και η διαμονή τους να είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Περιβαλλοντική συνείδηση αναπτύσσουν και οι Βρετανοί, καθώς - σύμφωνα με έρευνα του Trip Αdvisor σε δείγμα

63 ατόμων (τέλος του 2008) - το 21% αυτών επιθυμούν να λαμβάνουν πιο "πράσινες" αποφάσεις για τις διακοπές τους (Το Πρώτο Θέμα, 2010). Τα περιβαλλοντικά φιλικά ξενοδοχεία απολαμβάνουν λοιπόν από τη μία πλευρά το όφελος της προσέλκυσης περισσότερων πελατών, και από την άλλη οι "πράσινες" πρακτικές βοηθούν τις ξενοδοχειακές αλυσίδες να εξοικονομήσουν χρήματα. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την κα Ανδρεάδη, η αλυσίδα "Intercontinental Hotels & Resorts", εξοικονόμησε πάνω από 25 εκατ. δολάρια, εγκαινιάζοντας πρακτικές παρακολούθησης της χρήσης ενέργειας και "διορθωτικών" κινήσεων, όταν αυτό ήταν απαραίτητο. Η "Hilton" μείωσε την ενεργειακή κατανάλωση κατά 16% την τελευταία τετραετία, εξοικονομώντας 10 εκατ. δολάρια. Τα ξενοδοχεία της "Aldemar" σε Κρήτη, Ρόδο και δυτική Πελοπόννησο καλύπτουν πλέον με ηλιακή ενέργεια το 85% των σχετικών αναγκών τους. Το ξενοδοχείο "London Heathrow Marriott" εξοικονόμησε περίπου δολάρια, απλά μειώνοντας την ενεργειακή κατανάλωση - και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) - κατά 30%. Σύμφωνα με την κ. Ανδρεάδη ακόμη πιο σπουδαία είναι τα έμμεσα αποτελέσματα, καθώς το 5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου πραγματοποιείται στον τουριστικό τομέα, με το 40% αυτού να σχετίζεται με τις αερομεταφορές. Σημειώνει επίσης, ότι ένα ξενοδοχείο μπορεί να γίνει πιο «πράσινο» με απλές κινήσεις, χωρίς απαραίτητα να χρειάζονται ακριβές επενδύσεις. Ως παράδειγμα παραθέτει τις οικολογικές κεφαλές στα "τηλέφωνα" των ντους, που αναμειγνύουν νερό με αέρα. Οι συγκεκριμένες κεφαλές μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση υδάτων κατά 30% (με αντίστοιχη μείωση της ενέργειας για τη θέρμανση του νερού αυτού), χωρίς να μειώνεται η ροή. Η προσεκτική παρακολούθηση για τυχόν διαρροές μπορεί επίσης να βοηθήσει σημαντικά: μια βρύση που στάζει σε ένα ξενοδοχείο μπορεί να σπαταλά περίπου λίτρα νερού(το Πρώτο Θέμα, 2010). Η κα Ανδρεάδη παρουσίασε στο συνέδριο και την περιβαλλοντική πολιτική της SANI Resort, επισημαίνοντας ότι τα ξενοδοχεία της εταιρίας, ανακυκλώνουν κατά μέσο όρο μηνιαίως πάνω από δύο τόνους χαρτιού και 4,5 γυαλιού, 660 κιλά μαγειρικών ελαίων (που μετατρέπονται σε βιοκαύσιμα) και 30 κιλά μπαταριών, ( Σε έρευνα που διενεργήθηκε το 2007, από φοιτητές για το Πανεπιστήμιο του Queensland της Αυστραλίας, σχετικά με τις προτιμήσεις 63

64 των Αυστραλιανών καταναλωτών επισκεπτών ξενοδοχειακών μονάδων που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρατίθενται τα παρακάτω αποτελέσματα: Ο μέσος όρος των θετικών απαντήσεων σε όλες τις ερωτήσεις είναι πάνω από το 50%, γεγονός που επισημαίνει την προτίμηση των ερωτηθέντων σε ξενοδοχειακές μονάδες που ακολουθούν περιβαλλοντολογική πολιτική. Οι τουρίστες θεωρούν αξιόπιστη τι χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και δηλώνουν την επιθυμία τους να συμμετάσχουν και να συνεργαστούν για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Ωστόσο, υπάρχουν και αναμεμιγμένες απόψεις σχετικά με την προθυμία των καταναλωτών να πληρώσουν για το προϊόν. Από το ποσοστό του 49% που δήλωσε προθυμία στο να πληρώσει επιπλέον για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το ποσοστό του 92% υποστήριξε πως θα πλήρωνε επιπλέον ένα ποσοστό 1% έως 5%. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι Αυστραλιανοί έχουν περισσότερο θετική στάση απέναντι στα οικολογικά ξενοδοχεία, συγκριτικά με επισκέπτες που προέρχονται από την Ιαπωνία και την Αμερική. Παρόλο που δεν εντοπίστηκε καμία ποικιλία απαντήσεων σχετικά επισκεπτών, η ηλικία των με το φύλο των ερωτηθέντων παρουσίασε μετρήσιμη διαφορά, αναδεικνύοντας τους μεγαλύτερους σε ηλικία επισκέπτες θετικότερους στη χρήση ΑΠΕ στα ξενοδοχεία( Συμπερασματικά, η διεξαγωγή της έρευνας επέδειξε υψηλά ποσοστά τουριστών που αντιμετωπίζουν θετικά την χρήση ΑΠΕ από το ξενοδοχείο που διαμένουν και παρόλο που οι αντιλήψεις τους σχετικά με την απόδοση των ανανεώσιμων πηγών είναι αρνητικές, αυτό δεν θα πρέπει να αποτελέσει εμπόδιο στην ανάληψη οικολογικών πολιτικών από ένα ξενοδοχείο (Dalton, Lockington, Baldock, 2007). H έρευνα που διεξήχθη στην περιοχή της Alishan, Taiwan, από φοιτητές του πανεπιστημίου της Taiwan, για την εκπόνηση μιας εργασίας με σκοπό τη διερεύνηση της συμπεριφοράς των τουριστών απέναντι στα πράσινα ξενοδοχεία, επέδειξε τα παρακάτω αναφερόμενα αποτελέσματα. Αρχικά τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι δεν υφίσταται σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα σχετικά με την προτίμηση τους σε οικολογικά ξενοδοχεία. Ωστόσο, εντοπίστηκε σημαντική διαφορά στα αποτελέσματα ανάμεσα σε δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων. Για παράδειγμα, τα 64

65 άτομα ηλικίας από και 40-49, επέδειξαν θετικότερη αντιμετώπιση στην πράσινη αντίληψη, από άτομα ηλικίας ετών(dalton, Lockington, Baldock, 2007). Επίσης, σημαντική απόκλιση είχαν και οι ερωτηθέντες με διαφορετική οικογενειακή κατάσταση. Η στάση των παντρεμένων, είναι θετικότερη προς τον οικολογικό τουρισμό σε σχέση με του άγαμους. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι παντρεμένοι με παιδιά παίζουν τον ρόλο του εκπαιδευτή στα παιδιά τους. Η συγκεκριμένη έρευνα έδειξε ότι σημαντικό ρόλο στη στάση των καταναλωτών παίζει και η παιδεία τους όπως και η στάση της εκάστοτε κυβέρνησης (Chia & Dong, 2009). Οι Έλληνες στο πλαίσιο υιοθέτησης της ευρωπαϊκής κουλτούρας έχουν δεχτεί το «πράσινο» ξενοδοχείο σαν κομμάτι του ελληνικού τουρισμού. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει γίνει κομμάτι της κουλτούρας μέρους του πληθυσμού. Θεωρούν πως ένα «πράσινο» ξενοδοχείο υστερεί έναντι σε ένα συμβατικό σε θέμα παροχών. Όμως, πιστεύω πως μετά την συνεχή εκπαίδευση και ενημέρωση σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και περιβαλλοντικής αναβάθμισης κτιρίων και οικισμών, η πληθώρα των τουριστών είναι στην διαδικασία ή έχει αλλάξει άποψη σχετικά με τις «πράσινες» μονάδες (Μποέμη,2011) 65

66 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.3: Κριτήρια Eco LABEL. Πηγή : Το Eco Label στην Ελλάδα, Διαθέσιμο στο 66

67 Κεφάλαιο Τρίτο : Δήμοσκόπηση 3.1 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Θέμα : Η διερεύνηση των συμπεριφορών, των απόψεων και των στάσεων των ατόμων, των νοικοκυριών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά την χρονική περίοδο 10/04/ /07/2012, σχετικά με τις ξενοδοχειακές μονάδες που διαθέτουν πιστοποίηση πράσινης λειτουργίας αλλά και ηθικής συμπεριφοράς. Επίσης αφορά τη διερεύνηση της πρόθεσης αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού αλλά και την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού. Μονάδα Πληθυσμού: Άνδρας/Γυναίκα, ηλικίας 15 και άνω Μονάδα Δειγματοληψίας: Ένα άτομο (15 ετών και άνω) από κάθε νοικοκυριό, κάτοικοι δήμου Θεσσαλονίκης. Έκταση διεξαγωγής Ε.Μ.: Δήμος Θεσσαλονίκης Χρόνος διεξαγωγής της έρευνας: 10/4/ /07/2012. Μέγεθος Πληθυσμού (Ν) : 120 Νοικοκυριά Μέθοδος Συγκέντρωσης Πρωτογενών Στοιχείων: Προσωπική Συνέντευξη με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Μέθοδος Δειγματοληψίας: Δειγματοληψίας κατά περιοχές σε ένα στάδιο (onestage area sampling). Επεξεργασία: Στατιστικό πακέτο PSPPIRE και M.A.D. Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε στον Δήμο Θεσσαλονίκης από τις 10/4/2012 έως τις 02/07/2012. Η μονάδα πληθυσμού ήταν άντρες και γυναίκες από 18 ετών και άνω. Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε σε μορφή συνέντευξης με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου και απευθυνόταν μόνο σε ένα άτομο από κάθε νοικοκυριό του Δήμου Θεσσαλονίκης. Τα οικοδομικά τετράγωνα επιλέχθηκαν από πίνακα τυχαίων αριθμών. Τα οικοδομικά τετράγωνα που εντοπίστηκαν στον χάρτη ήταν: 1. Β. Όλγας, Γραβιάς, Παπαδιαμάντη και Φιλελλήνων. 2. Β. Γεωργίου, Μπιζανίου, Σπάρτης, Αετοράχης. 3. Πιττακού, Κίμωνος Βόγα, Β. Όλγας, 25ης Μαρτίου. 4. Φραντζή, Αιγαίου, Κορνάρου, Μωραϊτίδη. 5. Παπακυριαζή, Κρήτης, Καρκαβίτσα, Αλεξάνδρειας. 6. Βελισαρίου, Καυτατζόγλου, Αμαλίας, Στρατηγού Ζέρβα. 7. Ηπείρου, Πέρδικα, Αετοράχης. Η διαδικασία Δειγματοληψίας περιλάμβανε τα εξής στάδια: Έναρξη από το νοτιοδυτικό άκρο του τετραγώνου. Επιλογή της πρώτης πολυκατοικίας κτιρίου. Επιλογή όλων των νοικοκυριών. 67

68 Σε περίπτωση άρνησης ή απουσίας πηγαίναμε στο αμέσως επόμενο και πιο αναλυτικά ως εξής: Επιλεγμέν Απουσία Επόμενο Απουσία Επιστροφή άλλης ημέρας και ο ώρας διαμέρισμ α Επιλεγμέν Άρνηση Επόμενο Απουσία Επόμενο ο διαμέρισμ α Επιλεγμέν Άρνηση Επόμενο Άρνηση Επόμενο ο διαμέρισμ α Μία Απουσία Δύο Απουσίες Επόμενο Επανερχόμαστε Ώρες απογραφής: πρωί και απόγευμα Προσπάθεια για 50% άνδρες και 50% γυναίκες Μετά από κάθε προσωπική συνέντευξη συμπληρώνονταν όλα τα παραπάνω στοιχεία σε ειδικά φύλλα ελέγχου μαζί με το Ονοματεπώνυμο, τον όροφο του διαμερίσματος και έναν αριθμό επικοινωνίας, ώστε να γίνει ο κατάλληλος έλεγχος και από τους υπευθύνους καθηγητές. Τέλος, η ανάλυση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκε με την χρήση του στατιστικού προγράμματος PSPPIRE (εισαγωγή των ερωτηματολογίων, ανάλυση και συσχέτιση των μεταβλητών με τη χρήση κατάλληλων ελέγχων και εξαγωγή αποτελεσμάτων) και του M.A.D. (εισαγωγή ερωτηματολογίων, ανάλυση των μεταβλητών με τη χρήση μεθόδου ανάλυσης αντιστοιχιών και την εξαγωγή του παραγοντικού επιπέδου). 68

69 3.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 1. Η 1η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Συμπεριφορικές Πεποιθήσεις» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 2η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Κανονιστικές Πεποιθήσεις» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 3η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Πεποιθήσεις Ελέγχου» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 4η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Στάσεις για τα Πράσινα Ξενοδοχεία» και μετριέται σε κλίμακα διαφορετικής σημαντικότητας 7 σημείων με προσδιορισμό των δύο άκρων. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 5η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Υποκειμενικοί Κανόνες» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 6η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή στάσεων «Αντίληψη Συμπεριφορικού Ελέγχου» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp H 7η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή πρόθεσης συμπεριφοράς «Πρόθεση Διαμονής σε Πράσινο Ξενοδοχείο» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο αυτό έχει αναπτυχθεί από τους: Han, H., Hsu, L-T, 69

70 and Sheu, C. (2010). Application of the Theory of Planned Behavior to Green Hotel Choice: Testing the Effect of Environmental Friendly Activities. Tourism Management, Vol. 21, No. 3, pp Η 8η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή πρόθεσης συμπεριφοράς «Πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο έχει δημιουργηθεί από τις κ. Τηλικίδου και Δελησταύρου για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας 9. Η 9η ερώτηση αφορά σε πολυθεματικό μέτρο, μεταβλητή πρόθεσης συμπεριφοράς «Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού» και μετριέται σε κλίμακα Likert. Το μέτρο έχει δημιουργηθεί από τις κ. Τηλικίδου και Δελησταύρου για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας. 10. H 10η ερώτηση αφορά ομάδα δημογραφικών χαρακτηριστικών τα οποία έχουν κατασκευασθεί από τις κκ. Τηλικίδου και Δελησταύρου με βάση τις κλίμακες της ΕΣΥΕ. Να αναφερθούν το κάθε ένα με την ονομασία του και σε τι κλίμακα μετριέται. Οι παραπάνω μεταβλητές χωρίζονται σε εξαρτημένες και ανεξάρτητες. Εξαρτημένες είναι όλες οι μεταβλητές συμπεριφοράς δηλαδή: 1. «Πρόθεση Διαμονής σε Πράσινο Ξενοδοχείο» 2. «Πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού» 3. «Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού» Ανεξάρτητες είναι όλες οι άλλες μεταβλητές δηλαδή: 1. «Συμπεριφορικές Πεποιθήσεις» 2. «Κανονιστικές Πεποιθήσεις» 3. «Πεποιθήσεις Ελέγχου» 4. «Στάσεις για τα Πράσινα Ξενοδοχεία» 5. «Υποκειμενικοί Κανόνες» 6. «Αντίληψη Συμπεριφορικού Ελέγχου» Καθώς και οι δημογραφικές (Φύλο, Ηλικία, Εκπαίδευση, Εισόδημα) μεταβλητές 70

71 Κεφάλαιο Τέταρτο : Αποτελέσματα 4.1 Πίνακες Μονής Εισόδου Συμπεριφορικές Πεποιθήσεις Εάν έμενα σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια μου θα επέτρεπε να: Πίνακας 2.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.1 η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων με ποσοστό 88,33% συμφωνεί πως έαν έμενε σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια θα επέτρεπε να προστατεύσουν το περιβάλλον, ένα 5% των ερωτηθέντων κρατάει ουδετερη στάση ενώ το 6,67% των ερωτηθέντων δεν συμφωνεί με την πρόταση. Πίνακας 2.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.2 η συντριπτικη πλειοψηφία των ερωτηθέντων με ποσοστο 78,33 συμφωνεί πως εάν έμενε σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους θα επέτρεπε να είναι περισσότερο κοινωνικά ευαίσθητοι, ουδέτερη στάση κρατάει το 11,67% των ερωτηθέντων ενώ το 10% διαφωνεί με την συγκεκριμένη πρόταση. 71

72 Πίνακας 2.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.3 οι 100 απο τους 120 ερωτηθέντες(83,33%) συμφωνούν πως εάν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους θα είχαν την εμπειρία ενός περιβαλλοντικά υγιεινού και φιλικού δωματίου, οι 14 απο τους 120 ερωτθέντες (11,67%) έχουν ουδέτερη στάση ενω οι 6 απο τους 120 ερωτηθέντες (5%) διαφωνούν με την συγκεκριμένη πρόταση. Πίνακας 2.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.4 οι 100 απο τους 120 ερωτηθέντες (83,33%) συμφωνούν πως εάν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους θα είχαν την ευκαιρία να υλοποιήσουν περιβαλλοντικα φιλικές πρακτικές, οι 14 στους 120 ερωτηθέντες (11,67%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση, ενώ οι 6 στους 120 ερωτηθέντες (5%) διαφωνεί με την συγκεκριμένη πρόταση. Πίνακας 2.5 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.5 το 89,27 των ερωτηθέντων συμφωνούν πως εάν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους θα είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν περιβαλλοντικά προϊόντα, το 5,83% των ερωτηθέντων έχει ουδέτερη στάση ενώ το 5% των ερωτηθέντων διαφωνεί με την συγκεκριμένη πρόταση. 72

73 Πίνακας 2.6 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.6 το 80% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως εάν έμενε σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια του θα είχε την ευκαιρία να φάει φρέσκο και υγιεινό φαγητό, το 14,17% των ερωτηθέντων εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 5,83% των ερωτηθέντων διαφωνεί με την συγκεκριμένη πρόταση. Πίνακας 2.7 Σύμφωνα με τον πίνακα 2.7 οι 39 από τους 120 ερωτηθέντες (32,5%) συμφωνούν πως εάν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους θα είχαν μειωμένα έξοδα, 35 στους 120 ερωτηθέντες (29,17%) έχουν ουδέτερη στάση, ενώ 46 στους 120 ερωτηθέντες (38,33%) διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. 73

74 Πίνακας 2.8 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 2.8 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 5,45 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά τις Συμπεριφορικές Πεποιθήσεις έχει θετική στάση.

75 4.1.2 Κανονιστικές Πεποιθήσεις Πίνακας 3.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 3.1 το 45% θεωρεί πως αληθεύει ότι η οικογένεια του (ή συγγενείς) νομίζει(ουν) ότι θα έπρεπε να μένει σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύει, το 28,33% εμφανίζει ουδέτερη στάση επάνω σε αυτή τη πρόταση ενώ το 26,67% θεωρεί πως δεν αληθεύει η παραπάνω πρόταση. Πίνακας 3.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 3.2 το 45,83% θεωρεί πως αληθεύει η πρόταση πως οι φίλου του νομίζουν ότι θα έπρεπε να μένει σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύει, το 27,50% έχει ουδέτερη στάση σε αυτή τη πρόταση ενώ το26,27% θεωρεί πως δεν αληθεύει η παραπάνω πρόταση. Πίνακας 3.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 3.3 το 43,33% θεωρεί πως αληθεύει η πρόταση πως οι συνάδελφοι του νομίζουν ότι θα έπρεπε να μένει σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύει το 28,33% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ ανάλογο ποσοστό 28.33% συγκεντρώνουν και οι ερωτηθέντες που θεωρούν πως δεν αληθεύει η παραπάνω πρόταση.

76 4.1.3 Πεποιθήσεις Ελέγχου Πίνακας 4.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 4.1 οι 92 από τους 120 ερωτηθέντες (76,67%) συμφωνούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο είναι ακριβή, οι 21 από τους 120 ερωτηθέντες (17,5%) έχουν μια ουδέτερη στάση ενώ οι 7 από τους 120 ερωτηθέντες (5,83%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 4.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 4.2 οι 86 από τους 120 ερωτηθέντες (71,66%) συμφωνούν πως η εξεύρεση ενός πράσινου ξενοδοχείου όταν ταξιδεύεις απαιτεί χρόνο και προσπάθεια, οι 20 από τους 120 ερωτηθέντες (16,67%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση επάνω σε αυτό ενώ οι 14 από τους 120 ερωτηθέντες (11,67%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 4.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 4.3 οι 94 από τους 120 ερωτηθέντες (78,33%) συμφωνούν πως η τοποθεσία ενός πράσινου ξενοδοχείου πρέπει να είναι βολική, οι 14 από τους 120 ερωτηθέντες (21,67%) έχουν ουδέτερη στάση

77 επάνω σε αυτό, ενώ οι 12 από τους 120 ερωτηθέντες (10%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 4.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 4.4 οι 42 από τους 120 ερωτηθέντες (35%) συμφωνούν πως η εταιρία τους/ η σχολή τους/ άλλοι που τους πληρώνουν τα έξοδα ταξιδίου τους, τους προτρέπουν να μείνουν σε ένα συγκεκριμένο ξενοδοχείο, οι 35 από τους 120 ερωτηθέντες (29,17) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 43 από τους 120 ερωτηθέντες (35,83%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση.

78 Πίνακας 4.5 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 4.5 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 5,067 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά τις Πεποιθήσεις Ελέγχου έχει θετική στάση.

79 4.1.4 Στάσεις Για μένα η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια είναι κάτι: Πίνακας 5.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.1 το 83,34% των ερωτηθέντων θεωρούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι καλό με το 34,17% να το θεωρεί εξαιρετικά καλό, το 11,67% των ερωτηθέντων εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ το 5% των ερωτηθέντων θεωρούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι κακό. Πίνακας 5.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.2 το 80,84% των ερωτηθέντων θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι επιθυμητό με το 36,67% να το θεωρεί εξαιρετικά επιθυμητό, το 13,33% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 5,83% θεωρεί την διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι κακό.

80 Πίνακας 5.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.3 οι 93 από τους 120 ερωτηθέντες (77,5%) θεωρούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι ευχάριστο με τους 41 από τους 120 ( 34,17%) να το θεωρούν εξαιρετικά ευχάριστο, οι 17 από τους 120 ερωτηθέντες (14,17%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 10 από τους 120 ερωτηθέντες (8,33%) θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι δυσάρεστο. Πίνακας 5.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.4 οι 87 από τους 120 (72,5%) ερωτηθέντες θεωρούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι σοφό με τους 30 στους 120 (25%) να το θεωρούν εξαιρετικά σοφό, οι 22 από τους 120 ερωτηθέντες (18,33%) διατηρούν ουδέτερη στάση ενώ οι 11 από τους 120 ερωτηθέντες (9,17%) θεωρούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι ανόητο.

81 Πίνακας 5.5 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.5 το 76,67% των ερωτηθέντων θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι προτιμητέο με το 29,17% να θεωρεί πως είναι εξαιρετικά προτιμητέο, το 14,17% έχει μία ουδέτερη στάση ενώ το 9,17% θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι απορριπτέο. Πίνακας 5.6 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.6 το 69,17% των ερωτηθέντων θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι απολαυστικό με το 26,67% να θεωρεί πως είναι κάτι εξαιρετικά απολαυστικό, το 20,83% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 10% θεωρεί πως είναι κάτι μη απολαυστικό.

82 Πίνακας 5.7 Σύμφωνα με τον πίνακα 5.7 το 81,67% των ερωτηθέντων θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι θετικό με το 34,17% να θεωρεί πως είναι κάτι εξαιρετικά θετικό, το 10% έχει αρνητική στάση ενώ το 8,33% θεωρεί πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού είναι κάτι κακό.

83 4.1.5 Υποκειμενικού κανόνες Πίνακας 6.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 6.1 οι 49 από τους 120 ερωτηθέντες (41,83%) συμφωνούν πως οι περισσότεροι σημαντικοί άνθρωποι για αυτούς νομίζουν πως θα έπρεπε να μένουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 41 από τους 120 ερωτηθέντες (34,17) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 30 από τους 120 ερωτηθέντες (25%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 6.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 6.2 οι 51 από τους 120 ερωτηθέντες (40,83%) συμφωνούν πως οι άνθρωποι των οποίων η γνώμη αξίζει για αυτούς θα προτιμούσαν να μένουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 40 από τους 120 ερωτηθέντες (33,33%) έχουν ουδέτερη στάση ενώ οι 31 από τους 120 ερωτηθέντες (25,83%)διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 6.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 6.3 οι 41 από τους 120 ερωτηθέντες (42,6%) συμφωνούν πως οι άνθρωποι των οποίων η γνώμη αξίζει για αυτούς θα

84 προτιμούσαν να μένουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 40 από τους 120 ερωτηθέντες (33,33%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 29 από τους 120 ερωτηθέντες (24,17%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση.

85 Πίνακας 6.4 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 6.4 που περιέχει το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 4,36 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά τους Υποκειμενικούς Κανόνες έχει οριακά θετική στάση.

86 4.1.6 Αντίληψη συμπεριφορικού ελέγχου Πίνακας 7.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 7.1 το 57,51% των ερωτηθέντων συμφωνούν πως το εάν θα μείνουν η όχι σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν εξαρτάται αποκλειστικά από αυτούς, το 16,67% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 25,83% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 7.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 7.2 το 60,83% των ερωτηθέντων συμφωνούν πως εάν θέλουν μπορούν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, το 16,67% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 22,50% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση.

87 Πίνακας 7.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 7.3 το 37,5% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως έχει τα μέσα και τις ευκαιρίες για να μείνει σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύει, το 20,83% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 41,67% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση

88 Πίνακας 7.4 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 7.4 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 4,38 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά την Αντίληψη Συμπεριφορικού Ελέγχουν εμφανίζει οριακά θετική στάση.

89 4.1.7 Πρόθεση διαμονής Πίνακας 8.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 8.1 οι 87 από τους 120 ερωτηθέντες (72,5%) συμφωνούν πως έχουν πρόθεση να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 23 από τους 120 (19,17%) έχουν ουδέτερη στάση, ενώ οι 10 από τους 120 (8,33%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 8.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 8.2 οι 58 από τους 120 ερωτηθέντες (48,33%) συμφωνούν πως σχεδιάζουν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 27 στους 120 ερωτηθέντες (22,5%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 35 από τους 120 ερωτηθέντες (29,17%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 8.3

90 Σύμφωνα με τον πίνακα 8.3 οι 49 από τους 120 ερωτηθέντες (40,83%) συμφωνούν πως προσπαθούν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν, οι 34 στους 120 ερωτηθέντες (28,33%) έχουν ουδέτερη στάση ενώ οι 37 από τους 120 ερωτηθέντες (30,83%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση.

91 Πίνακας 8.4 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 8.4 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 4,58 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά την Πρόθεση Διαμονής εμφανίζει μία οριακά θετική στάση.

92 4.1.8 Πρόθεση αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού (Μποϊκοτάζ) Είμαι πρόθυμος/η να μποϊκοτάρω αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί ότι: Πίνακας 9.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.1 οι 104 από τους 120 ερωτηθέντες (86,67%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί ότι βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον, οι 10 από τους 120 ερωτηθέντες 8,33% έχουν ουδέτερη στάση ενώ οι 6 από τους 120 ερωτηθέντες (5%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.2 οι 108 από τους 120 ερωτηθέντες (90%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί για εμπλοκή σε οικονομικά σκάνδαλα (π.χ. δωροδοκίες κρατικών λειτουργών και καρτέλ), οι 9 από τους 120 ερωτηθέντες (7,5%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 3 από τους 120 ερωτηθέντες (2,5) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.3 το 91,67% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να μποϊκοτάρει αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί για

93 εμπλοκή σε σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων τους, το 7,5% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 0,83% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.4 το 94,17% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να μποϊκοτάρει αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί πως χρησιμοποιούν παιδική εργασία, το 3,33% των ερωτηθέντων εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 2,5% των ερωτηθέντων διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.5 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.5 οι 113 από τους 120 ερωτηθέντες (94,17%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων οι οποίες έχουν καταγγελθεί για ιδιαίτερη βάναυση συμπεριφορά προς τα ζώα, οι 5 από τους 120 ερωτηθέντες (4,17%) έχουν ουδέτερη στάση ενώ οι 2 από τους 120 ερωτηθέντες (1,67%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.6 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.6 οι 106 από τους 120 ερωτηθέντες (88,33%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων οι οποίες έχουν καταγγελθεί για ιδιαίτερη βάναυση συμπεριφορά προς τους εργαζόμενους, οι 11 από τους 120 ερωτηθέντες (9,17%) εμφανίζουν ουδέτερη

94 στάση ενώ 3 από τους 120 ερωτηθέντες (2,5%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.7 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.7 το 89,17% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να μποϊκοτάρει αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί πως στηρίζουν οικονομικά κυβερνήσεις που εμπλέκονται σε πολέμους, το 5,83% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 5% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.8 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.8 το 84,16% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να μποϊκοτάρει αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί πως είναι συμφερόντων εχθρικών προς τη χώρα μας, το 10,83% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 5% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 9.9 Σύμφωνα με τον πίνακα 9.9 το 94,16% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να μποϊκοτάρει αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί πως κερδοσκοπούν υπερβολικά και ασύδοτα, το 5% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 0,83% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση.

95 Πίνακας 9.10 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 9.10 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 6,16 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά την Πρόθεση Αρνητικού Καταναλωτισμού έχει αρκετά θετική στάση.

96 4.1.9 Πρόθεση διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού Επιπλέον του μποϊκοτάζ είμαι πρόθυμος/η να προχωρήσω σε: Πίνακας 10.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.1 οι 95 από τους 120 ερωτηθέντες (79,17%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να συζητήσουν με φίλους και γνωστούς τους και να προσπαθήσουν να επηρεάσουν την συμμετοχή τους στο μποϊκοτάζ, οι 12 από τους 120 ερωτηθέντες (10%) έχουν ουδέτερη στάση ενώ οι 13 από τους 120 ερωτηθέντες (10,83%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 10.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.2 οι 73 από τους 120 ερωτηθέντες (50,84%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι προχωρήσουν σε συμμετοχή σε συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας, οι 20 από τους 120 ερωτηθέντες (16,67%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 27 από τους 120 ερωτηθέντες (22,5) διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 10.3

97 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.3 οι 61 από τους 120 ερωτηθέντες (50,84%) συμφωνούν πως είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν σε διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω του διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου, οι 27 από τους 120 ερωτηθέντες (22,5%) εμφανίζουν ουδέτερη στάση ενώ οι 32 από τους 120 ερωτηθέντες (26,67%) διαφωνούν με την παραπάνω πρόταση Πίνακας 10.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.4 το 48,33% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να συμμετέχει σε διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο, το 28,33% εμφανίζει ουδέτερη στάση ενώ το 23,33% διαφωνεί με την παραπάνω άποψη.

98 Πίνακας 10.5 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.5 το 46,17% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως είναι πρόθυμο να συμμετέχει σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, το 22,5% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 30,83% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση. Πίνακας 10.6 Σύμφωνα με τον πίνακα 10.6 το 29,17% των ερωτηθέντων είναι πρόθυμο να συμμετέχει σε δημιουργία και οργάνωση ομάδων διαμαρτυρίας, το 32,5% έχει ουδέτερη στάση ενώ το 38,33% διαφωνεί με την παραπάνω πρόταση.

99 Πίνακας 10.7 Σύμφωνα με τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ο Πίνακας 10.7 με το σύνολο των score και τους μέσους όρους. Σε αυτόν παρατηρούμε πως ο συνολικός μέσος όρος μας δίνει το αποτέλεσμα 4,4 κάτι που σημαίνει πως το σύνολο των ερωτηθέντων όσον αφορά την Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού εμφανίζουν οριακά θετική στάση.

100 Δημογραφικά Στοιχεία Πίνακας 11.1 Σύμφωνα με τον πίνακα 11.1 οι 56 από τους 120 ερωτηθέντες (46,67%) είναι άντρες ενώ οι 64 από τους 120 ερωτηθέντες (53,33%) είναι γυναίκες. Πίνακας 11.2 Σύμφωνα με τον πίνακα 11.2 οι 18 από τους 120 ερωτηθέντες (15%) είναι μεταξύ ετών, οι 31 από τους 120 (25,83%) είναι μεταξύ ετών, οι 24 από τους 120 (20%)είναι μεταξύ ετών, οι 22 από τους 120 (18,33%) είναι μεταξύ ετών, οι 12 από τους 120 (10%) είναι μεταξύ ετών και οι 13 από τους 120 (10,83%) είναι μεταξύ ετών.

101 Πίνακας 11.3 Σύμφωνα με τον πίνακα 11.3 ο 1 από τους 120 ερωτηθέντες (0,83%) δεν είναι απόφοιτος Δημοτικού, οι 7 από τους 120 ερωτηθέντες (5,83%) είναι απόφοιτοι δημοτικού, οι 7 από τους 120 ερωτηθέντες (5,83%) είναι απόφοιτοι Γυμνασίου, οι 43 από τους 120 ερωτηθέντες ( 35,83%) είναι απόφοιτοι Λυκείου, οι 49 από τους 120 ερωτηθέντες (40,83%) είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίου-ΤΕΙ και οι 13 από τους 120 ερωτηθέντες (10,83%) είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου. Πίνακας 11.4 Σύμφωνα με τον πίνακα 11.4 οι 33 από τους 120 ερωτηθέντες (27,5%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μέχρι ευρώ, οι 40 από τους 120 ερωτηθέντες( 33,33%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ ευρώ, οι 23 από τους 120 ερωτηθέντες ( 19,17%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ ευρώ, οι 15 από τους 120 ερωτηθέντες ( 12,5%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ ευρώ, οι 6 από τους 120 ερωτηθέντες (5%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ ευρώ και οι 3 από τους 120 ερωτηθέντες (2,5%) έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μεταξύ ευρώ.

102 Πίνακας 11.5 Σύμφωνα με τον πίνακα 11.5 οι 14 από τους 120 ερωτηθέντες (11,67%) είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι 68 από τους 120 ερωτηθέντες (56,67%) είναι μισθωτοί ή συνταξιούχοι, οι 7 από τους 120 ερωτηθέντες (5,83%) ασχολούνται με τα οικιακά, οι 11 από τους 120 ερωτηθέντες (9,17%) είναι άνεργοι και οι 20 από τους 120 ερωτηθέντες (16,67%) είναι φοιτητές.

103 4.2 Πίνακες Μονοδρομικής Ανάλυσης Διακύμανσης (ONE-WAY ANOVA) Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης 1. Ερευνητική Υπόθεση: Υπάρχει σχέση μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών που ακολουθούν στους παρακάτω πίνακες. Μηδενική Υπόθεση: Δεν υπάρχει σχέση μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών που ακολοθούν στους παρακάτω πίνακες. 2. Επιλέγουμε το στατιστικό έλεγχο που θα χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι η Μονοδρομική Ανάλυση Διακύμανσης (One Way ANOVA), γιατί οι εξαρτημένες μεταβλητές (Πρόθεση Διαμονής σε Πράσινο Ξενοδοχείο, Πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού, Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού) που θα χρησιμοποιηθούν για την συσχέτιση, βρίσκονται σε διαστημικού επίπεδο μέτρησης και των υπόλοιπων δημογραφικών μεταβλητών βρίσκονται σε ονομαστικό επίπεδο μέτρησης. 3. Τα αποτελέσματα της Μονοδρομικής Ανάλυσης Διακύμανσης (One Way ANOVA) βρίσκονται στους παρακάτω πίνακες. 4. Επιλεγέν επίπεδο σημαντικότητας ορίζεται το 0, Όταν το παρατηρηθέν επίπεδο σημαντικότητας είναι μεγαλύτερο από το επιλεγέν επίπεδο σημαντικότητας, τότε απορρίπτεται η ερευνητική υπόθεση και γίνεται δεκτή η μηδενική υπόθεση. Όταν το παρατηρθέν επίπεδο σημαντικότητας είναι μικρότερο από το επιλεγέν επίπεδο σημαντικότητας, τότε απορρίπτεται η μηδενική υπόθεση και γίνεται δεκτή η ερευνητική υπόθεση.

104 4.2.1 Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεσης Διαμονής σε Πράσινο Ξενοδοχείο Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο Πίνακας 12.1 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12.1 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή φύλο καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία Πίνακας 12.2 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12.3 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Ηλικία καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευση

105 Πίνακας 12.3 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12.4 οι μεταβλητές «Έχω πρόθεση να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» με επίπεδο σημαντικότητας 0,01, «Σχεδιάζω να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» με επίπεδο σημαντικότητας 0,01 και η μεταβλητή «Προσπαθώ να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00 έχουν σχέση με την μεταβλητή Εκπαίδευση καθώς τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μικρότερα του 0,05. Έτσι κάνουμε δεκτή την Ερευνητική Υπόθεση και απορρίπτουμε την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα Πίνακας 12.4 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12.5 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα

106 Πίνακας 12.5 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12.6 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Επάγγελμα καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση.

107 4.2.2 Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεση Αρνητικού Ηθικού Καταναλωτισμού Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο Πίνακας 13.1 Σύμφωνα με τον Πίνακα 13.1 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Φύλο καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία

108 Πίνακας 13.2 Σύμφωνα με τον Πίνακα 13.2 η μεταβλητή «Είναι συμφερόντων εχθρικών προς τη χώρα μας» με επίπεδο σημαντικότητας 0,04 έχει σχέση με την μεταβλητή Ηλικία καθώς το επίπεδο σημαντικότητας είναι μικρότερο του 0,05. Έτσι γίνεται δεκτή η ερευνητική υπόθεση και απορρίπτεται η μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευση

109 Πίνακας 13.3 Σύμφωνα με τον Πίνακα 13.3 οι μεταβλητές «Βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00, «Έχουν εμπλακεί σε οικονομικά σκάνδαλα» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00, «Έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα σχετικά με υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00 και η μεταβλητή «Κερδοσκοπούν Υπερβολικά και ασύδοτα» με επίπεδο σημαντικότητας 0,01 έχουν σχέση με την μεταβλητή Εκπαίδευση καθώς το επίπεδο σημαντικότητας είναι μικρότερο του 0,05. Έτσι γίνεται δεκτή η Ερευνητική Υπόθεση και απορρίπτεται η Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα

110 Πίνακας 13.4 Σύμφωνα με τον Πίνακα 13.4 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Οικογενειακό Εισόδημα καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα

111 Πίνακας 13.5 Σύμφωνα με τον Πίνακα 13.5 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Επάγγελμα καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση Πίνακες Συσχέτισης Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Φύλο

112 Πίνακας 14.1 Σύμφωνα με τον Πίνακα 14.1 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή φύλο καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ηλικία

113 Πίνακας 14.2 Σύμφωνα με τον Πίνακα 14.2 παρατηρούμε ότι η μεταβλητή «Διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο» έχει σχέση με την μεταβλητή ηλικία καθώς το επίπεδο σημαντικότητας είναι 0,03. Έτσι γίνεται δεκτή η Ερευνητική Υπόθεση και απορρίπτεται η Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Εκπαίδευσης

114 Πίνακας 14.3 Σύμφωνα με τον Πίνακα 14.3 οι μεταβλητές «Συζητήσεις με τους φίλους και γνωστούς μου και προσπάθειες επηρεασμού τους για συμμετοχή στο μποϊκοτάζ» με επίπεδο σημαντικότητας 0,01, «Συμμετοχή σε συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00, «Διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω του διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου» με επίπεδο σημαντικότητας 0,00, «Διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο» με επίπεδο σημαντικότητας 0,04, «Συμμετοχή σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας» με επίπεδο σημαντικότητας 0,02, «Δημιουργία και οργάνωση ομάδων διαμαρτυρίας» με επίπεδο σημαντικότητας 0,02 έχουν σχέση με την μεταβλητή Εκπαίδευση καθώς τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μικρότερα του 0,05. Έτσι σε όλες τις μεταβλητές γίνεται δεκτή η Ερευνητική Υπόθεση και απορρίπτεται η Μηδενική Υπόθεση. Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα

115 Πίνακας 14.4 Σύμφωνα με τον Πίνακα 14.4 οι μεταβλητές «Συζητήσεις με τους φίλους και γνωστούς μου και προσπάθειες επηρεασμού τους για συμμετοχή στο μποϊκοτάζ» με επίπεδο σημαντικότητας 0,04, «Διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω του διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου» με επίπεδο σημαντικότητας 0,03, «Διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο» με επίπεδο σημαντικότητας 0,02 και «Δημιουργία και οργάνωση ομάδων διαμαρτυρίας» με επίπεδο σημαντικότητας 0,03 έχουν σχέση με την μεταβλητή Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδημα καθώς το επίπεδο σημαντικότητας είναι μικρότερο του 0,05. Έτσι γίνεται δεκτή η Ερευνητική Υπόθεση και απορρίπτεται η Μηδενική Υπόθεση.

116 Συσχέτιση με την ανεξάρτητη μεταβλητή Επάγγελμα Πίνακας 14.5 Σύμφωνα με τον Πίνακα 14.5 παρατηρούμε ότι σε καμία μεταβλητή δεν υπάρχει σχέση με την μεταβλητή Επάγγελμα καθώς όλα τα επίπεδα σημαντικότητας είναι μεγαλύτερα από το 0,05. Έτσι απορρίπτουμε την Ερευνητική Υπόθεση και κάνουμε δεκτή την Μηδενική Υπόθεση.

117 4.2 Πίνακες Συσχέτισης Pearson Διαδικασία Ελέγχου Υπόθεσης 1. Ερευνητική Υπόθεση: Υπάρχει σχέση μεταξύ εξεταζόμενων μεταβλητών που ακολουθούν στους παρακάτω πίνακες. Μηδενική Υπόθεση: Δεν υπάρχει σχέση μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών που ακολουθούν στους παρακάτω πίνακες. 2. Επιλέγουμε το στατιστικό έλεγχο που θα χρησιμοποιήσουμε για τον έλεγχο της μηδενικής υπόθεσης να είναι η ανάλυση συσχέτισης Pearson, γιατί όλες οι μεταβλητές που θα χρησιμοποιηθούν για συσχέτιση, βρίσκονται σε διαστημικό επίπεδο μέτρησης. 3. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης συσχέτισης Pearson βρίσκονται στους παρακάτω πίνακες. 4. Ο δείκτης συσχέτισης r, ορίζεται μεταξύ των τιμών -1 και Οι σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών που παρατηρούνται στους παρακάτω πίνακες, μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές ανάλογα με το πρόσημο που εμφανίζεται ισχυρές αν βρίσκονται από το 0,4 εις το1 και από το -0,4 έως το -1. Αν βρίσκονται μεταξύ του 0,1 έως το 0,4 και του -0,1 έως το -0,4, τότε οι σχέσεις θεωρούνται αδύναμες. Τέλος, όταν οι σχέσεις βρίσκονται μεταξύ των -0,1 και 0,1 συμπεριλαμβανομένου του μηδενός, οι σχέσεις θεωρούνται ανύπαρκτες.

118 Συσχέτιση ανάμεσα σε «Προστατεύω «Βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον» το περιβάλλον μας» και Πίνακας 15.1 Παρατηρούμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των δύο παραπάνω μεταβλητών. Είναι θετική, ισχυρή με το δείκτη συσχέτισης Pearson να ισούται με 0,45, όπως αναφέρεται στον παραπάνω πίνακα. Συσχέτιση ανάμεσα σε «Απολαύσω περιβαλλοντικά φιλικά προϊόντα» και «Έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων» Πίνακας Παρατηρούμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των δύο παραπάνω μεταβλητών. Είναι θετική, ισχυρή με το δείκτη συσχέτισης Pearson να ισούται με 0,43, όπως αναφέρεται στον παραπάνω πίνακα. Συσχέτιση ανάμεσα σε «Η εξεύρεση ενός πράσινου ξενοδοχείου όταν ταξιδεύεις απαιτεί χρόνο και προσπάθεια» και «Προσπαθώ να μένω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω»

119 Πίνακας 15.3 Παρατηρούμε ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο μεταβλητών είναι ανύπαρκτες καθώς ο δείκτης συσχέτισης Pearson ισούται με 0,03. Συσχέτιση ανάμεσα σε «Το εάν θα μείνω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο εξαρτάται αποκλειστικά από εμένα» και «Έχω πρόθεση να μείνω σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύω» Πίνακας 15.4 Παρατηρούμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των δύο παραπάνω μεταβλητών. Είναι θετική, αδύναμη με τον δείκτη συσχέτισης Pearson να ισούται με 0,26 όπως αναφέρεται στον παραπάνω πίνακα.

120 Κεφάλαιο Πέμπτο : Συμπεράσματα-Προτάσεις-Περιορισμοί 5.1 Συμπεράσματα Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, μέσω των ειδικών στόχων που θέσαμε προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα. Όσον αφορά τις συμπεριφορικές πεποιθήσεις των ερωτηθέντων παρατηρήθηκε ότι έχουν θετική στάση (Βλ. Πίνακα 2.8). Αναλυτικότερα οι ερωτηθέντες στη συντριπτική τους πλειοψηφία θεωρούν πως εάν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους προστατεύουν το περιβάλλον, είναι περισσότερο κοινωνικά ευαίσθητοι, θα έχουν την εμπειρία ενός περιβαλλοντικά υγιεινού και φιλικού δωματίου, υλοποιούν φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές, απολαμβάνουν φιλικά προϊόντα και υγιεινές ανέσεις αλλά έχουν και στην διάθεση τους φρέσκο και υγιεινό φαγητό. Αντίθετα όσον αφορά πάλι τις συμπεριφορικές πεποιθήσεις κρατούν ουδέτερη στάση όσον αφορά τα μειωμένα έξοδα (Βλ. Πίνακας 2.7) Όσον αφορά τις κανονιστικές πεποιθήσεις η πλειοψηφία των ερωτηθέντων διατηρούν θετική στάση. Στη συνέχεια αναφερόμενοι στις πεποιθήσεις ελέγχουν παρατηρήθηκε πως η πλειοψηφία των ερωτηθέντων έχει θετική στάση (Βλ. Πίνακα 4.5). Αναλυτικότερα οι καταναλωτές συμφωνούν πως η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο είναι ακριβή, πως η εξεύρεση ενός πράσινου ξενοδοχείου όταν ταξιδεύουν απαιτεί χρόνο και προσπάθεια, πως η τοποθεσία ενός πράσινου ξενοδοχείου πρέπει να είναι βολική. Ενώ έδειξαν μία ουδέτερη στάση σχετικά με το αν η εταιρία τους/ η σχολή τους/ ή άλλοι που πληρώνουν τα έξοδα ταξιδιού τους, τους προτρέπουν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο. Επίσης η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δήλωσαν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο στα ταξίδια τους είναι κάτι εξαιρετικά καλό, εξαιρετικά επιθυμητό, εξαιρετικά ευχάριστο, εξαιρετικά σοφό, είναι προτιμητέο, είναι απολαυστικό και εξαιρετικά θετικό (Βλ. Πίνακες 5.1 εώς Πίνακες 5.8). Στη συνέχεια όσον αφορά τους υποκειμενικούς κανόνες οι ερωτηθέντες έδειξαν οριακά θετική στάση (Βλ. Πίνακα 6.4). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικά με την αντίληψη συμπεριφορικού ελέγχουν συνολικά παρατηρήθηκε πως και πάλι οι ερωτηθέντες έχουν οριακά θετική στάση (Βλ. Πίνακα 7.4). Πιο αναλυτικά το 57,51% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι η διαμονή σε ένα πράσινο ξενοδοχείο εξαρτάται αποκλειστικά από τους ίδιους, το 60,83% των ερωτηθέντων είναι σίγουροι ότι εάν θέλουν μπορούν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν ενώ μόνο το 37,5% έχει τα μέσα, το χρόνο και τις ευκαιρίες να μείνει σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύει. Σχετικά με την πρόθεση διαμονής τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως οι ερωτηθέντες διατηρούν οριακά θετική στάση (Βλ.8.4). Πιο συγκεκριμένα έχουν την πρόθεση να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο αλλά εμφανίζουν ουδέτερη στάση στο να σχεδιάσουν αλλά και να προσπαθήσουν να μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο όταν ταξιδεύουν. Όσον αφορά την πρόθεση αρνητικού ηθικού καταναλωτισμού (Μποϊκοτάζ), οι ερωτηθέντες εμφανίζουν αρκετά θετικοί στάση (Βλ. Πίνακα 9.10) και είναι

121 πρόθυμοι στο να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων καταγγελθεί ότι βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον, εμπλέκονται σε οικονομικά σκάνδαλα αλλά και σε σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων, χρησιμοποιούν παιδική εργασία, εμπλέκονται σε ιδιαίτερα βάναυση συμπεριφορά προς τα ζώα και προς τους εργαζόμενους, στηρίζουν οικονομικά κυβερνήσεις που εμπλέκονται σε πολέμους, είναι συμφερόντων εχθρικών προς τη χώρας και κερδοσκοπούν υπερβολικά και ασύδοτα. Στη συνέχεια σχετικά με την πρόθεση διαλογικού ηθικού καταναλωτισμού οι ερωτηθέντες έχουν οριακά θετική στάση (Βλ. Πίνακα 10.7). Πιο συγκεκριμένα είναι θετικοί στη συμμετοχή σε συζητήσεις με τους φίλους και γνωστούς και προσπάθειες επηρεασμού τους για συμμετοχή στο μποϊκοτάζ, είναι οριακά θετικοί στη συμμετοχή σε συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας. Είναι ουδέτεροι στη διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου, στο διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο και στη συμμετοχή σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ενώ είναι αρνητικοί στη δημιουργία και οργάνωση διαμαρτυρίας, λόγω έλλειψης χρόνου και πρόθεσης να αναλάβουν την ευθύνη. Τέλος, πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση για να διαπιστωθούν πιθανές σχέσεις μεταξύ των κύριων συμπεριφορικών μεταβλητών της έρευνας και των δημογραφικών στοιχείων του δείγματος. Από την ανάλυση αυτή προκύπτει πως όλες οι μεταβλητές που ανήκουν στη πρόθεση διαμονής (VI2,VI2,VI3) επηρεάζονται από την μεταβλητή Εκπαίδευση (Βλ.Πίνακα 12.4). Η μεταβλητή είμαι πρόθυμος να μποϊκοτάρω αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί ότι είναι συμφερόντων εχθρικών προς την χώρα μας (ΝΙ8 ) επηρεάζεται από την μεταβλητή Ηλικία (Βλ. Πίνακα 13.2). Οι μεταβλητές είμαι πρόθυμος να μποϊκοτάρω αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί ότι βλάπτουν σοβαρά το περιβάλλον, έχουν εμπλακεί σε οικονομικά σκάνδαλα αλλά και σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων καθώς και κερδοσκοπούν υπερβολικά και ασύδοτα (ΝΙ1,ΝΙ2,ΝΙ3,ΝΙ9) επηρεάζονται από την μεταβλητή Εκπαίδευση (Βλ.Πίνακα 13.3).

122 Όλες οι μεταβλητές του Πίνακα 10.7 (Πρόθεση Διαλογικού Ηθικού Καταναλωτισμού) επηρεάζονται από την μεταβλητή Εκπαίδευση (Βλ.Πίνακα 14.3). Οι μεταβλητές είμαι πρόθυμος να προχωρήσω σε διάδοση μηνυμάτων που πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου ή τηλεφώνου, διάβασμα και γράψιμο σε blog στο διαδίκτυο δημιουργία και οργάνωση ομάδων διαμαρτυρίας επηρεάζονται από την μεταβλητή εισόδημα (Βλ. Πίνακα 14.4). Ενώ η μεταβλητή είμαι πρόθυμος να προχωρήσω σε διάβασμα και γράψιμο σε blogs στο διαδίκτυο επηρεάζεται και από την μεταβλητή ηλικία (Βλ.Πίνακα 14.2).

123 5.2 Προτάσεις προς το φορέα Έχοντας ως βάση τα συμπεράσματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως καταλήγουμε πως οι καταναλωτές έχουν θετική στάση απέναντι στα πράσινα ξενοδοχεία διατηρώντας επιφυλάξεις όσον αφορά τις τιμές και γενικότερα τα έξοδα. Θέλουν να απολαμβάνουν την διαμονή και τις ανέσεις ενός τέτοιου ξενοδοχείου αλλά δυσκολεύονται στο σχεδιασμό αλλά και στην πραγματοποίηση της διαμονής τους εκεί. Τέλος φάνηκε πως είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν ξενοδοχεία τα οποία δεν διαθέτουν φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές αλλά και αυτά τα οποία έχουν καταγγελθεί για παράνομες πράξεις και ανάρμοστες συμπεριφορές προς τους υπάλληλους τους. Έτσι καταλήγουμε στις εξής προτάσεις: Προτείνουμε στην επιχείρηση να τολμήσει την μετατροπή της μονάδας σε πράσινη καθώς υπάρχει ένα γενικό κλίμα που ευνοεί τέτοιες κινήσεις. Ενώ επιπλέον υπάρχει πληθώρα επιδοτούμενων προγραμμάτων από την Ε.Ε. για τέτοιες επενδύσεις. Προτείνουμε στην επιχείρηση να προωθήσει το ξενοδοχείο ως πράσινο και ηθικό καθώς επίσης να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην σωστή επικοινωνία της τοποθεσίας του ξενοδοχείου αλλά και του ονόματος, έτσι ώστε να είναι εύκολα αναγνωρίσιμο προς τον καταναλωτή αλλά και εύκολα προσβάσιμο. Προτείνουμε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην τιμολόγηση των υπηρεσιών που θα προσφέρει γιατί η μόνη παράμετρος στην οποία οι ερωτηθέντες στην έρευνα έδειξαν δισταγμό ήταν αυτή των εξόδων. Προτείνουμε να προσέξει ιδιαίτερα το κοινό στόχο που θα προσεγγίσει και γι αυτό ακριβώς το λόγο παρουσιάζουμε τον παρακάτω πίνακα του Παραγοντικού Επιπέδου: Για την δημιουργία του συγκεκριμένου επιπέδου χρειάστηκε επεξεργασία των ερωτηματολογίων με το πρόγραμμα M.A.D. Το αποτέλεσμα της επεξεργασίας είναι το παρακάτω επίπεδο το οποίο μας παρουσιάζει τις τάσεις του δείγματος της έρευνας. Τα στοιχεία τα οποία βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις, δημιουργούν ομάδες οι οποίες μας δίνουν τα κοινά χαρακτηριστικά τους. Μελετώντας το παρακάτω επίπεδο συμπεραίνουμε ότι δημιουργούνται τρείς ισχυρές ομάδες. Με λίγα λόγια, ερμηνεύοντας τις ομάδες που δημιουργούνται μας διευκολύνει να καταλάβουμε ποιά είναι τα target groups και πώς θα χαράξουμε μια στρατηγικής για να τα προσελκύσουμε κατά 100% Παραγοντικό επίπεδο

124 Στο παραγοντικό επίπεδο η πρώτη ομάδα αποτελείται από άτομα τα οποία πιστεύουν πως αν έμεναν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο θα ένιωθαν πιο ευαίσθητοι κοινωνικά (b27), θα είχαν την εμπειρία ενός περιβαλλοντικά υγιεινού και φιλικού δωματίου(b37), θα υλοποιούσαν περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές(b47), είναι σίγουροι πως θα έτρωγαν φρέσκο και υγιεινό φαγητό (b67), και τα έξοδα τους θα ήταν μειωμένα(b76,b77). Επίσης τα άτομα αυτά είναι πρόθυμα να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων που έχουν καταγγελθεί για θέματα όπως : μόλυνση του περιβάλλοντος, οικονομικά σκάνδαλα, παιδική εργασία, κακή συμπεριφορά προς τα ζώα και του εργαζόμενους(i17,i27,i37,i47,i57,i67), ταυτόχρονα συμμετέχουν στη συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας και διαδίδουν μηνύματα που αφορούν το μποϊκοτάζ μέσω διαδικτύου ή/και τηλεφώνου(d27,d37,d26). Η δεύτερη ομάδα του παραγοντικού επιπέδου αποτελείται από άτομα τα οποία ούτε διαφωνούν/ούτε συμφωνούν πως με τη διαμονή τους σε ένα πράσινο ξενοδοχείο θα υλοποιούσαν περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές(b45), πιστεύουν ότι δεν θα απολάμβαναν περιβαλλοντικά φιλικά προϊόντα και υγιεινές ανέσεις(b54,b55), δεν θα έτρωγαν φρέσκο και υγιεινό φαγητό(b64), θα είχαν αυξημένα έξοδα(b73) αλλά με τη διαμονή τους θα προστάτευαν το περιβάλλον μας(b15).τα άτομα αυτά δεν είναι σίγουρα ότι μπορούν να

125 μείνουν σε ένα πράσινο ξενοδοχείο αν θέλουν(p23,p24), παρόλα αυτά συμμετέχουν σε συζητήσεις που αφορούν το μποϊκοτάζ(d15) αν και δεν θα δημιουργούσαν μια ομάδα διαμαρτυρίας(d64) και είναι πρόθυμοι να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων που βλάπτουν το περιβάλλον(i15),έχουν εμπλακεί σε οικονομικά σκάνδαλα(i25) και σκάνδαλα σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων(i35),χρησιμοποιούν παιδική εργασία(i46),στηρίζουν οικονομικά κυβερνήσεις που εμπλέκονται σε πολέμους(i75),έχουν εχθρικά συμφέροντα προς την χώρα μας(i85) και κερδοσκοπούν υπερβολικά και ασύδοτα(i95). Η Τρίτη ομάδα του παραγοντικού επιπέδου αποτελείται από άτομα τα οποία διαφωνούν πως με την διαμονή τους σε ένα πράσινο ξενοδοχείο θα προστάτευαν το περιβάλλον(b13), θα είναι περισσότερο κοινωνικά ευαίσθητοι(b24),θα έχον τη εμπειρία ενός περιβαλλοντικά υγιεινού και φιλικού δωματίου(b33,b34) και θα υλοποιούσαν περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές(b43,b44).τέλος δεν είναι πρόθυμα να μποϊκοτάρουν αλυσίδες ξενοδοχείων(i14,i45,i34,i54,i55,i74,i84,i94). Σύμφωνα με τα παραπάνω η ιδανική ομάδα για στην στόχευση στο κατάλληλο target group είναι η πρώτη.

126 5.3 Περιορισμοί της Έρευνας Η έρευνα μας έχει ως βάση ένα μεγάλο πληθυσμό, όπως είναι αυτός του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. Πάνω σε αυτό προσπαθήσαμε το δείγμα που επιλέχθηκε να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικό. Επιπλέον το δύσκολο κομμάτι της έρευνας ήταν η εύρεση αυτού του δείγματος σε συνάρτηση με την δυσκολία που αντιμετωπίσαμε στο να πείσουμε τους ερωτηθέντες να ανταποκριθούν σε ένα σύντομο χρονικά διάστημα που είχαμε στην διάθεση μας. Προσπαθήσαμε, όσο το δυνατόν, να εξάγουμε έγκυρα αποτελέσματα και να τα συνδέσουμε με ορθό τρόπο έτσι ώστε να καταρτίσουμε εφαρμόσιμες προτάσεις, όπου θα βοηθήσουν στο σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για την επιχείρηση.

127 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Barioulet, H. (2001) Matrix for Evaluating Tourism Projects on the Basis of Sustainable Tourism Indicators. Στα πρακτικά του: Διεθνές Συνεδρίου «Βιώσιμα Ξενοδοχεία για Βιώσιμους Προορισμούς». Bronchain, P. (2003) Towards a sustainable corporate social responsibility. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities. Chia Chia, L., Dong, H.S., (2009). Green consumption attitudes of the tourist lodging in the Resort Hotel. Department of information Management, National Yunlin University of Science and Technology, Yunlin, Taiwan. Dalton, G.J., Lockington, D.A & Baldoch, T.E. (2008) Feasibility analysis of standalone renewable energy supply options for a large hotel. Renewable Energy, 33(7): Fennell, A.D. (2001) Οικοτουρισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην. Hopkins, M. (2004) Corporate Social Responsibility: an issues paper. Policy International Department, World Commission on the Social Dimension of Globalization. Geneva: International Labour Office. Kalisch,A. (2001) Corporate Futures: consultation on good practice. Social Responsibility in the tourism industry. Tourism Concern. Mitchel, N.J. (1989) The Generous Corporation: A Political Analysis of Economic Power. New Heven: Yale University Press. Zografakis,N., Gillas, K, Pollaki,A., Profilleniou, M. (2010).Assessment of practices and technologies of energy saving and renewable energy sources in hotels in Grete. Department of economics, University of Crete, Greece. Department of Environmental Engineering, Democritus University of Thrace, Greece.

128 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αραβαντινός, Α. (1997) Πολεοδομικός Σχεδιασμός. Αθήνα: ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ. Βαρβαρέσος, Σ.(1998) Τουρισμός έννοιες, μεγέθη, δομές, η Ελληνική Πραγματικότητα. Αθήνα: ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ Βενετσανοπούλου, Γ.Μ. (2006) Η Κρατική ΕναλλακτικέςΜορφές Τουρισμού. Αθήνα: Interbooks. συμβολή στον Τουρισμό. Βλοντάκης Γ., (2005), Περιβαλλοντική και Ενεργειακή Αριστεία. Σύγχρονες Εφαρμογές για τα ξενοδοχεία, Hotel & Restaurant on line ΕΑΠ (2001) Έλεγχος Ποιότητας και Πρότυπα Διασφάλισης Ποιότητας. Πάτρα:Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ζήσης, Ι.-Πάνδοικο (2003) Πράσινο Επιχειρείν. Αθήνα: ΥΠΕΧΔΕ. ΙΤΑ (2008) Οδηγός τουρισμού της υπαίθρου για τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ηγουμενάκης Ν., Κραβαρίτης Κ., Λύτρας Π., (1999) Εισαγωγή στον Τουρισμό Αθήνα: ΙNTERBOOKS ΙΤΑ (2008) Οδηγός τουρισμού της υπαίθρου για τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κoκκώσης, Χ. & Τσάρτας, Π. (2001) Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Λαγός, Δ. (2005) Τουριστική Οικονομική. Αθήνα: Κριτική. Σβορώνου, Ε. (2003) Μέθοδοι Διαχείρισης του Οικοτουρισμού και του Τουρισμού σε Προστατευόμενες Περιοχές. Αθήνα: WWF Ελλάς. Μποέμη, Ν. Σ., (2012). Συνέντευξη Αρμοδίου Προσώπου. Δρ. Περιβαλλοντολόγος, 15/9/2012, Παπαγεωργίου, Κ. (2003). Οικοτουρισμός. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα διαχείρισης Περιβάλλοντος και φυσικών πόρων, Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο Ιωαννίνων. Σβορώνου, Ε. (2003) Μέθοδοι Διαχείρισης του Οικοτουρισμού και του Τουρισμού σε Προστατευόμενες Περιοχές. Αθήνα: WWF Ελλάς.

129 Σιμιτσιάδη, Α., (2010). 30 εκατομμύρια ευρώ για «πράσινα» ξενοδοχεία. Πρόγραμμα του υπουργείου πολιτισμού και τουρισμού ενισχύει τουριστικές επιχειρήσεις να εκμεταλλευτούν τις καθαρές πηγές ενέργειας. Real News, Real Planet, 05/12/2010, Αριθ. Φύλλου 106, σ.6 Σπιλάνης, Ι. (2010) Πράσινος Τουρισμός. ΤΟ ΒΗΜΑ στο ένθετο ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ. 2 Ιουλίου Σταματίου, Ε. (1997) Διαχείριση Περιβάλλοντος. Πολιτικές για την προστασία των ακτών της Ελλάδας. Η εμπειρία από το χώρο της Μεσογείου. Διδακτορική Διατριβή, ΤΑΠΑ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα. Τερκενλή, Θ. (1996) Το πολιτισμικό Τοπίο: Γεωγραφικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση-Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το επαγγελματικό Βήμα Θεσσαλονίκης, (2011) : Πρόγραμμα Πράσινος Τουρισμός. Επαγγελματικό Βήμα, Χρηματοδοτήσεις, Φεβρουάριος 2011, Αριθ. Τεύχους 184 (024), σ.28 Τσάρτας, Π., Σταυρινούδης, Θ., Ζαγκότση, Σ., Κυριακάκη, Α. και Βασιλείου, Μ. (2010) Τουρισμός και Περιβάλλον. Αθήνα: WWF Ελλάς. ΥΠΕΧΔΩΕ (2003) Προστατευόμενες φυσικές περιοχές προς ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης. Αθήνα: ΥΠΕΧΔΩΕ. Φλογαϊτη, Ε. (1998) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Χελιδώνη, Κ., (2010). «Πράσινο» βραβείο για το Costa Navarino. Με το European hotel design award βραβεύτηκε το ξενοδοχειακό συγκρότημα- στολίδι της Μεσσηνίας. Real News, Real Planet, 05/12/2010, Αριθ. Φύλλου 106, σ.14 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ Αβδελλή, Θ. (2006) Προϋποθέσεις Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: (Ανάκτηση 27/7/2012). ΕΛΟΤ: (Ανάκτηση 17/2/2011). (Ανάκτηση 17/8/2012). ΕΣΠΑ , Πρόγραμμα Πράσινος Τουρισμός. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: (Ανάκτηση 23/8/2012). Κουμέλης Θ., (2006), Ενίσχυση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων για εγκατάσταση Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης κατά ISO Travel Daily News (Ανάκτηση 2/10/12)

130 ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ: Ψάχνουν Πράσινα Ξενοδοχεία οι Τουρίστες, Το Πρώτο Θέμα, Τουρισμός, 25/01/2010 Σύλλας, Χ. (2008) Οι άγνωστες επιπτώσεις του μποϊκοτάζ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25/06/2008, Διαθέσιμο online στο: Chan, E. S.W., Wong, S.C.K., (2004).Motivations for ISO in the hotel industry. School of Hotel & Tourism Management, The Hong Kong Polytechnic University, Hung Hom, Hong Kong. 2/10/12) CRSHELLAS: option=ozo_content&perform=view&id=183&itemid=136&lang= (Ανάκτηση 26/9/2012). Dramanet (2007). Μελέτη εξειδίκευσης σχεδίου ανάπτυξης οικοτουρισμού (προώθηση, διαδρομές, υπηρεσίες)και ενεργειών διαχείρησης επισκεπτών και περιβάλλοντος.δεαθέσιμο on line στο : %20Γξάκαο2007.pdf. EBER: t=1158&sid=d1b7c4c8530dc5d57b46d2178dd349c8 (Ανάκτηση 17/8/2012). ENET : Διπλά τα οικονομικά οφέλη για τα πράσινα ξενοδοχεία, Ελευθεροτυπία Ηλεκτρονική Έκδοση, 25/01/2010. Eur-lex.europa: (Ανάκτηση 26/9/2012). Geostrategy(2009). : (Ανάκτηση στις 1/11/2012 INN NEWS : Τα πράσινα ξενοδοχεία της Ελλάδας στο internet. Το κεντρί της Μακεδονίας, 28/11/2010, σελ. 33 Ημ. Αποδελτίωσης 29/11/2010 Mbatourism (2009). Οι 10 δημοφιλέστεροι προορισμοί για το 2010 και ο ηθικό τουρισμός. Διαθέσιμο on line στο : option=com_content&view=article&id=168&itemid=3 PRIORITY: (Ανάκτηση 17/8/2012). Wbcsd: Αναφέρεται από Στεφάνου Ι. στο διαδίκτυο:

131 %20Msc/2004_05/STEFANOY_IVANNA/stefanou_iwanna.pdf (Ανάκτηση 26/9/2012).. Wikipedia : %B9%CF%81%CE% B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE% BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%85%CE%B8%CF%8D%CE%B D%CE%B7 (Ανάκτηση 23/7/2012).

132 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ερωτηματολόγιο

133

134

135

136

137

138

139 Φύλλα Ελέγχου

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155 Επιστημονικό Άρθρο : «Motivations for ISO14001 in the hotel industry»

156

157

158

159

160

161

162

163

164