ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΤΟΤΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α.Ε.Μ.: 3584 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΒΡΑΑΜ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΧΑΡΙΣΙΟΣ ΑΧΙΛΛΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΕΡΚΟΥΛΙΔΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΡΤΙΟΣ 2013

2 1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2. ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 3. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 4. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ 5. Υπεύθυνος Παρακολούθησης: Αν. Καθ. Αβραάμ Καραγιαννίδης 7. Τίτλος Εργασίας: 6. Αρμόδιοι Παρακολούθησης: Ιωάννης Αντωνόπουλος Χαρίσιος Αχίλλας Γεώργιος Περκουλίδης ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΚΑΙ 8. Ονοματεπώνυμο Φοιτητή: Τόττας Κωνσταντίνος 10 Θεματική Περιοχή: Απόβλητα ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ 11. Ημερομηνία έναρξης:1/9/ Αριθμός Μητρώου: Ημερομηνία παρουσίασης: 14. Περίληψη: Στην παρούσα διπλωματική εργασία διερευνάται η δυνατότητα αξιοποίησης ατόμων από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες στον τομέα την συλλογής και ανακύκλωσης ΑΗΗΕ στα πλαίσια μιας κοινωνικής εταιρείας. Οι κοινωνικές ομάδες για τις οποίες γίνεται έρευνα είναι οι Έλληνες Αθίγγανοι (ΕΛΑΘ) και τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ). Αρχικά, περιγράφεται η εμπλοκή των κοινωνικών εταιρειών σε χώρες της Ευρώπης στη διαχείριση των ΑΗΗΕ και περιγράφονται τα μοντέλα διοίκησης που αναπτύχθηκαν. Γίνεται αναφορά στην εμπειρία που υπάρχει στην συλλογή και διαχείριση των ΑΗΗΕ από υπάρχουσες εταιρείες ανακύκλωσης και παρατίθενται μεθοδολογίες υπολογισμού των παραγόμενων ΑΗΗΕ όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί διεθνώς. Στη συνέχεια, παρατίθενται οι συνθήκες που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ καθώς και τις κατηγορίες στις οποίες αυτά διακρίνονται. Διερευνώνται οι δυνατότητες απασχόλησης των ΑΜΕΑ και ΕΛΑΘ σε μια κοινωνική εταιρεία ανακύκλωσης ΑΗΗΕ όπως επίσης και το νομικό πλαίσιο που διέπει τέτοιες εταιρείες στην Ελλάδα. Επιπλέον, γίνεται εκτίμηση του εργασιακού κινδύνου που αντιμετωπίζουν οι απασχολούμενοι στη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Συμπερασματικά, γίνεται κατανομή των εργασιών που μπορούν να αναλάβουν τα ΑΜΕΑ στα πλαίσια μιας ΚΕΑ αναλόγως της αναπηρίας τους όπως επίσης και μια μελέτη βιωσιμότητας της ΚΕΑ σε έναν δήμο της Ελληνικής περιφέρειας. 13. Αριθμός διπλωματικής: 15. Η διπλωματική αποτελείται από: Αριθμός σελίδων: 206 Αριθμός εικόνων: 9 Αριθμός πινάκων: 57 Αριθμός διαγραμμάτων: 10 Αριθμός παραρτημάτων: 1 Αριθμός παραπομπών: Λέξεις κλειδιά: κοινωνική εταιρεία, ΑΗΗΕ, ανακύκλωση 17. Σχόλια: 18. Σημειώσεις: 19. Βαθμός 2 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

3 1. ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI 2. DEPARTMENT OF MECHANICAL ENGINEERING 3. ENERGY SECTOR 5. Supervisor: Associate Professor, Dr.-Eng., MSc Avraam Kariagiannidis 6. Undergraduate dissertation title: Social enterprises and WEEE management 7. Student name: Tottas Konstantinos 8. Student Registration No: LABORATORY OF HEAT TRANSFER AND ENVIRONMENTAL ENGINEERING 9. Topic area: Waste management 10. Start date: 01/09/ Presentation date: 12. Dissertation No. 13. Summary: This dissertation investigates the possibility of using people from socially excluded groups in the collection and recycling of WEEE in a social company. The social groups that conduct research are the Greek Gypsies and disabled people. Initially, it is described the involvement of social companies in European countries in the management of WEEE and the management models developed. Reference is made to experience that exists in collection and management of WEEE from existing recycling companies and calculation methodologies of WEEE arising are listed as they have been developed internationally. Additionally there is a description of the conditions that lead to social exclusion of gypsies and people with disabilities and the categories in which they stand. It explores the possibilities of employment of people with disabilities and gypsies into a social recycling company as well as the legal framework governing such companies in Greece. Furthermore, there is an estimation of workplace hazards faced by workers in the management of WEEE. In conclusion, there is division of work that can be undertaken by the people in an social recycling company depending on their disability as well as a feasibility study in one municipality of the Greek region. 14. The dissertation comprises of: No. of pages: 206 No. of pictures: 9 No. of figures: 10 No. of tables: 57 No. of annexes: 1 No. of references: Keywords: WEEE, social enterprises, recycling 16. Comments: 17. Additional notes: 18. Grade: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την συγγραφή και ολοκλήρωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Καραγιαννίδη Αβραάμ Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ καθώς και τους συνεργάτες του κ.κ. Χαρίσιο Αχίλλα, Ιωάννη Αντωνόπουλο και Γεώργιο Περκουλίδη, οι συμβουλές των οποίων και η επιστημονική τους υποστήριξη κατέστησαν ευχερέστερο το δικό μου έργο. Ακόμη ευχαριστώ ιδιαίτερα τη σύζυγο μου Σπαροπούλου Ασπασία για την καθοριστική υποστήριξη που μου προσέφερε τα τελευταία χρόνια των σπουδών μου και για την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας, όπως και τα παιδιά μου Μαρία, Σταλαχτή και Ευστράτιο στους οποίους αφιερώνω την εργασία αυτή. 4 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

5 Συντομογραφίες ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση Μ/ΜΕ: Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις ΑΜΕΑ: Άτομα με Ειδικές Ανάγκες ΟΤΑ: Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΜΚΟ: Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ΔΕΚΟ: Δημόσια Επιχείρηση Κοινής Ωφέλειας ΕΠΕ: Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης ΗΗΕ: Ηλεκτρικός Ηλεκτρονικός Εξοπλισμός ΑΗΗΕ: Ανακύκλωση Ηλεκτρικού Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού ΧΑΔΑ: Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων ΕΟΕΔΣΑΠ: Εθνικό Οργανισμό Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων WEEE: Waste Electric Electronic Equipment ΧΥΤΑ: Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ΚΕΑ: Κοινωνικές Εταιρείες Ανακύκλωσης ΣΠΑ: Σύμμικτα Πλαστικά Απόβλητα B2B: Business to Business B2C: Business to Consumer ΦΗΣ: Φορητές Ηλεκτρικές Στήλες Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Γενικά Σκοπός Αντικείμενο Μεθοδολογία ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΗΗΕ Κοινωνική οικονομία Κοινωνικές εταιρείες. Ένα νέο μοντέλο επιχειρήσεων Η ιστορία των κοινωνικών επιχειρήσεων στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εισαγωγή Η εμπειρία της Ιταλίας Η εμπειρία της Γαλλίας Η εμπειρία της Μεγάλης Βρετανίας στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας Ευελιξία των κοινωνικών επιχειρήσεων Μοντέλα των κοινωνικών εταιρειών Μοντέλα συμμετοχής στις κοινωνικές εταιρείες Παραδείγματα κοινωνικών εταιρειών στην Ευρώπη Create Liverpool Ltd, Μεγάλη Βρετανία Home Again (πρώην Croydon Appliance Reuse Centre (Croydon ARC)), Μεγάλη Βρετανία ENVIE-Strasbourg, Γαλλία Κοινωνική εταιρεία στο Offenbach, Γερμανία CRISP, Μεγάλη Βρετανία RepaNet Project, Η Αυστριακή προσέγγιση στο πρόγραμμα Equal Repair and Service Center RUSZ, Αυστρία Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) Τα πρώτα βήματα Ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική Οδηγίες διαχείρισης αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού Άλλες οδηγίες σχετικά με την διαχείριση των ΑΗΗΕ Υποχρεώσεις των ιδιωτικών οργανισμών σε σχέση με την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Ελλάδα Χώρες της ΕΕ Υπάρχουσες πρακτικές και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις Αποτέφρωση ΑΗΗΕ Ταφή των ΑΗΗΕ Ανακύκλωση Το μέγεθος του οικολογικού προβλήματος ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΗΗΕ Εκτιμήσεις των παραγόμενων οικιακών ΑΗΗΕ Μέθοδοι υπολογισμού παραγόμενων ΑΗΗΕ Μέθοδος «Market Supply» Μέθοδος «Market Supply A» Μέθοδος «Time Step» Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

7 Μέθοδος «Carnegie Mellon» Μέθοδος «Estimate» Μέθοδος «Stanford» Μέθοδος «ICER» Συλλογή των ΑΗΗΕ Προηγούμενη εμπειρία από προγράμματα συλλογής των ΑΗΗΕ Apparetour Project, Ολλανδία ( ) Bregenz, Αυστρία (1995) Minnesota, ΗΠΑ (1999) Προτεινόμενα συστήματα συλλογής Συλλογή και Αποθήκευση από τους εμπόρους λιανικής πώλησης ΗΗΕ Συλλογή και Αποθήκευση από τους παραγωγούς ΗΗΕ Συλλογή και αποθήκευση από τους ΟΤΑ Άλλοι τρόποι συλλογής ΑΗΗΕ Διαλογή και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Επαναχρησιμοποίηση Διαδικασίες για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Ανακύκλωση Μηχανική ανακύκλωση Μαγνητικός διαχωρισμός Διαχωρισμός βάσει της πυκνότητας των υλικών Διαχωρισμός μέσω της ηλεκτρική αγωγιμότητας Οπτικός διαχωρισμός Χημική ανακύκλωση Μέθοδος αεριοποίησης Texaco Διαδικασία διάσπασης των πολυμερών (Μέθοδος BP) Μέθοδος μετατροπής BASF Μέθοδος χρήσης αναγωγικού μέσου σε φούρνους με αέρα υπό πίεση Μέθοδος διάσπασης Veba Combi Μέθοδος αεριοποίησης SVZ Αποτέφρωση με τη μέθοδο BSL Μέθοδος αεριοποίησης AKZO Nobel Μέθοδος αεριοποίησης Linde Μέθοδος πυρόλυσης NKT Συμπεράσματα - Σχόλια Επικίνδυνα στοιχεία και ουσίες στα ΑΗΗΕ Βρωμιομένα Επιβραδυντικά Φλόγας (Brominated Flame Retardants, BFR) Μόλυβδος (Pb) Πολυχλωριομένες Διφαινόλες Πολυβυνιλοχλωρίδια (PVC) Αμίαντος Πυρίμαχες Κεραμικές Ίνες (Refractory Ceramic Fibers, RCF) Υδράργυρος(Hg) Βηρύλλιο (Be) Εξασθενές Χρώμιο Ραδιενεργά Στοιχεία Πυκνωτές Οθόνες Υγρών Κρυστάλλων (Liquid Crystal Display, LCD) Κάρτες Τυπωμένων Κυκλωμάτων Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584 7

8 Σύνοψη των προβληματικών μέρων και ουσιών στα ΑΗΗΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΘΙΓΓΑΝΟΙ. ΔΥΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Άτομα με Ειδικές Ανάγκες Ορισμός των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες. Σύντομη αναφορά στα είδη αναπηρίας Κοινωνικός αποκλεισμός των ΑΜΕΑ ΕΛΑΘ Γενικά χαρακτηριστικά των ΕΛΑΘ Ιστορικό του κοινωνικού αποκλεισμού των ΕΛΑΘ Επιπτώσεις από τον κοινωνικό αποκλεισμό των ΕΛΑΘ Υγεία Στέγαση Απασχόληση και οικονομικές δραστηριότητες Εκπαίδευση Επανένταξη ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ στον κοινωνικό ιστό ΔΥΝΑΤΟΤΕΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΗΗΕ Ανάπτυξη μιας ΚΕΑ και συνεργασία με άλλους φορείς Μοντέλα Κοινωνικών Εταιρειών στην Ελλάδα Συνεταιρισμός Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ) Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚοινΣΕπ) Προβλήματα κατά την ίδρυση κοινωνικών επιχειρήσεων Διερεύνηση δυνατοτήτων συμμετοχής ΑΜΕΑ και ΕΛΑΘ σε κοινωνικές εταιρείες ανακύκλωσης. Πρόσληψη Εκπαίδευση Συλλογή ΑΗΗΕ Ταξινόμηση και αποθήκευση των ΑΗΗΕ. Προετοιμασία για περεταίρω διαχείριση Έλεγχος και επισκευή ΑΗΗΕ για επαναχρησιμοποίηση Απορρύπανση Αποσυναρμολόγηση Ανακύκλωση Εκτίμηση Επαγγελματικού Κινδύνου Αναγνώριση κινδύνων που προκύπτουν για τους εργαζόμενους στις εγκαταστάσεις διαχείρισης ΑΗΗΕ Κίνδυνοι κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ Κίνδυνοι κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ Κίνδυνοι κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Κίνδυνοι κατά την απορρύπανση και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Κίνδυνοι κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Συνοπτική παρουσίαση των πιθανών κινδύνων για τους εργαζομένους κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Αντιμετώπιση κινδύνων που προκύπτουν κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Μέτρα προστασίας των εργαζομένων Μέσα Ατομικής Προστασίας Εργαζομένων (Μ.Α.Π.) ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΕΛΑΘ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΜΕΑ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

9 6.1 Δυνατότητα συμμετοχής των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ σε μια ΚΕΑ με βάση τα φυσικά και νοητικά τους προσόντα Εξέταση οικονομικής βιωσιμότητας μιας ΚΕΑ σε έναν μικρό δήμο ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Φορείς αρμόδιοι για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Εταιρείες και Forums σχετικές με την διαχείριση των ΑΗΗΕ Κοινωνικές εταιρείες ανακύκλωσης Φορείς για τα ΑΜΕΑ και τους ΕΛΑΘ Ακαδημαϊκοί φορείς Φορείς της ΕΕ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κατάλογος Πινάκων, Διαγραμμάτων και Εικόνων Υπόδειγμα σημάτων καταλληλότητας και μη καταλληλότητας των επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών Υπόδειγμα φύλλου ελέγχου και καταγραφής για την επιθεώρηση των ΑΗΗΕ Παράδειγμα χώρου αποθήκευσης ΑΗΗΕ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584 9

10 10 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

11 1 ΕΙΣΑΓΩΓΉ 1.1 Γενικά Τις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη του οικολογικού κινήματος και η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση της ανθρωπότητας σε περιβαλλοντικά θέματα έχουν ωθήσει κυβερνήσεις και παγκόσμιους οργανισμούς να εντείνουν τη συζήτηση γύρω από τα θέματα αυτά και να αναζητήσουν τις απαραίτητες λύσεις. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η έννοια της ανακύκλωσης στη σημερινή εποχή είναι πολύ οικεία για τους περισσότερους ανθρώπους του δυτικού κόσμου. Ειδικότερα η διαχείριση και ανακύκλωση ΑΗΗΕ έχει μεγάλη σημασία λόγω των παραγόμενων ποσοτήτων τέτοιου είδους απορριμμάτων σε όλο τον ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο. Η μεγάλη ανάπτυξη των σχετικών με ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ δραστηριοτήτων, καταδεικνύει τις δυνατότητες που υπάρχουν στον συγκεκριμένο τομέα. Με την ανακύκλωση ΑΗΗΕ είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν σημαντικές ποσότητες μετάλλων και πλαστικών υλικών που χρησιμοποιούνται κατά την κατασκευή αυτών των συσκευών συμβάλλοντας στην εξοικονόμηση των αντίστοιχων πρώτων υλών. Σημαντική όμως, είναι και η συνεισφορά της διαχείρισης των ΑΗΗΕ αν λάβουμε υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος από την μη ανεξέλεγκτη απόθεση τους, ελαχιστοποιώντας έτσι τους κινδύνους μόλυνσης του περιβάλλοντος λόγο των υλικών που περιέχουν. Από την άλλη η επαναχρησιμοποίηση τέτοιων συσκευών είναι δυνατόν να καλύψει τις ανάγκες ενός τμήματός της κοινωνίας σε τέτοιου είδους συσκευές ΗΗΕ που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει καινούργια προϊόντα. Και στις δυο περιπτώσεις πάντως μειώνεται ο όγκος των ΑΗΗΕ όπως και οι ανάγκες σε πρώτες ύλες για την κατασκευή νέων προϊόντων ΗΗΕ. Στα πλαίσια της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ έχει αναπτυχθεί μια ιδιαίτερη κατηγορία εταιρειών που είναι γνωστές ως Κοινωνικές Εταιρείες Ανακύκλωσης. Πρόκειται για εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οι οποίες έχουν σαν στόχο την εκπαίδευση και απασχόληση ατόμων πλαίσια ανακύκλωσης ή επαναχρησιμοποίησης ΑΗΗΕ. Πιο συγκεκριμένα οι ΚΕΑ απασχολούν άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που έχουν τα άτομα αυτά, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό καθώς δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες για την εύρεση εργασίας και απόκτηση εργασιακής εμπειρίας συγκρινόμενα με οποιοδήποτε άλλο μέλος ενός κοινωνικού συνόλου. 1.2 Σκοπός Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της δυνατότητας απασχόλησης εργαζομένων από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες όπως είναι τα ΑΜΕΑ και οι Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

12 ΕΛΑΘ σε ΚΕΑ. Τα εταιρικά αυτά σχήματα θα είναι εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που σαν στόχο θα έχουν την εκπαίδευση και απασχόληση ατόμων από τις παραπάνω κοινωνικές ομάδες σε εργασίες συλλογής, αποσυναρμολόγησης και γενικότερα διαχείρισης προϊόντων ΗΗΕ στην Ελλάδα. Γίνεται διερεύνηση των τρόπων αποσυναρμολόγησης, ανακύκλωσης και επισκευής για επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ από ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ. Ακόμη, γίνεται μια εκτίμηση κινδύνων κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ σε σχέση με τα υλικά που περιέχουν και την τοξικότητα τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Με συνεκτίμηση των δεξιοτήτων των ΑΜΕΑ κυρίως, αλλά και των ΕΛΑΘ συντάσσεται ένας κατάλογος καλώ πρακτικών για τη συμμέτοχή κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων σε εταιρείες ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης ΑΗΗΕ, ο οποίος είναι και ο αντικειμενικός σκοπός της παρούσας εργασίας 1.3 Αντικείμενο Στο δεύτερο Κεφάλαιο της παρούσας διπλωματικής εργασίας γίνεται μια εισαγωγή στην κοινωνική οικονομία όπως αυτή ορίζεται, καθώς και στο μοντέλο των κοινωνικών επιχειρήσεων. Γίνεται αναφορά στις κοινωνικές επιχειρήσεις που ιδρύθηκαν σε χώρες της ΕΕ και πως αυτές έδρασαν στα πλαίσια της επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης καταναλωτικών προϊόντων όπως τα έπιπλα και προϊόντα ΗΗΕ. Στη συνέχεια γίνεται μια καταγραφή της στρατηγικής της ΕΕ όσον αφορά τη διαχείριση ΑΗΗΕ διαμέσου των οδηγιών 2002/96/EC (WEEE Directive),2002/95/EC (RoHS Directive) και 2012/19/EE (WEEE Directive II). Τέλος καταγράφονται οι υπάρχουσες πρακτικές σε σχέση με τη διαχείριση ΑΗΗΕ καθώς και οι περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις. Στο τρίτο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην υπάρχουσα εμπειρία σε σχέση με τη διαχείριση ΑΗΗΕ. Αρχικά γίνεται μια ανάλυση των μεθόδων υπολογισμού των παραγόμενων ΑΗΗΕ καθώς και μια εφαρμογή εκτίμησης των παραγόμενων ΑΗΗΕ σε μια περιοχή ενδιαφέροντος για κάθε μέθοδο εκτίμησης και σύγκριση των αποτελεσμάτων. Κατόπιν, αναλύονται οι δυνατότητες συλλογής και αποσυναρμολόγησης των ΑΗΗΕ με βάση την υπάρχουσα εμπειρία σε άλλες χώρες της ΕΕ. Εξετάζεται ακόμη, η ανακύκλωση των ΑΗΗΕ με ιδιαίτερη έμφαση στα ΣΠΑ που δημιουργούν και τα σημαντικότερα προβλήματα κατά την ανεξέλεγκτη απόθεση τέτοιου είδους απορριμμάτων ενώ και λόγω των συστατικών τους είναι προβληματική η ανακύκλωση τους. Στο τέταρτο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες που θα μας απασχολήσουν στην παρούσα διπλωματική τους Έλληνες Αθίγγανους (ΕΛΑΘ) και τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ). Ειδικότερα για τα ΑΜΕΑ γίνεται αναφορά στα είδη αναπηρίας που υπάρχουν. Καταγράφονται οι περιπτώσεις 12 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

13 κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν καθώς και οι προσπάθειες επανένταξης τους στο κοινωνικό σύνολο. Στο τέλος αυτού του κεφαλαίου γίνεται αναφορά στην κατανομή αυτών των ομάδων στον ελλαδικό χώρο. Στο πέμπτο Κεφάλαιο εξετάζονται οι δυνατότητες εμπλοκής των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ στη συλλογή και διαχείριση ΑΗΗΕ. Πιο συγκεκριμένα αναγνωρίζονται οι εργασίες στη συλλογή και διαχείριση ΑΗΗΕ και εξετάζεται το πώς μπορούν να απασχοληθούν σε αυτές άτομα των παραπάνω ομάδων. Ακόμη, εξετάζεται και το νομικό πλαίσιο αυτής της εταιρίας που θα ιδρυθεί, αν δηλαδή αυτή θα είναι νέα κοινωνική εταιρία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και ποιες θα είναι οι διαδικασίες ίδρυσης της. Στη συνέχεια, εξετάζονται οι δυνατότητες συνεργασίας μια ΚΕΑ με διάφορους φορείς στην Ελλάδα βασισμένη σε παραδείγματα αντίστοιχων εταιρειών του εξωτερικού. Κλείνοντας το κεφάλαιο, γίνεται μια μελέτη επικινδυνότητας τόσο για τους κινδύνους από τις ουσίες που περιέχονται στα ΑΗΗΕ όσο και για τους κινδύνους που προκύπτουν για τους εργαζομένους στις εγκαταστάσεις διαχείρισης ΑΗΗΕ και προτείνονται μέτρα προστασίας τους. Τέλος, στο έκτο Κεφάλαιο συνοψίζονται τα συμπεράσματα της παρούσας διπλωματικής εργασίας σε καλές πρακτικές σε σχέση με την απασχόληση ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ σε μια κοινωνική εταιρεία ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. 1.4 Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολουθείται στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας είναι κατά βάση βιβλιογραφική με έρευνα στο διαδίκτυο. Σε πρώτη φάση πραγματοποιείται διερεύνηση για την αποτύπωση της εμπειρίας των ευρωπαϊκών χωρών σε σχέση με τις κοινωνικές εταιρείες και ταυτόχρονα εντοπίζονται οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται για εκτίμηση ποσοτήτων και διαχείριση των ΑΗΗΕ. Κατόπιν ορίζονται οι κοινωνικές ομάδες οι οποίες μας απασχολούν στην παρούσα διπλωματική και στη συνέχεια μέσω έρευνας στο διαδίκτυο εξετάζονται οι δυνατότητες απασχόλησης και τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται όπως αυτά αναπτύχθηκαν σε αντίστοιχες εταιρείες στην Ευρώπη. Τέλος, αναπτύσσεται ένας πίνακας καλλών πρακτικών σε σχέση με την απασχόληση και τα μέτρα προστασίας σε μια εταιρία διαχείρισης ΑΗΗΕ που απασχολεί ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ προσαρμοσμένος στην ελληνική νομοθεσία. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

14 14 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

15 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΗΗΕ. 2.1 Κοινωνική οικονομία Κοινωνικές εταιρείες. Ένα νέο μοντέλο επιχειρήσεων. Οι κοινωνικές εταιρείες είναι ένα νέο μοντέλο επιχείρησης, το οποίο γνωρίζει μεγάλη διάδοση στην ΕΕ και τις ΗΠΑ. Πρόκειται για Μ/ΜΕ που εξυπηρετούν κοινωνικούς σκοπούς χωρίς να αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του κέρδους των μετόχωνιδιοκτητών, αλλά στην επανεπένδυση του κέρδους αυτού στο κοινωνικό σύνολο στο οποίο η εταιρεία ανήκει και εξυπηρετεί. Μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστοί δυο τομείς της οικονομίας, ο ιδιωτικός και ο δημόσιος. Οι κοινωνικές εταιρείες εισήγαγαν ένα νέο μοντέλο οικονομίας, την κοινωνική οικονομία. Συνδυάζουν χαρακτηριστικά όπως τις ικανότητες και την ευελιξία του ιδιωτικού τομέα, το δυναμικό (potential) που έχει η κοινωνική τους αποστολή, ενώ παράλληλα δεν δεσμεύονται από τη γραφειοκρατία, ένα σύνηθες φαινόμενο στους μεγάλους ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς. Διοικούνται, στις περισσότερες των περιπτώσεων, με βάση την αρχή «ένα μέλος, μια ψήφος», είναι όμως εύκαμπτες και καινοτόμες, ενώ ταυτόχρονα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην εθελοντική συμμετοχή και δέσμευση [1]. Ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί οι κοινωνικές δομές σήμερα, έχει πολύ μεγάλη σημασία κυρίως λόγω των ευεργετικών της επιπτώσεων στην κοινότητα στην οποία απευθύνονται κάθε φορά. Πρωτίστως συμβάλει ευεργετικά στην κοινωνικά και περιβαλλοντικά αποτελεσματική ανταγωνιστικότητα της αγοράς, αφού καλύπτει τόσο κοινωνικές, όσο και περιβαλλοντικές ανάγκες. Επιπλέον εκτός του ότι δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, με τη δημιουργία νέων μοντέλων επιχειρηματικότητας και απασχόλησης, συμβάλλει σημαντικά στην αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού που μπορεί να παρέχουν κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες (π.χ. ΕΛΑΘ, ΑΜΕΑ κ.α.) και το οποίο με τα υπάρχοντα μοντέλα οικονομίας παρέμενε αναξιοποίητο έως τώρα. Το νέο μοντέλο στηρίζεται στις δραστηριότητες των μελών των κοινωνικών επιχειρήσεων, προωθώντας τη συμμετοχή των πολιτών καθώς και την εθελοντική εργασία προάγοντας ταυτόχρονα και την αλληλεγγύη και την συνεκτικότητα στα πλαίσια της κοινωνίας. Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί ότι το η κοινωνική οικονομία συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην ενσωμάτωση των οικονομιών των υπό ένταξη χωρών της ΕΕ αφού πρόκειται κατά βάση για χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, των οποίων η οικονομική δομή διαφέρει από αυτή των καπιταλιστικών δυτικοευρωπαϊκών χωρών [2]. Τα χαρακτηριστικά για τα οποία ξεχωρίζουν οι κοινωνικές εταιρείες είναι: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

16 Ο επιχειρηματικός προσανατολισμός: Συμμετέχουν στην απ ευθείας παραγωγή αγαθών ή υπηρεσιών στην αγορά. Αναζητούν βιώσιμους εμπορικούς τρόπους λειτουργίας, ώστε να λειτουργούν χωρίς οικονομικά προβλήματα. Ο κοινωνικός στόχος: Η δημιουργία θέσεων εργασίας, η εκπαίδευση και η παροχή υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο είναι ανάμεσα στους κοινωνικούς στόχους. Οι κοινωνικές εταιρείες προάγουν κοινωνικές αξίες με τρόπο που αξιοποιεί τη δυναμικότητα και την ενότητα της τοπικής κοινωνίας. Κοινωνική ιδιοκτησία: Είναι αυτόνομοι οργανισμοί με διοικητική και ιδιοκτησιακή δομή που βασίζεται στην συμμετοχικότητα των μετόχων (πρόσωπα και οργανισμοί). Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά σαφώς υπονοούν ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι μια νέα ιδέα, αν και πολλές κοινωνικές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν τις νέες εξελίξεις στον χώρο τους. Με την μεγάλη ευελιξία τους και προσαρμοστικότητα τους σε διαφορετικές και απαιτητικές ανάγκες μπορούν να καλύψουν μια σειρά κοινωνικών αναγκών συμβάλλοντας έτσι στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων [2]. Μεταξύ άλλων, δραστηριοποιούνται στον τομέα του περιβάλλοντος και στην βελτίωση αυτού, στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας καθώς και στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής. Ακόμη υπάρχουν κοινωνικές εταιρείες που ασχολούνται με τον τουρισμό, τη στέγαση απόρων, τη φροντίδα παιδιών, τις τέχνες και τα τρόφιμα. Μέσω αυτών των δράσεων ο κοινωνικός τομέας δημιουργεί συνθήκες δίκαιου εμπορίου αφού με τις πρακτικές marketing που χρησιμοποιούνται διεθνώς και τον ανταγωνισμό που επικρατεί διευρύνονται οι κοινωνικές και οικονομικές διαφορές. Άτομα χαμηλών εισοδημάτων όπως και κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες ατόμων αποκτούν πρόσβαση σε αγαθά, απρόσιτα γι αυτούς υπό άλλες συνθήκες, βελτιώνοντας το βιοτικό τους επίπεδο και αποκτώντας ίσες ευκαιρίες με οικονομικά ισχυρότερες κοινωνικές ομάδες. Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι κοινωνικές εταιρείες είναι πλέον απαραίτητες για το σύγχρονο κοινωνικό ιστό είναι το γεγονός ότι δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, οι θέσεις αυτές καλύπτονται από άτομα από τις ίδιες κοινωνικές ομάδες στις οποίες απευθύνονται οι εταιρείες. Με τον τρόπο αυτό, οι κοινότητες αυτές ενισχύονται διπλά αφού πέρα από την παροχή υπηρεσιών και αγαθών καταπολεμούν και την ανεργία που τις πλήττει καθώς και τα προβλήματα που τη συνοδεύουν [2]. 16 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

17 2.1.2 Η ιστορία των κοινωνικών επιχειρήσεων στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εισαγωγή. Όπως ήδη έχει γίνει φανερό ο κοινωνικός τομέας είναι από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς σε χώρες της ΕΕ (Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία) και τις ΗΠΑ. Οι πρώτοι κοινωνικοί συνεταιρισμοί άρχισαν να εμφανίζονται στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ιταλία στα τέλη της δεκαετίας του 70. Ήταν το 1989 όμως, που η ΕΕ αναγνώρισε το ρόλο τους ως συνεταιριστικούς, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Η προηγούμενη εμπειρία των χωρών στις οποίες αναπτύχθηκαν οι κοινωνικές εταιρείες μπορεί να δώσει ικανοποιητικές πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που οργανώθηκαν οι κοινωνικές εταιρείες στο εξωτερικό και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν. Το νομικό πλαίσιο όμως πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι κοινωνικές εταιρείες των χωρών αυτών είναι η κρισιμότερη παράμετρος από την οποία θα εξαρτηθεί η σωστή λειτουργία και «επιβίωση» τέτοιου είδους εταιρειών στην Ελλάδα. Μόνο έτσι μπορεί να επιτευχθεί μια αποδοτική λειτουργία των εταιρειών αυτών από το ξεκίνημά τους. Βέβαια, η βελτιστοποίηση θα προέλθει αποκλειστικά και μόνο από την συσσώρευση εμπειρίας από την εδώ λειτουργία των κοινωνικών εταιρειών [1], [3] Η εμπειρία της Ιταλίας. Στην Ιταλία η κοινωνική οικονομία είναι σημαντικό κομμάτι της εθνικής οικονομίας. Μέχρι το 1996 ο αριθμός των κοινωνικών επιχειρήσεων είχε φτάσει τις ενώ το 1998 οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί ξεπέρασαν τους Από αυτούς λειτουργούσαν νόμιμα ενώ άλλοι υποβλήθηκαν σε αλλαγές προκειμένου να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν. Από τους συνεταιρισμούς που προαναφέρθηκαν, οι 803 ειδικεύονταν στην παροχή υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας, οι 400 στην ένταξη κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων και οι υπόλοιποι 118 δραστηριοποιούνταν και στους δύο προαναφερόμενους τομείς. Σημαντικό είναι επίσης να αναφέρουμε ότι την ίδια εποχή οι συνεταιρισμοί αυτοί είχαν μέλη εγγεγραμμένα στις τάξεις τους από τα οποία απασχολούσαν με αμοιβή και από αυτά ο αριθμός των εμπλεκομένων ΑΜΕΑ ήταν [3]. Για να αντιληφθεί κανείς το οικονομικό μέγεθος των εταιριών αυτών αρκεί να αναφερθεί ότι από το 1994 ο ετήσιος κύκλος εργασιών για μια μεσαίου μεγέθους κοινωνική εταιρεία ήταν περίπου Το 86,7% των εσόδων προερχόταν από πωλήσεις αγαθών και παροχή υπηρεσιών, ενώ το υπόλοιπο 13,3% από ιδιωτικές και δημόσιες επιδοτήσεις. Αναφορικά με τα αγαθά προς διάθεση, ένα ποσοστό της τάξεως του 57,7% καταναλώθηκε από οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, αν και ένα 29% κατέληξε σε ιδιώτες. Τέλος το 2001 οι εργαζόμενοι σε κοινωνικές εταιρείες Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

18 άγγιζαν τα που σε ποσοστά αντιστοιχεί στο 6,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού της Ιταλίας, κάτι που καταδεικνύει και την δυναμική που έχουν οι κοινωνικές εταιρείες [3]. Εξέλιξη των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ιταλία. Ήδη από το 1968 η ιταλική κυβέρνηση έλαβε μέριμνα για την απασχόληση ΑΜΕΑ σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο νόμος 482/68 υποχρέωνε τους εργοδότες να απασχολούν ένα ελάχιστο αριθμό ΑΜΕΑ, σαν ποσοστό επί των εργαζομένων της επιχείρησης, στις επιχειρήσεις τους. Από τα τέλη της δεκαετίας του 70 και στις αρχές αυτής του 80, δημιουργήθηκαν πολλοί εθελοντικοί και μικροί σε μέγεθος οργανισμοί. Επρόκειτο για μια πρώιμη μορφή κοινωνικών εταιρειών, καθώς κύρια ασχολία τους ήταν τοπικά ζητήματα και προβληματικές κοινωνικές ομάδες (ηλικιωμένοι, άστεγοι, ναρκομανείς, μετανάστες, κ.α.). Με τη μορφή συλλόγων οι οργανισμοί αυτοί βασίζονταν στην εθελοντική εργασία, είχαν μικρή οικονομική βοήθεια από τους δημόσιους φορείς, ενώ οι φορολογικές ελαφρύνσεις ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, καθώς δεν υπήρχε ανάλογο νομικό πλαίσιο. Για αυτό το λόγο περιορίζονταν σε μικρό μέγεθος σε σχέση με το μέγεθος των υπηρεσιών που αυτές παρείχαν. Ωστόσο, το σχήμα αυτό γνώρισε σχετική επιτυχία, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί περαιτέρω, τόσο σε αριθμούς, όσο και σε μέγεθος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι κοινωνικοί σύλλογοι, όπως αυτοί ονομάζονταν τότε, να αποκτήσουν καλύτερη οργάνωση και προσωπικό το οποίο, αμειβόταν για την κοινωνική εργασία που παρείχε [3], [22]. Ένα νομικό πρόβλημα ήρθε να σταματήσει την εξέλιξη αυτή. Σύμφωνα με την τότε υπάρχουσα νομοθεσία στην Ιταλία, οι σύλλογοι δεν μπορούσαν να εμπλακούν σε παραγωγικές διαδικασίες των οποίων τα οικονομικά δεδομένα ήταν σχετικά αυξημένα. Για να ξεπερασθεί αυτό το πρόβλημα, υιοθετήθηκε η μορφή συνεταιρισμού. Η μεταστροφή σε οργάνωση αυτού του τύπου είχε πλεονεκτήματα, και μειονεκτήματα στην εξέλιξη των κοινωνικών εταιρειών. Στα πλεονεκτήματα αυτής της αλλαγής περιλαμβάνονται το ξεκαθάρισμα του νομικού καθεστώτος των κοινωνικών εταιρειών, οι φοροαπαλλαγές εάν και εφόσον τα κέρδη του οργανισμού μοιράζονται στα μέλη, συμμετοχή όλων των μελών με δημοκρατικές διαδικασίες στην διοίκηση του συνεταιρισμού και τέλος το μικρό κεφάλαιο εκκίνησης. Από την άλλη όμως, μειονέκτημα ήταν η μη εξασφάλιση προνομίων όσων συμμετείχαν χωρίς να είναι μέλη, καθώς επίσης και το γεγονός ότι ήταν υποχρεωτική η συμμετοχή των μελών στις δραστηριότητες και τα κέρδη που απέρρεαν από αυτές. Ωστόσο, η μεταμόρφωση των συλλόγων σε συνεταιρισμούς γνώρισε τεράστια επιτυχία στα μέσα της δεκαετίας του 80, οπότε έγιναν γνωστοί με την ονομασία συνεταιρισμοί κοινωνικής αλληλεγγύης. Η διάδοση αυτή των συνεταιρισμών οφείλεται στα κενά που υπήρχαν στον Ιταλικό αστικό κώδικα της εποχής σύμφωνα με τον οποίο τα προνόμια περιορίζονται στα μέλη του συνεταιρισμού και εφόσον οι συνεταιρισμοί 18 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

19 έχουν κοινωνικούς στόχους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παροχή υπηρεσιών προς όφελος της κοινότητας την οποία εξυπηρετούν [3]. Το 1991 ήρθαν δύο νόμοι για να ξεκαθαρίσουν το τοπίο σχετικά με τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς. Ο νόμος 266/91 καθόριζε το ρόλο της οργανωμένης εθελοντικής εργασίας συστηματοποιώντας την, ενώ παράλληλα προέβλεπε από την εγγραφή των εθελοντών σε ειδικά μητρώα μέχρι και φοροαπαλλαγές οι σημαντικότερες των οποίων ενεργοποιήθηκαν το Από την άλλη, ο νόμος 381/91, ρύθμιζε τη λειτουργία των κοινωνικών συνεταιρισμών προβλέποντας, ότι αυτοί λειτουργούν προς το γενικό όφελος της κοινότητας και την κοινωνική ολοκλήρωση των πολιτών και επιπλέον οι εθελοντές-μέλη δεν μπορούν να ξεπερνούν το 50% του συνολικού αριθμού των μελών ενός συνεταιρισμού. Μέλη μπορούσαν να είναι εθελοντές, εργαζόμενοι, καταναλωτές, ακόμη και νομικά πρόσωπα, όπως είναι οι ΟΤΑ και οι ΔΕΚΟ. Αποτέλεσμα της εφαρμογής των δυο αυτών νόμων ήταν να αναγνωρισθεί το δικαίωμα των ατόμων να μπορούν να οργανωθούν προς όφελος τρίτων και να παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες όπως μπορούσε να κάνει μέχρι τότε μόνο το δημόσιο. Έτσι και σε αντίθεση με τους εθελοντικούς οργανισμούς οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί ήταν σε θέση να προσφέρουν εργασία στα μέλη τους λειτουργώντας με αυτό τον τρόπο προς όφελος ανέργων εργατών με ειδίκευση την παροχή υπηρεσιών στον κοινωνικό τομέα. Οι τύποι των κοινωνικών συνεταιρισμών που επικράτησαν ήταν δυο: Συνεταιρισμοί που παρείχαν υπηρεσίες κοινωνικές, εκπαιδευτικές και υγείας Συνεταιρισμοί με διάφορες παροχές στους οποίους το 30% του εργατικού τους δυναμικού προερχόταν από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Ειδικότερα για τους τελευταίους συνεταιρισμούς, αυτοί βάσει νομοθεσίας, εξαιρούνται από τις πληρωμές των εισφορών που αξιοποιούνται για κοινωνικούς σκοπούς [3]. Οι νομικές αυτές αλλαγές είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση παροχής κοινωνικών υπηρεσιών που χρηματοδοτούνταν από τις τοπικές αρχές. Ακόμη, αυξήθηκαν τόσο οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί, όσο και οι εργαζόμενοι σε αυτούς, αφού οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί με εργαζόμενα μέλη ήταν πλέον πολύ εύκολο να δημιουργηθούν. Συνολικά, ο «τρίτος τομέας», όπως ονομάστηκε η κοινωνική οικονομία, άρχισε να εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τη δημόσια χρηματοδότηση. Επίσης, ενίσχυσε την κοινωνική συνοχή, καθώς το μίγμα των υπηρεσιών που παρείχαν ήταν σχεδιασμένο να ικανοποιεί τις ανάγκες του μέσου ψηφοφόρου με έσοδα που προέρχονταν από αυτόν, επηρεάζοντας έτσι θετικά ομάδες που μπορούσαν υπό άλλες συνθήκες να οδηγηθούν στον κοινωνικό αποκλεισμό. Όμως παρά τις όποιες μεταρρυθμίσεις, αυξήθηκε ο αριθμός των συνεταιρισμών που είχαν ευκαιριακή Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

20 συμπεριφορά, ζημιώνοντας έτσι τους εργαζομένους στους συνεταιρισμούς αυτούς [3]. Η ευκαιριακή συμπεριφορά είχε ως αποτέλεσμα μια νέα νομοθετική μεταρρύθμιση με την μορφή του διατάγματος No460. Το διάταγμα αυτό, εστίασε την προσοχή του στα οικονομικά δεδομένα των συνεταιρισμών χωρίς να λύσει τα προβλήματα που δημιουργούσαν τα κενά του αστικού κώδικα. Σε αντίθεση με την νομοθεσία του 1991, το διάταγμα προέβλεπε την υιοθέτηση νέας οργανωτικής δομής με περικοπές στις νομικές δομές και άσκοπο κατακερματισμό του τρίτου τομέα. Ακόμη, ήρθε να περιπλέξει τα πράγματα με επικαλυπτόμενες νομικές μορφές και δραστηριότητες, αποδίδοντας έτσι ίσο μερίδιο, τόσο σε διαφορετικούς οργανισμούς, όσο και σε διαφορετικές δραστηριότητες [3]. Παρά τα όποια εμπόδια, το μέλλον διαγράφεται ευοίωνο για τον «τρίτο τομέα» στην Ιταλία. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να αλλάξουν οι δημόσιες πρακτικές συμβάσεων με εξωτερικούς συνεργάτες. Θα πρέπει να δοθεί λιγότερη προσοχή στις προσφορές, με τις χαμηλές τιμές (μειοδοτικοί διαγωνισμοί) και πολύ μεγαλύτερη προσοχή στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών (αρχή Best Value), καθώς και τη φύση των οργανισμών που συμμετέχουν αποτρέποντας έτσι ευκαιριακές συμπεριφορές. Ακόμη θα πρέπει να εξετασθεί το υπάρχον σύστημα της επιλογής του προμηθευτή παροχής υπηρεσιών στον καταναλωτή με τη χρήση γραπτής εξουσιοδότησης ενώ τέλος θα πρέπει να ενδυναμωθεί η οικονομική αυτονομία των συνεταιρισμών από τους ΟΤΑ. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με περαιτέρω φορολογικές ελαφρύνσεις των δωρεών των πολιτών προς τις κοινωνικές εταιρείες και δεσμεύσεις των τραπεζικών ιδρυμάτων για επιχορηγήσεις προς τον τρίτο τομέα [3]. Στους πίνακες 2.1 και 2.2 εμφανίζονται στοιχεία για τον αριθμό των μελών των κοινωνικών εταιρειών στην Ιταλία και τα ποσοστά απασχόλησης και δαπανών στον κοινωνικό τομέα αντίστοιχα. Πίνακας 2.1 Μέλη των κοινωνικών εταιρειών στην Ιταλία. Έτος Εργαζόμενοι σε κοινωνικούς συνεταιρισμούς Ποσοστό εργαζομένων σε κοινωνικούς συνεταιρισμούς συγκρινόμενο με το σύνολο του εργατικού δυναμικού στην Ιταλία ,5% ,9% ,5% ,0% ,2% Πηγή: Social Enterprises in Italy, July Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

21 Πίνακας 2.2Απασχόληση και δαπάνες στον μη κερδοσκοπικό τομέα. Χώρα Απασχόληση (% της συνολικής απασχόλησης) Τρέχουσες δαπάνες(% Α.Ε.Π.) Η.Π.Α. 6,8% 6,3% Γαλλία 4,2% 4,8% Ηνωμένο Βασίλειο 4,0% 3,6% Γερμανία 3,7% 3,3% Ιαπωνία 2,5% 3,2% Ιταλία 1,8% 1,9% Ουγγαρία 0,8% 1,2% Πηγή: Social Enterprises in Italy, July Η εμπειρία της Γαλλίας. Στη Γαλλία, ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας κατοχυρώθηκε νομικά το Ωστόσο οι απαρχές της κοινωνικής οικονομίας στη συγκεκριμένη χώρα βρίσκονται πολύ πιο παλιά και συγκεκριμένα στο Μεσαίωνα, οπότε και άρχισαν να δημιουργούνται με τη μορφή αδελφοτήτων οι πρώτες συντεχνίες και συνεταιρισμοί. Το θεωρητικό υπόβαθρο του κοινωνικού τομέα διαμορφώθηκε τον 19 ο αιώνα. Τότε εμφανίστηκαν κάποιοι οικονομολόγοι, οι οποίοι αναζητούσαν εναλλακτικούς τρόπους ελέγχου της παραγωγής από την κυβέρνηση, καθώς και νέα επιχειρηματικά σχήματα στα οποία η περιουσία και η δύναμη θα κατανέμονταν με δίκαιο τρόπο. Έτσι, προέκυψαν οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί οι οποίοι αναδόμησαν ως ένα βαθμό τη γαλλική κοινωνία. Σήμερα στη Γαλλία, η κοινωνική οικονομία, με την ευρύτερη έννοια του όρου, είναι υπεύθυνη για την δημιουργία θέσεων εργασίας και σχεδόν το 10% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος της χώρας. Οι συνεταιρισμοί αποτελούν το ποιο διαδεδομένο είδος κοινωνικών εταιρειών στη χώρα. Οι συνεταιρισμοί αυτοί δραστηριοποιούνται κυρίως στον αγροτικό και τραπεζικό τομέα. Ειδικότερα στον αγροτικό τομέα περίπου το 90% των Γάλλων αγροτών ανήκουν τουλάχιστον σε έναν συνεταιρισμό-κοινωνική επιχείρηση (Social & Community Enterprise, West DEN Rural Links) [4] Η εμπειρία της Μεγάλης Βρετανίας στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας. Στη Μεγάλη Βρετανία, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το κράτος και τις δυνατότητες αυτού να προσφέρει τέτοιες παροχές. Το Βρετανικό κράτος προνοίας ιδρύθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1800, αλλά μόλις λίγο μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο ξεκίνησε η σταδιακή απεξάρτηση των κοινωνικών παροχών και η σταδιακή ιδιωτικοποίηση τους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 70 και του 80 πολλοί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί και ΟΤΑ άρχισαν να προσλαμβάνουν υπαλλήλους με κοινωνικά καθήκοντα. Το 1990 άρχισαν να Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

22 δημιουργούνται μεγάλες αυτόνομες κοινοπραξίες εταιρειών, οι οποίες ελέγχονταν από τοπικούς φορείς. Οι κοινοπραξίες διέθεταν περιουσία και μπορούσαν να υπογράψουν συμβάσεις και συμβόλαια παροχής υπηρεσιών. Μέχρι το 2000 οι μεγάλες κοινοπραξίες κοινωνικών εταιρειών είχαν εδραιωθεί στη βρετανική αγορά, ενώ τα μικρότερα σχήματα αντιμετώπιζαν προβλήματα επιβίωσης. Το ίδιο διάστημα, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας προωθούσε τη συνεργασία ανάμεσα στους διαφόρους τομείς της κοινωνικής οικονομίας μέσω της προώθησης προγραμμάτων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Σήμερα, ο τομέας των κοινωνικών υπηρεσιών αλλάζει συνεχώς. Με τον τρόπο αυτό έχουν προκύψει μορφές κοινωνικών εταιρειών, οι οποίες παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες συγκεντρωτικά, αφού σε ένα σχετικά εχθρικό οικονομικό περιβάλλον οι κοινωνικές εταιρείες έπρεπε να είναι δομημένες με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι βιώσιμες και σε θέση να αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζουν [4]. Ο ρόλος των κοινωνικών εταιρειών σήμερα, εντοπίζεται κυρίως στη διαχείριση αποβλήτων όπως αυτή καθορίζεται από τις διεθνείς εξελίξεις. Βάσει των οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2002/96/EC WEEE Directive, 31/99/EC Landfill Directive, 2002/95/EC RoHS Directive) που ιεραρχούν τον τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων και με δεδομένη την υιοθέτηση της στρατηγικής βιώσιμης- αειφόρου ανάπτυξης όπως αυτή έχει ορισθεί συγκροτήθηκαν κοινωνικές εταιρείες στόχος των οποίων είναι η συλλογή- ανακύκλωση των αδιαχώριστων αστικών απορριμμάτων. Στόχος των εταιρειών αυτών ήταν εκτός από την ανακύκλωση, η τόνωση της κοινωνικής οικονομίας, η προσπάθεια ένταξης γειτονιών σε προάστια μεγάλων πόλεων στον κοινωνικό ιστό καταπολεμώντας τον κοινωνικό αποκλεισμό, όπως αυτός εμφανίζεται στις σύγχρονες κοινωνίες [1]. Στα πλαίσια της καλύτερης οργάνωσης των εταιρειών αυτών καθορίστηκαν επίπεδα δραστηριοτήτων. Έτσι το πιο άμεσο επίπεδο προβλέπει την απευθείας επαφή με τους πολίτες και αφορά την βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων. Το αμέσως επόμενο επίπεδο δραστηριοτήτων αφορά την συνεργασία με τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει την παροχή υπηρεσιών, μέσω υπογραφής συμβολαίων βάσει της αρχής Best Value. Η αρχή αυτή έχει υιοθετηθεί από την κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας, όσο και από τις τοπικές κυβερνήσεις της Αγγλίας, της Σκωτίας, της Ουαλίας, και της Βορείου Ιρλανδία. Έχει σαν στόχο τη συνεχή βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τους δημόσιους οργανισμούς. Η βελτίωση αυτή γίνεται σκοπεύοντας σε μια ισορροπία ανάμεσα στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και στο κόστος τους αναζητώντας την βέλτιστη επιλογή. Τα σημεία κλειδιά στα οποία είναι δομημένη είναι η ανταγωνιστικότητα, η συνεργασία, η βιώσιμη ανάπτυξη και οι ίσες ευκαιρίες. Με την υιοθέτηση της παραπάνω αρχής υποβοηθούνται οι τοπικές αρχές στη συλλογή, ανακύκλωση και τεμαχισμό των 22 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

23 απορριμμάτων. Σε περιφερειακό επίπεδο οι εταιρείες δραστηριοποιούνται μέσω της υπογραφής συμφωνιών για παροχή υπηρεσιών και υποστήριξης, με την κυβέρνηση και με τις περιφερειακές αρχές. Τέλος, σε εθνικό επίπεδο κύρια ασχολία τους είναι ο καθορισμός των τάσεων και των πολιτικών που ακολουθούνται στην διαχείριση απορριμμάτων. Εδώ αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι το σύνολο των εταιρειών του κοινωνικού τομέα στη Βρετανία καθορίζει την εθνική στρατηγική διαχείρισης απορριμμάτων της χώρας και κατ επέκταση τις εξελίξεις στον τομέα της διαχείρισης των ΑΗΗΕ σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζεται σημαντικός ρόλος στον κοινωνικό τομέα όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών σχετικές με τη βιώσιμη διαχείριση των ΑΗΗΕ [1]. Η μη κερδοσκοπική βάση λειτουργίας των κοινωνικών εταιρειών στην Μεγάλη Βρετανία οδήγησε στην προσφορά υπηρεσιών με ανταγωνιστικές τιμές. Ταυτόχρονα όμως, οι υπηρεσίες αυτές βελτιώνονταν συνεχώς μέσω της επένδυσης των κερδών, ώστε να χρησιμοποιούνται καλύτερες μέθοδοι (καλές πρακτικές). Αυτό συνέβη με τη χρήση ενός κώδικα καλών πρακτικών, ο οποίος είναι κοινός για αρκετές εταιρείες του τομέα. Επιπλέον καθιέρωσαν υψηλά πρότυπα ποιότητας στην παροχή υπηρεσιών έτσι ώστε αυτές να είναι εφάμιλλες, τόσο των μεγάλων ιδιωτικών οργανισμών όσο και των δημοσίων. Το πόσο σημαντικός είναι ο κοινωνικός τομέας σχετικά με τις νέες θέσεις εργασίας, φαίνεται από το γεγονός ότι λόγω των δραστηριοτήτων του κατά τα 10 τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν τουλάχιστον μόνιμες θέσεις. Ακόμη, προσφέρεται εκπαίδευση και εθελοντική εργασία σε άτομα που ανήκουν σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες (μακροχρόνια άνεργοι, ΑΜΕΑ, οικονομικοί μετανάστες κ.α.). Εκτός αυτών, οι κοινωνικές εταιρείες προωθούν κατά το μέγιστο δυνατό βαθμό τη συνεργασία με το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα ή ακόμα και με τομείς οι οποίοι δεν έχουν σχέση με τη διαχείριση απορριμμάτων. Οι δραστηριότητες τέλος, των κοινωνικών εταιρειών βοήθησαν στο να αντιμετωπισθεί η φτώχεια, καθώς άτομα με χαμηλά εισοδήματα είχαν πλέον πρόσβαση σε φθηνά επαναχρησιμοποιήσιμα ή ανακυκλωμένα προϊόντα [1]. Επιπρόσθετα μέσω εθνικών εκστρατειών ενημέρωσης του κοινού, οι κοινωνικές εταιρείες κατάφεραν να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία των εταιρειών, μέχρι το 2000 είχαν επαναχρησιμοποιηθεί και αναδιανείμει t αποβλήτων προσφέροντας υπηρεσίες σε περισσότερα από νοικοκυριά. Το παραπάνω μέγεθος αυξήθηκε κατά 50% την περίοδο , ανάγοντας τον κοινωνικό τομέα στον μεγαλύτερο ανεξάρτητο φορέα συλλογής και διαχείρισης αποβλήτων, πλην των δημόσιων υπηρεσιών. Την ίδια περίοδο στην Αγγλία υπήρξαν σε εξέλιξη περισσότερα από 150 προγράμματα τεμαχισμού των οργανικών απορριμμάτων (composting) [1]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

24 Το στοιχείο που είναι πιο εντυπωσιακό είναι η δυναμική ανάπτυξης που υπάρχει στην Βρετανία όσον αφορά στις κοινωνικές εταιρείες. Πιο αναλυτικά, ο κοινωνικός τομέας μπορεί να παρέχει μεγάλο αριθμό υπηρεσιών σε ΟΤΑ με βάση την αρχή «Best Value» μέσω της υπογραφής συμβολαίων και άλλων συμφωνιών. Επιπλέον το ταμείο «Convert the Waste» που υπάρχει στη Αγγλία διέθεσε μόνο το ( ) στις κοινωνικές εταιρείες που ασχολούνται με τη διαχείριση αποβλήτων. Το ίδιο ταμείο μπορεί να συγκεντρώσει πόρους από την αναθεώρηση του νόμου για την υγειονομική ταφή απορριμμάτων, έτσι ώστε να ευνοηθούν η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση μειώνοντας με τον τρόπο αυτό τον όγκο των απορριμμάτων που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ. Η δυναμική αυτού του είδους των κοινωνικών εταιρειών έχει να κάνει και με το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε εξέλιξη χρηματοδοτικά προγράμματα για τον κοινωνικό τομέα διαχείρισης αποβλήτων, τόσο εθνικά όσο και ευρωπαϊκά. Συγχρόνως συνεχίζεται η συγκέντρωση πόρων από προγράμματα που αφορούν την επανένταξη των κοινωνικών ομάδων στον κοινωνικό ιστό. Επιπρόσθετα, ο κοινωνικός τομέας διαχείρισης αποβλήτων συγκεντρώνει τους περισσότερους ειδικούς με ειδικότητες που είναι αναγκαίες για την εφαρμογή της ευρωπαϊκής οδηγίας για την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων. Το 2002 η Βρετανική κυβέρνηση δημιούργησε τον οργανισμό Social Enterprise Unit (SEnU), ο οποίος ανέλαβε το συντονισμό των κοινωνικών εταιρειών στη χώρα, οι οποίες το 2004 έφθαναν τις Οι κοινωνικές αυτές εταιρείες απασχολούσαν άτομα εκ των οποίων το 70% ήταν μόνιμο προσωπικό, ενώ υπήρχαν άλλα άτομα που εργάζονταν σε εθελοντική βάση. Ταυτόχρονα, ο συνολικός ετήσιος κύκλος εργασιών ήταν ( ) με μέσο κύκλο εργασιών ανά εταιρεία τις [1]. Παρά το γεγονός ότι η Μεγάλη Βρετανία έχει κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα των κοινωνικών εταιρειών που απασχολούνται στη διαχείριση απορριμμάτων, υπάρχουν δυνατότητες περεταίρω ανάπτυξης. Καταρχήν οι κοινωνικές εταιρείες μπορούν να προσφέρουν ενεργή βοήθεια προς τις τοπικές αρχές ώστε να ανταποκριθούν αυτές στις υποχρεώσεις τους όσον αφορά στους στόχους ανακύκλωσης - επαναχρησιμοποίησης. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνει έγκαιρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη συλλογή ογκωδών αποβλήτων και ανακυκλώσιμων υλικών. Έτσι προετοιμάζεται και το έδαφος για την πλήρη εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας 2002/96/EC σχετικά με την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ όπως αυτή επικαιροποιήθηκε διαδοχικά από τις οδηγίες 2003/108/EC και 2008/34/EC για να ανανεωθεί τελικά το 2012 με τη νέα οδηγία για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ 2012/19/EC (WEEE Directive II). Σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση οι ΚΕΑ είναι δυνατόν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και να βελτιώσουν την 24 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

25 περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική ευημερία. Τέλος, είναι δυνατή η σύνδεση των τοπικών - εθνικών πρωτοβουλιών με τις διεθνείς εξελίξεις με τη συμμετοχή του κοινωνικού τομέα της Μεγάλης Βρετανίας στο ευρωπαϊκό δίκτυο κοινωνικών εταιρειών για την διαχείριση αποβλήτων Rreuse, καθώς και στο αντίστοιχο διεθνές δίκτυο Zero Waste [1] Ευελιξία των κοινωνικών επιχειρήσεων. Η ευρωπαϊκή εμπειρία από τη λειτουργία κοινωνικών επιχειρήσεων έδειξε τη μεγάλη ευελιξία τους ως οργανισμούς. Αυτό τους επιτρέπει να προσαρμόζονται σε διαφορετικές συνθήκες και να αντιμετωπίζουν τις όποιες προκλήσεις παίρνοντας πάντα την κατάλληλη μορφή. Από τις πρώτες μορφές κοινωνικής εταιρείας που αναπτύχθηκε ήταν αυτή της κοινωνικής εταιρείας η οποία ανήκει και διοικείται από τους ίδιους τους εργαζομένους. Πρόκειται για εταιρείες οι οποίες δημιουργούν θέσεις εργασίας και φροντίζουν να τις διατηρήσουν υιοθετώντας στρατηγική ανάπτυξης που τις καθιστά βιώσιμες. Μια άλλη μορφή κοινωνικών επιχειρήσεων είναι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι χρηματοοικονομικές πρωτοβουλίες, που έχουν σαν στόχο την πρόσβαση αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων σε πηγές χρηματοδότησης με ευνοϊκούς όρους για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Οι συνεταιρισμοί και οι ενώσεις προσώπων δραστηριοποιούνται στα πλαίσια της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν έτσι ώστε να εκπληρώσουν τις οικονομικές και κοινωνικές της ανάγκες. Τελευταία, άρχισαν να εμφανίζονται και οι κοινωνικές εμπορικές εταιρείες. Κύρια δραστηριότητα αυτών των εταιρειών είναι η προσφορά εκπαίδευσης και επαγγελματικής εμπειρίας σε ΑΜΕΑ και μακροχρόνια άνεργούς, αντιμετωπίζοντας ως έναν βαθμό το πρόβλημα της ανεργίας που πλήττει τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις και τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Τέλος, τύπος κοινωνικής εταιρείας είναι οι αστικές εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Βέβαια, πρέπει να τονιστεί ότι όλες οι κοινωνικές εταιρείες δεν έχουν σαν κύριο στόχο το κέρδος, αλλά την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και συνεπώς, όλες οι κοινωνικές εταιρείες είναι κατά μια έννοια μη κερδοσκοπικές. Ωστόσο, ξεχωριστή κατηγορία κοινωνικών εταιρειών αποτελούν αυτές οι οποίες είναι η εμπορική προέκταση (trading branch) ΜΚΟ όπως για παράδειγμα στη χώρα μας οι Γιατροί χωρίς σύνορα και η Ελληνική ομάδα διάσωσης. Σαν μορφή κοινωνικών εταιρειών μπορούν να θεωρηθούν και οι τοπικές κοινωνικές εταιρείες. Στην περίπτωση αυτή οι εταιρείες δραστηριοποιούνται σε αυστηρά καθορισμένα γεωγραφικά όρια. Συνήθως συγκεντρώνουν τις δραστηριότητές τους στην τοπική αγορά και η όποια παροχή υπηρεσιών γίνεται σε τοπικό επίπεδο [1]. Ειδικότερα στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων έχουν προκύψει συγκεκριμένα σχήματα κοινωνικών εταιρειών. Οι εταιρείες ανακύκλωσης επικεντρώνουν τις δραστηριότητες τους στη συλλογή και ανακύκλωση οικιακών και βιομηχανικών Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

26 στερεών ανακυκλώσιμων αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των συσκευασιών προϊόντων, καθώς και προϊόντα χαρτιού και υφάσματα. Μια άλλη μορφή κοινωνικών εταιρειών είναι οι εταιρείες compost. Αυτές δραστηριοποιούνται σε τοπική κλίμακα και παρέχουν υπηρεσίες οι οποίες περιλαμβάνουν παροχή συμβούλων και εξοπλισμού για αύξηση της οικιακής κομποστοποίησης με τον τεμαχισμό οργανικών αποβλήτων στο σπίτι. Ακόμη, φροντίζουν για τη δημιουργία σημείων συλλογής οργανικών αποβλήτων για επεξεργασία στις εγκαταστάσεις των εταιρειών. Τέλος, υπάρχουν οι εταιρείες επαναχρησιμοποίησης αγαθών που συλλέγουν αντικείμενα τα οποία δεν χρειάζονται οι χρήστες και στα πλαίσια των δραστηριοτήτων τους αυτών συμμετέχουν σε επιδιόρθωση λευκών ηλεκτρικών συσκευών, επίπλων και άλλων αγαθών. Τα σχήματα αυτά με τις δραστηριότητές τους έχουν σαν στόχο τη μείωση της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού, δίνοντας σε φτωχούς, και κοινωνικά αποκλεισμένους τη δυνατότητα πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας οικιακές συσκευές με χαμηλό κόστος. Είναι ωστόσο σημαντικό να σημειωθεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρος διαχωρισμός μεταξύ των σχημάτων διαχείρισης αποβλήτων. Έτσι συνήθως έχουμε εταιρείες που οι ασχολίες τους είναι συνδυασμός των παραπάνω σχημάτων, χωρίς αυτό βέβαια να αποτελεί πρόβλημα [1] Μοντέλα των κοινωνικών εταιρειών. Οι υπάρχουσες κοινωνικές εταιρείες χρησιμοποιούν μια ποικιλία νόμιμων οργανωτικών δομών. Κατά την ίδρυση νέας κοινωνικής εταιρείας, η αρχή «structure follows strategy» είναι σημαντική. Οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να αναπτύξουν εμφανή επιχειρηματική στρατηγική και όταν οι στόχοι της εταιρείας γίνουν ξεκάθαροι, η σε εμβρυακό στάδιο επιχείρηση μπορεί να επιλέξει τη δομή που θα τους εξασφαλίσει βιώσιμη ανάπτυξη. Οι περισσότερες κοινωνικές εταιρείες έχουν τη μορφή συνεταιρισμών. Ένας συνεταιρισμός έχει αυτόνομη νομική υπόσταση, ξεχωριστή από αυτή των μελών του, με αποτέλεσμα να περιορίζει την ατομική ευθύνη της διοίκησης της εταιρείας και των δραστηριοτήτων αυτής. Οι πιο βασικές μορφές ενώσεων και συνεταιρισμών είναι οι ΕΠΕ και βιομηχανικές ενώσεις. Στις εταιρείες, τόσο ατομικές, όσο και κοινωνικές, οι αποφάσεις λαμβάνονται βάση της συμμετοχικότητας στην ετήσια γενική συνέλευση των μελών [2]. Σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι επενδυτές μέτοχοι ψηφίζουν τις αποφάσεις τους στις γενικές συνελεύσεις. Στις κοινωνικές εταιρείες οι αποφάσεις που ψηφίζονται καθορίζονται από τα μέλη συνολικά. Η ιδέα της συμμετοχικότητας είναι κοινή σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές εταιρείες. Η ιδιοκτησία εμπεριέχει δύο βασικά δικαιώματα. Το πρώτο έχει να κάνει με τον έλεγχο της ψήφου στην εταιρεία και το δεύτερο έχει να κάνει με οικονομικά θέματα [2]. Κοινά χαρακτηριστικά των κοινωνικών εταιρειών αποτελούν τα εξής: 26 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

27 Κοινωνική ιδιοκτησία: Τα μέλη ελέγχουν τις κοινωνικές εταιρείες. Ψηφίζουν τις αποφάσεις και ελέγχουν το διοικητικό συμβούλιο. Οι περισσότερες κοινωνικές εταιρείες έχουν μέλη, άτομα με ίδια χαρακτηριστικά όσον αφορά το χώρο από τον οποίο προέρχονται. Ωστόσο, υπάρχουν «υβριδικές» εταιρείες, μέλη των οποίων είναι τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι πελάτες. Αιρετό διοικητικό συμβούλιο: Στις κοινωνικές εταιρείες τα διοικητικά συμβούλια συντίθενται από εθελοντές υποψηφίους που εκλέγονται από τα μέλη. Τα διοικητικά συμβούλια παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση και στρατηγική της εταιρείας. Ανάμεσα στις λειτουργίες του διοικητικού συμβουλίου περιλαμβάνονται: 1. Η διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας της εταιρείας. 2. Η σωστή συμμετοχή των μελών στις δραστηριότητες της εταιρείας και η ανάπτυξη τους οικονομικά και κοινωνικά (ελάττωση οικονομικής ανέχειας και κοινωνικού αποκλεισμού). 3. Οι στόχοι της εταιρείας να είναι οι δραστηριότητες για τις οποίες έχει δημιουργηθεί η εταιρεία. 4. Η ευθύνη της διοίκησης διαχείρισης ανήκει στα μέλη που απαρτίζουν την εταιρεία. Σε όλες τις περιπτώσεις η μορφή των κοινωνικών εταιρειών καθορίζεται στον κανονισμό λειτουργίας αυτών (των βιομηχανικών ενώσεων) και στο μνημόνιο και τα άρθρα λειτουργίας της εταιρείας (ΕΠΕ). Συνήθως χρησιμοποιούνται τέσσερεις βασικές μορφές ενώσεων-συνεταιρισμών. 1) Βιομηχανική ένωση: Χρησιμοποιείται κυρίως από συνεταιρισμούς και φιλανθρωπικούς οργανισμούς. Βασίζονται στα μέλη και ωφελούνται πολύ από το καθεστώς της φιλανθρωπικής οργάνωσης που τις διέπει. Σε κάθε περίπτωση όμως οι υποχρεώσεις δικαιώματα κάθε μέλους περιορίζονται στο ετήσιο μέρισμα που παίρνουν. 2) Εταιρεία Περιορισμένης ευθύνης: Οι υποχρεώσεις των μελών περιορίζονται στο ποσό στο οποίο συνεισφέρουν τα μέλη. Αυτή τη μορφή συνεταιρισμού χρησιμοποιούν συνήθως οι εθελοντικοί οργανισμοί, καθώς και κοινωνικοί εμπορικοί οίκοι, ενδιάμεσες εταιρείες, κοινοί ιδιωτικοί συνεταιρισμοί και κοινοτικές επιχειρήσεις. 3) Εταιρεία περιορισμένη από τα μερίσματα: Χρησιμοποιείται από τις περισσότερες εταιρείες που ανήκουν σε μέλη εργαζομένους και από θυγατρικές άλλων κοινωνικών εταιρειών ή φιλανθρωπικών οργανισμών. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

28 4) Επίσημος Φιλανθρωπικός οργανισμός: Οι περισσότερες κοινωνικές εταιρείες δεν ξεκινούν τις δραστηριότητες τους σαν φιλανθρωπικές οργανώσεις ούτε και έχουν κρατική ή άλλη αναγνώριση που να πιστοποιεί ότι πρόκειται για φιλανθρωπικά ιδρύματα. Πολλές κοινωνικές εταιρείες όμως, είναι οι εμπορικοί βραχίονες αντίστοιχων φιλανθρωπικών οργανισμών. Αυτό επιτρέπει στους φιλανθρωπικούς οργανισμούς να ωφελούνται οικονομικά από την εμπορία, ενώ ο κοινωνικός βραχίονας να ωφελείται από τα σημαντικά προνόμια των φιλανθρωπικών οργανισμών [2] Μοντέλα συμμετοχής στις κοινωνικές εταιρείες. Η διοίκηση των κοινωνικών εταιρειών βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη συμμετοχή των μελών της κοινότητας από την οποία ιδρύθηκε και εξυπηρετεί. Έτσι, αναπτύχθηκαν τρία μοντέλα διοίκησης συμμετοχής: Το μοντέλο της απευθείας εξυπηρέτησης, το μοντέλο μοναδικών μετόχων και το μοντέλο πολλαπλών μετόχων [2]. Στην εικόνα 2.3 φαίνονται τα αντίστοιχα διαγράμματα. Μοντέλο απευθείας συμμετοχής Διοικητικό Συμβούλιο (ΔΣ) = Διαχειριστές = μέλη Μοντέλο μοναδικών μετόχων Δ.Σ. Μέλη = Δικαιούχοι Μοντέλο πολλαπλών μετόχων Δ.Σ. Κάτοικοι Τοπική αυτοδιοίκηση Εργαζόμενοι Πηγή: Social Enterprise Guide to Recycling, Social Enterprise London, 2002 Εικόνα 2.3 Μοντέλα συμμετοχής-διοίκησης κοινωνικών εταιρειών Στο μοντέλο απευθείας εξυπηρέτησης ο έλεγχος βρίσκεται στα χέρια μικρής ομάδας ατόμων που λειτουργούν παρόμοια με τους δικαιούχους των φιλανθρωπικών οργανισμών. Τα μέλη των οργανισμών αυτών έχουν δικαίωμα ψήφου στις γενικές συνελεύσεις. Υπάρχουν εταιρείες των δύο ατόμων, αλλά συνηθέστερες είναι αυτές 28 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

29 που έχουν από 8 έως 12, και σε κάποιες περιπτώσεις και περισσότερα. Οι δικαιούχοι μπορεί να παίζουν διπλό ρόλο, τόσο των μελών που έχουν δικαίωμα ψήφου όσο και αυτό του διοικητικού συμβουλίου, ωστόσο δεν επενδύουν χρήματα. Το μοντέλο αυτό συναντάτε σε επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες. Συμπεριλαμβάνονται πολλές κοινωνικές επιχειρήσεις, ενδιάμεσες εμπορικές εταιρείες και κοινωνικοί εμπορικοί οίκοι, εμπορικοί βραχίονες φιλανθρωπικών οργανισμών και κάποιες αναπτυξιακές ενώσεις [2]. Στο μοντέλο μοναδικών μετόχων υπάρχει μεγάλη ομάδα μελών που επιλέγονται από τους δικαιούχους. Το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση στην εσωτερική βοήθεια. Στις εταιρείες που ανήκουν στους ίδιους τους εργαζόμενους, ο κάθε εργαζόμενος επιτρέπεται να είναι μέλος. Αντίστοιχα, σε κοινοτικές επιχειρήσεις οι κάτοικοι της περιοχής κοινότητας επιτρέπεται να είναι μέλη. Σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς και πιστωτικές ενώσεις οι πελάτες έχουν τη δυνατότητα να είναι μέλη και έχουν δικαίωμα ψήφου στις γενικές συνελεύσεις που λαμβάνουν χώρα. Συχνά, όμως, υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής μελών σε τέτοιου είδους οργανισμούς.. Τα μέλη μπορεί να εκλέγονται με γεωγραφική βάση, πρέπει δηλαδή να κατάγονται από ή να κατοικούν σε συγκεκριμένη περιοχή. Πολλές φορές όμως υπάρχουν και κοινωνικά κριτήρια. Σύμφωνα με αυτά, μεγάλο ρόλο παίζει η ηλικία τους, το φύλο τους, το αν ανήκουν σε εθνικές ή μειονοτικές ομάδες, το αν ανήκουν στην κατηγορία των ΑΜΕΑ και για το αν είναι μακροχρόνια άνεργοι ή όχι. Παράδειγμα μιας τέτοιας εταιρείας είναι η Sunset Scavengers στο San Francisco των ΗΠΑ όπου στα πρώτα χρόνια που ιδρύθηκε η εταιρεία μόνο οι μετανάστες Ιταλικής καταγωγής μπορούσαν να είναι εκτός από εργαζόμενοι και μέλη της εταιρείας. Γενικότερα, αυτό το μοντέλο συμμετοχικότητας επιλέγεται από κοινωνικές επιχειρήσεις διότι έτσι ελέγχεται καλύτερα η επιχείρηση. Έτσι ενώ όλοι οι μέτοχοι έχουν συμφέρον να επιτύχει η επιχείρηση, τα μέλη με ισχυρή αίσθηση του σκοπού είναι αυτά που οδηγούν την επιχείρηση εμπρός. Εάν οι μέτοχοι που ελέγχουν την επιχείρηση δε μοιράζονται τη βαθιά αίσθηση της ανάγκης, η επιχείρηση είναι απίθανο να πετύχει [2]. Στο τρίτο μοντέλο συμμετοχικότητας συμπεριλαμβάνεται η κοινή κατοχή μετοχών από δυο ή περισσότερες ομάδες μετόχων. Κοινωνικές εταιρείες μπορούν να συμπεριλάβουν ταυτόχρονα αντιπροσώπους, τόσο από διαφημιστικές εταιρείες όσο και από τους δικαιούχους. Όταν χρησιμοποιείται το μοντέλο αυτό, η δομή του οργανισμού αποτελείται από δύο ή περισσότερες κατηγορίες μελών. Η κάθε κατηγορία έχει προκαθορισμένο ποσοστό ψήφων στις γενικές συνελεύσεις και δικαιούται να εκλέξει από τις τάξεις της ένα συγκεκριμένο αριθμό μελών του διοικητικού συμβουλίου. Η διοίκηση με αυτό το σχήμα είναι δυσκολότερη και επομένως απαιτητικότερη. Έτσι είναι σημαντικό να περιορίζεται ο αριθμός των ομάδων των μετόχων σε αυτούς που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για την επιτυχία της Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

30 κοινωνικής εταιρείας, έτσι ώστε να μην αντιμετωπίσει στο μέλλον προβλήματα επιβίωσης [2]. 2.2 Παραδείγματα κοινωνικών εταιρειών στην Ευρώπη Create Liverpool Ltd, Μεγάλη Βρετανία Η Create Liverpool είναι μια κοινωνική εταιρεία, η οποία εκτός των δραστηριοτήτων με την ανακύκλωση ΗΗΕ, προσφέρει εργασία σε μακροχρόνια άνεργους. Οι συμβάσεις εργασίας 12 μηνών που παρέχει σε τέτοιες κοινωνικές ομάδες δίνουν στους ανθρώπους αυτούς μια επαγγελματική εμπειρία και μια οικονομική αμοιβή, η οποία βελτιώνει τις μελλοντικές τους πιθανότητες εύρεσης μόνιμης εργασίας. Κάθε εβδομάδα η Create Liverpool ανακυκλώνονται ή επαναχρησιμοποιούνται αγαθά που αντιστοιχούν σε ετήσιο ρυθμό μονάδων HHE. Από τα αυτά αγαθά 500 συλλέγονται εβδομαδιαίως από τις τοπικές αρχές, ενώ τα υπόλοιπα προϊόντα συλλέγονται βάσει συμβάσεων με ομάδες λιανικών πωλητών ενώ μερικά από τα επιστρεφόμενα αγαθά συλλέγονται από τους κατασκευαστές. Στις περιοχές Liverpool, Halton και Warrington, η συλλογή των ΑΗΗΕ πραγματοποιείται από την εταιρεία Bulky Bob s για λογαριασμό της Create Liverpool ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται και με το συμβούλιο του Merseyside για την παροχή των ίδιων υπηρεσιών. Από τα προϊόντα που συλλέγει η εταιρεία το 10% ανανεώνεται επισκευάζεται και πωλείται το 2% αποψιλώνεται από χρήσιμα ανταλλακτικά, ενώ το 5% περίπου, των αγαθών εξάγεται. Τα ψυγεία και οι τα κλιματιστικά συλλέγονται και διαχειρίζονται με κατάλληλο τρόπο για την ασφαλή απόθεση τους, ενώ τέλος το υπόλοιπα αγαθά πηγαίνουν για ανακύκλωση. Η εταιρεία συνεργάζεται με πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις για τη διευκόλυνση του έργου της. Έτσι, έχει αναπτύξει συμβάσεις με επιχειρήσεις όπως η Dixons, η Comet, και η Wincanton. Επιπλέον, αξιοποιεί το τοπικό κέντρο συλλογής λευκών συσκευών της Dixons στο Warrington. Στα πλαίσια αυτής της συνεργασίας το προσωπικό της Create Liverpool συλλέγει και μεταφέρει ΑΗΗΕ με τη βοήθεια του στόλου των οχημάτων της εταιρείας Dixons τα οποία μεταφέρουν εκτός από τα ΑΗΗΕ και νέα προϊόντα ΗΗΕ στους κατόχους τους. Με παρόμοιο τρόπο συνεργάζεται με την εταιρεία Comet για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ που συλλέγονται, όπως και με την περίπτωση της Dixons. Η Wincanton είναι μεγάλη επιχείρηση διοικητικής μέριμνας που έχει αναπτύξει πρόσφατα τις διαδικασίες συλλογής και απόθεσης ΑΗΗΕ σε εθνική κλίμακα. Η Wincanton παρέχει στην Create Liverpool την υποστήριξη για τις διαδικασίες συλλογής και αναλαμβάνει το σχεδιασμό των διαδρομών, οι οποίες θα ακολουθούνται για τη συλλογή οποιονδήποτε επαναχρησιμοποιήσιμων προϊόντων. 30 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

31 Όσον αφορά στη συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, το τελευταίο διάστημα υπάρχει συνεργασία με τα δημοτικά συμβούλια του Liverpool, του Halton, του Shefton, της Saint Helen και του Wirral. Επιπλέον υπογραφεί συμβάσεις για την κατάρτιση των ανέργων οι οποίες ελέγχονται από το εργατικό κέντρο του Liverpool, εξ ονόματος του δημοτικού συμβουλίου της πόλης. Στο Halton, η επιχείρηση λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο σε συνεργασία με την εταιρεία Bulky Bob s όπως και στο Liverpool. Στο Shefton, υπάρχει συνεργασία με την τοπική υποστηρικτική ομάδα ILM (Intermediate Labor Market) που παρέχει δέκα θέσεις κατάρτισης από την Create Liverpool για τους κατοίκους της περιοχής. Μέχρι το τέλος του 2005 προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας καταστήματος λιανικής πώλησης επαναχρησιμοποιημένων προϊόντων. Στην περιοχή της Saint Helen μέχρι το τέλος του Απριλίου του 2005 θα γίνεται αποκομιδή των ΑΗΗΕ μέσω της υπηρεσίας συλλογής απορριμμάτων του τοπικού δημοτικού συμβουλίου. Όσον αφορά στο Wirral, μέχρι τα μέσα του 2005 προβλεπόταν η παροχή διαδρομής συλλογής των μεγάλων λευκών οικιακών συσκευών από τα νοικοκυριά. Την ίδια χρονική περίοδο προβλεπόταν η λειτουργία μονάδας αποκατάστασης ΑΗΗΕ καθώς και μιας επιχείρησης μεταπώλησης επαναχρησιμοποιούμενων αγαθών [5] Home Again (πρώην Croydon Appliance Reuse Centre (Croydon ARC)), Μεγάλη Βρετανία Η Croydon ARC ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 2004 και η βασική δραστηριότητα της είναι η συλλογή, η αποκατάσταση και η ανακατανομή αγαθών όπως έπιπλα, ψυγεία, κουζίνες, πλυντήρια ρούχων και άλλες οικιακές ηλεκτρικές συσκευές. Εκτός αυτών των υπηρεσιών μετά την πώλησή τους, προσφέρει υπηρεσίες υποστήριξης μετά την πώληση (after sales service) καθώς και εγγύηση στις κοινωνικές εταιρείες επαναχρησιμοποίησης επίπλων στην περιοχή του νότιου Λονδίνου. Κατόπιν τα ανακαινισμένα αγαθά πωλούνται είτε μέσω των οργανώσεων πελατών είτε μέσω του ίδιο του οργανισμού Croydon ARC, σε οικογένειες που τα έχουν ανάγκη αλλά με το ανάλογο λογικό κόστος. Τα αγαθά εκείνα που δεν μπορούν να ανακατασκευαστούν πηγαίνουν για ανακύκλωση. Η Croydon ARC προέκυψε από μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η έλλειψη ικανότητας από τις οργανώσεις συλλογής επίπλων να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες ποσότητες επαναχρησιμοποιήσιμων ογκωδών αγαθών που συλλέγονταν από το δήμο του προαστίου του Λονδίνου, Croydon. Αυτό οδήγησε σε μια πρωτοποριακή συνεργασία μεταξύ της εταιρείας London CRN, του δημοτικού συμβούλιου του Croydon, της Croydon MIND, του προγράμματος Vine, της κοινότητας του Shaftesbury και του δικτύου επαναχρησιμοποίησης επίπλων FRN. Η Croydon ARC είναι ένα κεντρικό παράδειγμα για το πώς μια στρατηγική συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών και των κοινοτικών ομάδων μπορεί να Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

32 ενισχύσει τη βιώσιμη ελαχιστοποίηση αποβλήτων στο Λονδίνο. Η συμμετοχή του δημοτικού συμβουλίου του Croydon ήταν κρίσιμη για την ανάπτυξη του ARC. Η πλειοψηφία των αγαθών προερχόταν από την υπηρεσία αποκομιδής ογκωδών απορριμμάτων του δημοτικού διαμερίσματος του Croydon που συνεργαζόμενο με την Croydon ARC εντοπίζει χώρους απόθεσης αστικών απορριμμάτων όπου υπάρχουν επαναχρησιμοποιήσιμα αγαθά. Το δημοτικό συμβούλιο του Croydon παρείχε επίσης κρίσιμη υποστήριξη στο πρόγραμμα όταν αυτό βρισκόταν στο στάδιο ανάπτυξής του. Ένας από τους κύριους στόχους της Croydon ARC ήταν να παρασχεθούν οι οικιακές συσκευές και τα έπιπλα στους κατοίκους της τοπικής κοινότητας που δεν είχαν την οικονομική άνεση να αγοράσουν καινούργια αγαθά. Αυτή η κοινωνική παροχή έχει μια περιβαλλοντική πτυχή καθώς αποτρέπει την ταφή των ΑΗΗΕ σε χώρους απόθεσης απορριμμάτων. Επιπλέον το πρόγραμμα βοηθά τους ανθρώπους με την παροχή απασχόλησης και επαγγελματικής κατάρτισης η οποία προσφέρει επαγγελματική εμπειρία σε ανθρώπους που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Στην πλήρη εφαρμογή του προγράμματος προβλέπεται ένας αριθμός θέσεων εργασίας για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ένας σημαντικός αριθμός κοινωνικών επιχειρήσεων και ομάδων επαναχρησιμοποιημένων επίπλων θα ωφεληθεί από τη συνεργασία με την Croydon ARC καθώς αυτό θα είναι κέντρο διανομής των συλλεγμένων επίπλων και ΑΗΗΕ με αποτέλεσμα την μείωση του κόστους συλλογής των παραπάνω αγαθών. Η υποστήριξη του δικτύου London CRN ήταν βασική στη λήψη της αρχικής χρηματοδότησης ύψους κατά τη διάρκεια του 8 ου γύρου του τέλους ανακύκλωσης του Λονδίνου και άλλες από την χρηματοδοτική λοταρία CRED. Μόλις λήφθηκε η χρηματοδότηση το δίκτυο London CRN συνέχισε να διευκολύνει την ανάπτυξη της Croydon ARC μέσω των προγραμμάτων επιχειρησιακής υποστήριξής του. Η περαιτέρω και σε βάθος υποστήριξη οδήγησε στο σχηματισμό όλων των βασικών επιχειρησιακών εγγράφων που ήταν απαραίτητα για την δημιουργία μιας επιχείρησης. Τέτοια έγγραφα είναι ένα επιχειρησιακό σχέδιο, οι προϋπολογισμοί, οι περιγραφές εργασίας και η σύνταξη του υπομνήματος & των άρθρων. Από τη λήψη της βοήθειας η Croydon ARC έχει συνέχισε να αυξάνεται φθάνοντας την βέλτιστη ικανότητα 15 ατόμων πλήρους απασχόλησης. Την άνοιξη του 2011 η Croydon ACR τερμάτισε τις δραστηριότητες της δημιουργώντας κενό στις κοινωνικές εταιρείες του Λίβερπουλ. Μετά από απαίτηση των πελατών, εργαζομένων και εκπαιδευομένων της Croydon μια κοινωνική εταιρία από το Λονδίνο η Groundwork London ανέλαβε τις δραστηριότητες της εταιρείας που έκλεισε λειτουργώντας με την επωνυμία Home Again ως μια κοινωνική ΕΠΕ ( [5]. 32 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

33 2.2.3 ENVIE-Strasbourg, Γαλλία Η ENVIE Στρασβούργου άρχισε τις δραστηριότητές συλλογής, επισκευής και πώλησης των οικιακών συσκευών το Βασικός της στόχος ήταν η επανένταξη κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Βασίστηκε σε μια συνεργασία μεταξύ του διεθνούς οργανισμού Emmaus, των κοινωνικών λειτουργών και ενός κύριου γαλλικού διανομέα καταναλωτικών ηλεκτρικών συσκευών του Darty. Η ENVIE προσφέρει εκτός των άλλων μια διετή σύμβαση για την κατάρτιση στους μερικώς ανειδίκευτους, και άνεργους ανθρώπους ενώ ταυτόχρονα πουλάει τα μεταχειρισμένα αγαθά, αφού προηγουμένως ανακαινισθούν, με εγγύηση ενός έτους.. Το 1995, η κοινότητα Strasbourg Urban Community υπέγραψε μια σύμβαση υπηρεσιών με την «ENVIE 2E - Environnement et Emploi», θυγατρική εταιρεία της ENVIE. Η ENVIE 2Ε συλλέγει τις οικιακές συσκευές, τις αποσυναρμολογεί και αφαιρεί τα επικίνδυνα συστατικά που περιέχουν τα ΑΗΗΕ. Αυτού του είδους τα απορρίμματα τα ΑΗΗΕ συλλέγονται από όλα τα πάρκα δημοτικών αποβλήτων και από τους πωλητές λιανικής τέτοιων συσκευών. Τα αγαθά είτε επισκευάζονται για να επαναχρησιμοποιηθούν είτε αποσυναρμολογούνται για να ανακυκλωθούν τα υλικά που περιέχουν. Σε μια από τις πρόσφατες δραστηριότητες της η εταιρεία έχει δημιουργήσει 15 θέσεις εργασίας για ανθρώπους οι οποίοι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι και δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Μέσα σε 5 έτη η ποσότητα των ΑΗΗΕ που συγκέντρωσε η ENVIE 2Ε ήταν 6 φορές μεγαλύτερο από εκείνο που είχε συγκεντρωθεί μέχρι τότε. Οι τοπικές αρχές του Στρασβούργου υποστηρίζουν την ανάπτυξη της ENVIE- Strasbourg με τρεις τρόπους: δίνοντας την πρόσβαση σε ΑΗΗΕ που συλλέγονται από τις δημοτικές υπηρεσίες με χρηματοδότηση της εταιρείας από το πρόγραμμα για την εποχική εργασία City of Strasbourg (ανακατανομή της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης) και με παροχή εργαζομένων από τις δημοτικές κοινωνικές υπηρεσίες Με τη συλλογή και την αποσυναρμολόγηση των παλαιών προϊόντων ΗΗΕ όπως τα ψυγεία, η ENVIE συμβάλλει στη μείωση του ποσού των CFC και ορυκτελαίων των συμπιεστών που αποδεσμευόταν ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον. Το 1996, μετά από ένα χρόνο λειτουργίας στο Στρασβούργο, τα υπολογίστηκε ότι είχε γίνει συλλογή των παρακάτω ποσοτήτων: 200 kg CFC s kg του ορυκτελαίων των συμπιεστών 980 kg των συμπυκνωτών kg γυαλιού (π.χ. από την οθόνη των τηλεοράσεων) Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

34 kg συγκεκριμένων αποβλήτων συσκευές επισκευάστηκαν για την επαναχρησιμοποίηση Έγινε φανερό ότι εκτός από την ανακούφιση του περιβάλλοντος από την ανεξέλεγκτη απόθεση επικίνδυνων ουσιών μειώθηκαν σημαντικά οι ποσότητες των ΑΗΗΕ που απορρίπτονταν παράνομα. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η ENVIE Στρασβούργου απασχόλησε 8 άτομα σαν μόνιμο προσωπικό και 20 συμβασιούχους εκ των οποίων περισσότεροι των 10 βρήκαν εργασία μετά από τη λήξη της σύμβασής τους με την ENVIE. Δεκαοκτώ χρόνια μετά το 1984 δημιουργηθήκαν περισσότερες από 30 παρόμοιες επιχειρήσεις σε όλη τη Γαλλία και σήμερα αποτελούν το δίκτυο της ENVIE. Το δίκτυο βρίσκεται υπό την αιγίδα του οργανισμού ENVIE Development το οποίο συντονίζει τις δραστηριότητες και προσπαθεί για την υιοθέτηση κοινών πρακτικών λογιστικής υποστήριξης, εκπαίδευσης, marketing καθώς και την αγορά στις τοπικές και αυτόνομες επιχειρήσεις της ENVIE. Το δίκτυο ENVIE απασχολεί 750 άτομα: 200 μόνιμης απασχόλησης και 550 συμβασιούχους διετούς απασχόλησης. Από την ίδρυση της ENVIE, άνθρωποι έχουν εκπαιδευθεί σε όλη τη Γαλλία. Κάθε έτος, η ομάδα συλλέγει ΑΗΗΕ (κυρίως λευκές οικιακές συσκευές) και μεταπωλεί περισσότερα από μεταχειρισμένα αγαθά στη Γαλλία, με μια μέση τιμή 150. Μετά από το επιτυχημένο παράδειγμα του Στρασβούργου, 9 άλλοι γαλλικοί δήμοι έχουν υπογράψει σύμβαση με την ENVIE 2Ε για τη διαχείριση ΑΗΗΕ μεταξύ των οποίων η Ρεν, η Χάβρη, η Ανγκέρ και η Ναντ. Στηριγμένη στην εμπειρία της εταιρείας στην Ναντ, η ENVIE αναπτύσσει ένα πιλοτικό έργο για την εφαρμογή της ευρωπαϊκής οδηγίας για την ανακύκλωση του ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού αποβλήτων σε συνεργασία με το σχήμα συλλογής τελών που αφορούν την αντικατάσταση παλαιών συσκευών ΗΗΕ από νέες καθώς και την οργάνωση της διαχείρισης των ΑΗΗΕ [5] Κοινωνική εταιρεία στο Offenbach, Γερμανία Το Offenbach είναι γερμανική πόλη κατοίκων που συμπεριλαμβάνεται στο πολεοδομικό συγκρότημα της Φρανκφούρτης, μέσα στη επαρχία του Ρήνου. Συνολικά πρόκειται για ένα αστικό συγκρότημα συνολικά κατοίκων. Το ζήτημα ανεργίας στο Offenbach συσχετίζεται κυρίως με: η πτώση του βιομηχανικού τομέα και μια δομική αλλαγή στις υπηρεσίες, ένα υψηλό μερίδιο των ημιανειδίκευτων και μακροπρόθεσμων άνεργων ανθρώπων, που σε ένα μεγάλο μέρος τους είναι μετανάστες (42.1% των άνεργων ανθρώπων σε Offenbach είναι αλλοδαποί). 34 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

35 Η ίδρυση του "Gemeinnόtzige Offenbacher Ausbildungs - und Beschaftigungsgesellschaft GmbH (GOAB GmbH)" το 1985, προσπάθησε να δώσει μια απάντηση σε αυτά τα προβλήματα. Το GOAB GmbH είναι ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα του οποίου ο στόχος είναι να προωθηθεί η εκπαίδευση, η απόκτηση προσόντων και η απασχόληση των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων (νέοι και ενήλικες) ή των μακροχρόνια άνεργων ανθρώπων, προκειμένου να αποκτήσουν αυτοί πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Η GOAB GmbH είναι θυγατρική επιχείρηση της κοινότητας του Offenbach, η οποία απασχολεί:70 άτομα ως μόνιμο προσωπικό, 75 εκπαιδευόμενοι, 150 υπάλληλοι με σύμβαση ορισμένου χρόνου εργασίας. Ο κύκλος εργασιών της επιχείρησης φτάνει τα ετησίως (State, 2002). Με 81 υπαλλήλους του, το κέντρο ανακύκλωσης του GOAB είναι το μεγαλύτερο υποκατάστημα της επιχείρησης. Δημιουργήθηκε το 1989, και εξειδικεύτηκε το 1992 στην ανακύκλωση του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Ακόμη 70 υπάλληλοι απασχολούνται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου εργασίας. Οι περισσότεροι από τους ήταν μακροχρόνια άνεργοι ή τους παρέχονταν βοήθημα υποστήριξης (ταμείο ανεργίας). Στο κέντρο εργάζονται ανάπηροι ή διανοητικά άρρωστοι άνθρωποι. Τα ΑΗΗΕ που διαχειρίζεται το GOAB προέρχονται από τη αποκομιδή των απορριμμάτων από τους δρόμους των δήμων, τα πάρκα συλλογής και ανακύκλωσης (65%) και από τα εμπορικές δραστηριότητες από τράπεζες, πανεπιστήμια, ασφαλιστικές εταιρείες κ.λ.π. (35%).Το GOAB μόνο ταξινομεί και αποσυναρμολογεί τα ΑΗΗΕ. Οι περισσότερες από τις συσκευές αποσυναρμολογούνται με το χέρι, αλλά για τον τεμαχισμό και τη ταξινόμηση των ψυγείων και των ψυκτικών μηχανών, εγκαταστάθηκε ένα αυτόματο σύστημα. Οι συσκευές που είναι δυνατόν να επισκευαστούν δίνονται σε μια συνεργαζόμενη οργάνωση στη Φρανκφούρτη (Werksatt Frankfurt e.v.), η οποία διοχετεύει τις επαναχρησιμοποιήσιμες συσκευές στο εμπόριο. Περίπου τόνοι ΑΗΗE διαχειρίζονται κάθε έτος. Το αλουμίνιο, ο χαλκός, τα μέταλλα των απορριμμάτων, ταξινομημένα συνθετικά υλικά κ.λπ. πωλούνται σε επιχειρήσεις που μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ως δευτεροβάθμιες πρώτες ύλες, ή στους εμπόρους απορριμμάτων. Άλλα συστατικά ξεφορτώνονται σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ή χρησιμοποιούνται για ανάκτηση της θερμικής τους ενέργειας. Το GOAB είναι οικονομικό αυτάρκες σε 50%, και το GOAB-Recycle Center είναι αυτάρκες κατά προσέγγιση κατά τα 2/3. Για την κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών οι δυο αυτές εταιρείες βασίζονται σε ένα μίγμα επιχορηγήσεων για τα προγράμματα ανακύκλωσης ή των πηγών χρηματοδότησης που προέρχονται από το Ευρωπαϊκό κοινωνικό Ταμείο, από το «Bundesanstalt fόr Arbeit», από τα δημόσια κεφάλαια της ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, τα ομόσπονδα κρατίδια, ή το δήμο. Το GOAB-Group Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

36 ανέπτυξε ένα πρόγραμμα κατάρτισης χορηγώντας ένα πιστοποιητικό στους εκπαιδευόμενους μετά από την εξάμηνη κατάρτισή τους, η οποία αναγνωρίζεται από το εμπορικό επιμελητήριο και τη βιομηχανία, και παίρνουν έπειτα τον τίτλο εργασίας «εργάτη που ανακυκλώνει» [5] CRISP, Μεγάλη Βρετανία Το 1993 ο Δρ. Richard Anderson αισθάνθηκε την ύπαρξη ανάγκης για λύσεις βιώσιμης ανάπτυξης στη περιοχή του Southwark, με μια ιδιαίτερη έμφαση στη διαχείριση των αποβλήτων, και έτσι δημιουργήθηκε η CRISP. Από την έναρξη του OFFERS (σχέδιο επαναχρησιμοποίησης εξοπλισμού συναρμολογήσεων επίπλωσης γραφείων) το 1997, το πρώτο πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης επίπλων γραφείων στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οργάνωση έχει αυξηθεί σταθερά και μέχρι το Μάρτιο του 2005, απασχολούσε 9 εργάτες πλήρους απασχόλησης και 7 μερικής απασχόλησης συν τους εθελοντές. Άλλα προγράμματα που στα οποία δραστηριοποιήθηκε η CRISP περιλαμβάνουν: την EX-IT, η οποία αφορά την συλλογή, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του εξοπλισμού πληροφορικής και ΑΗΗΕ στο νοτιοανατολικό και κεντρικό Λονδίνο, συμπεριλαμβανομένης και της λειτουργίας της πρώτης εγκατάστασης ανακύκλωσης οθονών καθοδικών ακτινών (CRT) την Phones for safety, η οποία αφορά την ανακύκλωσης κινητών τηλεφώνων και την Students Hall Recycling, που ενθαρρύνει τους σπουδαστές που κατοικούν στις περιοχές αυτές να ανακυκλώνουν. Το μυστικό στην επιτυχία των προγραμμάτων βρίσκεται στην εστίαση της CRISP στην καινοτομία. Προετοιμάζοντας το έδαφος δημιουργεί προγράμματα που μπορούν να υιοθετηθούν από άλλες οργανώσεις. Παραδείγματος χάριν, η εταιρεία ανακύκλωσης επίπλων γραφείου Greenworks πήρε την έμπνευσή του από το πρόγραμμα OFFERS και το σχήμα Phones for safety, και εξαπλώθηκε σε εθνικό επίπεδο με την υποστήριξη της αλυσίδας καταστημάτων The Body Shop. Δεδομένου ότι το κύριο κίνητρό τους είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, η CRISP δίνει πολλή έμφαση στη συνεργασία με τους ντόπιους και τις επιχειρήσεις για να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους, πλέον αυτών που έχει δημιουργήσει η CRISP. Ακόμη, λειτουργούν στενά με άλλα δίκτυα κοινωνικών οργανώσεων, όπως το δίκτυο κομποστοποίησης (Composting Community Network, CCN) και το δίκτυο επαναχρησιμοποίησης επίπλων (Furniture Reuse Network, FRN). Με τον τρόπο αυτό γίνεται διοχέτευση την εμπειρίας τους σε νέα προγράμματα που αφορούν τον τομέα της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. Σε αυτό συμβάλλει καθοριστικά και το γεγονός ότι η CRISP είναι μέλος του δικτύου London CRN. Μια σειρά από μικρές κοινωνικές επιχειρήσεις 36 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

37 έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που έχουν προκύψει από τη λειτουργία της CRISP. Επιπλέον έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης κάτι που δεν θα ήταν δυνατόν χωρίς τη συμμετοχή της CRISP στο London CRN. Η CRISP έχει μια συνεργασία με το δημοτικό συμβούλιο του Southwark, η οποία ξεκίνησε αρχικά το Τότε ήταν που η CRISP πραγματοποίησε έρευνες και προχώρησε σε μελέτες σχετικά με την κομποστοποίηση. Η συνεργασία τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα, και η CRISP συνεργάζεται στενά με την κοινότητα του Southwark πάνω σε διάφορα σχέδια. Έτσι για παράδειγμα, η CRISP παρέχει τους κάδους κομποστοποίησης στους κατοίκους του δήμου διανέμοντας 2500 υψηλής ποιότητας κάδους σε 12 μήνες. Ο δήμος έχει ωφεληθεί από αυτήν την συνεργασία με διάφορους τρόπους, όχι μόνο εκπληρώνονται οι στόχοι τους αλλά και από την άποψη της χρηματοδότησης που παρουσιάζεται στην περιοχή όσον αφορά τα σχέδια ανακύκλωσης. Ο διευθυντής προγράμματος OFFERS, υπολόγισε ότι το ύψος της χρηματοδότησης κυμαίνεται ανάμεσα στις για τα τελευταία 5 χρόνια. Όπως έχει ήδη αναφερθεί μια από τις πλέον σημαντικές δραστηριότητες της CRISP είναι το πρόγραμμα EX-IT. Το νέο κέντρο υπολογιστών που δημιουργήθηκε στο Southwark από την EX-IT βοηθά με δύο τρόπους. Το κέντρο δημιουργήθηκε αρχικά για να ενισχύσει τις προοπτικές απασχόλησης την εκπαίδευση και τις δεξιότητες των μελών της τοπικής κοινωνίας, καθώς επίσης και μειώνοντας το ποσό ΑΗΗΕ που καταλήγει στους χώρους απόθεσης απορριμμάτων. Λειτουργώντας σε συνεργασία με το δίκτυο REALISE IT NETWORK, η EX-IT συλλέγει τον περιττό εξοπλισμό υπολογιστών από τις τοπικές επιχειρήσεις και τους κατοίκους στα προάστια του Λονδίνου, Southwark, Lambeth, Westminster καθώς και της πόλης του Λονδίνου. Ο επαναχρησιμοποιήσιμος εξοπλισμός εξετάζεται, ανανεώνεται και παρέχεται με χαμηλότερο κόστος στους ντόπιους, τις κοινοτικές ομάδες, τις εθελοντικές οργανώσεις και τις νέες επιχειρήσεις. Ήδη, η EX-IT έχει εκτρέψει σε αυτή την χρήση πάνω από 125t ηλεκτρονικών υπολογιστών και παρεμφερούς εξοπλισμού! Το έργο της EX-IT χρηματοδοτείται την CRED (Big Lottery Fund s Community Recycling & Economic Development), την Elephant & Castle SRB και την London Remade. Το κέντρο επαναχρησιμοποίησης εξοπλισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών στοχεύει στο να είναι ένα κατάστημα που θα καλύπτει τις ανάγκες της κοινότητας παρέχοντας προσιτό οικονομικά εξοπλισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών καθώς επίσης παροχή εκπαίδευσης και συμβουλών όσον αφορά τον εξοπλισμό. Επιπλέον, το κέντρο επιτρέπει στους χρήστες, ώστε αυτοί να κερδίσουν ακόμη και περισσότερα χρήματα, διευκολύνοντας την πρόσβαση των χρηστών σε λογισμικό ανοικτής πηγής εξοικονομώντας χρήματα που απαιτούνταν για την εξασφάλιση των αδειών χρήσης τέτοιων λογισμικών. Το συμπέρασμα είναι ότι οι δραστηριότητες της CRISP έχουν Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

38 δείξει ότι μια κοινοτική οργάνωση μπορεί να είναι ισότιμος εταίρος στη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων [5] RepaNet Project, Η Αυστριακή προσέγγιση στο πρόγραμμα Equal Σαν πρόγραμμα το RepaNet Project δεν είχε σαν στόχο μόνο την δημιουργία θέσεων εργασίας για άτομα που ανήκουν σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Βασικός του σκοπός ήταν η διαμόρφωση και η υιοθέτηση πρακτικών οι οποίες είναι απαραίτητες για την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της οικονομίας τοπικών κοινωνικών. Επρόκειτο κατά βάση για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Στα πλαίσια του οι πολίτες έμαθαν να επαναχρησιμοποιούν απορρίμματα όπως τα ΑΗΗΕ, ενώ οι επιχειρήσεις πώς να συνεργάζονται αποτελεσματικά για την επίτευξη κοινών στόχων. Ενθαρρύνθηκε ακόμη, η υιοθέτηση νέων περιβαλλοντικών τεχνικών όπως είναι η ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση, η κομποστοποίηση και η ενεργειακή αξιοποίηση των παραγόμενων αποβλήτων. Στην πόλη Graz της Αυστρίας έχει την έδρα της μια κοινωνική επιχείρηση η Ökoservice που δραστηριοποιήθηκε στα πλαίσια του RepaNet Project. Κύρια ασχολία της είναι η παροχή υπηρεσιών σχετικών με την προστασία του περιβάλλοντος. Η συλλογή και η κομποστοποίηση των απορριμμάτων που προέρχονται από κήπους, ιδιωτικούς και δημόσιους, της πόλης ήταν από τις πρώτες δραστηριότητες της εταιρείας. Μια ακόμη υπηρεσία είναι η συλλογή και επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων ύστερα από εκδηλώσεις κατά τις οποίες χρησιμοποιούνται υπηρεσίες catering. Παράδειγμα τέτοιου είδους δραστηριότητας είναι η συλλογή πλαστικών ποτηριών και πιάτων ύστερα από γιορτή που διοργανώθηκε προς τιμήν της τοπικής ομάδας που κέρδισε το κύπελλο ποδοσφαίρου στη χώρα το Ακόμη, Ökoservice δραστηριοποιείται στην συλλογή, αποσυναρμολόγηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ σε συνεργασία με μια ιδιωτική επιχείρηση. Η τελευταία και πιο σημαντική ίσως δραστηριότητά της είναι η λειτουργία ενός σταθμού συμπαραγωγής ενέργειας και θέρμανσης. Η ισχύς του είναι 280kW και αποτελεί προϊόν ενός ερευνητικού προγράμματος από το πανεπιστήμιο του Graz. Κάθε χρόνο ο σταθμός αυτός καταναλώνει 70t χρησιμοποιημένου λαδιού για τηγάνισμα για την παραγωγή ενέργειας και θέρμανσης. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η εταιρεία συλλέγει πάνω από 200t χρησιμοποιημένου λαδιού και ότι δεν χρησιμοποιείται από το σταθμό ενέργειας αποστέλλεται σε ειδικές εγκαταστάσεις στην Νότια Styria για τη μετατροπή του σε βιοντήζελ. Όσον αφορά τον εργασιακό τομέα η Ökoservice απασχολεί περίπου 45 άτομα. Από αυτά οι 10 είναι μόνιμοι εργαζόμενοι σε θέσεις-κλειδιά για την επιχείρηση. Ακόμη 27 άτομα χαρακτηρίζονται ως Transitarbeiter. Πρόκειται για μακροχρόνια άνεργους οι που προσλαμβάνονται βάσει συμβάσεων ορισμένου χρόνου εργασίας διάρκειας Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

39 μηνών. Στην διάρκεια των 14 μηνών, σύμφωνα με την αυστριακή νομοθεσία, ο εργοδότης ενός Transitarbeiter επιδοτείται έως και στο 60% του μισθού του εργαζόμενου από το γραφείο εργασίας της κυβέρνησης (Arbeitsmarketservice-AMS). Το υπόλοιπο εργατικό δυναμικό είναι πρώην Transitarbeiter οι οποίοι υπέγραψαν μόνιμη σύμβαση με την εταιρεία. Νομικά η εταιρεία δεν θεωρείται σαν σχήμα που δημιουργεί θέσεις εργασίας. Πρόκειται για συμμετοχική εταιρεία όπου οι δύο μέτοχοι είναι, ο περιβαλλοντικός οργανισμός ARGE Müllvermeidung και τα καταστήματα επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών BAN. Στην Αυστρία δεν έχουν αναγνωρισθεί νομικά οι κοινωνικές εταιρείες. Ωστόσο εταιρείες σαν την Ökoservice αναγνωρίζονται ως εταιρείες κοινής ωφέλειας και φορολογούνται με φορολογικό συντελεστή 10% που είναι ο μισός σε σχέση με αυτόν που προβλέπεται για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις [5] Repair and Service Center RUSZ, Αυστρία Το Repair and Service Center RUSZ δημιουργήθηκε ως τμήμα του ευρωπαϊκού προγράμματος URBAN-Wien, Guertel Plus το Αρχικά ασχολήθηκε µε την αποσυναρμολόγηση παλιών λευκών οικιακών συσκευών, όπως πλυντήρια ρούχων και πιάτων από το κέντρο συλλογής αποβλήτων της Βιέννης. Σύντομα όμως, το RUSZ εξελίχθηκε στο πρώτο κέντρο επιδιόρθωσης. Τα τελευταία τρία χρόνια έχουν προστεθεί υπηρεσίες για τρία νέα προϊόντα. Έτσι στο φάσμα δραστηριοτήτων του Κέντρου συμπεριλαμβάνονται: επιδιορθώσεις τηλεοράσεων, συσκευών βίντεο και εξοπλισμού αναπαραγωγής ήχου (Hi Fi), ενώ πρόσφατα ξεκίνησε η αναβάθμιση ηλεκτρονικών υπολογιστών και περιφερειακών. Ακόμη. Στις δραστηριότητες του κέντρου συμπεριλαμβάνεται και η επιδιόρθωση συσκευών που φέρνουν πελάτες καθώς και ανακαίνιση παλιών συσκευών που μετά πωλούνται σε χαμηλές τιμές. Υπολογιστές από δεύτερο χέρι διατίθενται κυρίως σε φτωχούς και σε προγράμματα κοινωνικής επανένταξης. Όλοι οι υπολογιστές που πωλούνται είναι συμβατοί µε τις ανάγκες πρόσβασης στο internet και προσφέρονται σε ευνοϊκές συνθήκες. Μόλις τα εργαλεία και οι συσκευές επιδιορθωθούν σωστά, τοποθετούνται στην αγορά σε προσιτές τιμές. Για τις συσκευές αυτές ισχύει η εγγύηση καλής λειτουργίας που παρέχει το RUSZ. Επιπρόσθετα το RUSZ μέσω συμβολαίου παρέχει υπηρεσίες επιδιόρθωσης για πλυντήρια, κυρίως για δημόσιους και μη φορείς. Όπως και µε τα φωτοτυπικά, αυτά τα συμβόλαια δεν καλύπτουν τις συσκευές τις ίδιες αλλά την υποχρέωση συνεχούς λειτουργίας. Σε περίπτωση βλάβης το RUSZ είτε πρέπει να επιδιορθώσει ή να αλλάξει τη συσκευή το πολύ σε δύο ημέρες. Μια άλλη δραστηριότητα του κέντρου είναι η διοργάνωση σεμιναρίων για επιδιόρθωση οικιακών συσκευών (πλυντήρια ρούχων και πιάτων) σε συνεργασία µε Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

40 κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων στη Βιέννη, ενώ πρόσφατα ξεκίνησε ανάλογο πρόγραμμα εκπαίδευσης χρηστών σχετικά µε τον εξοπλισμό (Hardware) των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Όλα αυτά τα σεμινάρια ανταποκρίνονται στη ζήτηση που υπάρχει για απόκτηση τεχνογνωσίας (Know How) ώστε οι πολίτες να επιδιορθώνουν μόνοι τους, τους Η/Υ στα σπίτια τους. Το RUSZ ως μια εταιρία που ανήκει στον κοινωνικό τομέα έχει αναπτύξει µια επιτυχή στρατηγική συνδυασμού των πιο επειγόντων αναγκών της αγοράς εργασίας π.χ. την επανένταξη των μακροχρόνια ανέργων ηλικίας πάνω από 45, µε τις σύγχρονες οικολογικές απαιτήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι t ΑΗΗΕ καταλήγουν χωρίς καμιά προηγούμενη επεξεργασία για ταφή ή καύση κάθε χρόνο στην Αυστρία. Το RUSZ δημιουργήθηκε ως εταιρία µε κύριο στόχο να διευρύνει την κοινωνική οικονομία και δημιούργησε αρχικά 12 προσωρινές και τρεις μόνιμες θέσεις εργασίας. Το 2002, απασχολούνταν 50 άτομα σε προσωρινές και μόνιμες θέσεις εργασίας. Από τις αρχές του 2003 το RUSZ έχει ξεκινήσει διαδικασίες αποσυναρμολόγησης και επαναχρησιμοποίησης δίνοντας έτσι, τη δυνατότητα στην αυτοδιοίκηση της Βιέννης να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της εθνικής νομοθεσίας για τα ΑΗΗΕ. Υπολογίζεται ότι σήμερα ο αριθμός των εργαζομένων θα αυξηθεί σε 150 [6]. 2.3 Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) Τα πρώτα βήματα. Η βιομηχανία παραγωγής ειδών ΗΗΕ αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της οικονομίας στη σημερινή εποχή, κυρίως στο λεγόμενο δυτικό κόσμο. Η τεχνολογική καινοτομία και η διεύρυνση της αγοράς αποτελούν βασικούς παράγοντες επιτάχυνσης της διαδικασίας αντικατάστασης των προϊόντων αυτών. Οι νέες εφαρμογές του ΗΗΕ αυξάνονται. Δεν υφίσταται πλέον κανένας τομέας της ζωής του ανθρώπου στον οποίο να μην χρησιμοποιούνται τα είδη αυτά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των αντίστοιχων δεικτών που αφορούν την απόθεση των απορριμμάτων, τόσο στους ΧΥΤΑ, όσο και κυρίως σε ΧΑΔΑ. Αυτό είναι και το στοιχείο που κάνει τα ΑΗΗΕ να διαφέρουν από τα υπόλοιπα αστικά απόβλητα. Ποιο συγκεκριμένα λόγω, (α) της συνεχούς και ταχείας αύξησης της παραγωγής τους, (β) της υψηλής επικινδυνότητάς τους και (γ) των σημαντικών επιπτώσεων που προκαλεί η παραγωγή των προϊόντων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού στο περιβάλλον όσον αφορά την κατανάλωση πολύτιμων πρώτων υλών, η διαχείριση τους πρέπει να αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι στην διαχείριση αποβλήτων [1], [7]. 40 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

41 Πριν από τις οδηγίες της ΕΕ σχετικά με την ανακύκλωση ΑΗΗΕ λίγες χώρες είχαν δραστηριοποιηθεί στην συγκεκριμένη κατεύθυνση και όσες το έκαναν περιόρισαν την δραστηριότητα τους κυρίως, στην συλλογή και ανακύκλωση των μεγάλων λευκών οικιακών συσκευών (white goods). Οργανισμοί για τη συλλογή ΑΗΗΕ δημιουργήθηκαν υπό την αιγίδα των εθνικών τους κυβερνήσεων και χρηματοδοτούνταν από τέλος το οποίο δεν βρισκόταν στην τιμή των προϊόντων αλλά αποτελούσε ξεχωριστή χρέωση. Αργότερα, οι κατηγορίες ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων τα οποία μπορούσαν να ανακυκλώνουν οι οργανισμοί αυτοί επεκτάθηκε και σε άλλες κατηγορίες (μικρές οικιακές συσκευές, αυτόματοι διανομείς, εξοπλισμός πληροφορικής και επικοινωνιών, κ.α.) ενώ τις χώρες που πρωτοστάτησαν σε αυτή την κίνηση (Βέλγιο, Ολλανδία, Ελβετία κ.α.) ακολούθησαν και άλλες(γερμανία, Ιταλία, Μεγ. Βρετανία κ.α.). Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση νέων μεθόδων για τη διαχείριση τέτοιου είδους αποβλήτων. Έτσι, στη Σουηδία οι επιχειρήσεις που κατασκεύαζαν τέτοια προϊόντα μπορούσαν να διαλέξουν για το αν απλά θα συνέλεγαν τα ΑΗΗΕ ή θα τα διαχειρίζονταν κιόλας. Ακόμη, δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη μέθοδος όσον αφορά στη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Οι εταιρείες που ήταν επιφορτισμένες με την διαχείριση ανακύκλωση ΑΗΗΕ δημιούργησαν ένα πανευρωπαϊκό Forum (WEEE Forum) με σκοπό την καλύτερη οργάνωσή τους. Εκεί συγκρίνοντας μεθόδους και τιμές ανακύκλωσης και διαχείρισης συνολικά κατέληξαν σε υιοθέτηση καλών πρακτικών με στόχο τον περιορισμό του ήδη χαμηλού κόστους συλλογής και ανακύκλωσης. Η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος των ΑΗΗΕ και η υιοθέτηση ενιαίας πολιτικής οδήγησε την ΕΕ να λάβει αποφάσεις σχετικά με την διαχείριση των ΑΗΗΕ οι οποίες πήραν την μορφή οδηγιών [1], [7] Ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική. Το πρόβλημα των ΑΗΗΕ ήταν και είναι πολύ σημαντικό για να μην ληφθεί υπόψη από φορείς όπως είναι η ΕΕ. Ήδη από το 1997 στα γεωγραφικά όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταγράφηκαν t ΑΗΗΕ (AEA Technology, 1997), με τις μεγάλες οικιακές συσκευές να αποτελούν το 43% αυτής της ποσότητας και τον εξοπλισμό πληροφορικής να είναι το 39% (ICER, 1999a). Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε, υπολογίστηκε ότι κάθε νοικοκυριό χρησιμοποιεί κατά μέσο όρο 25 συσκευές ΗΗΕ. Λόγω της αύξησης της παραγωγής και χρήσης ΗΗΕ οι ποσότητες αυτές αυξήθηκαν κατά 60% μέσα σε μια πενταετία (Cooper & Mayer, 2000). Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι από το 1993 μέχρι και το 1998 απορρίπτονταν συσκευές ετησίως (συνολικά συσκευές). Με ρυθμό αύξησης 3-5% ετησίως των ΑΗΗΕ σύμφωνα με την ΕΕ η ποσότητα των παραγόμενων ΑΗΗΕ θα έχει διπλασιαστεί μέχρι το 2009 [1]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

42 Η διάγνωση του προβλήματος, οδήγησε στην υιοθέτηση μιας ενιαίας νομοθεσίας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη μορφή σειράς οδηγιών που καθόριζαν την κοινή στρατηγική και τις διαδικασίες με τις οποίες γίνεται η διαχείριση των ΑΗΗΕ με φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους. Έτσι προέκυψαν δύο βασικές οδηγίες πάνω στις οποίες τέθηκε η βάση για την ορθή, περιβαλλοντικά, διαχείριση των ΑΗΗΕ. Η οδηγία 2002/96/EC καθόριζε της λεπτομέρειες της συλλογής και διαχείρισης των ΑΗΗΕ (WEEE Directive), ενώ η οδηγία 2002/95/EC καθόριζε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η απομάκρυνση των επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται από τον ΗΗΕ (RoHS Directive). Ειδικά για τη δεύτερη από τις παραπάνω οδηγίες καθορίστηκε ποιες είναι οι ουσίες που είναι τοξικές και πρέπει να αποφεύγεται η χρήση τους στην κατασκευή νέων προϊόντων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Ταυτόχρονα όμως, υιοθετήθηκαν και οδηγίες σχετικές με την οικολογική σχεδίαση των προϊόντων ΗΗΕ (Eco-design) καθώς και η οδηγία η σχετική με την διαχείριση συστατικών που είναι επικίνδυνα για το στρατοσφαιρικό στρώμα όζοντος (No 2037/2000) [7] Οδηγίες διαχείρισης αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Η οδηγία 2002/96/EC όπως υιοθετήθηκε από τις εθνικές νομοθεσίες των χωρών μελών της ΕΕ έδωσε κατευθυντήριες οδηγίες για τη γενικότερη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Κύριος στόχος αυτής της οδηγίας ήταν να «κλείσει» τον κύκλο «απόβλητα - αποθέματα πλουτοπαραγωγικών πηγών». Πιο συγκεκριμένα αποσκοπούσε στην προστασία του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις που προκαλούσε μέχρι πρόσφατα η διαχείριση των ΑΗΗΕ, την αποφυγή κατά το δυνατόν παραγωγής νέων συσκευών ΗΗΕ τα οποία θα κατέληγαν στο περιβάλλον, προάγοντας την επαναχρησιμοποίηση. Για το λόγο αυτό προβλεπόταν ξεχωριστή συλλογή των ΑΗΗΕ από εξειδικευμένα σχήματα έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ακεραιότητα των συσκευών και η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης τους. Βέβαια, σημαντικό είναι το γεγονός ότι για τέτοιου είδους παροχή υπηρεσιών οι τελικοί χρήστες των προϊόντων δεν θα επιβαρύνονται οικονομικά, τουλάχιστον για τα οικιακής προέλευσης ΑΗΗΕ, αλλά αυτό θα ήταν ευθύνη των κατασκευαστών οι οποίοι θα έπρεπε να συλλέγουν τα ΑΗΗΕ με βάση την αρχή «1 1» δηλαδή, ένα καινούργιο ΗΗΕ για ένα παλιό. Έτσι, καθοριζόταν τόσο την ευθύνη των παραγωγών ΗΗΕ όσο και τις κατηγορίες στις οποίες διαχωρίζονται τα ΑΗΗΕ για την ευκολότερη διαχείρισή τους. Η ευθύνη των παραγωγών είχε να κάνει με τη δημιουργία βάσεων δεδομένων όσον αφορά στα συλλεγόμενα ΑΗΗΕ καθώς και τη συμμετοχή τους στα συστήματα συλλογής ΑΗΗΕ. Επιπλέον είχαν την ευθύνη να υποστηρίζουν τα συστήματα αυτά οικονομικά πληρώνοντας, το τέλος που τους αντιστοιχεί τόσο για τα «ιστορικά» απόβλητα όσο και για τα απόβλητα μετά την 13/8/05 που αποτέλεσε και την ημερομηνία έναρξης 42 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

43 εφαρμογής της οδηγίας. Όσον αφορά τα «ιστορικά» απόβλητα αυτά είναι τα απόβλητα τα οποία υπήρχαν προ της ημερομηνίας εφαρμογής της οδηγίας για τα ΑΗΗΕ [7]. Τα ΑΗΗΕ ταξινομήθηκαν στις παρακάτω κατηγορίες: 1) Μεγάλες οικιακές συσκευές. 2) Μικρές οικιακές συσκευές. 3) Εξοπλισμός τεχνολογίας πληροφοριών και τηλεπικοινωνιών. 4) Καταναλωτικά αγαθά (Video, Hi-Fi, TV). 5) Είδη φωτισμού. 6) Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία. εξαιρουμένων των σταθερών βιομηχανικών εργαλείων μεγάλης κλίμακας. 7) Παιχνίδια, εξοπλισμός ψυχαγωγίας και αθλητισμού. 8) Ιατρικές συσκευές. 9) Εξοπλισμός καταγραφής και ελέγχου. 10) Μηχανές αυτόματης πώλησης. Τέλος, βασικά σημεία της στρατηγικής που ακολουθούσε η οδηγία για τα ΑΗΗΕ ήταν: ποσοτικός στόχος για τα συλλεγόμενα απορρίμματα κατά άτομο, 4 kg ΑΗΗΕ/άτομο, ποσοτικοί στόχοι σε σχέση με τους βαθμούς ανάκτησης, ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των απορριμμάτων. Στον πίνακα 2.4 παρουσιάζονται οι βαθμοί επαναχρησιμοποίησης, ανάκτησης και ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ, όπως αυτοί καθορίζονται στην οδηγία 2002/96/EC. Πίνακας 2.4 Βαθμοί επαναχρησιμοποίησης, ανάκτησης και ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

44 Κατηγορίες ΑΗΗΕ Βαθμός ανάκτησης Βαθμός προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση Μεγάλες οικιακές συσκευές και αυτόματοι πωλητές 1,10 Εξοπλισμός τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής 3,4 Μικρές οικιακές συσκευές και λοιπός ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός 2,5,6,7 80% 75% 75% 65% 70% 50% Λάμπες εκ. αερίου - 80% Πηγή: WEEE Directive Στη συνέχεια η οδηγία 2002/96/EC επικαιροποιήθηκε δυο φορές. Η πρώτη, ήταν το 2003 με την οδηγία 2003/108/EC οπότε και αναθεωρήθηκε το άρθρο 9 της οδηγίας 2002/96/EC. Σύμφωνα με τη νέα οδηγία οριστικοποιήθηκε η ευθύνη χρηματοδότησης της συλλογής ΑΗΗΕ από χρήστες πλην των ιδιωτικών νοικοκυριών όταν αυτά δεν αντικαθιστούνταν από νέο εξοπλισμό. Σε αντίθετη περίπτωση την ευθύνη της χρηματοδότησης συνεχίζει να την έχει ο παραγωγός του εξοπλισμού όπως και στην περίπτωση των οικιακών ΑΗΗΕ. Μια νέα επικαιροποίηση της 2002/96/EC ήρθε το 2008 με την οδηγία 2008/34/EC. Με αυτή την οδηγία έγιναν προβλέψεις για τις τεχνολογικές εξελίξεις σε σχέση με τον παραγόμενο εξοπλισμό ΗΗΕ και τις τεχνολογίες διαχείρισης των ΑΗΗΕ που ενδεχομένως να προέκυπταν. Ακόμη, προβλέφθηκε η ενδεχόμενη εισαγωγή στον κατάλογο των ΑΗΗΕ των φωτοβολταϊκών σωμάτων που έκαναν την εμφάνιση τους εκείνη την περίοδο στην κατηγορία 5 των ΑΗΗΕ [23], [24]. Τον Ιούλιο του 2012 η αρχική οδηγία 2002/96/EC αναδιατυπώθηκε έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες που προέκυψαν στην διάρκεια εφαρμογής της. Με βάση τη νέα οδηγία 2012/19/EC, γνωστή και ως WEEE Directive II, καθορίστηκε από το 2016 το ελάχιστο ποσοστό συλλογής ΑΗΗΕ να είναι το 45% του συνολικού βάρους των παραγόμενων ΑΗΗΕ για κάθε κράτος ενώ από το 2019 το ποσοστό αυξάνεται στο 65%. Ο στόχος των 4 kg ΑΗΗΕ / άτομο συνεχίζει να ισχύει ενώ υπάρχουν κάποιες ελαστικότερες στοχεύσεις όσον αφορά τη συλλογή ΑΗΗΕ από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ και τη Μάλτα καθώς έχουν χαμηλή κατανάλωση συσκευών ΗΗΕ. Η οδηγία προβλέπει την διατήρηση του υπάρχοντος καταλόγου κατηγοριών ΗΗΕ με μόνη αλλαγή την προσθήκη των φωτοβολταϊκών σωμάτων στην κατηγορία 4 των ΑΗΗΕ μαζί με τα καταναλωτικά είδη. Η κατηγοριοποίηση αυτή των ΗΗΕ έχει ισχύ έως τις 14/08/2018 [25]. 44 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

45 Στον πίνακα 2.5 δίνονται οι νέοι στόχοι με ημερομηνία εφαρμογής από 15/08/2015 έως 14/08/2018 για ανάκτηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ σύμφωνα με την οδηγία με βάση την αρχική κατηγοριοποίηση των ΗΗΕ. Πίνακας 2.5 Επικαιροποιημένοι βαθμοί ανάκτησης, προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ. Κατηγορίες ΑΗΗΕ Βαθμός ανάκτησης Βαθμός προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση Μεγάλες οικιακές συσκευές και αυτόματοι πωλητές 1,10 Εξοπλισμός τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής, καταναλωτικά είδη και φωτοβολταϊκά 3,4 Μικρές οικιακές συσκευές και λοιπός ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός 2,5,6,7 Λάμπες εκκένωσης αερίων 85% 80% 80% 70% 75% 55% - 80% Πηγή: WEEE Directive ΙΙ Από τις 15/08/2018 και εντεύθεν ο ΗΗΕ θα κατηγοριοποιείται σε έξι μεγάλες ομάδες. 1. Εξοπλισμός ανταλλαγής θερμότητας 2. Οθόνες και εξοπλισμός που περιέχει οθόνες με επιφάνεια μεγαλύτερη των 100 cm 3. Λαμπτήρες 4. Μεγάλου μεγέθους εξοπλισμός (οποιαδήποτε εξωτερική διάσταση μεγαλύτερη από 50 cm) συμπεριλαμβανομένων των εξής: Οικιακές συσκευές, εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, εξοπλισμός αναπαραγωγής ήχου και εικόνων, μουσικός εξοπλισμός, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, παιχνίδια και εξοπλισμός ψυχαγωγίας και αθλητισμού, ιατρικά βοηθήματα, όργανα παρακολούθησης και ελέγχου, συσκευές αυτόματης διανομής, εξοπλισμός παραγωγής ηλεκτρικών ρευμάτων. Η κατηγορία αυτή δεν περιλαμβάνει τον εξοπλισμό που περιλαμβάνεται στις κατηγορίες 1 έως 3 5. Μικρού μεγέθους εξοπλισμός (καμία εξωτερική διάσταση μεγαλύτερη από 50 cm) συμπεριλαμβανομένων των εξής: Οικιακές συσκευές, καταναλωτικά είδη, φωτιστικά είδη, εξοπλισμός αναπαραγωγής ήχου και εικόνων, μουσικός εξοπλισμός, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, παιχνίδια και εξοπλισμός Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

46 ψυχαγωγίας και αθλητισμού, ιατρικά βοηθήματα, όργανα παρακολούθησης και ελέγχου, συσκευές αυτόματης διανομής, εξοπλισμός παραγωγής ηλεκτρικών ρευμάτων. Η κατηγορία αυτή δεν περιλαμβάνει τον εξοπλισμό που περιλαμβάνεται στις κατηγορίες 1 έως 3 και Μικρού μεγέθους εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών (καμία εξωτερική διάσταση μεγαλύτερη από 50 cm) [25] Με βάση τη νέα κατηγοριοποίηση των ΑΗΗΕ που θα ισχύσει μετά το 2018 οι ελάχιστοι στόχοι για ανάκτηση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ παρουσιάζεται στον πίνακα 2.6. Πίνακας 2.6 Βαθμοί ανάκτησης, προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ. Κατηγορίες ΑΗΗΕ Βαθμός ανάκτησης Βαθμός προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση Κατηγορίες 1, 4 85% 80% Κατηγορία 2 80% 70% Κατηγορίες 5, 6 75% 55% Κατηγορία 3-80% Πηγή: WEEE Directive ΙΙ Η οδηγία 2002/95/EC αφορά την απομάκρυνση και τη διαχείριση των επιμέρους τοξικών συστατικών που περιέχονται στα ΑΗΗΕ. Στόχος της οδηγίας ήταν ο περιορισμός της χρήσης επικίνδυνων ουσιών στα προϊόντα ΗΗΕ. Αναλυτικότερα, οδηγία αυτή υποχρέωνε τις κατασκευάστριες εταιρείες ΗΗΕ να μην χρησιμοποιούν τα 4 βασικά βαρέα μέταλλα (Υδράργυρος, Μόλυβδος, Κάδμιο και Εξασθενές Χρώμιο), καθώς και τα επιβραδυντικά καύσης πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB) και πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρες (PBDE) στην κατασκευή προϊόντων ΗΗΕ. Καθόριζε την 1 η Ιουλίου 2006 ως σημείο αναφοράς στον τερματισμό της χρήσης των ουσιών αυτών στα ΑΗΗΕ. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις σύμφωνα με την οδηγία για τα προαναφερθέντα υλικά κατά βάρος ήταν: Μόλυβδος 0,1% Υδράργυρος 0,1% Κάδμιο 0,01% Εξασθενές Χρώμιο 0,1% Πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB) 0,1% Πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρες (PBDE) 0,1% 46 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

47 Στο παράρτημα της οδηγίας υπήρχαν οι εφαρμογές ΗΗΕ οι οποίες περιείχαν κάποιο από τα τέσσερα βαρέα μέταλλα και εξαιρούνταν από τις διατάξεις της οδηγίας. Στο παράρτημα αναφερόταν ότι η οδηγία θα επανεξεταζόταν, όσον αφορά αυτές τις εφαρμογές, κάθε τέσσερα χρόνια μιας, και προκύπτουν συνεχώς νέα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την τοξική δράση των μετάλλων που υπάρχουν στον ΗΗΕ. Στη πορεία η οδηγία 2002/95/EC ανανεώθηκε με την μορφή της οδηγίας 2011/65/ΕC γνωστή και ως RoHS Directive II. Η σημαντικότερη εξέλιξη ήταν η αναλυτική αναφορά των εφαρμογών που εξαιρούνταν από τις απαγορεύσεις της οδηγίας, στο παράρτημα III της νέας οδηγίας [7], [13], [26] Άλλες οδηγίες σχετικά με την διαχείριση των ΑΗΗΕ. Όσον αφορά την οδηγία σχεδίασης οικολογικών προϊόντων αυτή δίνει τις σχετικές κατευθύνσεις στους κατασκευαστές. Το σκεπτικό είναι ότι ο τομέας του ΗΗΕ αποτελεί σημαντικό όγκο της παραγωγής με ότι αυτό συνεπάγεται στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στο περιβάλλον. Στόχος είναι με τις νέες πρακτικές σχεδίασης να γίνεται ευκολότερη η αποσυναρμολόγηση και να μεγιστοποιούνται τόσο η επαναχρησιμοποίηση όσο και η ανακύκλωση. Μια άλλη πτυχή της συγκεκριμένης οδηγίας είναι κατασκευή προϊόντων που δεν θα είναι ενεργοβόρα. Με τον τρόπο αυτό θα μειωθεί σημαντικά η ενεργειακή ζήτηση από τέτοιες συσκευές μειώνοντας έτσι τις πιέσεις στο περιβάλλον από την παραγωγή ενέργειας [7]. Όσον αφορά την οδηγία σχετικά με την διαχείριση συστατικών που είναι επικίνδυνα για το στρατοσφαιρικό στρώμα όζοντος (No 2037/2000) αυτή προβλέπει την απομάκρυνση των χλωροφθορανθράκων CFC s και του αφρού υδροχλωροφθοροκαρβιδίων HCFC s από οποιαδήποτε ψυκτική μηχανή πριν από την διαχείριση ή την απόθεση της. Τα ανακτημένα CFC s και ο αφρός του HCFC πρέπει να καταστρέφονται με περιβαλλοντικά αποδεκτό τρόπο. Ήδη από την 1 η Ιανουαρίου 2002 τα απόβλητα που προέρχονται από ψυγεία και παρόμοιες συσκευές έχουν κατηγοριοποιηθεί στην σχετική λίστα επικίνδυνων ουσιών της ΕΕ. Είναι βέβαια σημαντικό να αναφέρουμε ότι η χρήση των CFCs κατά την παραγωγή των οικιακών ψυκτικών συσκευών έχει σταματήσει τόσο στην Μεγ. Βρετανία (1995) όσο και σε άλλες χώρες της ΕΕ. Όσο για τον αφρό HCFC η χρήση του σταμάτησε το 2003 [7] Υποχρεώσεις των ιδιωτικών οργανισμών σε σχέση με την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Ελλάδα Η εφαρμογή των οδηγιών 2002/95/EC και 2002/96/EC στην ελληνική νομοθεσία έγινε με το νόμο 2939/01 που επικαιροποιήθηκε με το προεδρικό διάταγμα ΠΔ 117/2004. Αργότερα, όταν εκδόθηκε η οδηγία 2003/108/EC που τροποποιούσε την οδηγία για τα ΑΗΗΕ η κείμενη νομοθεσία τροποποιήθηκε με το προεδρικό διάταγμα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

48 ΠΔ 15/2006. Αρχικά, σκοπός του νόμου 2939/2001 ήταν η θέσπιση μέτρων για τη διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, όπως προϊόντα ΗΗΕ, με στόχο την επαναχρησιμοποίηση ή αξιοποίηση των αποβλήτων τους. Στα πλαίσια του νόμου αυτού, προβλεπόταν κάποιες υποχρεώσεις των ιδιωτικών φορέων που θέλουν να συστήσουν συστήματα διαχείρισης αποβλήτων συσκευασιών. Η διαχείριση αποβλήτων συσκευασιών και άλλων προϊόντων με στόχο την επαναχρησιμοποίηση ή αξιοποίηση των αποβλήτων τους παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με τη διαχείριση ΑΗΗΕ. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε αυτός ο νόμος και επικαιροποιήθηκε στα πρότυπα της WEEE Directive με το ΠΔ 117/2004. Ο Ν.2939/2001 έθεσε τις αρχές για τη δημιουργία ενός ΣΣΕΔΑΗΗΕ σύμφωνα με τις αρχές της οδηγίας 2002/96/EC, και υλοποιήθηκε με την εταιρεία διαχείρισης ΑΗΗΕ με την επωνυμία «Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.». Μέτοχοι της εταιρείας είναι οι περισσότερες από τις εταιρείες που παράγουν ΗΗΕ και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Το συλλογικό αυτό σχήμα έχει αναπτύξει ένα δίκτυο συλλογής ΑΗΗΕ σε σημεία πανελλαδικά και συνεργάζεται με εμπόρους παλαιών μετάλλων, καταστήματα ΗΗΕ, Super Market, ΟΤΑ, σχολεία, πανεπιστήμια, κ.α. Με τη συλλογή οι συσκευές οδηγούνται στα κέντρα παραλαβής ή προσωρινής αποθήκευσης και στη συνέχεια στις 8 μονάδες επεξεργασίας που υπάρχουν μέσω του δικτύου μεταφοράς των 30 συμβεβλημένων εταιρειών μεταφοράς ΑΗΗΕ [14]. Στον πίνακα 2.7 παρουσιάζονται οι ποσότητες των συλλεγόμενων ΑΗΗΕ από την «Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.». Ως πληθυσμός της Ελλάδας έχει ληφθεί υπόψη ο πληθυσμός της Ελλάδας όπως αυτός υπολογίζεται από την εφαρμογή Google Public Data [14]. Πίνακας 2.7 Εξέλιξη των παραγόμενων ΑΗΗΕ στην Ελλάδα και η αναλογία παραγόμενων ΑΗΗΕ ανά κάτοικο. Έτος Παραγόμενα ΑΗΗΕ [κιλά] Πληθυσμός Ελλάδας [κάτοικοι] Παραγόμενα ΑΗΗΕ που ανακτήθηκαν ανά κάτοικο [Kg/κάτοικο] , , , , , ,095 Πηγές: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

49 Από τον πίνακα είναι φανερό ότι μέσα σε τρία χρόνια το σχήμα έπιασε τον ποσοτικό στόχο για ανάκτηση των ΑΗΗΕ που είχε τεθεί από την οδηγία για τα ΑΗΗΕ. Μάλιστα το 2009 ο στόχος υπερκαλύφθηκε παρουσίασε όμως μια κάμψη το 2010 λόγω της οικονομικής κρίσης που έπληξε την Ελλάδα με αποτέλεσμα να επηρεαστεί η συμπεριφορά των καταναλωτών ως προς την αντικατάσταση παλαιού ΗΗΕ. Κατά την εφαρμογή του συλλογικού συστήματος στην Ελλάδα η εταιρεία διαπίστωσε ότι μεγάλο μέρος της συλλογής των ΑΗΗΕ προέρχεται από εμπόρους παλιών μετάλλων οι οποίοι με τη σειρά τους δέχονται τα μαζεύουν από γυρολόγους. Ένα άλλο κομμάτι των ΑΗΗΕ προέρχεται τόσο από οργανισμούς όσο και από επιχειρήσεις που αποσύρουν τον παλιό τους εξοπλισμό, ενώ ιδιαίτερη δυναμική έχουν οι αλυσίδες λιανικού εμπορίου ΗΗΕ. Τέλος, μικρό μόνο μέρος των συλλεγόμενων ΑΗΗΕ προέρχεται από τους συμβεβλημένους με το σύστημα δήμους, σε χώρους των οποίων έχουν τοποθετηθεί κοντέινερ και κάδοι μικροσυσκευών. Η συμμετοχή των διαφόρων πηγών στη συλλογή ΑΗΗΕ σαν ποσοστό της συνολικής ποσότητας ΑΗΗΕ φαίνεται στον πίνακα 2.8. Πίνακας 2.8 Συμμετοχή των πηγών στη συλλογή ΑΗΗΕ Έτος Οικιακά ΑΗΗΕ Μη Οικιακά ΑΗΗΕ Έμποροι Παλιών Μετάλλων Αλυσίδες Λιανικού Εμπορίου ΗΗΕ Δήμοι, ΟΤΑ Εκπαιδευτικοί Οργανισμοί ,93% 15,35% 77,14% 0,29% 1,24% 0,05% ,38% 8,73% 81,71% 0,29% 1,75% 0,14% ,84% 6,01% 82,39% 2,96% 2,61% 0,19% ,90% 5,00% 70,30% 16,50% 3,10% 0,20% ,15% 4,67% 71,77% 11,33% 4,78% 0,26% Πηγή: Όσον αφορά στην επίτευξη του στόχου ανακύκλωσης υλικών ανά κατηγορία ΑΗΗΕ αυτή φαίνεται στον πίνακα 2.9 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

50 Πίνακας 2.9 Συντελεστές Αξιοποίησης Ανά Κατηγορία ΑΗΗΕ για το 2010 Κατηγορία ΑΗΗΕ Στόχος Αξιοποίησης Αποτέλεσμα Αξιοποίησης 1 80% 88,07% 2 70% 81,66% 3 75% 94,66% 4 75% 87,06% 5-94,91% 6 50% 93,72% 7 70% 63,13% 8-93,92% 9 50% 91,76% 10 75% 90,81% Πηγή: Ο μικρός συντελεστής αξιοποίησης που εμφανίζεται στην κατηγορία 7 του πίνακα έχει να κάνει με το γεγονός ότι υπάρχει μεγάλη συμμετοχή των παιχνιδομηχανών που έχουν χαμηλό ποσοστό ανακύκλωσης. Ο ελεγκτικός μηχανισμός της λειτουργίας του συλλογικού σχήματος που υλοποιεί την οδηγία 2002/96/EC φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα 2.10 [14]. Διάγραμμα 2.10 Μηχανισμός Ελέγχου Συλλογής ΑΗΗΕ Ελεγκτικός μηχανισμός με αναφορά στο ΔΣ εσωτερικός επιχειρησιακός έλεγχος Παραγωγοί Σύστημα εσωτερικοί έλεγχοι επιχειρησιακοί Μονάδες Επεξεργασίας πιστοποιημένοι εξωτερικοί έλεγχοι (TÜV AUSTRIA HELLAS) Συλλογή Μεταφορά Με Πηγή: Χώρες της ΕΕ Οι χώρες της ΕΕ σύμφωνα με την οδηγία 2002/96/EC έπρεπε να έχουν τροποποιήσει τις εθνικές τους νομοθεσίες σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο μέχρι την 31 η Αυγούστου Εξαίρεση σε αυτό το γεγονός αποτελούσαν μόνο η Ελλάδα και η 50 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

51 Ιρλανδία λόγω ιδιομορφιών σε σχέση με την μορφολογία του εδάφους και την κατανάλωση των ΗΗΕ. Η αναφορά Pechards έχει σαν στόχο τη συλλογή δεδομένων σε σχέση με τη μετάβαση των εκάστοτε εθνικών νομοθεσιών των χωρών μελών της ΕΕ ώστε να συμβαδίζουν με την οδηγία 2002/96/EC. Στην εν λόγω έκθεση, αναφέρονται χαρακτηριστικά ότι χώρες όπως η Σουηδία, το Βέλγιο και η Ολλανδία είχαν αναπτύξει προγενέστερα εμπειρία από τη διαχείριση διαφόρων κατηγοριών ΑΗΗΕ, όπως για παράδειγμα οι μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές. Αλλά και οι άλλες χώρες της ΕΕ, χωρίς προηγούμενη εμπειρία, προσάρμοσαν την εθνική τους νομοθεσία με τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιστοποιείται η συλλογή και διαχείριση των ΑΗΗΕ [8]. Ειδικότερα, οι ευθύνες σε σχέση με τη διαχείριση των οικιακών αλλά και των ΑΗΗΕ που προέρχονται από επαγγελματική χρήση, έτσι όπως έχουν καθοριστεί, παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στις διάφορες χώρες μέλη της ΕΕ. Πρόκειται κυρίως για αποτέλεσμα της μεταξύ τους συνεργασίας και της κατάληξης σε κοινά συμπεράσματα πάνω στο ζήτημα της διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Οι γενικές κατευθύνσεις που ακολουθήθηκαν όσον αφορά τον ιδιωτικό τομέα, βάσει της υπάρχουσας εμπειρίας και βάσει της οδηγίας για τα ΑΗΗΕ από τις χώρες της ΕΕ ήταν: Οι κατασκευαστές αποζημιώνουν τους ΟΤΑ που συλλέγουν τα οικιακά ΑΗΗΕ (B2C) με παροχή υλικών για την δημιουργία υποδομών για τη συλλογή ΑΗΗΕ. Οι παραγωγοί είναι υπεύθυνοι για την οργάνωση και χρηματοδότηση συλλογής των ΑΗΗΕ από, δημοτικές εγκαταστάσεις απόθεσης ΑΗΗΕ, από διανομείς πωλητές, από την εκάστοτε τοπική κυβέρνηση. Οι πωλητές λιανικού εμπορείου που πωλούσαν ΗΗΕ συλλέγουν τα ΑΗΗΕ από τους πελάτες τους ακολουθώντας την αρχή «1 1», δηλαδή για κάθε παλιό ΗΗΕ που αποσύρεται αυτός να αντικαθίσταται από νέο εξοπλισμό. Τη χρηματοδότηση της συλλογής των «ιστορικών» οικιακών ΑΗΗΕ την ανέλαβαν οι κατασκευαστές ΗΗΕ αναλόγως του μεριδίου πωλήσεων στη αγορά των ΗΗΕ. Οι κατασκευαστές είναι υπεύθυνοι για νέα ΑΗΗΕ που προέρχονται από επαγγελματική χρήση (B2B), εκτός και αν γίνει κάποιου άλλου είδους συμφωνία. Οι παραγωγοί ΗΗΕ είναι υπεύθυνοι για τη χρηματοδότηση της συλλογής των «ιστορικών» Β2Β απόβλητων ΗΗΕ, εφόσον υπάρχει αντικατάσταση του παλιού εξοπλισμού με νέο. Διαφορετικά, ο τελευταίος χρήστης επιβαρύνεται για τη χρηματοδότηση της απόσυρσης των ΑΗΗΕ. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

52 Οι παραγωγοί απαιτείται να καταβάλλουν εγγύηση όταν δημιουργούν μεμονωμένα σχήματα συλλογής ΑΗΗΕ [8]. Στον πίνακα 2.11 φαίνονται συνοπτικά οι υποχρεώσεις που έχουν οι κατασκευαστές ή έμποροι προϊόντων ΗΗΕ στη διαδικασία συλλογής και διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Πίνακας 2.11 Υποχρεώσεις του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με τη συλλογή και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ. Χαρακτηριστικά Υποχρέωσης Χώρες Χρηματοδότηση και οργάνωση της συλλογής και διαχείρισης των B2C ΑΗΗΕ από κατασκευαστές προϊόντων ΗΗΕ. Προμηθευτές και οι πωλητές λιανικού εμπορίου ΗΗΕ συλλέγουν τα Β2C ΑΗΗΕ με βάση την αρχή «1 1». Χρηματοδότηση συλλογής «Ιστορικών» B2C ΑΗΗΕ αναλόγως του μεριδίου αγοράς από τους κατασκευαστές ΗΗΕ Χρηματοδότηση της συλλογής των B2B ΑΗΗΕ από τους παραγωγούς, εκτός και αν γίνει άλλου είδους συμφωνία Χρηματοδότηση της συλλογής των «Ιστορικών» B2B ΑΗΗΕ από τους κατασκευαστές ΗΗΕ σε περίπτωση αντικατάστασης τους με νέο εξοπλισμό. Διαφορετικά πληρώνει ο τελικός χρήστης. Κατασκευαστές επιβαρύνονται με «Πράσινο» φόρο στα προϊόντα τους αναλόγως της διαφοράς ανάμεσα στους στόχους που τέθηκαν και την ποσότητα των ανακτημένων B2C ΑΗΗΕ. Κύπρος, Τσεχία 1,Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία 2, Ιρλανδία 1, Ιταλία 3,Λεττονία 1, Ολλανδία 3, Πολωνία, Πορτογαλία 3, Ισπανία 3, Σουηδία 4, Βέλγιο 5, Γαλλία 6, Λουξεμβούργο 3, Αυστρία 7, 8, Τσεχία 7, Σλοβακία 7, Σλοβενία 7, Λουξεμβούργο 1 Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία 8, Εσθονία 9, Δανία, Ελλάδα, Φινλανδία 10, Ιρλανδία 10, Ιταλία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο 10, Λιθουανία 11, Πολωνία 12, Πορτογαλία, Σλοβακία 13, Ισπανία 8, Ουγγαρία 14, Γαλλία 15 Πολωνία, Πορτογαλία 17, Σλοβακία 18, Σλοβενία, Σουηδία 17, Τσεχία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ουγγαρία 18, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Αυστρία 19, Βέλγιο 20, Δανία 21, Γερμανία 18, Ελλάδα 22, Μάλτα, Ολλανδία, Λετονία, Τσεχία, Δανία, Πορτογαλία, Ελλάδα, Γαλλία, Σουηδία 23, Ιρλανδία 23, Γερμανία 23, Ουγγαρία 24, Λουξεμβούργο 25, Ιταλία 26, Λιθουανία 27, Εσθονία 28, Ισπανία 29, Πολωνία 33 Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Φινλανδία 30, Ισπανία, Τσεχία, Σουηδία, Πορτογαλία, Δανία, Αυστρία, Βέλγιο, Ιταλία 31, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Γαλλία 32, Γερμανία 32, Ολλανδία 32 Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Μάλτα 16 Πηγή: Pechards Report, November ) Οι κατασκευαστές είναι υποχρεωμένοι μόνο να χρηματοδοτούν τη συλλογή των ΑΗΗΕ. 2) Οι κατασκευαστές ΗΗΕ υποχρεούνται να αποζημιώνουν την κυβέρνηση για συλλογή και διαλογή των ΑΗΗΕ σε περίπτωση που δεν οργανώνουν σύστημα ανάκτησης ΑΗΗΕ. 3) Υπάρχει η δυνατότητα να οργανώσουν δικό τους σύστημα συλλογής ΑΗΗΕ. 4) Οι κατασκευαστές υποχρεούνται να οργανώσουν τη συλλογή ΑΗΗΕ από δημοτικές εγκαταστάσεις αποβλήτων. 5) Η Recupel είναι υπεύθυνη για τη χρηματοδότηση της συλλογής ΑΗΗΕ από τους διανομείς και τη κυβέρνηση. 6) Υπάρχει επιλογή ανάμεσα στην δημιουργία ξεχωριστού συστήματος συλλογής και την ανάθεση σε εταιρεία καθαρισμού (clearing house) η οποία με τη σειρά της αποζημιώνει τους ΟΤΑ με το επιπλέον κόστος συλλογής ΑΗΗΕ που αναλαμβάνουν. (Το επιπλέον κόστος δεν καθορίζεται). 7) Οι κατασκευαστές αποζημιώνουν τις τοπικές κυβερνήσεις και τους ΟΤΑ με παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης για την οργάνωση συλλογής ΑΗΗΕ. 8) Δωρεάν συλλογή για τους καταναλωτές 9) Οι έμποροι ΗΗΕ είναι υποχρεωμένοι να πάρουν τα ΑΗΗΕ από οποιαδήποτε κατηγορία ΗΗΕ πωλούν σε περίπτωση που δεν υπάρχει σημείο απόθεσης από τον κατασκευαστή σε απόσταση 10 km. 52 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

53 10) Οι έμποροι σε περίπτωση που δεν συλλέγουν ΑΗΗΕ πρέπει να ενημερώσουν τους καταναλωτές για εναλλακτικούς τρόπους απόθεσης των ΑΗΗΕ. 11) Η συλλογή είναι υποχρεωτική για όλους τους εμπόρους ανεξαρτήτως του μεγέθους της επιχείρησης. 12) Η υποχρέωση συλλογής ισχύει από 01/07/ ) Η συλλογή είναι υποχρεωτική όταν ο πωλητής διανομέας είναι και παραγωγός. 14) Υπάρχει μια ελάχιστη περιοχή που δραστηριοποιείται ο πωλητής και υποχρεούται να συλλέγει ΑΗΗΕ από τους καταναλωτές. 15) Οι έμποροι έχουν τη δυνατότητα να αναθέσουν αυτή την υποχρέωση σε κάποιο συλλογικό σύστημα ανάκτησης ΑΗΗΕ. 16) Ο φόρος υπάρχει ακόμα και όταν ο παραγωγός ανήκει σε κάποιο συλλογικό σύστημα ανάκτησης ΑΗΗΕ. 17) Το μερίδιο αγοράς ΗΗΕ υπολογίζεται τη στιγμή που εμφανίζονται τα ΑΗΗΕ. 18) Το μερίδιο στην αγορά ΗΗΕ υπολογίζεται ανά κατηγορία και βάρος εμφανιζόμενων ΑΗΗΕ το προηγούμενο έτος. 19) Το μερίδιο αγοράς ΗΗΕ υπολογίζεται από τις πωλήσεις του προηγούμενου τριμήνου. 20) Δυνατότητα απαλλαγής από την υποχρέωση δίνοντας ο κατασκευαστής κάποιου είδους εγγύηση. 21) Η υποχρέωση ισχύει για ΑΗΗΕ από προϊόντα που τέθηκαν σε χρήση πριν την 31/03/ ) Όλα τα ΑΗΗΕ θεωρούνται νέα και η συμμετοχή σε συλλογικό σχήμα ή ξεχωριστό σχήμα γίνεται αναλόγως του μεριδίου του κατασκευαστή στην αγορά του ΗΗΕ. 23) Η υποχρέωση ισχύει για ΗΗΕ που τέθηκαν στην αγορά μετά τις 13/08/ ) Δεν υπάρχει δυνατότητα εναλλακτικών συμφωνιών. 25) Μέσω ξεχωριστού ή συλλογικού συστήματος ανάκτησης ΑΗΗΕ 26) Πρέπει να καταβάλουν οικονομική εγγύηση 27) Και για τα ιστορικά και για τα νέα Β2Β ΑΗΗΕ όταν ισχύει η αρχή «1 1». Αλλιώς, ο τελευταίος χρήστης είναι υπεύθυνος 28) Υπεύθυνοι οι κατασκευαστές όταν η συλλογή γίνεται με βάση την αρχή «1 1». 29) Η τοπική κυβέρνηση μπορεί να αναλάβει τη συλλογή των Β2Β ΑΗΗΕ, εφόσον υπάρχει εθελοντική συμφωνία με τους κατασκευαστές ΗΗΕ. 30) Η υποχρέωση ισχύει από τις 13/08/ ) Η υποχρέωση ισχύει όταν το βάρος των «Ιστορικών» ΑΗΗΕ είναι λιγότερο από το μισό του βάρους του εξοπλισμού που τους αντικαθιστά. 32) Για τα «Ιστορικά» Β2Β ΑΗΗΕ ο τελευταίος χρήστης πληρώνει ακόμα και αν υπάρχει αντικατάσταση του παλιού από νέο εξοπλισμό. 33) Υπεύθυνοι για τη χρηματοδότηση είναι πάντα οι κατασκευαστές 2.4 Υπάρχουσες πρακτικές και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σήμερα, ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις ασχολούνται με το πρόβλημα των ΑΗΗΕ. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 90 σε πολλές χώρες, όπως έχει ήδη αναφερθεί, προχώρησαν στην διαχείριση τέτοιων αποβλήτων στο γενικότερο πλαίσιο για την ανακύκλωση. Ωστόσο, η διαχείριση των ΑΗΗΕ, όπως αυτή γινόταν μέχρι σήμερα, έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και ορθά. Σήμερα, το 90% των ΑΗΗΕ στην ΕΕ θάβεται σε ΧΑΔΑ και ΧΥΤΑ, αποτεφρώνεται ή ανακτάται χωρίς προηγούμενη απομάκρυνση των επικίνδυνων συστατικών. Ειδικότερα στην Αυστραλία ύστερα από σχετική έρευνα που διεξήγαγαν οι κατασκευαστές ΗΗΕ αποδείχθηκε ότι το 60% των ΑΗΗΕ ενταφιαζόταν σε αντίστοιχους χώρους, το 13% ανακυκλωνόταν, το 9% επαναχρησιμοποιούταν ενώ το υπόλοιπο 18% κατέληγε σε αποτεφρωτές (Gertsakis, Ryan & Hoy, 1996). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την είσοδο σημαντικών ποσοτήτων τοξικών ουσιών στο υπάρχον σύστημα διαχείρισης των απορριμμάτων [7]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

54 2.4.1 Αποτέφρωση ΑΗΗΕ. Μια από τις συνήθεις πρακτικές στην μέχρι τώρα διαχείριση των ΑΗΗΕ ήταν και είναι η αποτέφρωση τους, καθώς τα ΑΗΗΕ αντιμετωπίζονταν ως κοινά αστικά απόβλητα. Αυτή η μεθοδολογία δεν είναι φιλική προς το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν γίνεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός της παρουσίας επικίνδυνων ουσιών στα ΑΗΗΕ, οι οποίες και θα πρέπει πρώτα να απομακρυνθούν. Με την αποτέφρωση δεν ανακυκλώνεται η ύλη ούτε και επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση των εν αχρηστία προϊόντων της, αλλά επιτρέπει την αξιοποίηση του ενεργειακού περιεχομένου των υλών που αποτελούν τα ΑΗΗΕ για την παραγωγή ενέργειας. Τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η ανεξέλεγκτη αποτέφρωση έχουν πιστοποιηθεί από μελέτες της ΕΕ όταν αυτή συνέτασσε τις οδηγίες 2002/95/EC και 2002/96/EC (The European Atmospheric Emission Invertory of Heavy Metals and Persistent Organic Pollutants for 1990, Umweltbundesamt, Germany, 1997). Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές οι εκπομπές καυσαερίων σε τέτοιες εγκαταστάσεις αντιστοιχούν σε 36 t υδραργύρου (Hg) και 16 t καδμίου (Cd) ετησίως. Η εισαγωγή μικρών συσκευών ΗΗΕ σε αποτεφρωτήρες έχει σαν αποτέλεσμα την απόθεση βαρέων μετάλλων σε τμήματα της εγκατάστασης, με αποτέλεσμα την καταστροφή τους. Μεγάλες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων παρατηρούνται στους σωλήνες μεταφοράς των καυσαερίων και στα φίλτρα των καπνοδόχων, όπου εμφανίζονται και τα περισσότερα προβλήματα. Όμως, και η αποτέφρωση μη τοξικών συστατικών έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί πηγή έκλυσης διοξινών και φουρανίων. Η ύπαρξη του PVC στα ΑΗΗΕ αποτελεί σημαντικό πρόβλημα όταν αυτά πρόκειται να αποτεφρωθούν. Τα PVC είναι ακατάλληλα για καύση διότι παράγονται τοξικά καυσαέρια (διοξίνες, φουράνια) και υπάρχουν απώλειες σε πλαστικοποιητές για τους οποίους υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι είναι επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Τέλος σύμφωνα με μια αναφορά του ICER (Electrical/Electronic products recycling in Germany, Industry Council for Electronic Equipment Recycling), κατά την φάση της αποτέφρωσης των τηλεοράσεων οι οθόνες καθοδικών λυχνιών (CRT) που αυτές περιέχουν, αποτελούν πηγή μείωσης του βαθμού απόδοσης και κατ επέκταση της συνολικής αξίας της αποτέφρωσης σαν μέθοδο διαχείρισης ΑΗΗΕ. Λόγω του γυαλιού που περιέχουν οι οθόνες απαιτείται κάποια ενέργεια για να λιώσει και τελικά να αποτεφρωθεί. Το ποσό αυτό είναι σημαντικό, εμφανίζεται σαν απώλεια ενέργειας στην διαδικασία της αποτέφρωσης και προσεγγίζει τα 400 kj/kg [7] Ταφή των ΑΗΗΕ. Η απόθεση των ΑΗΗΕ σε ΧΥΤΑ και ΧΑΔΑ, αποτελεί σημαντική πηγή κινδύνων για το περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει διότι οι χώροι αυτοί δεν είναι πλήρως απομονωμένοι από τον περιβάλλοντα χώρο και το πρόβλημα αυξάνει όσο αυξάνει η ηλικία των χώρων. Βέβαια, σημαντικό ρόλο στα προβλήματα που προκύπτουν από την ταφή των 54 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

55 ΑΗΗΕ παίζει η σύσταση των αποβλήτων. Για παράδειγμα ο υδράργυρος (Hg) των τυπωμένων κυκλωμάτων που καταστρέφονται, οι πολυβρωμιομένοι διφαινυλαιθέρες (PBDE) και το κάδμιο (Cd) από τα πλαστικά υλικά μπορούν να περάσουν στο υπέδαφος και τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα μολύνοντας τον. Αυτό έχει άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των κατοίκων που ζούνε σε περιοχές κοντά σε τέτοιους χώρους, αφού τόσο το πόσιμο όσο και το αρδεύσιμο νερό είναι μολυσμένα και χαμηλής ποιότητας. Πολλές φορές ο υδροφόρος ορίζοντας κοντά σε ΧΑΔΑ και ΧΥΤΑ είναι όξινος (ph<7). Το αποτέλεσμα είναι να αποσυντίθενται τα γυάλινα τμήματα των CRT που περιέχουν μόλυβδο με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο το περιβάλλον από διαρροές μόλυβδου. [7] Εκτός από την υπόγεια μόλυνση υπάρχουν επιπτώσεις και στην ατμόσφαιρα. Η εξάτμιση του μεταλλικού υδραργύρου (Hg) και του διμεθυλικού υδραργύρου και η απελευθέρωση τους στην ατμόσφαιρα είναι ένα γεγονός το οποίο δεν μπορεί να παραμεληθεί. Επιπλέον, πρόβλημα για την συγκεκριμένη πρακτική διαχείρισης των ΑΗΗΕ αποτελούν και οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Σε αυτές τις πυρκαγιές καίγονται μέταλλα και χημικά στοιχεία και εκλύονται τοξικές ουσίες όπως είναι οι τετράχλωροδιβενζοδιοξίνες (TCDD) και οι πολυχλωριομένες και πολύβρωμιομένες διοξίνες και φουράνια (PCDD, PBDD, PCDF). Εξαιτίας του γεγονότος ότι στους ΧΥΤΑ οι συνθήκες ταφής των ΑΗΗΕ είναι σχετικά ελεγχόμενες το πρόβλημα των πυρκαγιών είναι περισσότερο έντονο στους ΧΑΔΑ με ότι μπορεί αυτό να συνεπάγεται για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία [7] Ανακύκλωση. Στην περίπτωση της ανακύκλωσης οι μέχρι τώρα πρακτικές δεν βελτιστοποιούσαν τη συγκεκριμένη διαδικασία, τόσο από πλευράς κόστους, όσο και από πλευράς μεγιστοποίησης της ποσότητας των ανακυκλώσιμων υλικών. Χωρίς τη σωστή προετοιμασία και απορρύπανση των συσκευών και την ορθή αποσυναρμολόγησή τους, η ανακύκλωση γινόταν προβληματική λόγω, κυρίως, της εισόδου τοξικών ουσιών στην διαδικασία της ανακύκλωσης με την παρουσία αυτών στα τεμαχισμένα προς ανακύκλωση απόβλητα. Ακόμη κατά τη χρήση της διαδικασίας της αποτέφρωσης για την ανάκτηση, κυρίως, μετάλλων προέκυπταν καυσαέρια εξαιρετικά τοξικά, λόγω της παρουσίας βαρέων μετάλλων (υδράργυρος, κάδμιο) και αλογονομένων πλαστικών. Αλογονομένα συστατικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ, κυρίως επιβραδυντικά φωτιάς, αποτελούν πηγή ρύπανσης κατά το διαχωρισμό των πλαστικών όταν αυτά πρόκειται να ανακυκλωθούν. Σημαντικό επίσης πρόβλημα για την ανακύκλωση και για τις εταιρείες διαχείρισης ΑΗΗΕ είναι η έλλειψη ενιαίου και ικανοποιητικού συστήματος αναγνώρισης των διαφόρων πλαστικών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι εταιρείες και γενικότερα οι φορείς διαχείρισης των ΑΗΗΕ να Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

56 αποφεύγουν να ανακυκλώνουν τα πλαστικά μέρη των ΑΗΗΕ καθώς η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρα και δαπανηρή [7]. 2.5 Το μέγεθος του οικολογικού προβλήματος. Το πραγματικό μέγεθος του οικολογικού προβλήματος το οποίο προκαλεί η απόθεση των ΑΗΗΕ είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί. Δεν αρκεί η καταγραφή και μόνο των ποσοτήτων που παράγονται και αποτίθενται ή ακόμη και η ενέργεια που καταναλώνεται από τις συσκευές ΗΗΕ στη διάρκεια λειτουργίας τους. Για την παραγωγή μιας συσκευής ΗΗΕ υπάρχουν πάρα πολλές διαδικασίες έως ότου αυτή να καταστεί λειτουργική. Όλες οι διαδικασίες από το σχεδιασμό της συσκευής μέχρι και την ολοκλήρωση της παραγωγής του απαιτούν τη χρήση σημαντικών ποσοτήτων ενέργειας και πρώτων υλών. Επιπλέον κατά τη λειτουργία της μια συσκευή ΗΗΕ απαιτεί ενέργεια και συντήρηση. Αν συνυπολογιστούν οι παραπάνω ανάγκες για την παραγωγή και λειτουργία του ΗΗΕ το οικολογικό πρόβλημα ξεπερνά τα στενά πλαίσια της απόθεσής του ως ΑΗΗΕ [7]. Η οικολογική σπατάλη είναι ενδεικτική σύμφωνα με την Ένωση δήμων και περιφερειών για την ανακύκλωση (ACR+) στην οποία μέλη είναι δήμοι και περιφέρειες χωρών της ΕΕ. Σύμφωνα με την εν λόγω ένωση με την παραγωγή μιας μονάδας H/Y παράγονται και 1500kg αποβλήτων. Οι αντίστοιχες τιμές για την παραγωγή ενός laptop και ενός κινητού τηλεφώνου είναι 400 kg και 75 kg. Επομένως η κατασκευή και μόνο ΗΗΕ αποτελεί σημαντική πηγή παραγωγής απορριμμάτων. Σύμφωνα με το ινστιτούτο World Watch εταιρείες παραγωγής ΗΗΕ και ειδικότερα αυτές που κατασκευάζουν ημιαγωγούς (τρανζίστορ) δημιουργούν τις μεγαλύτερες πιέσεις στο περιβάλλον από την χρήση χημικών. Ένα και μόνο εργοστάσιο παραγωγής τέτοιων προϊόντων χρησιμοποιεί 500 με 1000 διαφορετικές χημικές ουσίες. Ακόμη, λόγω της δομής την οποία έχουν υιοθετήσει τα εργοστάσια αυτά η ένταση από την χρήση πρώτων υλών για των κατασκευή μικροτσίπ είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή άλλων παραδοσιακών αγαθών όπως είναι οι μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές (πλυντήρια, ψυγεία, κτλ.). Μια προσπάθεια να γίνει μια ποσοτικοποίηση του οικολογικού προβλήματος έγινε το 1997 από την AEA Technology. Σύμφωνα με την έρευνα που εκπονήθηκε υπολογίστηκε ότι το 1998 θα παράγονταν t ΑΗΗΕ στην ΕΕ τα οποία θα κατέληγαν σε χώρους ταφής απορριμμάτων [7], [10]. Οι απώλειες σε πρώτες ύλες που θα προέκυπταν από την απόθεση αυτή φαίνονται στον πίνακα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

57 Πίνακας 2.12 Απώλειες σε πρώτες ύλες. Πρώτη ύλη Ποσότητα (t) Σιδηρούχα μέταλλα Μη-σιδηρούχα μέταλλα Βαρέα μέταλλα Μόλυβδος Υδράργυρος 6-8 Πλαστικά Γυαλί Επιβραδυντικά φλόγας Πηγή: ΑΕΑ Technology (1997) Ακόμη έχει υπολογισθεί ότι για την κατασκευή μιας μνήμης RAM 32ΜΒ και βάρους 2g απαιτούνται πολλαπλάσιες ποσότητες άλλων πρώτων υλών. Απαιτούνται 1.600g ορυκτών καυσίμων, 72g χημικών ουσιών, g νερού και 700g στοιχείων σε αέρια κατάσταση (κυρίως άζωτο).λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι μόνο το 2001 για κάθε κάτοικο της γης κατασκευάστηκαν τρανζίστορ, και ότι από τα στοιχεία της εταιρείας κατασκευής κινητών τηλεφώνων ΝΟΚΙΑ το 2004 η παγκόσμια αγορά κινητών τηλεφώνων ήταν της τάξεως των μονάδων μπορούμε να αντιληφθούμε το πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπισθεί. Τέλος πρέπει να έχουμε υπόψη ότι και η κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή προϊόντων ΗΗΕ επιβαρύνει το περιβάλλον και εξαντλεί τις φυσικές πρώτες ύλες. Σύμφωνα με υπολογισμούς η ενέργεια που καταναλώνεται την εξόρυξη μιας ποσότητας χαλκού είναι 6 φορές περισσότερη από αυτήν που απαιτείται για την ανακύκλωση της ίδιας ποσότητας χαλκού. Το ίδιο παρατηρείται και στην περίπτωση του αλουμινίου μόνο που εδώ η κατανάλωση ενέργειας είναι 20 φορές περισσότερη κατά την εξόρυξη απ ότι κατά την ανακύκλωση [7], [9]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

58 58 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

59 3 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΗΗΕ. 3.1 Εκτιμήσεις των παραγόμενων οικιακών ΑΗΗΕ. Η εκτίμηση των παραγόμενων ποσοτήτων ΑΗΗΕ μιας περιοχής είναι μια μελέτη που περικλείει σημαντικές προκλήσεις για τον μηχανικό. Είναι όμως πολύ βασική για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος συλλογής και διαχείρισης ΑΗΗΕ. Μια ικανοποιητική μέθοδος για τον υπολογισμό των παραγόμενων ΑΗΗΕ είναι η συλλογή δεδομένων εισόδου για τις πωλήσεις προϊόντων ΗΗΕ. Από έρευνες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε χώρες της ΕΕ προέκυψαν αποτελέσματα σχετικά με την παραγωγή ΑΗΗΕ, τα οποία ποικίλουν πολύ μεταξύ τους καταδεικνύοντας έτσι το γεγονός ότι δεν υπάρχει μεθοδολογία ακριβούς υπολογισμού των παραγόμενων ποσοτήτων ΑΗΗΕ για μια περιοχή. Οι διαφορετικές παραδοχές που εισάγει κάθε μια από τις χρησιμοποιούμενες μεθόδους υπολογισμού εισάγουν σφάλματα στην ακρίβεια της πρόβλεψης των παραγόμενων ποσοτήτων ΑΗΗΕ. Με βάση αυτούς τους υπολογισμούς σε κάθε κάτοικο αναλογούν ετησίως kg ΑΗΗΕ και σύμφωνα με τις οδηγίες 2002/96/EC και 2012/19/EC υποχρεώνονται πρέπει να συλλέγονται τα 4 kg [7] Μέθοδοι υπολογισμού παραγόμενων ΑΗΗΕ Μέθοδος «Market Supply». Η μέθοδος «Market Supply» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 1991 (IMS, 1991). Για την εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν στις ποσότητες των ΑΗΗΕ βασίζεται στις πωλήσεις, σε συνδυασμό με την εκτιμώμενη διάρκεια ζωής των προϊόντων ΗΗΕ. Η παρακάτω εξίσωση μας δίνει την σχέση ανάμεσα στην προσδοκώμενη ποσότητα ΑΗΗΕ σε σχέση με τις πωλήσεις ΗΗΕ. Παραγωγή ΑΗΗΕ (t) = Πωλήσεις (t-d N ) + Επαναχρησιμοποίηση (t-d S ) Όπου, d N = διάρκεια ζωής νέας κατασκευής ΗΗΕ Και d S = διάρκεια ζωής επαναχρησιμοποιούμενου ΗΗΕ Για να εφαρμοστεί σωστά η μέθοδος θα πρέπει να είναι γνωστός ο όγκος πωλήσεων των ΗΗΕ στην περιοχή εφαρμογής και να ληφθεί υπόψη ότι ίδιας κατηγορίας ΗΗΕ έχουν διαφορετική διάρκεια ζωής αναλόγως αν είναι νέας κατασκευής ΗΗΕ ή επαναχρησιμοποιούμενα. Το πλεονέκτημα της συγκεκριμένης μεθόδου είναι ότι δεν απαιτούνται εκτεταμένες πληροφορίες σε σχέση με την παραγωγή του ΗΗΕ, οι υπολογισμοί είναι γρήγοροι χρησιμοποιώντας στην ουσία μια ισότητα ενώ και τα δεδομένα για τις πωλήσεις ΗΗΕ που παρέχονται από διάφορα ινστιτούτα και εταιρείες μετρήσεων είναι συνήθως ικανοποιητικής ακρίβειας. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

60 Η μέθοδος αυτή όμως έχει κάποια μειονεκτήματα που καθιστούν τα αποτελέσματα της σχετικά ανακριβή. 1) Η μέση διάρκεια ζωής του ΗΗΕ είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική διότι στις ανεπτυγμένες χώρες ο εξοπλισμός αυτός συχνά αντικαθίσταται ή αποσύρεται προτού αυτός φτάσει στο τέλος του κύκλου ζωής του. 2) Τα ΑΗΗΕ αποθηκεύονται πολλές φορές για αρκετά χρόνια πριν να προωθηθούν για περαιτέρω διαχείριση. 3) Γίνεται παραδοχή ότι όλες οι συσκευές παράγονται τον ίδιο χρόνο και αποσύρονται αμέσως μετά την μέση διάρκεια ζωής τους. 4) Γίνεται υπόθεση ότι η μέση διακύμανση στη διάρκεια ζωής του ΗΗΕ δεν μεταβάλλεται σημαντικά ενώ στην πραγματικότητα η διάρκεια ζωής ενδεχομένως να μειώνεται στο μέλλον. Συνεπώς, η μέθοδος αυτή δεν δίνει ικανοποιητικές προσεγγίσεις της ποσότητας των παραγόμενων ΑΗΗΕ για μια δυναμική αγορά όπου οι τεχνολογίες και η διάρκειες ζωής μεταβάλλονται συνεχώς [10], [27]. Η κυριότερη δυσκολία που συναντάει η μέθοδος υπολογισμού των παραγόμενων ΑΗΗΕ είναι η εύρεση επαρκών δεδομένων για τις πωλήσεις προϊόντων ΗΗΕ στην ελληνική αγορά και η χρήση ενός ενιαίου χρόνου ζωής για κάθε προϊόν ΗΗΕ Μέθοδος «Market Supply A». Όπως αναφέρθηκε στην μέθοδο «Market Supply» υπάρχει μια απλοποίηση κάνοντας την παραδοχή ότι το 100% των προϊόντων ΗΗΕ που έχουν πουληθεί σε δεδομένο χρονικό διάστημα θα καταστούν άχρηστα στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Στην πραγματικότητα, η απόθεση των ΑΗΗΕ πραγματοποιείται σταδιακά στη διάρκεια της μέσης ζωής των συσκευών. Έτσι. με τη μέθοδο «Market Supply A» γίνεται προσπάθεια εισαγωγής στον υπολογισμό της παραγόμενης ποσότητας ΑΗΗΕ των πραγματικών διακυμάνσεων στη μέση διάρκεια ζωής ενός προϊόντος ΗΗΕ. Όπως προαναφέρθηκε, οι Η/Υ έχουν θεωρητικά μέση διάρκεια ζωής τα 5 έτη. Ωστόσο δεν είναι ρεαλιστικό να θεωρούμε ότι όλοι αυτοί οι υπολογιστές θα καταστούν ΑΗΗΕ 5 χρόνια μετά την αγορά τους. Τμήματα του ΗΗΕ πολλές φορές επαναχρησιμοποιούνται ή αποθηκεύονται για μελλοντική χρήση. Επομένως, στην πραγματικότητα, η απόθεση των παλαιών συσκευών ΗΗΕ κατανέμεται γύρω από τη μέση διάρκεια ζωής τους. Η μέση διάρκεια του «χρόνου διατήρησης» ενός αντικειμένου από τη στιγμή που αυτό καταστεί άχρηστο είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της μεθόδου αυτής και συνεπώς πρέπει να γίνονται εκτιμήσεις της συμπεριφοράς των καταναλωτών, έτσι ώστε τα αποτελέσματα των υπολογισμών να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η IMS στην αναφορά της το 1991 κατάληξε 60 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

61 στο συμπέρασμα ότι η παραγωγή ΑΗΗΕ ακολουθεί κανονική κατανομή γύρω από τη μέση διάρκεια ζωής κάθε προϊόντος ΗΗΕ. Έτσι, για το κάθε έτος καταγράφεται ο αριθμός των νέων συσκευών ΗΗΕ ο οποίος πωλείται. Για το σύνολο των πωλήσεων μιας συσκευής δημιουργείται η αντίστοιχη κατανομή και έτσι μπορεί να γίνει ο υπολογισμός της ποσότητας των παραγόμενων ΑΗΗΕ για τα προσεχή χρόνια. Η συνολική ποσότητα των παραγόμενων ΑΗΗΕ για κάθε χρονιά υπολογίζεται προσθέτοντας αντίστοιχες τις ποσότητες που έχουν ήδη υπολογισθεί για κάθε χρονιά ξεχωριστά [10] Μέθοδος «Time Step». Η μέθοδος «Time Step» χρησιμοποιήθηκε επίσης από την IMS το Βασίζεται στην αρχή διατήρησης της μάζας, λαμβάνοντας υπόψη τις εισερχόμενες και εξερχόμενες συσκευές σε ένα νοικοκυριό. Η αρχή αυτή απεικονίζεται στην παρακάτω σχέση: Παραγωγή ΑΗΗΕ (t) = [ Stock (t 1 )-Stock (t)] ιδιωτικού τομέα + [ Stock (t 1 )-Stock (t)] βιομηχανικού τομέα + -, όπου t 1 <t Αποθέματα private : Αριθμός των νοικοκυριών * βαθμός κορεσμού των νοικοκυριών/100 ή: πληθυσμός/μέσο μέγεθος νοικοκυριού * βαθμός κορεσμού των νοικοκυριών/100 Αποθέματα industry : Αριθμός θέσεων εργασίας * βαθμός κορεσμού της βιομηχανίας/100 ή: Αριθμός υπαλλήλων/αριθμός χρηστών ανά συσκευή Με τη χρήση της παραπάνω σχέσης η ποσότητα ΑΗΗΕ που παράγεται το χρόνο t υπολογίζεται από τη διαφορά των αποθηκευμένων συσκευών, τόσο στη βιομηχανία, όσο και στα νοικοκυριά ανάμεσα σε δυο χρονικά σημεία t 1 και t, συν τις πωλήσεις για το ίδιο χρονικό διάστημα, μείον την ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ μέχρι το χρονικό διάστημα t-1. Για να μπορεί να εφαρμοστεί η μέθοδος αυτή θα πρέπει να είναι γνωστές οι πληροφορίες για τον παραγόμενο ΗΗΕ από τις πωλήσεις τους, τις εισαγωγές και τις εξαγωγές αντίστοιχου εξοπλισμού. Τα αποθέματα συσκευών από ιδιώτες μπορούν να υπολογιστούν από προκαθορισμένους βαθμούς κορεσμού των νοικοκυριών της περιοχής για την οποία γίνεται ο υπολογισμός. Για τα βιομηχανικά αποθέματα ΗΗΕ δεν είναι εύκολος ο υπολογισμός τους και συνήθως απαιτείται να γίνει εκτίμηση από τον φορέα που πραγματοποιεί τους υπολογισμούς αυτούς. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι πρόκειται για μια μέθοδο εκτίμησης των Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

62 παραγόμενων ΑΗΗΕ όπου οι υπολογισμοί είναι εύκολοι ενώ και η ίδια η μέθοδος είναι ιδιαίτερα ακριβής για κορεσμένες αγορές. Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει αυτό το μοντέλο είναι το γεγονός ότι κατά τους υπολογισμούς γίνεται η υπόθεση ότι όλα τα παραγόμενα ΑΗΗΕ συλλέγονται σε εγκαταστάσεις απόθεσης και διαχείρισης τέτοιων αποβλήτων. Ακόμη, εκτίμηση γίνεται για τον υπολογισμό των βιομηχανικών αποθεμάτων ΗΗΕ ενώ και ο βαθμός κορεσμού των νοικοκυριών για το υπολογισμό των αποθεμάτων ΗΗΕ είναι προκαθορισμένος. Όλοι αυτοί οι παράγοντες εισάγουν μεγάλο ποσοστό σφάλματος στους υπολογισμούς και γι αυτό το λόγο η μέθοδος χρησιμοποιείται σε κορεσμένες αγορές όπου το σφάλμα είναι αμελητέο [27] Μέθοδος «Carnegie Mellon». Το 1997 χρησιμοποιήθηκε από την Green Design Initiative του πανεπιστημίου Carnegie Mellon ένα μοντέλο υπολογισμού των παραγόμενων ΑΗΗΕ, το οποίο είναι παρόμοιο με το μοντέλο «Market Supply A» όπως αυτό περιγράφθηκε παραπάνω. Το μοντέλο αυτό προσπαθεί να εξετάσει την πορεία των ΑΗΗΕ λαμβάνοντας υπόψη την συμπεριφορά του καταναλωτή, όταν για παράδειγμα θέλει να ξεφορτωθεί έναν Η/Υ στο τέλος του κύκλου ζωής του. Βέβαια, η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ίδιο καλά και για άλλα προϊόντα ΗΗΕ [10]. Το μοντέλο αυτό καθορίζει τις οδούς που ακολουθεί ένας Η/Υ από την ημέρα που θα τον αγοράσει ο καταναλωτής μέχρι και την μέρα που αυτός θα φτάσει στο τέλος του κύκλου ζωής του. Στο σχήμα 3.1 φαίνονται οι δυνατές διαδρομές που μπορεί να ακολουθήσει μια τέτοια συσκευή. 62 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

63 Διάγραμμα 3.1 Διάγραμμα δυνατών ροών ενός Η/Υ από την αγορά του μέχρι το τέλος του κύκλου ζωής του. Αγορά Η/Υ Η/Υ στο τέλος του κύκλου ζωής του Αποθήκευση Ανακύκλωση Επαναχρησιμοποίηση Ταφή των ΑΗΗΕ Πηγή: WEEE in Ireland, EPA, 2001 Από τη στιγμή που ένας Η/Υ φτάσει στο τέλος της ωφέλιμης του ζωής, υπάρχουν 4 εναλλακτικές ροές αποβλήτων για τον καταναλωτή για το τι θα κάνει με τον συγκεκριμένο Η/Υ. Οι εναλλακτικές αυτές ροές είναι: Επαναχρησιμοποίηση: Πιθανότατα θα πουληθεί σε άλλον χρήστη χωρίς εκτεταμένη αναβάθμιση. Αποθήκευση: Η συσκευή δεν χρησιμοποιείται. Ανακύκλωση: Το προϊόν αποσυναρμολογείται στα αρχικά του κομμάτια και κατόπιν στα υλικά που τα αποτελούν και πωλείται ως πρώτες ύλες (σκραπ). Υγειονομική ταφή Ωστόσο για να έχουν νόημα τα δεδομένα που θα προκύψουν από το μοντέλο αυτό θα πρέπει να γίνουν κάποιες παραδοχές. Στην μελέτη που έγινε το 1997 στις ΗΠΑ έγιναν οι παρακάτω παραδοχές: Οι Η/Υ καθίστανται άχρηστοι μετά από 5 έτη. Αυτό υποστηρίζεται από την βιομηχανία και από εταιρείες έρευνας αγοράς και υιοθετείται από τις περισσότερες μελέτες. Ελάχιστοι υπολογιστές καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής ή ανακυκλώνονται αμέσως μετά το τέλος του κύκλου ζωής τους. Οι ποσότητες Η/Υ που θάβονται δεν είναι τόσο μεγάλες όσο είχαν αρχικά εκτιμηθεί. Οι περισσότερες εταιρείες ανακύκλωσης Η/Υ διαχειριστήκαν ένα πολύ μικρό ποσοστό Η/Υ σε λιγότερο από 5 χρόνια. Επομένως, ενώ αρχικά η ανακύκλωση Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

64 και η ταφή θεωρήθηκε ότι αποτελούν τις ποιο σημαντικές διαδρομές διαχείρισης ΑΗΗΕ στην πραγματικότητα είναι αμελητέες. Οι Η/Υ που απομένουν, είτε επαναχρησιμοποιούνται, είτε αποθηκεύονται. Η έρευνα απέδειξε ότι υπάρχει αναλογία «1-1» ανάμεσα στους υπολογιστές που επαναχρησιμοποιούνται και σε αυτούς που αποθηκεύονται. Οι επαναχρησιμοποιούμενοι Η/Υ τελικά αποθηκεύονται. Μόλις οι επαναχρησιμοποιούμενοι Η/Υ φθάσουν τα 8 έτη (3 έτη μετά το θεωρητικό τέλος του κύκλου ζωής τους) τότε οι χρήστες τους προβαίνουν σε αποθήκευση τους. Έτσι μεγάλες ποσότητες Η/Υ δεν θάβονται ούτε ανακυκλώνονται. Μετά την αποθήκευση κάποιοι Η/Υ ανακυκλώνονται και κάποιοι άλλοι θάβονται. Αυτό συμβαίνει 8-11 έτη μετά την αρχική αγορά των υπολογιστών. Το μοντέλο αυτό προέβλεψε για τις ΗΠΑ ότι το 2005 θα είχαμε τις ροές αποβλήτων που απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα 3.2: Πίνακας 3.2 Ροές αποβλήτων Η/Υ για τις ΗΠΑ το 2005 Ροή αποβλήτων Ποσότητα τεμαχίων Η/Υ Πώληση Υγειονομική ταφή Ανακύκλωση Πηγή: WEEE in Ireland, EPA, 2001 Πολλές από τις υποθέσεις έγιναν αποκλειστικά για το αμερικανικό μοντέλο και δεν έχουν αξία για άλλους υπολογισμούς. Το βασικό μοντέλο όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί αφού όμως πρώτα βρεθούν πληροφορίες σχετικά με την συμπεριφορά των καταναλωτών στην περιοχή ενδιαφέροντος. Η επικοινωνία με τις εταιρείες παραγωγής ΗΗΕ και τις αρμόδιες αρχές μπορεί να δώσει ικανοποιητικές πληροφορίες σχετικά με της διαδρομές που ακολουθούν τα ΑΗΗΕ στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Πληροφορίες για την συμπεριφορά του καταναλωτή, όπως ο χρόνος μέχρι μια συσκευή να καταστεί άχρηστη και η αποθήκευση, μπορούν να αντληθούν από την εμπειρία της έρευνας του Carnegie [10]. Πλεονέκτημα της μεθόδου είναι ότι για διακριτό τύπο ΗΗΕ μπορεί να υπάρξει ακριβής αναπαράσταση της «ροής υλικών» που ακολουθείται από την αγορά του συγκεκριμένου εξοπλισμού μέχρι την απόσυρση του από τη χρήση και απόθεση ή ανακύκλωση του. Γι αυτό το λόγο, η μέθοδος αυτή είναι ιδανική για πιο εκτεταμένη έρευνα διακριτών προϊόντων ΗΗΕ διότι υπάρχει μεγαλύτερη ποσότητα δεδομένων που καθιστά τον υπολογισμό των παραγόμενων ΑΗΗΕ περισσότερο αναλυτικό άρα και ακριβή. 64 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

65 Πρόβλημα για τη μέθοδο αυτή είναι το γεγονός ότι γίνονται υποθέσεις σε σχέση με τη «ροή υλικών» κατά την επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και υγειονομική ταφή των ΑΗΗΕ. Κάθε τέτοια υπόθεση είναι χαρακτηριστική τόσο για κάθε προϊόν όσο και για κάθε χώρα, οπότε πρέπει να υπάρχει καλή γνώση της συμπεριφοράς των καταναλωτών όσο και την τοποθεσία απόθεσης των ΑΗΗΕ. Έτσι, το μοντέλο απαιτεί κατά το δυνατόν αναλυτικά δεδομένα για τις πωλήσεις ΗΗΕ και όσο νωρίτερα γίνεται τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν τα ΑΗΗΕ [27] Μέθοδος «Estimate». Η μέθοδος αυτή αναφέρεται και ως μέθοδος «κατανάλωσης και χρήσης». Το μοντέλο αυτό χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό των ΑΗΗΕ στην Ολλανδία το 1993 (Bureau B&G, 1993) καθώς επίσης και από την NGS για εκτιμήσεις των ΑΗΗΕ στο Γερμανικό ομόσπονδο κρατίδιο της Κάτω Σαξονίας (Mertis & Strobel, 2000). H μέθοδος αυτή βασίζεται στην παρακάτω εξίσωση: Παραγωγή ΑΗΗΕ = Αποθέματα (private+industry) /Μέση διάρκεια ζωής Αποθέματα private : Αριθμός των νοικοκυριών * βαθμός κορεσμού των νοικοκυριών/100 ή: πληθυσμός/μέσο μέγεθος νοικοκυριού * βαθμός κορεσμού των νοικοκυριών/100 Αποθέματα industry : Αριθμός θέσεων εργασίας * βαθμός κορεσμού της βιομηχανίας/100 ή: Αριθμός υπαλλήλων/αριθμός χρηστών ανά συσκευή Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί συνολικά τα αποθέματα σε ΗΗΕ, τόσο των νοικοκυριών, όσο και των βιομηχανικών, με μια υπόθεση σχετικά με τη μέση διάρκεια ζωής των προϊόντων ΗΗΕ. Τα βιομηχανικά και οικιακά αποθέματα υπολογίζονται με τον ίδιο τρόπο όπως και στην μέθοδο «Time Step» και στη συνέχεια διαιρούνται με την μέση διάρκεια ζωής για να βρούμε την πιθανή παραγωγή ΑΗΗΕ. Η μέθοδος αυτή είναι αρκετά ευαίσθητη όσον αφορά στις αλλαγές της μέσης διάρκειας ζωής μιας συσκευής αλλά και σε κάποια άλλα γεγονότα που επηρεάζουν την παραγωγή προϊόντων ΗΗΕ (π.χ. εισαγωγή νέου μοντέλου σε εμπορική χρήση). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην έχουμε μεγάλη ακρίβεια καθώς η μέση διάρκεια ζωής των ΗΗΕ μπορεί να αλλάξει πολύ εύκολα και είναι ανακριβής [10] Μέθοδος «Stanford». Το 1999 σε μια αναφορά της προς το εθνικό συμβούλιο ασφάλειας των ΗΠΑ (National Safety Council), η εταιρεία Stanford Resources Inc. πραγματοποίησε μια έρευνα σχετικά με την ανακύκλωση ΑΗΗΕ. Αυτή ήταν η πρώτη προσπάθεια να γίνει συλλογή πραγματικών ποσοτικών δεδομένων από εταιρείες που συμμετέχουν στην Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

66 ανακύκλωση ΑΗΗΕ στις ΗΠΑ. Μέρος αυτής της έρευνας ήταν και ο υπολογισμός των ΑΗΗΕ που θα προέκυπταν από τη χρήση Η/Υ. Η έρευνα χρησιμοποίησε ένα εναλλασσόμενο μοντέλο διάρκειας ζωής. Το μοντέλο υποθέτει ότι υπάρχουν διαφορές στην διάρκεια ζωής των προϊόντων για κάθε χρονιά πωλήσεων βασιζόμενο σε εναλλαγές στον τρόπο χρήσης των συσκευών (NSC,1999). Οι αλλαγές αυτές στην διάρκεια ζωής ενισχύουν τον παράγοντα «αβεβαιότητα» (NSC,1999) καθώς πρόκειται για ποιοτικά αποτελέσματα που έχουν εξαχθεί ύστερα από συνεντεύξεις κατασκευαστών ΗΗΕ. Σύμφωνα με την μέθοδο αυτή για κάθε χρόνο καταγράφονται η μέση διάρκεια ζωής και η κατανομή της διάρκειας ζωής (από 2 έως 5 έτη) για τους Η/Υ που πουλήθηκαν. Ο αριθμός των άχρηστων Η/Υ αθροίζεται για κάθε έτος [10]. Η μέθοδος αυτή χρειάζεται πραγματικά στοιχεία όσον αφορά τις πωλήσεις προϊόντων ΗΗΕ. Πέρα όμως από τη ακρίβεια στα αποτελέσματα που εισάγει η χρήση τους έχουν ένα σοβαρό μειονέκτημα. Η συλλογή στοιχείων για τις πωλήσεις είναι δύσκολη καθώς τα αντίστοιχα στοιχεία των εταιρειών αναφέρονται σε χρηματικά ποσά. Επιπρόσθετα, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί και ο τρόπος χρήσης των ΑΗΗΕ και για την Ελλάδα δεν έχει γίνει ολοκληρωμένη μελέτη σχετικά με τις «συνήθειες» των καταναλωτών όσον αφορά τη χρήση των ΗΗΕ. Η αβεβαιότητα αυτή έχει σαν αποτέλεσμα η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων να εξαρτάται από αστάθμητους παράγοντες Μέθοδος «ICER». Το 2000, το Βιομηχανικό συμβούλιο για την ανακύκλωση ηλεκτρονικών συσκευών της Μεγ. Βρετανίας, (ICER) σε μια μελέτη του, έκανε προσπάθεια να υπολογίσει τα παραγόμενα ΑΗΗΕ. Αυτό το κατέφερε παίρνοντας όσο το δυνατόν πιο επίκαιρα δεδομένα όσον αφορά στις πωλήσεις ΗΗΕ. Το ICER έκανε μια εκτίμηση του ποσοστού των συνολικών πωλήσεων ΗΗΕ που προορίζονταν να αντικαταστήσουν παρωχημένο ΗΗΕ προσδιορίζοντας έτσι την ποσότητα του ΗΗΕ που θα αποσύρονταν σαν ΑΗΗΕ. Για να συμβεί αυτό έπρεπε να είναι γνωστός ο συντελεστής κορεσμού της αγοράς για κάθε τύπο ΗΗΕ. Ο συντελεστής κορεσμού της αγοράς σε σχέση με τα ΗΗΕ έχει να κάνει με το κατά πόσον η αγορά έχει καλύψει τις ανάγκες της για συγκεκριμένα προϊόντα ΗΗΕ. Προσδιορίζοντας λοιπόν το συντελεστή κορεσμού έγινε δυνατόν να καθορισθεί ο αριθμός των ΗΗΕ, από αυτά που θα πωλούνταν, που θα αποσύρονταν σαν ΑΗΗΕ. Έτσι όταν για παράδειγμα, λέμε ότι ο συντελεστής κορεσμού είναι 0,60 αυτό σημαίνει ότι το 60% των πωλήσεων πρόκειται για πωλήσεις αντικατάστασης εξοπλισμού ενώ το υπόλοιπο 40% αποτελεί την μεγέθυνση της αγοράς για το συγκεκριμένο κομμάτι εξοπλισμού. Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός κορεσμού τόσο ποιο πιθανό είναι το συγκεκριμένο προϊόν ΗΗΕ να γίνει 66 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

67 ΑΗΗΕ όταν αγοραστεί μια παρόμοια συσκευή. Το μοντέλο υπολογισμού φαίνεται στην παρακάτω εξίσωση: Παραγόμενα ΑΗΗΕ = Πωλήσεις * Βαθμός Κορεσμού Βαθμός Κορεσμού= Το % ποσοστό των πωλήσεων ενός προϊόντος ΗΗΕ. οι οποίες θα έχουν σαν αποτέλεσμα την απόσυρση αντίστοιχων συσκευών ΗΗΕ. Δυστυχώς όμως, το ICER δεν δίνει επαρκείς πληροφορίες σχετικά με την μεθοδολογία που χρησιμοποιεί για τον υπολογισμού του βαθμού κορεσμού για κάθε προϊόν ΗΗΕ. Για τον εξοπλισμό πληροφορικής, όπως είναι οι Η/Υ, ο βαθμός κορεσμού μπορεί να αυξηθεί κάτι που πρακτικά σημαίνει περισσότερες αντικαταστάσεις εξοπλισμού από την πώληση νέων προϊόντων. Αν για παράδειγμα, μειωθεί (όπως πράγματι συμβαίνει) η διάρκεια ζωής των Η/Υ ενώ παράλληλα αυξηθεί η ζήτηση για τέτοια προϊόντα όχι μόνο για αντικατάσταση υπάρχοντος εξοπλισμού αλλά και για κάλυψη νέων αναγκών. Για λόγους απλοποίησης μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο συντελεστής κορεσμού είναι μια σταθερή αξία. Την παραδοχή αυτή όμως πρέπει να την λαμβάνουμε υπόψη κατά την αποδοχή και ερμηνεία των αποτελεσμάτων [10]. 3.2 Συλλογή των ΑΗΗΕ. Η συλλογή των ΑΗΗΕ αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα στο σύστημα διαχείρισης, καθώς η επιτυχία του συστήματος συλλογής των ΑΗΗΕ καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία του συστήματος διαχείρισης τους. Κάθε σύστημα έχει μια δυναμικότητα διαχείρισης αποβλήτων σε τόνους, καθώς και μια ελάχιστη ποσότητα αποβλήτων που πρέπει να μπαίνει στο σύστημα ώστε αυτό να είναι βιώσιμο και αποτελεσματικό. Για το λόγο αυτό, για την εισαγωγή μιας ελάχιστης απαιτούμενης ποσότητας ΑΗΗΕ απαιτείται ένα καλά οργανωμένο σύστημα συλλογής απορριμμάτων. Ήδη πριν από την εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας 2002/96/EC όσες χώρες είχαν κάποιο σύστημα συλλογής και διαχείρισης ΑΗΗΕ είχαν καταλήξει σε 2 κύρια κανάλια συλλογής απορριμμάτων: Τα δημοτικά σημεία ανακύκλωσης και τη συλλογή των ΑΗΗΕ από τους εμπόρους ΗΗΕ, μέσω κατάλληλων συστημάτων συλλογής. Τα συστήματα συλλογής των περισσοτέρων χωρών (ICT Milieu Δανία, El Kretsen Σουηδία) βασίστηκαν σε ήδη υπάρχοντα συστήματα συλλογής απορριμμάτων που είχαν οργανωθεί από τις δημοτικές αρχές. Επιπλέον, οι πωλητές και οι κατασκευαστές ΑΗΗΕ ανέλαβαν το κομμάτι εκείνο που αφορούσε τη διαχείριση και ανακύκλωση των απορριμμάτων. Βέβαια, υπήρχαν και κάποιες χώρες (SWICO Ελβετία, El - Retur Νορβηγία, Recupel Βέλγιο, NVMP Ολλανδία) στις οποίες οι έμποροι και οι κατασκευαστές αναλάμβαναν εξολοκλήρου τόσο τη συλλογή, όσο και την Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

68 ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ. Ειδικότερα μέσω των εμπόρων ΗΗΕ μπορούν να επιτευχθούν υψηλά επίπεδα συλλογής ΑΗΗΕ. Ακόμη η συλλογή από κατασκευαστές και εμπόρους ΗΗΕ παρέχει προϊόντα καλύτερης ποιότητας αυξάνοντας έτσι το βαθμό επαναχρησιμοποίησης αυτών αφού αποφεύγονται ανεπιθύμητες ζημιές. Σύμφωνα με την DARP Environmental, περίπου το 80% των ΑΗΗΕ που συλλέγονται από τους κατασκευαστές είναι σε λειτουργική κατάσταση, ενώ ένα 10% του συνόλου των συσκευών, ηλικίας μικρότερης των 10 ετών, μπορούν να επιδιορθωθούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν. Το σημαντικότερο πάντως πρόβλημα στη συλλογή των ΑΗΗΕ, σύμφωνα με τις ίδιες κοινωνικές εταιρείες, είναι ο έγκαιρος εντοπισμός και διαχωρισμός του εξοπλισμού που λειτουργεί και αυτού που δεν είναι λειτουργικός [7], [10], [28]. Ένα αποτελεσματικό σύστημα συλλογής ΑΗΗΕ, εκτός από τα οχήματα που συλλέγουν τα ΑΗΗΕ πρέπει να έχει εγκαταστάσεις συλλογής ΑΗΗΕ, οι οποίες θα είναι προσιτές σε όλους τους πολίτες. Πρέπει επίσης να παρέχει συνεχείς και ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει στους καταναλωτές-χρηστές. Για να μειωθεί το ρίσκο των αρνητικών επιπτώσεων, κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, τόσο στον άνθρωπο, όσο και στο περιβάλλον θα πρέπει να ελαχιστοποιούνται οι μετακινήσεις των απορριμμάτων. Επιπλέον, θα πρέπει να ελαχιστοποιείται η επαφή των εργαζομένων με τα ΑΗΗΕ, κάτι που σημαίνει αυξημένα μέτρα προστασίας και χρήση κάποιου συστήματος μηχανικής διαχείρισης απορριμμάτων. Ένα σημείο στο οποίο θα πρέπει να δοθεί μέγιστη σημασία είναι η ύπαρξη τοξικών συστατικών στα ΑΗΗΕ. Η απομάκρυνση τους, θα πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα, στα αρχικά στάδια της διαχείρισης των ΑΗΗΕ, αμέσως μετά τη συλλογή τους. Βέβαια πρέπει να αναφερθούν και μη οργανωμένες προσπάθειες ανακύκλωσης γνωστές και ως «γκρίζα» ανακύκλωση. Σε αυτού του είδους την ανακύκλωση συμμετέχουν κατά βάση αθίγγανοι και διάφοροι άλλοι γυρολόγοι οι οποίοι συλλέγουν ΑΗΗΕ, τα αποσυναρμολογούν χωρίς προηγούμενη απορρύπανση και στη συνέχεια μεταπωλούν τις πρώτες ύλες που ανακτούν [7], [10] Προηγούμενη εμπειρία από προγράμματα συλλογής των ΑΗΗΕ. Σε πολλές χώρες στο παρελθόν έχουν γίνει προσπάθειες να γίνει συστηματοποίηση των μεθόδων συλλογής των ΑΗΗΕ. Στόχος αυτών των προσπαθειών ήταν να γίνει μεγιστοποίηση της ποσότητας των εισερχόμενων ΑΗΗΕ στο σύστημα διαχείρισης του ώστε αυτό να γίνει αποδοτικότερο Βέβαια θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι δεν μπορεί να γίνει σύγκριση των αποτελεσμάτων των διαφόρων προγραμμάτων συλλογής. Αυτό συμβαίνει διότι το κάθε πρόγραμμα χρησιμοποιούσε διαφορετικό ορισμό για τον όρο απόβλητα με αποτέλεσμα να μην συμπεριλαμβάνονται όλες οι κατηγορίες των ΑΗΗΕ σύμφωνα με την οδηγία 2002/96/EC (Lohse, 1998). Μπορεί 68 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

69 ωστόσο να γίνει σύγκριση των ποιοτικών αποτελεσμάτων ώστε να βγουν ασφαλή συμπεράσματα για τη συλλογή των ΑΗΗΕ [10] Apparetour Project, Ολλανδία ( ) Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα έγινε για να διερευνηθεί η δυνατότητα ξεχωριστής συλλογής των λευκών και καφέ οικιακών συσκευών (κατηγορίες 1 και 2 των ΑΗΗΕ σύμφωνα με την WEEE Directive) με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν, η ένωση βιομηχανιών που κατασκεύαζαν ΗΗΕ, η ένωση κατασκευαστών μεγάλων οικιακών συσκευών (λευκά προϊόντα) και τέλος η τοπική κυβέρνηση. Το πρόγραμμα έλαβε χώρα στην πόλη του Eindhoven με συνολικό πληθυσμό κατοίκους. Σημεία συλλογής των ΑΗΗΕ αποτελούσαν 70 δημοτικές αποθήκες και 2 καταστήματα ανακύκλωσης. Η συμμετοχή των εμπόρων ΗΗΕ στο πρόγραμμα ήταν η συλλογή των ΑΗΗΕ βάση της αρχής «παλιό για καινούργιο» με την οποία για κάθε αγορά λευκού ή καφέ προϊόντος ο πωλητής συνέλλεγε τις παλιές συσκευές και τις αντικαθιστούσε με νέα συσκευή. Το πρόγραμμα περιελάμβανε ακόμη τη συλλογή των ΑΗΗΕ από τα νοικοκυριά σε μηνιαία και τριμηνιαία βάση και κατόπιν τηλεφωνικής κλήσης. Τέσσερις εταιρείες ανέλαβαν την λογιστική υποστήριξη της συλλογής ενώ 10 εταιρείες ανακύκλωσης συμμετείχαν άμεσα ή έμμεσα στο πρόγραμμα (WEEE Collection Trials in Ireland, 2003). Από την εφαρμογή του προγράμματος βγήκαν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τη συλλογή των ΑΗΗΕ. Το κυριότερο από αυτά τα συμπεράσματα είχε να κάνει με τον τρόπο συλλογής των ΑΗΗΕ. Το πιο αποτελεσματικό σύστημα συλλογής τόσο από οικονομική άποψη όσο και από τη σκοπιά της συλλεγόμενης ποσότητας των ΑΗΗΕ ήταν, σύμφωνα με αυτό το πρόγραμμα, η μεταφορά των αποβλήτων από τους πολίτες στα δημοτικά σημεία συλλογής. Τέλος σημαντική ήταν η διαπίστωση ότι η συμμετοχή των εμπόρων ΗΗΕ στην συλλογή των ΑΗΗΕ στη βάση «παλιό για καινούργιο» ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν επρόκειτο για μεγάλες οικιακές συσκευές [10] Bregenz, Αυστρία (1995) Το πρόγραμμα αυτό έλαβε χώρα στο δήμο του Bregenz και περιελάμβανε κατοίκους της περιοχής. Είχε 14μηνη διάρκεια και σκοπός του προγράμματος ήταν η διερεύνηση για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος συλλογής ΑΗΗΕ. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν εθελοντικά και κάποιοι πωλητές προϊόντων ΗΗΕ. Για τη συλλογή των ΑΗΗΕ υπήρχε ένα κέντρο συλλογής ΑΗΗΕ το οποίο ήταν ανοικτό σε καθημερινή βάση και το Σάββατο το πρωί. Σημαντικό ρόλο στη συλλογή των ΑΗΗΕ έπαιξαν και οι πωλητές προϊόντων ΗΗΕ. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν κάδοι απορριμμάτων για τη συλλογή μικρών συσκευών σε προεπιλεγμένους χώρους. Επρόκειτο για κλειστούς κάδους χωρητικότητας 240 lt με άνοιγμα στο πάνω μέρος Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

70 ώστε να δέχονται πλαστικές σακούλες και οι οποίες συλλέγονταν κάθε 2 εβδομάδες. Το μέτρο αυτό όμως εγκαταλείφθηκε στη διάρκεια του προγράμματος εξαιτίας των μικρών ποσοτήτων που συλλέγονταν καθώς και των πολλών λάθος αντικειμένων που κατέληγαν εκεί αυξάνοντας έτσι το κόστος διαχείρισης. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε υπάρχον σύστημα συλλογής αποβλήτων στο πρόγραμμα με τα ΑΗΗΕ που συγκεντρώνονταν να μεταφέρονται στο κέντρο συλλογής των ΑΗΗΕ. Όπως και στην περίπτωση του αντίστοιχου προγράμματος στην Ολλανδία ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος συλλογής των ΑΗΗΕ ήταν να τα πηγαίνουν οι πολίτες σε κεντρικά σημεία συλλογής. Παρόμοια προγράμματα έλαβαν χώρα και σε άλλες περιοχές της Αυστρίας το Weiz και το Flachgau. Βέβαια τα αποτελέσματα δεν ήταν απολύτως ίδια και οι διαφορές στα συμπεράσματα των προγραμμάτων είχαν να κάνουν τη δημοσιότητα που έλαβαν τα προγράμματα, τις ιδιομορφίες της κάθε περιοχής (αστική, ημιαστική, αγροτική) και τα τέλη απόθεσης ΑΗΗΕ που υπήρχαν στα προγράμματα του Weiz και του Flachgau [10] Minnesota, ΗΠΑ (1999) Στην πολιτεία της Minnesota έλαβα χώρα το αντίστοιχο πρόγραμμα των ΗΠΑ. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 64 εγκαταστάσεις συλλογής ΑΗΗΕ. Το πρόγραμμα διοργάνωνε εκδηλώσεις συλλογής ΑΗΗΕ για τις οποίες οι πολίτες ενημερώνονταν μέσω διαφημιστικών που υπήρχαν στους λογαριασμούς του ρεύματος καθώς και από τα τοπικά μέσα ενημερώσεως όπως το ράδιο και οι εφημερίδες. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν 20 δημοτικές εγκαταστάσεις σαν σημεία συλλογής των ΑΗΗΕ. Κατά την εφαρμογή του προγράμματος χρησιμοποιήθηκε μια ακόμη μέθοδος, αυτή της δημιουργίας σημείων συλλογής ΑΗΗΕ μαζί με άλλα τοξικά οικιακά απόβλητα (χρησιμοποιημένα λάδια, χρώματα, εντομοκτόνα). Επρόκειτο για 12 σταθερά και κινητά σημεία συλλογής στα οποία οι πολίτες πήγαιναν τα ΑΗΗΕ. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν και 18 εγκαταστάσεις συλλογής αστικών αποβλήτων, προσωρινές εγκαταστάσεις ανακύκλωσης καθώς και ΧΑΔΑ. Το πρόγραμμα διοργάνωνε και δραστηριότητες συλλογής ΑΗΗΕ σε επίπεδο γειτονίας. Τα γεγονότα αυτά αφορούσαν τους κατοίκους αυστηρά καθορισμένων γεωγραφικών διαμερισμάτων και είχαν διάρκεια μιας ημέρας. Συνολικά διοργανώθηκαν 16 τέτοιες δραστηριότητες κατά την εφαρμογή του προγράμματος. Σε τρεις περιπτώσεις συμμετείχαν και έμποροι ΗΗΕ. Στην μια περίπτωση διοργανώθηκε μια 8ήμερη εκδήλωση όπου τα ΑΗΗΕ συλλέγονταν στο χώρο στάθμευσης ενός εμπορικού κέντρου. Παρόμοιες εκδηλώσεις διοργανώθηκαν και στις άλλες δυο περιπτώσεις από αντίστοιχα καταστήματα τα οποία συνέλλεγαν τα ΑΗΗΕ για έναν μήνα. Σε όλες πάντως τις περιπτώσεις υπήρχε μεγάλη δημοσιότητα από τα τοπικά μέσα ενημέρωσης και η συνεργασία με τις τοπικές αρχές. Τέλος χρησιμοποιήθηκε και η συλλογή ΑΗΗΕ από τα σπίτια σε μια εκδήλωση 4 ημερών που έγινε σε μία και μόνο κομητεία. Στο 70 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

71 συγκεκριμένο πρόγραμμα δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν τα μέσα ενημέρωσης δίνοντας δημοσιότητα σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Έτσι σαν συμπέρασμα από την εφαρμογή του προγράμματος διαπιστώθηκε ότι ήταν απαραίτητη η συμμετοχή τουλάχιστον 4 διαφορετικών μέσων ώστε να υπάρχει καθολική συμμετοχή από τους πολίτες [10] Προτεινόμενα συστήματα συλλογής. Ο τρόπος συλλογής των ΑΗΗΕ ποικίλει σύμφωνα με την μέχρι τώρα εμπειρία αλλά και τις επιταγές των οδηγιών WEEE Directive και WEEE II Directive. Υπάρχουν τέσσερις κύριες ομάδες συλλογής ΑΗΗΕ. Συλλογή και Αποθήκευση από τους εμπόρους λιανικής πώλησης ΗΗΕ Συλλογή και Αποθήκευση από τους παραγωγούς ΗΗΕ Συλλογή και αποθήκευση από τους ΟΤΑ Άλλοι τρόποι συλλογής ΑΗΗΕ Συλλογή και Αποθήκευση από τους εμπόρους λιανικής πώλησης ΗΗΕ Σε αυτό το σύστημα συλλογής ΑΗΗΕ ο καταναλωτής επιστρέφει τα ΑΗΗΕ σε καταστήματα λιανικού εμπορείου που πωλούν παρόμοιο εξοπλισμό είτε αγοράζοντας νέο αντίστοιχο ΗΗΕ είτε όχι. Σε περιπτώσεις μάλιστα, αγοράς νέου ΗΗΕ ο έμπορος παραλαμβάνει το ΑΗΗΕ από την κατοικία του πελάτη με την παράδοση και εγκατάσταση του νέου εξοπλισμού. Συνήθως η υπηρεσία αυτή παρέχεται στους πελάτες χωρίς χρέωση όπου είναι δυνατόν [28] Συλλογή και Αποθήκευση από τους παραγωγούς ΗΗΕ Τα ΑΗΗΕ τα παραλαμβάνει ο παραγωγός ΗΗΕ είτε στις εγκαταστάσεις του είτε συστήνοντας ένα σύστημα συλλογής ΑΗΗΕ. Τέτοιου είδους σύστημα συλλογής ΑΗΗΕ έχει εφαρμογή στην περίπτωση ογκωδών ΑΗΗΕ και έχει σαν αρχή λειτουργίας την αντικατάσταση παλαιού από νέο εξοπλισμό [28] Συλλογή και αποθήκευση από τους ΟΤΑ Γενικά, οι ΟΤΑ έχουν εμπειρία στη συλλογή σύμμεικτων αστικών αποβλήτων τα οποία περιέχουν ποσότητες ΑΗΗΕ. Η συλλογή και αποθήκευση των ΑΗΗΕ από τους ΟΤΑ γίνεται με τη χρήση σημείων απόθεσης ΑΗΗΕ στο πεζοδρόμιο από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις και σε συγκεκριμένους χώρους (πάρκα ανακύκλωσης) όπου τα αφήνουν οι χρήστες ιδιώτες και επιχειρήσεις. Σε κάθε σημείο απόθεσης υπάρχει αριθμός κοντέινερ, κάδων και παλετών αναλόγως του τύπου ΑΗΗΕ που συλλέγονται και τη συμφωνία που έχει γίνει με τις μεταφορικές εταιρείες και τις εταιρείες ανακύκλωσης και πετυχαίνοντας ταυτόχρονα ένα πρώτο διαχωρισμό των ΑΗΗΕ. Η απόθεση των ΑΗΗΕ σε σημεία συλλογής των ΟΤΑ είναι χωρίς χρέωση για τους ιδιώτες ενώ για τις επιχειρήσεις ενδεχομένως να υπάρχει χρέωση. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

72 Στη συλλογή από το πεζοδρόμιο, τα ΑΗΗΕ συλλέγονται, τόσο ξεχωριστά, όσο και μαζί με άλλα αστικά απόβλητα. Αυτού του είδους η συλλογή γίνεται σε τακτικά χρονικά διαστήματα βάση κάποιου προγράμματος συλλογής ή κατόπιν κλήσης, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ογκώδη ΑΗΗΕ. Τέλος είναι δυνατή η χρήση κινητών σημείων συλλογής ΑΗΗΕ με φορτηγά που πηγαίνουν σε συγκεκριμένα σημεία σε προκαθορισμένο χρόνο, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται περιοδικά απομακρυσμένες περιοχές ή περιοχές με αυξημένη παραγωγή ΑΗΗΕ [7], [28] Άλλοι τρόποι συλλογής ΑΗΗΕ Οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις μπορούν να αποθέσουν τα ΑΗΗΕ σε σημεία συλλογής τους. Τα σημεία αυτά είναι χώροι συλλογής διαλογής ΑΗΗΕ που ελέγχονται από ένα συλλογικό σύστημα διαχείρισης ΑΗΗΕ ή συνηθέστερα είναι χώροι που ανήκουν σε τρίτους και οι οποίοι αποζημιώνονται για τη διάθεση του χώρου. Σε κάθε σημείο απόθεσης υπάρχει αριθμός κοντέινερ και παλετών αναλόγως του τύπου ΑΗΗΕ που συλλέγονται και τη συμφωνία που έχει γίνει με τις μεταφορικές εταιρείες και τις εταιρείες ανακύκλωσης. Η απόθεση των ΑΗΗΕ σε αυτά τα σημεία συλλογής είναι χωρίς χρέωση για τους ιδιώτες ενώ για τις επιχειρήσεις ενδεχομένως να υπάρχει χρέωση. Οι κοινωνικές εταιρείες αποτελούν έναν ακόμη τρόπο αποτελεσματικής συλλογής των ΑΗΗΕ. Σε πολλά κράτη μέλη, οι εταιρείες της κοινωνικής οικονομίας έχουν σαν κύρια ασχολία τους τη συλλογή και διαχείριση των ΑΗΗΕ. Αποτελούν το βασικό κανάλι μεταφοράς των αποβλήτων σε εγκαταστάσεις διαχείρισης τους, είτε με προγραμματισμένες αποκομιδές, είτε με συλλογή μετά από κλήση του καταναλωτήπελάτη. Πέραν όμως αυτής της προσφοράς τους, κυρίως συνεισφέρουν και στον τομέα της επαναχρησιμοποίησης. Αυτό συμβαίνει κυρίως με το να ανακατασκευάζουν και στη συνέχεια να δωρίζουν σε φιλανθρωπικές οργανώσεις ή να διαθέτουν οι ίδιες οι ΚΕΑ τον ανακατασκευασμένο ΗΗΕ σε άτομα με χαμηλό εισόδημα [7], [28]. 3.3 Διαλογή και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. Για τη βέλτιστη διαχείριση των ΑΗΗΕ πολύ σημαντική είναι επίσης η διαδικασία της διαλογής των ΑΗΗΕ. Η σωστή διαλογή των ΑΗΗΕ έχει σαν αποτέλεσμα τη συστηματοποίηση των διαδικασιών ανακύκλωσης, κάτι που μεταφράζεται σε ταχύτερες διαδικασίες αποσυναρμολόγησης. Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται μείωση του κόστους διαχείρισης και συνολική βελτιστοποίηση της διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Είναι γνωστό ότι ο όρος ΗΗΕ καλύπτει μεγάλο εύρος προϊόντων. Είναι αναγκαίο λοιπόν να γίνει διαχωρισμός τους βάση κάποιων κριτηρίων. Έναν πρώτο διαχωρισμό επιχείρησε να κάνει η οδηγία 2002/96/EC χωρίζοντας τα ΑΗΗΕ σε 10 κατηγορίες. Για λόγους διαχείρισης το «Ινστιτούτο για την οικολογία και την πολιτική» στη 72 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

73 Δανία (Ökopol) προτείνει τα ΑΗΗΕ να διαχωρίζονται σε 5 νέες κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει όλα τα ψυγεία τους καταψύκτες και τις ψυκτικές μηχανές. Τέτοιου είδους ΑΗΗΕ απαιτούν προσεκτική μεταφορά χωρίς να υποστούν καμία ζημιά. Ακόμη, απαιτείται να αποσυναρμολογούνται με ιδιαίτερο τρόπο λόγω της ύπαρξης των χλωριοφθοριοανθράκων (CFCs). Μια ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές εκτός των ψυκτικών μηχανισμών. Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει τις τηλεοράσεις και τις οθόνες Η/Υ. Όπως και στην περίπτωση των ψυγείων, έτσι και εδώ απαιτείται προσεκτική μεταφορά χωρίς να υποστούν καμία ζημιά, όπως επίσης και η αποσυναρμολόγηση τους με ιδιαίτερο τρόπο εξαιτίας των λυχνιών καθοδικών σωλήνων (CRT) που περιέχουν. Η επόμενη κατηγορία ΑΗΗΕ είναι αυτή των φωτιστικών σωμάτων, όπου και εδώ είναι απαραίτητη η ιδιαίτερη διαχείριση τους, ενώ σαν τελευταία κατηγορία ταξινομούνται όλα τα υπόλοιπα ΑΗΗΕ τα οποία ως ένα βαθμό υποβάλλονται σε παρόμοιες διαδικασίες διαχείρισης [13]. Αφού γίνει η διαλογή των ΑΗΗΕ, επόμενο στάδιο πριν από την αποσυναρμολόγηση είναι η απομάκρυνση των επικίνδυνων ουσιών από τα ΑΗΗΕ. Η οδηγία 2002/95/EC (RoHS Directive) στο παράρτημα IV επιβάλλει την απομάκρυνση των επικίνδυνων ουσιών από τα ΑΗΗΕ πριν την αποσυναρμολόγηση για περαιτέρω διαχείριση τους. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται οι πυκνωτές που περιέχουν πολυχλωριομένες διφαινόλες (PCB), κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν υδράργυρο (διακόπτες, οπισθοφωτιστικές λυχνίες) και οι ΦΗΣ (μπαταρίες). Ακόμη προβλέπεται η απομάκρυνση των καρτών τυπωμένων κυκλωμάτων με επιφάνεια μεγαλύτερη των 10 cm 2 από τα ΑΗΗΕ. Πρέπει επίσης, να απομακρύνονται όλα τα δοχεία που περιέχουν υγρά ή κολλώδη μελάνια, τα βρωμιούχα επιβραδυντικά καύσης που υπάρχουν στα πλαστικά μέρη των ΑΗΗΕ ενώ τέλος θα πρέπει να απομακρύνονται τα απόβλητα και τα κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν αμίαντο. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι καθοδικές λυχνίες και οι λαμπτήρες εκκένωσης αερίων. Υποχρεωτική είναι και η προσεκτική απομάκρυνση των χλωροφθορανθράκων (CFC), των υδροχλωροφθορανθράκων (HCFC), των υδροφθορανθράκων (HFC) και των υδρογονανθράκων (HC) που περιέχουν τα ΑΗΗΕ. Πριν την αποσυναρμολόγηση για το επόμενο στάδιο της διαχείρισης των ΑΗΗΕ πρέπει να απομακρύνονται μαζί με το περίβλημά τους όσες οθόνες υγρών κρυστάλλων έχουν επιφάνεια μεγαλύτερη των 100 cm 2, όπως επίσης και οι οθόνες οι οποίες είναι φωτιζόμενες στο πίσω μέρος τους με λαμπτήρες εκκίνησης αερίων. Τέλος, απομάκρυνσης χρήζουν τα εξωτερικά καλώδια, κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν πυρίμαχες κεραμικές ίνες, ραδιενεργά στοιχεία και οι ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες και έχουν όγκο μεγαλύτερο των mm 3 [13]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

74 Μετά την απομάκρυνση των παραπάνω επικίνδυνων ουσιών, τα ΑΗΗΕ μπορούν να προωθηθούν για αποσυναρμολόγηση. Η αποσυναρμολόγηση γίνεται είτε με το χέρι, είτε με τη χρήση μηχανών, είτε χρησιμοποιώντας συνδυασμό των δυο παραπάνω προσεγγίσεων. Αν και η αποσυναρμολόγηση με το χέρι είναι ακριβότερη και πιο χρονοβόρα από τη μηχανική, ωστόσο παρέχει τεμάχια ΗΗΕ υψηλότερης ποιότητας που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Εξάλλου, η αποσυναρμολόγηση με το χέρι προσφέρει ευκολότερη αναγνώριση των αποσυναρμολογούμενων τεμαχίων και συνεπώς ευκολότερη ταξινόμησή τους κατά την επαναχρησιμοποίηση, μεγαλύτερο διαχωρισμό με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας και τέλος αποτελεσματικότερη απομάκρυνση των επικίνδυνων ουσιών. Είναι σύνηθες να γίνεται αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ για να γίνει ανάκτηση χρήσιμων ανταλλακτικών τα οποία θα χρησιμοποιηθούν σε ανακατασκευασμένες συσκευές. Από αυτήν προκύπτουν τα αρχικά κατασκευαστικά στοιχεία με τη μορφή μετάλλου, γυαλιού και πλαστικών μερών, τα οποία μπορούν να τεμαχιστούν και να ανακυκλωθούν [13]. 3.4 Επαναχρησιμοποίηση. Η επαναχρησιμοποίηση είναι μια διαδικασία που σαν στόχο της έχει την επιστροφή στους χρήστες ποιοτικών προϊόντων ΗΗΕ χαμηλού κόστους. Για αυτόν ακριβώς το λόγο και επειδή τα επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα ΗΗΕ γνωρίζουν μεγάλη διάδοση σε κοινωνικές ομάδες χαμηλών εισοδημάτων, οι διαδικασίες που περικλείει η επαναχρησιμοποίηση είναι πολύ σημαντικές και πρέπει να είναι κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερες. Πρόκειται για την αμέσως προτιμότερη μέθοδο διαχείρισης στερεών αποβλήτων μετά την ελαχιστοποίηση των παραγόμενων απορριμμάτων. Σύμφωνα με την οδηγία για τη διαχείριση των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής των (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2002c), επαναχρησιμοποίηση είναι οποιαδήποτε διαδικασία κατά την οποία τμήματα των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής των χρησιμοποιούνται ξανά για τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκαν. Σύμφωνα με την οδηγία για τη συσκευασία προϊόντων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 1994) επαναχρησιμοποίηση είναι οποιαδήποτε διαδικασία κατά την οποία μια συσκευασία αφού πραγματοποιεί μια σειρά μεταφορών του προϊόντος ανακατασκευάζεται και επαναχρησιμοποιείται για τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε. Υπάρχουν δυο κατηγορίες επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ. Είναι η επαναχρησιμοποίηση για τον ίδιο σκοπό, οπότε μιλάμε για ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων, και η επαναχρησιμοποίηση για άλλο σκοπό, που είναι μέθοδος διαχείρισης απορριμμάτων [15]. Η αλήθεια είναι όμως ότι η επαναχρησιμοποίηση αντιμετωπίζει προβλήματα ως προς την υιοθέτηση της κατά την διαχείριση των ΑΗΗΕ. Πρόβλημα προκαλεί το γεγονός ότι η εργασία για την αποσυναρμολόγηση ενός προϊόντος, ιδιαίτερα όταν αυτή 74 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

75 γίνεται με το χέρι κοστίζει, ενώ οι πρώτες ύλες για την κατασκευή του ίδιου προϊόντος είναι σχετικά φθηνές. Αυτό αποτελεί τροχοπέδη για την επιλογή της επαναχρησιμοποίησης ως τρόπου διαχείρισης των ΑΗΗΕ, καθώς η αποσυναρμολόγηση αποτελεί την βάση αυτής της διαδικασίας διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Ο συγκεντρωτισμός της διαχείρισης των ΑΗΗΕ έχει σαν αποτέλεσμα οι επαναχρησιμοποιήσιμες συσκευές να πρέπει να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις από το σημείο αποκατάστασης έως και το χώρο διάθεσής τους, με ότι αυτό συνεπάγεται όσον αφορά στο κόστος των επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων. Η μέχρι πρόσφατα έλλειψη ευθύνης του κατασκευαστή είχε σαν αποτέλεσμα να αγνοούνται διαδικασίες όπως η επαναχρησιμοποίηση και η αποσυναρμολόγηση, δυσκολεύοντας έτσι τη δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος επαναχρησιμοποίησης ΑΗΗΕ. Τέλος, δεν υπάρχει επαρκής ανάπτυξη των εργαλείων δημιουργίας στρατηγικών διαχείρισης απορριμμάτων, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν βέλτιστες διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης ΑΗΗΕ. Η επαναχρησιμοποίηση εμφανίζει και κάποια επιπλέον μειονεκτήματα που έχουν να κάνουν με την ίδια την διαδικασία. Έτσι, τα κόστη που προέρχονται από την επιβάρυνση του περιβάλλοντος κατά τη διαδικασία της επαναχρησιμοποίησης (μεταφορές, εγκαταστάσεις) είναι πιθανό σε κάποιες περιπτώσεις να υπερκεράσουν τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη που προέρχονται από αυτή. Το κόστος συλλογής και οι πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζονται κατά την συλλογή, μεταφορά και αποκατάσταση των ΑΗΗΕ, καθώς και η αδυναμία ελέγχου ενός τέτοιου συστήματος σε ικανοποιητικό βαθμό από την τοπική αυτοδιοίκηση, δεν βοηθούν στην υιοθέτηση μιας τέτοιας πρακτικής. Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα το μειωμένο ενδιαφέρον για επενδύσεις στον τομέα της επαναχρησιμοποίησης. Παρόλα αυτά, η ΕΕ θέλοντας να προωθήσει την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ, ανάμεσα στα άλλα εξέδωσε την οδηγία Eco-design of Energy Using Products (EUP) στην οποία προβλέπεται η σχεδίαση προϊόντων ΗΗΕ με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ [7]. Τα πλεονεκτήματα της επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ είναι σημαντικά και καταβάλλεται προσπάθεια να συστηματοποιηθούν οι διαδικασίες που περιλαμβάνει έτσι ώστε, να μεγιστοποιηθούν τα κέρδη της επαναχρησιμοποίησης. Σε αυτά συγκαταλέγεται η εξοικονόμηση κεφαλαίων που έχουν να κάνουν με την παραγωγή ενός προϊόντος αφού από προϊόν μιας χρήσης καθίσταται επαναχρησιμοποιούμενο. Στα κεφάλαια αυτά συμπεριλαμβάνονται το κόστος παραγωγής, το κόστος αποθήκευσης και το κόστος μεταφοράς στα σημεία πώλησης. Επιπλέον, υπάρχει εξοικονόμηση κεφαλαίων και για τους καταναλωτές αφού το επαναχρησιμοποιούμενο προϊόν έχει συνολικά μεγαλύτερη διάρκεια ζωής ενώ και το κόστος απόκτησης ενός επαναχρησιμοποιημένου προϊόντος ΗΗΕ είναι σημαντικά μικρότερο από αυτό ενός αντίστοιχου νέου προϊόντος. Με τον τρόπο αυτό τα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

76 επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα ΗΗΕ προσφέρουν αξιόλογα κοινωνικά οφέλη καθώς καθίστανται προσιτά σε ασθενείς οικονομικά κοινωνικές ομάδες και συμβάλλοντας ως ένα βαθμό στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού. Επίσης, οι ανάγκες και τα σχετικά κόστη σε συλλογή και διαχείριση των ΑΗΗΕ μειώνονται καθώς υπάρχει «ανακύκλωση» των συσκευών στην αγορά, ενώ τέλος δημιουργούνται νέες εμπορικές δίοδοι με την ανάπτυξη του τομέα της επαναχρησιμοποίησης που αποτελεί έναν από τους κυριότερους τρόπους χρηματοδότησης των κοινωνικών εταιρειών που ασχολούνται με την ανακύκλωση [16] Διαδικασίες για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ. Τα ΑΗΗΕ που πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθούν πρέπει να υποστούν κάποιες διαδικασίες οι οποίες θα διασφαλίζουν την καλή λειτουργία των επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων ΗΗΕ και η χρήση τους δεν θα έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όλα τα ΑΗΗΕ πρέπει σε πρώτη φάση να επιθεωρούνται οπτικά ώστε να αποφευχθεί κάποια εμφανής δυσλειτουργία, όπως για παράδειγμα γυμνά καλώδια ή εστίες πρόκλησης πυρκαγιών και εγκαυμάτων από οποιοδήποτε σταθερό ή κινούμενο στοιχείο. Πρέπει αρχικά να ελέγχονται οι ασφάλειες, οι αρσενικοί ρευματολήπτες (πρίζες), τα εξωτερικά καλώδια, οι συσκευές ελέγχου τάσης, τα προστατευτικά καλύμματα που επιτρέπουν την πρόσβαση σε ζωτικά μέρη των ΑΗΗΕ, οι βαλβίδες ελέγχου της πίεσης και τα σήματα που σχετίζονται με οδηγίες για τη σωστή λειτουργία της συσκευής. Κατά την εξωτερική οπτική επιθεώρηση πρέπει να ελέγχεται η εξωτερική εμφάνιση της συσκευής και να επιδιορθώνονται κατά το δυνατόν τυχόν γρατζουνιές, βαθουλώματα και χτυπήματα. Επιπλέον, είναι απαραίτητος ο έλεγχος τυχόν διαρροών υγρών που χρησιμοποιεί η συσκευή. Σύμφωνα με τις καθιερωμένες πρακτικές, οι συσκευές που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση πρέπει να ελέγχονται στα δομικά τους μέρη για διάβρωση οπότε και είναι απαραίτητη η αντικατάσταση του σημείου που έχει πρόβλημα. Τα καλύμματα και οι διακόπτες πρέπει να είναι σε λειτουργική κατάσταση όπως επίσης και τα χερούλια και τα κινητά μέρη, όπως είναι οι θυρίδες πρόσβασης στα ζωτικά σημεία της συσκευής ελέγχοντας τη σωστή εφαρμογή τους. Κατά τον έλεγχο μιας συσκευής εσωτερικά, ελέγχεται κάθε κύκλωμα που περικλείει κίνηση κάποιου εργαζόμενου μέσου και γίνεται έλεγχος για το αν λείπουν εξαρτήματα από τη συσκευή. Έλεγχος για διαρροές πραγματοποιείται όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά. Τέλος κατά την εσωτερική επιθεώρηση πρέπει να ελέγχεται η σωστή λειτουργία των βαλβίδων πίεσης για ΑΗΗΕ που έχουν κλειστά κυκλώματα υγρών ή αερίων εργαζόμενων μέσων [17]. Μετά την οπτική επιθεώρηση συνηθίζεται να διενεργούνται δοκιμές σχετικά με το ηλεκτρικό κύκλωμα της συσκευής πριν αυτή συνδεθεί με το ηλεκτρικό δίκτυο. Σε αυτού του είδους την επιθεώρηση, ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην μόνωση του 76 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

77 ΑΗΗΕ και το αν έχει σημάδια φθοράς ή όχι. Ειδικότερα, η επαναχρησιμοποίηση απαιτεί καταρχήν την επιδιόρθωση τυχών βλαβών που οι συσκευές ΗΗΕ έχουν από τον προηγούμενο χρήστη τους. Ακόμη κατά τη διεθνή πρακτική εξετάζεται η καλή λειτουργία της πρίζας η οποία συνδέει τη συσκευή με το ηλεκτρικό δίκτυο. Όλες οι ενώσεις ελέγχονται για την σωστή και εφαρμογή και σύσφιξή τους. Η συσκευή σε αυτό το σημείο συνδέεται με το δίκτυο και διενεργείται έλεγχος σχετικά με διαρροές τάσης και έλεγχος της γείωσης και του ουδέτερου αγωγού έτσι ώστε να αποφευχθεί ηλεκτροπληξία. Στη συνέχεια, η συσκευή τίθεται σε λειτουργία έτσι ώστε να γίνει περαιτέρω έλεγχος για τυχόν βλάβες οι οποίες δεν ήταν εφικτό να εντοπιστούν νωρίτερα. Η διαδικασία ελέγχου ακολουθεί τα παρακάτω βήματα: Καταρχήν τίθεται σε λειτουργία η συσκευή μέχρις ότου ολοκληρωθεί ένας λειτουργικός κύκλος. Κατόπιν, γίνεται επιθεώρηση για τυχόν δομικές αστοχίες καθώς και το αν υπάρχουν ελαττωματικά κατασκευαστικά στοιχεία. Ανάλογα με το μέγεθος του προβλήματος τα κατασκευαστικά στοιχεία του ΑΗΗΕ επιδιορθώνονται ή αντικαθίστανται από νέα. Στην περίπτωση που τα προβληματικά στοιχεία επιδιορθώνονται ή επαναχρησιμοποιούνται αντίστοιχα από άλλες συσκευές, επιβάλλεται επανέλεγχος της σωστής λειτουργίας της συσκευής. Με την ολοκλήρωση των ελέγχων η συσκευή κρίνεται κατάλληλη ή όχι για επαναχρησιμοποίηση [17]. Στο παράρτημα, στις παραγράφους , υπάρχουν παραδείγματα αυτοκόλλητων ενδείξεων που πιστοποιούν ή όχι την καταλληλότητα της συσκευής, όπως επίσης και το φύλλο καταγραφής των διαδικασιών επιθεώρησης τέτοιων συσκευών. Κατά το τελευταίο στάδιο της επαναχρησιμοποίησης γίνεται η προώθηση των προϊόντων ΗΗΕ στην αγορά μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων. Στον πίνακα 3.3 παρατίθενται συνοπτικά οι διαδικασίες ελέγχου για την επαναχρησιμοποίηση ΑΗΗΕ. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

78 Πίνακας 3.3 Διαδικασίες ελέγχου για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ. 1. Εξωτερικός οπτικός έλεγχος 1.1 Έλεγχος για γυμνά καλώδια ή εστίες πυρκαγιάς και εγκαυμάτων. 1.2 Έλεγχος των αρσενικών ρευματοληπτών (πρίζες), ασφαλειών, εξωτερικών καλωδίων και συσκευών ελέγχου τάσης. 1.3 Έλεγχος προστατευτικών καλυμμάτων πρόσβασης σε κρίσιμες περιοχές του ΑΗΗΕ. 1.4 Έλεγχος βαλβίδων πίεσης. 1.5 Έλεγχος αυτοκόλλητων σημάτων σχετικών με τις οδηγίες χρήσης. 1.6 Έλεγχος εξωτερικής εμφάνισης συσκευής. 1.7 Έλεγχος για τυχόν διαρροές υγρών (σε ΑΗΗΕ που περιέχουν τέτοια). 1.8 Έλεγχος για διάβρωση δομικών μερών. 1.9 Έλεγχος της λειτουργικής κατάστασης καλυμμάτων και διακοπτών της συσκευής Έλεγχος χερουλιών και κινητών μερών συσκευής Έλεγχος για σωστή εφαρμογή θυρίδων πρόσβασης Έλεγχος έλλειψης εξαρτημάτων στη συσκευή 2. Εσωτερικός οπτικός έλεγχος 3. Έλεγχος καλής λειτουργίας του εξοπλισμού και εντοπισμός άλλων βλαβών. 2.1 Έλεγχος κυκλώματος εργαζόμενου μέσου για διαρροές. 2.2 Έλεγχος εξαρτημάτων (αν λείπουν ή θέλουν αντικατάσταση). 2.3 Έλεγχος σωστής λειτουργίας των βαλβίδων πίεσης για ΑΗΗΕ με κλειστά κυκλώματα υγρών ή αερίων μέσων 2.4 Δοκιμή του ηλεκτρικού κυκλώματος της συσκευής. 2.5 Επιδιόρθωση βλαβών από τον προηγούμενο χρήστη 2.6 Έλεγχος ενώσεων για τη σωστή εφαρμογή τους και σύσφιξη όπου χρειάζεται. 2.7 Έλεγχος για διαρροές τάσης, έλεγχος για γειώσεις και ουδετέρου αγωγού για αποφυγή ηλεκτροπληξίας. 3.1 Ενεργοποίηση της συσκευής και λειτουργία της μέχρι την ολοκλήρωση ενός λειτουργικού κύκλου της. 3.2 Επιθεώρηση για ενδεχόμενες δομικές αστοχίες και για ελαττωματικά κατασκευαστικά στοιχεία. 3.3 Αντικατάσταση ή επιδιόρθωση ελαττωματικών κατασκευαστικών στοιχείων συσκευής. 3.4 Επανέλεγχος σωστής λειτουργίας συσκευής. 4. Απόφαση για την επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση της συσκευής. Πηγή: Fit for Reuse, FRN, Ανακύκλωση. Κατά την ανακύκλωση κομμάτια από χρησιμοποιημένες συσκευές ανακυκλώνονται και μετασχηματίζονται σε πρώτες ύλες οι οποίες θα επαναχρησιμοποιηθούν για την κατασκευή νέων προϊόντων ίδιων ή διαφορετικών από το προϊόν από το οποίο προήλθαν οι πρώτες ύλες. Κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης πραγματοποιούνται οι εξής διεργασίες: Συλλογή, διαχωρισμός και πώληση. Όπως και με την επαναχρησιμοποίηση, έτσι και κατά την ανακύκλωση υπάρχει εξοικονόμηση 78 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

79 κεφαλαίων κατά την φάση της παραγωγής ενός προϊόντος ΗΗΕ και επιπλέον μεγιστοποιείται η αξία των πρώτων υλών, καθώς αυξάνεται στη διάρκεια ζωής τους. Ακόμη, μειώνει τις σχετικές ανάγκες για απόθεση και διαχείριση των ΑΗΗΕ. Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα της ανακύκλωσης είναι η ενεργή συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα αυτό να καθίστανται περισσότερο ευαισθητοποιημένο για περιβαλλοντικά ζητήματα [7], [15]. Και στην περίπτωση αυτή υπάρχουν μειονεκτήματα που έχουν να κάνουν με τη διαδικασία αυτή. Καταρχήν το κόστος και οι δυσκολίες που εμφανίζονται κατά την φάση της ανακύκλωσης και κυρίως κατά τη φάση της συλλογής, διαχείρισης και μεταφοράς των ΑΗΗΕ είναι σημαντικά. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις το κόστος υπερβαίνει τα κέρδη που αποκομίζουμε κατά την ανακύκλωση. Ακόμη υπάρχει μεγάλη αστάθεια στην αγορά ανακυκλωμένων πρώτων υλών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σταθερή ζήτηση σε ανακυκλωμένες πρώτες ύλες. Πρόβλημα προκαλεί επίσης η έλλειψη υποδομών ανακύκλωσης, με αποτέλεσμα η διαδικασία να μην βελτιστοποιείται [7], [15]. Γενικά η ανακύκλωση κατηγοριοποιείται σε ανακύκλωση «κλειστού κύκλου» (Closed-loop recycling), «ανοικτού κύκλου» (Open-loop recycling) και ανακύκλωση «Down-cycling». Στην ανακύκλωση «κλειστού κύκλου» τα υλικά που ανακυκλώνονται χρησιμοποιούνται για την κατασκευή νέας συσκευής, η οποία και αντικαθιστά την ανακυκλωμένη συσκευή. Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην ανακύκλωση «ανοικτού κύκλου» τα υλικά χρησιμοποιούνται για την κατασκευή προϊόντων τα οποία είναι το ίδιο περίπλοκα, όσον αφορά στις ιδιότητές τους. Στην ανακύκλωση «ανοικτού κύκλου» τα υλικά από παλιές συσκευές που ανακυκλώνονται, χρησιμοποιούνται για την κατασκευή συσκευών οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με αυτές από τις οποίες ήρθαν τα υλικά. Όσον αφορά στην ανακύκλωση «Down-cycling», τα υλικά που ανακυκλώνονται χρησιμοποιούνται για την κατασκευή πολύ πιο απλών συσκευών από τις αντίστοιχες από τις οποίες προήλθαν τα υλικά. Η ανακύκλωση των ΑΗΗΕ διαχωρίζεται στην ανακύκλωση των μεταλλικών τους τμημάτων και των μη μεταλλικών τους τμημάτων [15]. Στον πίνακα 3.4 φαίνονται τα κύρια συστατικά που συναντώνται τα ΑΗΗΕ. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

80 Πίνακας 3.4 Κύρια υλικά τα οποία υπάρχουν στα προϊόντα ΗΗΕ. Υλικό Ποσοστό % κ.β. Σιδηρούχα Υλικά 38 Μη Σιδηρούχα Υλικά 28 Πλαστικό 19 Γυαλί 4 Ξύλο 1 Άλλα 10 Πηγή: Mechanical Recycling of WEEE, Journal of Hazardous Material, February Μηχανική ανακύκλωση. Τα ΑΗΗΕ που προορίζονται για ανακύκλωση συνηθίζεται να τεμαχίζονται πριν από την τελική ανακύκλωση των υλικών τα οποία τα αποτελούν. Γενικά, η αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ πριν από την ανακύκλωση αποφεύγεται καθώς πρόκειται για χρονοβόρα και αρκετά δαπανηρή διαδικασία και περιορίζεται στην απορρύπανση. Έτσι χωρίς προηγούμενη αποσυναρμολόγηση τα ΑΗΗΕ τεμαχίζονται και προωθούνται σε διαχωριστές ώστε να προκύψουν κλάσματα καθαρών υλικών. Η κύρια δυσκολία όσον αφορά την ανακύκλωση των τεμαχισμένων και μερικώς αποσυναρμολογημένων ΑΗΗΕ είναι ο διαχωρισμός των υλικών για να γίνει σωστά η ανακύκλωση. Για το διαχωρισμό των μεταλλικών τμημάτων των ΑΗΗΕ χρησιμοποιούνται οι μέθοδοι του μαγνητικού διαχωρισμού, του οπτικού διαχωρισμού, του διαχωρισμού μέσω της ηλεκτρικής αγωγιμότητας και του διαχωρισμού βάσει της πυκνότητας των υλικών [18] Μαγνητικός διαχωρισμός Ο μαγνητικός διαχωρισμός πραγματοποιείται με τη χρήση χαμηλής έντασης τυμπάνων διαχωρισμού. Η μέθοδος χρησιμοποιείται ευρέως από τις εταιρείες ανακύκλωσης για το διαχωρισμό των σιδηρομαγνητικών μετάλλων από τα μη σιδηρούχα και γενικά από τα μη μαγνητικά υλικά. Τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί σημαντικά τέτοιου είδους συσκευές βελτιστοποιώντας με τον τρόπο αυτό τον διαχωρισμό και συνεπώς την ανακύκλωση των υλικών. Οι νέοι μαγνητικοί διαχωριστές χρησιμοποιούν μόνιμους μαγνήτες κατασκευασμένους από υψηλής ποιότητας υλικά που πετυχαίνουν ισχυρά μαγνητικά πεδία βελτιώνοντας το διαχωρισμό [18]. Στην εικόνα 3.5 φαίνεται η αρχή λειτουργίας των μαγνητικών διαχωριστών. 80 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

81 Πηγή: Mechanical Recycling of Consumer Electronic Scrap, Lulea University of Technology, May 2005 Εικόνα 3.5 Αρχή λειτουργίας μαγνητικών διαχωριστών Η χρήση των μαγνητικών διαχωριστών υψηλής έντασης εντοπίζεται στο διαχωρισμό τριών ειδών κραμάτων: κράματα χαλκού με αλουμίνιο με μεγάλη μαγνητική επιδεκτικότητα (Al Multi-compound bronze), κράματα χαλκού με μεσαία μαγνητική επιδεκτικότητα (Mn Multi-compound bronze, ειδικός ορείχαλκος) και κράματα χαλκού με μικρή μαγνητική επιδεκτικότητα (Sn & Pb Multi-compound bronze, ορείχαλκος με χαμηλή περιεκτικότητα σε Fe) [18] Διαχωρισμός βάσει της πυκνότητας των υλικών Ο διαχωρισμός των τεμαχισμένων ΑΗΗΕ βάσει της πυκνότητας των υλικών χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό των βαρύτερων από τα ελαφρύτερα υλικά. Στην περίπτωση αυτή τα τεμαχισμένα υλικά βρίσκονται μέσα σε ένα ρευστό όπως ο αέρας ή το νερό. Η αντίσταση των τεμαχισμένων σωματιδίων στη ροή του ρευστού, η ειδική βαρύτητα των σωματιδίων και η βαρύτητα του γήινου πεδίου προκαλεί το διαχωρισμό τους. Η κίνηση κάποιου σωματιδίου μέσα στο ρευστό δεν εξαρτάται μόνο από την πυκνότητα του αλλά και από το μέγεθος και το σχήμα του, έτσι τα μεγαλύτερα τεμάχια επηρεάζονται περισσότερο από τα μικρά. Στην πράξη με τη χρήση αυτής της μεθόδου γίνεται προσπάθεια να μειωθεί η επίδραση του μεγέθους του τεμαχίου έτσι ώστε να εξαρτώνται περισσότερο από την ειδική βαρύτητα μέσω του ελέγχου της παροχής του ρευστού και των σωματιδίων. Η χρήση του αέρα για το διαχωρισμό σωματιδίων διαφορετική πυκνότητας είναι γνωστή για πάρα πολλά χρόνια και κύρια εφαρμογή στην περίπτωση αυτή είναι η μηχανή κοκκοποίησης η οποία χρησιμοποιεί ρεύμα αέρα για τον διαχωρισμό των τεμαχίων. Τέτοιοι πίνακες αέρα χρησιμοποιήθηκαν από την βιομηχανία τροφίμων για την απομάκρυνση μικρών σωματιδίων από τα προϊόντα της [18]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

82 Διαχωρισμός μέσω της ηλεκτρική αγωγιμότητας Σε αυτού του είδους το διαχωρισμό τα υλικά διαχωρίζονται βάση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας και συνεπώς της αντίστασης που παρουσιάζουν στο ηλεκτρικό ρεύμα. Υπάρχουν τρεις μέθοδοι διαχωρισμού μέσω της ηλεκτρικής αγωγιμότητας, η μέθοδος Eddy Current, η μέθοδος Corona Electrostatic και η τριβοηλεκτρική μέθοδος. Την τελευταία δεκαετία η εισαγωγή των διαχωριστών τύπου Eddy Current αποτέλεσε την σημαντικότερη εξέλιξη στον τομέα της βιομηχανίας ανακύκλωσης. Οι διαχωριστές αυτού του τύπου βασίζουν τη λειτουργία τους στους μόνιμους ορυκτούς μαγνήτες. Όταν ένα αγώγιμο τεμάχιο εισέλθει σε ένα εναλλασσόμενο μαγνητικό πεδίο δημιουργείται ρεύμα Eddy (Eddy Current). Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο μαγνητικό πεδίο και το ρεύμα Eddy έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση ηλεκτροδυναμικών δυνάμεων στα αγώγιμα και μη σιδηρούχα μέταλλα και οι οποίες είναι υπεύθυνες για την διαδικασία του διαχωρισμού. Αρχικά, αυτοί οι διαχωριστές χρησιμοποιήθηκαν για την ανάκτηση των μη σιδηρούχων μετάλλων από τεμαχισμένα οχήματα και στερεά αστικά απόβλητα. Βέβαια η χρήση τους τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί και σε άλλες εφαρμογές λόγω της βελτίωσής τους και τις ικανότητάς τους να διαχωρίζουν μικρού μεγέθους τεμάχια [18]. Στην εικόνα 3.6 φαίνεται ένα σκαρίφημα του τρόπου λειτουργίας των διαχωριστών τύπου Eddy Current. Πηγή: Mechanical Recycling of Consumer Electronic Scrap, Lulea University of Technology, May 2005 Εικόνα 3.6 Αρχή λειτουργίας διαχωριστών τύπου Eddy Current Με την μέθοδο Corona Electrostatic ο ηλεκτροστατικός διαχωριστής χρησιμοποιεί έναν ρότορα για να διαχωρίσει τα τεμάχια σε αγώγιμα και μη αγώγιμα. Αξιοποιεί την μεγάλη διαφορά που υπάρχει στην αγωγιμότητα και στην ηλεκτρική αντίσταση 82 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

83 πετυχαίνοντας έτσι εξαιρετικά αποτελέσματα στο διαχωρισμό των τεμαχισμένων απορριμμάτων. Σήμερα, η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται για την εξαγωγή αλουμινίου, χαλκού από άλλων πολύτιμων μετάλλων που χρησιμοποιούνται στα ΑΗΗΕ [18]. Η τριβοηλεκτρική μέθοδος διαφέρει από τις υπόλοιπες ηλεκτροστατικές μεθόδους στο γεγονός ότι η μέθοδος αυτή μπορεί να αναγνωρίσει και να διαχωρίσεις διάφορα πλαστικά. Η ταξινόμηση των πλαστικών γίνεται εξετάζοντας τις διαφορές που αυτά εμφανίζουν στις ηλεκτρικές τους ιδιότητες. Στα πλεονεκτήματα της μεθόδου συγκαταλέγονται η ανεξαρτησία από το σχήμα των σωματιδίων, τη χαμηλή κατανάλωση σε ενέργεια και τον μεγάλο ρυθμό διαχωρισμού των τεμαχίων [18]. Στον πίνακα 3.7 καταγράφονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά των τριών μεθόδων ηλεκτροστατικού διαχωρισμού. Πίνακας 3.7 Μέθοδοι ηλεκτροστατικού διαχωρισμού. Μέθοδος Διαχωρισμού Κριτήρια Διαχωρισμού Αρχή Λειτουργίας Διαχωρισμού Λειτουργία Ταξινόμησης Μέγεθος Διαχωριζόμενων Σωματιδίων Διαχωρισμός Eddy Current Ηλεκτρική αγωγιμότητα και πυκνότητα υλικού Δυνάμεις απώθησης ασκούνται στα ηλεκτρικά αγώγιμα τεμάχια λόγω της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο εναλλασσόμενο μαγνητικό πεδίο και στο ρεύμα Eddy που προκαλείται από το μαγνητικό πεδίο (Δύναμη Lorenz) Μη σιδηρούχα μέταλλα / Μη μεταλλικός διαχωρισμός > 5 mm Ηλεκτροστατικός Διαχωρισμός Corona Ηλεκτρική αγωγιμότητα Η φόρτιση του ρότορα και η διαφοροποιημένη αποφόρτιση του, οδηγεί σε διαφορετικές φορτίσεις των τεμαχίων και επομένως στην εφαρμογή διαφορετικών δυνάμεων. Μεταλλικός / Μη μεταλλικός διαχωρισμός mm ( 10 mm για ελασματοειδή σωματίδια) Τριβοηλεκτρικός Διαχωρισμός Διηλεκτρική σταθερά Τριβοηλεκτρική φόρτιση με διαφορετικά φορτία (θετικά ή αρνητικά) των συστατικών προκαλώντας διαφορετικές δυνάμεις κατεύθυνσης Διαχωρισμός των πλαστικών (μονωτές) < 5 (10) mm Πηγή: Mechanical Recycling of Consumer Electronic Scrap, Lulea University of Technology, May 2005 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

84 Οπτικός διαχωρισμός Η ραγδαία εξέλιξη στους Η/Υ, τους αισθητήρες CCD (Change Coupled Device) και στο λογισμικό έχει επιτρέψει την ανάπτυξη της διαδικασίας του οπτικού διαχωρισμού. Σε αυτή την περίπτωση τα τεμάχια διαχωρίζονται βάσει του χρώματός τους, της επιφάνειας, της μορφολογίας, της αγωγιμότητας και άλλων ιδιοτήτων επιτρέποντας έτσι τον διαχωρισμό υψηλής ποιότητας μικτών τεμαχίων σε καθαρά κλάσματα. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται και διαχωριστές πολλών αισθητήρων που χρησιμοποιούν δυο ή περισσότερους αισθητήρες για το διαχωρισμό σύμμεικτων σωματιδίων. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της κατηγορίας των μηχανών είναι η συσκευή «CombiSense 1200» που αναπτύχθηκε από την Separation Systems Engineering (SSE), στο Wedel, της Γερμανίας. Αυτή η συσκευή χρησιμοποιεί ένα συνδυασμένο ηλεκτροοπτικό σύστημα το οποίο λειτουργεί σε μια ζώνη μεγέθους μεταξύ 600 mm και 1200 mm. Συνδυάζει τα χαρακτηριστικά ενός οπτικού συστήματος που ενσωματώνει μια κάμερα υψηλής ταχύτητας με διακριτική ικανότητα 1 δισεκατομμυρίου χρωμάτων και έναν αισθητήρα αγωγιμότητα ο οποίος επιτρέπει να αναγνωριστούν τα μέταλλα. Η «CombiSense 1200» μπορεί να διαχειριστεί σχεδόν 10 t/h και για μεγέθη σωματιδίων από 5-50 mm ή mm [18]. Στην εικόνα 3.8 φαίνεται πως λειτουργεί ένας αυτόματος οπτικός διαχωριστή όπως ο «CombiSense 1200» Πηγή: Mechanical Recycling of Consumer Electronic Scrap, Lulea University of Technology, May 2005 Εικόνα 3.8 Αυτόματος οπτικός διαχωριστής Χημική ανακύκλωση Η χημική ανακύκλωση χρησιμοποιείται στην ανακύκλωση των μη μεταλλικών τμημάτων των ΑΗΗΕ και ιδιαίτερα των πλαστικών. Αποτελούν κατηγορία υλικών η 84 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

85 οποία απαιτεί ιδιαίτερο τρόπο ανακύκλωσης αφού η ανεξέλεγκτη καύση τους αποτελεί πηγή ρύπανσης με την εκπομπή τοξικών ουσιών όπως τα φουράνια και οι διοξίνες. Επιπλέον, σύμφωνα με τον πίνακα 2.5, αποτελούν το 19% του συνολικού βάρους των ΑΗΗΕ με το ποσοστό αυτό να έχει αυξητικές τάσεις καθώς ολοένα και μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων ΗΗΕ κατασκευάζεται από συνθετικά υλικά και ιδιαίτερα πλαστικά. Το βασικότερο πρόβλημα κατά την ανακύκλωση των πλαστικών μερών των ΑΗΗΕ έχει να κάνει ότι δεν υπάρχει διεθνής τυποποίηση των κατασκευαστικών τους χαρακτηριστικών. Υπάρχει σύγχυση όσον αφορά τη σύσταση τους με αποτέλεσμα να μην υπάρχει βέλτιστη απόδοση της ανακύκλωση των πλαστικών [19]. Για την ανακύκλωση των πλαστικών μερών των ΑΗΗΕ έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς διάφορες μέθοδοι που αφορούν τόσο τα σύμμεικτα πλαστικά απόβλητα (ΣΠΑ) όσο και απόβλητα πλαστικών πλούσια σε PVC. Στις διαδικασίες ανακύκλωσης των ΣΠΑ των ΑΗΗΕ συμπεριλαμβάνονται, η μέθοδος αεριοποίησης της Texaco, η μέθοδος διάσπασης των πολυμερών, η μέθοδος μετατροπής BASF, η μέθοδος χρήσης παράγοντα μείωσης (reduction agent), η μέθοδος διάσπασης Veba Combi και η μέθοδος πεπιεσμένου εδράνου αεριοποίησης της SVZ. Όσον αφορά την ανακύκλωση των πλαστικών μερών των ΑΗΗΕ που είναι πλούσια σε PVC χρησιμοποιούνται μέθοδοι όπως η μέθοδος αποτέφρωσης BSL, η μέθοδος αεριοποίησης AKZO Nobel, η μέθοδος αεριοποίησης Linde και η μέθοδος πυρόλυσης NKT [19] Μέθοδος αεριοποίησης Texaco Αυτή η μέθοδος ανακύκλωσης πλαστικών χρησιμοποιείται για την ανακύκλωση ΣΠΑ και αποτελείται από δυο μέρη. Στην πρώτη φάση τα πλαστικά υγροποιούνται και στην συνέχεια, στο δεύτερο μέρος της διαδικασίας, το υγρό πλαστικό εισάγεται σε έδρανο αεριοποίησης. Σε αυτή τη φάση, τα πλαστικά απόβλητα διασπώνται θερμικά (αποπολυμερίζονται) σε βαρέα κλάσματα συνθετικών ορυκτελαίων και σε συμπυκνώσιμα και μη συμπυκνώσιμα κλάσματα αερίων. Τα μη συμπυκνώσιμα κλάσματα αερίων χρησιμοποιούνται ξανά στην διαδικασία υγροποίησης σαν καύσιμο μαζί με φυσικό αέριο. Τα βαρέα κλάσματα των ορυκτελαίων που έχουν προκύψει οδηγούνται σε φίλτρα για να απομακρυνθούν τα μη οργανικά συστατικά που υπάρχουν. Στη συνέχεια τα συμπυκνώσιμα κλάσματα αερίων και το ορυκτέλαιο εισάγονται στο έδρανο αεριοποίησης. Η αεριοποίηση λαμβάνει χώρα παρουσία οξυγόνου και ατμού στους ο C. Τα συνθετικά αέρια που προκύπτουν υποβάλλονται σε διαδοχικούς καθαρισμούς για την απομάκρυνση επικίνδυνων για το περιβάλλον αερίων όπως είναι το HCl και το HF. Το τελικό προϊόν της διεργασίας είναι αέριο που αποτελείται κυρίως από CO και H 2 και περιέχει μικρές ποσότητες CH 4, CO 2, H 2 O και άλλων αδρανών αερίων. Το χλώριο που υπάρχει στα ΣΠΑ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

86 δεσμεύεται πλένοντας το συνθετικό αέριο με την προσθήκη NH 3 οπότε και το χλώριο δεσμεύεται με τη μορφή χλωριούχου αμμωνίου NH 4 Cl. Ένα από τα προϊόντα της διαδικασίας είναι το θείο (S) και μάλιστα σε καθαρή μορφή που το καθιστά άμεσα ένα προϊόν που μπορεί να πουληθεί. Όσον αφορά τη στάχτη που προκύπτει από τη διαδικασία αεριοποίησης αυτή μετατρέπεται σε σκουριά. Έχει υπολογισθεί ότι από 150 tn ΣΠΑ σε ημερήσια βάση προκύπτουν Nm 3 συνθετικού αερίου [19]. Για να έχει αξία η διαδικασία αεριοποίησης τα ΣΠΑ απαιτείται να πληρούν κάποιες προδιαγραφές. Όσον αφορά την επιφάνεια τους τα απόβλητα απαιτείται να είναι στεγνά, όχι κολλώδη και με ελεύθερη ροή. Ακόμη θα πρέπει να έχουν τεμαχιστεί με το μέγεθος των τεμαχίων τους να είναι μικρότερο των 10 cm. Τα σωματίδια των ΣΠΑ θα πρέπει σε ποσοστό 1% να μην είναι μικρότερα από 250 μm και η πυκνότητά τους θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 100 gr/lt. Κατά την μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης θα πρέπει να είναι συγκεντρωμένα σε δέματα [19]. Η σύσταση των ΣΠΑ που είναι δυνατόν να υποβληθούν στην διαδικασία ανακύκλωσης φαίνεται στον πίνακα 3.9. Πίνακας 3.9 Σύσταση των πλαστικών που υποβάλλονται στην μέθοδο αεριοποίησης της Texaco. Συστατικά που περιέχονται στα ΣΠΑ Ποσοστό της κ.β. περιεκτικότητας των συστατικών Πλαστικά >90% Μέταλλα <1% PVC <10% Στάχτη <6% Παραμένουσα υγρασία <5% Χαρτί <10% Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Στο διάγραμμα 3.10 περιγράφεται συνοπτικά η διαδικασία αεριοποίησης της Texaco 86 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

87 Διάγραμμα 3.10 Αεριοποίηση κατά Texaco Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος Διαδικασία διάσπασης των πολυμερών (Μέθοδος BP) Στην διαδικασία αυτή απαιτείται προκαταρκτική επεξεργασία των ΣΠΑ προτού προωθηθούν για διάσπαση των πολυμερών τους. Αρχικά, τα πλαστικά μειώνονται σε μέγεθος και στη συνέχεια απομακρύνονται τα μη πλαστικά στοιχεία των αποβλήτων. Τα προεπεξεργασμένα πλαστικά διοχετεύονται στην δεξαμενή όπου υπάρχει προθερμασμένη κλίνη ρευστοποίησης και αποτελεί την καρδιά της διαδικασίας αυτής. Η δεξαμενή αυτή λειτουργεί σε θερμοκρασία 500 ο C απουσία αέρα. Τα πλαστικά διασπώνται θερμικά κάτω από αυτές τις συνθήκες σε υδρογονάνθρακες οι οποίοι εξαερώνονται και εγκαταλείπουν την κλίνη μαζί με το ρευστοποιημένο αέριο. Τα στερεά συστατικά όπως είναι τα μέταλλα, οι σταθεροποιητές του PVC και το κοκ (κάρβουνο) είτε συγκεντρώνονται στην κλίνη είτε μεταφέρονται με το θερμό αέριο σαν καθαρά σωματίδια οπότε και συλλέγονται από ένα στρόβιλο. Η αποσύνθεση του PVC έχει σαν συνέπεια τη δημιουργία HCl το οποίο ουδετεροποιείται φέρνοντας σε επαφή το θερμό αέριο με στερεό απορροφητικό ασβέστη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία CaCl 2 το οποίο συγκεντρώνεται στο έδαφος και απομακρύνεται. Στη συνέχεια το καθαρό αέριο ψύχεται με αποτέλεσμα να συμπυκνώνεται το μεγαλύτερο μέρος των υδρογονανθράκων που περιέχει και συγκεντρώνονται σαν αποσταγμένη πρώτη ύλη. Το αέριο τελικά συγκεντρώνεται, αποθηκεύεται και ελέγχεται ως προς τις προδιαγραφές πριν προωθηθεί στο εργοστάσιο χρήστη. Όσον αφορά τους υδρογονάνθρακες που δεν συμπυκνώνονται αυτοί συγκεντρώνονται συμπιέζονται, αναθερμαίνονται και μεταφέρονται σαν ρευστοποιημένο αέριο στην δεξαμενή όπου Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

88 γίνεται η ρευστοποίηση και η εξαέρωση. Γενικά δεν έχει προσδιορισθεί τι μπορεί να γίνει με τους υδρογονάνθρακες καθώς αυτοί είναι πλούσιοι σε ολεφίνες [19]. Στο διάγραμμα 3.11 περιγράφεται η διαδικασία διάσπασης των πολυμερών πλαστικών με την απομάκρυνση των υδρογονανθράκων σε δύο στάδια, πρώτα τα βαρέα κλάσματα τους και στη συνέχεια τα πιο ελαφρά. Διάγραμμα 3.11 Διαδικασία διάσπασης πολυμερών Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Με την μέθοδο αυτή το 85% του βάρους των πλαστικών που υπόκεινται αυτή τη διεργασία μετατρέπεται σε υγρούς υδρογονάνθρακες. Το 15% του βάρους είναι αέριο σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην θέρμανση των μερών που προβλέπονται από τη διαδικασία (θέρμανση της δεξαμενής όπου πηγαίνουν τα πλαστικά και θέρμανση των αερίων). Στο σημείο αυτό όλα τα στερεά προϊόντα της διεργασίας απομακρύνονται ως στερεά απόβλητα. Το αέριο έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε μονομερή (αιθυλένιο και προπυλένιο) και άλλους χρήσιμους υδρογονάνθρακες με το 15% να είναι CH 4. Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι υδρογονάνθρακες συλλέγονται σε δυο κλάσματα με το βαρύ κλάσμα να γίνεται κερί κάτω από τους 60 ο C. Από τους υδρογονάνθρακες το 60% του βάρους τους ανήκει στα βαρέα κλάσματα ενώ το υπόλοιπο 40% ανήκει στους ελαφρούς υδρογονάνθρακες [19]. Η διαδικασία αυτή δίνει πολύ καλά αποτελέσματα εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη και η απομάκρυνση μη επιθυμητών ουσιών όπως είναι το HCl. Με την είσοδο περίπου ppm (1%) Cl στην διαδικασία τα προϊόντα περιέχουν μόλις 10 ppm Cl. Ακόμη, μέταλλα όπως μόλυβδος (Pb), το κάδμιο (Cd) και αντιμόνιο (Sb) απομακρύνονται και τα τελικά προϊόντα της διεργασίας περιέχουν τα παραπάνω 88 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

89 μέταλλα σε πολύ μικρά ποσοστά. Όπως και στη μέθοδο αεριοποίησης της Texaco έτσι και εδώ απαιτείται τα πλαστικά απόβλητα να πληρούν κάποιες προδιαγραφές σε σχέση με την σύσταση και τις ιδιότητές τους ώστε η διαδικασία να έχει τα αποτελέσματα που προβλέπονται [19]. Στον πίνακα 3.12 φαίνονται οι προδιαγραφές αυτές ως προς την ποιότητα των αποβλήτων. Πίνακας 3.12 Σύσταση των πλαστικών που υποβάλλονται στην μέθοδο διάσπασης των πολυμερών. Υλικό Περιεκτικότητα % κ.β. Όρια της περιεκτικότητας των πλαστικών Πολυολεφίνες 80 min 70 Πολυστερίνες 15 max 30 PET 3 max 5 PVC 2 max 4 Συνολική περιεκτικότητα σε πλαστικά 95 min 90 Στάχτη 2 max 5 Υγρασία 0.5 max 1 Μεταλλικά αντικείμενα max 1 Μέγεθος (mm) 1-20 Σωματίδια με μέγεθος μικρότερο των 250 μm max 1 Πυκνότητα αποβλήτων (Kg/m 3 ) Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος Μέθοδος μετατροπής BASF Στην περίπτωση ανακύκλωσης πλαστικών με αυτή τη μέθοδο τα ΣΠΑ πρέπει να επεξεργασθούν πριν εισαχθούν στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Τα πλαστικά διαχωρίζονται από ξένα υλικά όπως τα μέταλλα και στη συνέχεια συμπυκνώνονται. Η μετατροπή των προεπεξεργασμένων πλαστικών σε πετροχημικές πρώτες ύλες λαμβάνει χώρα με μια διαδικασία κατά την οποία τα ΣΠΑ λιώνουν και ελαχιστοποιούνται. Σε πρώτη φάση, τα ΣΠΑ λιώνουν και αποαλογονοποιούνται έτσι ώστε να προστατευθούν τα τμήματα των εγκαταστάσεων του εργοστασίου από τυχόν διάβρωση. Το HCl (σε αέρια μορφή) που διαχωρίζεται από αυτή τη διαδικασία απορροφάται από εγκαταστάσεις παραγωγής υδροχλωρικού οξέος. Συνεπώς, το Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

90 μεγαλύτερο μέρος του Cl που υπάρχει στα ΣΠΑ να απομακρύνεται ως HCl σε μια μορφή με την οποία μπορεί να πουληθεί ως πρώτη ύλη στην χημική βιομηχανία. Μικρές ποσότητες του Cl γίνονται διαθέσιμες με την μορφή NaCl και CaCl 2. Τα αέρια οργανικά προϊόντα συμπιέζονται και χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη σε συσκευές διάσπασης. Στο επόμενο στάδιο της διαδικασίας το υγροποιημένο πλαστικό θερμαίνεται στους 400 ο C και διασπάται σε συστατικές χημικές ενώσεις με διαφορετικό μήκος οργανικών αλυσίδων. Περίπου 20-30% των προϊόντων που προκύπτουν είναι αέρια ενώ το 60-70% είναι ορυκτέλαια και προωθούνται σε στήλη απόσταξης για να γίνει ο διαχωρισμός τους σε καθαρά κλάσματα. Η νάφθα που προκύπτει από τη διαδικασία οδηγείται σε συσκευή διάσπασης που χρησιμοποιεί ατμό και έτσι ανακτώνται μονομερή. Αυτές οι πρώτες ύλες χρησιμοποιούνται για την κατασκευή νέας τεχνολογίας πλαστικών. Τα ορυκτέλαια βρίσκονται στο σημείο βρασμού τους και μετατρέπονται σε συνθετικά αέρια ή κοκ μετατροπής και μεταφέρονται για περεταίρω επεξεργασία. Η παρουσία μετάλλων στα υλικά των ΣΠΑ όπως το PVC έχει σαν αποτέλεσμα τα υπολείμματα να περιέχουν 5% μέταλλα όπως υλικά για βαφή ή μικρά τεμάχια αλουμινίου. Το σύνολο των διεργασιών πραγματοποιείται υπό ατμοσφαιρική πίεση και σε κλειστό κύκλο αποτρέποντας τυχόν εκλύσεις επικίνδυνων ουσιών στην ατμόσφαιρα. Η διαδικασία ανακύκλωσης των ΣΠΑ δεν απαιτεί συγκεκριμένες προδιαγραφές στα απόβλητα εκτός από την παρουσία του PVC για το οποίο η μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση είναι 4-5% του βάρους των αποβλήτων [19]. Στο διάγραμμα 3.13 περιγράφεται συνοπτικά η μέθοδος μετατροπής BASF. Διάγραμμα 3.13 Μέθοδος μετατροπής BASF Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος Μέθοδος χρήσης αναγωγικού μέσου σε φούρνους με αέρα υπό πίεση Στη βιομηχανία χαλυβουργίας απαιτείται η παρουσία ενός αναγωγικού μέσου κατά τη διαδικασία παραγωγής σίδηρου. Πολλές βιομηχανίες για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται τα ΣΠΑ και αντικαθιστούν το καύσιμο ορυκτέλαιο. Στους κλίβανους με αέρα υπό πίεση τα ΣΠΑ εισάγονται με τρόπο παρόμοιο όπως και το κάρβουνο και το καύσιμο ορυκτέλαιο. Από ένα σιλό ή από μεγάλους σάκους τα ΣΠΑ 90 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

91 εισάγονται σε ένα κόσκινο το οποίο διαχωρίζει τα τεμάχια με μέγεθος >18mm. Επίσης, απομακρύνονται ίνες και μεταλλικά στοιχεία που υπάρχουν στα ΣΠΑ. Τα υπόλοιπα τεμάχια των πλαστικών (με μέγεθος <18mm) εισάγονται στο βαγονέτο μεταφοράς το οποίο θα τα μεταφέρει στον κλίβανο υπό πίεση 5 bar και ξεφορτώνονται πνευματικά χωρίς κάποια μηχανική υποστήριξη. Για τη συνεχή τροφοδοσία του κλιβάνου θα πρέπει τα ΣΠΑ να έχουν πυκνότητα τουλάχιστον 0.3 t/m 3. Σε σύγκριση με τον άνθρακα τα ΣΠΑ πλεονεκτούν στο ότι περιέχουν πολύ μικρότερες ποσότητες θείου (S). Ωστόσο η περιεκτικότητα σε χλώριο που περιέχουν τα ΣΠΑ είναι αρκετά υψηλή δημιουργώντας υποψίες ότι με αυτή τη μέθοδο ανακύκλωσης ΣΠΑ απελευθερώνονται HCl, διοξίνες και φουράνια που είναι επιβλαβή για το περιβάλλον. Πειράματα που διεξήχθησαν για το σκοπό αυτό έδειξαν ότι η αύξηση της παραγωγής τέτοιων αερίων σε σχέση με τις εκπομπές μιας χαλυβουργικής μονάδας δεν είναι μεγαλύτερες. Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι δεν απαιτείται προηγούμενη επεξεργασία των αποβλήτων ώστε να απομακρυνθεί το χλώριο που περιέχουν [19] Μέθοδος διάσπασης Veba Combi Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει αποπολυμερισμό των ΣΠΑ και εισαγωγή τους στο τμήμα διάσπασης Veba Combi (VCC). Στην διάρκεια του αποπολυμερισμού τα ΣΠΑ θερμαίνονται και διατηρούνται σε θερμοκρασία 350 ο -400 ο C και με σκοπό τον αποπολυμερισμό και την αφαίρεση του Cl. Τα προϊόντα που προκύπτουν είναι μερικώς συμπυκνωμένα ενώ το μεγαλύτερο μέρος του Cl που υπάρχει στα απόβλητα (80%) μέσα στο PVC βρίσκεται με τη μορφή HCl στα ελαφρά κλάσματα των αερίων προϊόντων. Εν συνεχεία, στη διάρκεια καθαρισμού των αερίων το HCl απομακρύνεται αποτελώντας το τεχνητά παραγόμενο HCl. Το συμπύκνωμα αυτό αποτελείται κατά 18% από το εισαγόμενο Cl και μεταφέρεται σε τμήμα της εγκατάστασης όπου υφίσταται επεξεργασία με H 2 O και απομακρύνεται από τα πλαστικά. Το τελικό συμπύκνωμα το οποίο δεν περιέχει καθόλου Cl ή άλλα αέρια αναμιγνύεται με κάποιον αποπολυμεριστή και εισάγεται στο τμήμα VCC της εγκατάστασης. Σε αυτό το σημείο ο αποπολυμεριστής αντιδρά με H 2, σε μια δεξαμενή, στους 400 ο -450 ο C και σε πολύ υψηλή πίεση της τάξεως των 100 bar. Ο διαχωρισμός έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή ενός προϊόντος το οποίο μετά από επεξεργασία παρουσία H 2 O γίνεται ακατέργαστο συνθετικό ορυκτέλαιο, μια πολύτιμη πρώτη ύλη η οποία μπορεί να επεξεργαστεί περεταίρω. Ακόμη εκτός από το ορυκτέλαιο από την παραπάνω διαδικασία προκύπτει και ένα υδρογονωμένο υπόλειμμα το οποίο περιλαμβάνει εκτός των άλλων υδρογονάνθρακες μαζί με στάχτη, μέταλλα και αδρανή άλατα. Αυτή η υδρογονωμένη άσφαλτος είναι ένα παραπροϊόν που αναμειγνύεται με άνθρακα για την παραγωγή κοκ. Όσον αφορά τα μέταλλα που υπάρχουν σε πλαστικά που περιέχουν PVC, αυτά καταλήγουν στο Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

92 σύνολό τους στην υδρογονωμένη άσφαλτο. Τα ελαφρά αέρια κλάσματα της διάσπασης στο τμήμα VCC στέλνονται σε μια ιδιαίτερη εγκατάσταση στην οποία και κατόπιν επεξεργασίας απομακρύνεται το H 2 S και η αμμωνία. Στο διάγραμμα 3.14 περιγράφεται συνοπτικά η διαδικασία διάσπασης Veba Combi [19]. Διάγραμμα 3.14 Μέθοδος διάσπασης Veba Combi Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Και σε αυτή την μέθοδο ανακύκλωσης τα ΣΠΑ πρέπει να πληρούν κάποιες προδιαγραφές ώστε η μέθοδος να είναι αποδοτική. Στον πίνακα 3.15 καταγράφεται η σύσταση που πρέπει να έχουν τα ΣΠΑ για να μπορούν να ανακυκλωθούν κατά Veba Combi. Πίνακας 3.15 Σύσταση των απορριμμάτων κατά τη διαδικασία διάσπασης Veba Combi. Συστατικά των αποβλήτων και ιδιότητές τους Μέγεθος τεμαχίου Περιεκτικότητα, μεγέθη <1,0 cm Πυκνότητα αποβλήτων 300 kg/m 3 Περιεκτικότητα σε H 2 O Περιεκτικότητα σε PVC Αδρανή συστατικά Περιεκτικότητα σε μέταλλα <1,0% κ.β. <4,0% κ.β. <4,5% κ.β. στους 650 ο C <1,0% κ.β. Περιεκτικότητα σε πλαστικά 90% κ.β. Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος Μέθοδος αεριοποίησης SVZ Στην μέθοδο αυτή τα ΣΠΑ εισάγονται στον αντιδραστήρα μαζί με λιγνίτη και χρησιμοποιημένα λάδια. Ο αντιδραστήρας αυτός αποτελείται από μια στερεά κλίνη 92 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

93 αεριοποίησης σε ένα φούρνο. Σαν μέσα αεριοποίησης χρησιμοποιούνται ατμός και οξυγόνο τα οποία τροφοδοτούνται με φορά αντίθετη αυτής της τροφοδοσίας των ΣΠΑ. Αυτή η διαδικασία έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή ενός συνθετικού αερίου μίγματος το οποίο αποτελείται από μείγμα H 2 και CO, ενώ ακόμη παράγονται και υγροί υδρογονάνθρακες. Η υγροί υδρογονάνθρακες επεξεργάζονται με ορυκτέλαια υπό πίεση για να αεριοποιηθούν. Τα ακατέργαστα αέρια από την παραπάνω επεξεργασία καθώς και αυτά από την κλίνη του αντιδραστήρα καθαρίζονται με απομάκρυνση των οργανικών ενώσεων με θείο και του H 2 S που περιέχουν και το καθαρό αέριο που προκύπτει μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλούς σκοπούς. Συνήθως το 70% της παραγόμενης ποσότητας χρησιμοποιείται για την παραγωγή μεθανόλης ενώ το 20% χρησιμοποιείται για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τα απόβλητα που προκύπτουν από την παραγωγή του αερίου αποτεφρώνονται [19]. Στον πίνακα 3.16 καταγράφονται τα υλικά που χρησιμοποιούνται και τα προϊόντα που παραλαμβάνονται στην έξοδο κατά την ανακύκλωση των ΣΠΑ με τη μέθοδο αεριοποίησης SVZ. Πίνακας 3.16 Προϊόντα εισόδου και εξόδου κατά την ανακύκλωση των ΣΠΑ με τη μέθοδο SVZ. Υλικά εισόδου Υλικά Εξόδου Πλαστικά απόβλητα 763 g Μεθανόλη 712 g Χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια 256 g Συνθετικό αέριο 204 g Λιγνίτης 1,25 kg Ενέργεια (με τη μορφή ηλεκτρισμού) 2,28 MJ Νερό 7,9 lt CO 2 6,32 kg Οξυγόνο 1,47 kg Υδρατμοί 9,9 kg Καύσιμα ορυκτέλαια 40 g Υγρά υπολείμματα 9,9 kg Φυσικό αέριο 0,1 m 3 Γύψος 0,1 kg Σκουριά 0,9 kg Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος Αποτέφρωση με τη μέθοδο BSL Με τη μέθοδο αυτή τα πλαστικά απόβλητα αφού υποστούν μια προκαταρκτική επεξεργασία οδηγούνται σε μια κυλινδρική κλίνη όπου και αποτεφρώνονται στο θάλαμο καύσης σε θερμοκρασίες από 900 έως ο C. Το Cl που περιέχει το PVC απελευθερώνεται με τη μορφή HCl και συλλέγεται. Αναλόγως του θερμικού περιεχομένου των απορριμμάτων και με προσεγμένη σύσταση των απορριμμάτων εμφανίζονται αλογόνα και σκουριά ενώ συγχρόνως περιορίζεται η παραγωγή Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

94 φουρανίων και διοξινών διασφαλίζοντας τη συνεχή και υψηλής ποιότητας παραγωγή HCl. Το αέριο που παράγεται από τη διαδικασία της αποτέφρωσης ψύχεται από τους ο C στους 230 με 300 ο C και ο ατμός που παράγεται διοχετεύεται στο δίκτυο ατμού της μονάδας. Στο επόμενο στάδιο το HCl που υπάρχει στο παραγόμενο αέριο εξάγεται με τη βοήθεια του νερού ενώ και τα άλλα απόβλητα που υπάρχουν απομακρύνονται με τη μορφή σκουριάς. Το εξαγόμενο HCl χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη στη χημική βιομηχανία ενώ τα αδρανή προϊόντα που προκύπτουν από τη διαδικασία της αποτέφρωσης εξαρτώνται από τη σύσταση των αποβλήτων [19]. Η διαδικασία περιγράφεται από το διάγραμμα Διάγραμμα 3.17Αποτέφρωση με τη μέθοδο BSL Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Αυτή η διαδικασία σχεδιάστηκε για την ανακύκλωση πλαστικών με μεγάλη περιεκτικότητα σε Cl και οι χρησιμοποιούμενες κλίνες όπως στην περίπτωση της αποτέφρωσης κατά BSL έχουν κάποια βέλτιστη ποσότητα εισερχόμενων αποβλήτων όσον αφορά το θερμικό τους περιεχόμενο. Συνεπώς τα απορρίμματα έχουν περιορισμούς ως προς τη σύσταση και δεν μπορούν να περιέχουν PVC σε ποσοστό 100% κ.β. διότι τα απόβλητα αυτά θα είχαν μεγάλο ενεργειακό περιεχόμενο και θα ήταν δύσκολος ο έλεγχος της θερμοκρασίας κατά την αποτέφρωση [19] Μέθοδος αεριοποίησης AKZO Nobel Κατά τη διαδικασία αυτή χρησιμοποιούνται δυο διαφορετικές περιστρεφόμενες κλίνες ρευστού σε ατμοσφαιρική πίεση. Ο πρώτος από τους δυο αντιδραστήρες είναι ένας αντιδραστήρας αεριοποίησης (γρήγορης πυρόλυσης) στον οποίο τα απόβλητα που είναι πλούσια σε PVC θερμαίνονται σε θερμοκρασία ο C και με τη βοήθεια ατμού μετατρέπονται σε αέριο (καύσιμο αέριο και HCl) και πίσσα. Στο δεύτερο αντιδραστήρα καύσης, καίγεται η παραγόμενη από τον πρώτο αντιδραστήρα 94 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

95 πίσσα και παράγεται ενέργεια για την αεριοποίηση. Η μεταφορά θερμότητας ανάμεσα στους δυο αντιδραστήρες γίνεται με άμμο η οποία κυκλοφορεί ανάμεσα τους. Και οι δυο αντιδραστήρες είναι κλιμακωτού τύπου με μικρό χρόνο παραμονής των αποβλήτων σε κάθε βαθμίδα με αποτέλεσμα να επιτρέπεται η είσοδος μεγάλων ποσοτήτων αποβλήτων. Η ατμόσφαιρα στην κλίνη αεριοποίησης γίνεται αναγωγική για να αποκλειστεί η πιθανότητα δημιουργίας διοξινών. Αναλόγως της παραγόμενης πίσσας μπορεί να χρειαστεί μια διαδικασία οξείδωσης με την οποία η πίσσα γίνεται αέριο προϊόν. Τα τελικά προϊόντα είναι καύσιμο αέριο και HCl ενώ τα απόβλητα που προκύπτουν συγκαταλέγονται τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή του PVC και η κιμωλία και απομακρύνονται από την κυκλοφορούσα άμμο με τη μορφή υγρού [19]. Στο διάγραμμα 3.18 περιγράφεται η διαδικασία AKZO Nobel. Διάγραμμα 3.18 Διαδικασία αεριοποίησης AKZO Nobel Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αυτή δεν είναι απαραίτητη κάποια συγκεκριμένη σύσταση των πλαστικών αποβλήτων παρά μόνο να υπάρχει PVC σε ποσοστό >40% κ.β.. Για δεδομένη σύσταση και χρησιμοποιώντας 0,3 t ατμού, 1 m 3 νερού, 2,3 t αέρα, kwh ηλεκτρικής ενέργειας και 86m 3 με τη μέθοδο αυτή προκύπτουν 0,21 t HCl και 0,9 t συνθετικού αερίου καθώς και 0,22 t στάχτης τόσο αιωρούμενης όσο και σαν ίζημα [19] Μέθοδος αεριοποίησης Linde Σε αυτή τη μεθοδολογία πλαστικά απόβλητα προετοιμάζονται, τεμαχίζονται και απομακρύνονται τόσο ο χάλυβας που τυχόν περιέχουν όσο και μη σιδηρούχα μέταλλα και στη συνέχεια προωθούνται για περαιτέρω επεξεργασία. Στον αντιδραστήρα, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

96 εισάγονται υπό πίεση τα τεμαχισμένα απόβλητα όπου και θερμαίνονται σε θερμοκρασία ο C μαζί με άλας του πυριτικού οξέος, άμμο, οξυγόνο και ατμό. Η διαδικασία είναι εξώθερμη οι συνθήκες αναγωγικές και προκύπτει συνθετικό αέριο (CO/H 2 ) το οποίο περιέχει και HCl και σκουριά. Στη σκουριά περιέχονται σχεδόν όλα τα μέταλλα που λειτουργούν σαν σταθεροποιητές στα PVC. Το HCl απορροφάται από το συνθετικό αέριο με τη βοήθεια νερού. Το υδροχλωρικό οξύ που προκύπτει από αυτή τη διαδικασία καθαρίζεται από τα βαρέα μεταλλικά χλωρίδια και άλλα αλογόνα Το καθαρό αέριο HCl προκύπτει από κλασματική απόσταξη του υδροχλωρικού οξέος. Το συνθετικό αέριο που προκύπτει τελικά από τη διαδικασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν α ύλη στη χημική βιομηχανία ή σαν καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας [19]. Η διαδικασία περιγράφεται συνοπτικά στο διάγραμμα Διάγραμμα 3.19 Διαδικασία αεριοποίησης Linde Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Με τη διαδικασία αυτή ανακυκλώνονται πλαστικά απορρίμματα τα οποία περιέχουν μέχρι και 100% κ.β. PVC, ενώ στα πλεονεκτήματα της μεθόδου συγκαταλέγεται το ότι δεν προβλέπονται κάποιες ιδιαίτερες προδιαγραφές όσον αφορά τα πλαστικά απόβλητα τα οποία προετοιμάζονται για μια προκαταρκτική επεξεργασία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει από αυτή τη μέθοδο περίπου 3 tn/hr αποβλήτων με PVC παράγουν m 3 καύσιμου αερίου και περίπου 750 m 3 /hr HCl ενώ διοξίνες και φουράνια δεν παράγονται όταν η διαδικασία πραγματοποιείται σε βέλτιστες συνθήκες [19] Μέθοδος πυρόλυσης NKT Με τη διαδικασία αυτή τα απόβλητα πλούσια σε PVC μετατρέπονται σε χημικά προϊόντα και πρώτες ύλες. Αρχικά, απομακρύνονται από τα απόβλητα τα ελαφρά πλαστικά (PP, PE) το ξύλο και παρόμοια υλικά ενώ διαχωρίζονται και 96 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

97 απομακρύνονται η άμμος, ο σίδηρος, ο χάλυβας, ο χαλκός, ο ορείχαλκος και άλλα μέταλλα που είναι πηγές μόλυνσης. Στη συνέχεια, λαμβάνει χώρα η θερμική και χημική αποικοδόμηση των αποβλήτων με PVC σε αντιδραστήρα με χαμηλή πίεση (2-3 bar) και μέγιστη θερμοκρασία τους 375 ο C. Σε αυτή τη φάση το χλώριο που περιέχουν τα απόβλητα αντιδρά με προσθετικά που χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία και προκύπτει CaCl 2 (χλωριούχο ασβέστιο). Ταυτόχρονα, τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται σαν σταθεροποιητές στο PVC (μόλυβδος, κάδμιο, ψευδάργυρος και βάριο) μετατρέπονται στα αντίστοιχα μεταλλικά χλωρίδια στα οποία το χλωρίδιο του μολύβδου κυριαρχεί (αποτελεί το 60% των παραγόμενων χλωριδίων) και το οποίο αφού καθαριστεί μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί. Με την ολοκλήρωση των παραπάνω αντιδράσεων προκύπτουν στερεά, υγρά και αέρια προϊόντα. Τα αέρια προϊόντα είναι το HCl, το οποίο απορροφάται με τη βοήθεια του νερού, και ελαφρά πτητικά αέρια (CO 2, C 3 H 8, C 2 H 6 ) τα οποία απελευθερώνονται μετά από αποτέφρωση. Τα προϊόντα που είναι σε υγρή φάση διαχωρίζονται σε οργανικό συμπύκνωμα και στο υδατικό συμπύκνωμα. Το διάλυμα του HCl επαναχρησιμοποιείται στη διαδικασία διαχωρισμού που περιλαμβάνει η μέθοδος και τα προϊόντα που βρίσκονται σε στερεά φάση υποβάλλονται σε μια πολυβάθμια διαδικασία διαχωρισμού και φιλτραρίσματος. Σε αυτό το στάδιο, και με ελεγχόμενες συνθήκες όσον αφορά το ph, τη θερμοκρασία και τη ποσότητα του νερού που προστίθεται, τα βαρέα μέταλλα διαχωρίζονται από τα στερεά προϊόντα που έχουν προκύψει από την αρχική διαδικασία με αεριοποίηση. Το Cl το οποίο δεν χρησιμοποιείται κατά τη διαδικασία αυτή εξάγεται με τη μορφή του χλωριούχου καδμίου. Για να μειωθεί η κατανάλωση νερού κατά τη διαδικασία αυτή το νερό ανακυκλώνεται ύστερα από κάθε διαδικασία εξαγωγής προϊόντων [19]. Στο διάγραμμα 3.20 περιγράφονται συνοπτικά τα στάδια τα οποία προβλέπονται από τη διαδικασία πυρόλυσης NKT. Πίνακας 3.20 Διαδικασία πυρόλυσης NKT Πηγή: Chemical Recycling of Plastics Waste, TNO Institute of Strategy, Technology & Policy, Δεκέμβριος 1999 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

98 Κατά τη διαδικασία αυτή τα απόβλητα που περιέχουν PVC δεν προβλέπεται να έχουν κάποια συγκεκριμένη σύνθεση ειδικότερα όσον αφορά την περιεκτικότητα τους σε χλώριο. Σύμμεικτα απόβλητα που περιέχουν PVC, άμμο, χώμα, πλαστικά τύπου PE και PP, ξύλο και λάστιχο μπορούν να ανακυκλωθούν από τη μέθοδο αυτή με ιδιαίτερη επιτυχία Συμπεράσματα - Σχόλια Οι παραπάνω διαδικασίες τόσο της χημικής όσο και της μηχανικής ανακύκλωσης αποτελούν τις πλέον διαδεδομένες μεθόδους διαχείρισης σύμμεικτων αποβλήτων και ειδικότερα των ΑΗΗΕ. Η μηχανική ανακύκλωση έχει σαν σκοπό το διαχωρισμό των μεταλλικών τμημάτων των ΑΗΗΕ από τα μη μεταλλικά και στη συνέχεια ανακύκλωση των μεταλλικών τμημάτων στις υψικαμίνους σύμφωνα με τις διαδικασίες που προβλέπονται γι αυτές τις περιπτώσεις. Από την άλλη η χημική ανακύκλωση έχει σαν στόχο την ανακύκλωση των πλαστικών μερών των ΑΗΗΕ με στόχο την παραγωγή συνθετικού αερίου και πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται χημική βιομηχανία. Είναι φανερό λοιπόν, ότι οι δυο αυτές μέθοδοι ανακύκλωσης δεν λειτουργούν ανεξάρτητα αλλά αποτελούν η μια συνέχεια της άλλης και είναι απαραίτητος ο συνδυασμός τους για να γίνει αποτελεσματικά η ανακύκλωση του συνόλου των ΑΗΗΕ. Οι διαδικασίες αυτές αποτελούν προϊόντα μελετών σχετικά με την ανακύκλωση των υλικών και έχουν μεγάλα περιθώρια βελτιστοποίησης σε σχέση με το κόστος ανακύκλωσης, τα υλικά που ανακυκλώνονται, τα απόβλητα που προκύπτουν και τα ποσοστά των ανακυκλωμένων προϊόντων. Όσον αφορά στη χρήση των παραπάνω μεθόδων αυτών από μια Μ/ΜΕ όπως είναι μια ΚΕΑ είναι προφανές ότι η μέθοδοι που αφορούν τη χημική ανακύκλωση ΑΗΗΕ είναι οικονομικά ασύμφορο να χρησιμοποιηθούν σε μικρή κλίμακα λόγο του κόστους αγοράς της σχετικής υποδομής και της δυναμικότητας της επιχείρησης. Αντίθετα οι προτεινόμενες μέθοδοι μηχανικής ανακύκλωσης είναι οικονομικά συμφέρουσες ακόμα και για μια Μ/ΜΕ και ως εκ τούτου μια ΚΕΑ να ασχοληθεί μόνο με το κομμάτι της μηχανικής ανακύκλωσης αφήνοντας τη χημική ανακύκλωση σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις που ασχολούνται με τα χημική βιομηχανία. 3.6 Επικίνδυνα στοιχεία και ουσίες στα ΑΗΗΕ Τα ΗΗΕ περιέχουν επικίνδυνα και πολλές φορές τοξικά υλικά τα οποία επιβαρύνουν το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία όταν αυτά αποτίθενται σε ΧΑΔΑ στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Τα υλικά αυτά αποτελούνται κατά κύριο λόγο από βαρέα μέταλλα και η ανεξέλεγκτη απόθεση τους προκαλεί σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής των κατοίκων. Ποιο συγκεκριμένα τα ΑΗΗΕ περιέχουν κάδμιο, μόλυβδο, οξείδιο του μόλυβδου, υδράργυρο, εξασθενές χρώμιο, PCB, TBBA, βρωμιούχα επιβραδυντικά καύσης, χλωροπαραφίνες, άργυρο, βάριο, 98 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

99 αντιμόνιο, χαλκό, PCN, υγρούς κρυστάλλους, οπτικά υλικά, κράμα χαλκούβηρυλλίου και αγωγούς που περιέχουν υδράργυρο. Η σοβαρότητα των προβλημάτων στο περιβάλλον που μπορούν να δημιουργήσουν τα παραπάνω υλικά εξαρτάται από την τοξικότητά τους και από τις ποσότητες που απελευθερώνονται στο περιβάλλον, ως αποτέλεσμα της διαχείρισης αποβλήτων. Οι ουσίες αυτές αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη πηγή κινδύνων και για τους εργαζόμενους σε εγκαταστάσεις διαχείρισης ΑΗΗΕ. Η καταγραφή των ουσιών αυτών με τις επιπτώσεις που έχουν στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον στα πλαίσια της ευρωπαϊκής οδηγίας 2002/95/ΕC για τις τοξικές ουσίες (RoHS Directive) είναι μεγάλης σημασίας για τη μελέτη επικινδυνότητας των εγκαταστάσεων διαχείρισης των ΑΗΗΕ [31] Βρωμιομένα Επιβραδυντικά Φλόγας (Brominated Flame Retardants, BFR) Στα ΑΗΗΕ υπάρχει ευρεία χρήση τοξικών, για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, ουσιών. Μια από τις βασικότερες οικογένειες ουσιών που βρίσκονται στα προϊόντα ΗΗΕ είναι τα BFR των οποίων βρωμιούχοι παράγοντες αποτελούν το 75% των επιβραδυντών. Χρησιμοποιούνται ως μέσο πυροπροστασίας στις κάρτες τυπωμένων κυκλωμάτων, σε κατασκευαστικά στοιχεία σε πλαστικά καλύμματα συσκευών και σε καλώδια. Αποτελούν περίπου το 5,5% του βάρους των ΑΗΗΕ, και το 25% του συνολικού βάρους των πλαστικών που χρησιμοποιούνται σε ΗΗΕ (Hedemalm, 1995). Κυρίως όμως, συναντώνται στις ηλεκτρονικές κάρτες των Η/Υ και σε καλώδια σε συγκεντρώσεις 5-30% κ.β. Ειδικότερα υπάρχουν δυο κλάσεις BFRs, οι πολυβρωμιομένοι διφαινυλαιθέρες (Polybrominated Diphenyl Ethers, PBDPE) και οι φαινόλες. Όπως και για τις περισσότερες ουσίες που χρησιμοποιούνται στον ΗΗΕ έτσι και σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν διαφωνίες ανάμεσα στους ειδικούς για το αν πρόκειται για επικίνδυνες ουσίες μια και σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει (WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, 2004) δεν έχει διαπιστωθεί δυσκολία βιοδιάσπασης των BFR. Ειδικότερα για το δεκαβρομοδιφαίνυλο οξείδιο (decabromodiphenyl oxide, DBPE) δεν έχει διαπιστωθεί ότι δεν αποτελεί τοξική ουσία που να απαιτεί μέτρα για την προστασία των ατόμων που έρχονται σε επαφή με την ουσία. Από τις συνολικά 75 ουσίες που έχουν κατηγοριοποιηθεί ως BFR μόνο οι πενταβρωμοδιφαινόλες (PBBs) και ο πενταβρωμοδιφαινυλαιθέρας (penta-bde) έχουν θεωρηθεί επικίνδυνες σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ. Σε μονάδες ανακύκλωσης διαπιστώθηκε υψηλή συγκέντρωση πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρων (PBDE) στο αίμα των εργαζομένων. Για όλα τα υπόλοιπα BFRs διεξάγονται έρευνες σχετικά με πιθανές τοξικές επιπτώσεις από τη χρήση τους. Καθώς τα BFRs δεν χρησιμοποιούνται πλέον στην κατασκευή προϊόντων ΗΗΕ το πρόβλημα μετατίθεται στον αποτελεσματικό διαχωρισμό των BFRs από τα υπόλοιπα πλαστικά στις εγκαταστάσεις διαχείρισης ΑΗΗΕ [31]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

100 3.6.2 Μόλυβδος (Pb) Σύμφωνα με μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ (EPA, 1989) διαπιστώθηκε ότι μόλυβδος του ΗΗΕ ευρείας κατανάλωσης αποτελεί το 17% της συνολικής ποσότητας του μόλυβδου που υπάρχει στα δημοτικά στερεά απόβλητα με το 65% της ποσότητας του προέρχεται από τις μπαταρίες. Μια ακόμα πηγή μόλυβδου στον ΗΗΕ ευρείας κατανάλωσης έχει βρεθεί ότι είναι οι σωλήνες καθοδικών ακτινών, CRT. Τέτοια κατασκευαστικά στοιχεία βρίσκονται κυρίως στα τηλεοπτικά σύνολα και στις οθόνες των ηλεκτρονικών υπολογιστών παλιότερης τεχνολογίας. Βέβαια τα ποσοστά του μόλυβδου ποικίλουν από συσκευή σε συσκευή αλλά ωστόσο είναι πολύ σημαντικά. (Minnesota Environmental Help Office, 1995). Έχει υπολογιστεί ότι μια τηλεόραση με CRT περιέχει οξείδιο του μόλυβδου σε ποσοστό 15-20% (ΕΝΕΑ, 1995). Άλλες σημαντικές πηγές μόλυβδου είναι οι κάρτες τυπωμένων κυκλωμάτων, οι χρωστικές ουσίες και οι σταθεροποιητές που υπάρχουν στα πλαστικά, όπως και το μολυβδούχο γυαλί (Hedemalm, 1995). Αίτια προβληματισμού για την συνέχιση της χρήσης του μόλυβδου αποτελούν η επεξεργασία του μεταλλικού μόλυβδου για να δημιουργήσει ενώσεις μόλυβδου, οι οποίες είναι και ταξινομούνται ως επικίνδυνες ουσίες. Ο μόλυβδος έχει βρεθεί ότι έχει αρνητικά αποτελέσματα στο ανθρώπινο σώμα, ειδικά στο νευρικό και στο κυκλοφορικό σύστημα και στα νεφρά. Συσσωρεύεται στο περιβάλλον και μπορεί με τη μορφή οξέων να έχει χρόνιες συνέπειες στις εγκαταστάσεις, τους εργαζόμενους, τα ζώα και τους μικροοργανισμούς [31] Πολυχλωριομένες Διφαινόλες Οι πολυχλωριομένα διφαινύλια (PCB) χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στον ΗΗΕ τόσο σαν πυκνωτές όσο και σαν μετασχηματιστές. Η χρήση τους στις εμπορικές εφαρμογές απαγορεύθηκε το 1972 και δεν έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή του νέου εξοπλισμού από το 1986 και ύστερα, ενώ εγκαταστάσεις που ήταν κατασκευασμένες πριν από το 1986 είχαν την άδεια να συνεχίσουν τις εργασίες τους, έως ότου να φτάσουν στο τέλος του κύκλου ζωής των. Οι μικροί σε μέγεθος πυκνωτές συμπεριλαμβάνουν τους πυκνωτές έναρξης μηχανών και τους πυκνωτές έρματος. Οι πυκνωτές έναρξης μηχανών χρησιμοποιούνται στις μονοφασικές μηχανές για να παρέχουν την αρχική ροπή. Τέτοιοι πυκνωτές είναι δυνατόν να βρεθούν στις οικιακές ηλεκτρικές συσκευές συμπεριλαμβανομένων των ψυγείων, των κουζινών, των πλυντηρίων ρούχων, των κλιματιστικών και των πλυντηρίων πιάτων (UNEP, 1999). Πολλές τέτοιες συσκευές είναι ακόμα σε χρήση αλλά είναι δύσκολο να πιστοποιηθεί ποιο ποσοστό αυτών των αγαθών περιέχει PCB. Οι πυκνωτές έρματος βρίσκονται μέσα σε λάμπες φθορισμού, υδράργυρου, και νατρίου. Τα φωτιστικά σώματα με νέον ζυγίζουν μέχρι 1,6kg, εκ των οποίων 0,05kg είναι PCB (USEPA, 1987). Θεωρείται ότι οποιοσδήποτε πυκνωτής ή μετασχηματιστής που κατασκευάστηκε πριν από το 1976 μπορεί να περιέχει PCB. Είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν PCB σε πυκνωτές και 100 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

101 μετασχηματιστές που κατασκευάστηκαν μεταξύ Ακόμα κι αν τα PCB έχουν αντικατασταθεί από ένα άλλα υγρά, υπάρχουν σημαντικά ποσά των PCB. Τα PCB τέλος, υπάρχουν ως μολυσματικοί παράγοντες στα ορυκτέλαια που χρησιμοποιούνται σε εξοπλισμό που τα χρησιμοποιεί. Σήμερα για να χαρακτηριστούν τα ΑΗΗΕ ασφαλή ως προς τη συγκέντρωση PCB από τις αρμόδιες υπηρεσίες απαιτείται κατώτατο όριο συγκέντρωσης το επίπεδο των 50 mg/kg (0,005%) [31] Πολυβυνιλοχλωρίδια (PVC) Το PVC χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό στα πλαστικά που υπάρχουν στα ΑΗΗΕ. Πάνω από το 20% των διαφόρων πλαστικών που υπάρχουν στον ΗΗΕ περιέχουν σε αρκετά υψηλό ποσοστό PVC. Όπως συμβαίνει με οποιοδήποτε υλικό που περιέχει χλώριο, έτσι και το PVC παράγει διοξίνες και φουράνια σε περίπτωση ανεξέλεγκτης καύσης, οπότε και κατά τη διάρκεια της παράγεται αέριο HCl. Προβληματισμός υπάρχει όσον αφορά την παρουσία βαρέων μετάλλων στο PVC σαν σταθεροποιητές. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι πλαστικοποιητές φθαλικού εστέρα, παρόλο που χρησιμοποιούνται για περισσότερο από 40 έτη χωρίς κάποια αποδεδειγμένη επίπτωση στην υγεία και το περιβάλλον. Ωστόσο οι απώλειες άλλων πλαστικοποιητών που περιέχουν φθαλικές ενώσεις, κατά την υγειονομική ταφή του PVC, έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε άνθρωπο και περιβάλλον [31] Αμίαντος Ο αμίαντος είναι ένα ακόμη υλικό που χρησιμοποιούνταν μέχρι πρόσφατα στην κατασκευή προϊόντων ΗΗΕ. Η χρήση του εντοπίζονταν σε καφετιέρες, τοστιέρες και ηλεκτρικά σίδερα. Συχνά χρησιμοποιούνταν όταν υπήρχε απαίτηση για συγκεκριμένες ιδιότητες σε σχέση με τη θερμική αντοχή σε τμήματα ΗΗΕ. Σήμερα, όταν χρησιμοποιείται αμίαντος στα προϊόντα ΗΗΕ υπάρχει ειδική σήμανση με τη χρήση του γράμματος Α, από τη λέξη Asbestos. Επιπλέον υπάρχει ειδοποίηση ότι τυχόν εισπνοή του αμίαντου είναι επικίνδυνη για την υγεία. Αν και υπάρχουν απαγορεύσεις για τη χρήση του αμίαντου σε συσκευές ΗΗΕ αυτό δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο καθώς κάποιες χώρες δεν έχουν υιοθετήσει τις απαγορεύσεις που προβλέπονται σχετικά με τον αμίαντο. Όσον αφορά τέλος θερμαντικά σώματα σχετικά παλιάς κατασκευής (πριν το 1985) θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η παρουσία του αμίαντου εκτός και αν αποδειχθεί το αντίθετο [31] Πυρίμαχες Κεραμικές Ίνες (Refractory Ceramic Fibers, RCF) Σαν μονωτικό υλικό χρησιμοποιούνται και οι RCF. Μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιούνται tn RCF ετησίως. Το 50% της παραπάνω ποσότητας χρησιμοποιείται στις επενδύσεις (θερμικό χιτώνιο) φούρνων και θερμαντικών σωμάτων. Οι οικιακές συσκευές χρησιμοποιούν το 20% ενώ οι χαλυβουργίες και η βιομηχανία σφυρηλάτησης τεμαχίων καταναλώνει ένα επιπλέον 10%. Το υπόλοιπο Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

102 20% της ετήσιας καταναλισκόμενης ποσότητας των RCF χρησιμοποιείται στα αυτοκίνητα, στην ασφάλεια πυρός και σε γενικές βιομηχανικές δραστηριότητες. Μετά από έρευνες που έγιναν σε εργαστηριακό επίπεδο τα RCF κατηγοριοποιήθηκαν ως πιθανά υλικά που προκαλούν καρκίνο. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει αυτόματα και απαγόρευση της χρήσης τους αλλά επιβάλει αυστηρότερους ελέγχους για την ασφάλεια αυτών που έρχονται σε επαφή με τέτοια υλικά [31] Υδράργυρος(Hg) Ένα άλλο στοιχείο που υπάρχει στα προϊόντα ΗΗΕ είναι ο υδράργυρος. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 22% του παραγόμενου υδραργύρου ετησίως χρησιμοποιείται σε συσκευές ΗΗΕ. Χρησιμοποιείται στους θερμοστάτες, σε αισθητήρες, ηλεκτρονόμους, διακόπτες και λαμπτήρες. Επιπλέον, χρησιμοποιείται στον ιατρικό εξοπλισμό, τη μετάδοση στοιχείων, στις τηλεπικοινωνίες, και στις μπαταρίες κινητών τηλεφώνων. Μόνο το 2004, υπήρχαν Η/Υ που είχαν φτάσει στο τέλος του κύκλου ζωής τους και οι οποίοι περιείχαν ,92 kg. Τα τελευταία χρόνια όμως, η χρήση του περιορίζεται αφού θεωρείται από τις πλέον επικίνδυνες ουσίες. Είναι τοξικός εάν τον εισπνεύσει κάποιος και γενικά προκαλεί γενετικές ανωμαλίες. Δημιουργεί προβλήματα στο νευρικό σύστημα των ανθρώπων αλλά και στα νεφρά. Τέλος ο υδράργυρος έχει κατηγοριοποιηθεί ως εξαιρετικά επικίνδυνος για τους υδρόβιους οργανισμούς και μπορεί, μακροπρόθεσμα, να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο υδάτινο περιβάλλον [31] Βηρύλλιο (Be) Στα προϊόντα ΗΗΕ χρησιμοποιείται και το βηρύλλιο. Μια από τις μορφές του βηρυλλίου είναι σε κράμα μαζί με τον χαλκό. Χρησιμοποιείται σε ηλεκτρονικούς συνδετήρες όπου απαιτείται επαναλαμβανόμενη σύνδεση και αποσύνδεση της συσκευής και όχι μόνιμη ένωση. Πολλές φορές τέτοιοι συνδετήρες είναι επιχρυσωμένοι έτσι ώστε να μην σχηματίζεται οξείδιο του χαλκού στην επιφάνεια τους μειώνοντας έτσι την αγωγιμότητα της σύνδεσης. Τέτοια κομμάτια ΗΗΕ στο τέλος του κύκλου ζωής τους μπορούν να ανακυκλωθούν ως τμήμα του γενικού κυκλώματος ανακύκλωσης χαλκού. Δεν υπάρχει γενικά καμία ανάγκη για το διαχωρισμό τέτοιων τμημάτων πριν από την ανακύκλωση εξοπλισμού, καθώς τα κράματα είναι ταξινομημένα ως μη-επικίνδυνα στα συστήματα ελέγχου αποβλήτων του ΟΟΣΑ, της Βασιλείας, της Ε.Ε. και του International Maritime Organization Composite List. Το βηρύλλιο χρησιμοποιείται και ως οξείδιο στην βιομηχανία κατασκευής προϊόντων ΗΗΕ. Η βηρύλλια, όπως ονομάζεται το οξείδιο του βηρυλλίου, χρησιμοποιείται σε δεξαμενές θερμότητας και στα πλεονεκτήματα του συμπεριλαμβάνονται η πολύ υψηλή θερμική αγωγιμότητα, η πολύ υψηλή ηλεκτρική ειδική αντίσταση, η χαμηλή διηλεκτρική σταθερά, ο χαμηλός βαθμός απωλειών, η 102 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

103 υψηλή τάση διακοπής και το γεγονός ότι είναι χημικά αδρανές. Η χρήση του αποσκοπεί στο να διευκολύνει την μετάδοση θερμότητας των μηχανών αυτών σε μεγάλες επιφάνειες απ όπου διέρχεται ρεύμα αέρος. Η βηρύλλια χρησιμοποιείται και στα διπολικά τρανζίστορ σύνδεσης (Bipolar Junction Transistor, BJT) ως θερμικά αγώγιμος ηλεκτρικός μονωτής. Τέλος, συναντάται και σε τρανζίστορ ισχύος, αντιστάσεις καθώς και σε βάσεις τρανζίστορ και βαλβίδων. Τα κεραμικά τμήματα που περιέχουν βηρύλλια πρέπει να διαχωριστούν από τον εξοπλισμό στο τέλος του κύκλου ζωής του και να επιστραφούν στον αρχικό προμηθευτή για ανακύκλωση. Τα τμήματα που περιέχουν βηρύλλια δεν πρέπει να θρυμματιστούν και να τεμαχιστούν χωρίς τον κατάλληλο έλεγχο, λόγω του κίνδυνου παραγωγής σκόνης η οποία είναι τοξική για τον ανθρώπινο οργανισμό [31] Εξασθενές Χρώμιο Χρησιμοποιείται ως χρωματοποιητής στις χρωστικές ουσίες (π.χ. χρωμικό άλας μόλυβδου) και ως ανασταλτικός παράγοντας διάβρωσης (διχρωμικό άλας νατρίου) στις αντλίες απορρόφησης θερμότητας σε κλειστά συστημάτων κυκλοφορίας με εργαζόμενο μέσο το νερό π.χ. στους βιομηχανικούς εναλλάκτες θερμότητας στους ψυκτήρες και τα ψυγεία. Το εξασθενές χρώμιο έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά από τη βιομηχανία ηλεκτρονικής για την αντιδιαβρωτική επεξεργασία, καθώς και σαν προστατευτικό για συγκεκριμένες επικαλύψεις μετάλλων Είναι πολύ επικίνδυνη ουσία αφού διέρχεται πολύ εύκολα από τις κυτταρικές μεμβράνες προκαλώντας διάφορες τοξικές επιδράσεις στα κύτταρα. Τοξικολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι οδηγεί στην αύξηση αλλεργιών, όπως είναι η ασθματική βρογχίτιδα. Θεωρείται γονιδιοτοξικό και ύποπτο για βλάβες στο DNA. Οι ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου το μέταλλο εξαερώνεται εύκολα ενώ μπορεί να εκλυθεί εύκολα από τους χώρους ταφής των ΑΗΗΕ αν δεν υπάρχει καλή στεγανοποίηση. Βάση της οδηγίας 67/548/ΕC της ΕΕ σχετικά με την ταξινόμηση επικίνδυνων ουσιών οι ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου με την εξαίρεση του χρωμικού βαρίου και ορισμένων άλλων ενώσεων ταξινομούνται ως καρκινογόνοι ακόμα και με εισπνοή. Προκαλεί ακόμη δερματικούς ερεθισμού, ενώ τέλος είναι πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς και μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον [31] Ραδιενεργά Στοιχεία Ραδιενεργά στοιχεία απαντώνται σε ιατρικά κυρίως προϊόντα ΗΗΕ και απαιτούν ειδικές συνθήκες διαχείρισης. Ωστόσο και σε συσκευές όπως είναι οι οικιακοί ανιχνευτές καπνού υπάρχει το ραδιενεργό στοιχείο Αμερίκιο-241. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιολογικής Προστασίας των ΗΠΑ (National Radiological Protection Board, NRPB) εκτιμά την μέγιστη ετήσια δόση στο χρήστη στα 0.1 microsievents [31]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

104 Πυκνωτές Τέλος οι πυκνωτές αποτελούν ένα από τα πλέον μολυσματικά στοιχεία μιας συσκευής ΗΗΕ. Οι πυκνωτές διαχωρίζονται σε δυο κύριες κατηγορίες στους ηλεκτρολυτικούς πυκνωτές και στους πυκνωτές που περιέχουν πολυχλωριομένες διφαινόλες γνωστούς και ως PCB (Poly Chlorinated Biphenyls). Στην κατηγορία των ηλεκτρολυτικών πυκνωτών ανήκουν οι πυκνωτές αλουμινίου. Χρησιμοποιούν το στρώμα οξειδίου του αλουμινίου που αναπτύσσεται πάνω στο φύλλο αλουμινίου που έχει ο πυκνωτής. Σε τέτοιου είδους πυκνωτές σαν μονωτικό υλικό χρησιμοποιείται ένα φύλλο χαρτιού ενώ τα δύο ηλεκτρόδια αποτελούνται από φύλλο αλουμινίου και από φύλλο αλουμινίου και έναν μη-υδάτινο ηλεκτρολύτη [31]. Ένας τυπικός πυκνωτής από αλουμίνιο χωρητικότητας 100 μf και με τάση λειτουργίας τα 10V αποτελείται από τα στοιχεία που φαίνονται στον πίνακα Πίνακας 3.21 Συστατικά πυκνωτή αλουμινίου. Τμήμα Βάρος (g) Βάρος (%) Φύλλο Αλουμινίου 0,17 16% Χαρτί και Ηλεκτρολύτης 0,18 17% Κέλυφος Αλουμινίου 0,35 33% Καλώδιο Χαλκού 0,12 11% Λαστιχένιο Καπάκι 0,23 22% Πηγή: WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, 2004 Η επικινδυνότητα τέτοιων πυκνωτών βρίσκεται στον ηλεκτρολύτη που συνήθως είναι η γλυκόλη. Η γλυκόλη έχει κατηγοριοποιηθεί ως επικίνδυνή σε περίπτωση κατάποσης. Βέβαια στους πυκνωτές βρίσκεται σε μικρότερο ποσοστό από αυτό που προβλέπεται σαν όριο ασφαλείας από την επιτροπή ελέγχου αποβλήτων της ΕΕ (EU Waste control Group) [31]. Οι PCB χρησιμοποιούνται σε ΗΗΕ όπως είναι οι μετασχηματιστές και οι πυκνωτές. Οι πυκνωτές που χρησιμοποιούν PCB διαχωρίζονται ανάλογα με το μέγεθός σε μικρούς και μεγάλους. Οι μικροί πυκνωτές με PCB χρησιμοποιούνταν στις λάμπες φθορισμού καθώς και σε κινητήρες μικρής ιπποδύναμης με οικιακές και βιομηχανικές εφαρμογές. Σήμερα η παραγωγή τους έχει σταματήσει και πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι οι πυκνωτές και ο υπόλοιπος ΗΗΕ που κατασκευάστηκε πριν το 1986 χρησιμοποιεί PCB. Για το λόγο αυτό το προσωπικό που εμπλέκεται στη διαχείριση των ΑΗΗΕ που περιέχουν PCB πρέπει να προστατεύεται φορώντας γάντια πολυαιθυλενίου ή από PVC (όχι λαστιχένια). Τα γάντια αυτά μαζί με οποιαδήποτε απορρίμματα προκύπτουν από τη διαχείριση τέτοιων ΑΗΗΕ πρέπει να συλλέγονται σε τσάντα πολυαιθυλενίου που να σφραγίζει ικανοποιητικά. Σε περίπτωση που 104 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

105 υπάρχουν μεγάλες ποσότητες πυκνωτών μικρού μεγέθους τότε αυτοί θα πρέπει να διαχειρίζονται με τον ίδιο τρόπο και οι μεγάλου μεγέθους πυκνωτές και οι μετασχηματιστές [31] Οθόνες Υγρών Κρυστάλλων (Liquid Crystal Display, LCD) Πηγή σημαντικών τοξικών ουσιών είναι οι LCD. Σήμερα οι LCD είναι ένα ευρέως χρησιμοποιημένο στοιχείο στον ΗΗΕ όπως για παράδειγμα τα κινητά τηλέφωνα, τα palm tops, οι οθόνες ενδείξεων των αυτοκινήτων, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και οι οθόνες των Η/Υ. Ακόμη χρησιμοποιούνται στους φορητούς υπολογιστές και στις καφετιέρες. Οι υγροί κρύσταλλοι είναι αλλεπάλληλα στρώματα γυαλιού και ηλεκτρικά ελεγχόμενων στοιχείων και χρησιμοποιούνται ως ηλεκτρικά ενεργό στρώμα. Στα κινητά τηλέφωνα υπάρχει περίπου 0,5 mg υγρών κρυστάλλων, ενώ στους φορητούς υπολογιστές υπάρχουν 0,5 g. Το 1999 υπήρχε ετήσια παραγωγή 40 tn υγρών κρυστάλλων σε παγκόσμια κλίμακα με αυξητικές τάσεις. Η οδηγία 2002/96/EC προβλέπει απομάκρυνση όλων των LCD με επιφάνεια μεγαλύτερη των 100 cm 2 καθώς και των LCD με λάμπες εκκίνησης αερίου. Οι περισσότερες LCD έχουν λάμπες εκκίνησης αερίου εκτός από κάποιες φθηνές και μικρές συσκευές. Το κυριότερο πρόβλημα για τη διαχείριση τέτοιων προϊόντων ΗΗΕ είναι η παρουσία ή όχι λάμπας εκκίνησης αερίου. Ακόμη και μετά την απομάκρυνση της λάμπας από τις LCD δεν σημαίνει ότι αυτές καθίστανται μη τοξικές. Οι υγροί κρύσταλλοι αποτελούν αντικείμενο έρευνας για το αν είναι επικίνδυνοι ή όχι για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Ωστόσο υπάρχουν περισσότερες από χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή υγρών κρυστάλλων με περίπου 500 από αυτές να αποτελούν τη βάση για τη σχετική τεχνολογία. Μέχρι στιγμής, οι τοξικολογικές μελέτες για έναν μεγάλο αριθμό υγρών κρυστάλλων έχουν διεξαχθεί σύμφωνα με τις οδηγίες του ΟΟΣΑ και τον κανονισμό της ΕΕ. Ωστόσο δεν υπάρχει τώρα καμία ένδειξη καρκινογόνου δυνατότητας και οξείας τοξικότητας. Οι ουσίες αυτές όμως, παρουσιάζουν διαβρωτικές ή ερεθιστικές ιδιότητες στο δέρμα. Η αναθεώρηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 2002/96/EC σχετικά με την τοξικότητα των υγρών κρυστάλλων αποτελεί λοιπόν πρωταρχικό στόχο για τη σχετική επιτροπή της ΕΕ έτσι ώστε η RoHS να ανταποκρίνεται στα αποτελέσματα νεότερων ερευνών [31] Κάρτες Τυπωμένων Κυκλωμάτων Μια άλλη κατηγορία ΗΗΕ που χρησιμοποιούν ουσίες ύποπτες για τοξική δράση είναι οι κάρτες τυπωμένων κυκλωμάτων (ΚΤΚ). Στις περισσότερες ΚΤΚ το 70% του βάρους τους αποτελείται από μη μεταλλικά στοιχεία. Το 90% της συνολικής αξίας των απορριπτόμενων ΚΤΚ βρίσκεται στο χρυσό και το παλλάδιο που περιέχουν. Τα BFR χρησιμοποιούνται στις ΚΤΚ σε ποσοστό 15% του βάρους τους με κυριότερο επιβραδυντικό καύσης, το τετραβρωμοδιφαινόλιο-α (tetrabromobyphenol-a, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

106 TBBPA). Ωστόσο οι τοξικές επιπτώσεις που έχει δεν έχουν μελετηθεί διεξοδικά. Οι ΚΤΚ περιέχουν ακόμη μόλυβδο μαζί με ψευδάργυρο. Ο συνδυασμός των δυο αυτών στοιχείων αποτελούν το 4-6% του βάρους των ΚΤΚ με τον μόλυβδο να αποτελεί το 2-3% του βάρους των ΚΤΚ. Η επικινδυνότητα που εμπεριέχει η παρουσία του μόλυβδου στις ΚΤΚ έχει να κάνει με τυχόν διαρροή του στο περιβάλλον [31] Σύνοψη των προβληματικών μέρων και ουσιών στα ΑΗΗΕ Στους πίνακες 3.22 έως 3.24 καταγράφονται όλες οι ουσίες που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ΗΗΕ με τοξικές επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον καθώς και τα όρια ασφαλείας πάνω από τα οποία γίνονται εξαιρετικά τοξικές οι ουσίες αυτές [31]. 106 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

107 Πίνακας 3.22 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Ουσία Ρίσκο Τοξικότητα Όριο % Χαρακτηρισμός Ρίσκου Χλωροπαραφίνες (SCCPs) Τριοξείδιο του Αντιμονίου R50 H14 25% Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς R53 H14 25% Πιθανότητα πρόκλησης μακροπρόθεσμα αρνητικών επιπτώσεων σε υδάτινο περιβάλλον R40 H17 1% Ελλιπή στοιχεία για καρκινογόνους επιπτώσεις R26 H6 (H5) 1% Πολύ τοξικό με εισπνοή Βηρύλλιο Οξείδιο του Βηρυλλίου R49 H7 1% Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή R26 H6 (H5) 1% Πολύ τοξικό με εισπνοή R49 H7 1% Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή R26 H6 (H5) 0,1% Πολύ τοξικό με εισπνοή Κάδμιο R45 H7 0,1% Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή R52 H14 2,5% Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς R22 H6 (H5) 25% Τοξικό σε περίπτωση κατάποσης R23 H6 (H5) 3% Τοξικό με εισπνοή Οξείδιο του Καδμίου R25 H6 (H5) 3% Τοξικό σε περίπτωση κατάποσης R48 H6 (H5) 3% Κίνδυνος σοβαρών βλαβών από παρατεταμένη έκθεση R49 H7 0,1% Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή Πηγή: WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, 2004 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

108 Πίνακας 3.23 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. (συνέχεια) Ουσία Ρίσκο Τοξικότητα Όριο % Χαρακτηρισμός Ρίσκου Σουλφίδιο του Καδμίου Εξασθενές Χρώμιο Κράματα βηρυλλίουχαλκού Μόλυβδος R22 H6 (H5) 25% Τοξικό σε περίπτωση κατάποσης R23 H6 (H5) 3% Τοξικό με εισπνοή R25 H6 (H5) 3% R40 H7 1% R48 H6 (H5) 3% R53 H14 25% R25/R26 H6 (H5) 0,1% R R46 H11 0,1% R49 H7 0,1% R50-53 H14 0,25% Τοξικό σε περίπτωση κατάποσης Ελλιπή στοιχεία για καρκινογόνους επιπτώσεις Κίνδυνος σοβαρών βλαβών από παρατεταμένη έκθεση Πιθανότητα πρόκλησης μακροπρόθεσμα αρνητικών επιπτώσεων σε υδάτινο περιβάλλον Τοξικό σε περίπτωση κατάποσης/ Πολύ τοξικό με εισπνοή Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό εάν έρθει σε επαφή με το δέρμα Μπορεί να προκαλέσει κληρονομική ζημιά του γενετικού υλικού Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς και πιθανότητα πρόκλησης μακροπρόθεσμα αρνητικών επιπτώσεων σε υδάτινο περιβάλλον R23 H6 (H5) 3% Τοξικό με εισπνοή R49 H7 0,1% Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή R20/22 H5 25% Τοξικό με εισπνοή/ κατάποση R R61 H10 0,5% Κίνδυνος για συσσωρευμένες επιπτώσεις Επιβλαβές για τα έμβρυανεογέννητα Πηγή: WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

109 Πίνακας 3.24 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. (συνέχεια) Ουσία Ρίσκο Τοξικότητα Όριο % Χαρακτηρισμός Ρίσκου Υδράργυρος Υαλοβάμβακας Οκταβρωμοδιφαι νόλες (DBDE) Πολυχλωροδιφαιν όλες Κεραμικές Ίνες R23 H6 (H5) 3% Τοξικό με εισπνοή R R50-53 H14 0,25% R40 H7 1% R38 H4 20% R63 H10 5% R R50-53 H14 0,25% R49 H7 0,1% R38 H4 20% Κίνδυνος για συσσωρευμένες επιπτώσεις Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς και πιθανότητα πρόκλησης μακροπρόθεσμα αρνητικών επιπτώσεων σε υδάτινο περιβάλλον Ελλιπή στοιχεία για καρκινογόνους επιπτώσεις Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό εάν έρθει σε επαφή με το δέρμα Επιβλαβές για τα έμβρυανεογέννητα Κίνδυνος για συσσωρευμένες επιπτώσεις Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς και πιθανότητα πρόκλησης μακροπρόθεσμα αρνητικών επιπτώσεων σε υδάτινο περιβάλλον Πιθανή πρόκληση καρκίνου από εισπνοή Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό εάν έρθει σε επαφή με το δέρμα Πηγή: WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, 2004 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

110 110 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

111 4 ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΘΙΓΓΑΝΟΙ. ΔΥΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 4.1 Άτομα με Ειδικές Ανάγκες Ορισμός των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες. Σύντομη αναφορά στα είδη αναπηρίας. Ως άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) ορίζονται τα άτομα εκείνα τα οποία παρουσιάζουν μειονεξία λόγω φυσικής, ψυχικής ή νοητικής ανεπάρκειας και δεν μπορούν να εκτελέσουν δραστηριότητες ή λειτουργίες που θεωρούνται φυσιολογικές για έναν άνθρωπο. Ως μειονεξία ορίζεται η εκ γενετής ή επιγενόμενη ελάττωση των φυσικών ή πνευματικών ικανοτήτων, η οποία επηρεάζει τις τρέχουσες δραστηριότητες και την εργασία ενός προσώπου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μειώνεται η συμμετοχή του στην κοινωνική ζωή, στην επαγγελματική του απασχόληση, στην ικανότητα του να χρησιμοποιεί τις κοινωφελείς υπηρεσίες [32]. Οι διαταραχές που προσδιορίζουν τα ΑΜΕΑ, υπάγονται σε δώδεκα κατηγορίες: Διαταραχές ομιλίας Δυσκολίες μάθησης (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, ) Ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση Βαριά νοητική καθυστέρηση Σοβαρές σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές, ψυχικές και κοινωνικές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Down, κ.α.) Διάφορα οργανικά νοσήματα (Μεσογειακή αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια, ) Σοβαρή απώλεια ακοής Πολλαπλές μειονεξίες Νευρολογικές ή Ορθοπεδικές βλάβες (σοβαρά κινητικά προβλήματα, πολλαπλές αναπηρίες, σπαστικότητα, παραπληγία, ) Κώφωση Ελλιπής όραση Τύφλωση Η αυτόνομη διακίνηση και διαβίωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες εμποδίζεται από τη δυσκολία που έχουν στην κίνηση, στην προσέγγιση, στην αντίληψη, στην επικοινωνία και στην προσαρμογή, στην ακοή και στην όραση [32]. Ο ποσοτικός προσδιορισμός του πληθυσμού των ΑΜΕΑ στην Ελλάδα και την ΕΕ παρουσιάζει δυσκολίες. Σύμφωνα με μελέτη της Eurostat το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην ΕΕ σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό είναι κατά μέσο όρο 12% και Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

112 ειδικότερα για την Ελλάδα βρίσκεται στο 9,3%. Στην Ελλάδα επίσημα στοιχεία για τα ΑΜΕΑ προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ (πρώην ΕΣΥΕ) και από μια έρευνα Εργατικού δυναμικού που πραγματοποιήθηκε το Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ και με βάση την απογραφή του 1991 καταγράφηκαν ΑΜΕΑ οι μισοί από τους οποίους είναι χρόνια πάσχοντες (π.χ. καρδιοπαθείς, νεφροπαθείς, καρκινοπαθείς, κλπ.). Το 87% των ΑΜΕΑ που καταγράφηκαν διαβιούν σε νοικοκυριά, ενώ το υπόλοιπο 13% διαβιεί σε συλλογικές κατοικίες (κέντρα ημερήσιας φροντίδας, νοσοκομεία, κλπ.) Στο πλαίσιο της έρευνας Εργατικού Δυναμικού το β τρίμηνο του 2002 το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που έχει κάποια αναπηρία ή αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας αγγίζει το 18,2%, ενώ περισσότερα από τα μισά άτομα βρίσκονται σε ηλικίες άνω των 65 ετών [32] Κοινωνικός αποκλεισμός των ΑΜΕΑ. Τα ΑΜΕΑ είναι μια ομάδα πληθυσμού που είναι εκτεθειμένη στον κίνδυνο της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αποτελούν μια κοινωνική ομάδα που είναι ανομοιογενής και οι ανάγκες των μελών της διαφοροποιούνται. Ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτυπώνει το φαινόμενο του αποκλεισμού αυξανόμενου αριθμού αυτών των πληθυσμιακών ομάδων, τόσο από την αγορά εργασίας όσο και από τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές δραστηριότητες γενικότερα. Η έκταση και η ταχύτητα των τεχνολογικών μεταβολών, που επέρχονται στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας οδηγούν σε μεγαλύτερη επιλεκτικότητα της αγοράς εργασίας και επομένως στην αύξηση των κινδύνων κοινωνικού αποκλεισμού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ομάδες τρωτών εργαζομένων όπως τα ΑΜΕΑ, να αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στην παρακολούθηση των μεταβολών και προσαρμογή τους σε αυτές. Οι αιτίες για τη δυσκολία προσαρμογής αυτών των ατόμων είναι: Έλλειψη βασικών επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων, εξαιτίας της ανεπαρκούς τους ένταξης στο εκπαιδευτικό σύστημα. Στέρηση ή μείωση φυσικών προσόντων, λόγω σωματικής, ψυχικής ή νοητικής μειονεξίας. Εγκλεισμός σε ιδρύματα. Εξάρτηση από ουσίες. Κοινωνικός στιγματισμός και στερεότυπα προκαταλήψεων. Έλλειψη απρόσκοπτης επικοινωνίας με το ευρύτερο περιβάλλον και άγνοιας των θεσμών και των μέτρων, που μπορούν να δώσουν λύσεις στους χρήστες. Πάρα πολύ συχνά τα παραπάνω δεδομένα εμφανίζονται συσσωρευμένα σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες, ιδιαίτερα στα ΑΜΕΑ [33]. 112 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

113 Ειδικότερα για τα ΑΜΕΑ, βασικά αίτια της ανεργίας αυτών των ατόμων είναι: Η κοινωνική προκατάληψη, με τον κοινωνικό ρατσισμό, που ως νοοτροπία, εξακολουθούν να αποτελούν δομικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας. Η έλλειψη, από πλευράς της πολιτείας ολοκληρωμένου κεντρικού σχεδιασμού, που να συνδυάζει τις ανάγκες των ΑΜΕΑ με την εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Οι αλλαγές, που συντελούνται στην αγορά εργασίας, στις νέες τεχνολογίες και στο οικονομικό περιβάλλον γενικότερα, χωρίς τα ΑΜΕΑ να υποβοηθούνται με τη δημιουργία των αναγκαίων υποστηρικτικών υποδομών, ώστε να είναι σε θέση να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Η διοικητική γραφειοκρατία σε σχέση με τη λειτουργία του μηχανισμού των αναγκαστικών τοποθετήσεων σε θέσεις εργασίας. (π.χ. Ν.2643/1998 για προκηρύξεις θέσεων) Η έλλειψη υποδομών πρόσβασης των αναπήρων, όπως προσβάσιμα κτίρια, μεταφορές και άλλα, με συνέπεια τα ΑΜΕΑ να μην διευκολύνονται να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή. Ο αποκλεισμός των αναπήρων από την αγορά εργασίας, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, έχει προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Σύμφωνα με τον ΟΑΕΔ, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 80%, ενώ στην ΕΕ, κυμαίνεται, κατά μέσο όρο, στο 50% [34]. 4.2 ΕΛΑΘ Γενικά χαρακτηριστικά των ΕΛΑΘ. Όπως και τα ΑΜΕΑ έτσι και οι Έλληνες Αθίγγανοι (ΕΛΑΘ) αποτελούν μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι οι ΕΛΑΘ αποτελούν εκτός από κοινωνική και εθνική ομάδα της οποίας οι ρίζες φθάνουν στον 14 ο και 15 ο αιώνα, οπότε και πολλά φύλα προερχόμενα από την ινδική χερσόνησο εγκαταστάθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο. Η λέξη «γύφτοι», με την οποία είναι γνωστοί οι ΕΛΑΘ στην Ελλάδα, έχει τις ρίζες της στη λέξη «Αιγύπτιοι», την οποία χρησιμοποιούσαν οι βυζαντινοί για να τους προσδιορίσουν. Πρόκειται για νομαδική, μη ομοιογενή φυλή καθώς οι ρίζες της βρίσκονται σε πολλές εθνικές ομάδες όπως είναι οι Kalderash και οι Lovari και διεθνώς αναφέρονται ως Ρόμα. Το ιδίωμα που χρησιμοποιείται από την κοινωνική αυτή ομάδα αποτελεί παραλλαγή της γλώσσας Ρομανί. Ο πολιτισμός των αθίγγανων, όπως βέβαια και το σκέλος τους που κατοικεί στην Ελλάδα, είναι νομαδικός και χαρακτηρίζεται κυρίως από την αυταπασχόληση και την επαγγελματική ρευστότητα. Χαρακτηριστικά της νομαδικής ζωής είναι η χαμηλή ποιότητα ζωής, τα παραπήγματα και οι σκηνές που χρησιμοποιούν για κατοικία και τέλος η σχετικά μεγάλη θνησιμότητα λόγω ανεπαρκούς ιατρικής περίθαλψης. Τα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

114 τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειές ένταξης τους στην ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία μέσω προγραμμάτων απασχόλησης και κοινωνικής επανένταξης. Οι αθίγγανοι αποτελούν μια υπολογίσιμη πληθυσμιακή ομάδα στα πλαίσια της ΕΕ. Αν και ο υπολογισμός τους είναι δύσκολος λόγω των συνεχών μετακινήσεων τους στον ευρωπαϊκό χώρο υπολογίζονται περίπου με Σύμφωνα με το ίδιο κέντρο ο πληθυσμός των Ρόμα στην Ελλάδα κυμαίνεται ανάμεσα στις με [20] Ιστορικό του κοινωνικού αποκλεισμού των ΕΛΑΘ. Από τη στιγμή της εμφάνισής τους στον ευρωπαϊκό χώρο οι Ρόμα αντιμετωπίστηκαν με δυσπιστία από τους υπόλοιπους ευρωπαίους. Αυτό οδήγησε τους πολιτικούς κρατούντες της κάθε εποχής να καταφύγουν σε μέτρα κοινωνικού και πολιτικού αποκλεισμού των ΕΛΑΘ τα οποία πολλές φορές ήταν βίαια. Το 1504 ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΒ απαγόρευσε στους Ρόμα να κυκλοφορούν ενώ το 1510 επιβλήθηκε η ποινή του απαγχονισμού σε όποιον αψηφούσε το μέτρο. Αργότερα, το 1647 απαγορευόταν η συνάθροιση περισσοτέρων των τριών ή τεσσάρων αθίγγανων. Πολύ αργότερα, το 1899, ιδρύθηκε στη Γερμανία το Zigeunernachtrichten dienst (Γραφείο πληροφοριών για τους τσιγγάνους), βάζοντας έτσι τους πληθυσμούς των Ρόμα που κατοικούσαν στη χώρα στο μικροσκόπιο της αστυνομίας. Το αποκορύφωμα του κοινωνικού αποκλεισμού των αθίγγανων ήταν οι πρακτικές που υιοθέτησε η ίδια χώρα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχικά τους επιβλήθηκε κατ οίκον περιορισμός ενώ μετά το 1941 μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως με στόχο την εξαφάνισή τους, κατά τα σχέδια του Γ Ράιχ. Η Ελλάδα σαν κρατική οντότητα αντιμετώπισε με ιδιαίτερο τρόπο τους ΕΛΑΘ και τον τρόπο ζωής τους, δείχνοντας τις περισσότερες φορές ένα αρνητικό πρόσωπο και ενθαρρύνοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό. Μόλις το 1955 θεσπίστηκε ο σχετικός νόμος 3370/55, σύμφωνα με τον οποίο οι ΕΛΑΘ μπορούσαν να πάρουν μερικώς, την ελληνική ιθαγένεια. Οι περισσότεροι χαρακτηρίζονταν ως «ανιθαγενείς», ως άτομα δηλαδή που δεν έχουν ιθαγένεια, και τους παρέχονταν ειδικά δελτία αναγνώρισης από το τμήμα αλλοδαπών της ελληνικής αστυνομίας, με την υποχρέωση να τα ανανεώνουν κάθε δυο χρόνια. Το , το ελληνικό κράτος, με τις γενικές οδηγίες 69468/212/ και 16701/51/ της Διεύθυνσης ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών έδωσε στους μόνιμα εγκατεστημένους στη Ελλάδα ΕΛΑΘ τη δυνατότητα να αποκτήσουν τελικά την ελληνική ιθαγένεια. Η αποδεδειγμένη, κάποιες φορές, συμμετοχή ορισμένων από τους ΕΛΑΘ σε παράνομες δραστηριότητες έχει σαν αποτέλεσμα να θεωρούνται όλοι ύποπτοι για παράνομες δραστηριότητες (πορνεία, ναρκωτικά, εμπορία βρεφών κ.α.) τόσο από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, όσο και από τις αστυνομικές αρχές. 114 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

115 Βέβαια, η κατάσταση βελτιώνεται μέσα από την αλλαγή συμπεριφοράς απέναντι στους ΕΛΑΘ από τους υπόλοιπους Έλληνες, καθώς στην Ελλάδα κατοικούν πολλοί οικονομικοί μετανάστες. Σε αυτή την κατεύθυνση συνέβαλε και ο ΟΗΕ με την απόφαση 47/135 που πήρε το 1992, σύμφωνα με την οποία ξεκαθαρίζονται τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες, καθώς και οι υποχρεώσεις των κρατών απέναντι στις ομάδες αυτές. Η απόφαση αυτή ήταν η αφορμή πολλά κράτη να αλλάξουν τις νομοθεσίες τους ώστε να μην παραβιάζεται κανένα από τα δικαιώματα των αθίγγανων. Τέλος, η ΕΕ έχει θέσει σε εφαρμογή προγράμματα επανένταξης κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων όπως το Equal Project, δίνοντας έμφαση στις κοινωνικές επιχειρήσεις [20] Επιπτώσεις από τον κοινωνικό αποκλεισμό των ΕΛΑΘ. Οι ΕΛΑΘ, όπως και όλοι οι αθίγγανοι, έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τόσο στη φυσιολογία τους όσο και στον τρόπο ζωής τους και τη συμπεριφορά τους γενικότερα. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά κάνουν τους ΕΛΑΘ να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους ευρωπαίους κατοίκους. Πολλές φορές οι διαφορές αυτές σε σχέση με τους ντόπιους πληθυσμούς αποτέλεσαν και αποτελούν αφορμή για εφαρμογή ποικίλων διακρίσεων σε βάρος των ΕΛΑΘ με διάφορες επιπτώσεις στην ζωή τους Υγεία Ο τομέας τις υγείας αποτελεί έναν από τους πλέον προβληματικούς τομείς της ζωής των ΕΛΑΘ. Αν και στους ΕΛΑΘ το ποσοστό γεννήσεων είναι υψηλό και αποτελούν έναν νέο σε ηλικία πληθυσμό, χαρακτηρίζονται από χαμηλό μέσο όρο ζωής σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της Ελλάδας. Αυτό συμβαίνει διότι οι συνθήκες διαβίωσης στις κατασκηνώσεις τους είναι άσχημες με αποτέλεσμα να ευνοείται η ανάπτυξη μολυσματικών ασθενειών ιδιαίτερα επιβλαβών για την υγεία των ΕΛΑΘ. Οι επιπτώσεις από τις άσχημες συνθήκες υγιεινής είναι εμφανείς στους ηλικιωμένους που σπανίζουν, ενώ και τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας είναι επίσης ιδιαίτερα αυξημένα. Επιπλέον, οι πληθυσμοί αυτοί εμφανίζουν χρόνιες παθήσεις. Έτσι, αναπνευστικά προβλήματα, στομαχικές διαταραχές και ρευματισμοί είναι παθήσεις πολύ συνηθισμένες στους ΕΛΑΘ. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη εντονότερο εξαιτίας της δυσκολίας πρόσβασης των ΕΛΑΘ στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ). Η ανυπαρξία νομικών εγγράφων από την πλευρά των ΕΛΑΘ δεν βοηθά στη συμμετοχή τους σε κάποιον ασφαλιστικό φορέα (ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ), ακόμη και όταν αυτοί εργάζονται. Πρέπει λοιπόν να πληρώνουν οι ίδιοι τα έξοδα της ιατρικής τους περίθαλψης, κάτι το οποίο ξεπερνά τις συνήθεις οικονομικές δυνατότητές τους. Τέλος, η συμμετοχή των ΕΛΑΘ σε ασφαλιστικά προγράμματα που εξασφαλίζουν την επιστροφή των ιατρικών εξόδων είναι το ίδιο προβληματική [20]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

116 Στέγαση Λόγω της νομαδικής τους φύσης οι ΕΛΑΘ δεν διαμένουν σε μόνιμες κατοικίες. Η συνηθέστερη πρακτική είναι να καταλύουν ομαδικά στα όρια των πόλεων και κάτω από πρωτόγονες συνθήκες. Συνήθως οι εκτάσεις στις οποίες στήνουν τις σκηνές τους αποτελούν ιδιοκτησία είτε του κράτους είτε κάποιον ιδιωτών. Το πρωταρχικό, λοιπόν, πρόβλημα των ΕΛΑΘ, όσον αφορά στη στέγαση, είναι η εκδίωξή τους από τη έκταση στην οποία έχουν κατασκηνώσει. Ακόμη, η έλλειψη υποδομών ύδρευσης, ηλεκτρισμού, αποχέτευσης και υγιεινής στις κατασκηνώσεις τους, δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τις συνθήκες διαβίωσης των ΕΛΑΘ, με επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα ζωής τους. Με τη συνεχή επέκταση των πόλεων οι περιοχές που προσφέρονται για κατασκήνωση από τους ΕΛΑΘ περιορίζονται. Έχει ήδη αναφερθεί ότι η έλλειψη νομικών εγγράφων όπως το ΑΔΤ και τα πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης και γεννήσεως εμποδίζει την ομαλή υγειονομική περίθαλψη των ΕΛΑΘ. Επιπλέον, στερούνται της δυνατότητας να τους παρέχονται επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας που χορηγούνται από το κράτος [20] Απασχόληση και οικονομικές δραστηριότητες Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ΕΛΑΘ δραστηριοποιούνται σαν πλανόδιοι πωλητές, στη χειροτεχνία και στη συλλογή παλιών αντικειμένων (παλιατζήδες). Προτιμούν να δραστηριοποιούνται στα πλαίσια οικογενειακών επιχειρήσεων, αν και υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι ΕΛΑΘ εργάζονται σε επιχειρήσεις ως υπάλληλοι. Συχνά και λόγω του κοινωνικού τους αποκλεισμού, οι αθίγγανοι επιφορτίζονται με τις πλέον επίπονες εργασίες. Ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελεί τροχοπέδη σε δραστηριότητες τους στον τομέα της απασχόλησης. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των ΕΛΑΘ τους εμποδίζει να έχουν αυξημένες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας. Σε μια ολοένα και πιο ανταγωνιστική αγορά εργασίας, η έλλειψη βασικών προσόντων, όπως είναι η γραφή και η ανάγνωση, δεν επιτρέπει πολλά περιθώρια για εύρεση μιας «αξιοπρεπούς» εργασίας [20] Εκπαίδευση Όπως και στους υπόλοιπους τομείς που αναφέρθηκαν παραπάνω, έτσι και στην εκπαίδευση, ο κοινωνικός αποκλεισμός είχε τις επιπτώσεις του. Το εκπαιδευτικό σύστημα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, δεν έλαβε υπόψη του τις ιδιαίτερες απαιτήσεις των ΕΛΑΘ στον τομέα αυτό. Η νομαδική συμπεριφορά τους, σε συνδυασμό με τον κοινωνικό αποκλεισμό έχει σαν αποτέλεσμα τα παιδιά των ΕΛΑΘ να έχουν ανύπαρκτη προσχολική εκπαίδευση. Τα τελευταία χρόνια οι ΕΛΑΘ εγγράφουν τα παιδία τους σε κάποιο δημόσιο δημοτικό σχολείο, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι αυτά παρακολουθούν και τα μαθήματα. Συνηθισμένη για αυτούς, είναι η αποχώρηση των παιδιών από το σχολείο μόλις αυτά 116 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

117 συμπληρώσουν το 12 ο έτος της ηλικίας τους. Αυτό συμβαίνει διότι τα παιδιά πρέπει να εργαστούν ώστε να συμπληρωθεί το εισόδημα των γονέων τους. Πρόβλημα αποτελεί και το γεγονός ότι πολλές φορές τα ελληνικά δεν αποτελούν μητρική γλώσσα των ΕΛΑΘ. Η αδυναμία κατανόησης μιας ξένης γι αυτούς γλώσσας, που τη διδάσκονται με τον ίδιο τρόπο όπως και όλοι οι υπόλοιποι συμμαθητές τους, οδηγεί ακόμη πιο εύκολα τους ΕΛΑΘ έξω από το εκπαιδευτικό σύστημα [20]. 4.3 Επανένταξη ΕΛΑΘ και ΑΜΕΑ στον κοινωνικό ιστό. Η ΕΕ στην προσπάθεια της να εντοπίσει την γενεσιουργό αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού ποσοτικοποίησε, στο βαθμό που μπορεί να γίνει αυτό, τις επιπτώσεις από τον κοινωνικό αποκλεισμό με το όριο κάτω από το οποίο ένα άτομο θεωρείται φτωχό. Το αν κάποιο άτομο είναι φτωχό ή όχι καθορίζεται από το αν απασχολείται σε κάποια εργασία. Έτσι, η απασχόληση αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα που επηρεάζει τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η εργασία όχι μόνο παράγει εισόδημα αλλά προάγει και τη κοινωνική συμμέτοχή και την ατομική ανάπτυξη. Συνεπώς, και η μακρόχρονη ανεργία συνδέεται με τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι μακροχρόνια άνεργοι τείνουν να χάνουν τις ικανότητές τις και την αυτοεκτίμησή τους, στοιχεία απαραίτητα για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που υπάρχουν στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με την αναφορά για τον κοινωνικό αποκλεισμό, το 2002, οι μακροχρόνια άνεργοι αποτελούσαν το 3% του συνολικού εργατικού δυναμικού της ΕΕ και το 39% των ανέργων. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την ίδια αναφορά, το 15% του πληθυσμού της ΕΕ ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας ανήκοντας προφανώς, σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Το ποσοστό αυτό μεταφράζεται σε ευρωπαίων πολιτών που σαν κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας. Πρόκειται λοιπόν για ένα σεβαστό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ που παραμένει οικονομικά ανενεργό και επιπλέον εξαρτάται οικονομικά από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Ειδικότερα, για την Ελλάδα και σύμφωνα με την ίδια αναφορά τα άτομα που ζούνε κάτω από το όρια της φτώχιας και αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό φθάνουν στο 20% του πληθυσμού της χώρας. Έτσι η επανένταξη κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων όπως τα ΑΜΕΑ και οι ΕΛΑΘ πέρα από τις κοινωνικές έχει και οικονομικές προεκτάσεις και πρέπει να αποτελεί πρωτεύον ζήτημα κατά την εφαρμογή της κοινωνικής πολιτικής κάθε χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα η ανεργία στα ΑΜΕΑ πλησιάζει το 64% στους άνδρες και το 88% στις γυναίκες. Τα περισσότερα από τα ΑΜΕΑ δεν έχουν κάποιο προσόν, συνέπεια του οποίου είναι ότι η ενσωμάτωση τους στην αγορά εργασίας να είναι μικρή ενώ και η εξειδικευμένη εκπαίδευση στο υπάρχων εκπαιδευτικό σύστημα είναι υποτυπώδης. Όσον άφορα στους ΕΛΑΘ το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα είναι Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

118 ο αναλφαβητισμός σε ποσοστό που ξεπερνάει το 50%, και ο οποίος σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο νομαδικό τρόπο ζωής τους. Πάντως, ο κυριότερος λόγος για τον οποίο οι ΕΛΑΘ βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι η προκατάληψη από τις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες [37]. Η ΕΕ έχει θέσει κάποιες προτεραιότητες ώστε να αμβλυνθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός, με παράλληλη αξιοποίηση των ομάδων που επανεντάσσονται στον κοινωνικό ιστό. Οι επενδύσεις στην αγορά εργασίας γίνονται στα πλαίσια αυτών των προσπαθειών με σκοπό να διευκολυνθούν άτομα που έχουν δυσκολίες σε σχέση με την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Η εξασφάλιση επαρκών και προσιτών συστημάτων κοινωνικής προστασίας έχει σαν αποτέλεσμα να παρέχονται κίνητρα για να εργαστούν όλοι όσοι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι και είναι σε θέση να εργαστούν. Ακόμη, η ΕΕ έχει σαν στόχο να αυξήσει την πρόσβαση όσων αντιμετωπίζουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού σε ικανοποιητική στέγαση, στην ποιότητα ζωής σε υγιεινό περιβάλλον και στις ευκαιρίες μιας δια βίου μάθησης. Προτεραιότητα αποτελεί και η αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, καθώς και της ομαλής μετάβασης από την εργασία στο σχολείο. Τέλος, πρόβλημα αποτελεί και ο κοινωνικός αποκλεισμός ανάμεσα στα παιδιά, η αντιμετώπιση του οποίου είναι το ίδιο σημαντική για την στρατηγική της ΕΕ ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό [35]. Το EQUAL Project είναι ένα πρόγραμμα που αποσκοπεί στην επανένταξη κοινωνικών ομάδων μέσω της επαγγελματικής τους αποκατάστασης. Μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα μέλη των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων αποκτούν δεξιότητές και επαγγελματική εμπειρία ώστε να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες της σημερινής αγοράς εργασίας. Ο κοινωνικός τομέας φαίνεται να είναι ο πλέον κατάλληλος για να απορροφήσει μέλη κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Εκτός από την απασχόληση η προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών τον κάνει ελκυστικό για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού. Ήδη, χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία το Βέλγιο η Ολλανδία και η Σουηδία κατευθύνουν τις προσπάθειές τους προς αυτή την κατεύθυνση [35]. 118 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

119 5 ΔΥΝΑΤΟΤΕΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΗΗΕ 5.1 Ανάπτυξη μιας ΚΕΑ και συνεργασία με άλλους φορείς Μοντέλα Κοινωνικών Εταιρειών στην Ελλάδα Συνεταιρισμός Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός εταιρικού σχήματος που χαρακτηρίζεται ως συνεταιρισμός είναι τα παρακάτω: Η διαίρεση του κεφαλαίου σε «μερίδες» γίνεται κατόπιν συμφωνίας των μελών του συνεταιρισμού για το ύψος τους. Έχει συγκεκριμένους αλλά απλούς όρους σύστασης και δημοσιότητας κατά την ίδρυση του συνεταιρισμού που τον ακολουθούν στη διάρκεια λειτουργία του. Ορισμένη διάρκεια ζωής (αυτό δεν είναι υποχρεωτικό για τον χαρακτηρισμό της εταιρείας σαν συνεταιρισμό και η έλλειψη του δεν συνεπάγεται ακυρότητα της εταιρείας). Μικρή ευθύνη των συνεταίρων, η οποία ανέρχεται στο ύψος του εταιρικού μεριδίου. Η λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία πλέον του μισού του όλου αριθμού των εταίρων, ταυτόχρονα με την ισότιμη συμμετοχή όλων των μελών, με δεδομένο ότι η ψήφος του κάθε συνεταίρου είναι ισότιμη. Υπάρχουν δυο όργανα αποφάσεων η γενική συνέλευση των εταίρων και ο πρόεδρος μαζί με το διοικητικό συμβούλιο. Υπάρχει δυνατότητα ελεύθερης και εθελοντική ένωσης και απόσυρσης από την επιχείρηση. Δίκαιη διανομή των οικονομικών αποτελεσμάτων. όπου τα κέρδη μοιράζονται σύμφωνα με όσα προβλέπονται από το καταστατικό του κάθε συνεταιρισμού. Τα κέρδη αυτά μπορούν να επαναεπενδυθούν, να αποδοθούν στα μέλη ή να διατεθούν για υποστήριξη άλλων δραστηριοτήτων του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός είναι μια αυτόνομη ένωση προσώπων που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεων τους, διαμέσου μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης. Οι συνεταιρισμοί βασίζονται στις αξίες της αυτοβοήθειας, της αυτευθύνης, της δημοκρατίας, της ισότητας, της ισοτιμίας και της αλληλεγγύης. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

120 Τα μέλη των συνεταιρισμών στηρίζονται στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους άλλους. Οι συνεταιρισμοί εργάζονται για τη βιώσιμη ανάπτυξη των κοινοτήτων τους με πολιτικές που εγκρίνονται από τα μέλη τους. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (Ν.1667/1986, Ν. 2169/1993 και Ν. 2810/2000) οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις διακρίνονται σε αστικές και αγροτικές. Είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και έχουν εμπορικό χαρακτήρα. Για τη σύσταση ενός συνεταιρισμού απαιτούνται η σύνταξη του καταστατικού από το αρμόδιο υπουργείο (Εργασίας, Γεωργίας) και καταχώριση του στο μητρώο συνεταιρισμών. Το καταστατικό πρέπει να περιέχει την επωνυμία και το σκοπό του συνεταιρισμού, τη διάρκεια, την έδρα του και τον τρόπο διοικήσεως, την ευθύνη των συνεταίρων, τον τρόπο και το χρόνο συντάξεως του ισολογισμού και του πίνακα διάθεσης κερδών, τον τρόπο εισδοχής νέων μελών και απομακρύνσεως των παλαιών και την αξία της συνεταιριστικής μερίδας. Η βάση της εταιρικής ιδιότητας στο συνεταιρισμό αποτελεί η συνεταιριστική μερίδα, που είναι το ελάχιστο ποσό συμμετοχής κάθε προσώπου στο συνεταιρισμό. Κάθε συνέταιρος μπορεί να αποκτήσει όσες συνεταιριστικές μερίδες επιθυμεί. Το κεφάλαιο του συνεταιρισμού αποτελείται από τις συνεταιριστικές μερίδες και από τα δικαιώματα εγγραφής. Ο συνεταιρισμός διοικείται από την Γενική Συνέλευση, το Διοικητικό Συμβούλιο που εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση και το Τριμελές Εποπτικό Συμβούλιο το οποίο επίσης το οποίο και αυτό εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση. Η Γενική Συνέλευση είναι το ανώτατο όργανο που αποφασίζει για όλα τα θέματα του συνεταιρισμού. Το Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείται από τουλάχιστον πέντε μέλη που εκλέγονται από τη Γενική Συνέλευση. Στην περίπτωση απασχόλησης στο συνεταιρισμό περισσότερων από είκοσι ατόμων που δεν είναι μέλη τότε ένα τουλάχιστον από τα μέλη του Δ.Σ. είναι ένας από αυτούς τους εργαζομένους. Το Δ.Σ. εκλέγει τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, τον γραμματέα και τον ταμία, ενώ η διάρκεια της θητείας του είναι τριετής. Το Δ.Σ. συνέρχεται σε τακτική συνεδρίαση μια φορά το μήνα και σε έκτακτη αν το συγκαλέσει ο πρόεδρος ή το ένα τρίτο των μελών αλλά όχι λιγότερα από δύο μέλη. Το Εποπτικό Συμβούλιο αποτελείται από τρία μέλη που εκλέγονται από το Δ.Σ. και δεν πρέπει να έχουν μεταξύ τους συγγένεια μέχρι δευτέρου βαθμού. Το Εποπτικό Συμβούλιο ελέγχει τις πράξεις του Δ.Σ. και την τήρηση των διατάξεων του νόμου, του καταστατικού και των αποφάσεων της Γενικής Συνέλευσης. Το Εποπτικό Συμβούλιο έχει καθήκον και δικαίωμα να λαμβάνει γνώση για οποιοδήποτε βιβλίο, έγγραφο ή στοιχείο του συνεταιρισμού, να διενεργεί λογιστικό και διαχειριστικό έλεγχο και να παρακολουθεί την πορεία των υποθέσεων του συνεταιρισμού. 120 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

121 Ο συνεταιρισμός τηρεί τα βιβλία που προβλέπει η φορολογική νομοθεσία. Επιπλέον, πρέπει να έχει βιβλίο μητρώου των μελών, βιβλίο πρακτικών της Γενικής Συνέλευσης, βιβλίο πρακτικών των συνεδριάσεων του Δ.Σ. και το βιβλίο πρακτικών των συνεδριάσεων του Εποπτικού Συμβουλίου. Τα βιβλία πριν τη χρήση τους θα πρέπει να θεωρηθούν από τον ειρηνοδίκη της περιφέρειας που εδρεύει ο συνεταιρισμός. Τα καθαρά κέρδη του συνεταιρισμού διατίθενται για το σχηματισμό τακτικών, εκτάκτων και ειδικών αποθεματικών και για τη διανομή στους συνεταίρους. Οι συνεταιρισμοί αποτελούν τον κύριο κορμό της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα. Λειτουργούν κυρίως ως επιχειρήσεις, με την έννοια ότι παράγουν και διαθέτουν στην αγορά προϊόντα και υπηρεσίες. Στο σύνολο των οργανώσεων του τρίτου τομέα μόνο οι συνεταιρισμοί εμφανίζονται να αναπτύσσουν σχέσεις συναλλαγής με το δημόσιο τομέα, αποτελούν δηλαδή αναδόχους προμήθειας αγαθών ή υπηρεσιών, εργασίας ή έργου. Οι υπόλοιποι φορείς αναπτύσσουν σχέσεις συνεργασίας με το δημόσιο τομέα προς επίτευξη κοινωφελών σκοπών. Οι συνεταιρισμοί παρέχουν θέσεις σε άτομα που ο κερδοσκοπικός ιδιωτικός τομέας δεν θέλει να προσεγγίσει, εντάσσοντας στο χώρο εργασίας άτομα που διαφορετικά θα ήταν αποκλεισμένα από την απασχόληση και θα εξαρτιόνταν από τη κοινωνική βοήθεια. Επίσης, οι συνεταιρισμοί που δραστηριοποιούνται παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες σε τμήματα της αγοράς που θεωρούνται μη κερδοσκοπικά και συμπληρώνουν το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα προσφέροντας εναλλακτικές λύσεις, καλύπτουν ανάγκες και προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες που να είναι καινοτόμες. Συμβάλλουν στην ανάπτυξη της περιοχής δημιουργώντας θέσεις εργασίας, ενισχύοντας την απασχολησιμότητα των ανέργων, εντάσσουν τις γυναίκες στην παραγωγική διαδικασία και στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Για όλους τους παραπάνω λόγους οι συνεταιρισμοί συνιστούν καθαρά επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας [29] Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) Οι Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης αποτελούν ενδιάμεσο τύπο μεταξύ των προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιρειών. Η Ε.Π.Ε. από οικονομική άποψη προορίζεται για επιχειρήσεις μεσαίου μεγέθους αποφεύγοντας τα μειονεκτήματα που μπορεί να εμφανίζουν οι προσωπικές και κεφαλαιουχικές εταιρείες. Στις Ε.Π.Ε. οι εταίροι ευθύνονται περιορισμένα μέχρι το ποσό της εισφοράς τους και για τις εταιρικές υποχρεώσεις ευθύνεται μόνο η εταιρεία με την περιουσία της. Ειδικότερα, κάθε εταίρος ευθύνεται μέχρι του ποσού της εισφορά του στο εταιρικό κεφάλαιο. Η ονομαστική αξία του κάθε μεριδίου πρέπει να είναι τουλάχιστον 30 ή πολλαπλάσιο του. Το ελάχιστο ποσό για τη σύσταση της Ε.Π.Ε. είναι και καταβάλλεται Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

122 εξολοκλήρου στη σύσταση. Εισφορές σε είδος επιτρέπονται αν δεν υπερβαίνουν το μισό της αξίας του κεφαλαίου. Ειδικότερα χαρακτηριστικά των Ε.Π.Ε. είναι: Το κεφάλαιο διαιρείται σε μερίδες συμμετοχής καθεμία εκ των οποίων αποτελείται από εταιρικά μερίδια, από τα οποία το καθένα δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 30. Υπάρχουν συγκεκριμένοι όροι δημοσιότητας κατά την ίδρυση της καθ όλη τη διάρκεια ζωής της. Έχει ορισμένη διάρκεια. Οι εταίροι έχουν περιορισμένη ευθύνη. Η λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία πέρα του μισού του όλου αριθμού των εταίρων, που εκπροσωπούν πλέον του μισού του όλου εταιρικού κεφαλαίου. Η ύπαρξη δυο οργάνων, της Γενικής Συνέλευσης και του Διαχειριστή. Για να συσταθεί μια Ε.Π.Ε. πρέπει να συναφθεί καταστατικό, να καταβληθούν οι εισφορές και να δημοσιευτεί η ίδρυση της. Το καταστατικό συνάπτεται από δυο τουλάχιστον ιδρυτές, φυσικά ή νομικά πρόσωπα που πρέπει να έχουν την ικανότητα να ενεργούν εμπορικές πράξεις. Απαγόρευση συμμετοχή σε Ε.Π.Ε. είτε με την ιδιότητα του εταίρου είτε του διαχειριστή προβλέπεται για τους υπαγόμενους στον Υπαλληλικό Κώδικα και για τους Καθηγητές Ανωτάτων Σχολών. Οι ιδρυτές υπέχουν ευθύνη απέναντι στην εταιρεία για πράξεις ή και παραλείψεις κατά τη σύσταση της εταιρείας. Το καταστατικό πρέπει να περιέχει απαραιτήτως τα παρακάτω στοιχεία: Το ονοματεπώνυμο, το επάγγελμα, την κατοικία και την ιθαγένεια των εταίρων. Την εταιρική επωνυμία. Την έδρα της εταιρείας. Το σκοπό της εταιρείας (αντικείμενο της εταιρικής επιχείρησης). Το κεφάλαιο της εταιρείας, τη μερίδα συμμετοχής και τα εταιρικά μερίδια του κάθε εταίρου καθώς και βεβαίωση των ιδρυτών ότι καταβλήθηκε το κεφάλαιο. Το αντικείμενο των εισφορών σε είδος, την αποτίμηση τους, το όνομα του εισφέροντος εταίρου καθώς και βεβαίωση των ιδρυτών ότι καταβλήθηκε το κεφάλαιο. Τη διάρκεια της εταιρείας, η οποία δεν μπορεί να είναι αόριστη. Δεν προβλέπεται όμως, έλεγχος νομιμότητας του καταστατικού. Το κεφάλαιο της Ε.Π.Ε. έχει την ίδια έννοια με το μετοχικό κεφάλαιο των ανωνύμων εταιρειών. Πρέπει να καταβληθεί ολόκληρο κατά τη σύναψη του καταστατικού καθώς δεν επιτρέπεται η διαδοχική ίδρυση. Η εταιρική περιουσία σχηματίζεται από τις εισφορές των εταίρων, οι οποίες μπορεί να είναι σε χρήμα ή σε είδος. Στο πλαίσιο της Ε.Π.Ε. έχουμε το εταιρικό μερίδιο και τη μερίδα συμμετοχής. Το εταιρικό μερίδιο εκπροσωπεί τμήμα του εταιρικού κεφαλαίου και σημαίνει την εταιρική σχέση απ 122 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

123 όπου απορρέουν τα ιδιαίτερα δικαιώματα και υποχρεώσεις του εταίρου. Λόγο ύπαρξης του εταιρικού μεριδίου είναι η διευκόλυνση μερικής μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής. Η μερίδα συμμετοχής εκφράζει τη δυνατότητα κτήσης από τον ίδιο εταίρο περισσοτέρων εταιρικών μεριδίων, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί στις προσωπικές εταιρείες, όπου υπάρχει πάντα μια μετοχή. Για τις διατυπώσεις δημοσιότητας αντίγραφο της εταιρικής σύμβασης κατατίθεται με επιμέλεια του κάθε εταίρου ή διαχειριστή και υποχρεωτικά από το συμβολαιογράφο μέσα σε ένα μήνα από την κατάρτιση της, στη γραμματεία του Πρωτοδικείου της έδρας της εταιρείας. Ο γραμματέας προβαίνει στην καταχώριση της εταιρικής σύμβασης στο μητρώο των Ε.Π.Ε. Ακόμη, με επιμέλεια κάθε εταίρου ή διαχειριστή και με δαπάνες της ενδιαφερόμενης εταιρείας δημοσιεύεται στο Τ.Α.Ε. & Ε.Π.Ε. της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως περίληψη των πράξεων και των στοιχείων που υποβάλλονται σε δημοσιότητα. Τα κείμενα που υποβάλλονται για δημοσιότητα πρέπει απαραίτητα να έχουν θεωρηθεί από τον αρμόδιο γραμματέα πρωτοδικών. Οι διατυπώσεις αυτές έχουν συστατικό χαρακτήρα, δηλ. μόνο από την συντέλεση τους η εταιρεία αποκτά τη νομική προσωπικότητα. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται σε κάθε τροποποίηση του καταστατικού. Σε περίπτωση ασυμφωνίας του κειμένου που δημοσιεύτηκε στο Τ.Α.Ε. & Ε.Π.Ε. με το περιεχόμενο της πράξης ή του στοιχείου που έχει καταχωρηθεί στο μητρώο Ε.Π.Ε., η εταιρεία δεν μπορεί να αντιτάξει στους τρίτους το περιεχόμενο του κειμένου που δημοσιεύτηκε. Οι τρίτοι μπορούν να το επικαλεστούν, εκτός αν η εταιρεία αποδείξει ότι γνώριζαν το κείμενο που είχε καταχωρηθεί στο μητρώο. Όργανα διοίκησης της Ε.Π.Ε. είναι η συνέλευση των εταίρων, ο διαχειριστής και ο ελεγκτής. Η συνέλευση των εταίρων είναι το ανώτατο όργανο της εταιρίας και δικαιούται να αποφασίζει για κάθε εταιρική υπόθεση. Η συνέλευση μπορεί να είναι τακτική που συγκαλείται από τους διαχειριστές υποχρεωτικά εντός τριών μηνών από τη λήξη της εταιρικής χρήσης και αποφασίζει για την έγκριση του ισολογισμού και τη διάθεση των κερδών, καθώς και την απαλλαγή των διαχειριστών από την ευθύνη. Στην περίπτωση της έκτακτης συνέλευσης, αυτή μπορεί να συγκληθεί αν το ζητήσουν ένας ή περισσότεροι εταίροι που εκπροσωπούν τουλάχιστον το 5% του εταιρικού κεφαλαίου. Επίσης, συγκαλείται υποχρεωτικά από τους διαχειριστές, σε περίπτωση απώλειας του μισού εταιρικού κεφαλαίου για να αποφασισθεί αν θα διαλυθεί η εταιρεία ή θα μειωθεί το εταιρικό κεφάλαιο. Τέλος, υπάρχει η καταστατική συνέλευση που είναι η μόνη αρμόδια για να αποφασίζει για τις τροποποιήσεις του καταστατικού. Οι αποφάσεις της συνέλευσης λαμβάνονται κατ απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των εταίρων (προσωπικό στοιχείο) αλλά που να κατέχουν συγχρόνως την απόλυτη πλειοψηφία του όλου εταιρικού κεφαλαίου (κεφαλαιουχικό στοιχείο). Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

124 Ο διαχειριστής ή οι διαχειριστές είναι όργανα της εταιρείας που διαχειρίζονται θέματα της εταιρείας στο όνομά της, αλλά και την εκπροσωπούν. Κατά το νόμο η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων και η εκπροσώπηση της εταιρείας ανήκει, εάν δεν έχει συμφωνηθεί, σε όλους τους εταίρους δρώντας συλλογικά, που σημαίνει ότι απαιτείται η σύμπραξη όλων των μελών για την πραγματοποίηση οποιασδήποτε πράξεως και δέσμευση της εταιρείας έναντι τρίτων. Κατά κανόνα όμως, με διάταξη του καταστατικού ή με απόφαση της συνελεύσεως, η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων και η εκπροσώπηση της διενεργείται από ένα ή περισσότερους εταίρους ή μη εταίρους. Εάν η διαχείριση ανατέθηκε σε περισσότερα πρόσωπα τότε αυτά ενεργούν συλλογικά. Ο ελεγκτής ή οι ελεγκτές τέλος, ορίζονται από τη συνέλευση των εταίρων και διορισμός τους υποβάλλεται στις διατυπώσεις δημοσιότητας που υποβάλλεται και η σύσταση της εταιρείας. Η Ε.Π.Ε. υποχρεούται από το νόμο να παρακρατεί το 5% των κερδών για το σχηματισμό του Τακτικού Αποθεματικού. Αυτή η υποχρέωση σταματά όταν το Τακτικό Αποθεματικό γίνει ίσο με το 1/3 του εταιρικού κεφαλαίου. Τα κέρδη κατανέμονται στους εταίρους σύμφωνα με τα ποσοστά που καθορίζει το καταστατικό. Αν δεν ορίζονται ποσοστά στα κέρδη συμμετέχουν σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής στο κεφάλαιο. Σύμφωνα με τη φορολογική νομοθεσία η Ε.Π.Ε. υποχρεούνται με τήρηση βιβλίων Γ Κατηγορίας. Πρέπει να έχουν, το βιβλίο εταίρων, το βιβλίο πρακτικών των συνελεύσεων και το βιβλίο πρακτικών της διαχείρισης. Στο βιβλίο εταίρων καταχωρούνται τα στοιχεία ταυτότητας κάθε εταίρου, οι εισφορές του καθώς και κάθε μεταβολή στα πρόσωπά των εταίρων. Στο βιβλίο πρακτικών των συνελεύσεων καταχωρούνται οι αποφάσεις της γενικής συνέλευσης και στο βιβλίο πρακτικών της διαχείρισης καταχωρούνται οι αποφάσεις των διαχειριστών. Πλεονέκτημα για τις Ε.Π.Ε. είναι το γεγονός ότι κατοχυρώνονται τα δικαιώματα της μειοψηφίας σε όλη τη διαδικασία ανάπτυξης της επιχείρησης διότι ο μικτός χαρακτήρας της εταιρείας (προσωπικός και κεφαλαιουχικός) οπότε για τη λήψη των αποφάσεων απαιτείται πλειοψηφία όχι μόνο των εταιρικών μεριδίων (εταιρικό κεφάλαιο) αλλά και των εταιρικών μερίδων (εταίρων). Δεν υπάρχει κρατική εποπτεία ενώ η ρύθμιση των σχέσεων των εταίρων στην Ε.Π.Ε. γίνεται με κανόνες ενδοτικού δικαίου, έτσι ώστε με την κατάλληλη προσαρμογή του καταστατικού να επιτυγχάνονται οι διευθετήσεις που εξυπηρετούν καλύτερα τις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Η Ε.Π.Ε. έχει μικρότερο κατώτατο μετοχικό κεφάλαιο συγκρινόμενη με μια αντίστοιχη Α.Ε. Η ύπαρξη κεφαλαίου κατά την έναρξη λειτουργίας της επιχείρησης είναι απαραίτητη προκείμενου να καλυφθούν δαπάνες, οι οποίες δεν επιδοτούνται από κάποιο αναπτυξιακό πρόγραμμα. Κανένας εταίρος δεν ευθύνεται για τα χρέη της εταιρείας παρά μόνο μέχρι το ποσό της εισφοράς του. Δεν 124 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

125 δημιουργούνται προβλήματα με το θάνατο, την απαγόρευση ή την πτώχευση του εταίρου αλλά αντίθετα δίνεται η δυνατότητα να ρυθμιστούν σύμφωνα με τη θέληση των εταίρων και τις ανάγκες της συγκεκριμένης εταιρείας. Τέλος, στα πλεονεκτήματα αυτού του είδους εταιρικής οργάνωσης είναι ότι, κανένας από τους εταίρους δεν αποκτά την εμπορική ιδιότητα [29] Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) Ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, με περιορισμένη ευθύνη των μελών του, που θεσμοθετήθηκε με το Νόμο 2716/1999. Αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή συνεταιρισμού, αφού παράλληλα είναι παραγωγική και εμπορική μονάδα αλλά και μονάδα ψυχικής υγείας. Η ανάπτυξη εποπτεία του ΚοιΣΠΕ ανήκει στο Υπουργείο Υγείας και ασκείται από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας. Οι ΚοιΣΠΕ ιδρύονται από τουλάχιστον 15 άτομα εκ των οποίων το 35% τουλάχιστον είναι άτομα με ψυχικές διαταραχές που χρίζουν κοινωνικής αποκατάστασης. Τέτοια μέλη μπορούν να είναι, κατά παρέκκλιση του αστικού δικαίου, ακόμη και άτομα που δεν διαθέτουν δικαιοπρακτική ικανότητα. Επίσης, ένα ποσοστό μελών που δεν υπερβαίνει το 45%, προέρχεται από άτομα που εργάζονται στο χώρο ψυχικής υγείας και ένα, το πολύ, 20% μπορεί να είναι άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Βασικός στόχος ενός ΚοιΣΠΕ είναι η κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση και επαγγελματική ένταξη ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, συμβάλλοντας στη θεραπείας τους και στην κατά το δυνατόν οικονομική τους αυτάρκεια. Στο πλαίσιο αυτού του στόχου, ο ΚοιΣΠΕ έχει εμπορική ιδιότητα και μπορεί να αναπτύξει οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα. Στο πλαίσιο της δραστηριότητας αυτής, μπορεί να ιδρύει υποκαταστήματα στην έδρα του, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, να συμμετέχει σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ή δημοσίου συμφέροντος, να υλοποιεί ή να συμμετέχει στην υλοποίηση αναπτυξιακών προγραμμάτων. Οι ΚοιΣΠΕ ήταν μέχρι πρόσφατα το μόνο θεσμοθετημένο μοντέλο Κοινωνικής Επιχείρησης στην Ελλάδα. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι: Είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με περιορισμένη ευθύνη των μελών του, έχει εμπορική ιδιότητα αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και Μονάδα Ψυχικής Υγείας. Έχει κοινωνικό σκοπό: Αποβλέπει στην κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση και επαγγελματική ένταξη των ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα και συμβάλλει στη θεραπεία τους και στην κατά το δυνατόν οικονομική τους αυτάρκεια. Εξασφαλίζει τη δημοκρατική συμμετοχή των μελών του στη λήψη αποφάσεων, στη διοίκηση διαχείριση του καθώς και στη διανομή των κερδών. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

126 Εμπεριέχει το στοιχείο της αλληλεγγύης τόσο μεταξύ των μελών όσο και μεταξύ των ψυχικά ασθενών. Μέλη ενός ΚοιΣΠΕ μπορούν να είναι, άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα ηλικίας τουλάχιστον 15 ετών με ποσοστό συμμετοχής στην ΚοιΣΠΕ τουλάχιστον 35% σε υποχρεωτική βάση (α κατηγορία μελών). Επίσης, μπορούν να απασχοληθούν εργαζόμενοι στον χώρο ψυχικής υγείας δημόσιοι υπάλληλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας του Ε.Σ.Υ. Τα άτομα αυτά μπορούν να συμμετέχουν σε έναν ΚοιΣΠΕ με ποσοστό μικρότερο ή ίσο του 45% (β κατηγορία μελών). Τέλος, μπορούν να συμμετέχουν Ο.Τ.Α., νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή άλλα φυσικά πρόσωπα και ιδιώτες εφόσον αυτό προβλέπεται από το καταστατικό του ΚοιΣΠΕ. Σε κάθε περίπτωση πάντως η συμμετοχή τους στο συνεταιρισμό δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη του 20% (γ κατηγορία μελών). Το συνεταιριστικό κεφάλαιο απαρτίζεται από τις συνεταιριστικές μερίδες, που έχουν τα μέλη του ΚοιΣΠΕ και περιλαμβάνει τόσο της υποχρεωτικές όσο και της προαιρετικές. Η συνεταιριστική μερίδα είναι ίση και αδιαίρετη για όλα τα μέλη του ΚοιΣΠΕ και κάθε μέλος μπορεί να έχει μόνο μια με στόχο τη δημοκρατική και από κοινού λήψη αποφάσεων. Οι ψυχικά ασθενείς απασχολούνται και αμείβονται ανάλογα με την παραγωγικότητα τους και το χρόνο απασχόλησης τους. Η αμοιβή αυτή προστίθεται στα όποια επιδόματα ή συντάξεις παίρνουν. Αν είναι ανασφάλιστοι τους ασφαλίζει ο ΚοιΣΠΕ στον αντίστοιχο ασφαλιστικό φορέα. Στα υπόλοιπα μέλη καλύπτονται μόνο οι δαπάνες που αυτά πραγματοποιούν κατά την άσκηση της δραστηριότητας τους. Όργανα διοίκησης του συνεταιρισμού είναι η Γενική Συνέλευση, το Διοικητικό Συμβούλιο και το Εποπτικό Συμβούλιο. Η Γενική Συνέλευση είναι το πρώτο όργανο που συστήνεται, και απαρτίζεται από όλα τα μέλη του συνεταιρισμού. Αποτελεί ανώτατο όργανο του και αποφασίζει για κάθε θέμα, που δεν υπάγεται στην αρμοδιότητα άλλου οργάνου ενώ έχει και την εποπτεία και τον έλεγχο των οργάνων διοίκησης. Εκλέγει τα άλλα δυο όργανα που αποτελούν τα όργανα διοίκησης του συνεταιρισμού. Το Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.) αποτελείται από επτά τακτικά και επτά αναπληρωματικά μέλη όπου πέντε μέλη προέρχονται από τις β και γ κατηγορίες μελών και τα υπόλοιπα δυο από την α κατηγορία μελών. Το Δ.Σ. έχει τριετή θητεία, διοικεί και εκπροσωπεί το συνεταιρισμό όπως ορίζει το καταστατικό του. Το Δ.Σ. μετά την εκλογή του εκλέγει τον Πρόεδρο, τον Ταμία και τον Γραμματέα οι οποίοι προέρχονται από τις δυο τελευταίες κατηγορίες μελών του ΚοιΣΠΕ. Εποπτικό Συμβούλιο εκλέγεται αν τα μέλη του συνεταιρισμού είναι περισσότερα από είκοσι από τη Γενική Συνέλευση και είναι τριμελές. Τα μέλη αυτά προέρχονται από τις κατηγορίες β και γ μελών του συνεταιρισμού και σκοπός τους 126 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

127 είναι να ελέγχει τις πράξεις του Δ.Σ. καθώς και την τήρηση των αποφάσεων της Γενικής Συνέλευσης από το Δ.Σ. Τα έσοδα ενός ΚοιΣΠΕ προέρχονται από τον Τακτικό Προϋπολογισμό ή το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, αποκλειστικά για συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα από την Ε.Ε. ή Διεθνής Οργανισμούς. Χρηματοδότηση δέχεται από Εθνικούς Οργανισμούς, το Πρόγραμμα Επενδύσεων, Αναπτυξιακά Προγράμματα, την Ε.Ε. ή Διεθνείς οργανισμούς από κληροδοτήματα, δωρεές και παραχωρήσεις περιουσιακών στοιχείων. Τέλος, πηγή εσόδων για έναν ΚοιΣΠΕ είναι τα έσοδα από την άσκηση των δραστηριοτήτων του και την εκμετάλλευση των περιουσιακών του στοιχείων. Η δημιουργία του ΚοιΣΠΕ διευκολύνεται και ενθαρρύνεται με μέτρα που προβλέπονται ήδη με το νόμο και τα οποία είναι οικονομικά (διατήρηση των κοινωνικών παροχών για τα μέλη του συνεταιρισμού που εισπράττουν επιδόματα και συντάξεις παράλληλα και ανεξάρτητα από την αμοιβή τους από το συνεταιρισμό), φορολογικά (απαλλαγή των συνεταιρισμών από το φόρο εισοδήματος και από κρατήσεις υπέρ τρίτων) και επιχειρησιακά (παραχώρηση για χρήση κινητών και μη περιουσιακών στοιχείων και εγκαταστάσεων του Δημοσίου). Στα πλεονεκτήματα του ΚοιΣΠΕ περιλαμβάνονται, ο συμμετοχικός και δημοκρατικός χαρακτήρας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η επαγγελματική επανένταξη ψυχικά ασθενών, η δυνατότητα ανάπτυξης δράσεων για την κοινωνική επανένταξη ατόμων ψυχικά ασθενών και την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης και εξασφάλιση της συμμετοχής των ψυχικά ασθενών στη λήψη αποφάσεων. Ακόμη, ο διττός ρόλος των ψυχικά ασθενών στον ΚοιΣΠΕ, τόσο ως μέλη όσο και ως εργαζόμενοι, βασίζεται αλλά και ενισχύει την αλληλεγγύη τόσο μεταξύ των ψυχικά ασθενών αλλά και με τα υπόλοιπα μέλη του συνεταιρισμού. Οι ασθενείς που μπορούν να εργαστούν στηρίζουν εμμέσως μέσω της συμμετοχής τους στην παραγωγική διαδικασία τους ασθενείς που συμμετέχουν μόνο ως μέλη στον ΚοιΣΠΕ. Από την άλλη, οι ασθενείς που είναι απλά μέλη, στηρίζουν εμμέσως αυτούς που εργάζονται, συμμετέχοντας στην αύξηση του συνεταιριστικού κεφαλαίου. Τα μέλη της κατηγορίας β, δεν αμείβονται από τον ΚοιΣΠΕ αλλά από το φορέα ψυχικής υγείας από τον οποίο προέρχονται. Επιπλέον, πλεονέκτημα για τους ΚοιΣΠΕ είναι η δυνατότητα παραχώρησης χρήσης εγκαταστάσεων και εξοπλισμού από ψυχιατρικά και άλλα νοσοκομεία, μονάδες ψυχικής υγείας και άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Τα μέλη της α κατηγορίας μελών αμείβονται ανάλογα με την παραγωγικότητα τους και το χρόνο εργασία του και αν λαμβάνουν σύνταξη γήρατος ή επίδομα προνοίας ή επίδομα επανένταξης ή οποιασδήποτε μορφής νοσήλιο ή παροχή, δεν χάνουν αυτές τις παροχές αλλά συνεχίζουν να τις εισπράττουν ταυτόχρονα και αθροιστικά με την αμοιβή τους στον ΚοιΣΠΕ. Τέλος, ο ΚοιΣΠΕ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

128 απαλλάσσεται από κάθε άμεσο, έμμεσο ή υπέρ τρίτων φόρο εκτός από το Φ.Π.Α. [29] Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ) Οι ΑΜΚΕ είναι φορείς εταιρικής δραστηριότητας, των οποίων βασικό χαρακτηριστικό, είναι η μη διανομή κερδών στους εταίρους κατά το τέλος της χρήσης. Τα κέρδη πρέπει να επανεπενδύονται στην εταιρεία, με στόχο την προαγωγή των στόχων της, οι οποίοι καθορίζονται στο καταστατικό της. Αναλυτικότερα, με τη σύμβαση της εταιρείας δυο ή περισσότεροι έχουν αμοιβαίως υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό και ιδίως οικονομικό, εκτός και αν στο καταστατικό περιγράφεται η αστική εταιρεία ως μη κερδοσκοπική. Οι εισφορές των εταίρων μπορούν να συνίστανται σε εργασία τους, σε χρήματα ή σε άλλα αντικείμενα, καθώς και σε κάθε άλλη παροχή. Αν δεν έχει συμφωνηθεί κάτι άλλο οι εταίροι είναι υποχρεωμένοι σε ίσες εισφορές. Σε περίπτωση υπερημερίας ή αδυναμίας του εταίρου να καταβάλλει την εισφορά και να εκτελέσει τις υποχρεώσεις του, αντί για το δικαίωμα της υπαναχώρησης κατά τις αρχές για τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, χωρεί καταγγελία της εταιρείας. Ο εταίρος αν δεν έχει συμφωνηθεί κάτι άλλο, δεν έχει υποχρέωση να αυξήσει την εισφορά του, ούτε να τη συμπληρώσει, αν μειώθηκε εξαιτίας ζημιών μετά την πραγματοποίηση της. Ο εταίρος ευθύνεται μόνο για την επιμέλεια που δείχνει στις δικές του υποθέσεις. Ο εταίρος δεν δικαιούται τέλος, να ενεργεί για δικό του ή ξένο λογαριασμό πράξεις αντίθετες με τα συμφέροντα της εταιρείας. Η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανήκει, αν δεν έχει γίνει άλλη συμφωνία, σε όλους μαζί τους εταίρους και για κάθε πράξη χρειάζεται η συναίνεση όλων των εταίρων. Αν κατά την εταιρική σύμβαση η απόφαση λαμβάνεται κατά πλειοψηφία, σε περίπτωση αμφιβολίας η πλειοψηφία υπολογίζεται με βάση το συνολικό αριθμό των εταίρων. Αν η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανατεθεί σε έναν ή σε μερικούς από τους εταίρους, οι υπόλοιποι αποκλείονται από τη διαχείριση. Αν με την εταιρική σύμβαση η διαχείριση των υποθέσεων ανατέθηκε σε περισσότερους ή σε όλους τους συνεταίρους, με την έννοια ότι μπορεί και ο καθένας νε ενεργεί μόνος, καθένας από τους λοιπούς διαχειριστές εταίρους μπορεί, αν δεν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά, να εναντιωθεί στην ενέργεια μιας πράξης πριν από την εκτέλεση της. Απέναντι σε τρίτους η εναντίωση ενεργεί μόνο αν αυτοί συναλλάχτηκαν γνωρίζοντας την. Σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότεροι διαχειριστές εταίροι, ο καθένας τους δικαιούται να ενεργεί μόνος του χωρίς τη συναίνεση των λοιπών ή παρά την εναντίωση κάποιου απ αυτούς, αν πρόκειται για επείγον μέτρο από την παράλειψη του οποίου απειλείται σοβαρή ζημία της εταιρίας. Ακόμη, ο εταίρος έχει δικαίωμα να παραιτηθεί από τη διαχείριση που του έχει ανατεθεί με την εταιρική σύμβαση μόνο 128 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

129 για σπουδαίο λόγο. Συμφωνία που αποκλείει την παραίτηση για σπουδαίο λόγο είναι άκυρη ενώ όποιος παραιτείται άκαιρα, χωρίς σπουδαίο λόγο που να δικαιολογεί την άκαιρη παραίτηση, ευθύνεται για τη ζημία της εταιρίας απ αυτή την ενέργεια του. Ο εταίρος δεν έχει δικαίωμα να λάβει αποζημίωση για τη διαχείριση, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία. Κάθε εταίρος έχει δικαίωμα να πληροφορείται αυτοπροσώπως για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων, να εξετάζει τα βιβλία και τα έγγραφα, καθώς και να καταρτίζει περίληψη της περιουσιακής κατάστασης της εταιρείας. Κάθε αντίθετη συμφωνία είναι άκυρη. Οι εισφορές των εταίρων, καθώς και καθετί που αποκτάται για την εταιρία από τη διαχείριση της, ανήκουν σε όλους τους εταίρους κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός. Καθετί που ο διαχειριστής εταίρος απέκτησε στο όνομα του, αντιπροσωπεύοντας την εταιρεία, έχει υποχρέωση να το καταστήσει κοινό όλων των εταίρων κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός. Οι υποχρεώσεις που γεννήθηκαν απέναντι σε τρίτους από τη διαχείριση ή την αντιπροσώπευση της εταιρείας βαρύνουν όλους τους εταίρους κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός. Οι απαιτήσεις μεταξύ των εταίρων από την εταιρική σύμβαση δεν μεταβιβάζονται. Η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται ως προς τις απαιτήσεις του διαχειριστή εταίρου από τη διαχείριση, εφόσον αυτές μπορούν να απαιτηθούν και πριν από την εκκαθάριση, καθώς και ως προς τις απαιτήσεις που αφορούν την αναλογία στα κέρδη ή το προϊόν της εκκαθάρισης. Στις διαδικασίες διοίκησης μιας ΑΜΚΕ συμπεριλαμβάνονται οι εξής: Η διαίρεση του κεφαλαίου σε «μερίδες» κάθε μια εκ των οποίων αποτελείται από εταιρικά μερίδια. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα ανώτερα ή κατώτερα όρια. Συγκεκριμένοι όροι δημοσιότητας κατά την ίδρυση της αλλά και σε όλη τη διάρκεια ζωής της εταιρείας. Η περιορισμένη διάρκειά της (αν και η παράληψη αναγραφής της διάρκειας δεν αποτελεί λόγο ακυρότητας της εταιρείας). Η περιορισμένη ευθύνη των εταίρων. Η λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία πλέον του μισού αριθμού των εταίρων, που εκπροσωπούν πλέον του μισού του όλου εταιρικού κεφαλαίου [29] Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚοινΣΕπ) Οι ΚοινΣΕπ είναι φορείς της κοινωνικής οικονομίας. Πρόκειται για αστικούς συνεταιρισμούς με κοινωνικό σκοπό και διαθέτουν εκ του νόμου εμπορική ιδιότητα. Μέλη του μπορεί να είναι, τόσο φυσικά όσο και νομικά πρόσωπα και συμμετέχουν με μια ψήφο ανεξαρτήτως των συνεταιριστικών μερίδων που κατέχουν. Οι ΚοινΣΕπ διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες. στις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

130 ένταξης, τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις κοινωνικής φροντίδας και τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις συλλογικού και παραγωγικού σκοπού. Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις ένταξης, αποσκοπούν στην κοινωνική και οικονομική ένταξη ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Προβλέπεται από το νόμο 4019/2011 ότι τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων σε αυτούς του συνεταιρισμούς πρέπει να είναι άτομα από αυτές τις ομάδες. Ακόμη, οι ΚοιΣΠΕ που έχουν αναφερθεί στην παράγραφο θεωρούνται αυτοδικαίως κοινωνικές επιχειρήσεις ένταξης. Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις κοινωνικής φροντίδας, αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού προνιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως είναι οι ηλικιωμένοι, βρέφη, παιδιά, άτομα με αναπηρία και άτομα με χρόνιες παθήσεις. Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις συλλογικού και παραγωγικού σκοπού τέλος, αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση αναγκών συλλογικότητας που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, προώθηση της απασχόλησης και την ενδυνάμωση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Σε γενικές γραμμές, μια ΚοινΣΕπ για να ιδρυθεί τηρούνται οι διαδικασίες που τηρούνται για την ίδρυση ενός αστικού συνεταιρισμού. Κατά την ίδρυση τους, οι ΚοινΣΕπ εγγράφονται στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας πριν από την ίδρυση της και πρέπει μαζί με τα υπόλοιπα δικαιολογητικά που απαιτούνται, να καταθέσει και το καταστατικό της. Επίσης, η υποβολή δήλωσης έναρξης εργασιών μιας ΚοινΣΕπ στην αρμόδια Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (Δ.Ο.Υ.) γίνεται υποχρεωτικά μετά από κατάθεση βεβαίωσης κοινωνικής επιχειρηματικότητας που λαμβάνει η επιχείρηση από το αντίστοιχο μητρώο. Στις ΚοινΣΕπ υπάρχουν περιορισμοί σε σχέση με τα μέλη που μπορούν να συμμετέχουν. Έτσι σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία η συμμετοχή νομικών προσώπων δεν μπορεί να είναι πάνω από το 1/3 των μελών της, ενώ δεν επιτρέπεται η συμμετοχή των ΟΤΑ καθώς και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που υπάγονται σε ΟΤΑ. Ακόμη, σε κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις ένταξης μπορούν να συμμετέχουν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με έγκριση του αρμόδιου φορέα που τα εποπτεύει. Επιπλέον, για τα φυσικά πρόσωπα, η συμμετοχή σε ΚοινΣΕπ με την ιδιότητα του μέλους εταίρου, σε κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις δεν τους προσδίδει από μόνη της εμπορική ιδιότητα και δεν δημιουργεί εμπορική ιδιότητα και δεν δημιουργεί ασφαλιστικές και φορολογικές υποχρεώσεις. Μέλη της ΚοινΣΕπ μπορούν να είναι εργαζόμενοι της, οι οποίοι αμείβονται για την εργασία που παρέχουν και έχουν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την εργατική νομοθεσία. Οι εργαζόμενοι που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού και λαμβάνουν επίδομα προνοίας ή επιδόματα επανένταξης ή 130 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

131 οποιασδήποτε άλλης μορφής νοσήλιο ή παροχές συνεχίζουν να εισπράττουν τις παροχές ταυτόχρονα και αθροιστικά με την αμοιβή τους από την ΚοινΣΕπ. Το εταιρικό κεφάλαιο χωρίζεται σε συνεταιριστικές μερίδες που η ονομαστική αξία της κάθε μιας είναι ίδια για κάθε μερίδα. Το πλήθος των μερίδων καθώς και η ονομαστική τους αξία καθορίζονται στο καταστατικό της επιχείρησης. Κάθε μέλος της ΚοινΣΕπ διαθέτει μια τουλάχιστον υποχρεωτική συνεταιριστική μερίδα ως ελάχιστη χρηματική συμμετοχή στο κεφάλαιο της επιχείρησης, το ύψος της οποίας είναι ορίζεται ελεύθερα από το καταστατικό και είναι ίσο για όλα τα μέλη. Επιπλέον, στο καταστατικό μπορεί να προβλέπεται η απόκτηση προαιρετικών μερίδων χωρίς δικαίωμα ψήφου. Η απόκτηση των συνεταιριστικών μερίδων γίνεται με καταβολή μετρητών. Ο χαρακτήρας περιορισμένη ευθύνης που έχουν οι ΚοινΣΕπ ενισχύεται από το γεγονός ότι πέραν του ποσού που καταβάλλει κάθε μέλος εταίρος για την απόκτηση συνεταιριστικής μερίδας δεν έχει καμία άλλη ευθύνη έναντι των δανειστών της επιχείρησης. Νέα μέλη μπορούν να μπουν στην ΚοινΣΕπ αγοράζοντας υποχρεωτικά μια τουλάχιστον συνεταιριστική μερίδα η ονομαστική αξία της οποίας μπορεί, είτε να είναι ίδια με τις ήδη υπάρχουσες μερίδες είτε να ορισθεί ελεύθερα από τη γενική συνέλευση και πάντως δεν μπορεί να είναι μικρότερη από ένα ύψος το οποίο ορίζεται από το καταστατικό. Απώλεια της ιδιότητας του μέλους της ΚοινΣΕπ επέρχεται μετά από την αποχώρηση την αποβολή ή την μεταβίβαση της συνεταιριστικής μερίδας και προκαλεί τροποποίηση του καταστατικού. Για να είναι δυνατή η μεταβίβαση της συνεταιριστικής μερίδας μπορεί να γίνει μόνο σε νέο μέλος και εγκρίνεται από τη διοικούσα επιτροπή. Για να αποβληθεί ένα μέλος από την εταιρία πρέπει να συγκληθεί η γενική συνέλευση των μελών και να αποφασίσει σχετικά εφόσον το μέλος προέβει σε σοβαρή παράβαση των υποχρεώσεων που προκύπτουν από το νόμο 4019/2011 και από το καταστατικό της ΚοινΣΕπ και καθίσταται μη ανεκτή η παραμονή του σε αυτή. Τα διοικητικά όργανα μιας ΚοινΣΕπ είναι η Γενική Συνέλευση και η Διοικούσα Επιτροπή. Η Γενική Συνέλευση των μελών συνέρχεται τακτικά τουλάχιστον μια φορά το χρόνο και το πολύ τρείς μήνες μετά το πέρας της οικονομικής χρήσης. Εκτάκτως, η Γενική Συνέλευση μπορεί να συνέρχεται κατόπιν αιτήματος και με συγκεκριμένο θέμα προς τη Διοικούσα Επιτροπή από το 1/3 των μελών του συνεταιρισμού ή με απόφαση της ίδιας της Διοικούσας Επιτροπής. Η Διοικούσα Επιτροπή εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση των μελών και αποτελείται από τρία μέλη. Σε περίπτωση μάλιστα, τριμελούς επιτροπής τότε οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία δυο μελών. Η διάρκεια της θητείας της Διοικούσας Επιτροπής δεν μπορεί να είναι μικρότερη από δυο έτη και μεγαλύτερη από πέντε έτη. Τακτικές συνεδριάσεις Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

132 πραγματοποιούνται μια φορά τον μήνα, ενώ έκτακτες συνελεύσεις μπορούν να συγκληθούν όποτε κριθεί αναγκαίο από το 1/3 των μελών της. Στις ΚοινΣΕπ τα κέρδη της δεν διανέμονται στα μέλη της παρά μόνο αν τα μέλη αυτά είναι εργαζόμενοι της επιχείρησης. Τα κέρδη κατανέμονται σε ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού και σε ποσοστό 35% στους εργαζομένους της επιχείρησης ως κίνητρο παραγωγικότητας σύμφωνα με τα οριζόμενα από το καταστατικό της ΚοινΣΕπ. Το υπόλοιπο μέρος των κερδών διατίθενται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Για να λειτουργήσει η επιχείρηση απαιτούνται πόροι. Στην περίπτωση μιας ΚοινΣΕπ ως πόροι της επιχείρησης λογίζονται το κεφάλαιο της, δωρεές τρίτων, έσοδα από αξιοποίηση της περιουσίας της και από την επιχειρηματική της δραστηριότητα, επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, από την ΕΕ και από διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς. Στους πόρους του συνεταιρισμού συμπεριλαμβάνονται επίσης, επιχορηγήσεις από τους ΟΤΑ, έσοδα από άλλα προγράμματα, κεφάλαια από κληροδοτήματα, δωρεές και παραχωρήσεις της χρήσης περιουσιακών στοιχείων καθώς και κάθε άλλο έσοδο από την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του σύμφωνα με το καταστατικό του. Αυτού του είδους οι επιχειρήσεις δεν υπόκεινται σε φόρο εισοδήματος για το μέρος των κερδών που αφορούν το αποθεματικό του ΚοινΣΕπ ή σε άλλες δραστηριότητες της. Αντίθετα, τα κέρδη που διανέμονται στους εργαζομένους υπόκεινται σε παρακράτηση του φόρου εισοδήματος [30] Προβλήματα κατά την ίδρυση κοινωνικών επιχειρήσεων Η υπάρχουσα εμπειρία έχει δείξει ότι, κατά την ίδρυση των κοινωνικών εταιρειών οι επιχειρηματίες έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά προβλημάτων που έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα των εταιρειών που θέλουν να ιδρύσουν. Υπάρχει δυσκολία στην επιλογή ατόμων από ευπαθείς κοινωνικά ομάδες όπως είναι οι ΕΛΑΘ και τα ΑΜΕΑ, που διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα ώστε να συμμετέχουν ως μέλη και ως εργαζόμενοι στις κοινωνικές επιχειρήσεις. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που υπάρχει, είναι η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη για τη σύσταση συμμετοχικής επιχείρησης. Ακόμη, και λόγω του γεγονότος ότι τα μέλη των κοινωνικών επιχειρήσεων είναι άτομα από κοινωνικά και επαγγελματικά αποκλεισμένες ομάδες υπάρχει σημαντική δυσκολία για τη συγκέντρωση του απαιτούμενου εταιρικού κεφαλαίου. Προβλήματα όμως υπάρχουν και σε σχέση με την ασφαλιστική κάλυψη των μελών μιας κοινωνικής εταιρείας καθώς αυτοί συμμετέχουν σε αυτή τόσο ως μέλη άρα και επιχειρηματίες, όσο και ως εργαζόμενοι. Μια άλλη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί είναι η αδυναμία συμμετοχής μη κυβερνητικών οργανώσεων στο εταιρικό κεφάλαιο τέτοιων επιχειρήσεων. Δυσκολίες όμως αντιμετωπίζουν και στη μετάδοση του κοινωνικού 132 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

133 τους ρόλου στην τοπική κοινωνία, λόγω έλλειψης γνώσεων σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Μια άλλη πηγή προβλημάτων για τις κοινωνικές εταιρείες αποτελούν οι καθυστερήσεις σε σχέση με τη χρηματοδότηση τους από πόρους τρίτων, με αποτέλεσμα την δυσκολία στην κάλυψη των οφειλών τους στον προβλεπόμενο χρόνο. Τέλος ελλείψεις στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο εμποδίζει την προώθηση της σχέσης προμηθευτή πελάτη ανάμεσα στις κοινωνικές επιχειρήσεις και την τοπική αυτοδιοίκηση [29]. 5.2 Διερεύνηση δυνατοτήτων συμμετοχής ΑΜΕΑ και ΕΛΑΘ σε κοινωνικές εταιρείες ανακύκλωσης. Πρόσληψη Εκπαίδευση. Η σημαντικότερη πρόκληση που μπορεί να αντιμετωπίσει μια ΚΕΑ είναι η εναρμόνιση των αναγκών διαφορετικών ατόμων από διαφορετικές ευπαθείς ομάδες κάτω από τον κοινό σκοπό της εταιρείας. Υπό αυτή την έννοια, η απασχόληση κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων όπως οι ΕΛΑΘ και τα ΑΜΕΑ σε μια κοινωνική εταιρεία ανακύκλωσης (ΚΕΑ) δεν είναι δυνατόν να γίνει αδιάκριτα και χωρίς προγραμματισμό. Ιδιαιτερότητες τους, και ειδικότερα αυτές των ΑΜΕΑ, δεν επιτρέπουν την απρόσκοπτη συμμετοχή τους στις διαδικασίες που περιλαμβάνει η διαχείριση των ΑΗΗΕ. Έτσι πρέπει να είναι γνωστό το προφίλ και οι ιδιαιτερότητες των ατόμων ώστε να μπορεί να γίνει σωστός καταμερισμός εργασιών. Κατά τον καταμερισμό των καθηκόντων θα πρέπει να ανιχνευθούν οι ανάγκες των ΑΜΕΑ και των ΕΛΑΘ, οι ατομικές τους δεξιότητες ώστε να αναπτυχθεί πνεύμα συνεργασίας καθώς και να δημιουργηθεί ενιαίο επαγγελματικό επιχειρηματικό προφίλ καθώς και ένα σύστημα κοινής αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα ανακύψουν. Έτσι κατά την διερεύνηση για άτομα από αυτές τις ομάδες τα οποία θα είναι εταίροι εργαζόμενοι στην ΚΕΑ θα πρέπει με ατομικές συνεντεύξεις και με λήψη του κοινωνικού τους ιστορικού να γίνει μια πρώτη εκτίμηση των δεξιοτήτων τους και τις δυνατότητες συμμετοχής τους σε ένα εταιρικό σχήμα. Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν κάποιο ΑΜΕΑ με κινητικά προβλήματα να επιφορτιστεί με τη συλλογή των ΑΗΗΕ σαν μέλος του πληρώματος ενός φορτηγού οχήματος. Ωστόσο το ίδιο αυτό άτομο μπορεί να είναι είτε οδηγός του οχήματος είτε να αναλάβει μια άλλη δραστηριότητα όπως η διαλογή, η μετακίνηση, η αποσυναρμολόγηση ή η επιδιόρθωση των ΑΗΗΕ [36]. Κατά την εκπαίδευση των ΑΜΕΑ και των ΕΛΑΘ στις διαδικασίες διαχείρισης των ΑΗΗΕ το πρώτο που θα πρέπει να εμπεδωθεί στους εργαζόμενους μέλη είναι η αξία της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης ως μέσα προστασίας του περιβάλλοντος από τη μια και ως αντικείμενα απασχόλησης που βοηθούν στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν από την άλλη. Επιπλέον, η εκπαίδευση πρέπει να είναι σύντομη και απλή. Το προσωπικό, ΑΜΕΑ και ΕΛΑΘ, θα πρέπει, να Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

134 αναγνωρίζουν όλες τις κατηγορίες ΑΗΗΕ, να ξέρουν τι συνιστά μόλυνση, να μπορούν να αναγνωρίζουν τα ΑΗΗΕ που είναι κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση, να ξέρουν πώς να διαχειριστούν με ασφάλεια τα ΑΗΗΕ που συλλέγονται και τέλος να γνωρίζουν τις διαδικασίες που περιλαμβάνει η διαχείριση των ΑΗΗΕ όταν αυτά συλλέγονται και προορίζονται για ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση [39] Συλλογή ΑΗΗΕ Οι ΕΛΑΘ συχνά, εμπορεύονται απορρίμματα τα οποία έχουν καθόλου αμελητέα ή και μεγάλη οικονομική αξία. Τα υλικά τα οποία συνήθως συλλέγουν είναι διάφοροι τύποι γυαλιού, μετάλλων και πλαστικών αντικειμένων. ΗΗΕ ο οποίος βρίσκεται στο τέλος του κύκλου ζωής του προτιμάται από αυτούς τους «γυρολόγους» - συλλέκτες απορριμμάτων λόγω της υψηλής περιεκτικότητας τους σε σιδηρούχα μέταλλα τα οποία έχουν μεγάλη μεταπωλητική αξία. Επιπλέον η υπάρχουσα ελληνική νομοθεσία επιτρέπει τέτοιου είδους δραστηριότητες από τους ΕΛΑΘ. Η συλλογή των ΑΗΗΕ από μια ΚΕΑ μπορεί να γίνει με αρκετούς τρόπους. Οι συνηθέστερες μέθοδοι συλλογής των ΑΗΗΕ είναι η συλλογή από τα σπίτια και τα καταστήματα κατόπιν τηλεφωνικής κλήσης, συνήθως για ογκώδη ΑΗΗΕ, η συλλογή από τους πωλητές προϊόντων ΗΗΕ και η δημιουργία σημείων συλλογής στις περιοχές που δραστηριοποιείται η ΚΕΑ και σε συνεργασία με τον ΟΤΑ [37]. Πηγή: Εικόνα 5.1 Συλλογή ΑΗΗΕ από ΕΛΑΘ στην Καβάλα Η συλλογή των ΑΗΗΕ μετά από τηλεφωνικό ραντεβού εξασφαλίζει την καλή κατάσταση των ΑΗΗΕ που συλλέγονται, αυξάνοντας έτσι και τις πιθανότητες επαναχρησιμοποίησης τους. Ταυτόχρονα όμως, γίνεται ταξινόμηση των ΑΗΗΕ ανά κατηγορία, στο πεδίο (on field) με αποτέλεσμα την ταχύτερη και οικονομικότερη διαχείριση τους αργότερα, στις εγκαταστάσεις της εταιρείας ανακύκλωσης. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει οι υπάλληλοι του τηλεφωνικού κέντρου να έχουν επαρκή 134 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

135 εκπαίδευση ώστε να μεγιστοποιείται η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να αναγνωρίζουν εάν το ΑΗΗΕ προς συλλογή είναι οικιακό (B2C) σε λειτουργική κατάσταση και υπάρχει δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης. Ακόμη, θα πρέπει να ερωτηθεί το νοικοκυριό εάν επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση του ΑΗΗΕ που συλλέγεται. Είναι σημαντικό το τηλεφωνικό κέντρο να είναι σε θέση να δίνει οδηγίες στους χρήστες για τον τρόπο με τον οποίο θα προετοιμαστεί ο προς απόσυρση ΗΗΕ ώστε να γίνει ευκολότερη η συλλογή του από το συνεργείο συλλογής ΑΗΗΕ. Τέτοιες οδηγίες μπορεί να είναι: Το ΑΗΗΕ θα πρέπει να παραμείνει μέσα στο σπίτι του χρήστη μέχρι τη μέρα που θα γίνει η περισυλλογή του. Καλό είναι να διασφαλισθεί ότι καλώδια και άλλα αυτοτελή τμήματα θα είναι ασφαλισμένα σε κατάλληλες θέσεις μέσα ή στο πάνω μέρος της συσκευής με αυτοκόλλητη ταινία. Τα ΑΗΗΕ θα πρέπει να έχουν όλα τα τεμάχια που συνόδευαν τη συσκευή όταν αυτή αγοράστηκε. Η ύπαρξη συσκευασίας, αν υπάρχει, είναι επιθυμητή ώστε να υπάρχει προστασία του αντικείμενου κατά τη μεταφορά. Θα πρέπει το ΑΗΗΕ να αδειάσει από οτιδήποτε δεν έχει σχέση με τον εξοπλισμό. Κατά την αποστολή αιτήματος συλλογής ογκώδους ΑΗΗΕ στα πληρώματα αποκομιδής θα πρέπει το τηλεφωνικό κέντρο να τους ενημέρωση εάν το προς συλλογή ΑΗΗΕ είναι δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθεί ή όχι έτσι ώστε να τα χειριστούν κατάλληλα. Επιπλέον τα ίδια τα πληρώματα θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν ποια ΑΗΗΕ είναι για επαναχρησιμοποίηση και ποια για ανακύκλωση. Κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ από τα πληρώματα θα πρέπει να «χειρίζονται» τον εξοπλισμό σαν να ήταν καινούργιος. Ακόμη, τα ΑΗΗΕ θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να καταγράφονται τι στιγμή που συλλέγονται ως προς το είδος και τον τύπο του εξοπλισμού [17], [38]. Για τη συλλογή των ΑΗΗΕ πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατάλληλος εξοπλισμός και οχήματα. Τα οχήματα επιθυμητό είναι να έχουν ανυψωτικό μηχανισμό στο πίσω μέρος της καρότσας έτσι ώστε να γίνεται ευκολότερα η μεταφορά ογκωδών ΑΗΗΕ και η καρότσα να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να υπάρχει επαρκής χώρος για επιθυμητή ποσότητα ΑΗΗΕ. Ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διευκόλυνση της μεταφοράς των ογκωδών ΑΗΗΕ είναι ένα καρότσι αποθήκης 2 τροχών όπως αυτό της εικόνας 5.2. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

136 Πηγή: Εικόνα 5.2 Καρότσι αποθήκης 2 τροχών. Απαραίτητος εξοπλισμός για το πλήρωμα συλλογής των ΑΗΗΕ είναι υλικά συσκευασίας για την προστασία των συσκευών από χτυπήματα και τα οποία θα μπορούν να επαναχρησιμοποιούνται. Όταν φορτώνονται στο όχημα αποκομιδής δεν πρέπει να στοιβάζονται εκτός και αν υπάρχει δυνατότητα να ασφαλιστούν κατά τη μεταφορά ενώ είναι απαραίτητο να υπάρχει.δυνατότητα διαχωρισμού των ΑΗΗΕ σε αυτά που είναι για ανακύκλωση και σε αυτά που είναι για επαναχρησιμοποίηση. Τα ΑΗΗΕ θα πρέπει να ασφαλίζονται κατά τη μεταφορά τους με τη χρήση ιμάντων πρόσδεσης ενώ τα ΑΗΗΕ που περιέχουν ψυκτικά υγρά θα πρέπει να τοποθετούνται σε κατακόρυφη θέση μέσα στο φορτηγό για την αποφυγή τυχών διαρροών. Στην περίπτωση που συλλέγονται και μικρότερου μεγέθους ΑΗΗΕ τότε αυτά πρέπει να αποθηκεύονται σε κουτιά κατά τη μεταφορά. Ειδικά, οι φούρνοι μικροκυμάτων θα πρέπει να προστατεύονται για αποφυγή διαρροής ακτινοβολίας. Προτείνεται, να συσκευάζονται τα γυάλινα έδρανα περιστροφής τους και να ασφαλίζονται οι πόρτες τους με κολλητική ταινία. Τα μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ ενέχουν τον κίνδυνο να απορριφθούν μαζί με τα υπόλοιπα σύμμεικτα αστικά απόβλητα, ενώ συνήθως λόγω του μικρού μεγέθους τους δεν είναι διαχωρισμένα ανά κατηγορία ΑΗΗΕ όπως συμβαίνει με τα μεγαλύτερου μεγέθους ΑΗΗΕ. Είναι δυνατή η απόθεση τους σε διάφορα σημεία που θα δημιουργήσει η ΚΕΑ στην περιοχή που δραστηριοποιείται. Πρόκληση σε αυτή τη περίπτωση αποτελεί η εύρεση της βέλτιστης συχνότητας συλλογής από τα σημεία απόθεσης ώστε να επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση του κόστους και η μεγιστοποίηση του κέρδους. Η διεθνής εμπειρία (wrap.uk.org) προτείνει μια συχνότητα συλλογής της τάξης της μιας ή δύο συλλογών ανά έτος, καθώς τα ΑΗΗΕ δεν αποτίθενται από τους χρήστες τους τόσο συχνά όσο τα υπόλοιπα σύμμεικτα αστικά απόβλητα [17], [38]. Για τη συλλογή των μικρών μικτών ΑΗΗΕ υπάρχουν δυο δυνατότητες. Η πρώτη επιλογή να παρέχεται από την ΚΕΑ μια αδιαφανής σακούλα στον χρήστη που θα τοποθετεί εκεί τα μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ τα οποία θα συλλέγονται είτε από χωριστό 136 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

137 όχημα είτε από τα οχήματα που συλλέγουν ογκώδη ΑΗΗΕ κατά τη συλλογή αντιστοίχου μεγέθους ΑΗΗΕ. Στην περίπτωση συλλογής των μικρών ΑΗΗΕ μαζί με τα ογκώδη κατόπιν τηλεφωνικής κλήσης ένα κουτί ή μια σακούλα με μικρά ΑΗΗΕ μπορεί να «θεωρείται» σαν ένα ογκώδες ΑΗΗΕ. Η δεύτερη δυνατότητα συλλογής μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ είναι η χρήση κάδων απορριμμάτων με ειδική σήμανση ή χρώμα για ΑΗΗΕ. Οι κάδοι αυτοί, μεταλλικής κατασκευής, μπορούν να έχουν ανοίγματα στο πάνω μέρος τους τα όποια θα προστατεύουν τα ΑΗΗΕ από τα στοιχεία της φύσης ενώ ταυτόχρονα θα περιορίζουν το μέγεθος του ΑΗΗΕ που μπορεί να αφήσει ο χρήστης. Στο εσωτερικό μπορεί να υπάρχει μεταλλικό καλάθι το οποίο θα συλλέγουν τα πληρώματα αντικαθιστώντας το με ένα άδειο για τη συλλογή νέας ποσότητας ΑΗΗΕ. Δεν είναι απαραίτητο να αγοραστούν νέας κατασκευής κάδοι από την ΚΕΑ καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεταχειρισμένοι που συνέλλεγαν άλλου είδους απορρίμματα. Η τοποθέτηση τους στην περιοχή δραστηριοποίησης της ΚΕΑ μπορεί να γίνει σε συνεργασία με τον ΟΤΑ που τοποθετεί αντίστοιχους κάδους για τη συλλογή σύμμεικτων αστικών αποβλήτων ή άλλα υλικά για ανακύκλωση (γυαλί, πλαστικό, χαρτί κ.α.). Μειονέκτημα για αυτού του είδους τη συλλογή αποτελεί το γεγονός ότι τα ΑΗΗΕ που συλλέγονται δεν είναι κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση, αλλά μεγιστοποιείται η δυνατότητα ανακύκλωσης τέτοιου εξοπλισμού [17], [38]. Στα πληρώματα που θα αναλάβουν τη συλλογή των ΑΗΗΕ μπορούν να συμμετέχουν ΕΛΑΘ πολλοί από τους οποίους, ήδη δραστηριοποιούνται στη συλλογή ΑΗΗΕ στα πλαίσια της γκρίζας ανακύκλωσης που διεξάγουν. Διαθέτουν γι αυτό το σκοπό, ιδιόκτητα οχήματα μεγέθους ημιφορτηγού (αγροτικά) με ωφέλιμο φορτίο περίπου kg ενώ κάποιοι από αυτούς διαθέτουν σχήματα μεγαλύτερων δυνατοτήτων. Η εμπειρία που έχουν συσσωρεύσει με την πάροδο του χρόνου ακόμα και στη μη περιβαλλοντικά ορθή συλλογή και διαχείριση παλιών αντικειμένων, ανάμεσα στα οποία περιέχονται και αρκετά μεγάλη ποσότητα ΑΗΗΕ, είναι πολύτιμη ιδιαίτερα κατά πρώτα στάδια λειτουργίας της ΚΕΑ. Οι δυνατότητες που έχει η ΚΕΑ ως προς την απόκτηση οχημάτων για τη συλλογή των ΑΗΗΕ είναι, η αγορά ιδιόκτητων οχημάτων, η δυνατότητα μίσθωσης αντίστοιχων οχημάτων από εταιρείες μίσθωσης οχημάτων και τέλος η μίσθωση των αναγκαίων οχημάτων από τον ΟΤΑ ή και από τους ίδιους τους ΕΛΑΘ. Βέβαια, σαν οδηγοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ΑΜΕΑ, υπό την προϋπόθεση ότι έχει πιστοποιηθεί ιατρικά η ικανότητα τους να χειρίζονται τέτοιου είδους οχήματα. Ενδεχομένως, μια επιλογή στη διαμόρφωση του οχήματος (π.χ. αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων, γκάζι χειρός) να κάνει τα οχήματα περισσότερο εύκολα στη χρήση σε τέτοια άτομα. Συνοψίζοντας οι εργασίες που εντοπίζονται κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ είναι: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

138 Υπάλληλος τηλεφωνικού κέντρου που διαχειρίζεται τις κλήσεις για αποκομιδή των ΑΗΗΕ από κατοικίες και καταστήματα. Οδηγός Βοηθός εργάτη αποκομιδής Εργάτης αποκομιδής ΑΗΗΕ Σύμφωνα με τον πίνακα των παραγόμενων ΑΗΗΕ ανά νοικοκυριό το μέσο βάρος των παραγόμενων ΑΗΗΕ ανά έτος είναι 26,23 kg και οι περισσότερες δυσκολίες προκύπτουν από τον όγκο των ΑΗΗΕ και από το γεγονός ότι πρέπει να προστατευθούν από φθορές ώστε να είναι σε θέση να επαναχρησιμοποιηθούν. Για κάθε μια από τις παραπάνω αναγνωρισμένες εργασίες μπορούν να απασχοληθούν στην ΚΕΑ τόσο ΕΛΑΘ όσο και ΑΜΕΑ. Όπως έχει ήδη αναφερθεί υπάρχει συσσωρευμένη εμπειρία από τους ΕΛΑΘ σε διαδικασίες συλλογής αποβλήτων και η όποια εκπαίδευση θα αφορά στα ΑΗΗΕ την αναγνώριση τους ανά είδος και για τα επικίνδυνα συστατικά που περιέχουν. Όσον αφορά στους υπαλλήλους των τηλεφωνικών κέντρων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ΑΜΕΑ καθότι ο βαθμός δυσκολίας για τη διεκπεραίωση αυτού του είδους των καθηκόντων. Τόσο όμως για την ανάθεση καθηκόντων υπαλλήλου γραφείου όσο και για την ανάληψη καθηκόντων εργάτη αποκομιδής ή οδηγού, από τα ΑΜΕΑ θα πρέπει να προηγηθεί η ιατρική πιστοποίηση της ικανότητας τους να διεκπεραιώνουν χωρίς πρόβλημα τα καθήκοντα που τους ανατίθενται Ταξινόμηση και αποθήκευση των ΑΗΗΕ. Προετοιμασία για περεταίρω διαχείριση. Σε αυτό το στάδιο τα ΑΗΗΕ μεταφέρονται στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ ταξινομούνται και αποθηκεύονται για ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση. Η ταξινόμηση των ΑΗΗΕ στις 10 βασικές κατηγορίες, όπως αυτές που έχουν καθορισθεί από την οδηγία 2002/96/EC, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία ενός συστήματος ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. Στη διαδικασία ταξινόμησης των ΑΗΗΕ οι ΕΛΑΘ και τα ΑΜΕΑ μπορούν να εμπλακούν ύστερα από κατάλληλη εκπαίδευση μετά την οποία θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να ταξινομούν στις κατηγορίες τους τα ΑΗΗΕ. Μάλιστα, η εκπαίδευση στην αναγνώριση του τύπου των ΑΗΗΕ είναι σημαντική για το προσωπικό είτε αυτό είναι επιφορτισμένο με αυτό το αντικείμενο του διαχωρισμού των ΑΗΗΕ ανά τύπο είτε έχει άλλα καθήκοντα. Η εκπαίδευση των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ στο αντικείμενο της ταξινόμησης και αποθήκευσης των ΑΗΗΕ πρέπει να περιλαμβάνει: Ποια είναι τα είδη ΑΗΗΕ και πως αυτά διαχωρίζονται στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ. Ποιες είναι οι διαδικασίες διαχείρισης των ΑΗΗΕ στις εγκαταστάσεις. 138 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

139 Τι είδους μόλυνση προκαλούν τα ΑΗΗΕ και πως το προσωπικό μπορεί να την περιορίσει. Τι συμβαίνει στα ΑΗΗΕ όταν αυτά επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται. Η επιλογή να συλλέγονται τα ΑΗΗΕ από τα νοικοκυριά αποσκοπεί κυρίως, στην επί τόπου (οn site) αρχική διαλογή και ταξινόμηση τους ανά κατηγορία, σε επαναχρησιμοποιήσιμα και μη, που εκτός από τη μείωση του χρόνου και συνεπώς του κόστους αποσκοπεί στην μεγιστοποίηση της επαναχρησιμοποίησης, αφού η συλλογή γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην προκαλούνται ζημιές στα ΑΗΗΕ που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση. Αυτό βέβαια μπορεί να είναι εφικτό για τα ογκώδη ΑΗΗΕ, αλλά τα μικρότερα ΑΗΗΕ λόγω μεγέθους παραδίδονται χωρίς να είναι διαχωρισμένα ανά κατηγορίες και η ταξινόμηση τους μπορεί να γίνει μόνο στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ [39]. Με την είσοδο των ΑΗΗΕ στις εγκαταστάσεις διαχείρισης πρέπει να γίνεται η οριστική ταξινόμηση και αποθήκευση τους από το προσωπικό της εταιρείας στο τμήμα υποδοχής των ΑΗΗΕ. Την ταξινόμηση του εξοπλισμού ανά κατηγορία ακολουθεί η αποθήκευση για περαιτέρω έλεγχο σε χώρο που δεν επιτρέπεται η είσοδος σε μη εξουσιοδοτημένα άτομα. Προτού μεταφερθούν στους χώρους αποθήκευσης, θα πρέπει να γίνει αναγνώριση των ΑΗΗΕ που θα ανακυκλωθούν ή θα επαναχρησιμοποιηθούν και να σημανθούν κατάλληλα όσον αφορά τις επισκευές που χρειάζεται να γίνουν, στην περίπτωση της επαναχρησιμοποίησης, στο αντίστοιχο φύλλο ελέγχου υπόδειγμα του οποίου παρατίθεται στην παράγραφο 9.3 του παραρτήματος. Η διαμόρφωση των εγκαταστάσεων για τον διαχωρισμό και αποθήκευση των ΑΗΗΕ που έχει επικρατήσει από την εμπειρία αντίστοιχων οργανισμών στο εξωτερικό (FRN, ACR+) είναι η παρακάτω: Χώρος υποδοχής των ΑΗΗΕ για την ταξινόμηση των ΑΗΗΕ όπου ένα μέρος θα διατίθεται για την ταξινόμηση των ΑΗΗΕ προς επαναχρησιμοποίηση και το υπόλοιπο για ΑΗΗΕ που δεν έχει αποφασιστεί αν θα επαναχρησιμοποιηθούν ή όχι. 5 χώροι αποθήκευσης για ΑΗΗΕ που θα επαναχρησιμοποιηθούν. Οι χώροι αυτοί αφορούν τα αντίστοιχα ΑΗΗΕ: ψυγεία/καταψύκτες, πλυντήρια, ηλεκτρικές κουζίνες, «καφέ» ηλεκτρικές συσκευές και τέλος τις μικρές συσκευές. 5 χώροι αποθήκευσης για ΑΗΗΕ από τα οποία θα ανακτηθούν ανταλλακτικά. Οι χώροι αυτοί αφορούν τα αντίστοιχα ΑΗΗΕ: ψυγεία/καταψύκτες, πλυντήρια, ηλεκτρικές κουζίνες, «καφέ» ηλεκτρικές συσκευές και τέλος τις μικρές συσκευές. Έναν ενιαίο χώρο για συσκευές που θα απορρυπανθούν και θα αποσυναρμολογηθούν προτού περάσουν στο επόμενο στάδιο, αυτό της Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

140 ανακύκλωσης. Προτείνεται εάν είναι δυνατόν, να υπάρχουν χωριστοί χώροι αποθήκευσης των ΑΗΗΕ που προορίζονται για ανακύκλωση όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ΑΗΗΕ που θα επαναχρησιμοποιηθεί. Χώρος αποθήκευσης των ανακτώμενων ανταλλακτικών από τα ΑΗΗΕ. Χώρος αποθήκευσης για τα απόβλητα των συσκευών. Κοντέινερ ή κάδοι αποθήκευσης αποβλήτων. Χώρος αποθήκευσης τοξικών υλικών. Χώρος για έλεγχο των συσκευών που πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθούν. [17] Μια παρόμοια πρακτική όσον αφορά στο διαχωρισμό των ΑΗΗΕ σε επαναχρησιμοποιήσιμα ή μη και ανά κατηγορία χρησιμοποίησε η κοινωνική εταιρία ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης VISP στην Αυστρία το Σύμφωνα με την πρακτική της εν λόγω εταιρείας, τα ΑΗΗΕ αφού συλλέγονταν ταξινομούνταν αρχικά σε μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές (κατηγορία 1 της οδηγίας 2002/96/EC) και μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ. Η επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ εστιάστηκε στις μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές ενώ για τα μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ προτιμήθηκε η λύση της αποσυναρμολόγησης και της ανακύκλωσης. Τα μεγάλου μεγέθους ΑΗΗΕ διαχωρίζονταν σε κατάλληλα και μη κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση και στη συνέχεια τα κατάλληλα ΑΗΗΕ διαχωρίζονταν ανά κατηγορία και προωθούνταν για επιδιόρθωση και ανακαίνιση προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν. Τα υπόλοιπα ΑΗΗΕ αποσυναρμολογούνταν και ο εξοπλισμός που ήταν σε λειτουργική κατάσταση αποθηκευόταν για μελλοντική χρήση σαν ανταλλακτικά ενώ το υπόλοιπο μέρος τους αποσυναρμολογούνταν περαιτέρω προκειμένου να γίνει σε επόμενο βαθμό η ανακύκλωση τους. Στο διάγραμμα 5.3 περιγράφεται συνοπτικά η μέθοδος ταξινόμησης των ΑΗΗΕ για περαιτέρω διαχείριση ή επαναχρησιμοποίηση τους. 140 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

141 Διάγραμμα 5.3 Διαχωρισμός των ΑΗΗΕ από την ΚΕΑ VISP. ΑΗΗΕ Λευκές οικιακές συσκευές Μικρά ΑΗΗΕ Αποσυναρμολόγηση Κατάλληλες για επαναχρησιμοποίηση Ακατάλληλες για επαναχρησιμοποίηση Ανακύκλωση Επιδιόρθωση Επαναχρησιμοποίηση Αποσυναρμολόγηση Ανακύκλωση Απομάκρυνση χρήσιμων κατασκευαστικών στοιχείων ως ανταλλακτικά Πηγή: WEEE Management Practices in Austria, Cork Institute of Technology, 2003 Στο κεφάλαιο 9.4 παρουσιάζεται ένα σχέδιο εγκατάστασης υποδοχής και αποθήκευσης ΑΗΗΕ όπως αυτή έχει δημιουργηθεί από την εταιρεία διαχείρισης αποβλήτων Wasteservmalta.Ltd στη Μάλτα. Μια παρόμοια εγκατάσταση με κοντέινερ αποθήκευσης για κάθε κατηγορία ΑΗΗΕ μπορεί να δημιουργηθεί βελτιώνοντας την ταξινόμηση που έχει ήδη γίνει από τη συλλογή των ΑΗΗΕ και παρέχοντας ικανοποιητικές συνθήκες αποθήκευσης τους. [41] Οι εργασίες που εντοπίζονται κατά την ταξινόμηση αποθήκευση των ΑΗΗΕ στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ είναι: Προσωπικό εκφόρτωσης και καταγραφής των ΑΗΗΕ στον χώρο υποδοχής των εγκαταστάσεων. Όσον αφορά στη καταγραφή των ΑΗΗΕ αυτή αφορά το είδος των ΑΗΗΕ που μπαίνουν στο σύστημα, το βάρος και την κατάσταση τους. Προσωπικό διαχωρισμού των ΑΗΗΕ σε επαναχρησιμοποιήσιμα και ανακυκλώσιμα. Ο διαχωρισμός γίνεται με βάση την εξωτερική εικόνα των ΑΗΗΕ και την λειτουργική τους κατάσταση μετά από έλεγχο τους. Προσωπικό μεταφοράς των ΑΗΗΕ και των αποβλήτων που παράγονται από τη διαχείριση τους, στους αντίστοιχους χώρους αποθήκευσης. Για κάθε μια από τις παραπάνω αναγνωρισμένες εργασίες μπορούν να απασχοληθούν στην ΚΕΑ τόσο ΕΛΑΘ όσο και ΑΜΕΑ, μετά από ιατρική πιστοποίηση των δευτέρων για την ικανότητα τους να διεκπεραιώνουν τα αντίστοιχα καθήκοντα. Θα πρέπει πάντως να εξασφαλιστεί ότι, η πιστοποίηση αυτή δεν είναι μέσο διάκρισης, άλλα ένας τρόπος προστασίας των ίδιων των ΑΜΕΑ όσο και των υπόλοιπων εργαζομένων από ατυχήματα κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

142 5.2.3 Έλεγχος και επισκευή ΑΗΗΕ για επαναχρησιμοποίηση Η επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ είναι σημαντική παράμετρος στην διαχείριση των ΑΗΗΕ όπως προβλέπεται από τις οδηγίες για τα ΑΗΗΕ WEEE Directive και WEEE II Directive. Πέρα από τα αναμφισβήτητα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα της εν λόγω διαδικασίας υπάρχουν οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Ο επαναχρησιμοποιούμενος εξοπλισμός αφενός προσφέρει έσοδα στην ΚΕΑ από την πώληση του αφετέρου, ενισχύει τον κοινωνικό χαρακτήρα της ΚΕΑ αφού ο ανακαινισμένος εξοπλισμός απευθύνεται σε νοικοκυριά με χαμηλό ετήσιο εισόδημα που αδυνατούν να αγοράσουν νέο αντίστοιχο ΗΗΕ. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα που τα ανακαινισμένα αυτά προϊόντα αγοράζονται και από τους ίδιους τους εργαζομένους μέλη της ΚΕΑ. Έτσι, η μεγιστοποίηση της επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ από την ΚΕΑ μπορεί να θεωρηθεί ότι συνδέεται άμεσα με την βιωσιμότητα της εταιρείας. Συνήθως, τα ΑΗΗΕ έχουν κριθεί κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση κατόπιν ειδοποίησης από τον τελευταίο χρήστη του εξοπλισμού και της οπτικής επιθεώρησης που λαμβάνει χώρα κατά τη αποκομιδή των ΑΗΗΕ από τα συνεργεία συλλογής. Ένας δεύτερος οπτικός έλεγχος λαμβάνει χώρα κατά την είσοδο των ΑΗΗΕ όπου γίνεται και η οριστική επιλογή των ΑΗΗΕ που θα επαναχρησιμοποιηθούν καθώς και αυτών που κατά την αποσυναρμολόγηση τους θα αποδώσουν ανταλλακτικά για τον εξοπλισμό που θα επαναχρησιμοποιηθεί. Τα κριτήρια βάσει των οποίων μπορεί να γίνει η επιλογή των ΑΗΗΕ για επαναχρησιμοποίηση ποικίλουν αναλόγως της κατηγορίας στην οποία ανήκει ο εξοπλισμός. Στον πίνακα 5.4 παρουσιάζονται τα κριτήρια επαναχρησιμοποίησης για μεγάλες οικιακές συσκευές [42]. 142 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

143 Πίνακας 5.4 Παράδειγμα καταλόγου κριτηρίων για την επαναχρησιμοποίηση μεγάλων οικιακών συσκευών. Τύπος Εξοπλισμού Κριτήρια Ψυγεία Καταψύκτες Δεν χρησιμοποιεί ως ψυκτικό υγρό CFC Δεν έχει σοβαρές ζημιές στο εμπρός μέρος η συσκευή και δεν λείπουν παραπάνω από x σχάρες ή δοχεία τοποθέτησης τροφίμων Δεν έχει ξεθωριάσει η συσκευή Δεν υπάρχει παραμόρφωση της συσκευής Ηλεκτρικές Κουζίνες Δεν υπάρχουν συσκευές που χρησιμοποιούν φυσικό αέριο Δεν έχει σπάσει η κεραμική εστία Ελάχιστη ζημία στην πρόσοψη της συσκευής Δεν υπάρχει παραμόρφωση της συσκευής Δεν έχει σπάσει ο υαλοπίνακας της πόρτας του θερμοθαλάμου Πλυντήρια Στεγνωτήρια Ελάχιστη ζημία στην πρόσοψη της συσκευής Μόνο συγκεκριμένα μοντέλα Στεγνωτήρια ρούχων Ελάχιστη ζημία στην πρόσοψη της συσκευής Δεν υπάρχει παραμόρφωση της συσκευής Να μην είναι μικρού μεγέθους (compact) στεγνωτήρια Πλυντήρια πιάτων Ελάχιστη ζημία στην πρόσοψη της συσκευής Δεν υπάρχει παραμόρφωση της συσκευής Πρέπει να περιέχονται όλες οι σχάρες της συσκευής Το κλείδωμα της πόρτας πρέπει να λειτουργεί Πηγή: Η επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ περιλαμβάνει τον έλεγχο της συσκευής, την επισκευή της συσκευής, τον επανέλεγχο της και την καταγραφή της ως προϊόν που πρόκειται να επαναπροωθηθεί στην αγορά του ΗΗΕ ως επαναχρησιμοποιούμενη. Ειδικότερα οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα κατά την επαναχρησιμοποίηση είναι ο οπτικός έλεγχος εξωτερικός και εσωτερικός, ο μηχανικός έλεγχος με τη συσκευή εκτός λειτουργίας, ακουστικός έλεγχος εφόσον χρειάζεται, έλεγχος ασφαλείας του εξοπλισμού, ο έλεγχος λειτουργίας και διαγνωστικός έλεγχος για βλάβες της συσκευής, επισκευή ή αντικατάσταση των προβληματικών στοιχείων του εξοπλισμού, επανέλεγχος της λειτουργίας της συσκευής, επανέλεγχος ασφαλείας της συσκευής και τέλος καταγραφή των ελέγχων της συσκευής και προώθηση της για επαναχρησιμοποίηση. Ο εξοπλισμός που απαιτείται για τη πραγματοποίηση τόσο των ελέγχων για την επαναχρησιμοποίηση παρατίθεται στους παρακάτω πίνακες 5.5 και 5.6. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

144 Πίνακας 5.5 Εξοπλισμός για ελέγχους και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. Εργαλεία Κλειδιά τύπου Allen (σε μετρικό και βρετανικό σύστημα μονάδων). Εξοπλισμός συγκόλλησης μετάλλων Μαχαίρι συσκευασίας Εξοπλισμός σύσφιξης Κόφτες Ηλεκτρικό δράπανο (τρυπάνι) Αιχμές τρυπανιών από ταχυχάλυβα (HSS) Ηλεκτρικός βιδολόγος με μπαταρία Εργαλείο εξαγωγής ρουλεμάν Πριόνια μετάλλων διαφόρων μεγεθών Σφυριά, Βαριοπούλα 2 kg Πένσα με μακριά μύτη μονωμένη Πένσα με τετράγωνη μύτη μονωμένη Κατσαβίδια χειρός διαφόρων τύπων Εργαλείο απόξεσης περιβλήματος καλωδίων Σετ βυσμάτων 0,5 in mm Σετ βυσμάτων 0,25 in 3,5 13 mm Κολλητήρι ηλεκτρολόγων Σετ μηχανικών κλειδιών (ανοικτά, δακτυλιοειδή στο μετρικό σύστημα μονάδων) Τσιμπίδα αντλίας νερού Εξοπλισμός Ελέγχου Αμπερόμετρο (0 30 Α κατάλληλο για έλεγχο των ηλεκτρικών κουζινών, τύπου σφιγκτήρα) Δοκιμαστής μόνωσης 500 V Δοκιμαστής τροφοδοσίας δικτύου Δοκιμαστής και συλλογή για έλεγχο διαρροής σε φούρνους μικροκυμάτων Πολύμετρο που μπορεί να μετρήσει 200 V AC, και 2 Ω έως 2kΩ Ωμόμετρο για μέτρηση της αντίστασης της μόνωσης (μέθοδος εφαρμοζόμενης τάσης) Ωμόμετρο χαμηλής αντίστασης για έλεγχο της συνέχειας Συσκευή ελέγχου φορητών συσκευών Συσκευή ένδειξης ισχύος για έλεγχο της τάσης τροφοδοσίας των καλωδίων Καθετήρας μέτρησης θερμοκρασίας Θερμόμετρα (αναλογικά για το ψυγεία, ψηφιακά με θερμοστοιχείο που μετρά θερμοκρασίες από -50 o C έως 100 o C για ψυγεία και πλυντήρια, θερμοστοιχεία φούρνου που μετράνε έως 500 o C για ηλεκτρικές κουζίνες) Πηγή: Fit for reuse, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

145 Πίνακας 5.6 Εξοπλισμός για ελέγχους και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. (συνέχεια) Επιπλέον Εξοπλισμός Μονάδα ανάκτησης υλικών CFC Τριπολικά καλώδια διαφόρων μεγεθών Καρότσι φόρτισης Παλμογράφος διπλής δέσμης 100 MHz Στηθοσκόπιο Μετρητής έντασης VCR Καρότσι ανύψωσης Εξοπλισμό για αποσυμπίεση των τηλεοράσεων CRT Αντλία κενού Ηλεκτρική σκούπα για συλλογή στερεών και υγρών αποβλήτων Αντιβακτηριδιακό καθαριστικό για τα ψυγεία και τους καταψύκτες Αντιβακτηριδιακό καθαριστικό για πλύσιμο των χεριών Καθαριστικό για κεραμικές εστίες Συλλογή καθαρισμού των κεφαλών σε μονάδες βίντεο και ήχου Καθαριστικό φούρνου Σπρέι λίπανσης Απολιπαντικά Υγρό αφαίρεσης αλάτων Βούρτσα για απομάκρυνση της σκόνης Μεγεθυντικός φακός Προστατευτικά γυαλιά Γράσο σιλικόνης Σπρέι χρωμάτων Αντισκωριακό σπρέι Όργανα ζύγισης Πηγή: Fit for reuse, Το προσωπικό που χρειάζεται για τις εργασίες που απαιτούνται για την ανακαίνιση των ΑΗΗΕ με σκοπό την επαναχρησιμοποίηση τους είναι: Εργάτες που είναι υπεύθυνοι για τη διακίνηση και χειρισμό των ΑΗΗΕ που θα επαναχρησιμοποιηθούν, τόσο κατά τη μεταφορά τους από τους χώρους αποθήκευσης στα σημεία ελέγχου και επισκευής όσο και κατά τη μεταφορά τους στα ενδιάμεσα στάδια της διαδικασίας επαναχρησιμοποίησης. Προσωπικό που ελέγχει τις συσκευές και αναγνωρίζει τις εργασίες που πρέπει να γίνουν και να τις πραγματοποιεί. Οι ειδικότητες που απαιτούνται είναι αυτές του μηχανικού, του ηλεκτρολόγου, του ηλεκτρονικού, του ψυκτικού και του υδραυλικού. Προσωπικό αποσυναρμολόγησης ΑΗΗΕ που δεν θα επαναχρησιμοποιηθούν για ανάκτηση ανταλλακτικών Προσωπικό υπεύθυνο για της μεταφορές των αποβλήτων που δημιουργούνται στα ενδιάμεσα στάδια της επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ Προσωπικό υπεύθυνο για τη συλλογή ανταλλακτικών και την τακτοποίηση τους στους αντίστοιχους αποθηκευτικούς χώρους της εγκατάστασης. Προσωπικό υπεύθυνο για τις πωλήσεις των επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

146 Προσωπικό επιφορτισμένο για τη μεταφορά των ανακαινισμένων προϊόντων στους νέους χρήστες. Σε καθεμιά από τις παραπάνω εργασίες πρέπει να υπάρχει καταγραφή των στοιχείων που περιγράφουν τη συσκευή καθώς και όλων των ενεργειών που γίνονται από τη στιγμή της εισόδου της συσκευής σαν ΑΗΗΕ στο σύστημα της ΚΕΑ μέχρι τη στιγμή της εξόδου της από αυτό σαν επαναχρησιμοποιούμενος εξοπλισμός. Η καταγραφή των ενεργειών που πραγματοποιούνται κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ σε φύλλα ελέγχου μπορεί να διαμορφωθεί ως εξής: Φύλλο καταγραφής στοιχείων του προϊόντος στο οποίο καταγράφονται τα στοιχεία βάσει των οποίων αναγνωρίζεται η συσκευή, οι μετακινήσεις τις από τον τελευταίο χρήστη μέχρι και το σύστημα ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης της ΚΕΑ. Φύλλο καταγραφής εργασιών του προϊόντος, στο οποίο θα αναφέρονται οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν ή πρέπει να πραγματοποιηθούν για την επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση του εξοπλισμού Φύλλο καταγραφής των τεστ στα οποία υποβλήθηκε ο εξοπλισμός όπου καταγράφονται όλοι οι έλεγχοι και τα αποτελέσματα τους, η ασφάλεια χρήσης του εξοπλισμού και η λειτουργικότητα του. Φύλλο καταγραφής αποβλήτων κατά τη διάρκεια των διαδικασιών που απαιτούνται για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ. Ειδικότερα, πρέπει να γίνεται καταγραφή της εργασίας που πραγματοποιείται, του βάρους του εξοπλισμού και των υλικών που ανακτώνται και τον προορισμό των μη επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών [17] Απορρύπανση Αποσυναρμολόγηση Μετά την ταξινόμηση και την αποθήκευση των ΑΗΗΕ, ο εξοπλισμός που δεν πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί προωθείται στο επόμενο στάδιο που είναι η απορρύπανση και αποσυναρμολόγηση του. Σε αυτό το στάδιο, η αποσυναρμολόγηση του καθορίζει το βαθμό ανάκτησης υλικών τα οποία πρόκειται να ανακυκλωθούν καθώς και το βαθμό ανάκτησης κατασκευαστικών στοιχείων των ΑΗΗΕ που θα χρησιμοποιηθούν σαν ανταλλακτικά σε συσκευές που θα επαναχρησιμοποιηθούν. Η επιλογή της επιλεκτικής αποσυναρμολόγησης (selective disassembly)είναι αναπόφευκτη επιλογή διότι, κατά την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ τμήματα τους προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση σαν ανταλλακτικά σε συσκευές που θα επαναχρησιμοποιηθούν, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να απομακρύνονται οι τοξικές ουσίες. Επιπλέον με τη μέθοδο αυτή επιτρέπεται να ανακτώνται χρήσιμα τμήματα των ΑΗΗΕ όπως είναι οι κάρτες τυπωμένων κυκλωμάτων, καλώδια και βιομηχανικά πλαστικά. 146 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

147 Η αποσυναρμολόγηση με το χέρι αυξάνει την ποιότητα και την ποσότητα των ανακτώμενων υλικών. Το γεγονός ότι η διαδικασία αυτή δεν είναι αυτοματοποιημένη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα πολλά και διαφορετικά ΑΗΗΕ και στο ότι πολλά από αυτά έχουν μικρό μέγεθος. Ακόμη, οι κατασκευάστριες εταιρείες των προϊόντων ΗΗΕ μόλις πρόσφατα υιοθέτησαν πρακτικές σχεδιασμού eco-design που βοηθούν στην εύκολη και ταχεία αποσυναρμολόγηση του προϊόντος στο τέλος του κύκλου ζωής του. Τέλος, πρόβλημα αποτελεί και το γεγονός ότι δεν υπάρχει οργανωμένη λογιστική υποστήριξη κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ και δεν είναι σταθερές οι ποσότητες των ΑΗΗΕ που πρόκειται να αποσυναρμολογηθούν. Η μεθοδολογία που έχει επικρατήσει κατά την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ είναι αυτή που χρησιμοποιεί η εταιρεία Rang-Sells Elektronikåtervinning AB η οποία δραστηριοποιείται στην ανακύκλωση των ΑΗΗΕ στη Σουηδία. Με την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ τα προϊόντα που προκύπτουν ταξινομούνται με στόχο την ευκολότερη διαχείριση τους σε επόμενο βαθμό. Ο διαχωρισμός των αποσυναρμολογημένων ΑΗΗΕ περιλαμβάνει τις παρακάτω κατηγορίες κατασκευαστικών στοιχείων: 1) Τυποποιημένα στοιχεία των ΑΗΗΕ 2) Καλώδια και κάρτες τυπωμένων κυκλωμάτων (ΚΤΚ) 3) Μεγάλα μεταλλικά στοιχεία 4) Σύμμεικτα μεταλλικά και πλαστικά στοιχεία 5) Γυαλί 6) Πλαστικά και ξύλινα στοιχεία 7) Μπαταρίες 8) Στοιχεία που περιέχουν Υδράργυρο 9) Γυάλινα στοιχεία που περιέχουν Μόλυβδο 10) Πλαστικά που περιέχουν PBB/PBDE Στον πίνακα 5.7 φαίνεται τόσο ο διαχωρισμός των επιμέρους στοιχείων των αποσυναρμολογημένων ΑΗΗΕ όσο και οι μετέπειτα μέθοδοι διαχείρισης τους [18]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

148 Πίνακας 5.7 Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ κατά την εταιρεία Rang-Sells Elektronikåtervinning AB Πηγή: Mechanical recycling of WEEE, Journal of Hazardous Materials, 2003 Η επιλεκτική αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ με το χέρι στις παραπάνω κατηγορίες επιτρέπει την αξιοποίηση τόσο των ΕΛΑΘ όσο και των ΑΜΕΑ. Η απασχόληση των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ σε τέτοιου είδους δραστηριότητες προϋποθέτει την δυνατότητα των παραπάνω να αναγνωρίζουν τα επιμέρους κατασκευαστικά στοιχεία των ΑΗΗΕ καθώς και την πιθανότητα ύπαρξης τοξικών ουσιών σε αυτά, οπότε και απαιτούνται ιδιαίτερες μέθοδοι απομάκρυνσης τους. Όσον αφορά την ίδια τη διαδικασία απαιτείται από τους υπαλλήλους ο σωστός χειρισμός των εργαλείων αποσυναρμολόγησης προκειμένου να μειώνεται ο χρόνος αποσυναρμολόγησης αλλά και η πιθανότητα λάθους ή και ατυχήματος. Ο εξοπλισμός που είναι απαραίτητος για την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιος με αυτόν που χρησιμοποιείται για την επαναχρησιμοποίηση τους. Ως εκ τούτου οι απαιτήσεις σχετικά με τα προσόντα των ατόμων που απασχολούνται στη διαδικασία περιορίζονται στη χρήση απλών εργαλείων καθώς το μεγαλύτερο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας νέων υπαλλήλων αφορά την αναγνώριση και τον διαχωρισμό των ΑΗΗΕ και τους κανόνες ασφαλείας σε σχέση με τη διαχείριση των ΑΗΗΕ και τη χρήση του εξοπλισμού. Η ύπαρξη κοινού εξοπλισμού στα τμήματα επαναχρησιμοποίησης και αποσυναρμολόγησης απορρύπανσης έχει σαν αποτέλεσμα να μειώνεται το κόστος επένδυσης της ΚΕΑ (αγορά εξοπλισμού, εκπαίδευση νέων υπαλλήλων) αλλά και τα έξοδα συντήρησης και αντικατάστασης των μηχανών. Για την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ απατούνται χώροι προσωρινής και οριστικής αποθήκευσης των ΑΗΗΕ και των διαφόρων υλικών που προκύπτουν κατά τη διαδικασία. Η συνήθης πρακτική για τον ορισμό των χώρων αυτών είναι: 148 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

149 Περιοχή ανάκτησης εξαρτημάτων Περιοχή αποσυναρμολόγησης ΑΗΗΕ Περιοχή αποθήκευσης εξαρτημάτων Περιοχή αποθήκευσης αποσυναρμολογημένων και «καθαρών» ΑΗΗΕ που προορίζονται για περεταίρω επεξεργασία Χώρος εξαγωγής επικίνδυνων ουσιών και συστατικών (CFC, PCB, Υδράργυρος, Κάδμιο) Χώρος αποθήκευσης αποβλήτων που προκύπτουν κατά τη διαδικασία [17]. Είναι ιδανικό σε κάθε έναν από τους παραπάνω χώρους να υπάρχουν υποπεριοχές για κάθε μια κατηγορία των ΑΗΗΕ, διατηρώντας τα χωριστά σε όλη τη διαδικασία. Ειδικότερα, η απορρύπανση των ΑΗΗΕ όπως προβλέπεται και από την εθνική νομοθεσία περιλαμβάνει τη ξεχωριστή συλλογή και αποθήκευση των παρακάτω κατασκευαστικών στοιχείων: Πυκνωτές που περιέχουν πολυχλωριομένα διφαινύλια (PCB) Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν υδράργυρο (π.χ. Διακόπτες, Οπισθοφωτιστικές Λυχνίες) Μπαταρίες Πλακέτες τυπωμένων κυκλωμάτων από κινητά τηλέφωνα με επιφάνεια πλακέτας > 10 cm 2 Δοχεία υγρών ή κολλωδών μελανιών καθώς και εγχρώμων από εκτυπωτές Πλαστικά υλικά που περιέχουν βρωμιούχους φλογοεπιβραδυντές Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν αμίαντο Καθοδικές λυχνίες (Οθόνες CRT) Χλωροφθοράνθρακες (CFC), υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFC), υδροφθοράνθρακες (HFC), υδρογονάνθρακες (HC) Λαμπτήρες εκκένωσης αερίων Οθόνες υγρών κρυστάλλων με επιφάνεια > 100 cm 2 και οθόνες φωτιζόμενες από το πίσω μέρος τους με λαμπτήρες εκκένωσης αερίων Εξωτερικά ηλεκτρικά καλώδια Κατασκευαστικά στοιχεία με επικίνδυνες πυρίμαχες κεραμικές ίνες Κατασκευαστικά στοιχεία με ραδιενεργές ουσίες Ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές με επικίνδυνες ουσίες και διαστάσεις ύψος > 25 mm και διάμετρος > 25 mm (ή ανάλογο όγκο) Επιπλέον τα κατασκευαστικά στοιχεία των ΑΗΗΕ τα οποία συλλέγονται χωριστά και υπόκεινται στη νομοθεσία των τοξικών ουσιών (RoHS Directive) είναι απαραίτητο να υποβάλλονται στις εξής διαδικασίες: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

150 Από τις καθοδικές λυχνίες αφαιρείται το φθορίζον επίχρισμα Από τον εξοπλισμό που περιέχει αέρια που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος θα πρέπει αυτά να αφαιρούνται και να υποβάλλονται σε κατάλληλη επεξεργασία Από τους λαμπτήρες εκκένωσης, αφαιρείται ο υδράργυρος Δεδομένης της μεγάλης ποικιλίας των ΑΗΗΕ ως προς το είδος και ως προς το μέγεθος η αποσυναρμολόγηση περικλείει μεγάλες δυσκολίες για το προσωπικό που έχει επιφορτιστεί με αυτήν. Για το λόγο αυτό τα ΑΗΗΕ ομαδοποιούνται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες. Η 1η κατηγορία αποτελείται από τις μεγάλες οικιακές συσκευές κυρίως, πλυντήρια ρούχων, πιάτων, ψυγεία και κουζίνες. Η 2η κατηγορία περιλαμβάνει τις μικρές οικιακές συσκευές καφετιέρες, ηλεκτρικές σκούπες, σεσουάρ και ηλεκτρικά σίδερα. Η 3η κατηγορία αφορά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και λοιπό εξοπλισμό επικοινωνιών και πληροφορικής και τέλος η 4η κατηγορία περιλαμβάνει τηλεοράσεις, οποιαδήποτε συσκευή έχει μεγάλη οθόνη και τα είδη εξοπλισμού για την αναπαραγωγή ήχου και εικόνων [43]. Συνοψίζοντας, οι εργασίες που αναγνωρίζονται σε αυτό το στάδιο διαχείρισης των ΑΗΗΕ από μια ΚΕΑ είναι οι παρακάτω: Μεταφορά των ΑΗΗΕ από τους χώρους αποθήκευσης και από την περιοχή επαναχρησιμοποίησης στον χώρο αποσυναρμολόγησης και απορρύπανσης. Μεταφορά των αποσυναρμολογούμενων ΑΗΗΕ και των παραγώγων της διαδικασίας εσωτερικά στον χώρο αποσυναρμολόγησης απορρύπανσης. Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ με το χέρι. Έλεγχος των τεμαχίων που προκύπτουν κατά την αποσυναρμολόγηση ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο αυτά μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν σε άλλες συσκευές σαν ανταλλακτικά. Απορρύπανση των ΑΗΗΕ. Αυτή λαμβάνει χώρα τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της αποσυναρμολόγησης λόγω ενδεχόμενων κατασκευαστικών περιορισμών της συσκευής που δεν επιτρέπουν την απορρύπανση της νωρίτερα. Απομάκρυνση και αποθήκευση των τοξικών ουσιών που υπάρχουν σε κατασκευαστικά στοιχεία των ΑΗΗΕ σε ξεχωριστούς αποθηκευτικούς χώρους. Ταξινόμηση των υπόλοιπων στοιχείων που προκύπτουν ανά κατηγορία σύμφωνα με το διάγραμμα ροής της εικόνας. Καταγραφή των διαδικασιών σε όλη τη διάρκεια του σταδίου αποσυναρμολόγησης και απορρύπανσης των ΑΗΗΕ. Οι δυσκολίες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι ΕΛΑΘ και τα ΑΜΕΑ κατά την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ έχουν να κάνουν με την αναγνώριση των κατηγοριών ΑΗΗΕ, ποια κατασκευαστικά στοιχεία είναι τοξικά, τι περιέχουν και τους τρόπους 150 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

151 απομάκρυνσης τους και τέλος ποια στοιχεία μπορούν εκ πρώτης όψεως να χρησιμοποιηθούν σαν ανταλλακτικά σε άλλες συσκευές. Όσον αφορά τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό, όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι απλός στη χρήση και σε μεγάλο ποσοστό κοινός με τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Ανακύκλωση Στη φάση της ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ, τα απορρίμματα τεμαχίζονται και στη συνέχεια προωθούνται για τεμαχισμό όπου με κατάλληλες μεθόδους διαχωρίζονται στα επιμέρους υλικά με βάση τον διαχωρισμό των υλικών στην εικόνα 5.8, σε σιδηρούχα μέταλλα, μη σιδηρούχα μέταλλα και σύμμεικτα πλαστικά. Στη φάση της ανακύκλωσης τα επιμέρους τμήματα που μπορούν να αναγνωρισθούν είναι το τμήμα τεμαχισμού, το τμήμα ηλεκτρομαγνήτη, το τμήμα αεροδιαχωριστή, το τμήμα επαγωγικού διαχωρισμού (Eddy Current) και τέλος το τμήμα συμπίεσης των υλικών. Η ροή των ΑΗΗΕ που προορίζονται για ανακύκλωση φαίνεται στην εικόνα 5.8. Πηγή: E-Waste Management Manual, UNEP, 2007 Εικόνα 5.8 Διάγραμμα ροής ενεργειών κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Αρχικά, τα ΑΗΗΕ εισάγονται στον τεμαχιστή μια συσκευή η οποία έχει σαν σκοπό τη μείωση του μεγέθους των ΑΗΗΕ που προορίζονται για ανακύκλωση. Με τη χρήση Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

152 των δονούμενων κοσκίνων τα ΑΗΗΕ διαχωρίζονται κατά μέγεθος και με το πέρασμά τους από τον ηλεκτρομαγνήτη απομακρύνεται αρχικά το χαρτί από τα πλαστικά και τα μη φεριτικά υλικά από τα υπόλοιπα μέταλλα. Εν συνεχεία, με έναν αεροδιαχωριστή τύπου ΖΙΚ ΖΑΚ γίνεται ταξινόμηση του μείγματος των διαφόρων υλικών με βάση την πυκνότητα των τεμαχίων. Κατόπιν, στο τμήμα του επαγωγικού διαχωρισμού (Eddy Current) επιδιώκεται ο διαχωρισμός και η ανάκτηση του αλουμινίου που είναι το κυριότερο από τα μη φεριτικά μέταλλα. Τέλος, με τη χρήση μηχανημάτων συμπίεσης, πλινθοποίησης και μπρικεττοποίησης επιτυγχάνεται ελάττωση της επιφάνειας, αύξηση της πυκνότητας επιτρέποντας τον ευκολότερο χειρισμό των υλικών, διαμορφώνοντας έτσι ιδανικότερες συνθήκες αποθήκευσης και μεταφοράς τους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η μεταφορά των ΑΗΗΕ ανάμεσα στις επιμέρους μηχανές γίνεται με τη βοήθεια ταινιόδρομων [43]. Μια διάταξη για την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ φαίνεται στην εικόνα 5.9. Πηγή: Ανακύκλωση ΑΗΗΕ, Η πρόκληση της αποσυναρμολόγησης, Δημόπουλος Π., 2004 Εικόνα 5.9 Εργοστάσιο ανακύκλωσης ΑΗΗΕ με τεμαχισμό διαχωρισμό. Λόγω της εκτεταμένης χρήσης αυτοματοποιημένων μηχανών η συμμετοχή των ΑΜΕΑ και των ΕΛΑΘ σε αυτό το στάδιο περιορίζεται στις μεταφορές από και προς το τμήμα ανακύκλωσης της εταιρείας και στην επιτήρηση, και σε μικρότερο βαθμό, στο χειρισμό των μηχανών που αναλαμβάνουν τον τεμαχισμό, το διαχωρισμό και τη 152 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

153 συμπίεση των «καθαρών» ΑΗΗΕ στα επιμέρους συστατικά. Σε αυτό το τελευταίο στάδιο η πρόκληση που οι εργαζόμενοι έχουν να αντιμετωπίσουν είναι η ασφαλής χρήση του εξοπλισμού μεταφοράς των ΑΗΗΕ καθώς και των μηχανημάτων που υπάρχουν σε αυτή τη φάση. 5.3 Εκτίμηση Επαγγελματικού Κινδύνου Η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων είναι έννοιες που ορίζονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ως σωματική, νοητική και κοινωνική ευεξία καθώς και δυνατότητα προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου. Ουσιαστικά, η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων στοχεύει: Στην προαγωγή και διατήρηση του υψηλότερου επιπέδου φυσικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας των εργαζομένων σε όλα τα επαγγέλματα. Στην πρόληψη των επιδράσεων των εργασιακών συνθηκών, στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Στην προστασία των εργαζομένων από τους επαγγελματικούς κινδύνους. Στην προσαρμογή της εργασίας στον άνθρωπο. Για να επιτευχθεί η προαγωγή της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων απαιτείται η εφαρμογή διαδικασιών πρόληψης των επαγγελματικών κινδύνων κάτι το οποίο γίνεται με τη διαδικασία Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου. Όλες τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα ανεξαρτήτως του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και αριθμού εργαζομένων έχουν την υποχρέωση να παρέχουν στους εργαζομένους τους υπηρεσίες προστασίας και πρόληψης του επαγγελματικού κίνδυνου. Έτσι, η επιχείρηση οφείλει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα με σκοπό: Την προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων. Την πρόληψη των επαγγελματικών κινδύνων. Την ενημέρωση και την κατάρτιση των εργαζομένων σε θέματα ασφαλείας. Την δημιουργία της απαραίτητης οργάνωσης Την παροχή των αναγκαίων μέτρων ομαδικής και ατομικής προστασίας. Ειδικότερα, σε όλες τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως αριθμού εργαζομένων ο εργοδότης έχει την υποχρέωση να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες τεχνικού ασφαλείας. Ακόμη, και σε επιχειρήσεις με περισσότερους από 50 εργαζομένους υποχρεούται ο εργοδότης να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες γιατρού εργασίας. Στην περίπτωση μιας εταιρίας διαχείρισης ΑΗΗΕ όπως μια ΚΕΑ όπου ανάμεσα στα υλικά που διακινούνται περιλαμβάνονται ο μόλυβδος, ο αμίαντος και άλλες τοξικές ουσίες, λόγω των Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

154 κινδύνων που δημιουργούνται και ανεξαρτήτως του αριθμού εργαζομένων της επιχείρησης ο εργοδότης υποχρεούται να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες γιατρού εργασίας. Οι αρχές πρόληψης των κινδύνων σε μια επιχείρηση περιλαμβάνουν, την εκτίμηση των κινδύνων που προκύπτουν από τη λειτουργία της επιχείρησης, την εκτίμηση κινδύνων που μπορούν να εξαλειφθούν, την εκτίμηση κινδύνων που μπορούν να απομονωθούν, την καταπολέμηση των κινδύνων στην πηγή τους, την αντικατάσταση του επικίνδυνου από το μη επικίνδυνο ή λιγότερο επικίνδυνο, να δίνεται προτεραιότητα στη λήψη ομαδικής προστασίας σε σχέση με τα μέτρα ατομικής προστασίας, να γίνεται προγραμματισμός της πρόληψης, να προσαρμόζεται η εργασία στον άνθρωπο, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τα ΑΜΕΑ, να γίνεται προσαρμογή στις τεχνικές εξελίξεις και στην πρόοδο και τέλος να παρέχονται οι κατάλληλες οδηγίες στους εργαζομένους [40] Αναγνώριση κινδύνων που προκύπτουν για τους εργαζόμενους στις εγκαταστάσεις διαχείρισης ΑΗΗΕ Οι δραστηριότητες μιας ΚΕΑ κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ είναι: Συλλογή των ΑΗΗΕ Διαλογή και ταξινόμηση τους Επαναχρησιμοποίηση τω ΑΗΗΕ Αποσυναρμολόγηση και απορρύπανση των ΑΗΗΕ που προορίζονται για ανακύκλωση Ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ προέρχονται, από τις εργασίες που απατούνται μέχρι αυτά να ανακυκλωθούν όσο και από τις ουσίες που περιέχουν τα απορρίμματα. Οι πηγές κινδύνων είναι τόσο στατικές, δεν αλλάζουν δηλαδή με αλλαγή των συνθηκών συλλογής των ΑΗΗΕ, όσο και δυναμικές καθώς επηρεάζονται από μια σειρά παραγόντων που συχνά δεν έχουν σχέση με τη διαδικασία της συλλογής και διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Οι στατικές πηγές κινδύνων κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ πρέπει να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται από το προσωπικό ως μέρος των καθηκόντων που αναλαμβάνει. Οι δυναμικές πηγές κινδύνων μπορούν να αποφευχθούν αλλάζοντας τις συνθήκες συλλογής των ΑΗΗΕ. Αυτές, έχουν να κάνουν συνήθως με τις καιρικές συνθήκες και τις συνθήκες που επικρατούν στους δρόμους που δεν είναι σταθερές και εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες [44]. 154 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

155 Κίνδυνοι κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ Κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ από τους τελευταίους χρήστες και μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις διαχείρισης κίνδυνοι δημιουργούνται τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τυχόν περαστικούς. Οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι εμφανίζονται από τη στιγμή που το πλήρωμα συλλογής των ΑΗΗΕ συγκεντρώνεται με σκοπό αυτό να μεταβεί από τις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ στον τόπο συλλογής των απορριμμάτων. Επιπλέον κίνδυνοι παρουσιάζονται κατά την οδήγηση από περιοχή σε περιοχή για τη συλλογή των ΑΗΗΕ, κατά την είσοδο και έξοδο των εργαζομένων στην καμπίνα του οχήματος και κατά τη χρήση του εξοπλισμού που ενδεχομένως υπάρχει για την φορτοεκφόρτωση των απορριμμάτων όπως επίσης, και η εργασία φόρτωσης ογκωδών απορριμμάτων (π.χ. λευκές οικιακές συσκευές). Στους πίνακες 5.10 και 5.11 παρουσιάζονται οι επιμέρους πηγές κινδύνων σε κάθε μια από τις παραπάνω διαδικασίες [45]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

156 Πίνακας 5.10 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ Είδος δραστηριότητας Συγκέντρωση του απαραίτητου προσωπικού για τη συλλογή των ΑΗΗΕ Οδήγηση από ένα σημείο συλλογής σε κάποιο άλλο ή επιστροφή στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ Είσοδος και έξοδος στην καμπίνα του οχήματος Αιτίες πιθανών κινδύνων Μεταφορά στο χώρο Κίνηση με την όπισθεν εργασίας Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων στον ίδιο χώρο Μεγάλος αριθμός κινήσεων των οχημάτων Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες στις αυλές κατοικιών από τις οποίες γίνεται συλλογή των ΑΗΗΕ Επιφάνειες στις αυλές κατοικιών που είναι υπό επισκευή ή καθαρίζονται Πτώσεις Κατά την είσοδο στην καμπίνα του οχήματος Εργασιακό στρες Πίεση από τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος για έγκαιρη ολοκλήρωση της εργασίας Μεταφορά στο χώρο Ανατροπή του οχήματος εργασίας Σύγκρουση με άλλους χρήστες των δρόμων Κίνηση με την όπισθεν Όρθια θέση του εργαζομένου μέσα στην καμπίνα του οχήματος ενώ αυτό κινείται Εργασιακό στρες Δύσκολες συνθήκες κατά την οδήγηση Πίεση από τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος για έγκαιρη ολοκλήρωση της εργασίας Αυτοεπιβαλλόμενη πίεση χρόνου Θερμικό στρες Μακρά περίοδος στην καμπίνα του οχήματος χωρίς επαρκή αερισμό ή κατανάλωση νερού Δονήσεις Από τον χρόνο τον οποίο το πλήρωμα περνάει στο όχημα κατά τη διάρκεια εργασίας Χτυπήματα από πτώσεις αντικειμένων Μεταφορά στο χώρο εργασίας Αντικείμενα που βρίσκονται στην καμπίνα πέφτουν και χτυπούν μέλη του πληρώματος ή τον οδηγό Έξοδος από το όχημα χωρίς έλεγχο και σύγκρουση με άλλους χρήστες του δρόμου ή από το ίδιο το όχημα Χτύπημα από την πόρτα του οχήματος Πτώσεις Από σκάλες ή την καμπίνα Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες ή επιφάνειες με ρύπανση Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

157 Πίνακας 5.11 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ (συνέχεια) Είδος δραστηριότητας Χρήση του εξοπλισμού μεταφοράς των ΑΗΗΕ Διαχείριση βαρέων και επικίνδυνων φορτίων Αιτίες πιθανών κινδύνων Μεταφορά στο χώρο Μεγάλος αριθμός κινούμενων οχημάτων εργασίας Μεγάλος αριθμός κινήσεων των εργαζομένων που συλλέγουν απορρίμματα Κίνηση με την όπισθεν ενώ λειτουργεί ο εξοπλισμός Παγίδευση από τον Παγίδευση δακτύλων, άκρων ή των χρησιμοποιούμενο ρούχων του εργαζομένου από τον εξοπλισμό χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό Από ανυψωτικό μηχανισμό Ηλεκτροπληξία Επαφή του εξοπλισμού ανύψωσης με εναέρια καλώδια τροφοδοσίας Χτύπημα από πτώση Πτώση αντικειμένων από ανυψωτικούς αντικειμένων μηχανισμούς πάνω στους χειριστές τους Πτώση κάδου αποκομιδής ενώ αυτός είναι προσδεμένος στον ανυψωτικό μηχανισμό Βία Από περίοικους κατά τη συλλογή ΑΗΗΕ σε ώρες κοινής ησυχίας Εργασιακό στρες Πίεση από άλλα μέλη του πληρώματος για έγκαιρη ολοκλήρωση της αποκομιδής ΑΗΗΕ Ανύψωση Μεταφορά Βαρέα ογκώδη αντικείμενα Χημικοί κίνδυνοι Εκφόρτωση επικίνδυνου υλικού Έκρηξη - Πυρκαγιά Αποφυγή τοποθέτησης εύφλεκτων υλικών κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες Γλίστρημα ή Ανισόπεδες επιφάνειες παραπάτημα Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Κίνδυνοι κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ Σε αυτό το στάδιο, κίνδυνοι πηγάζουν για τους εργαζομένους κατά την είσοδο των ΑΗΗΕ στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ αλλά και στις διαδικασίες που απαιτούνται για την ταξινόμηση τους ανά κατηγορία ΑΗΗΕ όσο και στις διαδικασίες που είναι αναγκαίες για το διαχωρισμό τους σε επαναχρησιμοποιήσιμα ή ανακυκλώσιμα απορρίμματα. Σε μεγάλο βαθμό αυτές οι διαδικασίες δεν είναι αυτοματοποιημένες καθώς επιδιώκεται η μεγιστοποίηση της επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ που είναι ένας από τους κύριους σκοπούς της ΚΕΑ. Κατά συνέπεια απαιτείται η εμπλοκή των εργαζομένων σε αυτό το στάδιο ώστε να εξυπηρετηθούν οι σκοποί της εταιρείας. Τέλος κίνδυνοι δημιουργούνται από τις μεταφορές που γίνονται μέσα στις εγκαταστάσεις της εταιρείας με σκοπό την ολοκλήρωση της διαλογής και ταξινόμησης των ΑΗΗΕ με σκοπό την περεταίρω διαχείριση τους. Στους πίνακες 5.12 και 5.13 παρουσιάζονται οι επιμέρους πηγές κινδύνων για τις διαδικασίες σε αυτό το στάδιο [45]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

158 Πίνακας 5.12 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ Είδος δραστηριότητας Εκφόρτωση των ΑΗΗΕ στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ Αιτίες πιθανών κινδύνων Μεταφορά στο χώρο Κίνηση οχημάτων με την όπισθεν εργασίας Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων Μεγάλος αριθμός κινούμενων οχημάτων Σύγκρουση οχημάτων συλλογής ΑΗΗΕ με χειριστές Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Πτώσεις Κατά τη είσοδο ή έξοδο στην καμπίνα του οχήματος Κατά το άνοιγμα καλύμματος στο όχημα Παγίδευση από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό Αστοχία στο υδραυλικό σύστημα ανυψωτικού μηχανισμού Παγίδευση δακτύλων, άκρων ή των ρούχων του εργαζομένου από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό Από ανυψωτικό μηχανισμό Χτύπημα από πτώση ΑΗΗΕ κατά τη διαδικασία εκφόρτωσης Χτύπημα από πτώση αντικειμένων Θόρυβος Εκφόρτωση μικρού μεγέθους ΑΗΗΕ Συνδυασμένος θόρυβος από πολλαπλά οχήματα που βρίσκονται σε κίνηση ή διαδικασία εκφόρτωσης Μεταφορά αιχμηρών Αιχμές που προεξέχουν αντικειμένων Σπασμένες γυάλινες επιφάνειες Μικροβιολογικός κίνδυνος Έκθεση σε τοξικά και αερομεταφερόμενα σωματίδια - σκόνη Χημικός κίνδυνος Εκφόρτωση ΑΗΗΕ με επικίνδυνα υλικά Έκθεση σε επικίνδυνα τοξικά των ΑΗΗΕ που δεν έχουν αποθηκευθεί σωστά Κόπωση Πνευματική κόπωση Εργασιακό στρες Πίεση από άλλα μέλη του πληρώματος για έγκαιρη ολοκλήρωση της διαδικασίας Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

159 Πίνακας 5.13 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ (συνέχεια) Είδος δραστηριότητας Διαχείριση βαρέων και επικίνδυνων φορτίων Διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ Αιτίες πιθανών κινδύνων Ανύψωση Μεταφορά Βαρέα ογκώδη αντικείμενα Χημικοί κίνδυνοι Εκφόρτωση επικίνδυνου υλικού Έκρηξη - Πυρκαγιά Εύφλεκτα υλικά κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Διαχείριση ΑΗΗΕ με αιχμηρά άκρα Αιχμές που προεξέχουν Μικροβιολογικός κίνδυνος Έκθεση σε τοξικά και αερομεταφερόμενα σωματίδια - σκόνη Χημικός κίνδυνος Εκφόρτωση ΑΗΗΕ με επικίνδυνα υλικά Έκθεση σε επικίνδυνα τοξικά των ΑΗΗΕ που δεν έχουν αποθηκευθεί σωστά Παγίδευση από τον χρησιμοποιούμενο Παγίδευση δακτύλων, εξοπλισμό άκρων ή των ρούχων του εργαζομένου από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό Χτύπημα από πτώση αντικειμένων Χτύπημα από πτώση ΑΗΗΕ κατά τη διαδικασία διαχωρισμού και αποθήκευσης τους για επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση Μεταφορές εντός των εγκαταστάσεων της ΚΕΑ Συχνή κίνηση με την όπισθεν Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων Κινήσεις που εξυπηρετούν τη διαλογή και αποθήκευση σε περιορισμένους χώρους Σύγκρουση προσωπικού με περονοφόρα οχήματα Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Κίνδυνοι κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Με την ολοκλήρωση της διαλογής των ΑΗΗΕ και κατά των έλεγχο και επισκευή των ΑΗΗΕ που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση πηγές κινδύνων για το προσωπικό Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

160 που απασχολείται στο συγκεκριμένο στάδιο αποτελούν ο χρησιμοποιούμενος εξοπλισμός για τον έλεγχο και επισκευή των ΑΗΗΕ, οι μεταφορές των συσκευών, του εξοπλισμού και των υπόλοιπων υλικών που απαιτούνται και τα επικίνδυνα υλικά που περιέχονται στις επαναχρησιμοποιούμενες συσκευές. Στον πίνακα 5.14 παρατίθενται ενδεχόμενοι κίνδυνοι κατά τις διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ [45]. Πίνακας 5.14 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Είδος δραστηριότητας Έλεγχος και επισκευή επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ Αιτίες πιθανών κινδύνων Μικροβιολογικός Έκθεση σε τοξικά και αερομεταφερόμενα κίνδυνος σωματίδια - σκόνη Χημικός κίνδυνος Εκφόρτωση ΑΗΗΕ με επικίνδυνα υλικά Έκθεση σε επικίνδυνα τοξικά των ΑΗΗΕ που δεν έχουν αποθηκευθεί σωστά Παγίδευση ή άλλος Παγίδευση ή τραυματισμός δακτύλων, τραυματισμός από τον άκρων ή των ρούχων του εργαζομένου χρησιμοποιούμενο από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό εξοπλισμό Μεταφορές εντός των Συχνή κίνηση με την όπισθεν εγκαταστάσεων της ΚΕΑ Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων Κινήσεις που εξυπηρετούν τη διαλογή και αποθήκευση σε περιορισμένους χώρους Σύγκρουση προσωπικού με περονοφόρα οχήματα Γλίστρημα ή Ανισόπεδες επιφάνειες παραπάτημα Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Διαχείριση αιχμηρών Επαφή των εργαζομένων με αιχμές που αντικειμένων προεξέχουν Ηλεκτροπληξία Διαρροή ηλεκτρικού ρεύματος κατά τον έλεγχο ή επισκευή των ΑΗΗΕ Έκρηξη - Πυρκαγιά Εύφλεκτα υλικά κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες κατά τον έλεγχο ή επισκευή των ΑΗΗΕ Εργασιακό στρες Πίεση από τους προϊσταμένους ή τους εργαζόμενους του τμήματος για έγκαιρη και ορθή ολοκλήρωση της διαδικασίας επαναχρησιμοποίησης Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Κίνδυνοι κατά την απορρύπανση και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Τα ΑΗΗΕ που δεν θα επαναχρησιμοποιηθούν και προορίζονται για ανακύκλωση πρέπει να αποσυναρμολογηθούν για ανάκτηση κατασκευαστικών τους στοιχείων ως ανταλλακτικών και ταυτόχρονα να απορρυπανθούν από τις επικίνδυνες ουσίες που 160 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

161 περιέχουν προτού αποσυναρμολογηθούν περαιτέρω στα συστατικά τους στοιχεία και διαχωριστούν ανά κατηγορία υλικού (σιδηρούχα μέταλλα, μη σιδηρούχα μέταλλα, πλαστικά, γυαλί, ξύλο). Οι διαδικασίες δεν είναι αυτοματοποιημένες καθώς μόλις πρόσφατα άρχισε να εξετάζεται η υιοθέτηση πρακτικών αποσυναρμολόγησης του ΗΗΕ που φτάνει στο τέλος του κύκλου ζωής του, και οι οποίες επιτρέπουν την μη καταστροφική και εν μέρει αυτοματοποιημένη αποσυναρμολόγηση τους (eco design). Πρέπει να αναφερθεί ότι μέρος της διαδικασίας αποτελούν οι μεταφορές ΑΗΗΕ και τοξικών υλικών που προκύπτουν κατά την απορρύπανση και αποσυναρμολόγηση του εξοπλισμού. Στον πίνακα 5.15 παρατίθενται ενδεχόμενοι κίνδυνοι κατά τις διαδικασίες αποσυναρμολόγησης και απορρύπανσης των ΑΗΗΕ [45]. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

162 Πίνακας 5.15 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την αποσυναρμολόγηση και απορρύπανση των ΑΗΗΕ Είδος δραστηριότητας Απορρύπανση και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Διαχείριση βαρέων και επικίνδυνων φορτίων Αιτίες πιθανών κινδύνων Μικροβιολογικός Έκθεση σε τοξικά και αερομεταφερόμενα κίνδυνος σωματίδια - σκόνη Χημικός κίνδυνος Εκφόρτωση ΑΗΗΕ με επικίνδυνα υλικά Έκθεση σε επικίνδυνα τοξικά των ΑΗΗΕ που δεν έχουν απομακρυνθεί σωστά Παγίδευση ή άλλος Παγίδευση ή τραυματισμός δακτύλων, τραυματισμός από τον άκρων ή των ρούχων του εργαζομένου από χρησιμοποιούμενο τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό για την εξοπλισμό αποσυναρμολόγηση και απορρύπανση των ΑΗΗΕ Μεταφορές εντός των Συχνή κίνηση με την όπισθεν εγκαταστάσεων της ΚΕΑ Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων Κινήσεις που εξυπηρετούν τη διαλογή και αποθήκευση σε περιορισμένους χώρους Σύγκρουση προσωπικού με περονοφόρα οχήματα Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Διαχείριση αιχμηρών Επαφή των εργαζομένων με αιχμές που αντικειμένων προεξέχουν Ηλεκτροπληξία Διαρροή ηλεκτρικού ρεύματος κατά την αποσυναρμολόγηση ή απορρύπανση των ΑΗΗΕ Έκρηξη - Πυρκαγιά Εύφλεκτα υλικά κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες κατά την αποσυναρμολόγηση ή απορρύπανση των ΑΗΗΕ Εργασιακό στρες Πίεση από τους προϊσταμένους ή τους εργαζόμενους του τμήματος για έγκαιρη και ορθή ολοκλήρωση της διαδικασίας Ανύψωση Μεταφορά Βαρέα ογκώδη αντικείμενα Χημικοί κίνδυνοι Εκφόρτωση επικίνδυνου υλικού Έκρηξη - Πυρκαγιά Εύφλεκτα υλικά κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Κίνδυνοι κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Στη φάση της ανακύκλωσης η συμμετοχή των εργαζομένων στις επιμέρους διαδικασίες περιορίζεται στον χειρισμό και έλεγχο των μηχανημάτων τις εκτελούν, καθώς οι διαδικασίες αυτές είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένες (τμήμα τεμαχισμού, τμήμα ηλεκτρομαγνήτη, τμήμα αεροδιαχωριστή, τμήμα επαγωγικού 162 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

163 διαχωρισμού (Eddy Current), τμήμα συμπίεσης των υλικών). Έτσι, πηγές κινδύνων είναι τυχόν αιρούμενα σωματίδια που απελευθερώνονται στον αέρα στο πλαίσιο των διαδικασιών τεμαχισμού των ΑΗΗΕ καθώς και από τις μεταφορές που είναι απαραίτητες σε αυτή τη φάση. Οι κατά τη φάση της ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ κίνδυνοι για τους εργαζομένους παρουσιάζονται στον πίνακα 5.16 [45]. Πίνακας 5.16 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Είδος δραστηριότητας Τεμαχισμός και διαχωρισμός των ανακυκλώσιμων υλικών από Αιτίες πιθανών κινδύνων Μικροβιολογικός κίνδυνος Παγίδευση ή άλλος τραυματισμός από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό Μεταφορές εντός των εγκαταστάσεων της ΚΕΑ Έκθεση σε τοξικά και αερομεταφερόμενα σωματίδια - σκόνη Παγίδευση ή τραυματισμός δακτύλων, άκρων ή των ρούχων του εργαζομένου από τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό για την αποσυναρμολόγηση και απορρύπανση των ΑΗΗΕ Συχνή κίνηση με την όπισθεν Ταυτόχρονη κίνηση πεζών και οχημάτων Κινήσεις που εξυπηρετούν τη διαλογή και αποθήκευση σε περιορισμένους χώρους Σύγκρουση προσωπικού με περονοφόρα οχήματα Γλίστρημα ή παραπάτημα Ανισόπεδες επιφάνειες Επιφάνειες υπό επισκευή ή που καθαρίζονται Ηλεκτροπληξία Διαρροή ηλεκτρικού ρεύματος κατά την αποσυναρμολόγηση ή απορρύπανση των ΑΗΗΕ Έκρηξη - Πυρκαγιά Εύφλεκτα υλικά κοντά σε φωτιά ή σπινθήρες κατά την αποσυναρμολόγηση ή απορρύπανση των ΑΗΗΕ Εργασιακό στρες Πίεση από τους προϊσταμένους ή τους εργαζόμενους του τμήματος για έγκαιρη και ορθή ολοκλήρωση της διαδικασίας Ανύψωση Μεταφορά Βαρέα ογκώδη αντικείμενα Πηγή: Collecting, transfer treatment, and processing household waste and recyclables, HSE, Συνοπτική παρουσίαση των πιθανών κινδύνων για τους εργαζομένους κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Μια συνολική εποπτεία των κινδύνων που είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουν οι εργαζόμενοι μιας ΚΕΑ κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ παρουσιάζεται στους πίνακες 5.17 και Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

164 Πίνακας 5.17 Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία των εργαζομένων από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Αίτιο Ατυχήματος Περιγραφή Ρίσκο Χειροκίνητη ταξινόμηση διαχωρισμός ΑΗΗΕ Μετακίνηση εργαζομένων χώρο εργασίας Μεταφορές αντικειμένων χώρο εργασίας και των στο στον Ανύψωση ή μετακίνηση αντικειμένου από όχι σωστή θέση και πολύ μεγάλη δύναμη. Συχνά επαναλαμβανόμενη ανύψωση ή μετακίνηση αντικειμένου. Απόθεση υλικών και άχρηστων αντικειμένων στους διαδρόμους ανάμεσα στους σταθμούς εργασίας. Δημιουργία και/ ή χρήση υγρών διαδρόμων ανάμεσα στους σταθμούς εργασίας και στις επιφάνειες εργασίας. Κατασκευή και χρήση επιφανειών όπως διάδρομοι ή σκάλες που δεν έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με τις προδιαγραφές και δεν συντηρούνται σωστά. Κατασκευή και χρήση δαπέδου με διαφορετικά επίπεδα στον χώρο εργασίας. Εργασία από ανυψωμένες επιφάνειες και σκάλες. Χρήση κατεστραμμένων θέσεων για είσοδο σε οχήματα. Μετακίνηση και απόθεση επεξεργασμένων και μη ΑΗΗΕ χρησιμοποιώντας τροχαίο εξοπλισμό. Φόρτωση και εκφόρτωση μονάδων (φορτηγά οχήματα, ταινιόδρομοι, κοντέινερ) με χρήση βαρέως εξοπλισμού (γερανοί, περονοφόρα οχήματα). Λήψη και μεταφορά χημικών απαραίτητων για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ από φορτηγά οχήματα άλλων εταιρειών. Περιορισμένη ορατότητα λόγω του μεγάλου όγκου των χρησιμοποιούμενων οχημάτων. Πιθανές μυϊκές και ορθοπεδικές παθήσεις. Πιθανές κακώσεις, κατάγματα και διάσειση από γλίστρημα. Ατυχήματα που σχετίζονται με χρήση τροχαίου υλικού και γερανών. Πτώσεις από ύψος. Πηγή: Mapping Health & Safety Standards in the UK waste Industry, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

165 Πίνακας 5.18 Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία των εργαζομένων από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. (συνέχεια) Αίτιο ατυχήματος Περιγραφή Ρίσκο Επικίνδυνα υλικά κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Πέρα από τα υπόλοιπα επικίνδυνα υλικά (βλ. πίνακα 4.4) κύρια πηγή κινδύνου είναι το γυαλί που περιέχουν τα ΑΗΗΕ, κυρίως οι οθόνες. Λόγω της ύπαρξης των άστεγων οι οποίοι συμμετέχουν στον κύκλο της ανακύκλωσης τα συνεργία συλλογής ΑΗΗΕ είναι δυνατόν να βρεθούν αντιμέτωπα με σπασμένα μπουκάλια και άλλα αιχμηρά αντικείμενα. Μεταφορές Μεταφορά υλικών και ΑΗΗΕ από και προς το σημείο διαχείρισης τους. Συλλογή των ΑΗΗΕ από σημεία απόθεσης τους. Ανέβασμα σε και κατέβασμα από φορτηγά. Εκπομπές καυσαερίων και έκλυση αερίων κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Συνολική διαχείριση των ΑΗΗΕ Η χρήση μηχανών Diesel στα οχήματα που χρησιμοποιούνται έχει σαν αποτέλεσμα την έκλυση αυξημένης ποσότητας σωματιδίων PM από τις μηχανές αυτές. Έκλυση από απροσεξία κάποιας ποσότητας τοξικής πτητικής ουσίας που υπάρχει στα ακατέργαστα ΑΗΗΕ. Η χρήση του εξοπλισμού που σχετίζεται με την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ (τεμαχιστές, μαγνητικοί διαχωριστές). Μολύνσεις που σχετίζονται με τη διαχείριση επικίνδυνων υλικών. Ατυχήματα που έχουν σχέση με την χρήση μεταφορικών μέσων τόσο μέσα στο χώρο διαχείρισης ΑΗΗΕ όσο και εκτός κατά τη διάρκεια της μεταφοράς των ΑΗΗΕ. Πιθανά προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα. Πιθανό ατύχημα από χτύπημα από κάποιο αντικείμενο, εγκλωβισμός κάποιου άκρου ή ολόκληρου του εργαζομένου από κάποια εργαλειομηχανή Πηγή: Mapping Health & Safety Standards in the UK waste Industry, 2004 Επιπλέον, στον πίνακα 5.19 καταγράφονται πιθανοί κίνδυνοι από τη φυσική παρουσία ενός προσώπου στα σημεία συλλογής και στο χώρο διαχείρισης των ΑΗΗΕ χωρίς απαραίτητα τη συμμέτοχή του στις εργασίες που λαμβάνουν χώρα είτε γιατί είναι επισκέπτης στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ είτε γιατί πρόκειται για προσωπικό που δεν εμπλέκεται άμεσα στις διαδικασίες διαχείρισης (π.χ. διοικητικό προσωπικό, εργαζόμενοι τηλεφωνικού κέντρου). Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

166 Πίνακας 5.19 Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων από την έκθεση τους σε σκόνες, αέρια κ.α. κατά τη διάρκεια διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Στάδιο διαχείρισης Συλλογή Σκόνες και μικροοργανισμοί κατά τη διάρκεια μεταφοράς από το σπίτι στο όχημα μεταφοράς και κατά τη διάρκεια της μεταφοράς στο σημείο διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Τα άτομα που συλλέγουν τα ΑΗΗΕ είναι περισσότερο πιθανόν να εκτεθούν σε κάποιο κίνδυνο. Τα άτομα που βρίσκονται κοντά σε σταθμούς μεταφοράς είναι πιθανόν να εκτεθούν σε κάποιον κίνδυνο. Μεταφορά Σκόνες και μικροοργανισμοί στον χώρο μεταφοράς των ΑΗΗΕ. Το προσωπικό που εργάζεται στο χώρο μεταφοράς των ΑΗΗΕ είναι πιθανόν να εκτεθεί σε κάποιον κίνδυνο. Κάτοικοι γειτονικών περιοχών είναι πιθανόν να επηρεαστούν από τις σκόνες και τους μικροοργανισμούς. Ταξινόμηση Κατά τη διάρκεια της ταξινόμησης ή διαχωρισμού των ΑΗΗΕ για ανακύκλωση. Το προσωπικό που ασχολείται με το διαχωρισμό των ΑΗΗΕ είναι πιθανόν να εκτεθεί σε κίνδυνο. Κάτοικοι γειτονικών περιοχών είναι πιθανόν να επηρεαστούν. Αποτέφρωση Σκόνες και μικροοργανισμοί παράγονται κατά τον τεμαχισμό των ΑΗΗΕ που πρόκειται να αποτεφρωθούν στον χώρο υποδοχής του αποτεφρωτή. Το προσωπικό που εργάζεται στο χώρο είναι περισσότερο πιθανό να εκτεθεί σε κίνδυνο. Αέρας του εξαερισμού μπορεί να εξαχθεί από τον θάλαμο καύσης και την καμινάδα. Περιγραφή Χαρακτηριστικά Πιθανότητα Προϊόντα καύσης των ΑΗΗΕ. Σημαντικά κατασκευαστικά στοιχεία των ΑΗΗΕ μπορεί να περιέχουν ΝΟ x, SO x, PCBs, διοξίνες και φουράνια και βαρέα μέταλλα. Διαχείριση και απόθεση της στάχτης. Πρόκειται για επίπεδη πηγή ρύπων. Βρίσκεται κοντά σε δέκτες μόλυνσης. Περίκλειστη πηγή ρύπανσης. Πιθανό σημείο εκπομπής είναι το σύστημα εξαερισμού της εγκατάστασης. Χώροι μεταφοράς συχνά βρίσκονται σε αστικές/προαστιακ ές περιοχές. Περίκλειστη πηγή ρύπανσης. Πιθανό σημείο εκπομπής είναι το σύστημα εξαερισμού της εγκατάστασης. Χώροι ταξινόμησης συχνά βρίσκονται σε αστικές/προαστιακ ές περιοχές. Η πηγή ρύπανσης βρίσκεται σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό του εδάφους. Ο χώρος αποτέφρωσης συχνά βρίσκεται σε αστικές ή και αγροτικές περιοχές. Χαμηλή (Δεν έχει αναφερθεί αύξηση σε ασθένειες ανάμεσα στους εργάτες) Χαμηλή (Δεν έχει αναφερθεί αύξηση στις ασθένειες ανάμεσα στους εργαζόμενους στο χώρο μεταφοράς των ΑΗΗΕ) Χαμηλή (Δεν έχει αναφερθεί αύξηση στις ασθένειες ανάμεσα στους εργαζόμενους στο χώρο ταξινόμησης των ΑΗΗΕ) Χαμηλή (Οι εκπομπές μπορούν να γίνουν αντιληπτές και να ελεγχθούν εύκολα.) Η διαδικασία θα πρέπει να σχεδιαστεί σωστά έτσι ώστε να μειωθούν οι εκπομπές και να παρέχεται επαρκής διασπορά τους. Πηγή: Mapping Health & Safety Standards in the UK waste Industry, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

167 5.3.2 Αντιμετώπιση κινδύνων που προκύπτουν κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Μέτρα προστασίας των εργαζομένων. Είναι προφανές ότι οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ για τους εργαζόμενους είναι σημαντικοί και πολύπλευροι. Η λήψη μέτρων προστασίας που θα περιορίζει τις επιπτώσεις αυτές είναι απαραίτητη αλλά αποτελεί την τελευταία γραμμή άμυνας για την προστασία των εργαζομένων. Το βασικότερο που πρέπει μια ΚΕΑ να κάνει σε σχέση με την προστασία των εργαζομένων από τυχόν κινδύνους είναι η πρόληψη. Η εμπειρία από επιχειρήσεις όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων έχει δείξει ότι η πρόληψη κινδύνων είναι και οικονομικότερη αλλά και αποτελεσματικότερη από τον κίνδυνο που δεν επισημαίνεται έγκαιρα. Επιπλέον η πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου είναι εκτός από νομική υποχρέωση συμβάλλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Όμως μια σημαντική ιδιαιτερότητα της ΚΕΑ αποτελεί ο κοινωνικός της χαρακτήρας. Έτσι, και σε αντίθεση με τις κερδοσκοπικού χαρακτήρα εταιρίες η κοινωνική εταιρεία οφείλει να επιβεβαιώσει τον κοινωνικό της χαρακτήρα μεριμνώντας για την υγεία και ασφάλεια των μελών της εταιρείας που απασχολούνται από αυτή. Εν προκειμένω, και λόγο της εμπλοκής τόσο των ΕΛΑΘ ιδιαίτερα όμως, των ΑΜΕΑ τα μέτρα ασφαλείας θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μην επιβαρύνεται περισσότερο η υγεία τους. Στον τομέα της πρόληψης μια από τις κύριες μέριμνες της ΚΕΑ πρέπει να παρέχει σε κάθε εργαζόμενο μέλος την εκπαίδευση που χρειάζεται ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια και η υγεία του. Οι πληροφορίες και οδηγίες που χρειάζεται ο εργαζόμενος μιας ΚΕΑ σε σχέση με την υγεία και ασφάλεια του πρέπει να παρέχονται όταν προσλαμβάνεται ο εργαζόμενος, με κάθε αλλαγή καθηκόντων, με κάθε εισαγωγή νέας τεχνολογίας και με κάθε αλλαγή εξοπλισμού ή διαδικασιών. Η εκπαίδευση αυτή πρέπει να προσαρμόζεται στην εξέλιξη των κινδύνων, τις ιδιαίτερες ανάγκες των εργαζομένων (π.χ. αναλφαβητισμός για τους ΕΛΑΘ, σωματικές και νοητικές ιδιαιτερότητες των ΑΜΕΑ) στην πιθανή εμφάνιση νέων κινδύνων και εάν χρειάζεται να επαναλαμβάνεται η διαδικασία σε τακτά χρονικά διαστήματα. Στο πλαίσιο αυτό οι εργαζόμενοι μέσω της εκπαίδευσης που υφίστανται θα πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν σωστά όλον τον εξοπλισμό και τα εργαλεία που χρειάζονται για την ολοκλήρωση των καθηκόντων τους, να χρησιμοποιούν σωστά τον ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό τους, και να αναφέρουν αμέσως οποιαδήποτε κατάσταση που παρουσιάζει άμεσο και σοβαρό κίνδυνο για την ασφάλεια και την υγεία τους. Επιπρόσθετα, στην ΚΕΑ λόγω της διαχείρισης ΑΗΗΕ οι εργαζόμενοι θα πρέπει να υφίστανται εκπαίδευση σε θέματα σχετικά με την αναγνώριση των κατηγοριών των ΑΗΗΕ και τους κινδύνους που προκύπτουν κατά τη διαχείριση τους αλλά και τα επικίνδυνα συστατικά που περιέχουν. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

168 Το καθεστώς εκπαίδευσης σε θέματα ασφαλείας και υγείας των εργαζομένων πέρα από την αρχική εκπαίδευση μετά τη πρόσληψη είναι απαραίτητο να εκπαιδεύονται κατά τη διάρκεια της εργασίας σε θέματα και καταστάσεις που θα αντιμετωπίσουν, καθώς και πρόσθετη εκπαίδευση σε περίπτωση αλλαγής θέσης. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε θέματα ασφαλείας και η αποτίμηση ώστε να επιβεβαιωθεί η ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης σε συνδυασμό με την περιοδική επικαιροποίηση των εκπαιδευτικών αναγκών. Η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ατόμων στα οποία απευθύνεται. Έτσι, η χρήση οπτικοακουστικού υλικού μπορεί να ξεπεράσει τα τυχόν προβλήματα αναλφαβητισμού μπορεί να εμφανίζουν οι ΕΛΑΘ καθώς και τα προβλήματα στην όραση ή την ακοή που εμφανίζουν τα ΑΜΕΑ. Ακόμη, η χρήση διαδραστικού εξοπλισμού (DVD, εξομοιωτές) είναι δυνατόν να διευκολύνει σημαντικά την εκπαίδευση ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες. Στην περίπτωση της εκπαίδευσης τη στιγμή της εργασίας (on the job training) επιβάλλεται η παρουσία του επόπτη που έχει αναλάβει την εκπαίδευση των εργαζομένων. Τα κύρια αντικείμενα της εκπαίδευσης για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων συνδέονται με τους κύριους λόγους ατυχημάτων στη βιομηχανία διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης είναι: γλίστρημα, παραπάτημα και πτώσεις χρήση μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) χειροκίνητη διαχείριση απορριμμάτων μεταφορές μέσα στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ νομοθεσία και υποχρεώσεις Η εκπαίδευση στα παραπάνω αντικείμενα συντελεί στην πρόληψη ατυχημάτων και εν γένει τη μείωση των κινδύνων με τους οποίους θα έρθει αντιμέτωπος ο εργαζόμενος [21], [46], [48]. Στον πίνακα 5.20 γίνεται μια καταγραφή των τρόπων αντιμετώπισης των κινδύνων που είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουν οι εργαζόμενοι κατά την διαχείριση των ΑΗΗΕ. 168 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

169 Πίνακας 5.20 Συνοπτικός πίνακας τρόπων αντιμετώπισης κινδύνων κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Εργασία Τρόποι Αντιμετώπισης Χειροκίνητη ταξινόμηση και διαχωρισμός Προτείνεται η χρήση θέσεων εργασίας των ΑΗΗΕ μεταβλητού ύψους. Παροχή εκπαίδευσης στους εργαζομένους στο πώς να έχουν το σώμα τους στη σωστή στάση και πώς να αποφεύγουν τις συνθήκες εργασίας που τους καταπονούν περισσότερο. Μετακίνηση εργαζομένων στο χώρο εργασίας Προτείνεται η μετακίνηση και η εργασία σε χώρους που είναι ελεύθεροι από τμήματα ή ολόκληρα ΑΗΗΕ, εργαλεία, καλώδια κ.α. Προτείνεται η μετακίνηση και η εργασία σε χώρους όσο το δυνατόν καθαρούς και στεγνούς Προτείνεται η εγκατάσταση κιγκλιδωμάτων στις σκάλες ράμπες και σε υπερυψωμένα επίπεδα στο χώρο διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Παροχή εκπαίδευσης στους εργαζομένους στις πτώσεις από κάποιο ύψος και στη χρήση της σκάλας ράμπας. Μεταφορές αντικειμένων στον χώρο Υιοθέτηση προγράμματος επιθεώρησης των εργασίας. Μεταφορές εκτός των οχημάτων και αντίστοιχες διαδικασίες εγκαταστάσεων διαχείρισης των ΑΗΗΕ. συντήρησης. Εκπαίδευση των χειριστών αυτών των οχημάτων στους περιορισμούς χρήσης των οχημάτων αυτών Εκπαίδευση των χειριστών αυτών των οχημάτων και του εξοπλισμού στη σωστή και ασφαλή χρήση τους. Υιοθέτηση αποδεκτών ορίων ταχύτητας και δρομολογίων. Έλεγχος οχημάτων όσον αφορά τα φώτα πορείας τους καθρέφτες και τις ζώνες ασφαλείας. Εξασφάλιση ότι ο τροχαίος εξοπλισμός έχει τα απαραίτητα συστήματα προστασίας από κύλιση. Εφαρμογή συστηματικής συντήρησης του εξοπλισμού. Εκπομπές καυσαερίων και έκλυση αερίων κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Χρήση μασκών με ειδικά φίλτρα ή και αναπνευστικών συσκευών. Προτείνεται ο επαρκής και συνεχής αερισμός τους χώρου επεξεργασίας των ΑΗΗΕ. Συνολική διαχείριση των ΑΗΗΕ Συνεχής εκπαίδευση στη σωστή και ασφαλή χρήση του εξοπλισμού. Υιοθέτηση κατά το δυνατόν απλούστερων μεθόδων και εργαλείων για την αποσυναρμολόγηση και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ. Πηγή: Mapping Health & Safety Standards in the UK waste Industry, 2004 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

170 Μέσα Ατομικής Προστασίας Εργαζομένων (Μ.Α.Π.) Η πρόληψη κινδύνων και η προσπάθεια εξάλειψης τους είναι οι κύριες μέριμνες των εταιρειών σε σχέση με την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων. Πολλές φορές όμως δεν είναι επαρκή για την αντιμετώπιση επικίνδυνων καταστάσεων και οπότε απομένει είτε η απομάκρυνση του εργαζομένου από το χώρο εργασίας είτε, όταν αυτό δεν είναι δυνατόν, η χρήση εξοπλισμού ατομικής προστασίας. Επομένως. τα ΜΑΠ είναι η τελευταία γραμμή άμυνας των επαγγελματικών κίνδυνων και πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο εφόσον οι κίνδυνοι δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν ή να περιορισθούν επαρκώς με τεχνικά μέτρα ή μέσα συλλογικής προστασίας ή άλλα οργανωτικά μέτρα [47]. Οι βασικές κατηγορίες των ΜΑΠ ανάλογα με το μέρος του σώματος που προστατεύουν και το είδος του εξοπλισμού που απαιτείται παρουσιάζεται στον πίνακα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

171 Πίνακας 5.21 Βασικές Κατηγορίες Μέσων Ατομικής Προστασίας Προστασία για: Αναπνευστικό σύστημα Τύπος Μέσου Ατομικής Προστασίας Κίνδυνοι από τους οποίους προστατεύουν Αναπνευστικές συσκευές, μάσκες Εισπνοή αιωρούμενων τοξικών αερίων ή σκόνης Μάτια Γυαλιά, ασπίδια, προσωπίδες Εκτινασσόμενα σωματίδια Επικίνδυνες ουσίες Επικίνδυνες ακτινοβολίες Ακοή Ωτασπίδες, ωτοβύσματα, ωτοπώματα Θόρυβος Κεφάλι Κράνος, καπέλα Πτώση εργαζομένου Πτώση ή εκτίναξη αντικειμένων Πρόσκρουση σε αντικείμενο, μηχάνημα ή στοιχείο κατασκευής Ηλεκτρισμός Δέρμα Προστατευτική ενδυμασία, ποδιές, αλοιφές Επικίνδυνες ουσίες Ουσίες θερμές, τοξικές, ερεθιστικές ή διαβρωτικές Άνω άκρα Ειδικά γάντια, μανίκια Ουσίες θερμές, τοξικές, ερεθιστικές ή διαβρωτικές Εκτινάξεις διάπυρων ή αιχμηρών σωματιδίων Κίνδυνος ηλεκτροπληξίας Αντικείμενα, εργαλεία ή μηχανήματα υψηλής θερμοκρασίας ή με επιφάνειες και ακμές αιχμηρές ή κοφτερές Μηχανήματα ή εργαλεία που μπορούν να τραυματίσουν τα χέρια Κάτω άκρα Ολόκληρο το σώμα Υποδήματα και μπότες ασφαλείας, επιγονατίδες, περικνημίδες Μεταλλικές ασπίδες, ποδιές, ενδυμασία για χημικές ουσίες, για πολύ χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες, ενδυμασία υψηλής ορατότητας, προστατευτικά σχοινιά και ζώνες Πτώση αντικειμένων, πρόσκρουση ή σύνθλιψη Ουσίες θερμές τοξικές ερεθιστικές ή διαβρωτικές Καρφιά ή άλλα αιχμηρά υλικά ή επιφάνειες Εργαλεία με κοφτερές ακμές Ολισθηρές επιφάνειες Φθορά ρουχισμού του εργαζομένου Πηγή: Η τυποποίηση σε θέματα υγείας και ασφάλειας της εργασίας, ΕΛΙΝΥΑΕ, Αθήνα, 1999 Κατά τη χορήγηση των ΜΑΠ από την ΚΕΑ οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται και να ακολουθούν τις οδηγίες χρήσης τους, με σχετική εκπαίδευση και εξάσκηση όποτε χρειάζεται. Η χρήση τους είναι αναγκαία σε κάθε εργασία που εγκυμονεί κινδύνους για τον εργαζόμενο, ο οποίος πρέπει να χρησιμοποιεί σωστά τα ΜΑΠ που τίθενται στη διάθεση του και μετά τη χρήση του να τα αποθηκεύει σωστά Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

172 αναφέροντας αμέσως στους προϊσταμένους του κάθε παρατηρούμενη ανωμαλία στη χρήση τους ή άλλη αιτία που να δικαιολογεί τη συντήρηση, την επισκευή ή την αντικατάστασή τους [46], [47]. 172 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

173 6 ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΕΛΑΘ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΜΕΑ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συμμετοχή των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ στη διαχείριση των ΑΗΗΕ μέσω μιας ΚΕΑ δημιουργεί προκλήσεις οι οποίες πρέπει να αντιμετωπισθούν για να ενταχθούν τα άτομα αυτά ομαλά στον οργανωτικό ιστό της εταιρείας αρχικά και της κοινωνίας εξυπηρετώντας έτσι έναν από τους σκοπούς της κοινωνικής εταιρείας. Από τη μια ο αναλφαβητισμός που είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ΕΛΑΘ αποτελεί τροχοπέδη στην εκπαιδευτική διαδικασία την οποία πρέπει να περάσουν στα πλαίσια της ενημέρωσης τους σε διαδικασίες διαχείρισης των ΑΗΗΕ. Από την άλλη οι μειονεξίες που εμφανίζουν τα ΑΜΕΑ έχουν σαν αποτέλεσμα, διαφοροποιήσεις που ουσιαστικά οδηγούν την αντιμετώπιση τους ως μεμονωμένες περιπτώσεις με ότι αυτό συνεπάγεται στην ομαλή ένταξη τους στον εταιρικό και κοινωνικό ιστό. Στα πλαίσια της εκπόνησης αυτής της διπλωματικής εξετάζονται οι θέσεις εργασίας οι οποίες υπάρχουν και πως μπορούν να απασχοληθούν τα ΑΜΕΑ και οι ΕΛΑΘ με βάση τις ιδιαιτερότητες τους, το νομικό καθεστώς της εταιρείας και ένα συνοπτικό σχέδιο βιωσιμότητας (case study) της εταιρείας που έχει έδρα έναν δήμο με κατοίκους. 6.1 Δυνατότητα συμμετοχής των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ σε μια ΚΕΑ με βάση τα φυσικά και νοητικά τους προσόντα. Από τη διερεύνηση της δυνατότητας συμμετοχής των ΕΛΑΘ και των ΑΜΕΑ προκύπτουν οι παρακάτω θέσεις εργασίας ανά στάδιο διαχείρισης των ΑΗΗΕ: Συλλογή των ΑΗΗΕ Υπάλληλος τηλεφωνικού κέντρου Οδηγός οχήματος αποκομιδής απορριμμάτων βοηθός εργάτη αποκομιδής Εργάτης αποκομιδής απορριμμάτων Ταξινόμηση Αποθήκευση των ΑΗΗΕ Υπάλληλος εκφόρτωσης καταγραφής ΑΗΗΕ Υπάλληλός ταξινόμησης απορριμμάτων ανά κατηγορία ΑΗΗΕ Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ εσωτερικά στην ΚΕΑ Επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ εσωτερικά στην ΚΕΑ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

174 Υπάλληλος ελέγχου και επισκευών του εξοπλισμού που θα επαναχρησιμοποιηθεί Υπάλληλος αποσυναρμολόγησης Υπάλληλος μεταφορών των παραγόμενων αποβλήτων εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος πωλήσεων επαναχρησιμοποιημένων προϊόντων Υπάλληλος μεταφοράς επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων στον «νέο» χρήστη Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος αποσυναρμολόγησης Υπάλληλος μεταφορών των παραγόμενων αποβλήτων εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος ελέγχου των ανακτώμενων ανταλλακτικών Υπάλληλος απορρύπανσης των ΑΗΗΕ Υπάλληλος ταξινόμησης και καταγραφής ανά κατηγορία των υλικών που προκύπτουν από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος χειρισμού του εξοπλισμού για τον τεμαχισμό και τον διαχωρισμό των παραγόμενων υλικών. Οι ΕΛΑΘ είναι δυνατόν να απασχοληθούν σε όλες τις παραπάνω θέσεις εργασίας χωρίς κάποιον περιορισμό, εκτός από την περίπτωση κατά την οποία έχουν κάποια μειονεξία οπότε εντάσσονται στην κατηγορία των ΑΜΕΑ. Λόγω όμως, της συσσωρευμένης εμπειρίας που έχουν στη συλλογή απορριμμάτων με σκοπό την πώληση μετάλλων στους σκραπατζήδες η απασχόληση τους στη φάση της συλλογής των ΑΗΗΕ είναι προτιμητέα για μια ΚΕΑ. Στην περίπτωση των ΑΜΕΑ έχει γίνει μια ταξινόμηση τους ανάλογα με το είδος της μειονεξίας που έχουν ώστε να γίνει ευχερέστερη η εξέταση της δυνατότητας απασχόλησης τους σε κάθε μια από τις θέσεις εργασίας που έχουν ήδη αναφερθεί. Οι κατηγορίες των ΑΜΕΑ καθώς και το πώς επηρεάζουν οι μειονεξίες τους την δυνατότητα κίνησης, τη δυνατότητα οδήγησης οχημάτων, τη δυνατότητα μεταφοράς φορτίου μέχρι του βάρους των 25 kg τη δυνατότητα χειρισμού εξοπλισμού και τη δυνατότητα απρόσκοπτης επικοινωνίας με τους ανθρώπους παρατίθενται στον πίνακα 6.2 ενώ η κατηγοριοποίηση των ΑΜΕΑ ακολουθεί την κατηγοριοποίηση που έγινε στην παράγραφο της παρούσας διπλωματικής εργασίας και στον πίνακα 6.1 έχει γίνει καταγραφή συμπτωμάτων ανάλογα με την πάθηση. 174 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

175 Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων που πρέπει να έχουν τα ΑΜΕΑ έχει γίνει χρήση των λέξεων «καλή» στην περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, «μέτρια» για περιπτώσεις που η δυνατότητα είναι καλή υπό προϋποθέσεις ή απαιτείται η χρήση βοηθημάτων για να γίνει ικανοποιητική και «κακή» όταν η δυνατότητα είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη λόγω μειονεξίας. Πίνακας 6.1 Κατάταξη των ΑΜΕΑ με βάση το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουν. Σύντομη περιγραφή μειονεξίας. Είδος μειονεξίας Περιγραφή Διαταραχές ομιλίας Μαθησιακές δυσκολίες Ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση Βαριά νοητική καθυστέρηση Αυτισμός / Σύνδρομο Down Οργανικά νοσήματα (π.χ. Μεσογειακή αναιμία, Νεφρική ανεπάρκεια) Σοβαρή απώλεια ακοής Νευρολογικές βλάβες (π.χ. σπαστικότητα) Ορθοπεδικές βλάβες (π.χ. απώλεια άνω ή κάτω άκρων, παραπληγία, τετραπληγία) Κώφωση Ελλιπής όραση Τύφλωση Πέρα από κάποια δυσκολία στην ομιλία που να καθυστερεί την επικοινωνία δεν υπάρχει άλλου είδους μειονεξία Τα άτομα που έχουν αυτού του είδους μειονεξία έχουν δυσκολίες στην λογική επεξεργασία των πληροφοριών και την επικοινωνία Το άτομο έχει χαμηλότερη νοητική ικανότητα από το μέσο όρο των συνομηλίκων του. Αποκτά επαρκείς κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες και δεν χρειάζονται υποστήριξη (ελαφριά μορφή) ή μπορούν να συμμετέχουν σε απλές αλλά καλά σχεδιασμένες δραστηριότητες και υπάρχει ανάγκη επίβλεψης (μέση μορφή) Το άτομο έχει σημαντικά χαμηλότερη νοητική ικανότητα από το μέσο όρο των συνομηλίκων του. Δυσκολεύεται να κατακτήσει βασικές δεξιότητες επιβίωσης ενώ απαιτείται συστηματική επίβλεψη. Ανάλογα με την έκταση της διαταραχής τα άτομα με αυτισμό έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία, έχουν ανακόλουθες μορφές αισθητηριακών αντιδράσεων, ανομοιογένεια στις διανοητικές τους λειτουργίες, κινητικές διαταραχές και νοητικά προβλήματα. Τα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Down αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ομιλία δεν έχουν προβλήματα κινητικότητας ενώ απαιτούν ιδιαίτερη εκπαίδευση για την εκμάθηση λεπτών δεξιοτήτων. Σε αυτού του είδους τα νοσήματα απαιτείται η τακτική παρουσία του ατόμου στο νοσοκομείο για μετάγγιση αίματος, αιμοκάθαρση ή άλλου είδους θεραπεία και κατά συνέπεια απουσία του από την εργασία. Μειωμένη ικανότητα ακοής. Συχνά απαιτείται η χρήση ακουστικών για υποβοήθηση ή βελτίωση της ακοής Αποτελεί βλάβη του ανώτερου κινητικού νευρώνα προκαλώντας αύξηση του τόνου των μυών με ταυτόχρονη εμφάνιση συσπάσεων σε ομάδες μυών επηρεάζοντας την κινητικότητα του ατόμου. Ανάλογα με το είδος της βλάβης υπάρχει παράλυση των άνω ή και των κάτω άκρων ή μερική ή ολική απουσία. Η επιπτώσεις στην κινητικότητα των ατόμων εξαρτάται από την έκταση της παράλυσης ή απουσίας άκρων Ολική απουσία ακοής Μειωμένη λειτουργία των ματιών. Συχνά απαιτείται η χρήση γυαλιών ή φαρμακευτική αγωγή Τα οπτικά νεύρα δεν δουλεύουν Πηγή: dyspraxia.forumotion.com Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

176 Πίνακας 6.2 Αξιολόγηση των δυνατοτήτων των ΑΜΕΑ με βάση το είδος της αναπηρίας τους 1. Διαταραχές ομιλίας 2. Μαθησιακές δυσκολίες 3. Ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση 4. Βαριά νοητική καθυστέρηση 5. Αυτισμός/ Σύνδρομο Down 6. Οργανικά νοσήματα (π.χ. Μεσογειακή αναιμία, Νεφρική ανεπάρκεια) 7. Σοβαρή απώλεια ακοής 8. Νευρολογικές βλάβες (π.χ. σπαστικότητα) 9. Ορθοπεδικές βλάβες (π.χ. απώλεια άνω ή κάτω άκρων, παραπληγία) Δυνατότητα κίνησης Δυνατότητα επικοινωνίας Δυνατότητα οδήγησης οχημάτων Δυνατότητα μεταφοράς φορτίων (βάρος 25 kg) Δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού καλή μέτρια καλή καλή καλή καλή καλή καλή καλή καλή καλή μέτρια μέτρια/κακή καλή καλή/μέτρια καλή κακή κακή κακή κακή καλή/ μέτρια καλή/μέτρια κακή καλή/ μέτρια καλή/ μέτρια καλή καλή καλή καλή καλή καλή μέτρια μέτρια καλή καλή μέτρια καλή μέτρια/κακή μέτρια μέτρια/κακή μέτρια/κακή καλή μέτρια/κακή κακή καλή/μέτρια/ κακή 10. Κώφωση καλή κακή κακή καλή καλή 11. Ελλιπής όραση μέτρια μέτρια κακή μέτρια μέτρια 12. Τύφλωση μέτρια κακή κακή κακή κακή Σημ. Στον πίνακα όπου υπάρχει περισσότερες από μια βαθμίδα αξιολόγησης οφείλεται στις διαφορετικές επιπτώσεις που έχει σε ένα άτομο η έκταση της διαταραχής ή ασθένειας Στον πίνακα 6.3 καταγράφονται οι δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επιτυχή ολοκλήρωση των εργασιών σε μια ΚΕΑ. 176 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

177 Πίνακας 6.3 Απαραίτητες δεξιότητες ανά θέση εργασίας Θέση εργασίας Απαιτούμενες δεξιότητες Υπάλληλος τηλεφ. κέντρου Οδηγός οχημάτων (αποκομιδής ή περονοφόρα) Εργάτης αποκομιδής Υπάλληλος εκφόρτωσης καταγραφής απορριμμάτων Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ μέσα στην ΚΕΑ Υπάλληλος ελέγχου και επισκευών των ΑΗΗΕ και των ανταλλακτικών Υπάλληλος αποσυναρμολόγησης Υπάλληλος μεταφοράς των αποβλήτων που παράγονται κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος πωλήσεων επαναχρησιμοποιούμενου ΗΗΕ Υπάλληλος μεταφοράς στον πελάτη του επαναχρησιμοποιούμενου ΗΗΕ Υπάλληλος απορρύπανσης Υπάλληλος ταξινόμησης και καταγραφής των υλικών που προκύπτουν από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Υπάλληλος χειρισμού του εξοπλισμού τεμαχισμού και διαχωρισμού των ΑΗΗΕ Καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Μέτρια/καλή δυνατότητα κίνησης Καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα οδήγησης οχημάτων Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή/μέτρια δυνατότητα κίνησης (για μεγάλα ΑΗΗΕ) Κακή/μέτρια δυνατότητα κίνησης (για μικρά ΑΗΗΕ) Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή/μέτρια δυνατότητα κίνησης (για μεγάλα ΑΗΗΕ) Κακή/μέτρια δυνατότητα κίνησης (για μικρά ΑΗΗΕ) Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή δυνατότητα κίνησης Καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα μεταφοράς φορτίων Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Καλή δυνατότητα κίνησης Μέτρια/καλή δυνατότητα επικοινωνίας Καλή δυνατότητα χρήσης εξοπλισμού Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

178 Με τη βοήθεια των παραπάνω πινάκων είναι δυνατή η κατάρτιση του πίνακα 6.4 στον οποίο γίνεται καταγραφή των εργασιών που υπάρχουν σε μια ΚΕΑ και η δυνατότητα εκτέλεσης τους από τα ΑΜΕΑ αναλόγως της μειονεξίας που εμφανίζουν. Η αξιολόγηση της επάρκειας των ΑΜΕΑ όσον αφορά την εκτέλεση της εργασίας έχει γίνει με τη χρήση των λέξεων «καλή» όταν η εργασία μπορεί να εκτελεστεί ανεμπόδιστα, «μέτρια» όταν η εργασία για να ολοκληρωθεί απαιτείται η χρήση βοηθημάτων ή ειδικού εξοπλισμού και «κακή» όταν είναι δυσχερής έως αδύνατη η ολοκλήρωση της συγκεκριμένης εργασίας. 178 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

179 Διαταραχές ομιλίας Μαθησιακές δυσκολίες Ελαφριά ή μέση νοητική υστέρηση Βαριά νοητική υστέρηση Αυτισμός Σύνδρομο Down Οργανικά νοσήματα Σοβαρή απώλεια ακοής Νευρολογικές βλάβες Ορθοπεδικές βλάβες στα άνω άκρα Ορθοπεδικές βλάβες στα κάτω άκρα Κώφωση Ελλιπής όραση Τύφλωση Κοινωνικές Εταιρείες Ανακύκλωσης Πίνακας 6.4 Εργασίες σε μία ΚΕΑ και δυνατότητα απασχόλησης των ΑΜΕΑ ανά κατηγορία μειονεξίας Θέση εργασίας Υπάλληλος τηλεφ. κέντρου Οδηγός οχημάτων (αποκομιδής ή περονοφόρα) Εργάτης αποκομιδής Υπάλληλος εκφόρτωσης καταγραφής απορριμμάτων Υπάλληλος μεταφορών των ΑΗΗΕ μέσα στην ΚΕΑ Υπάλληλος ελέγχου και επισκευών (μεγάλα ΑΗΗΕ) Υπάλληλος ελέγχου και επισκευών (μικρά ΑΗΗΕ) Υπάλληλος αποσυναρμολόγησης (μεγάλα ΑΗΗΕ) Υπάλληλος αποσυναρμολόγησης (μικρά ΑΗΗΕ) Υπάλληλος μεταφοράς των αποβλήτων που παράγονται εσωτερικά στην ΚΕΑ Υπάλληλος πωλήσεων επαναχρησιμοποιούμενου ΗΗΕ Υπάλληλος μεταφοράς στον πελάτη του επαναχρησιμοποιούμενου ΗΗΕ Υπάλληλος απορρύπανσης Υπάλληλος ταξινόμησης και καταγραφής των υλικών που προκύπτουν Υπάλληλος χειρισμού του εξοπλισμού τεμαχισμού και διαχωρισμού Καλή δυνατότητα εκτέλεση της εργασίας Μέτρια δυνατότητα εκτέλεσης της εργασίας. Συχνά απαιτείται χρήση ειδικού εξοπλισμού Κακή δυνατότητα εκτέλεσης εργασίας Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

180 6.2 Εξέταση οικονομικής βιωσιμότητας μιας ΚΕΑ σε έναν μικρό δήμο. Η οικονομική βιωσιμότητα μιας ΚΕΑ αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων της εταιρείας και έχει σχέση με την ποσότητα των παραγόμενων ΑΗΗΕ που εισέρχονται στο σύστημα της εταιρείας και κατ επέκταση από τα έσοδα που έχει από την πώληση των υλικών που προκύπτουν από την αποσυναρμολόγηση. Προκειμένου να λειτουργήσει μια ΚΕΑ, απαιτείται η ύπαρξη των μέσων που θα επιτρέχουν την εκπλήρωση των στόχων της. Τέτοια μέσα είναι: Χώρος ενδιάμεσης αποθήκευσης και ταξινόμησης των ΑΗΗΕ Χώρος δεματοποίησης και αποθήκευσης διαχωρισμένων υλικών για ανακύκλωση Χώρος αποθήκευσης πώλησης επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων Πάγκος εργασίας για αποσυναρμολόγηση, απορρύπανση και επισκευή και έλεγχο για επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Εργαλεία εξοπλισμός για την απορρύπανση, αποσυναρμολόγηση και επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Δημιουργία σημείου συλλογής ΑΗΗΕ (bring system) με τη χρήση απορριματοκιβωτίων Όχημα αποκομιδής ΑΗΗΕ τύπου ημιφορτηγό 4x4 με ωφέλιμο φορτίο kg στην περίπτωση συλλογής ογκωδών ΑΗΗΕ από την κατοικία του τελευταίου χρήστη του εξοπλισμού Τηλεφωνική γραμμή για ώρες και ημέρες συλλογής των ΑΗΗΕ στα σημεία συλλογής ή για υποβολή αιτημάτων συλλογής ογκωδών ΑΗΗΕ από την κατοικία του τελευταίου χρήστη Η/Υ με τη χρήση κατάλληλου λογισμικού (φύλλο εργασίας πχ. Excel) για καταγραφή των εισερχομένων ΑΗΗΕ, εργασίες για επαναχρησιμοποίηση ή αποσυναρμολόγηση, και καταγραφή των εξερχομένων υλικών προς ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών Προβολή των δραστηριοτήτων της ΚΕΑ στην τοπική κοινωνία με έντυπα μέσα και χρήση διαφημιστικού χρόνου στα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Μισθοδοσία υπαλλήλων Με βάση το γεγονός ότι όλα τα παραπάνω, εκτός από τη μισθοδοσία των υπαλλήλων και τις απαιτήσεις συντήρησης του εξοπλισμού, καλύπτονται από την από το κεφάλαιο εκκίνησης της εταιρείας, για να μπορέσει αυτή να γίνει βιώσιμη οικονομικά θα πρέπει να είναι σε θέση να καλύψει τις χρηματικές της ανάγκες που δεν καλύπτονται από τον προϋπολογισμό για το «στήσιμο» της εταιρείας. Έτσι είναι 180 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

181 απαραίτητο να γίνει μια συνοπτική μελέτη (case study) όσον αφορά τις χρηματορροές που προκύπτουν από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. Θεωρώντας ότι η ΚΕΑ δραστηριοποιείται σε έναν δήμο με κατοίκους (πχ. Δήμος Τυρνάβου) που αντιστοιχεί στον μέσο όρο κατοίκων ανά δήμο στην Ελλάδα, γίνεται μια πρώτη εκτίμηση των παραγόμενων ΑΗΗΕ στο δήμο. Από τη διεθνή εμπειρία πλειοψηφία των παραγόμενων ΑΗΗΕ, περίπου 56%, είναι οικιακά ΑΗΗΕ, ενώ και η μελέτη που ακολουθεί βασίζεται στα ανακτώμενα οικιακά ΑΗΗΕ και όχι στο σύνολο των παραγόμενων απορριμμάτων. Στον πίνακα 6.5 παρουσιάζεται ο πληθυσμός ενός τυπικού ελληνικού δήμου καθώς και το πλήθος των νοικοκυριών που προκύπτουν δεδομένου ότι σε κάθε νοικοκυριό αντιστοιχούν 3 άτομα ανά νοικοκυριό [11], [12]. Πίνακας 6.5 Πλήθος νοικοκυριών σε έναν μέσο ελληνικό Δήμο Πληθυσμός [Κάτοικοι] Κάτοικοι ανά νοικοκυριό Νοικοκυριά Πηγή: Συλλογικό σύστημα διαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα, 2003 Από τον πίνακα 6.6 προκύπτουν από την μελέτη για το συλλογικό σύστημα διαχείρισης των ΑΗΗΕ οι ποσότητες των παραγόμενων ΑΗΗΕ ανά νοικοκυριό στην διάρκεια ενός έτους. Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

182 Πίνακας 6.6 Ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ οικιακής χρήσης ανά νοικοκυριό. Κατηγορία Τεμάχια Βάρος ΑΗΗΕ ανά Οικιακά ΑΗΗΕ ΑΗΗΕ ανά οικία έτος (kg) 1 Πλυντήρια ρούχων Ψυγεία Κουζίνα Αποροφητήρας Φούρνος μικροκυμάτων Πλυντήριο πιάτων Καταψύκτης Κλιματιστικά Ηλεκτρική σόμπα Λοιπά εργαλεία κουζίνας Ηλεκτρική σκούπα Σίδερο Ηλεκτρικό Grill ή τοστιέρα Μίξερ Πιστολάκι (μαλλιά) Κομπιούτερ Άλλα ηλεκτρονικά Τηλέφωνο Κινητά τηλέφωνα Τηλεόραση Βίντεο Συστήματα Hi-Fi Ράδιο Τρυπάνια Πριόνια Ραπτομηχανές Λοιπά ηλεκτρικά Λοιπά ηλεκτρονικά (παιχνίδια, είδη αθλητισμού) Σύνολο Πηγή: Συλλογικό σύστημα διαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα, 2003 Η παραγόμενή ποσότητα των οικιακών ΑΗΗΕ είναι 26,23 kg / έτος και νοικοκυριό. Με βάση τον δήμο της μελέτης μας τα παραγόμενα ΑΗΗΕ σε ένα έτος παρουσιάζεται στον πίνακα 6.7 ενώ έχει γίνει και μια εκτίμηση των παραγόμενων ΑΗΗΕ σε χρονικό ορίζοντα πενταετίας. Ως ρυθμός αύξησης των παραγόμενων ΑΗΗΕ επιλέχθηκε ετήσια αύξηση της τάξεως του 3% όπως συνέβη και στην μελέτη για το συλλογικό σύστημα διαχείρισης των ΑΗΗΕ στην Ελλάδα. Τα παραγόμενα ΑΗΗΕ στην περίπτωση των οικιακών ΑΗΗΕ υπολογίζεται από τον τύπο: 182 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

183 ό έ ά ό έ ά Στην περίπτωση των ανακτώμενων ΑΗΗΕ δεδομένου ότι θα επιτευχθεί ο στόχος που προβλέπει η οδηγία 2002/96/EC των 4 kg/κάτοικο*έτος ο υπολογισμός γίνεται με βάση τον τύπο: ώ έ έ ά ά Πίνακας 6.7 Εκτίμηση παραγόμενων ΑΗΗΕ [τόνους/έτος] σε έναν μέσο ελληνικό δήμο με πληθυσμό κατοίκους. Παραγόμενα Έτος ΑΗΗΕ [t] Ανακτώμενα ΑΗΗΕ με βάση το στόχο των 4 kg/έτος * κάτοικο [t] , , , , , ,1 120 Στην περίπτωση των ανακτώμενων ΑΗΗΕ με βάση το στόχο των 4 kg/κάτοικο * έτος η ποσότητα των ΑΗΗΕ που πρόκειται να μπουν στο σύστημα διαχείρισης της ΚΕΑ γίνεται υπόθεση ότι παραμένει σταθερή. Το κόστος μεταφοράς των ΑΗΗΕ στην ΚΕΑ είναι μηδαμινό όταν τα απορρίμματα τα φέρνουν οι πολίτες στις εγκαταστάσεις της εταιρείας (bring system) ενώ στην περίπτωση της συλλογής τους από την κατοικία του τελευταίου χρήστη με τη χρήση ημιφορτηγών περιλαμβάνει το κόστος κίνησης του οχήματος ανά χιλιόμετρο. Η επιλογή του ημιφορτηγού έγινε για λόγους εξοικείωσης των ΕΛΑΘ με οχήματα αυτής της κατηγορίας καθώς, τα χρησιμοποιούν οι «γυρολόγοι» για τη συλλογή παλαιών αντικειμένων με σκοπό την πώληση μετάλλου. Το κόστος αυτό παρουσιάζεται στον πίνακα 6.8. Πίνακας 6.8 Κόστος χρήσης ανά χιλιόμετρο ημιφορτηγού για συλλογή ΑΗΗΕ Κατανάλωση πετρελαίου [lt/100km] Μέση τιμή πετρελαίου [ /lt] Μέσο κόστος χρήσης οχήματος [ /km] 8 1,6 0,13 πηγή: ενώ το ωφέλιμο φορτίο τέτοιων οχημάτων είναι kg και κρίνεται ικανοποιητική για τη μεταφορά των μεγάλου μεγέθους ΑΗΗΕ [πηγή: Στον πίνακα 6.9 παρουσιάζεται το Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

184 ποσοστό κατά βάρος των ΑΗΗΕ που συλλέχθηκαν από την «Ανακύκλωση συσκευών Α.Ε.» ανά κατηγορία ΑΗΗΕ. Πίνακας 6.9 Ποσοστό κατά βάρος των ΑΗΗΕ που συλλέχθηκαν Κατηγορία ΑΗΗΕ Μέσος Όρος 1. Μεγάλες οικιακές συσκευές 17% 77% 79% 70% 72% 61% 62,7% 2. Μικρές οικιακές συσκευές 12% % % % % % 3,83% 3. Εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών 59% 9% 9% 12% 12% 15% 19,3% 4. Καταναλωτικά είδη 3% 9% 7% 10% 9% 16% 9% 5. Φωτιστικά είδη 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0,17% 6. Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία 7. Παιχνίδια και εξοπλισμός ψυχαγωγίας 4% 0% 0% 0% 0% 0% 0,67% 0% 1% 1% 1% 1% 1% 0,83% 8. Ιατρικά εργαλεία 2% 0% 0% 0% 0% 0% 0,33% 9. Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 10. Συσκευές αυτόματης διανομής 1% 1% 1% 1% 1% 0% 0,83% 11. Μικτά ΑΗΗΕ 0% 0% 0% 4% 3% 3% 1,67% Πηγή: Από στοιχεία της εταιρείας «Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.» προκύπτει ότι από τα ΑΗΗΕ που μπήκαν στο σύστημα της από το περίπου το 63% ανήκε σε μεγάλες οικιακές συσκευές τις οποίες είναι δύσκολο να φέρουν στις εγκαταστάσεις οι πολίτες με δικά τους μέσα. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ότι αυτού του είδους τα ΑΗΗΕ θα μεταφέρονται στις εγκαταστάσεις της ΚΕΑ με το ημιφορτηγό της εταιρείας. Και το βάρος τους για δυναμικότητα 120 t/έτος είναι 75,6 t/έτος μεγάλων ΑΗΗΕ. Δεδομένης της ποσότητας των ανακτώμενων ΑΗΗΕ συνολικά, του ωφέλιμου φορτίου των ημιφορτηγών (περίπου 1 t) και της μέσης απόστασης που αυτά καλούνται να διανύσουν στα όρια του δήμου που δραστηριοποιείται η ΚΕΑ προκύπτει το κόστος μεταφοράς των ΑΗΗΕ στην επιχείρηση. Το ετήσιο κόστος μεταφοράς των ΑΗΗΕ παρουσιάζεται στον πίνακα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

185 Πίνακας 6.10 Ετήσιο κόστος μεταφοράς ΑΗΗΕ με ημιφορτηγό με ωφέλιμο φορτίο 1000 kg. Βάρος ογκωδών ΑΗΗΕ [t/έτος] Ωφέλιμο φορτίο οχήματος [t] Ελάχιστος αριθμός δρομολογίων ανά έτος Ελάχιστη συνολική απόσταση που διανύθηκε [km/έτος] Κόστος κίνησης οχήματος [ /km] Ελάχιστο ετήσιο κόστος συλλογής ΑΗΗΕ με όχημα [ ] 75, Μέσο φορτίο οχήματος ανά δρομολόγιο [t] Μέσος αριθμός δρομολογίων ανά έτος Μέση ετήσια απόσταση που διανύθηκε [km/έτος] Μέσο ετήσιο κόστος συλλογής ΑΗΗΕ με όχημα [ ] 0,13 494,00 Μέσο ετήσιο κόστος συλλογής ΑΗΗΕ με όχημα [ /t] 0, ,80 13,00 πηγή: Για την σύνταξη του παραπάνω πίνακα έχουν γίνει δυο παραδοχές: 1. Η απόσταση που διανύουν τα οχήματα σε ένα δήμο έχει επιλεχθεί μέση απόσταση 50 χιλιομέτρων, 25 km για την μετάβαση στο χώρο που θα ανακτηθούν ΑΗΗΕ και 25 km για την επιστροφή στις εγκαταστάσεις της εταιρείας 2. Το μέσο φορτίο του οχήματος επιλέχθηκε στο 50% του ωφέλιμου φορτίου του λόγω περιορισμού της διατιθέμενης επιφάνειας της καρότσας σε σχέση με την επιφάνεια που απαιτούν τα μεγάλα ΑΗΗΕ. Το κόστος διαχείρισης των ΑΗΗΕ (αποσυναρμολόγηση, ταξινόμηση) λαμβάνεται ίσο με το κόστος που προέκυψε από μελέτη της εταιρείας «Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.» και παρουσιάζεται στον πίνακα Πίνακας 6.11 Κόστος διαχείρισης ΑΗΗΕ (αποσυναρμολόγηση και ταξινόμηση) Έτος Βάρος ΑΗΗΕ [t] Κόστος Διαχείρισης ΑΗΗΕ [ ] Ποσοστό συμμετοχής στα έξοδα της ταξινόμησης και αποσυναρμολόγησης Κόστος ταξινόμησης και αποσυναρμολόγησης ΑΗΗΕ [ ] Κόστος ταξινόμησης και αποσυναρμολόγησης ΑΗΗΕ [ /t] % , % , % , % , % ,28 Μέσο κόστος ταξινόμησης και αποσυναρμολόγησης ΑΗΗΕ [ /t] 206,76 Πηγή: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

186 Σε σχέση με τα έσοδα της εταιρείας αυτά είναι δυνατόν να προέρχονται από: Την πώληση των υλικών που προκύπτουν από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Την επαναχρησιμοποίηση και πώληση των ΑΗΗΕ σε χαμηλότερες τιμές. Το συνολικό κόστος για τη διαχείριση των 120 t ΑΗΗΕ που προβλέπεται να συλλεχθούν είναι: Έξοδα για να πραγματοποιηθεί η συλλογή και αποσυναρμολόγηση 120 t AHHE ,00 Παρακάτω, θα εξεταστούν 2 σενάρια ανάλογα με το αν το σύνολο των ΑΗΗΕ αποσυναρμολογείται για πώληση των υλικών τους ή αν μέρος αυτού επαναχρησιμοποιείται και πωλείται σε κοινωνικές ομάδες με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες. 1 ο Σενάριο: Αποσυναρμολόγηση του συνόλου των ΑΗΗΕ και πώληση των υλικών που προκύπτουν. Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΣΔΑ) τα υλικά που προκύπτουν κατά την αποσυναρμολόγηση των απορριμμάτων παρουσιάζονται στον πίνακα Πίνακας 6.12 Βάρος υλικών που ανακτώνται από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. Κατηγορία υλικού 186 Ποσοστό συμμετοχής στα ΑΗΗΕ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584 Προσδοκώμενο βάρος για συλλογή 120 t ΑΗΗΕ [t] Σιδηρούχα μέταλλα 47,9 % 57,48 Χαλκός 7,0 % 8,40 Αλουμίνιο 4,7 % 5,64 Γυαλί 5,4 % 6,48 Πλαστικό 15,3 % 18,36 Υλικά ειδικής διαχείρισης 8,4 % 10,08 Λοιπά υλικά 11,1 % 13,32 Ποσοστό αξιοποίησης 96,36/120 = 80,3 % Πηγή: Από τις παραπάνω κατηγορίες υλικών αυτές οι οποίες μπορούν να διατεθούν προς πώληση είναι τα σιδηρούχα και μη σιδηρούχα μέταλλα, το γυαλί και το πλαστικό. Τα υλικά ειδικής διαχείρισης απαιτούν διαχείριση σύμφωνα με την RoHS Directive και επομένως πρέπει να προωθηθούν σε αντίστοιχες εταιρείες διαχείρισης ειδικών αποβλήτων ενώ τα λοιπά υλικά δεν έχουν μεγάλη οικονομική αξία.

187 Η τιμές πώλησης των υλικών που προκύπτουν μετά την αποσυναρμολόγηση των συσκευών καθώς και τα προσδοκώμενα έσοδα της εταιρείας δίνονται στον πίνακα Πίνακας 6.13 Τιμές πώλησης των υλικών και προσδοκώμενα έσοδα της ΚΕΑ από την πώληση τους Κατηγορία υλικού Σιδηρούχα μέταλλα Διακύμανση τιμής πώλησης [ /t] Μέση τιμή πώλησης [ /t] Ποσότητα υλικού [t] Προσδοκώμενα έσοδα [ ] 145,00 219,00 180,00 57, ,40 Χαλκός 1730, , ,00 8, ,00 Αλουμίνιο 635,00 980,00 800,00 5, ,00 Γυαλί 17,00 46,00 30,00 6,48 194,40 Πλαστικό 40,00 455,00 210,00 18, ,60 Συνολικά έσοδα από την πώληση των υλικών [ ] ,40 Πηγή: Από τα παραπάνω προκύπτει η παρακάτω χρηματορροή για κάθε χρόνο λειτουργίας της ΚΕΑ Έσοδα από πώληση υλικών που προκύπτουν ,40 - Έξοδα για τη συλλογή και αποσυναρμολόγηση 120 t AHHE ,00 Κέρδη ,40 2 ο Σενάριο: Επαναχρησιμοποίηση του 30 % του βάρους των εισερχόμενων ΑΗΗΕ και αποσυναρμολόγηση των υπολοίπων για πώληση των υλικών που προκύπτουν. Σε αυτό το σενάριο το 30% του βάρους των ΑΗΗΕ έχει αποφασιστεί να επισκευασθεί ώστε να επαναχρησιμοποιηθεί ενώ η επιλογή αυτού του ποσοστού βασίζεται στις καταναλωτικές συνήθειες των Ελλήνων σύμφωνα με τις οποίες το 38 % από αυτούς είναι πρόθυμο να αγοράσει επαναχρησιμοποιημένα προϊόντα (εικόνα 6.14). Επιπλέον σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία στην Ε.Ε. το 30% περίπου των ΑΗΗΕ που αποσύρουν οι χρήστες είναι σε καλή κατάσταση και απλά έχουν αντικατασταθεί από νεώτερης τεχνολογίας εξοπλισμό [πηγή: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

188 Πηγή: Εικόνα 6.14 Επιθυμία πολιτών να αγοράσουν επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα Στο σενάριο αυτό έχει γίνει υπόθεση ότι το κόστος επαναχρησιμοποίησης των ΑΗΗΕ είναι ίσο με το κόστος ταξινόμησης και αποσυναρμολόγησης τους. Επομένως, σύμφωνα με τα όσα ισχύουν στο προηγούμενο σενάριο για τη συλλογή, αποσυναρμολόγηση και επαναχρησιμοποίηση 120 t ΑΗΗΕ το συνολικό κόστος είναι: Έξοδα για να πραγματοποιηθεί η συλλογή και αποσυναρμολόγηση και επαναχρησιμοποίηση 120 t AHHE ,00 Το τμήμα των ΑΗΗΕ που πρόκειται να αποσυναρμολογηθεί αφορά το 70 % του βάρους των ΑΗΗΕ ή 84 t. Με βάση τα όσα έχουν αναφερθεί στο 1 ο σενάριο προκύπτουν υλικά όπως φαίνονται στον πίνακα Πίνακας 6.15 Βάρος υλικών που ανακτώνται από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. Κατηγορία υλικού Ποσοστό συμμετοχής στα ΑΗΗΕ Προσδοκώμενο βάρος για συλλογή 84 t ΑΗΗΕ [t] Σιδηρούχα μέταλλα 47,9 % 40,24 Χαλκός 7,0 % 5,88 Αλουμίνιο 4,7 % 3,95 Γυαλί 5,4 % 4,54 Πλαστικό 15,3 % 12,85 Υλικά ειδικής διαχείρισης 8,4 % 7,06 Λοιπά υλικά 11,1 % 9,32 Ποσοστό αξιοποίησης 67,46/84 = 80,3 % Πηγή: Η τιμές πώλησης των υλικών που προκύπτουν μετά την αποσυναρμολόγηση του 70 % του βάρους των ΑΗΗΕ καθώς και τα προσδοκώμενα έσοδα της εταιρείας δίνονται στον πίνακα Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

189 Πίνακας 6.16 Τιμές πώλησης των υλικών και προσδοκώμενα έσοδα της ΚΕΑ από την πώληση τους Κατηγορία υλικού Σιδηρούχα μέταλλα Διακύμανση τιμής πώλησης [ /t] Μέση τιμή πώλησης [ /t] Ποσότητα υλικού [t] Προσδοκώμενα έσοδα [ ] 145,00 219,00 180,00 40, ,20 Χαλκός 1730, , ,00 5, ,60 Αλουμίνιο 635,00 980,00 800,00 3, ,00 Γυαλί 17,00 46,00 30,00 4,54 136,20 Πλαστικό 40,00 455,00 210,00 12, ,50 Συνολικά έσοδα από την πώληση των υλικών [ ] ,50 Πηγή: Το τμήμα των ΑΗΗΕ που θα επαναχρησιμοποιηθεί αντιστοιχεί στο 30 % του συνολικού τονάζ. Για λόγους ευκολίας των υπολογισμών και εξαιτίας του αυξημένου κόστους απόκτησης τους η επαναχρησιμοποίηση θα περιοριστεί μόνο στις μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές όπως ψυγεία, καταψύκτες, ηλεκτρικές κουζίνες, πλυντήρια πιάτων και ρούχων. Το μέσο βάρος αυτών των συσκευών σύμφωνα με την μελέτη για την ίδρυση ενιαίου φορέα διαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα προκύπτει από τον πίνακα 6.17 Πίνακας 6.17 Μέσο βάρος οικιακών ΑΗΗΕ της 1 ης κατηγορίας σύμφωνα με τη WEEE Directive Περιγραφή ΑΗΗΕ Ποσότητα ΑΗΗΕ ανά Βάρος ανά συσκευή Βάρος ανά νοικοκυριό νοικοκυριό [τεμ.] [kg/τεμ] [kg] Πλυντήριο ρούχων Ψυγείο Ηλεκτρ. Κουζίνα Απορροφητήρας Φούρνος μικροκυμάτων 0, Πλυντήριο πιάτων 0, Καταψύκτης 0, Κλιματιστικό Ηλεκτρική σόμπα 0,4 5 2 Πλήθος συσκευών ανά κατοικία [τεμ.] 6,1 Συνολικό βάρος ανά νοικοκυριό [kg] Μέσο βάρος ΑΗΗΕ της 1 ης κατηγορίας [kg] 40 Πηγή: Συλλογικό σύστημα διαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

190 Το 30% των ΑΗΗΕ αντιστοιχούν σε βάρος 36 t. Δεδομένου ότι σαν μέσο βάρος των συσκευών λαμβάνεται η τιμή των 40 kg/τεμ, προκύπτει ότι τα ΑΗΗΕ που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση είναι 900 τεμ/έτος. Οι τιμές πώλησης μεταχειρισμένων ΑΗΗΕ αυτής της κατηγορίας καταγράφονται στον πίνακα Πίνακας 6.18 Τιμές μεταχειρισμένων ΑΗΗΕ Περιγραφή συσκευής Εύρος τιμών μεταχειρισμένης συσκευής [ /τεμ] Μέση τιμή μεταχειρισμένης συσκευής [ /τεμ] Ψυγείο Ηλεκτρ. Κουζίνα Πλυντήριο ρούχων Πλυντήριο πιάτων Φούρνος μικροκυμάτων Καταψύκτης Προτεινόμενη μέση τιμή πώλησης επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ [ /τεμ] 180 Πηγή: Η προτεινόμενη μέση τιμή πώλησης επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ της 1 ης κατηγορίας (μεγάλες λευκές οικιακές συσκευές) είναι αυθαίρετη και αντικατοπτρίζει την κατάσταση των ΑΗΗΕ, την ηλικία του προϊόντος, την τεχνολογία που χρησιμοποιείται αλλά και το γεγονός ότι απευθύνονται σε κοινωνικές ομάδες με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες. Τα έσοδα από την πώληση επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ είναι: Τεμάχια επαναχρησιμοποιούμε νων ΑΗΗΕ [τεμ/έτος] Τιμή πώλησης επαναχρησιμοποιού μενου ΑΗΗΕ [ /τεμ] Έσοδα από πώληση επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ [ /έτος] ,00 Από τα παραπάνω προκύπτει η παρακάτω χρηματορροή για κάθε χρόνο λειτουργίας της ΚΕΑ στην περίπτωση που γίνεται επαναχρησιμοποίηση μέρους των ΑΗΗΕ Έσοδα από πώληση υλικών που προκύπτουν ,50 + Έσοδα από πώληση επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ ,00 - Έξοδα για τη συλλογή και αποσυναρμολόγηση 120 t AHHE ,00 Κέρδη ,50 Στον πίνακα 6.19 γίνεται μια σύγκριση των χρηματορροών που προκύπτουν από την εφαρμογή των δυο σεναρίων. 190 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

191 Πίνακας 6.19 Σύγκριση χρηματορροών των δύο σεναρίων 1 ο Σενάριο: Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ 2 ο Σενάριο: Επαναχρησιμοποίηση του 30% των ΑΗΗΕ και αποσυναρμολόγηση των υπολοίπων Έσοδα από πώληση υλικών που προκύπτουν - Έξοδα για τη συλλογή και αποσυναρμολόγηση 120 t AHHE , ,00 Έσοδα από πώληση υλικών που προκύπτουν + Έσοδα από πώληση επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ - Έξοδα για τη συλλογή και αποσυναρμολόγηση 120 t AHHE , , ,00 Κέρδη ,40 Κέρδη ,50 Από την ανάπτυξη των παραπάνω σεναρίων γίνεται αντιληπτό ότι η πώληση επαναχρησιμοποιούμενων ΑΗΗΕ ενισχύει σημαντικά τα έσοδα της ΚΕΑ ακόμη και αν θεωρηθεί ότι το κόστος επαναχρησιμοποίησης είναι υψηλότερο από αυτό της αποσυναρμολόγησης των ΑΗΗΕ λόγω βλαβών ή μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας στις διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης. Παρακάτω παρουσιάζονται δυο διαγράμματα ροής για καθένα από τα δυο σενάρια σε σχέση με τις ποσότητες υλικών που συλλέγονται, αποσυναρμολογούνται και επαναχρησιμοποιούνται καθώς και οι αντίστοιχες χρηματικές ροές. Διάγραμμα 6.20 Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ και πώληση των υλικών που προκύπτουν Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

192 Διάγραμμα 6.21 Επαναχρησιμοποίηση του 30% των ΑΗΗΕ και αποσυναρμολόγηση του υπόλοιπου μέρους 192 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

193 7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Περιοδικό, Σκουπίδια & Ανακύκλωση, Τεύχος 45, 01/ /2003 [2] March 2002, Social Enterprise: Guide to Recycling, Social Enterprise London, pp. 7, 19-22, //Social_Enterprise_Recycling// [3] Carlo Borzaga & Alceste Santuari, July 2000, Social Enterprise in Italy: The experience of social co-operatives, Institute for Development Studies of Non Profit Enterprises, Faculty of Economics, University of Trento, pp. 8-17, 22-28, //Italian_Social_Economy// [4] Oz Osborne, April 2005, Social & Community Enterprise: A European Perspective, Northern Alliance for Sustainability, pp , //social_community_enterprise// [5] Equal Success Stories, Going to Work on Waste, pp. 1-3, //Austrian_Social_Enter// [6] Οκτώβριος 2003, Βιώσιμη διαχείριση των ΑΗΗΕ στην Ελλάδα: Μελέτη Βιωσιμότητας, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Αθήνα, σελ. 214, //ecorec// [7] September 2004, The Management of WEEE, ACRR, pp. 8-24, 29, 46-53, 56-61, 64-71, //WEEE_ACCR// [8] November 2005, Transposition of the WEEE & RoHS Directives in other EU Member States, Pechards, pp. i vii, //PECHARDS_NOV_2005// [9] 2004, Corporate Responsibility Report, Nokia, /261688/data/2/-/crr2004-pdf.pdf, pp , //Nokia_corporate_responsibility// [10] S. Wilkinson, N. Duffy, Dr. M. Growe, May 2001, WEEE in Ireland: A Status Report, Cork Institute of Technology, EPA, Cork, Ireland, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

194 2,en.pdf, pp , 59-62, 71-79, //WEEE_Ireland// [11] Αθήνα, 2003, Μελέτη ΕΠΤΑ ΕΠΕ, Συλλογικό σύστημα διαχείρισης ΑΗΗΕ στην Ελλάδα, Ενιαίος Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής ΕΣΔΚΝΑ, σελ , , //SEDAHHE// [12] Ιούλιος 2012, Απογραφή Νόμιμου Πληθυσμού Ελλάδας, Ελληνική Στατιστική Αρχή, _GR.pdf, //MONIMOS_2011_APOGRAF// [13] Ιανουάριος 2003, Οδηγία 2002/96/EC, Οδηγία σχετική με τα απόβλητα ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, //2002_96_EC// [14] URL: [15] Eva Pongracz, Oulu, 2002, Redefining The Concepts of Waste & Waste Management: Evolving the Theory of Waste Management, Department of Process & Environmental Engineering, University of Oulu, //Concept_Waste// [16] December 2006, Southern Waste Management Partnership: Waste Management Plan, pp , //waste_management_plan// [17] Craig Anderson, 2001, Fit for Reuse: A Guide to the Repair, Refurbishment and Reuse of Domestic Electrical Appliances, Furniture Reuse Network, pp. 9, 12, 16-20, 29-36, 38-45, 48-66, , //ffri// [18] Jirang Cui, Sweden, May 2005, Mechanical Recycling of Consumer Electronic Scrap, Division of Mineral Processing, Department of Chemical Engineering & Geosciences, Lulea University of Technology, Lulea, pp. 1-4, 8-10, 55-72, //Mechanical_recy// 194 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

195 [19] Dr. A. Tukker, Ing. H de Groot, Ir. L. Simons, Ir. S. Wiegersma, The Netherlands, December 1999, TNO-Report: Chemical Recycling of Plastic Waste (PVC and other resins), TNO Institute of Strategy, Technology and Policy, pp , //chem._recycle// [20] Jean-Pierre Liegeois, Nicolae Gheorghe, Ιούνιος 2002, Ρόμα/ Τσιγγάνοι: Μια Ευρωπαϊκή Μειονότητα, Διεθνής Ομάδα για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων, Ιούνιος 2002, σελ. 5-12, 14-19, 44-47, 54-70, //ELATH// [21] 2004, Mapping Health & Safety Standards in the UK Waste Industry, by BOMEL Ltd for Health & Safety Executive, σελ. 57, 59-62, 65, //Health_safety// [22] Monica Loss, 2004, National Profiles of Work Integration Social Enterprises: Italy, WP no. 03/04, EMES European Research Network, //SE_ITALY_2// [23] Δεκέμβριος 2003, Οδηγία 2003/108/EC, Τροποποίηση της οδηγίας 2002/96/EC σχετικά με τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, //2003_108_EU// [24] Μάρτιος 2008, Οδηγία 2008/34/EC, Τροποποίηση της οδηγίας 2002/96/EC σχετικά με τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) όσον αφορά τις εκτελεστικές αρμοδιότητες που ανατίθενται στην Επιτροπή, Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, //2008_34_EU// [25] Ιούλιος 2012, Οδηγία 2012/19/EC, Αναδιατύπωση της οδηγίας που είναι σχετική με τα απόβλητα ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, //2012_19_EU// Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

196 [26] Ιούνιος 2011, Οδηγία 2011/65/EC, Αναδιατύπωση της οδηγίας που είναι σχετική με τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών σε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό, Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, //2011_65_EC// [27] Osaka/Shige, 2007, E-Waste Volume I, Invertory Assessment Manual, United Nation Environment Program, anual_vol1.pdf, pp , //E_WASTE_1// [28] Osaka/Shige, 2007, E-Waste Volume II, E Waste Management Manual, United Nation Environment Program, pp. 38, //E_WASTE_2// [29] Σεπτέμβριος 2005, Οδηγός Ίδρυσης και Λειτουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Κοινωνικής Οικονομίας, σελ , //SE_ODIGIES_IDRISIS// [30] Σεπτέμβριος 2011, Νόμος 4019/2011, Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις, σελ , //Ν_4019_2011// [31] March 2004, WEEE & Hazardous Waste, AEA Technology, pp , Appendix 1, //WEEE_HAZWASTE// [32] Ψαθάς Δ., 2009, Κοινωνική Επανένταξη, Υποστήριξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Α Μέρος), σελ. 3, 4, //ΑΜΕΑ_1// [33] Ψαθάς Δ., 2009, Κοινωνική Επανένταξη, Υποστήριξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Β Μέρος), σελ. 2, 3, //ΑΜΕΑ_2// 196 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

197 [34] Ψαθάς Δ., 2009, Κοινωνική Επανένταξη, Υποστήριξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Γ Μέρος), σελ. 2, //ΑΜΕΑ_3// [35] March 2004, Joint Report by the Commission and the Council on social inclusion, Council of the European Union, pp. 2, 6, 9, 116, 117, //Social_Inclusion_Report_2004// [36] Μεθοδολογικό εργαλείο για την προκατάρτιση στελεχών κοινωνικών επιχειρήσεων, Σύμφωνο προώθησης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας Αιτωλοακαρνανίας, σελ. 18, //EQUAL_SE// [37] Papaoikonomou K., Kipouros S., Kungolos A., Somakos L., Aravassis K., Antonopoulos I., Karagiannidis A., 2010, Marginalized social groups in contemporary WEEE management within social enterprises investments: A study in Greece, pp. 1757, //MARGINALISED SOCIAL GROUPS WEEE_Karagiannidis// [38] Material change for a better environment, Kerbside, WRAP, pp. 4 9, //KERBSIDE_WRAP// [39] Material change for a better environment, Collections at designated collection facilities, WRAP, pp. 10, //COLLECTION_WRAP// [40] Ι. Κωστάκος, Α. Χριστοδούλου, Αθήνα 1995, Ασφάλεια και Υγεία στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας, Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθηνών, MIKROMESAIES pdf, σελ , 17, //ASFALEIA_YGEIA_MME// [41] S. Wilkinson, 2003, WEEE Management Practices in Austria: Potential solution to the collection and pretreatment requirement of the WEEE directive in Ireland, Cork Institute of Technology, pp , //AUSTRIAN_WEEE_MANAGEMENT// Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

198 [42] Material change for a better environment, Treatment for Reuse, WRAP, pp. 4, //REUSE_WRAP// [43] Δημόπουλος Π., Αθήνα 2004, Διπλωματική Εργασία: Ανακύκλωση αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Η πρόκληση της Αποσυναρμολόγησης, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο,,σελ 48 56, 70, //DIPLOMA_DIMOPOULOS_WEEE_DISMANTLING// [44] April 2009, Safe waste and recycling collection services, Health and Safety Executive, pp 5, //WEEE_COLLECTION// [45] January 2008, Collecting, transfer, treatment and processing household waste and recyclables, Health and Safety Laboratory for the HSE, pp , , , , //COLLECTING_BOOK// [46] Θ. Κουκουλάκη, Αθήνα 1999, Η τυποποίηση σε θέματα υγείας & ασφάλειας της εργασίας, Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, σελ , //YGIA_ASFALIA_ERGASIA// [47] Τ. Ζορμπά, Μέσα Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ), Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, df, σελ , 19, //MESA_ATOMIKHS_PROSTASIAS// [48] August 2007, Health and safety training: Guidelines for the waste management and recycling industry, Health and safety Executive, pp. 2, 4, //HEALTH_SAFETY_WEEE// 198 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

199 8 ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 8.1 Φορείς αρμόδιοι για τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Εταιρείες και Forums σχετικές με την διαχείριση των ΑΗΗΕ Κοινωνικές εταιρείες ανακύκλωσης Φορείς για τα ΑΜΕΑ και τους ΕΛΑΘ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

200 8.5 Ακαδημαϊκοί φορείς Φορείς της ΕΕ Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

201 9 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 9.1 Κατάλογος Πινάκων, Διαγραμμάτων και Εικόνων Πίνακας 2.1 Μέλη των κοινωνικών εταιρειών στην Ιταλία Πίνακας 2.2Απασχόληση και δαπάνες στον μη κερδοσκοπικό τομέα Εικόνα 2.3 Μοντέλα συμμετοχής-διοίκησης κοινωνικών εταιρειών Πίνακας 2.4 Βαθμοί επαναχρησιμοποίησης, ανάκτησης και ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ Πίνακας 2.5 Επικαιροποιημένοι βαθμοί ανάκτησης, προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Πίνακας 2.6 Βαθμοί ανάκτησης, προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Πίνακας 2.7 Εξέλιξη των παραγόμενων ΑΗΗΕ στην Ελλάδα και η αναλογία παραγόμενων ΑΗΗΕ ανά κάτοικο Πίνακας 2.8 Συμμετοχή των πηγών στη συλλογή ΑΗΗΕ Πίνακας 2.9 Συντελεστές Αξιοποίησης Ανά Κατηγορία ΑΗΗΕ για το Διάγραμμα 2.10 Μηχανισμός Ελέγχου Συλλογής ΑΗΗΕ Πίνακας 2.11 Υποχρεώσεις του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με τη συλλογή και ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Πίνακας 2.12 Απώλειες σε πρώτες ύλες Διάγραμμα 3.1 Διάγραμμα δυνατών ροών ενός Η/Υ από την αγορά του μέχρι το τέλος του κύκλου ζωής του Πίνακας 3.2 Ροές αποβλήτων Η/Υ για τις ΗΠΑ το Πίνακας 3.3 Διαδικασίες ελέγχου για την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 3.4 Κύρια υλικά τα οποία υπάρχουν στα προϊόντα ΗΗΕ Εικόνα 3.5 Αρχή λειτουργίας μαγνητικών διαχωριστών Εικόνα 3.6 Αρχή λειτουργίας διαχωριστών τύπου Eddy Current Πίνακας 3.7 Μέθοδοι ηλεκτροστατικού διαχωρισμού Εικόνα 3.8 Αυτόματος οπτικός διαχωριστής Πίνακας 3.9 Σύσταση των πλαστικών που υποβάλλονται στην μέθοδο αεριοποίησης της Texaco Διάγραμμα 3.10 Αεριοποίηση κατά Texaco Διάγραμμα 3.11 Διαδικασία διάσπασης πολυμερών Πίνακας 3.12 Σύσταση των πλαστικών που υποβάλλονται στην μέθοδο διάσπασης των πολυμερών Διάγραμμα 3.13 Μέθοδος μετατροπής BASF Διάγραμμα 3.14 Μέθοδος διάσπασης Veba Combi Πίνακας 3.15 Σύσταση των απορριμμάτων κατά τη διαδικασία διάσπασης Veba Combi Πίνακας 3.16 Προϊόντα εισόδου και εξόδου κατά την ανακύκλωση των ΣΠΑ με τη μέθοδο SVZ Διάγραμμα 3.17Αποτέφρωση με τη μέθοδο BSL Διάγραμμα 3.18 Διαδικασία αεριοποίησης AKZO Nobel Διάγραμμα 3.19 Διαδικασία αεριοποίησης Linde Πίνακας 3.20 Διαδικασία πυρόλυσης NKT Πίνακας 3.21 Συστατικά πυκνωτή αλουμινίου Πίνακας 3.22 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

202 Πίνακας 3.23 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. (συνέχεια) Πίνακας 3.24 Ουσίες που συναντώνται στα ΑΗΗΕ και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. (συνέχεια) Εικόνα 5.1 Συλλογή ΑΗΗΕ από ΕΛΑΘ στην Καβάλα Εικόνα 5.2 Καρότσι αποθήκης 2 τροχών Διάγραμμα 5.3 Διαχωρισμός των ΑΗΗΕ από την ΚΕΑ VISP Πίνακας 5.4 Παράδειγμα καταλόγου κριτηρίων για την επαναχρησιμοποίηση μεγάλων οικιακών συσκευών Πίνακας 5.5 Εξοπλισμός για ελέγχους και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.6 Εξοπλισμός για ελέγχους και αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ. (συνέχεια) Πίνακας 5.7 Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ κατά την εταιρεία Rang-Sells Elektronikåtervinning AB Εικόνα 5.8 Διάγραμμα ροής ενεργειών κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Εικόνα 5.9 Εργοστάσιο ανακύκλωσης ΑΗΗΕ με τεμαχισμό διαχωρισμό Πίνακας 5.10 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.11 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη συλλογή των ΑΗΗΕ (συνέχεια) Πίνακας 5.12 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.13 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά τη διαλογή και ταξινόμηση των ΑΗΗΕ (συνέχεια) Πίνακας 5.14 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την επαναχρησιμοποίηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.15 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την αποσυναρμολόγηση και απορρύπανση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.16 Αιτίες πιθανών κινδύνων κατά την ανακύκλωση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.17 Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία των εργαζομένων από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.18 Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία των εργαζομένων από τη διαχείριση των ΑΗΗΕ. (συνέχεια) Πίνακας 5.19 Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων από την έκθεση τους σε σκόνες, αέρια κ.α. κατά τη διάρκεια διαχείρισης των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.20 Συνοπτικός πίνακας τρόπων αντιμετώπισης κινδύνων κατά τη διαχείριση των ΑΗΗΕ Πίνακας 5.21 Βασικές Κατηγορίες Μέσων Ατομικής Προστασίας Πίνακας 6.1 Κατάταξη των ΑΜΕΑ με βάση το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουν. Σύντομη περιγραφή μειονεξίας Πίνακας 6.2 Αξιολόγηση των δυνατοτήτων των ΑΜΕΑ με βάση το είδος της αναπηρίας τους Πίνακας 6.3 Απαραίτητες δεξιότητες ανά θέση εργασίας Πίνακας 6.4 Εργασίες σε μία ΚΕΑ και δυνατότητα απασχόλησης των ΑΜΕΑ ανά κατηγορία μειονεξίας Πίνακας 6.5 Πλήθος νοικοκυριών σε έναν μέσο ελληνικό Δήμο Πίνακας 6.6 Ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ οικιακής χρήσης ανά νοικοκυριό Πίνακας 6.7 Εκτίμηση παραγόμενων ΑΗΗΕ [τόνους/έτος] σε έναν μέσο ελληνικό δήμο με πληθυσμό κατοίκους Πίνακας 6.8 Κόστος χρήσης ανά χιλιόμετρο ημιφορτηγού για συλλογή ΑΗΗΕ 183 Πίνακας 6.9 Ποσοστό κατά βάρος των ΑΗΗΕ που συλλέχθηκαν Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

203 Πίνακας 6.10 Ετήσιο κόστος μεταφοράς ΑΗΗΕ με ημιφορτηγό με ωφέλιμο φορτίο 1000 kg Πίνακας 6.11 Κόστος διαχείρισης ΑΗΗΕ (αποσυναρμολόγηση και ταξινόμηση) Πίνακας 6.12 Βάρος υλικών που ανακτώνται από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 6.13 Τιμές πώλησης των υλικών και προσδοκώμενα έσοδα της ΚΕΑ από την πώληση τους Εικόνα 6.14 Επιθυμία πολιτών να αγοράσουν επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα Πίνακας 6.15 Βάρος υλικών που ανακτώνται από την αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ Πίνακας 6.16 Τιμές πώλησης των υλικών και προσδοκώμενα έσοδα της ΚΕΑ από την πώληση τους Πίνακας 6.17 Μέσο βάρος οικιακών ΑΗΗΕ της 1 ης κατηγορίας σύμφωνα με τη WEEE Directive Πίνακας 6.18 Τιμές μεταχειρισμένων ΑΗΗΕ Πίνακας 6.19 Σύγκριση χρηματορροών των δύο σεναρίων Διάγραμμα 6.20 Αποσυναρμολόγηση των ΑΗΗΕ και πώληση των υλικών που προκύπτουν Διάγραμμα 6.21 Επαναχρησιμοποίηση του 30% των ΑΗΗΕ και αποσυναρμολόγηση του υπόλοιπου μέρους Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

204 9.2 Υπόδειγμα σημάτων καταλληλότητας και μη καταλληλότητας των επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών Πηγή: Fit For Reuse, Craig Anderson, Furniture Reuse Network, Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584

205 9.3 Υπόδειγμα φύλλου ελέγχου και καταγραφής για την επιθεώρηση των ΑΗΗΕ Πηγή: Fit For Reuse, Craig Anderson, Furniture Reuse Network, 2001 Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:

206 9.4 Παράδειγμα χώρου αποθήκευσης ΑΗΗΕ. Πηγή: Τόττας Κωνσταντίνος, ΑΕΜ:3584