Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα"

Transcript

1

2 Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα Ανθολόγιο κειμένων Επιμέλεια K. M. Newton Μετάφραση Αθανάσιος Κατσικερός Κώστας Σπαθαράκης Πρόλογος στην ελληνική έκδοση Αλέξης Καλοκαιρινός ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ Iδρυτική δωρεά Παγκρητικής Eνώσεως Aμερικής Hρακλειο 2013

3 ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ Ίδρυμα Tεχνολογίας & Έρευνας Hράκλειο Kρήτης: Νικ. Πλαστήρα 100, Βασιλικά Βουτών Tηλ , Fax: Aθήνα: Κλεισόβης 3, Tηλ , Fax: ΣΕΙ ΡΑ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΔΙΕΥ ΘΥ ΝΤΗΣ ΣΕΙ ΡΑΣ: ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ Την έκδοση πρότεινε ο Αλέξης Καλοκαιρινός. Τίτλος πρωτοτύπου: Twentieth-Century Literary Theory. A Reader. Second edition 1988, 1997 by K. M. Newton για την ελληνική γλώσσα: 2004, Πα νε πι στη μια κές Εκ δό σεις Κρή της Πρώτη έκδοση: Σεπτέμβριος 2013 Μετάφραση από τα αγγλικά: Αθανάσιος Κατσικερός Μετάφραση από τα γαλλικά & γερμανικά: Κώστας Σπαθαράκης (κεφ. 11, 14, 19, 33, 34 & 39) Θεώρηση μεταφράσεων & διόρθωση δοκιμίων: Κώστας Σπαθαράκης Τεχνική επιμέλεια έκδοσης: Διονυσία Δασκάλου (ΠΕΚ) Ε κτύ πω ση: Φωτολιο & Τυπικον Βιβλιοδεσία: Θ. Ηλιοπουλοσ Π. Ροδοπουλος Σχεδίαση εξωφύλλου: Ιφιγένεια Βασιλείου Η έκδοση στοιχειοθετήθηκε με στοιχεία GS APLA PRO, στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ISBN

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος στην ελληνική έκδοση...xiii Εισαγωγή....xvii I. Ο ρώσικος φορμαλισμός και ο δομισμός της Σχολής της Πράγας 1. Βίκτορ Σκλόφσκι: Η τέχνη ως τεχνική Ρομάν Γιάκομπσον: Η δεσπόζουσα Π. Ν. Μεντβέντεφ και M. M. Μπαχτίν: Το αντικείμενο, τα καθήκοντα και οι μέθοδοι της ιστορίας της λογοτεχνίας Γιαν Μουκαρόφσκι: Η αισθητική λειτουργία, ο αισθητικός κανόνας και η αισθητική αξία ως κοινωνικά γεγονότα IΙ. Η Νέα Κριτική και η κριτική του ΛΗβις 5. Α. Α. Ρίτσαρντς: Ποίηση και πεποιθήσεις Κληνθ Μπρουκς: Ο φορμαλιστής κριτικός Κένεθ Μπερκ: Η φορμαλιστική κριτική: οι αρχές και τα όριά της Τζων Μ. Έλλις: Το συναφές συγκείμενο ενός λογοτεχνικού κειμένου... 59

5 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ 9. Φ. Ρ. Λήβις: Λογοτεχνική κριτική και φιλοσοφία Τζων Κέισι: Αντικείμενο, αίσθημα και κρίση: Φ. Ρ. Λήβις ΙII. Ερμηνευτική 11. Χανς-Γκεόργκι Γκάνταμερ: Η γλωσσικότητα ως καθορισμός του αντικειμένου της ερμηνευτικής Ε. Ντ. Χιρς: Τρεις διαστάσεις της ερμηνευτικής Π. Ντ. Τζουλ: Η επίκληση του κειμένου: τι επικαλούμαστε; Πωλ Ρικαίρ: Η σύγκρουση των ερμηνειών Γουίλλιαμ Β. Σπανός: Σπάζοντας τον κύκλο: η ερμηνευτική ως απο-κάλυψη IV. Γλωσσολογική κριτική 16. Ρομάν Γιάκομπσον: Γλωσσολογία και ποιητική Ρότζερ Φάουλερ: Η λογοτεχνία ως λόγος V. Δομισμός και σημειωτική 18. Τσβετάν Τοντόροφ: Ορισμός της ποιητικής Ζεράρ Ζενέτ: Δομισμός και λογοτεχνική κριτική Ρολάν Μπαρτ: Επιστήμη εναντίον λογοτεχνίας Τζόναθαν Κάλλερ: Η σημειωτική ως μια θεωρία της ανάγνωσης Γιούρι Μ. Λότμαν: Το περιεχόμενο και η δομή της έννοιας λογοτεχνία Μορς Πέκαμ: Το πρόβλημα της ερμηνείας viii

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ VI. Μεταδομισμός 24. Ζακ Ντερριντά: Η δομή, το σημείο και το παίγνιο στον λόγο των επιστημών του ανθρώπου Ρολάν Μπαρτ: Ο θάνατος του συγγραφέα Τζούλια Κρίστεβα: Το σύστημα και το ομιλούν υποκείμενο Μισέλ Φουκώ: Παράδοση της 7 ης Ιανουαρίου Πωλ ντε Μαν: Η αντίσταση στη θεωρία VII. Ψυχαναλυτική κριτική 29. Νόρμαν Ν. Χόλλαντ: Ανάγνωση και ταυτότητα: μια ψυχαναλυτική επανάσταση Χάρολντ Μπλουμ: Ποίηση, αναθεωρητισμός και απώθηση Σοσάνα Φέλμαν: Η τρέλα της ερμηνείας: λογοτεχνία και ψυχανάλυση VIII. Μαρξιστική και νεομαρξιστική κριτική 32. Κρίστοφερ Κώντγουελ: Άγγλοι ποιητές: η παρακμή του καπιταλισμού Γκεόργκι Λούκατς: Ο κριτικός ρεαλισμός στη σοσιαλιστική κοινωνία Βάλτερ Μπένγιαμιν: Ο συγγραφέας ως παραγωγός Τέρρυ Ήγκλετον: Προς μια επιστήμη του κειμένου Ρόζαλιντ Κάουαρντ και Τζων Έλλις: S/Z Φρέντρικ Τζέημσον: Για την ερμηνεία: η λογοτεχνία ως μια κοινωνικά συμβολική πράξη ix

7 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ IX. Θεωρία της πρόσληψης και κριτική της αναγνωστικής ανταπόκρισης 38. Χανς Ρόμπερτ Γιάους: Η ιστορία της λογοτεχνίας ως πρόκληση για τις γραμματολογικές σπουδές Βόλφγκανγκ Ίζερ: Η προσκλητική δομή των κειμένων. Η απροσδιοριστία ως όρος της επίδρασης του λογοτεχνικού λόγου Ντέηβιντ Μπλάιχ: Ο υποκειμενικός χαρακτήρας της κριτικής ερμηνείας Στάνλεϋ Φις: Ερμηνεύοντας το Variorum Χ. Φεμινιστική κριτική 42. Τζόζεφιν Ντόνοβαν: Έξω από το δίχτυ: η φεμινιστική κριτική ως ηθική κριτική Ηλέιν Σοουάλτερ: Προς μια φεμινιστική ποιητική Ελίζαμπεθ Α. Μηζ: Πολιτική της σεξουαλικότητας και κριτική απόφανση Ελέν Σιξού: Συνομιλίες XI. Πολιτισμικός υλισμός και νέος ιστορισμός 46. Ρέυμοντ Γουίλλιαμς: Κυρίαρχο, υπολειμματικό και αναδυόμενο Λούις Α. Μοντρόουζ: Διδάσκοντας την Αναγέννηση: η ποιητική και πολιτική της κουλτούρας Άλαν Σίνφηλντ: Διαβάζοντας την αμφισβήτηση x

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ XII. Νέος πραγματισμός 49. Στήβεν Ναπ και Γουόλτερ Μπεν Μάικλς: Ενάντια στη θεωρία Στάνλεϋ Φις: Συνέπειες XIII. Μεταμοντερνισμός 51. Φρέντρικ Τζέημσον: Το Μεταμοντέρνο ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού Λίντα Χάτσιον: Θεωρητικοποιώντας το μεταμοντέρνο. 477 XIV. Μετααποικιακή κριτική 53. Έντουαρντ Σαΐντ: Αλληλεπικαλυπτόμενες επικράτειες, αλληλένδετες ιστορίες Χόμι Κ. Μπάμπα: Το ζήτημα του άλλου: το στερεότυπο και ο αποικιακός λόγος Ευχαριστίες Ευρετήριο xi

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Οι γραμματολογικές σπουδές, και μόνο για τον λόγο ότι παράγουν κείμενα επί κειμένων, συναντούν μια εγγενή δυσκολία και μάλλον τελούν σε αντικειμενική αδυναμία να συμμετάσχουν στην εξελισσόμενη από τον 17 ο αιώνα επιστημονική επανάσταση, που στις αρχές της βρήκε με τον Βάκωνα τη ρητορική της επένδυση. Η λογοτεχνία ανήκει στο σύνολο των «ηθικών πραγμάτων», αν και η διατύπωση είναι ξένη, ή τουλάχιστον περιθωριακή, στον 20 ό αιώνα. Πάντως, δεν είναι φυσικό φαινόμενο, πράγμα που με όρους πιο οικείους στον 20 ό αιώνα σημαίνει ότι μετέχει στην ιδεολογία, στις μετακινήσεις, τις προσαρμογές και τις μεταπλάσεις της. Η ιδεολογία αποτελεί άξιο, όσο και προβληματικό, αντικείμενο ενασχόλησης. Στις ιδεολογικές σπουδές (δηλαδή στις λεγόμενες «ανθρωπιστικές επιστήμες») η απόσταση ανάμεσα στη θεωρία και το αντικείμενό της συνιστά το κύριο επιστημολογικό πρόβλημα. Είναι λοιπόν επόμενο, όχι μόνο η έννοια της λογοτεχνίας, αλλά και το σώμα της, το λογοτεχνικό corpus ως αντικείμενο, να αλληλεπιδρούν με τη θεωρία της. Περισσότερο, στην περιπέτεια των ιδεών κατά τον εικοστό αιώνα, εκδοχές της θεωρίας φτάνουν να ακυρώνουν την αφετηρία και το τέλος τους (αντι-θεωρητική θεωρία) ή να συμφύρονται με το αντικείμενό τους (η θεωρία ως λογοτεχνία). Ήδη, πριν φτάσουμε εκεί, και σε όλη τη διαδρομή του αιώνα, από τον ρώσικο φορμαλισμό ως τη μετα-αποικιακή κριτική, οι θεωρίες της λο- xiii

10 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ γοτεχνίας σχετίζονται με τις σύγχρονές τους φιλοσοφικές παραδόσεις, κυρίως της λεγόμενης «ηπειρωτικής φιλοσοφίας», και συμμετέχουν στη διαμόρφωση των κριτικών ρευμάτων που υποδέχονται στην κοίτη τους τις ανθρωπιστικές σπουδές. Το ανά χείρας Ανθολόγιο συνιστά ένα από τα καλύτερα αποστάγματα της εν λόγω θεωρητικής παραγωγής στη διεθνή βιβλιογραφία. Πρόκειται για έργο αναφοράς από το οποίο η ανάγνωση μπορεί να εξακτινωθεί σε πολλές κατευθύνσεις: ένα βιβλίο βάσης, βιβλίο εκκίνησης και επιστροφής. Τα κείμενα που ανθολογούνται είναι στο σύνολό τους κείμενα σημαντικά, τουλάχιστον υπό την έννοια ότι το καθένα τους συνιστά από έναν σταθμό στη σκέψη γύρω από τη λογοτεχνία. Ορισμένα, είναι «κλασικά», δηλαδή αποτελούν υποχρεωτικά αναγνώσματα για τον ασχολούμενο ή προτιθέμενο ν ασχοληθεί με τη θεωρία της. Πολλά από τα κείμενα, όπως συνήθως συμβαίνει, διαλέγονται μεταξύ τους. Ο διάλογος απεικονίζεται στη διάταξή τους, όσο το επιτρέπει η τυπογραφική γραμμικότητα, την οποία ο αναγνώστης, αργά ή γρήγορα ή αμέσως, θα υπερβεί. Κρίσιμη εκδοτική επιλογή του επιμελητή K. M. Newton ήταν να χωρέσει πολλά κείμενα σ ένα αρκετά ευσύνοπτο βιβλίο. Ως συνέπεια, τα κείμενα συντομεύθηκαν. Η αριστοτεχνική συντόμευσή τους είναι περισσότερο από αβλαβής: συντελεί στο σκοπό του βιβλίου. Η επιχειρηματολογική γραμμή διαφυλάσσεται, το νόημα δεν αλλοιώνεται και το νοηματικό βάρος παραμένει στη θέση του. Παρά την αφαιρετική αυτή επέμβαση, η παρουσία του επιμελητή Newton είναι διακριτική και κυρίως μη μεροληπτική, σ έναν χώρο που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις με πολλή αναίμακτη βία, δηλαδή αρκετά θεατρικές. Η επιστημολογική ουδετερότητα του επιμελητή επιτρέπει την κατόπτευση του χώρου από τον αναγνώστη-χρήστη του βιβλίου χωρίς προηγούμενη δέσμευση για το σημείο της θέασης. Το Ανθολόγιο, εντέλει, συντομεύει την επίσκεψη των θεωρητικών πηγών, που είναι απαραίτητη στις γραμματολογικές σπουδές. Ιδανικά, συνδυάζεται με την πρώτη επαφή του xiv

11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ σπουδαστή ή του ενδιαφερόμενου με το αντικείμενο, ως μέρος ενός τρίπτυχου: εισαγωγή, πηγές, και πριν απ όλα, η ίδια η λογοτεχνία. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, σε μια εποχή όπου η πρόσβαση στις ξενόγλωσσες πηγές γίνεται όλο και πιο ευχερής και μαζική, η μεταφρασμένη έκδοσή του από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης προορίζεται να ανταποκριθεί σε μια πραγματική ανάγκη του ελληνόγλωσσου κοινού. Θα προσκαλούσα, πάντως, τον αναγνώστη να αντισταθεί στην κατάληψή του από δέος αν στη διαδρομή του βιβλίου, και ιδιαίτερα όσο πλησιάζει στο τέλος του, συναντήσει κείμενα που ξεπερνούν (ή μήπως απλά παρακάμπτουν;) την ικανότητά του για κατανόηση. Το δέος αυτό μπορεί να είναι το προστάδιο της γοητείας ως πάθους, δηλαδή της παράδοσής του σε μια ρητορική που αναπαράγεται υπονομεύοντας και απεμπολώντας το αίτημα της κατανοησιμότητας. Ο συγγραφικός ναρκισσισμός και το σύστοιχό του, η διανοητική γοητευτική βία, φαινόμενα ενδημικά στον ευρύτερο χώρο των ανθρωπιστικών σπουδών, ενδέχεται κάποτε να ελλοχεύουν στον αντίποδα της αμφιβολίας, της αβεβαιότητας και της αμφισβήτησης που θα μπορεί να χαρακτηρίζει (και συχνά χαρακτηρίζει, όπως τεκμαίρεται επίσης από το Ανθολόγιο) τον λόγο των γραμματολογικών σπουδών, ως λόγο πρακτικό που σχετίζεται με στάσεις ζωής, όπως λέμε «αναστοχαστικές», οι οποίες περιλαμβάνουν αλλά και υπερβαίνουν τη λογοτεχνία. Κείμενα με τέτοια χαρακτηριστικά έχουν βεβαίως τη θέση τους σε μια κατά το δυνατόν αμερόληπτη ανθολογία. Χωρίς αυτά, η συνολική εικόνα της θεωρίας της λογοτεχνίας θα ήταν λειψή από πρόθεση. Και με αυτά, ωστόσο, η εικόνα δεν είναι πλήρης και δεν θα μπορούσε να είναι. Για παράδειγμα, οι γνωσιακές προσεγγίσεις, που εντάσσονται, αυτές, στα ρεύματα της αναλυτικής φιλοσοφίας, και αναπτύσσονται κυρίως στο γύρισμα του 20 ού προς τον 21 ο αιώνα, ξεφεύγουν εκ των πραγμάτων από το Ανθολόγιο. xv

12 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ Όμως, το βιβλίο διεκδικεί χρηστικότητα, όχι αυτάρκεια. Ο χρήστης του βιβλίου, αναγνώστης κριτικών κειμένων, χρειά ζεται να είναι ή να γίνει κριτικός αναγνώστης. Προς τούτο, πρέπει να κινητοποιεί τη διάνοιά του, αφού προηγουμένως την εμπιστευθεί, όπως ο καθένας μας οφείλει στον εαυτό του. Αλέξης Καλοκαιρινός Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο École des Hautes Études en Sciences Sociales, Παρίσι xvi

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κανένας από όσους ασχολούνται με τις εξελίξεις στη λογοτεχνική κριτική τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι υπήρξε μια σημαντική αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τα θεωρητικά ερωτήματα. Ο κύριος λόγος γι αυτό είναι πιθανώς η επίδραση που άσκησαν κατά τη δεκαετία του 1960 και 1970 στη λογοτεχνική κριτική ο δομισμός και ο μεταδομισμός, που αμφισβήτησαν σοβαρά τόσο τη συμβατική ιστορικά προσανατολισμένη κριτική όσο και την αγγλοαμερικανική παράδοση της Νέας Κριτικής. Διάφορα θεωρητικά ζητήματα, που βρίσκονταν εν υπνώσει στον αγγλόφωνο κόσμο για αρκετές δεκαετίες, ήρθαν και πάλι στο προσκήνιο, ενώ εμφανίστηκαν και νέες μορφές κριτικής προσέγγισης οι οποίες αναμείγνυαν θεωρία και πρακτική, όπως η αποδόμηση, η θεωρία της πρόσληψης, η κριτική της αναγνωστικής ανταπόκρισης, ο φεμινισμός, η ψυχαναλυτική κριτική ή τα διάφορα είδη μαρξιστικής και μαρξίζουσας κριτικής. Ακόμα και σήμερα ακούμε για την «κρίση» που προκλήθηκε στις γραμματολογικές σπουδές ως συνέπεια αυτής της κατάστασης, αν και η κρίση αυτή χρειάζεται πολύ χρόνο για να κορυφωθεί. Ωστόσο, ένα σαφές επακόλουθο ήταν η κατάρρευση οποιασδήποτε κριτικής συναίνεσης και η αντικατάστασή της από αλληλοσυγκρουόμενες ομάδες. Τα τελευταία χρόνια, οι ομάδες αυτές έμαθαν ίσως να ανέχονται η μία την άλλη. Ωστόσο, αν και έλαβαν τέλος οι λεγόμενοι «θεωρητικοί πόλεμοι», 1 η xvii

14 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ίδια η θεωρία αποτελεί κεντρικό στοιχείο της σύγχρονης κριτικής πρακτικής. Είναι σαφές ότι η κατάσταση αυτή θέτει όσους ξεκινούν τη μελέτη της λογοτεχνίας ενώπιον σοβαρών δυσκολιών, μια και η σύγχρονη κριτική προϋποθέτει κάποια γνώση των πρόσφατων θεωρητικών εξελίξεων. Για τον λόγο αυτό, έχουν εκδοθεί διάφορες συλλογές κειμένων και επισκοπήσεις της θεωρίας της λογοτεχνίας, σε μια προσπάθεια να καταστήσουν τα θεωρητικά ζητήματα πιο προσιτά στο ευρύτερο κοινό της λογοτεχνίας. Το ανά χείρας βιβλίο συνεχίζει αυτή την παράδοση. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες συλλογές θεωρητικών κειμένων, δεν περιορίζεται στα θεωρητικά ρεύματα που εμφανίστηκαν μετά τον δομισμό, καθώς περιλαμβάνει και πολλά κείμενα γραμμένα πριν από το Ως επί το πλείστον, πάντως, αναφέρεται στα πιο πρόσφατα θεωρητικά κινήματα. Κατά τη γνώμη μου, για να κατανοήσουμε τις μεταγενέστερες εξελίξεις είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τις παλαιότερες θεωρίες. Εκτός αυτού, οι περισσότερες ανάλογες συλλογές περιλαμβάνουν συνήθως ολόκληρα άρθρα και δοκίμια. Η συλλογή αυτή υιοθετεί μια διαφορετική προσέγγιση, καθώς επεμβαίνει στα παρατιθέμενα κείμενα. Αυτό, πιστεύω, έχει δύο μεγάλα πλεονεκτήματα. Τα πλήρη δοκίμια δύσκολα κατανοούνται και αφομοιώνονται από όσους μόλις ξεκινούν τη μελέτη της θεωρίας της λογοτεχνίας. Στις εκδοχές που προέκυψαν από την επιμέλεια, προσπάθησα να διασώσω, έστω και σε συντομευμένη μορφή, τη δομή της επιχειρηματολογίας κάθε κειμένου, παρουσιάζοντάς την όσο πιο συνεκτικά και αυστηρά γινόταν. Σκοπός μου ήταν να χρησιμοποιήσω όσο το δυνατόν περισσότερα κείμενα για να δώσω στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κατανοήσει ένα συγκεκριμένο επιχείρημα, είτε για να πειστεί είτε για να βρει λόγους να το αμφισβητήσει. Το άλλο μεγάλο πλεονέκτημα είναι ότι μας επιτρέπει να συμπεριλάβουμε ένα ευρύτερο φάσμα κειμένων επιλέξαμε 54 κείμενα σε έναν τόμο κανονικού μεγέθους. Ελπίζω, βεβαίως, ότι οι αναγνώστες xviii

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ θα βρουν κάποια από τα κείμενα που επιλέξαμε αρκετά ενδιαφέροντα, ώστε να μπουν στον κόπο να διαβάσουν ολόκληρο το δοκίμιο, άρθρο, κεφάλαιο ή βιβλίο από το οποίο προέρχονται. Η θεωρία είναι ένας χώρος συνεχών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων και, για να μπορεί κανείς να την κατανοήσει επαρκώς, είναι αναγκαίο να γνωρίζει όχι μόνο τα κομβικά επιχειρήματα της μίας ή της άλλης πλευράς, αλλά και τις εναλλακτικές απόψεις που, ρητά ή υπόρρητα, συγκρούονται μαζί τους. Δεν αρκεί, επίσης, να παρουσιάζουμε τις μεγάλες θεωρίες με ένα και μόνο παράδειγμα, γιατί υπάρχουν συγκρούσεις και δια μάχες όχι μόνο μεταξύ των διαφόρων θεωριών, αλλά και στο εσωτερικό καθεμιάς από αυτές. Παρουσιάζοντας, λοιπόν, ένα αρκετά ευρύ φάσμα θεωρητικών απόψεων, το βιβλίο προσπαθεί να δείξει τις διαφορετικές αντιλήψεις και σημεία έμφασης στο εσωτερικό των επιμέρους θεωριών. Εκτός αυτού, επιχείρησα να ισορροπήσω ανάμεσα σε συγγραφείς ή συγκεκριμένα κείμενα που πρέπει να συμπεριλαμβάνονται σε μια αντιπροσωπευτική ανθολογία των λογοτεχνικών θεωριών του 20ού αιώνα, και σε έργα που, αν και λιγότερο οικεία και προσιτά στο ευρύτερο κοινό της λογοτεχνίας, είναι, ενδεχομένως, το ίδιο σημαντικά και ενδιαφέροντα. Η σχετική γνώση του ευρύτερου συγκειμένου των θεωριών του 20ού αιώνα αποτελεί, οπωσδήποτε, σημαντικό βοήθημα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αναγκαία προϋπόθεση για την κατανόηση των συγχρόνων θεωριών. Προσπάθησα όχι μόνο να παραθέσω αντιπροσωπευτικά δείγματα των διαφόρων θεωρητικών τάσεων, αλλά και να επιλέξω κείμενα τα οποία, αφενός, φωτίζουν τον διάλογο που αναπτύχθηκε ανάμεσά τους και, αφετέρου, δείχνουν κάποιες από τις διαφορές στο εσωτερικό τους. Θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι ένα τέτοιο βιβλίο, που σχεδιάστηκε για να εισαγάγει τους φοιτητές της φιλολογίας, αλλά και το μη εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, στις λογοτεχνικές θεωρίες του 20ού αιώνα, θα έκανε περισσότερο κακό παρά καλό. Αλήθεια, γιατί νιώθουμε την ανάγκη να παραγεμί- xix

16 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ σουμε το μυαλό των φοιτητών ή των αναγνωστών της λογοτεχνίας γενικότερα με θεωρητικά ερωτήματα; Δεν έχει υποστηριχτεί ότι η θεωρία απλώς μπερδεύει αυτούς τους αναγνώστες, ενώ ελάχιστα συμβάλλει στην ανάγνωση; Πράγματι, πολλοί ισχυρίζονται ότι μόνο οι ώριμοι κριτικοί έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τις θεωρητικές περιπλοκές της δραστηριότητάς τους, ενώ οι αναγνώστες, που δεν έχουν τη γνώση και εμπειρία των πρώτων, δεν θα έπρεπε να εκτίθενται στη θεωρία. 2 Οφείλουμε να απαντήσουμε στις αντιρρήσεις αυτές. Εν πρώτοις, θα λέγαμε ότι η θεωρία ή οι αρχές της λογοτεχνικής κριτικής που έχουν κάποια θεωρητική βάση, υπάρχουν υπόρρητα σε κάθε μορφή ανάγνωσης του λογοτεχνικού κειμένου, ακόμα και την πιο αφελή. Το να μην έχουμε συνείδηση ή να μη δείχνουμε ενδιαφέρον για τη θεωρία δεν σημαίνει ότι αυτή δεν είναι παρούσα. Σε όλες σχεδόν τις μορφές του μη λογοτεχνικού λόγου, κάποιοι κανόνες και περιορισμοί πρέπει να διέπουν τον τρόπο που τις διαβάζουμε, έτσι ώστε οι λόγοι αυτοί να εξυπηρετήσουν τα ενδιαφέροντα και τους σκοπούς που κατευθύνουν την ανάγνωσή μας. Έτσι, παρότι μπορεί να τεθούν θεωρητικά ερωτήματα γύρω από αυτούς τους λόγους, η θεωρία πρέπει να έχει δευτερεύουσα θέση έναντι των ενδιαφερόντων και των σκοπών αυτών. Και αυτό ανεξάρτητα από το αν κάποιος διαβάζει μια συνταγή μαγειρικής, κάποιο άρθρο σε μια εφημερίδα, ένα ιστορικό ή φιλοσοφικό έργο ή ένα επιστημονικό κείμενο. Αλλά στον λόγο της λογοτεχνίας δεν υπάρχουν πρακτικές ή λογικές αναγκαιότητες, εξωτερικές ως προς το λόγο αυτόν, που καθορίζουν τον τρόπο ανάγνωσής του. Ως εκ τούτου, κατά την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού λόγου, η θεω ρία είναι πάντοτε έστω και υπόρρητα παρούσα, μια και οι όποιοι κανόνες και περιορισμοί διέπουν τον τρόπο που διαβάζονται τα λογοτεχνικά κείμενα δεν μπορούν να εκληφθούν ως ενιαίο και αναπόσπαστο τμήμα του ίδιου του λόγου, αλλά επιλέγονται, συνειδητά ή ασυνείδητα, από τον αναγνώστη ως μία από τις πολλές υφιστάμενες δυνατότητες. xx

17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όταν μιλάμε για διαφορετικές μορφές λόγου, όροι όπως «ιστορικός», «φιλοσοφικός» ή «επιστημονικός» υποδηλώνουν ένα φάσμα χαρακτηριστικών ή ιδιοτήτων που συνδέονται με τον συγκεκριμένο λόγο, αλλά ο όρος «λογοτεχνικός» παρά τις πολλές προσπάθειες ορισμού του, που υποστηρίζουν ότι τα κείμενα που χαρακτηρίζονται ως «λογοτεχνικά» έχουν ένα τουλάχιστον κοινό γνώρισμα είναι κενός περιεχομένου. Δεν αναφέρεται σε κοινές ποιότητες των κειμένων, αλλά σε κάτι που μοιάζει με την ανθρώπινη ανάγκη να υπάρχει ένα σώμα κειμένων πέραν των πρακτικών ορίων εντός των οποίων υποχρεωτικά επιτελούμε την ανάγνωση άλλων μορφών λόγου. Δεν υπάρχει κάποια πρακτική αναγκαιότητα ή κάποιος εγγενής περιορισμός που να μας εμποδίζουν να χρησιμοποιήσουμε ένα κείμενο το οποίο έχει χαρακτηριστεί «λογοτεχνικό» για οποιονδήποτε άλλο σκοπό. Η κατηγορία «λογοτεχνία», λοιπόν, με τη στενότερη αξιολογική έννοια του όρου, αναφέρεται σε ορισμένα από τα κείμενα που εντάχθηκαν στην κατηγορία των μη πρακτικών τα οποία οι αναγνώστες και οι κριτικοί εδώ και πολλές γενιές έχουν κρίνει ως ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην εξυπηρέτηση των ποικίλων ενδιαφερόντων τους. Από όσα είπα προηγουμένως προκύπτει ότι οι λογοτεχνικές θεωρίες θα μπορούσαν να είναι όσοι και οι αναγνώστες της λογοτεχνίας. Προφανώς, αυτό δεν συμβαίνει. Πράγματι, ο λόγος της κριτικής της λογοτεχνίας διαθέτει έναν υψηλό βαθμό τάξης και συνοχής, που μόνο πρόσφατα έχουν εν μέρει υπονομευθεί. Για την υπονόμευση αυτή, πολλοί θα μέμφονταν το σημερινό λογοτεχνικό και κριτικό πλαίσιο, που εμφανίζεται να ενθαρρύνει την πληθυντικότητα των θεωριών. Αλλά και υπό τις σημερινές συνθήκες δεν υπάρχει κανένα σημάδι απόλυτου σχετικισμού. Όσοι μιλούν για «χάος» και «αναρχία» αναπτύσσουν μια ρητορική που αποσκοπεί είτε στο να εκφράσουν την απέχθειά τους για τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί στη λογοτεχνική κοινότητα είτε στο να αποσταθεροποιήσουν τις γραμματολογικές σπουδές για συγκεκριμένες πολιτικές σκο- xxi

18 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ πιμότητες. Μια πιο ενδιαφέρουσα ερώτηση θα ήταν η εξής: γιατί, ενώ ο λογοτεχνικός λόγος δεν προϋποθέτει καμία τάξη, υπάρχει τόσο μεγάλη τάξη στη μελέτη της λογοτεχνίας; Μια και δεν υπάρχουν κάποιοι πρακτικοί λόγοι που να επιβάλλουν συγκεκριμένους κανόνες και περιορισμούς στην ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων, οι κανόνες και οι περιορισμοί που πραγματικά διέπουν την ανάγνωσή τους θα πρέπει να έχουν επιλεγεί από μας, παρόλο που ενδέχεται να μην έχουμε επίγνωση της επιλογής μας. Ο λόγος λοιπόν που η λογοτεχνική κριτική διέπεται από μια σχετική τάξη, ενώ δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια εγγενής ανάγκη για κάτι τέτοιο, είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι αναγνώστες κάνουν την ίδια επιλογή μεταξύ των διάφορων διαθέσιμων επιλογών. Το γιατί υπήρξαν τόσες πολλές και διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις της λογοτεχνίας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και το γιατί οι αναγνώστες επιλέγουν να υποστηρίξουν τη μία ή την άλλη είναι δύο ενδιαφέροντα ερωτήματα. Δεν είναι εδώ το κατάλληλο σημείο για να απαντήσουμε λεπτομερώς στα ερωτήματα αυτά, αλλά είναι σαφές ότι η θεωρία της λογοτεχνίας δεν μπορεί να κατανοηθεί έξω από τις πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις που αποτέλεσαν το κύριο χαρακτηριστικό του 20ού αιώνα. Οι αναγνωστικές επιλογές, ιδιαίτερα σε σχέση με κείμενα που υπερβαίνουν τα πρακτικά όρια που διέπουν την ανάγνωση άλλων μορφών λόγου, δεν μπορούν να είναι ιδεολογικά ουδέτερες, και αυτό ο αναγνώστης δεν πρέπει να το ξεχνά, καθώς θα διαβάζει τα κείμενα των διαφόρων θεωρητικών που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Πριν από τις εξελίξεις του 20ού αιώνα στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής, η μεγάλη πλειονότητα των αναγνωστών συσχέτιζε τα λογοτεχνικά κείμενα με το ιστορικό συγκείμενό τους και τις προθέσεις των συγγραφέων τους. Ακόμα και σήμερα, η προσέγγιση αυτή υποστηρίζεται από πολλούς. Αντίθετα όμως, πολλοί αναγνώστες του 20ού αιώνα επέλεξαν να δώσουν ελάχιστη ή καθόλου προσοχή στο ιστορικό συγκείμε- xxii

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ νο και τις προθέσεις του συγγραφέα, επιτρέποντας σε σύγχρονα ρεύματα σκέψης, όπως η ψυχαναλυτική ή η φεμινιστική θεωρία, να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα διάβαζαν τα λογοτεχνικά κείμενα. Οι αναγνώστες αυτοί θα υποστήριζαν ότι η σημαντικότερη μέριμνά τους κατά τη μελέτη της λογοτε χνίας είναι η σχέση του κειμένου με τα ενδιαφέροντα ενός σύγχρονου ακροατηρίου. Εκτός αυτού, δεν υπάρχει κανένα όριο στον αριθμό και το είδος των ενδιαφερόντων που οι αναγνώστες μπορούν να επιστρατεύσουν για να διαβάσουν τα λογοτεχνικά κείμενα, μεταξύ αυτών αισθητικά, ιστορικά, γλωσσολογικά, κοινωνιολογικά, βιογραφικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά και πολιτικά, αλλά και διάφοροι συνδυασμοί τους. Είναι ωστόσο σημαντικό να τονίσουμε ότι οι αναγνώστες δεν μπορούν παρά να επιλέξουν. Αν και δεν υφίστανται εγγενείς κανόνες και περιορισμοί που να καθορίζουν τον τρόπο ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων, μόλις αρχίσουμε να διαβάζουμε ένα κείμενο, θα ενεργοποιηθούν ορισμένοι κανόνες και περιορισμοί, μια και η ίδια η δραστηριότητα της ανάγνωσης δεν μπορεί να λάβει χώρα χωρίς αυτούς. Είναι αναπόφευκτο κάποιοι από τους αναγνώστες να κάνουν τις ίδιες επιλογές, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται ομάδες αναγνωστών και κριτικών, ή, όπως τις αποκαλεί ο Στάνλεϋ Φις, «ερμηνευτικές κοινότητες». Είναι ωστόσο πιθανό να αναπτύξει κάποιος αναγνώστης έναν εντελώς προσωπικό τρόπο ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων, που να μη συμμορφώνεται με καμία υπαρκτή κοινότητα αναγνωστών τώρα ή στο παρελθόν. Όσοι διορθώνουν φοιτητικές εργασίες ίσως θα συμμερίζονταν αυτή την ιδέα. Αλλά είναι βέβαιο ότι η συντριπτική πλειονότητα των αναγνωστών θα αποδεχτεί τους κανόνες και τους περιορισμούς που διέπουν τις θεω ρίες οι οποίες κυριαρχούν στην κουλτούρα σε μια συγκεκριμένη εποχή. Ως εκ τούτου, ένα από τα σημαντικότερα επιχειρήματα υπέρ της λογοτεχνικής θεωρίας είναι ότι, εφόσον οι κανόνες και οι περιορισμοί δεν αποτελούν εγγενές στοιχείο των κειμέ- xxiii

20 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ νων αλλά επιλέγονται για συγκεκριμένους λόγους, δεν δικαιούμαστε να αγνοήσουμε την ύπαρξή τους όπως θα μπορούσαμε να κάνουμε κατά την ανάγνωση μη λογοτεχνικών μορφών λόγου, παρόλο που αυτό μπορεί να προκαλέσει, όπως έχει προειδοποιήσει ο Ρενέ Βέλλεκ, 3 σύγχυση στους νέους μελετητές. Θα ήταν κακοπιστία να αποκρύψουμε, ακόμα και από τους νέους μελετητές, το γεγονός ότι δεν υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί που να αποτελούν αναπόσπαστα και συνεπώς προνομιακά στοιχεία του λογοτεχνικού λόγου. Ορισμένοι κανόνες, βέβαια, θα είναι κυρίαρχοι, πράγμα που δικαιολογεί την επισήμανση τόσο των πλεονεκτημάτων όσο και των κινδύνων της απόρριψής τους, αλλά τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον ισχυρισμό ότι οι κανόνες αυτοί αποτελούν εγγενή στοιχεία της ίδιας της ύπαρξης του λογοτεχνικού λόγου. Μια προφανής συνέπεια είναι το γεγονός ότι, από τη στιγμή που γνωρίζουμε πως οι κανόνες και οι περιορισμοί που διέπουν την ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων είναι αποτέλεσμα επιλογής, μπορούμε να επιλέξουμε να τους αλλάξουμε. Αν και κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν ότι η δυνατότητα αυτή οδηγεί στον απόλυτο σχετικισμό, το γεγονός ότι κάθε αλλαγή δεν ισοδυναμεί αναγκαστικά με ολοκληρωτική απόρριψη κάθε κανόνα, αλλά μόνο με υιοθέτηση ενός διαφορετικού συνόλου κανόνων, σημαίνει ότι οι φόβοι αυτοί είναι αβάσιμοι. Πράγματι, αυτό μπορεί να είναι θετικό από την άποψη ότι κάποιοι αναγνώστες, που χρησιμοποιούσαν κανόνες ξένους προς την ιδιοσυγκρασία, την ιδεολογία ή την κοσμοθεωρία τους, έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ένα σύνολο κανόνων που τους ταιριάζει πιο πολύ. Από την άποψη αυτή, το ανά χείρας βιβλίο έχει διπλό στόχο: αφενός, να κάνει τους αναγνώστες πιο συνειδητούς έναντι των κανόνων και των περιορισμών που διέπουν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν κριτικά τη λογοτεχνία, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα να τον υπερασπιστούν έναντι εναλλακτικών προσεγγίσεων και, αφετέρου, μέσω της σύγκρισης των υφιστάμενων κανόνων και ερμηνευτικών στρα- xxiv

21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ τηγικών με άλλες, να είναι σε θέση να υιοθετήσουν μια διαφορετική προσέγγιση που θα θεωρήσουν πιο πειστική. Θα ήταν ωστόσο ανακριβές να υποστηρίξουμε ότι η τρέχουσα κατάσταση «πληθυντικότητας των θεωριών» δεν επηρέασε τα θεμέλια της λογοτεχνικής κριτικής. Ένα από τα μειονεκτήματα της έννοιας των «ερμηνευτικών κοινοτήτων» του Στάνλεϋ Φις είναι ότι υπαινίσσεται πως, από τη στιγμή που οι αναγνώστες των λογοτεχνικών κειμένων έχουν επιλέξει, συνειδητά ή ασυνείδητα, την κοινότητά τους, δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να διαφωνήσουν με όσους ανήκουν σε άλλες κοινότητες, γιατί το θέμα δεν είναι ότι μια κοινότητα έχει δίκιο και όλες οι άλλες λάθος. Η ίδια η λέξη «κοινότητα» υποδηλώνει ότι κάποιος είναι μέλος μιας αυτάρκους κοινωνικής ομάδας και δεν υπάρχει λόγος να ενδιαφέρεται για τις άλλες κοινότητες. Ωστόσο, με μεγάλη έκπληξη βλέπει κανείς τις συνεχείς συζητήσεις και διαμάχες που λαμβάνουν χώρα στις γραμματολογικές σπουδές. Οι αναγνώστες των λογοτεχνικών κειμένων δεν αρκούνται στην υιοθέτηση μιας ανεκτικής φιλοσοφίας. Αυτό σημαίνει ότι η θεωρητική μεταφορά των «ερμηνευτικών κοινοτήτων» πρέπει να τροποποιηθεί. Θα έλεγα πως ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν τόσες πολλές διαμάχες και συζητήσεις στον χώρο των λογοτεχνικών σπουδών είναι ότι οι κριτικοί και οι αναγνώστες αισθάνονται πως ανήκουν σε μία και μόνο κοινότητα, έστω κι αν έχουν κάνει εντελώς διαφορετικές επιλογές σχετικά με τον τρόπο ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων. Το ίδιο το γεγονός ότι έπρεπε να κάνουν μια τέτοια επιλογή τούς συνδέει με άλλους αναγνώστες και ερμηνευτές κειμένων. Αλλά και το ότι θα μπορούσαν να έχουν κάνει διαφορετική επιλογή γεννά την ανάγκη να δικαιολογήσουν την επιλογή τους και ενισχύει την επιθυμία να πείσουν τους άλλους ότι, αφενός, η επιλογή αυτή είναι η σωστή και, αφετέρου, ότι οι άλλες επιλογές είναι λανθασμένες. Κατά συνέπεια, η λογοτεχνική κριτική είναι ένα πεδίο διαρκούς συζήτησης. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η xxv

22 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ συζήτηση αυτή δεν μπορεί να οδηγηθεί σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα, η προσπάθειά μας να δικαιολογήσουμε και να υπερασπιστούμε με λογικά επιχειρήματα την επιλογή μας έναντι των εναλλακτικών θέσεων είναι αναγκαία, αν θέλουμε να διατηρήσουμε ζωντανές τις γραμματολογικές σπουδές. Ως εκ τούτου, οι διαμάχες και οι συζητήσεις δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως ενδείξεις κρίσης ή αποσταθεροποίησης, αλλά ως σημάδια υγείας και αλκής. Στο κάτω κάτω, η λογοτεχνική κριτική άπτεται της πολιτικής και της εξουσίας, και ένδειξη κρίσης θα ήταν μάλλον μια κατάσταση όπου η συζήτηση και η ορθολογική επιχειρηματολογία θα καταπνίγονταν, παρά μια κατάσταση που ευνοεί τη δυναμική διεξαγωγή τους. Η θεωρητική μεταφορά λοιπόν που ίσως περιγράφει καλύτερα την παρούσα κατάσταση της λογοτεχνικής κριτικής δεν είναι αυτή που την περιγράφει ως ένα σύνολο απομονωμένων «κοινοτήτων», αλλά μάλλον εκείνη που την παρομοιάζει με κοινοβούλιο. Στον αγγλόφωνο κόσμο, πριν από την πρόσφατη έκρηξη στον χώρο της λογοτεχνικής θεωρίας, στο κοινοβούλιο αυτό κυριαρχούσαν δύο μεγάλα κόμματα, ενώ τα μικρότερα διαδραμάτιζαν ασήμαντο ρόλο. Με τα δύο αυτά κόμματα να κυριαρχούν εναλλάξ και, σε κάθε περίπτωση, να είναι αρκετά μεγάλα ώστε να μην αισθάνονται ότι απειλούνται, επικρατούσε μια σχετική σταθερότητα και τάξη. Οι συζητήσεις έτειναν να είναι προβλέψιμες και, με την εξαίρεση των ειδικών, το γενικότερο ενδιαφέρον για τα θεωρητικά ζητήματα ήταν σχετικά μικρό. Τα δύο αυτά κόμματα ήταν η ιστορική κριτική, που έδινε έμφαση σε ζητήματα όπως η σχέση του κειμένου με την εποχή του, τις προθέσεις του συγγραφέα ή κάποιες γενικές παρατηρήσεις, και η παράδοση της Νέας Κριτικής, που αδιαφορούσε για τις προθέσεις του συγγραφέα και αντιμετώπιζε το κείμενο ως μια αυτάρκη δομή. Η είσοδος πολλών μικρών κομμάτων στο «κοινοβούλιο» της λογοτεχνικής θεωρίας και κριτικής απείλησε τα τελευταία χρόνια την κυριαρχία των δύο μεγάλων κομμάτων, γιατί τους xxvi

23 ΕΙΣΑΓΩΓΗ στέρησε τη δυνατότητα να έχουν την απόλυτη πλειοψηφία. Τα περισσότερα από αυτά τα κόμματα πιστεύουν ότι έχουν κάποια πιθανότητα να κατακτήσουν στο μέλλον την εξουσία και γι αυτό προσπαθούν να πείσουν όσους ανήκουν σε άλλα κόμματα να ταχθούν στο πλευρό τους. Υπάρχει, μάλιστα, η πιθανότητα να συναφθούν διάφορες συμμαχίες και να σημειωθούν αναδιατάξεις δυνάμεων. Οι συζητήσεις έχουν γίνει πιο επίμονες και οξείες, ενώ τα θεωρητικά ζητήματα έχουν αποκτήσει και πάλι κεντρική σημασία. Από την άποψη αυτήν, η λογοτεχνική κριτική εμφανίζεται ως μια πάλη για την εξουσία μεταξύ κομμάτων που είναι σε θέση να χρησιμοποιούν μόνο ορθολογικά επιχειρήματα, αλλά και τη ρητορική, ως μέσα για να πείσουν ικανό αριθμό υποστηρικτών και έτσι να κατακτήσουν την πλειοψηφία. Επιπλέον, οι συζητήσεις αυτές έχουν σημασία για την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς εγείρουν ζητήματα που οι συνέπειές τους υπερβαίνουν την καθαρά λογοτεχνική σφαίρα. Σε τούτη την ανθολογία θεωρητικών κειμένων οι αναγνώστες μπορούν να παρακολουθήσουν τις εν λόγω συζητήσεις προκειμένου να αποφασίσουν αν θα ψηφίσουν κάποιο από τα υπάρχοντα κόμματα ή αν πρέπει να δημιουργηθεί κάποιο άλλο. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όσοι ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ψηφίσουν. σημειώσεις 1. Βλ. Antony Easthope, Literary Into Cultural Studies, Λονδίνο 1991, σ Βλ. René Wellek, «Respect for Tradition», The Times Literary Supplement, 10 Δεκεμβρίου 1982, σ Ό.π. xxvii

24 Στην παρούσα ελληνική έκδοση, τα γερμανικά και γαλλικά κείμενα μεταφράστηκαν από τις πρωτότυπες εκδόσεις τους. Για όσα κείμενα υπάρχουν έγκυρες ελληνικές μεταφράσεις, αυτές αναδημοσιεύονται με την άδεια των εκδοτών, με μικρές τροποποιήσεις ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη ορολογική ομοιομορφία (κεφ. 16, 18, 24, 25, 27, 28, 38, 51 και 53). Όλες οι Σ.τ.Ε. είναι του K. M. Newton.

25 I. Ο ρώσικος φορμαλισμός και ο δομισμός της Σχολής της Πράγας Οι απαρχές του ρωσικού φορμαλισμού χρονολογούνται πριν από τη Ρωσική Επανάσταση, καθώς συνδέονται με τις δραστηριότητες του Γλωσσολογικού Κύκλου της Μόσχας και της OPOJAZ (Εταιρεία για τη Μελέτη της Ποιητικής Γλώσσας) στην Πετρούπολη, δύο ομίλων που ασχολούνταν με τη μελέτη της ποιητικής γλώσσας. Οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι του ρωσικού φορμαλισμού ήταν οι Βίκτορ Σκλόφσκι, Ρομάν Γιάκομπσον, Μπορίς Άιχενμπαουμ, Όσιπ Μπρικ και Γιούρι Τυνιάνοφ. Οι Ρώσοι φορμαλιστές απέρριψαν τις μη συστηματικές και εκλεκτικιστικές κριτικές προσεγγίσεις που κυριαρχούσαν μέχρι τότε στη μελέτη της λογοτεχνίας, και επιχείρησαν να συγκροτήσουν μια «λογοτεχνική επιστήμη». Σύμφωνα με τη διατύπωση του Γιάκομπσον, «Αντικείμενο της λογοτεχνικής επιστήμης δεν είναι η λογοτεχνία, αλλά η λογοτεχνικότητα, αυτό δηλαδή που κάνει ένα δεδομένο έργο λογοτεχνικό». Γι αυτό και οι φορμαλιστές έπαψαν να ενδιαφέρονται για τις αναπαραστατικές και εκφραστικές πλευρές των λογοτεχνικών κειμένων, εστιάζοντας σε εκείνα ακριβώς τα στοιχεία τον χαρακτήρα των οποίων θεωρούσαν αποκλειστικά λογοτεχνικό. Αρχικά έδωσαν έμφαση στις διαφορές ανάμεσα στη λογοτεχνική και τη μη λογοτεχνική ή πρακτική γλώσσα. Η πιο γνωστή έννοια του φορμαλισμού είναι εκείνη της «ανοικείωσης» (ostranenie). Η έννοια αυτή συνδέεται ιδιαίτερα με τον Σκλόφσκι, ο οποίος την πραγματεύεται στο 1

26 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ δοκίμιό του «Η τέχνη ως τεχνική», που δημοσιεύτηκε το 1917 και όπου ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η τέχνη ανανεώνει την ανθρώπινη αντίληψη μέσω της δημιουργίας τεχνασμάτων που υποσκάπτουν και υπονομεύουν τις συνήθεις και αυτοματοποιημένες μορφές αντίληψης. Αργότερα, ο φορμαλισμός έστρεψε το ενδιαφέρον του από τη σχέση λογοτεχνικής και μη λογοτεχνικής γλώσσας στις γλωσσικές και μορφολογικές όψεις των ίδιων των λογοτεχνικών κειμένων. Οι Γιάκομπσον και Τυνιάνοφ υποστήριξαν ότι ακόμα και τα λογοτεχνικά τεχνάσματα καθίσταντο οικεία και γι αυτό εστίασαν την προσοχή τους στα μέσα με τα οποία κάποια τεχνάσματα κυριαρχούν στα λογοτεχνικά κείμενα και αναλαμβάνουν έναν «ανοικειωτικό» ρόλο σε σχέση με άλλα τεχνάσματα και στοιχεία του κειμένου που γίνονται αντιληπτά ως οικεία και αυτοματικά. Αυτή η τάση του φορμαλισμού αποτυπώνεται στο δοκίμιο του Γιάκομπσον με τίτλο «Η δεσπόζουσα». Το έργο των Π. Ν. Μεντβέντεφ και Μιχαήλ Μπαχτίν με τον τίτλο Η μορφική μέθοδος στη φιλολογική επιστήμη, αποσπάσματα του οποίου περιλαμβάνονται εδώ, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1928 με την υπογραφή του Μεντβέντεφ, αν και μάλλον γράφτηκε από τον Μπαχτίν. Εκ πρώτης όψεως, πρόκειται για μια μαρξιστική κριτική στον φορμαλισμό, αν και η έμφαση στον μαρξισμό οφειλόταν μάλλον στις πολιτικές αναγκαιότητες της εποχής, αφού, όπως φαίνεται, ο Μπαχτίν δεν υιοθετούσε πλήρως τον μαρξισμό, τουλάχιστον στη δογματική μορφή του. Θεμελιώδες στοιχείο της σκέψης του είναι η άποψη ότι η γλώσσα είναι «διαλογική», με την έννοια ότι κάθε χρήση της γλώσσας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ακροατή ή παραλήπτη. Η γλώσσα πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως κοινωνικό γεγονός. Συνεπώς το κέντρο της μελέτης πρέπει να είναι η γλώσσα εντός του κοινωνικού και επικοινωνιακού της πλαισίου. Οι Μπαχτίν και Μεντβέντεφ ασκούν κριτική στον φορμαλισμό για την άρνησή του να αναγνωρίσει το γεγονός 2

27 Ι. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ ότι η γλώσσα δεν μπορεί να μελετηθεί έξω από το κοινωνιολογικό της πλαίσιο. Είναι, ωστόσο, φανερά αντίθετοι προς τις αντιφορμαλιστικές τάσεις της μαρξιστικής κριτικής. Ο δομισμός της Σχολής της Πράγας αποτέλεσε κατ ουσίαν συνέχεια του ρωσικού φορμαλισμού. Ο Γιάκομπσον είχε εγκατασταθεί στην Τσεχοσλοβακία ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του Πράγματι, «Η δεσπόζουσα» ήταν μια διάλεξη που έδωσε στην Τσεχοσλοβακία το Ο Γιαν Μουκαρόφσκι, ο σημαντικότερος Τσέχος θεωρητικός της λογοτεχνίας, επηρεάστηκε έντονα στο πρώιμο έργο του από τον ρωσικό φορμαλισμό, όπως για παράδειγμα όταν περιγράφει τη λογοτεχνικότητα ως τη «μέγιστη δυνατή πρόταξη της εκφώνησης», μια ιδέα που προερχόταν σαφώς από τη φορμαλιστική έννοια της δεσπόζουσας. Στο ύστερο έργο του πάντως, ο Μουκαρόφσκι μετακινείται από μια καθαρά φορμαλιστική θέση προς μια αντίληψη που αναδεικνύει τον σημαίνοντα ρόλο του παραλήπτη ή αναγνώστη, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να βλέπουμε τον παραλήπτη ενός έργου τέχνης από κοινωνική άποψη, δηλαδή ως προϊόν της κοινωνίας και των ιδεολογιών της και όχι ως ένα απομονωμένο υποκείμενο. Στο έργο του «Η αισθητική λειτουργία, ο αισθητικός κανόνας και η αισθητική αξία ως κοινωνικά γεγονότα», που γράφτηκε το 1938, προαναγγέλλει τις σημειωτικές προσεγγίσεις στη μελέτη της λογοτεχνίας (βλ. Ενότητα V, «Δομισμός και σημειωτική», σ ). Ενδεικτική βιβλιογραφία Mikhail Bakhtin, Problems in Dostoevsky s Poetics, μτφρ. R. W. Rotsel, Αν Άρμπορ, Μίσιγκαν 1973 [ελλ. έκδ.: Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι, μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Πόλις, Αθήνα 2000]. Tony Bennett, Formalism and Marxism, Λονδίνο 1979 [ελλ. έκδ.: Φορμαλισμός και μαρξισμός, μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, Νεφέλη, Αθήνα 1983]. 3

28 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ Paul de Man, «Dialogue and Dialogism», περ. Poetics Today, 4, 1983, σ (κριτική στον Μπαχτίν). Victor Ehrlich, Russian Formalism: History-Doctrine, Χάγη Paul L. Garvin (επιμ.), A Prague School Reader on Esthetics, Literary Structure, and Style, Ουάσινγκτον L. M. O Toole, Ann Shukman (επιμ.), Russian Poetics in Transla tion, Κόλτσεστερ, τόμ. 4, 5. Peter Steiner (επιμ.), The Prague School: Selected Writings , Ώστιν René Wellek, «The Literary Theory and Aesthetics of the Prague School», στο Discriminations: Further Concepts of Criticism, Νιου Χέιβεν

29 Ι. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ 1 Βίκτορ Σκλόφσκι: «Η τέχνη ως τεχνική» * «Τέχνη σημαίνει να σκέφτεσαι με εικόνες». Το απόφθεγμα αυτό μπορεί να το παπαγαλίζουν ακόμα και οι μαθητές του λυκείου, αποτελεί ωστόσο την αφετηρία και για τον λόγιο φιλόλογο που ξεκινά να συγκροτεί μια κάποιου είδους συστηματική λογοτεχνική θεωρία. Η ιδέα αυτή, που εν μέρει οφείλεται στον Ποτέμπνια, είναι ευρύτατα διαδεδομένη. «Χωρίς εικονοποιία δεν υπάρχει τέχνη και κυρίως δεν υπάρχει ποίηση», υποστηρίζει ο Ποτέμπνια. Και σημειώνει κάπου αλλού: «Η ποίηση, όπως και η πρόζα, είναι πρώτα και πάνω από όλα ένας ιδιαίτερος τρόπος σκέψης και γνώσης». 1 [ ] Το συμπέρασμα του Ποτέμπνια, που μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «ποίηση σημαίνει εικονοποιία», οδήγησε στην εμφάνιση όλης εκείνης της θεωρίας σύμφωνα με την οποία «Η εικονοποιία σημαίνει συμβολισμός», ότι η εικόνα μπορεί να χρησιμεύσει ως το αμετάβλητο κατηγόρημα διαφόρων υποκειμένων. [ ] Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει εν μέρει από το γεγονός ότι ο Ποτέμπνια δεν διέκρινε τη γλώσσα της ποίησης από τη γλώσσα της πρόζας. Κατά συνέπεια, αγνόησε το γεγονός ότι η εικονοποιία έχει δύο πλευρές: εκείνη που την καθιστά ένα πρακτικό μέσο σκέψης, ένα μέσο κατηγοριοποίησης των αντικειμένων, και εκείνη που την καθιστά ποιητική, ένα μέσο ενίσχυσης μιας εντύπωσης. Θα αποσαφηνίσω το ζήτημα αυτό * Victor Shklovsky, «Art as Technique», Russian Formalist Criticism: Four Essays, μτφρ., επιμ. Lee T. Le mon και Marion J. Reis, Λίνκολν 1965, σ

30 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ με ένα παράδειγμα. Θέλω να προσελκύσω την προσοχή ενός μικρού παιδιού που τρώει ψωμί με βούτυρο και λερώνει τα δάχτυλά του. Του λέω λοιπόν: «Ε, βουτυροδάχτυλε!». Πρόκειται για ένα σχήμα λόγου, για έναν καθαρά πεζολογικό τρόπο. Θα σας δώσω τώρα ένα διαφορετικό παράδειγμα. Το παιδί παίζει με τα γυαλιά μου και τα ρίχνει κάτω. Του φωνάζω: «Ε, βουτυροδάχτυλε!». Αυτό το σχήμα λόγου είναι ένας ποιητικός τρόπος. (Στο πρώτο παράδειγμα, το «βουτυροδάχτυλε» λειτουργεί μετωνυμικά, ενώ στο δεύτερο μεταφορικά αλλά το στοιχείο που θέλω να τονίσω δεν είναι αυτό.) Η ποιητική εικονοποιία είναι ένα μέσο για να προκαλέσουμε την ισχυρότερη δυνατή εντύπωση. Ως μέθοδος, δεν είναι, ανάλογα με τον σκοπό της, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο αποτελεσματική από άλλες ποιητικές τεχνικές δεν είναι ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο αποτελεσματική από τη συνηθισμένη ή αρνητική παραλληλία, την παρομοίωση, την επανάληψη, την ισορροπημένη δομή, την υπερβολή, τα κοινώς αποδεκτά ρητορικά σχήματα και όλες εκείνες τις μεθόδους που ενισχύουν τον συναισθηματικό αντίκτυπο μιας έκφρασης (συμπεριλαμβανομένων και των λέξεων, ακόμα και των αρθρωμένων ήχων). [ ] Η ποιητική εικονοποιία δεν είναι παρά ένα από τα τεχνάσματα της ποιητικής γλώσσας. Αν αρχίσουμε να εξετάζουμε τους γενικούς νόμους της αντίληψης, θα δούμε ότι καθώς η αντίληψη γίνεται επαναληπτική συνήθεια, γίνεται επίσης αυτοματική. Έτσι, για παράδειγμα, όλες μας οι συνήθειες υποχωρούν στην περιοχή του ασυνείδητου αυτοματισμού αν κάποιος θυμάται την αίσθηση του να κρατά ένα στυλό ή να μιλά σε μια ξένη γλώσσα για πρώτη φορά και τη συγκρίνει με αυτό που αισθάνεται όταν επιτελεί αυτές τις πράξεις για χιλιοστή φορά, θα συμφωνήσει μαζί μας. [ ] [ ] Η συνήθεια καταβροχθίζει έργα, ρούχα, έπιπλα, την ίδια τη γυναίκα μας και τον φόβο του πολέμου. [ ] Και η τέχνη υπάρχει για να μπορούμε να ανακτήσουμε την αίσθηση της ζωής η τέχνη υπάρχει για να μας κάνει να νιώσουμε τα 6

31 Ι. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ πράγματα, για να κάνει την πέτρα πέτρινη. Στόχος της είναι να μεταδίδει την αίσθηση των πραγμάτων όπως τα αντιλαμβανόμαστε και όχι όπως τα γνωρίζουμε. Η τεχνική της είναι να κάνει τα αντικείμενα «ανοίκεια», να κάνει τις μορφές δύσκολες, να αυξάνει τη δυσκολία και τη διάρκεια της αντίληψης, διότι η διαδικασία της αντίληψης είναι ένας αισθητικός αυτοσκοπός και πρέπει να παραταθεί. Η τέχνη είναι ένας τρόπος να βιώσουμε την καλλιτεχνικότητα ενός αντικειμένου το ίδιο το αντικείμενο είναι ασήμαντο. [ ] Όταν έχουμε δει ένα αντικείμενο μερικές φορές, αρχίζουμε να το αναγνωρίζουμε. Βρίσκεται μπροστά μας και το ξέρουμε, αλλά δεν το βλέπουμε γι αυτό και δεν μπορούμε να πούμε κάτι σημαντικό γι αυτό. Η τέχνη απομακρύνει με διάφορους τρόπους τα αντικείμενα από την περιοχή του αυτοματισμού της αντίληψης. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να αναφερθώ σε έναν τρόπο που χρησιμοποίησε επανειλημμένα ο Λέων Τολστόι, αυτός ο συγγραφέας που [ ] μοιάζει να παρουσιάζει τα πράγματα σαν να τα έχει δει ο ίδιος σαν να τα είδε στην ολότητά τους και να μην τα αλλοίωσε. Ο Τολστόι κάνει το οικείο να φαίνεται ανοίκειο με το να μην κατονομάζει το οικείο αντικείμενο. Περιγράφει ένα αντικείμενο σαν να το βλέπει για πρώτη φορά, ένα γεγονός σαν να συμβαίνει για πρώτη φορά. Όταν περιγράφει κάτι, αποφεύγει τα καθιερωμένα ονόματα των μερών του και προτιμά τα ονόματα των αντίστοιχων μερών άλλων αντικειμένων. Για παράδειγμα, στην «Ντροπή», «ανοικειώνει» την ιδέα του μαστιγώματος με τον εξής τρόπο: «να γυμνώνεις όσους παραβιάζουν τον νόμο, να τους πετάς στο πάτωμα και να τους χτυπάς τα οπίσθια με βίτσα», και, λίγο πιο κάτω, «να χτυπάς με μανία τα γυμνά κωλομέρια». Στη συνέχεια, παρατηρεί: Γιατί λοιπόν αυτό το ηλίθιο και βάρβαρο μέσο πρόκλησης πόνου και όχι κάποιο άλλο γιατί να μην μπήγουμε βελόνες στους ώμους ή σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος, να μη σφίγγουμε τα χέρια ή τα πόδια με μια μέγκενη ή κάτι παρόμοιο; 7

32 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ Σας ζητώ συγγνώμη γι αυτό το τραχύ παράδειγμα, αλλά είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που ο Ρώσος συγγρα φέας κεντρίζει τη συνείδηση του αναγνώστη. Η οικεία πράξη του μαστιγώματος καθίσταται ανοίκεια μέσω της περιγραφής, αλλά και της πρότασης να αλλάξουμε τη μορφή της χωρίς να αλλάξουμε τη φύση της. Ο Τολστόι χρησιμοποιεί διαρκώς την τεχνική της «ανοικείωσης». [ ] Έχοντας εξηγήσει τη φύση της τεχνικής αυτής, ας επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε, κατά προσέγγιση, τα όρια της εφαρμογής της. Προσωπικά, πιστεύω ότι η «ανοικείωση» βρίσκεται σχεδόν παντού όπου υπάρχει μορφή. Με άλλα λόγια, η διαφορά ανάμεσα στην άποψη του Ποτέμπνια και τη δική μου συνίσταται στο εξής: Μια εικόνα δεν είναι ένα σταθερό αντικείμενο αναφοράς για εκείνες τις ρευστές πολυπλοκότητες της ζωής που αποκαλύπτονται μέσω αυτής σκοπός της δεν είναι να μας κάνει να αντιληφθούμε το νόημα, αλλά να δημιουργήσει μια μοναδική αντίληψη του αντικειμένου δημιουργεί ένα «όραμα» του αντικειμένου αντί να χρησιμεύει ως ένα μέσο για να το γνωρίσουμε. [ ] Αρκετά συχνά στη λογοτεχνία «ανοικειώνεται» η ίδια η σεξουαλική πράξη για παράδειγμα, το Δεκαήμερο αναφέρεται στο «ξύσιμο ενός βαρελιού», στο «κυνήγι αηδονιών», στο «εύθυμο γνέσιμο του μαλλιού» (το τελευταίο δεν αναπτύσσεται στην πλοκή). Η «ανοικείωση» χρησιμοποιείται συχνά και για την περιγραφή των γεννητικών οργάνων. Μια ολόκληρη ομάδα από πλοκές βασίζονται σε αυτή την έλλειψη αναγνώρισης για παράδειγμα, στα Ερωτικά παραμύθια του Αφανάσιεφ, όλη η υπόθεση του παραμυθιού «Η ντροπαλή κυρά» στηρίζεται στο γεγονός ότι ένα αντικείμενο δεν λέγεται με το κανονικό του όνομα ή, με άλλα λόγια, σε ένα παιχνίδι μη αναγνώρισης. Το ίδιο και στο «Γυναικείο καθήκον», από τα παραμύθια του Οντσούκοφ (αρ. 525), όπως επίσης και στο «Η αρκούδα και ο λαγός» από τα Ερωτικά παραμύθια, όπου η αρκούδα και ο λαγός γιατρεύουν μια «πληγή». 8

33 Ι. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ Τέτοιου είδους κατασκευές, όπως «το γουδί και το γουδοχέρι» ή ο «διάβολος και οι επαρχίες της Κόλασης» (Δεκαήμερο), αποτελούν παραδείγματα των τεχνικών ανοικείωσης στην ψυχολογική παραλληλία. Εδώ λοιπόν επαναλαμβάνω ότι η αντίληψη της δυσαρμονίας σε ένα αρμονικό πλαίσιο είναι πολύ σημαντική στην παραλληλία. Σκοπός της τελευταίας, όπως και ο γενικός σκοπός της εικονοποιίας, είναι να μεταφέρει τη συνήθη αντίληψη ενός πράγματος στη σφαίρα μιας άλλης αντίληψης, δηλαδή να κάνει μια μοναδική σημασιολογική τροποποίηση. Κατά τη μελέτη του ποιητικού λόγου στη φωνητική και λεξιλογική του δομή, καθώς επίσης και στην ιδιάζουσα διάταξη των λέξεων, όπως και στις ιδιάζουσες δομές σκέψης που συγκροτούνται από τις λέξεις, συναντάμε παντού το χαρακτηριστικό σημάδι της τέχνης, βρίσκουμε δηλαδή υλικό που συνειδητά δημιουργήθηκε για να εξαλείψει τον αυτοματισμό της αντίληψης σκοπός του δημιουργού είναι να διαμορφώσει το όραμα που προκύπτει από την απο-αυτοματικοποιημένη αυτή αντίληψη. Ένα έργο δημιουργείται «καλλιτεχνικά» με τέτοιο τρόπο ώστε να παρεμποδίζεται η αντίληψή του και το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα να παράγεται μέσω της παρακώλυσης της αντίληψης. Ως συνέπεια της επιβράδυνσης αυτής, το αντικείμενο δεν γίνεται αντιληπτό στην έκτασή του στον χώρο, αλλά, για να το πούμε έτσι, μέσα στο συνεχές του. Έτσι, η «ποιητική γλώσσα» προσφέρει ευχαρίστηση. σημείωση 1. Alexander Potebnya, Iz zapisok po teorii slovesnosti [Σημειώσεις για τη θεωρία της γλώσσας], Χάρκοβο 1905, σ. 83, 97. 9

34 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ 2 Ρομάν Γιάκομπσον: «Η δεσπόζουσα» * Τα τρία πρώτα στάδια της φορμαλιστικής έρευνας έχουν συνοψιστεί ως εξής: (1) ανάλυση των ηχητικών στοιχείων ενός λογοτεχνικού έργου (2) νοηματικά προβλήματα στο πλαίσιο της ποιητικής και (3) ενοποίηση του ήχου και του νοήματος σε ένα ενιαίο σύνολο. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αυτού σταδίου, η έννοια της δεσπόζουσας, μια από τις πιο κομβικές, επεξεργασμένες και παραγωγικές έννοιες της ρωσικής φορμαλιστικής θεωρίας, υπήρξε ιδιαίτερα αποδοτική. Μπορούμε να ορίσουμε τη δεσπόζουσα ως το κεντρικό στοιχείο ενός έργου τέχνης: εκείνο που διέπει, καθορίζει και μετασχηματίζει τα υπόλοιπα συστατικά. Η δεσπόζουσα είναι αυτό που διασφαλίζει την ακεραιότητα της δομής. Η δεσπόζουσα χαρακτηρίζει το έργο. Το ιδιαίτερο γνώρισμα της έμμετρης γλώσσας είναι προφανώς ο προσωδιακός μορφότυπός της, η ένστιχη μορφή της. Αυτό μπορεί να μοιάζει απλώς με ταυτολογία: ο στίχος είναι στίχος. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε συνεχώς στο μυαλό μας ότι το ιδιάζον χαρακτηριστικό στοιχείο μιας συγκεκριμένης εκδοχής γλώσσας δεσπόζει σε ολόκληρη τη δομή της και λειτουργεί ως απαραίτητη και αναπαλλοτρίωτη συνιστώσα, η οποία δεσπόζει επί όλων των υπόλοιπων στοιχείων και ασκεί άμεση επίδραση σε αυτά. Παρ όλα * Roman Jakobson, «The Dominant», Readings in Russian Poetics: Formalist and Structuralist views, επιμ. Ladislav Matejka και Krystyna Pomorska, Αν Άρμπορ 1978, σ

35 Ι. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ αυτά, ο στίχος, με τη σειρά του, δεν είναι μια απλή έννοια ούτε μια αδιαίρετη μονάδα. Ο ίδιος ο στίχος είναι ένα σύστημα αξιών, και, όπως κάθε σύστημα αξιών, διέπεται από μια ιεραρχία ανώτερων και κατώτερων αξιών στην κορυφή της ιεραρχίας αυτής βρίσκεται μια υπέρτατη αξία, η δεσπόζουσα, χωρίς την οποία (στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης λογοτεχνικής περιόδου και ενός συγκεκριμένου καλλιτεχνικού ρεύματος) ο στίχος δεν μπορεί να εννοηθεί και να αξιολογηθεί ως τέτοιος. [ ] Μπορούμε να αναζητήσουμε μια δεσπόζουσα όχι μόνο στο ποιητικό έργο ενός μεμονωμένου καλλιτέχνη, όχι μόνο στον ποιητικό κανόνα ή στο σύνολο των νόμων μιας δεδομένης ποιητικής σχολής, αλλά και στην τέχνη μιας εποχής, εκλαμβανομένης ως ένα ιδιαίτερο όλον. Για παράδειγμα, είναι προφανές ότι στην τέχνη της Αναγέννησης, μια τέτοια δεσπόζουσα, μια ανάλογη κορύφωση των αισθητικών κριτηρίων της εποχής, αντιπροσωπεύουν οι εικαστικές τέχνες. Οι άλλες τέχνες προσανατολίστηκαν προς τις εικαστικές και αξιολογήθηκαν ανάλογα με τον βαθμό εγγύτητας προς αυτές. Από την άλλη πλευρά, στη ρομαντική τέχνη αποδόθηκε υπέρτατη αξία στη μουσική. Έτσι, η ρομαντική ποίηση, για παράδειγμα, προσανατολίστηκε προς τη μουσική: ο στίχος της εστιάζει στη μουσική ο τονισμός του στίχου της μιμείται τη μουσική μελωδία. Η εστίαση σε μια δεσπόζουσα η οποία είναι στην πραγματικότητα εξωτερική προς το ποιητικό έργο αλλάζει ουσιωδώς τη δομή του ποιήματος όσον αφορά την ηχητική υφή, τη συντακτική δομή και την εικονοποιία μεταβάλλει τα μετρικά και στροφικά κριτήρια, αλλά και τη σύνθεσή του. Στην αισθητική του ρεαλισμού, η τέχνη του λόγου αναδείχτηκε σε δεσπόζουσα και η ιεραρχία των ποιητικών αξιών μεταβλήθηκε αναλόγως. Επιπλέον, ο ορισμός ενός καλλιτεχνικού έργου σε σύγ κριση με άλλα σύνολα πολιτισμικών αξιών μεταβάλλεται ουσιωδώς όταν θέσουμε ως αφετηριακό μας σημείο την έννοια της δεσπόζουσας. Για παράδειγμα, η σχέση ενός ποιητικού έργου με άλλα γλωσσικά μηνύματα μπορεί να καθοριστεί με μεγα- 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Οι γραμματολογικές σπουδές, και μόνο για τον λόγο ότι παράγουν κείμενα επί κειμένων, συναντούν μια εγγενή δυσκολία και μάλλον τελούν σε αντικειμενική αδυναμία να συμμετάσχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη Ημερομηνία 25/2/2015 Μέσο Συντάκτης Link diastixo.gr Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης http://diastixo.gr/sinentefxeis/xenoi/3524-william-landay ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη Δημοσιεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα : Εκδόσεις Χριστοδουλίδη Α. & Π. Χριστοδουλίδη

Διαβάστε περισσότερα

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων.

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. 9 LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. «Βλέπουμε με τα μάτια μας, αλλά κατανοούμε με τα μάτια της συλλογικότητας». 6 Ένα από τα κυριότερα

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Πρώτη Ενότητα: Οι πρόδρομοι της θεωρίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος 2018 Αξιολόγηση περίληψης Η δυσκολία συγκρότησης (και αξιολόγησης) της περίληψης Η περίληψη εμπεριέχει μια (φαινομενική) αντίφαση: είναι ταυτόχρονα ένα κείμενο δικό μας και ξένο.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΜΕ & Ρατσισμός. Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου

ΜΜΕ & Ρατσισμός. Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 29 Νοεμβρίου 2018 ΜΜΕ & Ρατσισμός Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο Σωφρόνης Χατζησαββίδης (1950-2014) ήταν γλωσσολόγος, καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η )

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) 1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JACKSON POLLOCK ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ WILLIAM WRIGHT ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1950. Το καλοκαίρι του 1950 o δημοσιογράφος William Wright πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα ηχογραφημένη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 3, Number 1, 2013 BOOK REVIEW Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings 1972-1977 Συγγραφέας: M.Foucault Σελίδες: 288 Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Eισαγωγή. H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του.

Eισαγωγή. H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του. Eισαγωγή H μεγαλύτερη ανακάλυψη της γενιάς μου είναι το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τη ζωή του αλλάζοντας τη συμπεριφορά του. Oυίλιαμ Tζέϊμς Όποτε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άσχημα νέα,

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα»

Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα» Ο συγγραφέας στο νέο του βιβλίο παρουσιάζει μια ορθολογική θέαση της κρίσης Γιώργος Πολίτης: «Τα καταφέραμε σε πιο δύσκολες εποχές, θα τα καταφέρουμε και τώρα» 23 Jan 201611.00 ΜΕΓΕΝΘΥΝΣΗ Συνέντευξη στη

Διαβάστε περισσότερα

2. Κριτική Σκέψη και Έρευνα

2. Κριτική Σκέψη και Έρευνα 2. Κριτική Σκέψη και Έρευνα Η προώθηση της συμμετοχής των νέων μέσα από την παγκόσμια πολιτότητα μπορεί να έχει μια σειρά από θετικά αποτελέσματα για τους μαθητές. Οι ικανότητες που μπορούν να αναπτυχθούν

Διαβάστε περισσότερα

επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης

επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα 7 Πρόλογος 9 Ο Καβάφης, ο χρόνος και η Ιστορία 11 ΜΕΡΟΣ Α Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ 25 Η χρηστική αξία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Η κατηγοριοποίηση των θεμάτων της ΤΡΑΠΕΖΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ στο μάθημα της ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ έγινε με βάση την τρέχουσα πορεία της ύλης στο μάθημα, αλλά και με βάση τη ροή της ύλης,

Διαβάστε περισσότερα

Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου

Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου Οι απαντήσεις... και οι άνθρωποι Επιμέλεια έκδοσης: Bασίλης Αργυριάδης Εκδόσεις Κολοκοτρώνη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ CLOUD COMPUTING ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ - Καθορισμός του πλαισίου μετάβασης στο περιβάλλον του cloud computing - Αναγνώριση ευκαιριών και ανάλυση κερδών/κόστους από την

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1. Λέξεις και νόημα Η γλώσσα αποτελείται από λέξεις. Η λέξη είναι το μικρότερο τμήμα της γλώσσας

Διαβάστε περισσότερα

Naoki HigasHida. Γιατί χοροπηδώ. Ένα αγόρι σπάει τη σιωπή του αυτισμού. david MiTCHELL. Εισαγωγή:

Naoki HigasHida. Γιατί χοροπηδώ. Ένα αγόρι σπάει τη σιωπή του αυτισμού. david MiTCHELL. Εισαγωγή: Naoki HigasHida Γιατί χοροπηδώ Ένα αγόρι σπάει τη σιωπή του αυτισμού Εισαγωγή: david MiTCHELL 41 Ε13 Προτιμάς να είσαι μόνος σου; «Α, μην ανησυχείτε γι αυτόν προτιμά να είναι μόνος του». Πόσες φορές το

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 4 η : Κριτική Βιβλιογραφική Ανασκόπηση

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 4 η : Κριτική Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 4 η : Κριτική Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm104/

Διαβάστε περισσότερα

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΛΑΙΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ηθική Φορτισμένος και πολυσήμαντος όρος Εικόνα μιας «βαθύτερης εσωστρεφούς πραγματικότητας»

Διαβάστε περισσότερα

Επιμορφωτικό Σεμινάριο: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ : ΠΕΔΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Επιμορφωτικό Σεμινάριο: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ : ΠΕΔΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Τομέας Παιδαγωγικής Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής Ακαδημαϊκό έτος: 2015-2016

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους

Αιτιολογική έκθεση. µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει στον εκδοτικό χώρο και στους Αιτιολογική έκθεση Η Επιτροπή Κρατικών Bραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης εργάστηκε για τα βραβεία του 2013, όπως και την προηγούµενη χρονιά, έχοντας επίγνωση α. των µεγάλων δυσκολιών που η κρίση έχει δηµιουργήσει

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες

Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες Γνωστική Ψυχολογία: Οι ανώτερες γνωστικές διεργασίες ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις Επιμέλεια-Διόρθωση: Μαρία Αποστολοπούλου Εξώφυλλο: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2014 Εκδόσεις Τόπος & Νίκος Μακρής, Μπετίνα Ντάβου, Θανάσης

Διαβάστε περισσότερα

Διάγραμμα αναλυτικής διόρθωσης ελεύθερης γραπτής έκφρασης (έκθεσης)

Διάγραμμα αναλυτικής διόρθωσης ελεύθερης γραπτής έκφρασης (έκθεσης) Διάγραμμα αναλυτικής διόρθωσης ελεύθερης γραπτής έκφρασης (έκθεσης) 1. Χαρακτηριστικά προς αξιολόγηση Α. Περιεχόμενο: πλούτος ιδεών σχετικών με το εξεταζόμενο θέμα. Β. Διάταξη νοημάτων: διάταξη ύλης και

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) Ενότητα 2: Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος Βασίλειος Φούκας

Διαβάστε περισσότερα

Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο. Μαρία Παπαδοπούλου

Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο. Μαρία Παπαδοπούλου Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο Μαρία Παπαδοπούλου ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ; ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Η διδακτέα ύλη αντιμετωπίζεται με «ακαδημαϊκό» τρόπο. Θεωρητική προσέγγιση

Διαβάστε περισσότερα

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης Ηρακλείο 10/7/2014 Πρώτα άπο όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και τον κύριο Κώστα Παντερή για την προσπάθεια που κάνουν οργανώνοντας για πρώτη φορα μία τέτοια μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

Γ φάση: Γιατί έτσι κι όχι αλλιώς;

Γ φάση: Γιατί έτσι κι όχι αλλιώς; Ζωγραφιά: Β. Χατζηβαρσάνης 2014, ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού & Βερτίσκου Γ φάση: Γιατί έτσι κι όχι αλλιώς; 95 Οδηγίες για τις δραστηριότητες της Γ φάσης Έχοντας συζητήσει για την κατάσταση της γειτονιάς μας

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 (Επιφυλλίδα Οπισθόφυλλο) Ο Εαυτός και η Απουσία του Χρόνου Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να γίνονται συζητήσεις και αναφορές για την Απουσία του Χρόνου ακόμη και όταν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; Ημερομηνία 23/07/2015 Μέσο Συντάκτης Link diavasame.gr Ευμορφία Ζήση http://www.diavasame.gr/page.aspx?itemid=ppg1396_2146 ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; 23.07.2015 Συντάκτης: Ευμορφία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία οι μαθητές δέχονται κυρίως γνώσεις που είτε τις απομνημονεύουν για ένα χρονικό διάστημα, είτε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εθνομεθοδολογία Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 9ο (σελ. 197 207) 2 Η Εθνομεθοδολογία Βασικές Θέσεις Η εθνομεθοδολογία, αποτελεί έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

Η Σημασία της Επικοινωνίας

Η Σημασία της Επικοινωνίας Η Σημασία της Επικοινωνίας Εκπαιδευτή Εκπαιδευόμενου των: Ανθσγου (Ι) Ντίντη Βασιλείου και Ανθσγου (Ι)Μουσταφέρη Μιλτιάδη Επιμέλεια: Επγος (ΜΑ) Νεκ. Καρανίκας Για την ασφαλή και αποτελεσματική διεξαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

Εισηγητής Δρ. Αβραάμ Παπασταθόπουλος. Δρ. Αβραάμ Παπασταθόπουλος

Εισηγητής Δρ. Αβραάμ Παπασταθόπουλος. Δρ. Αβραάμ Παπασταθόπουλος Εισηγητής Δύναμη: Η πιθανότητα που έχει ο «άνθρωπος» να είναι σε θέση να «περάσει» τις δικές του επιθυμίες μέσα από μία κοινωνική σχέση παρά την αντίσταση. Εξουσία: Η εξουσία ορίζεται ως το νόμιμο δικαίωμα

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 11/10/2017

Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 11/10/2017 Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 11/10/2017 Τι Είναι μια Παρουσίαση Επικοινωνία σε προφορικό λόγο Η Σημασία του Προφορικού Λόγου (1) Έχει μεγαλύτερη δύναμη από

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014

Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014 Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014 Η επιστήμη είναι ένα συστηματικό πλαίσιο αρχών που εξυπηρετεί την προσπάθειά μας να καταλάβουμε το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ Είμαστε τυχεροί που είμαστε δάσκαλοι Α ΛΥΚΕΙΟΥ 20\ 11\2016 ΚΕΙΜΕΝΟ: Υπάρχει ιδανικός ομιλητής της γλώσσας; Δεν υπάρχει στη γλώσσα «ιδανικός ομιλητής». Θα διατυπώσω εδώ μερικές σκέψεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Συμμαθητές, Συμμαθήτριες, Το κείμενο αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 1: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας l Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Πάτρα, Δεκέμβρης 2012 Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πληροφόρηση; Πώς μπορεί η φωτογραφία να είναι τέχνη, εάν είναι στενά συνδεδεμένη με την αυτόματη

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό Ημερομηνία 9/6/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://plusmag.gr/ Αλεξάνδρα Παναγοπούλου http://plusmag.gr/article/%cf%84%ce%b1%ce%bd_%cf%86%ce%b5%ce%b3%ce%bf%cf %85%CE%BD_%CF%84%CE%B1_%CF%83%CE%BD%CE%BD%CE%B5%CF%86%CE%B1_%CE%B

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής.

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Τρεις κατηγορίες κοινωνικών καταστάσεων είναι για τον Tajfel

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Κοινωνική Παθητικότητα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Κοινωνική Παθητικότητα ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κοινωνική Παθητικότητα Ο άνθρωπος στην πορεία της μετεξέλιξής του από βιολογικό σε κοινωνικό ον, πέρα από την εκμάθηση κάποιων ρόλων, ωθείται, πότε συνειδητά και πότε ασυνείδητα,

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε επίσης ότι η ομοιότητα βασικών λέξεων οδήγησε στην

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία 2014 (για το Σεμινάριο Όπερες του Μότσαρτ)

Μεθοδολογία 2014 (για το Σεμινάριο Όπερες του Μότσαρτ) Μεθοδολογία 2014 (για το Σεμινάριο Όπερες του Μότσαρτ) Όταν κάνουμε μια επιστημονική εργασία πρέπει α/ να βασιζόμαστε σε αυτά που έχουν γραφτεί από άλλους πριν από εμάς, για να αντλήσουμε πληροφορίες β/

Διαβάστε περισσότερα

H γλώσσα θεωρείται ιδιαίτερο σύστηµα,

H γλώσσα θεωρείται ιδιαίτερο σύστηµα, Δοµιστική µέθοδος διδασκαλίας - Δοµιστικά Προγράµµατα Γλωσσικής Διδασκαλίας Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας 20ός αιώνας: δοµισµός, F. de Saussure (1916) επιστηµονικό κίνηµα - το όνοµά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος 1 ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ορισμοί, οφέλη,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Περίληψη είναι μικρής έκτασης κείμενο, με το οποίο αποδίδεται συμπυκνωμένο το περιεχόμενο ενός ευρύτερου κειμένου. Έχει σαν στόχο την πληροφόρηση των άλλων, με λιτό και περιεκτικό τρόπο, για

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο Ένα Επίπεδο 1 Στόχοι και Περιεχόμενο

Κεφάλαιο Ένα Επίπεδο 1 Στόχοι και Περιεχόμενο Κεφάλαιο Ένα Επίπεδο 1 Στόχοι και Περιεχόμενο 1.1 Στόχοι Οι σπουδαστές στο Επίπεδο 1 του ICCLE είναι ικανοί να κατανοούν βασικά γλωσσικά στοιχεία που σχετίζονται με συνήθη καθημερινά θέματα. Είναι ικανοί

Διαβάστε περισσότερα

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της Εισαγωγή Tο βιβλίο αυτό θα μπορούσε να τιτλοφορείται διαφορετικά. Αν θέλαμε να ακολουθήσουμε το ρεύμα των αλλαγών στο χώρο των διεθνών οργανισμών, ο τίτλος του θα ήταν «Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη».

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Το δοκίµιο περιλαµβάνει την εισαγωγή, την πειθώ, τη γλώσσα και την οργάνωση του δοκιµίου. Εισαγωγή στο δοκίµιο Δοκίµιο ονοµάζεται το είδος του πεζού λόγου που έχει µέση έκταση, ποικιλία θεµάτων (κοινωνικού,

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 19/10/2015

Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 19/10/2015 Παρουσιάσεις με Αντίκτυπο (High Impact Presentations) Χαρίκλεια Τσαλαπάτα 19/10/2015 Τι Είναι μια Παρουσίαση Επικοινωνία σε προφορικό λόγο Η Σημασία του Προφορικού Λόγου (1) Έχει μεγαλύτερη δύναμη από

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 1. Βασικές αρχές 1-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 1. Βασικές αρχές 1-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 1 Βασικές αρχές 1-1 Σύνοψη κεφαλαίου Αναζητώντας την πραγματικότητα Τα θεμέλια της κοινωνικής επιστήμης Η διαλεκτική της κοινωνικής έρευνας Σχέδιο ερευνητικής

Διαβάστε περισσότερα

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10 ΚΡΙΤΗΡΙΑ Εύρος θέματος Τίτλος και περίληψη Εισαγωγή Βαθμολογία

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Η παρακάτω ομάδα κεφαλαίων εξετάζει τους μηχανισμούς της κυβέρνησης και τις διαδικασίες μέσω των οποίων διαμορφώνεται και εφαρμόζεται η δημόσια

Η παρακάτω ομάδα κεφαλαίων εξετάζει τους μηχανισμούς της κυβέρνησης και τις διαδικασίες μέσω των οποίων διαμορφώνεται και εφαρμόζεται η δημόσια Χρήση του Βιβλίου Η πολιτική, από τη φύση της, είναι ένας τομέας επικάλυψης και διασύνδεσης. Το υλικό λοιπόν που συναντάται στο βιβλίο αυτό ανθίσταται πεισματικά στην τμηματοποίηση, κάτι που αποτελεί και

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας Ομιλία με θέμα: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ & ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ Εκδήλωση αριστούχων μαθητών: Οι μαθητές συναντούν τη Φυσική και η Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

Η υποχρεωτική εκπαίδευση νοείται ως ενιαίος κορμός, οπότε η διδασκαλία του μαθήματος στη Μ.Ε. αποτελεί συνέχεια και εμβάθυνση εκείνης στο Δημοτικό

Η υποχρεωτική εκπαίδευση νοείται ως ενιαίος κορμός, οπότε η διδασκαλία του μαθήματος στη Μ.Ε. αποτελεί συνέχεια και εμβάθυνση εκείνης στο Δημοτικό Η υποχρεωτική εκπαίδευση νοείται ως ενιαίος κορμός, οπότε η διδασκαλία του μαθήματος στη Μ.Ε. αποτελεί συνέχεια και εμβάθυνση εκείνης στο Δημοτικό (συνάφεια θεματικών ενοτήτων και λογοτεχνικού παιχνιδιού/γραμματισμού)

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Οι συζητήσεις Δρ Δημήτριος Γκότζος

Οι συζητήσεις Δρ Δημήτριος Γκότζος Οι συζητήσεις Δρ Δημήτριος Γκότζος Οι διαφάνειες αποτελούν προϊόν μελέτης και αποδελτίωσης του Ι.Ε.Π. (2017). Οδηγός Εκπαιδευτικού για την Περιγραφική Αξιολόγηση στο Δημοτικό http://iep.edu.gr/images/iep/epistimoniki_ypiresia/epist_monades/a_kyklos/evaluation/2017/2a_perigrafiki_d

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 4: Θεωρίες διδασκαλίας μάθησης στη διδακτική των Φ.Ε. Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του Βασίλη Τσελφέ)

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Εισαγωγή Όταν, πριν από μια δεκαετία περίπου, είχα την επιθυμία να μελετήσω τα θέματα της εμπειρίας και της πολιτικής της αναπηρίας στην Κύπρο, δεν είχα στο μυαλό μου ότι το έργο αυτό θα «φώτιζε» τόσο

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 10 η ( ) Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 10 η ( ) Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 10 η (2018 19) Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/dsh208 Διάρθρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝ-ΒΟΥΛΕΥΟΜΑΙ=συνεξετάζω με κάποιον το πρόβλημα του και

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1 Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1 Επίπεδο Γ1 Κατανόηση γραπτού λόγου Για να δείξει ο υποψήφιος ότι έχει την ικανότητα να αντιληφθεί εκτεταμένα, σύνθετα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς

ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς International Conference Facilitating the Acquisition and Recognition of Key Competences ΑΡΧΙΚΗ ΙΔΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Προβληματισμός αναφορικά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Οι μαθητές με μεγάλη διαφορά απάντησαν «για να ταξιδέψω» [75%] και «γιατί μου αρέσει να μαθαίνω ξένες γλώσσες» [73%]. Μεγάλο ποσοστό επίσης εκφράζει την πρόθεση να τα χρησιμοποιεί

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα - για περισσότερη εκπαίδευση

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -  για περισσότερη εκπαίδευση 1 Τρίτο Μάθημα Οδηγός Δραστηριότητας Επισκόπηση... 3 Περίληψη... 3-6 Ώρα για δράση... 7-17 Σημειώσεις... 18 2 Μάθημα Τρίτο - Επισκόπηση Σε αυτό το μάθημα θα μάθεις τις 7 συνήθειες των πετυχημένων ανθρώπων.

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου Το Σενάριο Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου... 2-10 Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου. 11 12 Σημειώσεις για ένα Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου... 13-19 Το σενάριο

Διαβάστε περισσότερα