Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ. Οι πολύχρονες έρευνες και φιλολογικές συζητήσεις γύρω

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ. Οι πολύχρονες έρευνες και φιλολογικές συζητήσεις γύρω"

Transcript

1 Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ Μέσα από την ανεξάντλητη βιβλιογραφία για τον Όµηρο και το έπος στην Ελλάδα, µπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς τα ανυπέρβλητα ερωτήµατα των ερευνητών, τα οποία παραµένουν άλυτα µέσα στους αιώνες. Το µόνο που µπορεί να ειπωθεί µε βεβαιότητα είναι πως ό,τι γράφεται και διατυπώνεται για τον Όµηρο δεν είναι τίποτε άλλο παρά υποθέσεις ή οι επικρατέστερες απόψεις πάνω σε συγκεκριµένα ζητήµατα. Άλλωστε, η έκφραση oµηρικό ζήτηµα φαντάζει σχεδόν παροιµιώδης, καθώς ούτε η επιστήµη της Μυθολογίας, η οποία παραθέτει τους µύθους ερευνώντας όσο µπορεί πιο βαθιά στο παρελθόν, µε τη βοήθεια της Φιλολογίας, ούτε η Αρχαιολογία µε τις αποδείξεις των µνηµείων µπορούν να φωτίσουν τα αναπάντητα ερωτήµατα και να απαλλάξουν µελετητές και ερευνητές από χρόνιες φιλολογικές συγκρούσεις. Μπορεί οι αιώνες που έχουν παρεµβληθεί από τη δηµιουργία των ποιηµάτων να δυσκολεύουν την όποια µελέτη, ωστόσο η αναµφισβήτητη ποιητική τέχνη, τόσο στη µορφή όσο και στο περιεχόµενο, ασκεί ακόµη ανεξήγητη γοητεία. Με αφετηρία τον 8ο αιώνα, σαν την πιο πιθανή χρονική περίοδο στην οποία ο ποιητής των επών πιθανώς ο Όµηρος έζησε, ξεκινάµε ένα ταξίδι στην ιστορία µε κύριους σταθµούς τη µινωική και µυκηναϊκή επίδραση στην εποχή του Οµήρου, τη σχέση θεών και ανθρώπων, την πολιτικοοικονοµική οργάνωση και γενικά την καθηµερινή ζωή, όπως αυτή περιγράφεται µέσα στους στίχους της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ας πάρουµε, όµως, τα πράγµατα από την αρχή. Από το 1900 π.χ. αναπτύχθηκε στην Κρήτη ένας από τους πιο ζωντανούς και πλούσιους πολιτισµούς παγκοσµίως, ο µινωικός. Με καταπληκτικά επιτεύγµατα και µε πλήθος παραδόσεων και µύθων, κρυµµένων καλά στα ανάκτορά του, θα παραµείνει ένα µυστήριο, αφού ακόµη και σήµερα δεν υπάρχει κανένα αποκρυπτογραφήσιµο αρχείο για την ιστορία του. Πιθανώς κατά το 1450 π.χ., όταν έγινε η µεγάλη και καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, το τεράστιο παλιρροϊκό κύµα που προκλήθηκε ισοπέδωσε τις εγκαταστάσεις και τις βάσεις του ναυτικού και εµπορικού, κυρίως, µινωικού πολιτισµού. Το αποδυναµωµένο βασίλειο της Κνωσού έγινε εύκολη λεία για τους φιλοπόλεµους Μυκηναίους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Παρ όλα αυτά, η επιρροή των Μινωιτών τόσο στην καθηµερινή οργάνωση του κράτους και της οικονοµίας όσο και στην τέχνη και στην απλή καθηµερινότητα ήταν αναµφισβήτητα φανερή, καθώς οι Μυκηναίοι σύµφωνα µε τον Martin P. Nilsson (Η Μυκηναϊκή προέλευση της ελληνικής µυθολογίας, 1985, Οι πολύχρονες έρευνες και φιλολογικές συζητήσεις γύρω

2 σελ. 44) «ήταν Έλληνες µετανάστες που αφοµοίωσαν τον Μινωικό πολιτισµό». Τώρα, όµως, ο εσωτερικός διάκοσµος των παλατιών έχει γίνει πιο αυστηρός, µε συµµετρική τεχνοτροπία και µε αξιοσηµείωτη οµοιοµορφία που γινόταν εύκολα αντιληπτή όχι µόνο στο αρχιτεκτονικό ύφος, αλλά και στον τρόπο ένδυσης και συµπεριφοράς. Το εµπόριο αποτελούσε τη βασική πηγή πλούτου για το µυκηναϊκό βασίλειο, καθώς µόνο µέσω του ξένου πλούτου µπορούσε να ικανοποιεί ο µεγάλος Μυκηναίος βασιλιάς τους συµµάχους του, να συντηρεί τις ένοπλες δυνάµεις του βασιλείου και να διατηρεί µε αυτόν τον τρόπο το κύρος και την ισχύ του. Από το 1200 π.χ., όµως, τα φαινόµενα αποσταθεροποίησης των αρχαίων και πλούσιων πολιτισµών (π.χ. της Αιγύπτου, των Χετταίων) προκάλεσαν οικονοµική ύφεση και στο βασίλειο των Μυκηναίων. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τους Μυκηναίους βασιλείς να αλλάξουν προσανατολισµό και να στραφούν σε άλλες περιοχές οι οποίες διέθεταν ακόµη τις πρώτες ύλες πλουτισµού και εποµένως τα απαραίτητα εκείνα εχέγγυα για την ύπαρξη και τη σταθερότητα του µυκηναϊκού βασιλείου. Βέβαια, δεν ήταν λίγες εκείνες οι φορές που οι Μυκηναίοι βασιλείς χρειάστηκε να πάρουν µε τη βία ό,τι µέχρι τότε κατάφερναν να παίρνουν µε ειρηνικά µέσα. Γύρω στο 1200 π.χ., λοιπόν, ανέλαβαν µία σφοδρή και καταστροφική εκστρατεία εναντίον της Τροίας που βρισκόταν στη Μικρά Ασία, στον Ελλήσποντο, στα σύνορα Ευρώπης και Ασίας. Κατά την περίοδο αυτή ολόκληρη η Μεσόγειος κατακλυζόταν από πολέµους, πειρατείες και επαναστάσεις. Ήταν η περίοδος των µεγάλων αλλαγών και των µεγάλων µετακινήσεων. Οι Δωριείς, η συλλογική ονοµασία µίας εκ των φυλών που µετακινήθηκαν από τον Βορρά προς τον Νότο (περίπου το 1140 π.χ.), πολιόρκησαν και κατέλαβαν τις φτωχές και αποδεκατισµένες πλέον ακροπόλεις των µυκηναϊκών πόλεων, φέρνοντας έτσι και την απαρχή των Σκοτεινών Χρόνων. Πρόκειται για την περίοδο εκείνη, κατά την οποία παρατηρείται φτώχεια στην ποιότητα και αραίωση στα αρχαιολογικά ευρήµατα. Και εδώ κάνουν την εµφάνισή τους τα οµηρικά έπη, τα οποία πιθανόν να έλαβαν τη χαρακτηριστική µορφή τους κατά την Υποµυκηναϊκή και την Πρωτογεωµετρική περίοδο, σε µια εποχή δηλαδή που η µυκηναϊκή τέχνη ανήκε στο παρελθόν και η χρήση του χαλκού υποχωρούσε στην κατεργασία του σιδήρου (περίπου 1100 π.χ.). Οι κοινωνικές συνθήκες, υπό τις οποίες πιθανώς έζησε και έγραψε τα έπη ο ποιητής, αποκαλύπτονται µέσα από τους στίχους του και συγκεκριµένα µέσα από τις παροµοι- Οι Μυκηναίοι αφοµοίωνοντας σε βάθος τον µινωικό πολιτισµό,

3 ώσεις. Αυτές φανερώνουν τα πιο σύγχρονα στοιχεία της ζωής και του πολιτισµού, τα οποία είναι έξω από τον ορίζοντα της ηρωικής αφήγησης, µακριά από τον κόσµο των βασιλιάδων και πιο κοντά σε ένα σύστηµα λιγότερο απολυταρχικό και µοναρχικό. Όπως παρατηρεί και ο Β. Δ. Πανταζής «η κοινωνία του Οµήρου είναι τόσο βαθιά ποιµενική ώστε να συµπεριλαµβάνει και τους βασιλικούς γόνους ως ποιµένες» (Ε Ιστορικά, Ελευθεροτυπία, τ. 244, 8/7/2004, σελ. 24). Το αξιοπαρατήρητο, όµως, της επικής ποίησης είναι ένα γεφύρωµα, κατά κάποιον τρόπο, του παρελθόντος µε το παρόν του ποιητή, καθώς µέσα από τους στίχους παρατηρείται µια εναρµόνιση των παλαιών και των νέων στοιχείων. Με άλλα λόγια τα έπη εγκωµιάζουν µια ηρωική εποχή και συγκεκριµένα άτοµα µε δύναµη, πλούτο και κύρος, που τα χαρακτήριζαν πράξεις ανδρείας µε υψηλά ηθικά κριτήρια. Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το πλαίσιο της ηρωικής δράσης παρεµβάλλονται τα στοιχεία της σύγχρονης καθηµερινής εποχής του ποιητή, µετατρέποντας έτσι το σκηνικό σε ένα αξιοθαύµαστο ταίριασµα της Μινωικής-Μυκηναϊκής µε τη Μεταµυκηναϊκή ιστορική περίοδο. Ο Α. Τσοπανάκης διατυπώνει µε σιγουριά πως «όλα δείχνουν πως ο ποιητής κινείται µέσα σ ένα παρελθόν που γίνεται πιο ωραίο, γιατί έχει πάψει να υπάρχει, που γίνεται πιο πλούσιο, γιατί η Ελλάδα της µεταµυκηναϊκής εποχής είναι πιο φτωχή, πιο διασπασµένη και πιο αδύνατη» (Τσοπανάκης, 1977, Εισαγωγή στον Όµηρο, σελ. 135). Το πολιτισµικό πλαίσιο, εποµένως, στο οποίο κινείται ο ποιητής και περιγράφουν τα οµηρικά έπη διαµορφώνεται από τις κύριες µυκηναϊκές επιδράσεις, ενώ παράλληλα περιλαµβάνονται και στοιχεία από διαφορετικές εποχές. Η ραχοκοκαλιά, όµως, των οµηρικών επών είναι ο µύθος και η ιστορία τους. Ο ποιητής δανείζεται θέµατα από την παράδοση, η οποία πλέον αποτελεί ένα βασικό κίνητρο για τη διαµόρφωση του πανελλήνιου πατριωτισµού και για τη δηµιουργία κοινών ιδεών και ιστορικής συνείδησης. Ο ποιητής δεν ενδιαφέρεται να πρωτοτυπήσει και να αφηγηθεί νέες ιστορίες βασισµένος σε παραδοσιακές και γνώριµες γραµµές. Αυτό που τον απασχολεί είναι η επίδραση των παραδοσιακών µύθων στη στάση και στη συµπεριφορά των ανθρώπων. Γι αυτό και ο Όµηρος «εµφύσησε νέα ζωή και δύναµη στην επική ποίηση, φέρνοντας στο προσκήνιο την ψυχολογία των ηρώων του» (Nilsson, 1985, Η µυκηναϊκή τέχνη της ελληνικής µυθολογίας, σελ. 87). Έκανε τους ήρωές του πιο ανθρώπινους και πιο ζωντανούς, εξετάζοντάς τους εσωτερικά και όχι µόνο σε συνάρτηση µε τον εξωτερικό πραγµατικό κόσµο, όπως καταφαίνεται από τις παροµοιώσεις και τις Μετά την κάθοδο των Δωριέων και τις πολιορκίες στις οποίες Τµήµα παπύρου του 2ου αιώνα µ.χ., που βρέθηκε στην αρχαία

4 σκηνές, από τον κόσµο του ποιητή και του ακροατηρίου του και όχι από τον κόσµο των ηρώων του. Γι αυτό και η συγκεκριµένη ιδέα του ποιητή για τον άνθρωπο και ο τρόπος παρουσίασής του, που φτάνει τα όρια της στοργικότητας, της συµπάθειας, του θαυ- µασµού αλλά και του εύθυµου, αποτελεί το µεγάλο επίτευγµα του ποιητή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, τη νέα πρωτότυπη µορφή της ποίησης του Οµήρου. Εποµένως, τα κεφάλαια που ακολουθούν αποτελούν µια επισκόπηση της ανθρώπινης µορφής, όπως αυτή µεταδίδεται από τον Όµηρο σε άµεση συνάρτηση άλλοτε µε το θείο, άλλοτε µε την καθηµερινότητα και άλλοτε µε την κοινωνική και πολιτική οργάνωση. Το οµηρικό πρόβληµα Το γεγονός ότι µέσα στους οµηρικούς στίχους συνταιριάζονται στοιχεία από διάφορες ιστορικές περιόδους και σε συνδυασµό µε την έλλειψη γραφής κατά τους χρόνους της διαµόρφωσης της Ιλιάδος και της Οδύσσειας, προκάλεσε τη δηµιουργία µιας µεγάλης απορίας: Πώς είναι δυνατόν ένας και µοναδικός δηµιουργός να µπορεί αφενός να θυµάται τόσα πολλά στοιχεία από παλαιότερες εποχές και αφετέρου να µπορεί και να αναπαράγει όλους αυτούς τους στίχους στον προφορικό λόγο; Τίθεται ως εκ τούτου ζήτηµα πατρότητας της Ιλιάδος και της Οδύσσειας, αλλά και θέµα σύνθεσης και χρονολόγησης αυτών. Πολλοί µελετητές θεώρησαν ότι ορισµένα στοιχεία αποτελούν µεταγενέστερες προσθέσεις, άλλοι υποστήριξαν ότι η Ιλιάδα αποτελεί εκπόνηµα διαφορετικού δηµιουργού από εκείνον της Οδύσσειας, ενώ άλλοι υπογραµµίζουν πώς όλα αυτά αποτελούν προσκόµµατα της εξονυχιστικής κριτικής µε µόνον αποτέλεσµα τη δηµιουργία περισσότερων αντιφάσεων από αυτές που ήδη κληροδότησαν τα δύο µεγάλα έπη. Το σίγουρο είναι πως έπη υπήρχαν και απαγγέλλονταν από τους ραψωδούς και πριν τη δηµιουργία της Ιλιάδος και της Οδύσσειας, συνθέτοντας έτσι µια πλούσια παράδοση, η οποία και χρησιµοποιήθηκε από τον Όµηρο. Αυτό γίνεται φανερό από τους στίχους που αποτελούν τις επαναλήψεις σε σύνολο στίχων που υπάρχουν στον Όµηρο, γεγονός που µαρτυρεί την υποχρέωση του δηµιουργού να χρησιµοποιεί τις παραδοσιακές «φόρµουλες» και να ακολουθεί πιστά το πλήθος της ζωντανής ποίησης, που είχε στη

5 διάθεσή του. Σύµφωνα µε τον Albin Lesky, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε και απάντηση σε όλους αυτούς που κάνουν λόγο για έλλειψη ενότητας στα έπη και για διαφορετικούς δηµιουργούς (1998, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 78). Επιπλέον, τα στοιχεία εκείνα που βασίζονται στην ιστορική αλήθεια περιπλέκονται µε τον µύθο και τη φαντασία του δηµιουργού, ο οποίος δεν ήταν µόνο ποιητής αλλά και ιστορικός, καθώς γνώριζε όλον εκείνο τον πλούτο της παράδοσης. Μόνο µε τη βοήθεια της Αρχαιολογίας µπορεί να ξεχωρίσει η ιστορία από το φανταστικό, αλλά εκείνο που δεν χρειάζεται διαλεύκανση είναι η αναµφισβήτητη ποιητική αξία των επών, η οποία παραγνωρίζεται από τις «ατελείωτες νεκροτοµικές ασκήσεις, που όλο αναζητούν καινούργια διαχωριστικά στοιχεία» (Lesky, 1998, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 77, µετ. Αγαπητού Τσοπανάκη, 5η έκδοση). Η ανθρωπόµορφη αντίληψη των αρχαίων για τους θεούς θέλει τον ΟΜΗΡΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Α) Θεοί και άνθρωποι Σε αυτό το κεφάλαιο θα επιχειρηθεί να εξεταστεί η σχέση των θεών µε τους ανθρώπους και των ανθρώπων µε τους θεούς. Τόσο από την Ιλιάδα όσο και από την Οδύσσεια η σχέση αυτή γίνεται εύκολα αντιληπτή, αφού και τα δύο έπη µας χαρίζουν ανεπανάληπτες σκηνές στις οποίες θεοί και άνθρωποι συνυπάρχουν, άλλοτε ειρηνικά και άλλοτε εξαιρετικά ανήσυχα, µέσα στην ίδια τάξη πραγµάτων και ίσως και µέσα στην ίδια διάσταση, σαν να µην υπάρχει καµία διαχωριστική γραµµή µεταξύ θείου και ανθρωπίνου. Παρ όλα αυτά, µια πιο προσεχτική µελέτη δείχνει πως η σχέση αυτή, όχι µόνο έχει ήδη θέσει τις οριοθετικές της γραµµές, αλλά φανερώνει επίσης τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα όρια αυτά παραβιάζονται, ξεπερνιούνται και πάλι επανατοποθετούνται και επαναπροσδιορίζονται. Ακολουθούντες το πρότυπο εξέτασης του Albin Lesky (1998), των τριών αντινοµιών, και λαµβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα, άλλα και την αξιοθαύµαστη ποικιλία των µορφών και των εκφάνσεων αυτής της σχέσης, θα προσπαθήσουµε να διαφωτίσουµε την ποιητική αυτή σχέση θεών και Οι οµηρικοί θεοί έρχονται συχνά σε άµεση επαφή µε τους

6 ανθρώπων. Το τριπλό, λοιπόν, σύστηµα εξέτασης περικλείει το πλησίασµα και την απόσταση, την καλοσύνη και τη σκληρότητα και, τέλος, την αυθαιρεσία και το δίκαιο, ως κύρια και βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σχέσης. Πλησίασµα και Απόσταση: Ξεκινώντας από το πλησίασµα θεών και ανθρώπων θα παρατηρήσουµε ότι και στα δύο έπη υπάρχουν πολλές σκηνές κατά τις οποίες οι θεοί έρχονται σε άµεση επαφή µε τους ήρωες, τους προστατευόµενούς τους και όχι µόνο, άλλοτε καλυµµένοι-µεταµφιεσµένοι και άλλοτε ολοφάνεροι, απρόσκλητοι ή έπειτα από δέηση των πιστών, για να παρηγορήσουν ή για να κινήσουν τα νήµατα του µύθου, για να ικανοποιήσουν τις ανθρώπινες επιθυµίες ή για να κάνουν το κέφι τους. Χαρακτηριστικότερη σκηνή είναι αυτή της Αθηνάς και του Οδυσσέα, καθισµένοι στη ρίζα µιας ελιάς, να συζητούν και να ανταλλάσσουν απόψεις για το τι πρόκειται να ακολουθήσει (Οδύσσεια ν). Ακόµα και το γεγονός ότι οι θεοί έχουν την εξωτερική µορφή ενός ανθρώπου, προδίδει το πλησίασµα που θέλει να δώσει ο Όµηρος στη µεταξύ τους σχέση. Αλλά και αυτή η όµοια, κατά τα φαινόµενα, παρουσίαση του θείου µε το ανθρώπινο έχει και ορισµένους περιορισµούς, οι οποίοι και σηµατοδοτούν την απαρχή µιας απόστασης που δεν µπορεί να αγνοηθεί αλλά ούτε και να παραβιαστεί, γιατί παραβιάζεται αυτόµατα και η φύση των πραγµάτων. Με άλλα λόγια, οι θεοί θα πρέπει να διατηρήσουν την ανωτερότητά τους έναντι των ανθρώπων και το επιτυγχάνουν µε την άφθαρτη ανθρώπινη κατά τα φαινόµενα φύση. Οι θεοί ποτέ δεν γερνούν και φυσικά δεν πεθαίνουν, αλλά ούτε και χάνονται στο διηνεκές του χρόνου, ζουν για πάντα. Δεν έχουν ηλικία και ως εκ τούτου η νιότη και η φρεσκάδα τους ανήκουν αιώνια. Μόνο αυτό είναι ίσως και η µεγαλύτερη διαχωριστική γραµµή στη σχέση θεών και ανθρώπων. Δεν µπορεί καµία από τις δύο πλευρές να αλλάξουν τη µοίρα τους και φυσικά δεν µπορούν να επέµβουν σε αυτό το θέµα, γιατί και πάλι αλλάζει η νοµοτελειακή ισορροπία του οµηρικού κόσµου. Αντί για αίµα έχουν ιχώρ και, αν και µοιάζουν µε ανθρώπους, διαθέτουν όλες τις ανθρώπινες αρετές σε µεγαλύτερο βαθµό, ενώ ό,τι για τους ανθρώπους είναι ατέλεια γι αυτούς είναι τελειότητα (Otto, 1955, The Homeric Gods, the spiritual significance of Greek religion, σελ. 158). Χαρακτηριστικότερο των αποσπασµάτων για την αποµάκρυνση των θεών είναι η κραυγή του Απόλλωνα προς τον Διοµήδη: (Ιλιάδα Ε ) «φράζεο Τυδεΐδη καὶ χάζεο, µηδὲ θεοῖσιν ἶσ ἔθελε φρονέειν, ἐπεὶ οὔ ποτε φῦλον ὁµοῖον ἀθανάτων τε θεῶν Η Αθηνά αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση θεάς που ανα- Λεπτοµέρεια από αττικό ερυθρόµορφο καλυκωτό κρατήρα

7 χαµαὶ ἐρχοµένων τ ἀνθρώπων. ὣς φάτο, Τυδεΐδης δ ἀνεχάζετο τυτθὸν ὀπίσσω µῆνιν ἀλευάµενος ἑκατηβόλου Ἀπόλλωνος». Εδώ ο ήρωας υποχωρεί και διατηρεί την απόσταση που αρµόζει στο ανθρώπινο είδος από τους θεούς. Ο Ήφαιστος, βέβαια, στη ραψωδία Α της Ιλιάδας περιγράφει αυτή την απόσταση ακόµη πιο γλαφυρά: (Ιλιάδα Α 573) «Ἦ δὴ λοίγια ἔργα τάδ ἔσσεται οὐδ ἔτ ἀνεκτά, εἰ δὴ σφὼ ἕνεκα θνητῶν ἐριδαίνετον ὧδε, ἐν δὲ θεοῖσι κολῳὸν ἐλαύνετον οὐδέ τι δαιτὸς ἐσθλῆς ἔσσεται ἦδος, ἐπεὶ τὰ χερείονα νικᾷ.» «Ώχου µπελάδες που µας πλάκωσαν αβάσταχτοι, αν οι δυο σας για τους θνητούς εδώ συχύζεστε, κι αµάχες και φοβέρες µες στους αθάνατους ασκώνετε, και µήτε θα χαρούµε γλυκό ψωµί, τι αλήθεια δαίµονας κακός µας δυναστεύει.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Ενώ ο Απόλλωνας από την άλλη αρνείται να πολεµήσει µε τον Ποσειδώνα γιατί: (Ιλιάδα Φ 461) «ἐννοσίγαι οὐκ ἄν µε σαόφρονα µυθήσαιο ἔµµεναι, εἰ δὴ σοί γε βροτῶν ἕνεκα πτολεµίξω δειλῶν, οἳ φύλλοισιν ἐοικότες ἄλλοτε µέν τε ζαφλεγέες τελέθουσιν ἀρούρης καρπὸν ἔδοντες, ἄλλοτε δὲ φθινύθουσιν ἀκήριοι. ἀλλὰ τάχιστα παυώµεσθα µάχης» «Αλήθεια, Κοσµοσείστη, θα λεγες πως τα χω πια χαµένα, αν σου κινούσα τώρα πόλεµο για των θνητών τη χάρη, των άµοιρων, που µια τρανεύουνε σαν των δέντρων τα φύλλα, όλο ζωή και φλόγα, τρώγοντας απ τον καρπό της γης τους, και µια πεθαίνουν κι αφανίζουνται. Μα εµείς γοργά απ τη µάχη χέρι ας τραβήξουµε µονάχοι τους αυτοί ας χτυπιούνται τώρα.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Όταν, όµως, στο πεδίο της µάχης οι θεοί συµπλέκονται γίνεται µε κέφι και για την απόλαυση και ικανοποίηση των θεών: (Ιλιάδα Φ 489) «ἦ ῥα, καὶ ἀµφοτέρας ἐπὶ καρπῷ χεῖρας ἔµαρπτε» «και τα δυο της άρπαξε τα χέρια στο ζερβί της... γελώντας» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), (389) «ἄϊε δὲ Ζεὺς ἥµενος Οὐλύµπῳ ἐγέλασσε δέ οἱ φίλον ἦτορ γηθοσύνῃ, ὅθ ὁρᾶτο θεοὺς ἔριδι ξυνιόντας» «ψηλά απ τον Όλυµπο που εκάθουνταν γελούσε απ τη χαρά του» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Η Οδύσσεια, βέβαια, διδάσκει µια άλλη αντιµετώπιση στο θέµα της απόστασης αυτής των θεών µε τους ανθρώπους οι στίχοι φανερώνουν µια κατανόηση της απόστασης αυτής, όχι όµως και µια ήττα ή µια εγκατάλειψη της ανθρώπινης ζωής µπροστά στο αναπόφευκτο του θανάτου. Ο Οδυσσέας παραδίδεται στο θέληµα των θεών (Οδύσσεια π 211) «ῥηίδιον δὲ θεοῖσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,...» «έναν θνητό οι θεοί, που τ άσωστα ψηλά κρατούν ουράνια» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), σ 130 «οὐδὲν ἀκιδνότερον γαῖα τρέφει ἀνθρώποιο, πάντων ὅσσα τε γαῖαν ἔπι πνείει τε καὶ ἕρπει.» «Πλάσµα κανένα από Στα οµηρικά έπη χαρακτηριστική παρουσιάζεται η συναι-

8 τον άνθρωπο πιο αδύναµο δεν είναι, άλλο στη γης, απ όσα πάνω της σαλεύουν κι ανασαίνουν» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), τ 80 «ἀλλὰ Ζεὺς ἀλάπαξε Κρονίων: ἤθελε γάρ που» «Μα ο γιος του Κρόνου, ο Δίας, τ αφάνισε τέτοια η βουλή του θα ταν.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), χωρίς όµως να προδίδει τις επιδιώξεις του και ό,τι τον κρατούσε τόσο καιρό ζωντανό και αποφασισµένο να περάσει άπειρες ταλαιπωρίες και δυστυχίες. Καλοσύνη και Σκληρότητα: Το δεύτερο ζευγάρι αντιθέσεων που ο Lesky µας παραδίδει έχει να κάνει µε την καλοσύνη και τη σκληρότητα. Είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι ευγενή και ευνοϊκά συναισθήµατα οι θεοί δείχνουν στους προστατευόµενούς τους. Η Οδύσσεια είναι κατάµεστη από την εύνοια της Αθηνάς προς τον Οδυσσέα, αλλά και στην Ιλιάδα οι θεοί φανερώνουν τις ευνοϊκές τους προθέσεις ανάλογα µε την ευχαρίστησή τους. Χαρακτηριστικό σκηνικό εύνοιας στην Ιλιάδα έχουµε στον στίχο 130 της ραψωδίας Δ, όπου η Αθηνά και πάλι δείχνει την καλοσύνη της προς τον Διοµήδη: «Ἣ δὲ τόσον µὲν ἔεργεν ἀπὸ χροὸς ὡς ὅτε µήτηρ παιδὸς ἐέργῃ µυῖαν ὅθ ἡδέϊ λέξεται ὕπνῳ, αὐτὴ δ αὖτα ἴθυνεν ὅθι ζωστῆρος ὀχῆες χρύσειοι σύνεχον καὶ διπλόος ἤντετο θώρηξ.» «λίγο την έδιωξε από πάνω σου, καθώς η µάνα διώχνει απ το παιδί της, που βυθίστηκε σε ύπνο γλυκό, µια µύγα, κι ατή της σπρώχνοντας την έφερε κει που χρυσά θηλύκια τη ζώνη ανακρατούν κι ο θώρακας διπλός σταυρώνει απάνω.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Όσο καλόκαρδη, όµως, είναι µια θεότητα, τόσο σκληροτράχηλη και άδικη για τα µάτια των αναγνωστών µπορεί να είναι και η συµπεριφορά της. Ποιος µπορεί να προσπεράσει το στιγµιότυπο εκείνο, κατά το οποίο η δολερή θεά παραδίδει τον Έκτορα στον θάνατο από το σπαθί του Αχιλλέα; Ή ακόµη, ποιος µπορεί να παραβλέψει την τραγικότητα της άρνησης της Ελένης να πλαγιάσει µε τον ντροπιασµένο Πάρη, µετά τη µονοµαχία του µε τον Μενέλαο και να υποτάσσεται στο τέλος στις φοβέρες και στις απειλές την θεάς Αφροδίτης; Πώς µπορεί, λοιπόν, ένας θεός να είναι ταυτόχρονα µεγαλόψυχος, όπως πρέπει να είναι ένας θεός, και την ίδια στιγµή να συµπεριφέρεται µε τέτοια σκληρότητα και απανθρωπιά; Είναι αυτός θεός που αξίζει τη λατρεία και την αφοσίωση των ανθρώπων; Αυθαιρεσία και Δίκαιο: Και εδώ ο Lesky µας παραδίδει στην επόµενη αντιθετική οδό εξήγησης της σχέσης θεών και ανθρώπων που είναι το πρόβληµα της ηθικότητας των οµηρικών θεών, το πρόβληµα της αυθαιρεσίας και του δικαίου. Σε αυτό το ζευγάρι

9 αντιθέσεων θα βοηθήσει και πάλι περισσότερο η Ιλιάδα, αφού η θέληση των θεών είναι αυτή που κυριαρχεί στους στίχους της, µε χαρακτηριστικότερο απόσπασµα την αρχή της ραψωδίας Δ µε τη φιλονικία του Δία και της Ήρας. Ο ίδιος ο Lesky δικαιολογεί αυτή τη συµπεριφορά, ως χαρακτηριστικό γνώρισµα των αριστοκρατών της εποχής, που ο ποιητής προσπαθεί να περιγράψει, η ανεµπόδιστη ερωτική ζωή, η επιδίωξη να επιβάλλουν τη θέλησή τους µε τη βία και µε τον δόλο, αλλά και ο δεσποτισµός που αποπνέει από τέτοιες σκηνές, είναι στοιχεία συµπεριφοράς των αρχόντων κατά τη Μυκηναϊκή εποχή. Πέρα, όµως, από αυτή τη φαινοµενικά άδικη συµπεριφορά και δόλια στάση µερικών θεών προς τους ήρωες της Ιλιάδας, ο Erland Ehnmark (1935, The idea of God in Homer, inaugural dissertation, σελ. 87) παρατηρεί πως υπάρχει µια ειδοποιός διαφορά στη συµπεριφορά των θεών, όταν δρουν οµαδικά και όταν ενεργούν µε δική τους αποκλειστική ευθύνη. Όταν αυτενεργούν και συγκεκριµένα όταν βάλλουν εναντίον ενός ήρωα, το κάνουν γιατί ψάχνουν να ικανοποιήσουν τον θιγµένο εγωισµό τους και την πληγωµένη τους υπερηφάνεια. Εποµένως, η σκληρότητά τους είναι µέρος της τιµωρίας τους, που αποδίδεται µε τον υπερφυσικό τρόπο που χαρακτηρίζει τους θεούς. Ένας θεός απαιτεί σεβασµό και η δόξα του εξαρτάται από τη συνέπεια των πιστών του. Όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, τότε ο θεός προσβάλλεται και ψάχνει για ικανοποίηση. Άλλωστε, η τιµωρία θνητών για υπεξαίρεση αντικειµένων που ανήκουν στους θεούς δεν είναι άγνωστη στο αναγνωστικό κοινό των οµηρικών επών: (Οδύσσεια µ 377) «ὅ οἱ βόας ἔκταµεν ἡµεῖς.» «να πει στον Ήλιο πως του σφάξαµε τα βόδια εµείς», (Οδύσσεια α 68) «Κύκλωπος κεχόλωται, ὃν ὀφθαλµοῦ ἀλάωσεν...» «που τύφλωσε τον Κύκλωπα ο Οδυσσέας» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Όσο ανθρώπινα και αν φαίνονται τα κριτήρια µε τα οποία ένας θεός τιµωρεί έναν θεό, σύµφωνα µε τον Ehnmark, οι θεοί δεν µπορούν να κατηγορηθούν ως αµοραλιστές. Αντιθέτως, ακολουθούν έναν πολύ συγκεκριµένο ηθικό κώδικα (Ehnmark, 1935, The idea of God in Homer, inaugural dissertation, σελ. 93), ο οποίος θα µπορούσε να χαρακτηριστεί κώδικας τιµής. Μην ξεχνάµε ότι βρισκόµαστε σε µια εποχή κατά την οποία η τιµή και ο άγραφος νόµος διαδραµάτιζαν καθοριστικό ρόλο στις κοινωνίες των ανθρώπων. Από την άλλη, οι θεοί όταν ενεργούν ως µια ενότητα και ως σύνολο, προσπαθούν να κατευθύνουν τη µοίρα των ανθρώπων προς µία και µόνο κατεύθυνση: την επικράτηση της δικαιοσύνης. Η προσπάθεια των θνητών να προσπεράσουν τη διαχωριστική γραµµή Γνωστή είναι στα οµηρικά έπη η έννοια της τιµωρίας των θνητών

10 µεταξύ θεών και ανθρώπων και η παραβίαση των δικαιωµάτων ενός άλλου θνητού θεωρούνται προσβλητικές ενέργειες και τιµωρούνται εφόσον τίθεται σε κίνδυνο η τάξη και φύση των πραγµάτων του οµηρικού κόσµου. Σε µια τέτοια περίπτωση συναντούµε την έννοια της ύβρεως εναντίον της δίκης. Η Οδύσσεια µας δίνει ένα παράδειγµα υβριστικής συµπεριφοράς: (Οδύσσεια χ 414) «οὔ τινα γὰρ τίεσκον ἐπιχθονίων ἀνθρώπων, οὐ κακὸν οὐδὲ µὲν ἐσθλόν, ὅτις σφέας εἰσαφίκοιτο: τῷ καὶ ἀτασθαλίῃσιν ἀεικέα πότµον ἐπέσπον.» «τι δε λογάριαζαν στον κόσµο απ τους ανθρώπους τρανό, αχαµνό κανένα, αν λάχαινε να τους συντύχει κάποιος, κι άσκηµα τέλη τώρα απόλαψαν από τις αδικίες τους.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), (ψ 65): «οὔ τινα γὰρ τίεσκον ἐπιχθονίων ἀνθρώπων, οὐ κακὸν οὐδὲ µὲν ἐσθλόν, ὅτις σφέας εἰσαφίκοιτο» «για τ άνοµά τους τα φερσίµατα και τ άδικά τους έργα θυµώνοντας τι δε λογάριαζαν στον κόσµο απ τους ανθρώπους τρανό, αχαµνό κανένα, αν λάχαινε να τους συντύχει κάποιος.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Ως εκ τούτου οι άλλοι θνητοί είναι σε θέση να επικαλεστούν τη βοήθεια των θεών και να αποδώσουν δικαιοσύνη και οι ίδιοι (Οδύσσεια ω 351: «Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥα ἔτ ἔστε θεοὶ κατὰ µακρὸν Ὄλυµπον, εἰ ἐτεὸν µνηστῆρες ἀτάσθαλον ὕβριν ἔτισαν.» «Αλήθεια, αν οι µνηστήρες πλέρωσαν για τ άνοµά τους έργα, πατέρα Δία, στον µέγαν Όλυµπο θα πει οι θεοι πως ζείτε!», Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Το να είναι κανείς δίκαιος σηµαίνει ότι είναι ικανός να περιθάλψει και να προασπιστεί τα δικαιώµατα των συνανθρώπων του, κερδίζοντας έτσι και την εύνοια των θεών. Εποµένως, αντιλαµβανόµαστε πως η δικαιοσύνη αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της σύνθεσης των θεών και της τάξης. Με άλλα λόγια, οι ίδιοι οι θεοί είναι οι εγγυητές της δίκης, η οποία λειτουργεί βάσει κανόνων και αρχών και φροντίζουν µε κάθε τρόπο ώστε αυτή να πρυτανεύει µέσα στην κοινωνία των θνητών. Όταν, λοιπόν, οι θεοί ενεργούν οµαδικά και προσπαθούν να διαφυλάξουν τη δίκη, λειτουργούν µε τον ίδιο τρόπο που συµπεριφέρονται και όταν αυτενεργούν. Προσπαθούν, δηλαδή, να διασφαλίσουν τη δικαιοσύνη µε το να ευνοούν εκείνους που είναι συνεπείς προς το καθήκον τους (Οδύσσεια τ 109: «ἦ γάρ σευ κλέος οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει, ὥς τέ τευ ἢ βασιλῆος ἀµύµονος, ὅς τε θεουδὴς ἀνδράσιν ἐν πολλοῖσι καὶ ἰφθίµοισιν ἀνάσσων εὐδικίας ἀνέχῃσι» «που η δόξα σου στα ουράνια πλάτη φτάνει καθώς του ρήγα του αψεγάδιαστου, που κυβερνάει σε πλήθος λαούς τρανούς απάνω αντρόκαρδους, µα τους θεούς φοβάται λαούς κι είναι σωστή και δίκια η κρίση του», Η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια των θεών αποσκοπεί

11 Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Οι θεοί έδωσαν τη νίκη στους Αχαιούς γιατί ο Πάρης προσέβαλε τον θεσµό της φιλοξενίας και, επειδή θεός της φιλοξενίας είναι ο Δίας, είναι σαν να προσέβαλε τον πατέρα των θεών και φυσικά αυτό που τον χαρακτηρίζει σαν µια ακόµη ιδιότητα (Ιλιάδα Ν 623: «ἄλλης µὲν λώβης τε καὶ αἴσχεος οὐκ ἐπιδευεῖς ἣν ἐµὲ λωβήσασθε κακαὶ κύνες, οὐδέ τι θυµῷ Ζηνὸς ἐριβρεµέτεω χαλεπὴν ἐδείσατε µῆνιν ξεινίου» «Ούτε οι άλλες οι ντροπές σας έλειψαν µήτε οι αδικίες, που εµένα µου χετε κάνει, εσείς παλιόσκυλα! κι ουδέ το Δία φοβάστε, που σκέπει τη φίλια ο βαρύβροντος...», Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Πάντως, οι θεοί νιώθουν την ανάγκη να προειδοποιήσουν τους θνητούς και θλίβονται, όταν τελικά η απερισκεψία τους πληρώνεται αναπόφευκτα. Κάτι τέτοιο, σε συνδυασµό µε την ανάλυση και τον σχολιασµό και των προηγούµενων δύο αντιθετικών ζευγαριών, η άποψη του Αγαπητού Τσοπανάκη (1977, Εισαγωγή στον Όµηρο, σελ. 107) ότι η σχέση των ανθρώπων µε τους θεούς µπορεί να χαρακτηριστεί ως ρευστή και ακαθόριστη, ίσως να βρίσκει σύµφωνο όποιον επιχειρεί να εµβαθύνει σε αυτό το θέµα. Ο ποιητής των οµηρικών επών, στην προσπάθειά του να νουθε- Β) Ανθρωποµορφισµός και Ορθολογισµός του Οµήρου Για τον Όµηρο ο ανθρωποµορφισµός και ο ορθολογισµός είναι δύο εργαλεία που υπηρετούν την προσπάθεια του δηµιουργού να καινοτοµήσει µέσα από την ψυχολογική ανάλυση των ηρώων και γενικά όλων των στοιχείων εκείνων που κινούν τα νήµατα του µύθου των επών. Η µελέτη του ανθρωποµορφισµού και του ορθολογισµού µέσα από τους στίχους της Ιλιάδας και της Οδύσσειας επηρεάζεται άµεσα από την ανίχνευση των παλαιοτέρων ποιητικών ενοτήτων και των νεότερων προσθέσεων µέσα στα έπη. Η δεύτερη µελέτη, που αφορά στις παλαιότερες ποιητικές ενότητες, φανερώνει το χρονικό στίγµα και εποµένως την ωρίµανση και την προοδευτικότητα της ιδεολογικής και φιλοσοφικής θεώρησης του δηµιουργού για τον άνθρωπο και το θείο, όπως αυτή διακρίνεται µέσα από την πρώτη µελέτη του ανθρωποµορφισµού και του ορθολογισµού. Ειδικότερα, ο δηµιουργός προκειµένου να παραδειγµατίσει, να διδάξει και να νουθετήσει, δίνει µία ανθρωποµορφική διάσταση στους παλαιοτέρους µύθους της παράδοσης που έχει στη διάθεσή του και πρέπει να συµπεριληφθούν στα έπη του. Τα υπερφίαλα στοιχεία του παραµυθιού, το απολύτως µυθικό και ό,τι βίαιο και φανταστικό της µυθολογίας των ηρώων εξανθρωπίζονται και µετατρέπονται σε ανυπέρβλητα

12 ποιητικά καλλιτεχνήµατα. Τα ανθρώπινα µέτρα είναι πλέον ο γνώµονας της δηµιουργίας του ποιητή και χάρη σε αυτά θαυµάζουµε τη µοναδική έως τότε ψυχολογική εµβάθυνση στον θυµό του Αχιλλέα, στον αποχαιρετισµό του Έκτορα και στην ικεσία του Πρίαµου προς τον Αχιλλέα. Η συγκεκριµένη, όµως, ανθρωποµορφική και ορθολογική τροπή και θεώρηση των πραγµάτων δεν θα µπορούσε να περιοριστεί στη δόµηση και στην παρουσίαση των ηρωικών µορφών. Ο Όµηρος προχώρησε ακόµη παραπέρα µε σύµµαχο την ορθολογική του σκέψη και κατάφερε να θέσει τις βάσεις για την πρώτη κριτική της θρησκείας (Nilsson, 2001, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, σελ. 190). Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια περιγράφουν όχι µόνο τις ψυχολογικές µεταπτώσεις των ηρώων τους, αλλά πλέον παρουσιάζουν και µια νέα εικόνα του θείου. Οι θεοί παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πλοκή των έργων των επών αλλά όχι τον βασικότερο. Χαρακτηριστικό αυτής της προσπάθειας του ποιητή να προηγηθεί ο άνθρωπος σε σπουδαιότητα, είναι ο τονισµός της εµπιστοσύνης του οµηρικού ήρωα στις δυνάµεις του και όχι σε φανταστικά σηµάδια ούτε σε θεϊκές παρεµβάσεις: «Εἶς οἰωνός ἄριστος, ἀµύνεσθαι περί πάτρης» (Ιλιάδα Λ 243). Λόγια σαν και αυτά θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν υβριστικά, αν ο δηµιουργός παρέµενε πιστός στις επιβολές της παράδοσης και της κληρονοµιάς των παλαιοτέρων. Τώρα, όµως, που η εποχή του Οµήρου άρχισε να αναθεωρεί πολιτικά συστήµατα και που αναγκάστηκε να αφοµοιωθεί µε άλλους λαούς, να µετακινηθεί και να µετοικήσει σε ξένες στεριές µε άγνωστες ιδέες και προσανατολισµούς, µία πιο ορθολογιστική και λογικοκρατική αντίληψη των πραγµάτων φαντάζει όσο ποτέ πιο ουσιώδης, σαφώς απαραίτητη και έτοιµη να παραδοθεί στον κόσµο. Εποµένως, ο δηµιουργός, ασπαζόµενος την ανάγκη της εποχής για απεικόνιση των θεών, δίνει µια ανθρωποµορφική διάσταση, όχι µόνο στην εξωτερική µορφή αλλά και στην εσωτερική φύση µιας θεότητας. Ως προς την εξωτερική µορφή και οργάνωση της κοινωνίας του Ολύµπου, οι θεοί αποτελούν «την υψηλότερη ανθρωποµορφική τάξη» (Nilsson, 2001, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, σελ. 156). Αναγνωρίζονται από την εµφάνισή τους και τη συµπεριφορά τους, κατά τον ίδιο τρόπο που αναγνωρίζεται ένας ευγενής. Ακόµη και µεταµφιεσµένοι διατηρούν την ιδιαιτερότητα και την ανωτερότητά τους, κυρίως το ύψος τους, αφού η ψηλή κορµοστασιά ήταν ανέκαθεν σηµάδι αριστοκρατικής και Οι θεοί στον Όµηρο παρουσιάζονται ως η ανώτερη «ανθρω-

13 ευγενούς καταγωγής: «Τήν δέ πολύ πρῶτος ἴδε Τηλέµαχος θεοειδής...» (Οδύσσεια α 113), µας λέει ο ποιητής για την Αθηνά. Αν και µεταµφιεσµένη σε ξένο και ως εκ τούτου µη αναγνωρίσιµη, ο Τηλέµαχος χαρακτηρίζεται από τον ποιητή «θεοειδής», «θεόµορφος». Οι θεοί έχουν όλα τα ανθρώπινα γνωρίσµατα µόνο που τα κατέχουν σε υψηλότερο βαθµό. Η ζωή στο θεϊκό παλάτι κυλάει, όπως στους βασιλείς της ιπποτικής εποχής, µε ατελείωτες απολαύσεις και διασκεδάσεις και µε τον απόλυτο ηγεµόνα να επιβάλλει την τάξη και να κυβερνά κατά το πρότυπο του Μυκηναίου µεγάλου βασιλιά. Όπως η κάθε βασιλική οικογένεια είχε το γενεαλογικό της δέντρο, έτσι και οι θεοί είχαν οικογένεια και καταγωγή, µε συγκεκριµένο τόπο κατοικίας, τον Όλυµπο, αλλά και µε δικές τους διαφορετικές τοπικές βάσεις, ανάλογα µε τον τόπο λατρείας κάθε θεού (ο Δίας στην Ίδη, ο Ποσειδώνας τα βάθη της θάλασσας κλπ.). Πέρα όµως από την εξωτερική ανωτερότητα, ο Όµηρος δεν µπορούσε να υιοθετήσει ένα σύστηµα θρησκευτικό, σύµφωνα µε το οποίο οι θεοί θα µπορούσαν να µάχονται ή να συµπεριφέρονται όπως οι θνητοί. Ο ανιµισµός, η αφετηρία του ανθρωποµορφισµού, µπορεί να προσέδωσε ανθρώπινα χαρακτηριστικά στην εσωτερική φύση µιας θεότητας, αλλά µε ορισµένους περιορισµούς. Το λαϊκό παραµύθι θέλει τους θεούς παντογνώστες και παντοδύναµους. Ο Όµηρος, όµως, παρουσιάζει κάποιες φορές τους θεούς να κατέχονται από άγνοια και αδυναµία: (Οδύσσεια µ 374-5) «ὡκέα δ Ἠελίῳ Ὑπερίονι ἄγγελος ἦλθε, Λαµπετίη τανύπεπλος, ὅ οἱ βόας ἔκταµεν ἡµεῖς» «Μηνύτρα η Λαµπετώ ξεκίνησε γοργά η µακροµαντούσα να πει στον Ήλιο πως του σφάξαµε τα βόδια εµείς» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), ενώ την ίδια στιγµή το λαϊκό παραµύθι αναζητά τη συνέπεια. Μέσα στο ορθολογιστικό σχέδιο όµως του δηµιουργού, για ανύψωση της ανθρώπινης και όχι της θείας φύσης, µια τέτοια ασυνέπεια δικαιολογείται απόλυτα. Κατά τον ίδιο τρόπο δικαιολογούνται και οι οµηρικές αποκλίσεις από την παράδοση όταν οι θεοί γνωρίζουν το µέλλον αλλά τελικά η απόφαση και η επιλογή είναι στη διάθεση του ήρωα. «ὠκύµορος δή µοι τέκος ἔσσεαι, οἷ ἀγορεύεις αὐτίκα γάρ τοι ἔπειτα µεθ Ἕκτορα πότµος ἑτοῖµος.» «Γιε µου, µε αυτά που τώρα µίλησες, οι µέρες σου είναι λίγες τι ευτύς ξοπίσω από τον Έχτορα σε περιµένει ο Χάρος.» (Ιλιάδα Σ 95-6, Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), φαίνεται να λέει η Θέτιδα στον Αχιλλέα καθώς γνωρίζει ήδη από τον Δία ότι ο γιος της θα ζήσει µια σύντοµη αλλά ένδοξη ζωή ή θα φτάσει σε βαθιά γεράµατα, Οι οµηρικοί χαρακτήρες γίνονται τραγικοί όταν συνειδητο-

14 αλλά άγνωστος. Και ο θνητός που κρίνει µε άλλα µέσα για τον Όµηρο, πιο ανθρώπινα και πιο ορθολογιστικά, απαντά: «αὐτίκα τεθναίην, ἐπεὶ οὐκ ἄρ ἔµελλον ἑταίρῳ κτεινοµένῳ ἐπαµῦναι ὃ µὲν µάλα τηλόθι πάτρης, ἔφθιτ, ἐµεῖο δὲ δῆσεν ἀρῆς ἀλκτῆρα γενέσθαι.» «Ευτύς να µε βρει θέλω ο θάνατος, το φίλο να γλιτώσω αφού δεν ήταν, σαν τον σκότωναν απ την πατρίδα εχάθη κείνος µακριά, κι εγώ δε βρέθηκα σιµά να τον συντρέξω». (Οδύσσεια σ , Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή,). Βέβαια, η παντοδυναµία των θεών για τους ανθρώπους είναι αυτονόητη καθώς ό,τι ζητήσουν οι θεοί είναι σε θέση να το πραγµατοποιήσουν. Και εδώ, όµως, ο ποιητής θέτει ορισµένα όρια. Κανένας δεν µπορεί να ξεφύγει από τις επιταγές της φύσης και τη νοµοτελειακή της τάξη. Με άλλα λόγια, κανένας θνητός δεν µπορεί να απαλλαχθεί από την κοινή µοίρα, αυτή του θανάτου. Ακόµη και οι θεοί που έχουν το αθάνατο στη φύση τους δεν µπορούν να εµποδίσουν τη φυσική φθορά και τέλος τον θάνατο για τους ανθρώπους, που τόσο πολύ τους ευλαβούνται. Παρ όλα αυτά, όµως, κατανοούµε µέσα στους στίχους των επών ότι ο Όµηρος αναγνωρίζει την επίδραση της θεϊκής δύναµης σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όλα τα χαρίσµατα και τα δώρα των θνητών έχουν θεϊκή προέλευση. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιος ήρωας ή κάποιος τεχνίτης ή ακόµη και κάποιος εργάτης χαρακτηρίζεται «θείος», «δῖος Ἀχιλλεύς» (Ιλιάδα Σ 181), «θεῖος ἀοιδὸς» (Οδύσσεια ψ 143), «Εὔµαιος ὑφορβός» (Οδύσσεια π 156), «θείοιο Θόαντος» (Ιλιάδα Ξ 230) κ.ο.κ. Αυτή η ιδιότητα των θεών να είναι δωρητές φυσικών και πνευµατικών ταλέντων υπάγεται στη δύναµή τους και ως εκ τούτου στο δικαίωµά τους να παρεµβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι θεοί παίρνουν στα χέρια τους τη µοίρα των ανθρώπων και χαρίζουν άλλοτε ευηµερία και άλλοτε δυστυχία. Ποτέ όµως, όπως προειπώθηκε, δεν µπορούν να αντιστρέψουν την τελική κατάληξη του θανάτου που αφορά στο µέλλον. Το άµεσο µέλλον είναι θέµα επιλογών του ανθρώπου, και όσα και αν είναι τα χαρίσµατά του ξέρει ότι στο τέλος η φθορά θα είναι αναπόφευκτη. Αυτό ίσως γεννά και τη µοιρολατρία ή ακόµη και τον αυξηµένο στοχασµό των ανθρώπων επάνω στο µερίδιο ευτυχίας ή δυστυχίας που τους αναλογεί, και ως εκ τούτου τον ανθρωποµορφισµό της Μοίρας. Ο οµηρικός χαρακτήρας, όµως, έχει βαθιά συναίσθηση της πραγµατικότητας και γίνεται Συχνά οι θεοί µεταµφιεσµένοι παρουσιάζονται ανθρωποµορ-

15 τραγικός, αλλά και πολύ πιο συµπαθής και ανθρώπινος, όταν αποποιείται των ευθυνών του για πράξεις και λόγια που δεν ήταν δικά του, αλλά κάποιος θεός του θόλωσε µυαλό και νου: (Ιλιάδα Γ 164-5) «οὔ τί µοι αἰτίη ἐσσί, θεοί νύ µοι αἴτιοί εἰσιν, οἵ µοι ἐφώρµησαν πόλεµον πολύδακρυν Ἀχαιῶν» «Εσύ δε µου φταιξες, οι αθάνατοι µου φταίξαν, που µου ασκώσαν τον πολυδάκρυτο τον πόλεµο µαζί µε τους Αργίτες.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή), φαίνεται να λέει ο Πρίαµος στην Ελένη, καθώς κατηγορεί τους θεούς και όχι εκείνη, που κίνησαν οι Αχαιοί πόλεµο εναντίον της πόλης του. Αξιοπαρατήρητο αυτού είναι η προσπάθεια του Όµηρου να µην κατονοµάσει τον υπαίτιο θεό αλλά µε τον γενικό όρο «θεοί» ή αλλού «δαίµων», αποδίδεται γενικά η θεϊκή δύναµη και οι διάφορες θεϊκές δυνάµεις. Αυτό φανερώνει την ορθολογική τάση της οµηρικής εποχής, αφού ο ανθρωποµορφισµός κατάφερε να εξατοµικεύσει και να εξειδικεύσει τους θεούς. Οι ανθρωπόµορφοι θεοί των επών λόγω των περιορισµών τους δεν ήταν πλέον σε θέση να ενδυθούν τις ιδιότητες του «δαιµονίου» και έτσι ο οµηρικός κόσµος συγκράτησε µόνο τις εκδηλώσεις της «δυνάµεως» (Nilsson, 2001, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, σελ. 178) που ο «δαίµων» αποκάλυπτε. Ο Erland Ehnmark, ήδη από το 1935, είχε παρατηρήσει ότι οι ανθρωπόµορφοι θεοί παίρνουν σταδιακά τη θέση των απρόσωπων δυνάµεων (Ehnmark, 1935, The idea of God in Homer, inaugural dissertation, σελ. 32), αλλά φαίνεται πως η ορθολογιστική σκέψη των οµηρικών επών κατάφερε µεν να απωθήσει το µυστηριώδες του λαϊκού παραµυθιού, αλλά όχι και τη θρησκευτική εµπειρία της απρόσωπης «δύναµης». Οι θεοί, όµως, εκτός της εσωτερικής και εξωτερικής τους δοµής παρουσιάζουν ανθρωποµορφικά στοιχεία και στη συµπεριφορά. Άλλοτε υποστηρίζουν ορισµένους ήρωες και άλλοτε ταλαιπωρούν ανάλογα µε τη θέλησή τους το αντίπαλο στρατόπεδο ή τον αντιπαθητικό ήρωα. Είναι χωρισµένοι και αυτοί σε παρατάξεις (Ιλιάδα Φ) και εµπλέκονται έµµεσα ή άµεσα σε συµπλοκές και συγκρούσεις, ποτέ όµως µεταξύ τους, καθώς ο Όµηρος χρειάζεται να διαφυλάξει τον σεβασµό και το ανώτερο στο θείο. Πότε φανερά, άλλοτε µε νέφος τυλιγµένοι ή µεταµφιεσµένοι, οι θεοί εµφανίζονται στους θνητούς και παρεµβαίνουν ανθρωποµορφικά, καθώς η επιθυµία απεικόνισης υπάρχει και επηρεάζει, όπως και το λαϊκό παραµύθι. Ορθολογιστικά, όµως, ο Όµηρος υπακούει στη θρησκευτική ανάγκη για θεϊκή παρέµβαση, σε ορισµένες, όµως, περιπτώσεις και µάλιστα µε συγκεκριµένες διακρίσεις. Η φυσική τάξη των πραγµάτων και οι άγραφοι

16 νόµοι κάνουν και πάλι αισθητή την παρουσία τους και δεν αφήνουν περιθώρια για ανόητες αυθαιρεσίες από την πλευρά των θεών. Η αδικία και η κοινωνική αταξία, η περιφρόνηση των ηθικών νόµων και η εσκεµµένη παραβίασή τους (ύβρις) προκαλούν την οργή θεών και παρακινούν την τιµωρό φύση τους (νέµεσις) δικαιολογηµένα. Έτσι το φυσικό σχέδιο εµπεριέχει και τη θεϊκή εξουσία, αλλά και την ανθρώπινη βούληση: τα δύο αυτά στοιχεία συνυφαίνονται και συνταιριάζονται, ενώ µπορεί και να συνυπάρχουν µέσα στα οµηρικά έπη σε µια αντιθετικότητα, που ως κύριο αποτέλεσµα έχει την εξέλιξη του µύθου αλλά και την ανυπέρβλητη ποιητική αξία των επών. Ο ανθρωποµορφισµός, λοιπόν, για µια ακόµη φορά συµπληρώνει την ορθολογιστική σκέψη του ποιητή και µε τη βοήθειά του η ιδεολογική βάση των πραγµάτων γίνεται πολύ καλύτερα κατανοητή στην κοινή λογική (Nilsson, 2001, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, σελ. 172). Όλο αυτό συντελείται αβίαστα και απροβληµάτιστα µέσα στα οµηρικά έπη ή, όπως ο Albin Lesky το χαρακτήρισε, «ξέγνοιαστα» (Lesky, 1998, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 125). Με άλλα λόγια, ο ποιητής αφαιρεί το αφελές και συγκεντρώνεται περισσότερο στο λογικό και στο επιχείρηµα. Δεν ακολουθεί το φανταστικό του παραµυθιού και την απλοϊκότητα των παλαιότερων καιρών, αλλά προσπαθεί να ξεχωρίσει τη µοίρα από τους θεούς και να καταλήξει στη σπουδαιότητα του ανθρώπου και γιατί όχι και στην ανατροπή της θρησκείας. Αυτό που επιχειρεί µετά µεγάλης επιµελείας είναι να γνωρίσει ο άνθρωπος τη φύση του και να µην προσπαθήσει να την ξεπεράσει προσδοκώντας το θείο. Η λατρεία των θεών, η προσευχή και οι θυσίες γίνονται προκειµένου ο άνθρωπος να τοποθετηθεί µέσα στη νοµοτέλεια της φύσης και φυσικά να γνωρίσει τη θέση του σε σχέση µε τους θεούς και το κράτος. Τα πάντα κινούνται γύρω από τον άνθρωπο και τα οµηρικά έπη κατάφεραν να αναπτύξουν µια γενική αντίληψη περί θεών και κόσµου, συνυφασµένη µε το εθνικό πνεύµα και την πεποίθηση. Η πολιτική οργάνωση του οµηρικού κόσµου Η µελέτη γύρω από την πολιτική οργάνωση των οµηρικών κοινωνιών προσπίπτει σε εµπόδια που έχουν να κάνουν µε τη χρονολόγηση των επών. Στην Ιλιάδα έχουµε να κάνουµε µε ένα σύνολο στρατιωτών περιορισµένων σε στενά γεωγραφικά όρια αλλά και σε απολύτως συγκεκριµένες αρµοδιότητες, τον πόλεµο και τις αιµατηρές συγκρούσεις. Από την άλλη, στην Οδύσσεια περιγράφεται µια επερχόµενη πτωτική κατάσταση, αυτή

17 Η ψυχή στον Όµηρο «Η µορφή σύµφωνα µε την οποία γενικά παρουσιάζεται η άποψη περί ψυχών σε αρχαίους ανθρώπους, και στην οποία υπάρχει µια κοντινή παράλληλη γνώµη στον Όµηρο, µπορεί να χαρακτηριστεί ως δυϊκή ή σαν δυϊκός πλουραλισµός. Από τη µια πλευρά υπάρχουν ένα ή περισσότερα σώµατα-ψυχές ή λειτουργικές ψυχές οι οποίες είναι η αίτια της σωµατικής ζωής. Εν τούτοις, υπάρχουν δυνάµεις που δεν εκλαµβάνονται ως ανεξάρτητα όντα µέσα στο σώµα, αλλά θα µπορούσαν να περιγραφούν καλύτερα ως ζωτικές δυνάµεις. Συνήθως είναι αδιαχώριστες από το αίµα ή την αναπνοή, και συχνά δεν µπορεί κανείς να τις διακρίνει εύκολα από τα άλλα όργανα του σώµατος. Είναι ενδείξεις της ζωής ενός ανθρώπου, ή καλύτερα είναι η ζωή του ανθρώπου, εκλαµβανόµενη σε στερεή µορφή. [...] Αυτή η ψυχή ή αυτές οι ψυχές διαφέρουν από ένα άλλο είδος ψυχής στο ότι δεν επιζούν µετά τον θάνατο του ανθρώπου. Είναι ενδείξεις ζωής και υπάρχουν µόνο όσο διαρκεί η ζωή. Επιπλέον, δεν είναι πνεύµατα. Το πνεύµα-ψυχή, από την άλλη µεριά, είναι ένα πνεύµα το οποίο επιζεί και µετά το θάνατο. Δεν είναι µια δύναµη ζωτικής σηµασίας, αλλά εµφανίζεται, κατά κανόνα, µόνο όταν η ζωή έχει φύγει από το σώµα, είτε για κάποιο καιρό, όπως σε κατάσταση καταστολής, είτε για πάντα. Στον Όµηρο αυτή η διττή άποψη εκπροσωπείται από τον «θυµό», τις «φρένες» και την «ψυχή», αντίστοιχα. Η σχέση τους γίνεται πιο καθαρή στο κείµενο της Ιλιάδας, όταν περιγράφεται η εµφάνιση του νεκρού Πατρόκλου στον Αχιλλέα (Ιλιάδα Ψ 65): «ἦλθε δ ἐπὶ ψυχὴ Πατροκλῆος δειλοῖο, πάντ αὐτῷ µέγεθός τε καὶ ὄµµατα κάλ ἐϊκυῖα, καὶ φωνήν, καὶ τοῖα περὶ χροῒ εἵµατα ἕστο» «Κι ήρθε η ψυχή του δόλιου Πάτροκλου σιµά του, µε τον ίδιο σε όλα του µοιάζοντας, στο ανάριµµα και στα πανώρια µάτια και στη φωνή, και φόραε πάνω της τα ρούχα τα δικά του» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή). Ο Αχιλλέας θέλει να αγκαλιάσει τον φίλο του και απλώνει τα χέρια του «οὐδ ἔλαβε ψυχὴ δὲ κατὰ χθονὸς ἠΰτε, καπνὸς ᾤχετο τετριγυῖα» «κι άπλωσε τα χέρια του, µα δεν τον έπιασε, όχι τι κλαψουρίζοντας του εξέφυγε βαθιά η ψυχή στο χώµα, ίδια καπνός» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή) (Ιλιάδα Ψ 99). Και ο Αχιλλέας αναφωνεί: «χερσί τε συµπλατάγησεν, «ἔπος

18 της κοινωνίας των Αχαιών και ένας τεράστιος αγώνας να ξαναβρεί ο άνθρωπος την ταυτότητά του και τον στόχο του. Στην ουσία, αυτή η διαφοροποίηση δεν φανερώνει δύο έπη απολύτως αποκοµµένα µεταξύ τους αλλά αντίθετα το ένα συµπληρώνει το άλλο. Η κρίση της Ιλιάδας θα φέρει την αποσύνθεση που περιγράφει η Οδύσσεια. Αλλά ας δούµε τα πράγµατα από πιο κοντά. Η Ιλιάδα περιγράφει µία κοινωνία που αποτελείται από το εκστρατευτικό σώµα των Αχαιών. Ένα τέτοιο σύνολο δεν µπορεί να είναι αντιπροσωπευτικό των αχαϊκών κοινωνιών σε όλες τις εκδηλώσεις. Η στρατιωτική πειθαρχία ενός στρατοπέδου δεν είναι δυνατόν να αντιπροσωπεύει την ελευθερία και την άνεση µιας κατοικίας ευγενούς. Παρ όλα αυτά στη στρατιωτική κοινωνία των Αχαιών διατηρείται αποσπασµατικά κάτι από τη ζωή σε µια ελεύθερη κοινωνία των Αχαιών (είτε µέσα από το πολύτιµο ποτήρι του Νέστορα είτε από την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα), υπενθυµίζοντας στον αναγνώστη ότι οι ήρωες που περιγράφονται παραµένουν πολεµιστές. Μέσα, λοιπόν, από έναν τέτοιο συλλογισµό και έχοντας υπόψη µας ότι οι ήρωες πάντα δρουν υπό το βάρος του θανάτου και της βίας, µπορούµε να διακρίνουµε κάποια δείγµατα πολιτικής οργάνωσης σε ένα σύνολο που φαντάζει οµοιογενές και όµως τόσο ποικίλο. Η δραµατικότητα, εξάλλου, των επών έγκειται στο ότι τα πάντα δροµολογούνται υπό ένα καθεστώς θεσµών και ηθών, κοινωνικών, πολιτικών και ηθικών. Γι αυτό, λοιπόν, ακόµη και ο Αγαµέµνονας τοποθετείται ως ο βασιλιάς του στρατεύµατος, όλες οι αποφάσεις λαµβάνονται σε συνάρτηση µε µια ζωντανή κοινότητα η οποία συµµετέχει. Όταν ο Χρύσης ήρθε µε λίτρα να εξαγοράσει την κόρη του από τον Αγαµέµνονα, η λαϊκή κοινότητα των Αχαιών δέχτηκε την προσφορά του ιερέα και εξέφρασε άποψη αντίθετη από αυτήν του Αγαµέµνονα. Άλλωστε, η αγορά των θεών αποτελεί πιστό αντίγραφο της αγοράς των Αχαιών, άσχετα αν στο τέλος η απόφαση είναι του Δία. Οι Αχαιοί του Οµήρου, άλλωστε, διαθέτουν την πειθώ και τη διαλεκτικότητα: συζητούν και πολεµούν, στοχάζονται και επικοινωνούν, διαλέγονται και συγκρούονται. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της αρετής αυτής των Αχαιών, η οποία σηµειωτέον παίρνει αξία όταν γίνεται µέσα σε πολιτικό θεσµικό όργανο, όπως η Συνέλευση ή η Βουλή των Γερόντων, αποτελούν οι στίχοι από τη ραψωδία Γ της Ιλιάδας, όπου παρουσιάζεται στη συνέλευση των Τρώων ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας. Σε αυτό το χωρίο καταφαίνονται οι αρετές της ρητορικής τέχνης αλλά και η σπουδαιότητα των λαϊκών

19 δ ὀλοφυδνὸν ἔειπεν ὢ πόποι ἦ ῥά τίς ἐστι καὶ εἰν Ἀΐδαο δόµοισι ψυχὴ καὶ εἴδωλον, ἀτὰρ φρένες οὐκ ἔνι πάµπαν παννυχίη γάρ µοι Πατροκλῆος δειλοῖο ψυχὴ ἐφεστήκει γοόωσά τε µυροµένη τε, καί µοι ἕκαστ ἐπέτελλεν, ἔϊκτο δὲ θέσκελον αὐτῷ.» «Ωχού µου, να λοιπόν που βρίσκεται και µες στον Άδη ακόµα ψυχή και διακαµός στον άνθρωπο, κι όµως ζωή καθόλου! τι όλη τη νύχτα αυτή του Πάτροκλου του δόλιου εδώ µπροστά µου στεκόταν η ψυχή και µύρουνταν πικρά θρηνολογώντας, και το να, τα άλλο µου παράγγελνε, και του µοιάζε περίσσια.» (Μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή) (Ιλιάδα Ψ 103). Η «ψυχή», εποµένως, είναι µια σκιώδης µορφή του νεκρού ανθρώπου, σαν ένα ζωντανό άτοµο µε όλα του τα χαρακτηριστικά χωρίς τις «φρένες», όπως για παράδειγµα, το σώµα-ψυχή. Το πνεύµα είναι κατά ένα τρόπο ο ίδιος ο νεκρός άνθρωπος ακριβώς όπως ήταν στη ζωή αλλά πλέον χωρίς ζωή. Αυτό είναι µόνο φυσικό γιατί ό,τι κατεβαίνει στον Άδη είναι αυτό που αποµένει από τον άνθρωπο όταν φεύγει η ζωή. Κατά τον ίδιο τρόπο, καµία διαφορά δεν παρατηρείται ανάµεσα στον νεκρό άνθρωπο και την αποβιώσασα ψυχή του. [...] Η σύλληψη της «ψυχής» εποµένως οφείλει την προέλευσή της στο ότι ο εαυτός δεν αντιπαρατίθεται στο σώµα, αλλά εµπεριέχει όλο τον άνθρωπο, χωρίς καµία διαφοροποίηση ανάµεσα σε σώµα και ψυχή. Ως εκ τούτου η «ψυχή» µπορεί να είναι όµοια µε τον ίδιο τον άνθρωπο, συµπεριλαµβανοµένου του σώµατός του. Είναι η ανάµνηση-µορφή του νεκρού ανθρώπου, έπειτα έχει ένα ορατό σχήµα, αλλά την ίδια στιγµή είναι µια σκιά. Από τη στιγµή που είναι αδύνατο να έχουµε µια ολική καταστροφή, έχουµε έναν συµβιβασµό. Κατά τη δηµοφιλή χρήση, η λέξη «νεκρός» έχει τριπλή σηµασία: µπορεί να αναφέρεται στα σώµατα µέσα στους τάφους, στις ψυχές ή στα πρόσωπα τα ίδια που βρίσκονταν εν ζωή. Εύκολα, λοιπόν, διαπιστώνει κανείς τη επίδραση του ανιµισµού και την ανθρωποµορφικής θεώρησης του Οµήρου, ακόµη και στην αντίληψη περί ψυχής, υπακούοντας ασφαλώς και στην ανάγκη για απεικόνιση για την εύκολη και γενική κατανόηση των πραγµάτων. Erland Ehnmark, (1935) The idea of God in Homer, inaugural dissertation, Uppsala: Almgvist & Wiksells Bobtruckeri A-B. pp (µετ. Αντωνάτου Αθανασία). συγκεντρώσεων. Ακόµα και στο πεδίο των µαχών, ο Έλληνας πολεµιστής παραµένει ένα ισχυρά συνειδητοποιηµένο πολιτικό ον γιατί κατά τις περιόδους της ειρηνικής

20 διαβίωσης, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα ενυπάρχει και βρίσκει έκφραση µέσω της πολιτικής βούλησης και πρωτοβουλίας. Βουλή των Γερόντων Η Βουλή των Γερόντων εµφανίζεται στην Ιλιάδα (Β 54, Ι 88, Κ 1-272, Ξ ) ως το γενικό επιτελείο του αχαϊκού στρατού. Το επιτελείο, όµως, αυτό δεν αποφασίζει µόνο για τη στρατιωτική έκβαση των πραγµάτων αλλά και για διοικητικές υποθέσεις. Μέσα από τις θολές πληροφορίες του έπους διαπιστώνουµε ότι η Βουλή των Γερόντων συγκαλείται και φανερώνει µια ιεραρχία. Με προκαθήµενο τον αρχιστράτηγο της επιχείρησης, πραγµατοποιούνται οι συνελεύσεις της Βουλής µε πολιτικούς και στρατιωτικούς αρχηγούς, όπως τον Οδυσσέα, κυρίαρχο της Ιθάκης, τον Νέστορα, άνακτα της Πύλου, και άλλους. Όλοι αυτοί συµµετέχουν στη Βουλή γιατί κατέχουν το δικαίωµα της συµµετοχής είτε επειδή έχουν ξεχωριστή πολιτική θέση είτε λόγω των µεγάλων προσωπικών αρετών, στοιχείο αναπόσπαστο για την πολιτική διάρθρωση του Οµήρου. Αξιοσηµείωτο επίσης είναι το ότι οι αποφάσεις της Βουλής συνοδεύονται και από µία Συνέλευση η οποία είναι υπεύθυνη για την πραγµατοποίηση των αποφάσεων της Βουλής (Ιλιάδα Β 54), γεγονός που συνηγορεί µε την άποψη ότι οι Αχαιοί ήταν απόλυτα εξοικειωµένοι µε τέτοιου είδους πολιτικές εφαρµογές. Στη συνέλευση της ραψωδίας Β της Ιλιάδας αντιλαµβανόµαστε όχι µόνο τον συγκεκριµένο τρόπο σύγκλησης και την ιεραρχία, αλλά και τη ρητορική δεινότητα, την εφαρµογή του λόγου-αντιλόγου, αλλά και τον σεβασµό κάθε οµιλητή, ακόµη και του Θερσίτη, ο οποίος δεν διστάζει µπροστά σε πλήθος «βασιλήων» να εξαπολύσει δριµύ κατηγορώ εναντίον του Αγαµέµνονα, το οποίο ωστόσο γίνεται δεκτό και σεβαστό. Τα επιχειρήµατα που έχουν σκοπό να συγκινήσουν όταν ο Αγαµέµνονας µιλάει για τις πατρίδες τους ή εκείνα που εναπόκεινται στους ηθικούς νόµους της αχαϊκής παράδοσης οι κατηγορίες του Οδυσσέα για αθέτηση του όρκου των βασιλέων προς τον Αγαµέµνονα δίνουν µια πρώτη γεύση της επιχειρηµατολογίας που αναπτύσσεται και που χρησιµοποιείται από τους δύο πιο δεινούς και εύγλωττους ρήτορες. Και είναι αυτά ακριβώς τα επιχειρήµατα και τα όπλα της συνέλευσης που κρίνονται απαραίτητα όχι για τη µονόπλευρη λήψη των αποφάσεων αλλά για τη γενική αποδοχή ακόµη και των ταπεινών οπλιτών. Όσο και αν δεσπόζει το στοιχείο της αριστοκρατίας και το ερώτηµα γύρω από την κυριαρχία Η αναλυτική περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα στην Ιλιάδα

21 συνεχώς υποβόσκει σε όλες τις πολιτικές συζητήσεις και ευκαιρίες, η γενική αποδοχή είναι αυτή που ενδιαφέρει, είτε γιατί στην προκειµένη περίπτωση είναι αναγκαία λόγω της στρατιωτικής εκστρατείας είτε γιατί όλο το σύνολο έχει το πολιτικό υπόβαθρο για να συµµετάσχει σε µια τέτοια συνέλευση. Ο ποιητής, λοιπόν, καταφέρνει να ενσωµατώσει την πολιτική στη µυθική πλευρά των πραγµάτων χωρίς να αναιρείται καθόλου το ένα από το άλλο. Η συνέχεια του µύθου δεν επηρεάζεται από την πολιτική τροπή των πραγµάτων, αφού υπάρχει και ο αστάθµητος παράγοντας των θεών. Κατ αυτόν τον τρόπο, όλα συντείνουν στη συνολική αλήθεια του έπους. Με άλλα λόγια, η περιπλάνηση και οι ανυπέρβλητες σχεδόν δυσκολίες του Οδυσσέα έχουν παράλληλη πορεία µε την πολιτική αναστάτωση που διαδραµατίζεται στην Ιθάκη και έτσι η ανθρώπινη εµπειρία παρουσιάζεται σε ολότητα και συνεπτυγµένη. Ο νόστος του ήρωα δεν πρόκειται να απαλλάξει µόνο τον ίδιο από τα παθήµατά του, αλλά και την ίδια την πόλη του που σπαράσσεται από πολιτική αναρχία. Πιο συγκεκριµένα, στη ραψωδία Β της Οδύσσειας βλέπουµε µετά από θεϊκή συµβουλή να συγκαλείται συνέλευση στην Ιθάκη. Από εκεί συµπεραίνουµε, εκτός από τη συµµετοχή των πολιτών σε µια τέτοια πολιτική συνάθροιση, την εξοικείωσή τους αλλά και το δικαίωµά τους να αµφισβητούν τον πολιτικό λόγο ενός συνοµιλητή. Το πιο σπουδαίο συµπέρασµα, όµως, της συνέλευσης της Ιθάκης έρχεται από την επίπληξη του γερο-μέντορα προς τον ίδιο τον λαό της Ιθάκης για την αδιαφορία του. Ο ίδιος ο λαός έχει ευθύνη για την πολιτική απραξία της πόλης λόγω της απουσίας του βασιλιά άσχετα µε το αν οι µνηστήρες θα καταφέρουν να υπερισχύσουν ως οι πιο δυνατοί του µύθου. Έχουµε, λοιπόν, µια ξεκάθαρη νύξη των δυνάµεων που δρουν στην κοινωνία της Ιθάκης, µε τους µνηστήρες να έχουν το πάνω χέρι. Θα πρέπει, ωστόσο, να ολοκληρώσουµε την πραγµατεία µας σχετικά µε την οµηρική πολιτική οργάνωση, τονίζοντας ότι ο Όµηρος δεν είχε σκοπό να γράψει µια πραγµατεία µυκηναϊκού συνταγµατικού δικαίου σε ποιητικούς στίχους. «Σκοπός του ήταν να αποκαλύψει ορισµένες αντινοµίες ή πηγές µεγάλης έντασης του κόσµου των Αχαιών µέσα στο ιδεολογικό και θεσµικό πλαίσιο που είχε διαµορφώσει» (Βλάχος, 1985, σελ. 123). Αυτές οι αντινοµίες υπάρχουν, θα υπάρχουν και θα κυριαρχούν κάθε φορά που η τάση για ενότητα θα υπονοµεύεται από την αντιπαράθεση του δήµου µε την παραδοσιακή αριστοκρατική τάξη. Η Βουλή των Γερόντων στην Ιλιάδα παρουσιάζεται ως το Πολιτική και µυθολογία συνδυάζονται στα οµηρικά έπη, δηµι-

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Â Αφηγηματική τεχνική είναι η προοικονομία. Με όσα αναφέρει ο ποιητής σε κάποιους στίχ ους, μας προϊδεάζει (μας δίνει μια ιδέα) τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν, ώστε να είμαστε λίγο πολύ προετοιμασμένοι

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτικοί Στόχοι. Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος.

Διδακτικοί Στόχοι. Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος. Eυριπίδη «Ελένη» Α επεισόδιο Α σκηνή στιχ.437-494494 καθηγήτρια:τσούτσα Σταυρούλα Διδακτικοί Στόχοι Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος. Να εµβαθύνουµε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Άξονες Προτεραιότητας 1,2,3, -Οριζόντια Πράξη», ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011 Βασική

Διαβάστε περισσότερα

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό.

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ Κας ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ ΕΥΑΝΘΙΑΣ 1 Τι ονομάζουμε έπος και ποιο είναι το περιεχόμενο του; Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό,

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.χ.).) Ή ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Δ. ΠΕΤΡΟΥΓΑΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΣΕ ΑΥΤΌ ΟΦΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΜΗΡΙΚΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΟΡΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ Ή ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Ιστορίας. Ελένη Ζέρβα

Εργασία Ιστορίας. Ελένη Ζέρβα Εργασία Ιστορίας U«Μυκηναϊκός Πολιτισµός» UΜε βάση τις πηγές και τα παραθέµατα Ελένη Ζέρβα Α1 Μελετώντας τον παραπάνω χάρτη παρατηρούµε ότι τα κέντρα του µυκηναϊκού κόσµου ήταν διασκορπισµένα στον ελλαδικό

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις ( ΣΤΙΧΟΙ 1-13) 1.Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα με βάση τους στίχους 1-13, αιτιολογώντας σύντομα κάθε χαρακτηρισμό σας

Ερωτήσεις ( ΣΤΙΧΟΙ 1-13) 1.Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα με βάση τους στίχους 1-13, αιτιολογώντας σύντομα κάθε χαρακτηρισμό σας ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ Ραψωδία α Προοίμιο(στίχοι 1-25) ΔΟΜΗ Στην Οδύσσεια διακρίνουμε δύο προοίμια: α προοίμιο ( κυρίως προοίμιο ή προοίμιο του ποιητή) στίχοι 1-13 β προοίμιο( το προοίμιο της Μούσας )

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ 1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΥΚΑΜΠΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ σε βιβλίο με εικόνες. LET S SHARE OUR CULTURE (ΑΣ ΜΟΙΡΑΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ) Αυτό το πρόγραμμα πραγματοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ Έχοντας μελετήσει τις ραψωδίες της Οδύσσειας μέσα από τα μαθήματά μας ποια σκηνή σάς άρεσε περισσότερο και γιατί; Περιγράψτε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας γεννήθηκαν. Αν ήσαστε εσείς ο Όμηρος

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενα - Εικονογράφηση. Διονύσης Καραβίας ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ ΑΘΗΝΑ

Κείμενα - Εικονογράφηση. Διονύσης Καραβίας ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ ΑΘΗΝΑ Κείμενα - Εικονογράφηση Διονύσης Καραβίας ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ ΑΘΗΝΑ 6 Τα πολύ παλιά χρόνια, η πανέμορφη θαλασσονεράιδα Θέτιδα αγάπησε το βασιλιά της Φθίας Πηλέα. Ο λαμπρός γάμος τους έγινε στο

Διαβάστε περισσότερα

Τζιορντάνο Μπρούνο

Τζιορντάνο Μπρούνο http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 1 Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 Αγαπητοί μου Αδελφοί, λίγες ημέρες μετά από τη λαμπρή πανήγυρη της Ανάστασης του Κυρίου, πλημμυρισμένοι από πνευματική χαρά εορτάζουμε σήμερα τον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο,

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑ, Α1 ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΓΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α1 2015-2016 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΦΟΡΤΣΕΡΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΠΟΥ ΈΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ

ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το έργο ξεκινά με το διάλογο Αθηνάς και Ποσειδώνα όπου

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ 1.α. Το κείμενο: Ο Μακρυγιάννης άρχισε να γράφει τα Απομνημονεύματα στις 26 Φεβρουαρίου του 1829 στο Άργος όπου είχε οριστεί Γενικός Αρχηγός της Εκτελεστικής Δυνάμεως

Διαβάστε περισσότερα

Διαθεματική Εργασία στην Ιλιάδα. Η γυναίκα στην Ιλιάδα ως μητέρα

Διαθεματική Εργασία στην Ιλιάδα. Η γυναίκα στην Ιλιάδα ως μητέρα Διαθεματική Εργασία στην Ιλιάδα Θέμα : Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στην Ιλιάδα (με βάση τις ραψωδίες που διδαχτήκαμε). Η γυναίκα μέσα στην Ιλιάδα εμφανίζεται ως μητέρα, σύντροφος, σύζυγος, ως πρότυπο

Διαβάστε περισσότερα

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α)

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α) Οι παρακάτω ερωτήσεις-δραστηριότητες είναι ένας ευχάριστος και διαφορετικός τρόπος επανάληψης της Οδύσσειας του Οµήρου! Ευχαριστώ πολύ τους µαθητές του Α4 του Γυµνασίου µας, Σιµακάι Χριστιάνα και Σκούρτη

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Περιεχόμενο τραγωδίας Η τραγωδία διαδραματίζεται στην Αυλίδα, τόπος διαμονής των Ελλήνων μέχρι να βρουν τρόπο για να πάνε στην Τροία. Τη λύση την δίνει ο μάντης Κάλχας στον Βασιλιά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ, ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ, ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ, ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΤΑΞΗ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ Δειγματικές Δραστηριότητες ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ÈÅÌÁÔÁ 2007 ÏÅÖÅ. Α. ΚΕΙΜΕΝΟ ιονύσιο Σολωµό «Ο Κρητικό» Επαναληπτικά Θέµατα ΟΕΦΕ 2007

ÈÅÌÁÔÁ 2007 ÏÅÖÅ. Α. ΚΕΙΜΕΝΟ ιονύσιο Σολωµό «Ο Κρητικό» Επαναληπτικά Θέµατα ΟΕΦΕ 2007 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ ιονύσιο Σολωµό «Ο Κρητικό» 3 3 4 σαν πέτρες µε βυθίζουν! 4 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Θέµατα της Επτανησιακής Σχολής που απαντούν στα δοθέντα αποσπάσµατα

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 44 (από μετάφραση) Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Θέμα: Παραμυθία προς τους γονείς των νεκρών Τα επιχειρήματα με τα οποία ο Περικλής προσπαθεί να μετριάσει τον πόνο των γονιών Τα επιχειρήματα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

ΘEΜΑ: Μονογραφία μίας αντρικής και μίας γυναικείας προσωπικότητας που ξεχωρίσατε στην Ιλιάδα.

ΘEΜΑ: Μονογραφία μίας αντρικής και μίας γυναικείας προσωπικότητας που ξεχωρίσατε στην Ιλιάδα. EΡΓΑΣIΑ ΙΛΙAΔΑΣ ΘEΜΑ: Μονογραφία μίας αντρικής και μίας γυναικείας προσωπικότητας που ξεχωρίσατε στην Ιλιάδα. ΑΝΔΡΟΜAΧΗ Η Ανδρομάχη ήταν κόρη του Ηετίωνα, βασιλιά της «Υποπλακίης Θήβης», όπως την ονομάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Συνεργάζομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι Συνεργασία 2. Γιατί χρειάζεται

Διαβάστε περισσότερα

«Τα πιο ωραία παραµύθια από όσα µου έχεις διηγηθεί.». Αυτός ο στίχος

«Τα πιο ωραία παραµύθια από όσα µου έχεις διηγηθεί.». Αυτός ο στίχος ηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ στις 21-12-2008 ΟΧΙ ΑΛΛΕΣ ΨΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ της ήµητρας Κογκίδου «Τα πιο ωραία παραµύθια από όσα µου έχεις διηγηθεί.». Αυτός ο στίχος από το τραγούδι

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Ηγούμαι 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Ηγούμαι 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Επαγγελματική Βελτίωση Ηγούμαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Τι είναι Ηγεσία «Η Ηγεσία, δεν είναι θέση! γιαυτό

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος"

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο Πώς υφαίνεται ο χρόνος Σοφία Δημοπούλου: «Το παρελθόν μάς καθορίζει» Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" Συνέντευξη στη Λεμονιά Βασβάνη Το "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" απασχολεί τη Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής συμπεριφοράς Θέματα Διάλεξης Οι κανόνες συμπεριφοράς Η σκέψη για τους ηθικούς κανόνες Η θεωρία του Piaget για την ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6134 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: (με μαυρισμένα γράμματα είναι η

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Αξονες Προτεραιότητας 1,2,3, - Οριζόντια Πράξη», Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011

Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Αξονες Προτεραιότητας 1,2,3, - Οριζόντια Πράξη», Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011 Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Αξονες Προτεραιότητας 1,2,3, - Οριζόντια Πράξη», Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011 Προτεινόµενη διάρκεια: 5 διδακτικές ώρες Στην πορεία διαπραγµάτευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: "ΕΛΕΝΗ" ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ στίχοι: 987-1098

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ στίχοι: 987-1098 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: "ΕΛΕΝΗ" ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ στίχοι: 987-1098 ΕΛΕΝΗ: Ικέτισσα, ω! παρθένα, σου προσπέφτω και σε παρακαλώ απ της δυστυχίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΠΟΣ Η λέξη σημαίνει: λόγος, διήγηση Αφηγηματικό ποίημα Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Είναι ένα ποίημα που αφηγείται μια ιστορία Είδη: 1. Μυθολογικό 2. Διδακτικό 3. Ηρωικό Η Ιλιάδα

Διαβάστε περισσότερα

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί

Διαβάστε περισσότερα

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979)

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) 5 Μαρτίου 2019 Το μυστήριο της ζωής Θρησκεία / Θεολογία Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) Η ζωή πάνω στη γη έλκει την καταγωγή της από τον ουρανό η ζωή του ανθρώπου έλκει την καταγωγή της από τον Θεό. Τα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ( σελίδες σχολικού βιβλίου 123 127, έκδοση 2014 : σελίδες 118 122 ) 3.3 ιεύθυνση 3.3.1 Ηγεσία Βασικές έννοιες Οι επιχειρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: 3000 1100 π. Χ. 1100-800 πχ 800-500 πχ 500-323 πχ 323-146 πχ 146πΧ-330 μχ 2. Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που

Διαβάστε περισσότερα

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/ηράκλειτος.php ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ» Ι. Ενώ ο λόγος αυτός υπάρχει πάντα, ωστόσο οι άνθρωποι δεν τον κατανοούν ούτε προτού τον ακούσουν ούτε όταν τον

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο τρίτο. Κεφάλαιο τρίτο

Κεφάλαιο τρίτο. Κεφάλαιο τρίτο Κεφάλαιο τρίτο Αυτό που ξέρουµε σαν αρρώστια είναι το τελικό στάδιο µιας βαθύτερης ανωµαλίας και είναι φανερό ότι για να εξασφαλίσουµε πλήρη επιτυχία στη θεραπεία, το ν' αντιµετωπίσουµε µόνο το τελικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Γεράσιμος Βώκος Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Μπορεί κανείς να τελειώσει στα γρήγορα με τον Σοπενχάουερ, αν τον κατατάξει στην κατηγορία των απαισιόδοξων ανθρώπων και τον θεωρήσει πρωτεργάτη της

Διαβάστε περισσότερα

Η νέα ακαδημαϊκή χρονιά αρχίζει σε μια δύσκολη για τη χώρα μας

Η νέα ακαδημαϊκή χρονιά αρχίζει σε μια δύσκολη για τη χώρα μας Η νέα ακαδημαϊκή χρονιά 2012-2013 αρχίζει σε μια δύσκολη για τη χώρα μας περίοδο λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης, που έχει δημιουργήσει πολλά οικονομικά αλλά και ψυχολογικά προβλήματα. Όμως, το έργο του

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα Προς τους αναγνώστες Στο σχολικό εγχειρίδιο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου υπάρχει

Διαβάστε περισσότερα

Μια οµαδικοαναλυτική άποψη για την ιστορία και το χρόνο

Μια οµαδικοαναλυτική άποψη για την ιστορία και το χρόνο Η παρακάτω εργασία παρουσιάστηκε στο εισαγωγικό σεµινάριο στα οµαδικά δυναµικά στην Ελληνική Εταιρεία Οµαδικής Ανάλυσης και Ψυχοθεραπείας, τον Ιανουάριο του 2000. Στην οµάδα που συνεργάστηκε µαζί µου για

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της Θρησκευτικής Εµπειρίας στη Διαπροσωπική Θεωρία Ψυχανάλυσης του Erich Fromm: Προεκτάσεις στη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών

Η έννοια της Θρησκευτικής Εµπειρίας στη Διαπροσωπική Θεωρία Ψυχανάλυσης του Erich Fromm: Προεκτάσεις στη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών Η έννοια της Θρησκευτικής Εµπειρίας στη Διαπροσωπική Θεωρία Ψυχανάλυσης του Erich Fromm: Προεκτάσεις στη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών Erich Fromm (1900-1980) Γεώργιος Χαλκιάς Σχολικός Σύµβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ 2011-12 Η Ανδρομάχη στη Ραψωδία Ζ παρουσιάζεται στις Σκαιές Πύλες με το γιο της να ψάχνουν για τον Έκτορα. Η Ανδρομάχη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλή μητέρα μιας και αγωνιά

Διαβάστε περισσότερα

«Συμπόσιο θεών Σύγκρουση Δία & Ήρας» (Ραψωδία Α, στ. 494-612)

«Συμπόσιο θεών Σύγκρουση Δία & Ήρας» (Ραψωδία Α, στ. 494-612) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ «Συμπόσιο θεών Σύγκρουση Δία & Ήρας» (Ραψωδία Α, στ. 494-612) Οι μέρες περνούν, η Χρυσηίδα έχει επιστρέψει στην πατρίδα της, ο πόλεμος συνεχίζεται, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ 13 14 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ 13 14 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015 ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ 13 14 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015 ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ ΕΣΕΝΑ ΔΙΑ ΚΡΑΤΙΣΤΕ ΑΡΧΟΝΤΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΜΟΝΑΔΙΚΕ ΑΜΕΘΕΚΤΕ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΕ ΝΟΥ ΓΙΑ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡ ΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΤΟΥΣΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΝΟΗΣΗ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο 31 Ιανουαρίου 2019 Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο / Επικαιρότητα Όταν ο άνθρωπος έχει ειρήνη μέσα του και βεβαιωθεί η ψυχή του ότι όντως

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και Μυθολογία

Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και Μυθολογία Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και Μυθολογία Ενότητα B: Η Δημιουργία του Κόσμου στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία. 2β. Κοσμογονία: Η Δημιουργία του Σύμπαντος και των Θεών Περίληψη της Θεογονίας

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ» Δ. Σολωμός Δελτίο τύπου 1) Το Σάββατο 15-03-08 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα τέχνης από το 1 ο ΓΕΛ και υπό την αιγίδα του Δήμου Κοζάνης παράσταση με θέμα: «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση. Απηχεί τις

Διαβάστε περισσότερα

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά 13η Κυριακή Λουκᾶ (Λκ. 18, 18 27) 26 Νοεμβρίου 2017 «...πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καί διάδος πτωχοῖς,...καί δεῦρο ἀκολούθει μοι» Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά μάθει τόν τρόπο τῆς σωτηρίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Ποιος πόλεμος ονομάζεται Πελοποννησιακός: Ο καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αθήνας - Σπάρτης και των συμμαχικών τους πόλεων-κρ

Διαβάστε περισσότερα

Έξι ερευνητικά ερωτηµατικά: ποιος, που, πότε, πως, τι και γιατί. Για ερασιτέχνες ιστορικούς που αγαπούν και σέβονται την ιστορία. Τασούλα Βερβενιώτη

Έξι ερευνητικά ερωτηµατικά: ποιος, που, πότε, πως, τι και γιατί. Για ερασιτέχνες ιστορικούς που αγαπούν και σέβονται την ιστορία. Τασούλα Βερβενιώτη Έξι ερευνητικά ερωτηµατικά: ποιος, που, πότε, πως, τι και γιατί. Για ερασιτέχνες ιστορικούς που αγαπούν και σέβονται την ιστορία Τασούλα Βερβενιώτη Γενικές παρατηρήσεις Είµαστε ερευνητές: δεν είµαστε ούτε

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασία Μπούτρου. Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά»

Αναστασία Μπούτρου. Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά» Αναστασία Μπούτρου Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά» α) Αν κάποιος έχει φαντασία, μπορεί και φαντάζεται έναν καλύτερο κόσμο. Κλείνει τα μάτια του και βλέπει αυτό που ποθεί. Αυτό το απόσπασμα εννοεί

Διαβάστε περισσότερα

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους:

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: «Πρώτ? απ? όλα γιατί είμαστε Έλληνες: από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει 2700 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ Ποιες ήταν οι αιτίες της διάσπασης του φυλετικού κράτους; Η αύξηση του πληθυσμού και η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης. Η καταπίεση που ασκούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αγιά Τετράδα

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αγιά Τετράδα ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Αγιά Τετράδα Πρόλογος Ένα από τα θέματα που απασχολούν την σημερινή κοινωνία είναι εκείνο της πίστης και ο τρόπος με τον οποίο η θρησκεία επηρεάζει τις κοινωνικές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. μέρος Πρώτο ο ρολοσ ΤοΥ ελληνα ανδρα μεσα στουσ αιωνεσ. κεφάλαιο 1. οι συνθηκεσ Τησ ανδρικησ απουσιασ... 39

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. μέρος Πρώτο ο ρολοσ ΤοΥ ελληνα ανδρα μεσα στουσ αιωνεσ. κεφάλαιο 1. οι συνθηκεσ Τησ ανδρικησ απουσιασ... 39 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικο σημειωμα... 15 Διονύσης Σακκάς ευχαριστιεσ... 21 εισαγωγη... 25 μέρος Πρώτο ο ρολοσ ΤοΥ ελληνα ανδρα μεσα στουσ αιωνεσ κεφάλαιο 1. οι συνθηκεσ Τησ ανδρικησ απουσιασ... 39 Η γεωγραφικη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ:«ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ: O ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ» ΜΑΘΗΤΗΣ: ΠΛΕΣΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Βιτσέντζου Κορνάρου: Ερωτόκριτος β. [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός] (στίχοι 767-818) (Κ.Ν.Λ. Α Λυκείου, σσ. 80-82)

Βιτσέντζου Κορνάρου: Ερωτόκριτος β. [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός] (στίχοι 767-818) (Κ.Ν.Λ. Α Λυκείου, σσ. 80-82) 1. KEIMENO Βιτσέντζου Κορνάρου: Ερωτόκριτος β. [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός] (στίχοι 767-818) (Κ.Ν.Λ. Α Λυκείου, σσ. 80-82) 2. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ 2.1. Παραδείγµατα ερωτήσεων ελεύθερης ανάπτυξης 1. Σε ποιο

Διαβάστε περισσότερα

Σαν το σύννεφο φεύγω πετάω έχω φίλο τον ήλιο Θεό Με του αγέρα το νέκταρ µεθάω αγκαλιάζω και γη κι ουρανό.

Σαν το σύννεφο φεύγω πετάω έχω φίλο τον ήλιο Θεό Με του αγέρα το νέκταρ µεθάω αγκαλιάζω και γη κι ουρανό. Σαν το σύννεφο φεύγω πετάω έχω φίλο τον ήλιο Θεό Με του αγέρα το νέκταρ µεθάω αγκαλιάζω και γη κι ουρανό. Και χωρίς τα φτερά δεν φοβάµαι, το γαλάζιο ζεστή αγκαλιά Στα ψηλά τα βουνά να κοιµάµαι στο Αιγαίο

Διαβάστε περισσότερα

- Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης. Ο πόλεμος. ' ttbiiif' 'ιίβίϊιιγ' ^ *"'** 1 ' 1 ' 11 ' ' στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη <KAOS<\S Ι>ΗΡΟΡ*Η

- Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης. Ο πόλεμος. ' ttbiiif' 'ιίβίϊιιγ' ^ *'** 1 ' 1 ' 11 ' ' στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη <KAOS<\S Ι>ΗΡΟΡ*Η - Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης Ο πόλεμος ' ttbiiif' 'ιίβίϊιιγ' ^ *"'** 1 ' 1 ' 11 ' ' στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη

Διαβάστε περισσότερα

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΠΛΗΣΙΑΣΕ, ΝΥΞΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΙΑ ΛΟΓΧΗ Ή ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ. ΑΝΤΙΤΑΞΕ ΠΕΛΜΑ ΣΤΟ ΠΕΛΜΑ, ΘΕΣΕ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ, ΠΡΟΤΑΞΕ ΛΟΦΙΟ ΣΤΟ ΛΟΦΙΟ, ΚΡΑΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Γιώτα Γουβέλη: Ως προς την ιστορική έρευνα, Η νύφη της Μασσαλίας ήταν το πιο απαιτητικό από όλα μου τα βιβλία

Γιώτα Γουβέλη: Ως προς την ιστορική έρευνα, Η νύφη της Μασσαλίας ήταν το πιο απαιτητικό από όλα μου τα βιβλία Ημερομηνία 29/08/2016 Μέσο Συντάκτης bookcity.gr Ελίζα Νάστου Link http://bit.ly/2blbtqq Γιώτα Γουβέλη: Ως προς την ιστορική έρευνα, Η νύφη της Μασσαλίας ήταν το πιο απαιτητικό από όλα μου τα βιβλία Το

Διαβάστε περισσότερα

The best of A2 A3 A4. ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, α Από το Α συμβούλιο των θεών με την Αθηνά στην Ιθάκη. ως τη μεταστροφή του Τηλέμαχου.

The best of A2 A3 A4. ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, α Από το Α συμβούλιο των θεών με την Αθηνά στην Ιθάκη. ως τη μεταστροφή του Τηλέμαχου. ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, α 26-497 Από το Α συμβούλιο των θεών με την Αθηνά στην Ιθάκη ως τη μεταστροφή του Τηλέμαχου The best of A2 A3 A4 2015-2016 Σοφία Χαντζή Τι εγωιστές που είναι αυτοί οι άνθρωποι! Φορτώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ, ΑΝ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΡΟΝΗΣΗ, ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΟΥΤΕ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες»

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» 17/12/2018 «Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» / Ενορίες Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και σε συνεργασία με το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

1. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία

1. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (Από οµάδα φιλολόγων) ΠΕ 02 ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ 1. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία Ερώτηµα 1 ο Ο Αλκιβιάδης εξάλλου υποστήριζε πως δεν έπρεπε, αφού είχαν εκπλεύσει µε τόσο µεγάλη δύναµη, να επιστρέψουν

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Ονοματεπώνυμα:

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Ονοματεπώνυμα: ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΓΙΑΛΑΜΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΑΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Ονοματεπώνυμα: 1 οδηγίες... Παρακάτω σας δίνεται το προοίμιο της Οδύσσειας (ραψωδία

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάσταση των Ελλήνων χρειάζεται να ανατάξουμε την ατομική μας διάνοια διαβάζοντας τα κατάλληλα βιβλία

Η ανάσταση των Ελλήνων χρειάζεται να ανατάξουμε την ατομική μας διάνοια διαβάζοντας τα κατάλληλα βιβλία Η ανάσταση των Ελλήνων χρειάζεται να ανατάξουμε την ατομική μας διάνοια διαβάζοντας τα κατάλληλα βιβλία Χρειάζεται μια προσωπική πορεία για να ανατάξουμε την ατομική μας διάνοια και αυτή η πορεία δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

Αγαπητό ημερολόγιο, Τον τελευταίο καιρό μου λείπει πολύ η πατρίδα μου, η γυναίκα μου και το παιδί μου. Θέλω απεγνωσμένα να επιστρέψω στον λαό μου και

Αγαπητό ημερολόγιο, Τον τελευταίο καιρό μου λείπει πολύ η πατρίδα μου, η γυναίκα μου και το παιδί μου. Θέλω απεγνωσμένα να επιστρέψω στον λαό μου και Αγαπητό ημερολόγιο, Τον τελευταίο καιρό μου λείπει πολύ η πατρίδα μου, η γυναίκα μου και το παιδί μου. Θέλω απεγνωσμένα να επιστρέψω στον λαό μου και να πατήσω το χώμα της θαλασσοφίλητης Ιθάκης. Έτσι,

Διαβάστε περισσότερα

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη...

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... τον Δάσκαλο μου, Γιώργο Καραθάνο την Μητέρα μου Καλλιόπη και τον γιο μου Ηλία-Μάριο... Ευχαριστώ! 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη ερμηνεία του Στόχου από τον ΟΗΕ:

Σύντομη ερμηνεία του Στόχου από τον ΟΗΕ: Σύντομη ερμηνεία του Στόχου από τον ΟΗΕ: Μειώνουμε την ανισότητα εντός και μεταξύ των χωρών. Περιεχόμενο βαλίτσας Ο Στόχος εισάγεται με το ρήμα «Σέβομαι», το οποίο δηλώνει την τήρηση μιας ευπρεπούς στάσης

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα