Περιεχόμενα ενότητας. Βασικά χαρακτηριστικά και κατηγορίες παιχνιδιού Το παιχνίδι στην εκπαιδευτική διαδικασία Ρόλος του εκπαιδευτικού

Transcript

1 Παιχνίδι και μάθηση

2 Περιεχόμενα ενότητας Βασικά χαρακτηριστικά και κατηγορίες παιχνιδιού Το παιχνίδι στην εκπαιδευτική διαδικασία Ρόλος του εκπαιδευτικού

3 Το παιχνίδι παίζει σημαντικό ρόλο Το παιχνίδι έχει μακρά ιστορία στην εκπαιδευτική διαδικασία (Froebel, Pestalozzi ). Η Wood (2013, σελ. 4) υποστηρίζει ότι το παιχνίδι είναι μια σύνθετη διαδικασία που έχει τους δικούς του κανόνες και αντανακλά τους στόχους και τα νοήματα που διαμορφώνουν τα παιδιά, αλλά και πολιτισμικές πρακτικές. «περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα από συμπεριφορές, δράσεις και αλληλεπιδράσεις οι οποίες μπορεί να έχουν πολλαπλές ερμηνείες για τους συμμετέχοντες στο παιχνίδι» (Wood, 2013, σελ.5).

4 Παιχνίδι και νέο ΠΣ Είναι το πρώτο από τα 5 μαθησιακά περιβάλλοντα που προτείνονται (θεωρείται η «κυρίαρχη δραστηριότητα» για την ανάπτυξη και τη μάθηση).

5 Τι είναι το παιχνίδι; Τι προσφέρει στο παιδί; Ο προσδιορισμός δεν είναι εύκολος (διαφορετικές θεωρητικές παραδοχές). Παρόλο που για ερευνητικούς σκοπούς συχνά εστιάζουμε σε συγκεκριμένες πτυχές (σκοπός, λειτουργία, συμπεριφορές) το παιχνίδι είναι σύνθετο, ευμετάβλητο και εξαρτάται πάντα από το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα.

6 Γιατί παίζουν τα παιδιά Η απάντηση στο ερώτημα σχετίζεται με τις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί (ψυχολογικές, κοινωνικές, βιολογικές, παιδαγωγικές). Τα παιδιά παίζουν γιατί το παιχνίδι Επιτρέπει την έκφραση ιδεών και συναισθημάτων (ασφαλές πλαίσιο για έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων) Δίνει χαρά, ψυχαγωγεί Επιτρέπει στα παιδιά να εξωτερικεύσουν την ενεργητικότητά τους Προετοιμάζει τα παιδιά για το επόμενο στάδιο της ανάπτυξης τους Συμβάλλει στη γνωστική ανάπτυξη και την επίλυση προβλημάτων Διευκολύνει τη μάθηση Διευκολύνει την εξοικείωση με διαδικασίες όπως μίμηση, διερεύνηση, επέκταση, αναθεώρηση, σύνθεση, δοκιμή Συμβάλλει στην ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων, ενισχύει τη συμμετοχή, επιμονή, συνεργασία, αυτοπεποίθηση.

7 Βασικά Χαρακτηριστικά Πρόκειται για μια δραστηριότητα που προσφέρει ευχαρίστηση, επιλέγεται από το ίδιο το παιδί (συνεπώς προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή και την εμπλοκή του ατόμου που παίζει) ανταποκρίνεται στα δικά του εσωτερικά κίνητρα, στις επιθυμίες, τις ανάγκες και τις ιδέες του (π.χ. περιέργεια, κατάκτηση, έκφραση, επαφή με άλλους), ενώ παράλληλα διευκολύνει την έκφραση συναισθημάτων (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ. 105). Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη την οπτική των παιδιών: επιλέγεται από το παιδί (child-chosen) διαμορφώνεται από το παιδί (child-invented) είναι συμβολικό, αξιοποιεί φανταστικές καταστάσεις και προσποίηση ενισχύοντας την κατανόηση διαφορετικών εμπειριών επικεντρώνεται στη διαδικασία και όχι απαραίτητα σε ένα τελικό αποτέλεσμα απαιτεί ενεργή συμμετοχή και προσφέρει ευχαρίστηση.

8

9 Διαφορετικές κατηγορίες (1) Κινητικό Λειτουργικό /εξάσκησης Παιχνίδι χειρισμού αντικειμένων (οικοδομικό υλικό & άλλα υλικά κατασκευών, πάζλ) Κοινωνικο-δραματικό (ανάληψη ρόλων, αλληλεπίδραση μεταξύ των παικτών). Δεν περιλαμβάνει μόνο αντικείμενα αλλά και συναισθήματα, νοήματα, σχέσεις Παιχνίδι διερεύνησης (π.χ. ιδιότητες και χρήσεις των υλικών: διάφορα δοχεία και μια λεκάνη νερό) Φανταστικό (χαρακτήρες από παιδικές σειρές/βιβλία) «Ψευτο-πάλεμα» (Rough and- tumble) Παιχνίδι με κανόνες (επιτραπέζια ή επιδαπέδια παιχνίδια με διάφορα υλικά) (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ. 106 )

10 Διαφορετικές κατηγορίες (2) Συχνά είναι δύσκολο να ενταχθεί το παιχνίδι των παιδιών σε μια μόνο κατηγορία. Η διάκριση γίνεται για ερευνητικούς λόγους (υπάρχουν και υποκατηγορίες, π.χ. στο κοινωνικο-δραματικό παιχνίδι: παιχνίδι ρόλων με μίμηση, φανταστικό παιχνίδι )

11 Ποιες οι διαφορές μεταξύ του παιχνιδιού που προτείνεται από τα παιδιά (child-initiated play) και του παιχνιδιού που συναντάμε στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και συνδέεται με τα προγράμματα σπουδών (educational play); Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία που αποδίδει ο εκπαιδευτικός στο παιχνίδι;

12 Παράδειγμα 1 Ποια σημασία φαίνεται να αποδίδει στο παιχνίδι η συγκεκριμένη εκπαιδευτικός; «Μετά την ολοκλήρωση της δραστηριότητας γραμματισμού που λάμβανε χώρα στα τραπεζάκια εργασίας, κάθε παιδί που παραδίδει το χαρτί του στη νηπιαγωγό είναι ελεύθερο να παίξει. Ένα-ένα σηκώνονται και παίρνουν από ένα παζλ ή παιχνίδι μνήμης ή επιτραπέζιο που σχετίζεται με γλωσσικούς ή μαθηματικούς στόχους, και ξανακάθονται στα τραπεζάκια. Κάθε παιδί έχει το δικό του παιχνίδι με το οποίο ασχολείται ατομικά, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (η Έλλη βοηθάει τη φίλη της τη Ντομένικα να ολοκληρώσει το δικό της πάζλ). Ο Βίκτωρας επιλέγει ένα παιχνίδι που έχει μια καρτέλα η οποία απεικονίζει ένα ρολόι κι έχει πλαστικούς, αποσπώμενους δείκτες. Αφού περιεργαστεί λίγο το παιχνίδι και προσπαθήσει να καταλάβει τι θα έπρεπε να κάνει, βγάζει τους δείχτες και τους κρατάει σαν όπλο, πυροβολεί τον Παντελή που κάθεται απέναντι, εκείνος κάτι του απαντάει και ο Βίκτωρας κάνει πως πεθαίνει. Η εξέλιξη του παιχνιδιού τελείωσε εκεί, αφού η νηπιαγωγός επανέφερε τα παιδιά στην «τάξη» λέγοντάς τους να παίζουν σωστά τα παιχνίδια». Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ. 107)

13 Παράδειγμα 2 Η νηπιαγωγός έχει φτιάξει έναν μεγάλο κύκλο με μεγάλα τουβλάκια αφήνοντας ένα μικρό κενό μεταξύ τους και έχει τοποθετήσει στρωματάκια στο κέντρο. Στόχος είναι η ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων (ισορροπία) και συνεργασίας μεταξύ των παιδιών καθώς θα πατάνε από το ένα στο άλλο. Στα πρώτα λεπτά η Λ. προσποιείται ότι παραπατά και «πέφτει» στο στρωματάκι «Ωω, έπεσα στη θάλασσα». Τα παιδιά αρχίζουν να «κολυμπούν», να πηγαίνουν προς τα τουβλάκια και να «σώζουν» το ένα το άλλο. Στο μεταξύ ο Μ. επιχειρεί να πηδήξει παρά να πατήσει από το ένα τουβλάκι στο άλλο. «Προκαλεί» τον εαυτό του βάζοντας το ένα τουβλάκι πάνω στο άλλο και μεγαλώνοντας με αυτό τον τρόπο το κενό μεταξύ τους. Ο Α. & ο Τ. παρατηρούν και σε λίγο έχουν μια νέα πρόταση: πηδάνε από το ένα τουβλάκι στο άλλο, «βουτάνε» στη θάλασσα και στριφογυρίζουν. Η νηπιαγωγός παρεμβαίνει και σταματά τα παιχνίδια καθώς δεν τα θεωρεί ασφαλή. Θυμίζει στα παιδιά τους κανόνες της δραστηριότητας και τα παιδιά κάνουν το περπάτημα σε έναν κύκλο, όμως έχουν ελάχιστη αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

14 οι εκπαιδευτικοί: Τι συνέβη στις τάξεις διακρίνουν το παιχνίδι από την «εργασία» των παιδιών (play and work as a dichotomy) το παιχνίδι δεν ενσωματώνεται στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά σχεδιάζονται παιγνιώδεις δραστηριότητες από τον εκπαιδευτικό με έμφαση στο παιχνίδι ως εκπαιδευτική πρακτική, ως μέσο δηλαδή για την προετοιμασία και την ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων (Broadhead et al., 2010)

15 Παράδειγμα 3 Η Νηπιαγωγός καλεί τα παιδιά στην παρεούλα για να παίξουν ένα παιχνίδι. Τους λέει ότι θα τους δείχνει κάρτες με γράμματα και αυτά θα προσπαθούν να βρίσκουν λέξεις που ξεκινάνε από αυτά. Για κάθε λέξη που θα βρίσκουνε θα τους δίνει μια πούλια. Στο τέλος θα μετρήσουν πόσες πούλιες έχουν για να αναδειχθεί ο νικητής του παιχνιδιού. Τα παιδιά συμμετέχουν με ενθουσιασμό. (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ. 110) Σκεφτείτε αν ο όρος «παιγνιώδης δραστηριότητα» και ο όρος παιχνίδι είναι ταυτόσημοι.

16 Παράδειγμα 4 Η Ε. και η Μ. πάνε μαζί στη γωνιά του οικοδομικού υλικού. Ε. Θα φτιάξω μια βάρκα. Το είδα χθες στην Πέππα, αλλά κι εγώ έχω μπει στη μπλε βάρκα που έχει ο παππούς Μ. Κι εγώ έχω μπει όταν ήμουν μικρή Η Ε. αρχίζει να βάζει τουβλάκια το ένα δίπλα στο άλλο σχηματίζοντας μια γραμμή. Ε. Εσύ να κάνεις το ίδιο από την άλλη πλευρά και μετά θα τα ενώσουμε να μη μπαίνει η θάλασσα. Μ. μέχρι πού να είναι; Ε. όπως το κάνω εγώ να είναι μεγάλη να χωράει πολλούς Τα κορίτσια έφτιαξαν το περίγραμμα της βάρκας και μπήκαν να κάτσουν στο κέντρο. Ε. ε, θα τη χαλάσεις! Δε χωράμε και οι δύο! Μ. κι εγώ έφτιαξα θέλω να μπω! Ε. ξέρω, θα βάλουμε λίγα ακόμα τουβλάκια μπροστά και εγώ θα είμαι μπροστά κι εσύ πίσω. Μ. καλά αλλά εγώ θα έχω και κουπιά (πηγαίνει και παίρνει δύο κουτάλες από το κουκλόσπιτο) θα πάμε στην Ερέτρια!! Η νηπιαγωγός που παρατηρεί τα παιδιά λέει: «Ωραία βάρκα κορίτσια. Πώς θα ξέρουν κι άλλοι άνθρωποι πού πηγαίνει για να έρθουν αν θέλουν να ταξιδέψουν προς τα εκεί;» Ε. εε θα έχω εισιτήριο και θα γράφει πάνω Ερέτρια! Νηπ. Καλή ιδέα αν θέλετε θα σας κόψω αυτό το χαρτί σε μικρότερα κομμάτια να φτιάξετε τα εισιτήρια που θα χρειαστείτε. Ε. Ναι, ναι Μ. και θα ζωγραφίσω και μια βαρκούλα πάνω! (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ. 114)

17 Ο εκπαιδευτικός Οργανώνει κατάλληλα το περιβάλλον της τάξης (ποικίλα και ευέλικτα στη χρήση υλικά, «αυθεντικές» προκλήσεις) Παρέχει χρόνο για παιχνίδι Ακούει με προσοχή, ανταποκρίνεται στις ιδέες των παιδιών, συμμετέχει όταν χρειάζεται στο παιχνίδι & σέβεται τη ροή του παιχνιδιού των παιδιών Παρατηρεί και αξιολογεί ώστε να είναι ευέλικτος στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό Διευκολύνει όλα τα παιδιά να συμμετέχουν και φροντίζει για την ασφάλειά τους

18