Φανταστείτε το ρίσκο σε προσωπικό επίπεδο

Transcript

1 Risk Communication Welcome - Introductory Remarks Effie Simou, PhD, National School of Public Health, President of the Organising Committee, author of Risk Communication: Mass Media Risk and Public Health Σε πολλές καθημερινές μας πράξεις μετράμε το ρίσκο πριν αποφασίσουμε πως θα δράσουμε.η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι μια καθαρά προσωπική υπόθεση. Καθένας από εμάς είναι διαφορετικός. Aξιολογούμε τα δεδομένα και λαμβάνουμε αποφάσεις, σύμφωνα με τις προσωπικές μας αξίες και την πρότερη εμπειρία μας. Κάποιοι προκειμένου να πάρουν μια απόφαση το παίζουν κορώνα -γράμματα. Κάποιοι συμβουλεύονται τα άστρα και τα ζώδια. Άλλοι αποφασίζουν με τη διαίσθηση και το ένστικτο. Οι επιστήμονες διεξάγουν εκτεταμένες έρευνες και βάσει των αποτελεσμάτων τους λαμβάνουν αποφάσεις. Οι οικονομικοί αναλυτές μετρούν το κόστος και το όφελος. Άλλοι αξιολογούν το ποσοστό ασφάλειας πριν αποφασίσουν και πολλοί είναι εκείνοι που απολαμβάνουν να πάρουν το ρίσκο. Φανταστείτε το ρίσκο σε προσωπικό επίπεδο Φανταστείτε ένα άνθρωπο στο πλαίσιο της καθημερινής του διαβίωσης. Καθημερινά έρχεται αντιμέτωπος με αποφάσεις που εμπεριέχουν ρίσκο. Ξυπνάει το πρωί και θα πρέπει να πάει στη δουλειά του. Έχει αργήσει. Για να μην αργήσει περισσότερο αποφασίζει να διασχίσει το δρόμο παράνομα περνώντας με κόκκινο. Η απόφαση αυτή θα τον κάνει να πάει πιο γρήγορα στο γραφείο, μπορεί όμως να τον οδηγήσει στην καταστροφή. Να πάθει τροχαίο ατύχημα ή μείνει ανάπηρος. Μετά στο γραφείο θα πρέπει να μιλήσει με άλλους συνεργάτες να δει το εξωτερικό περιβάλλον να μετρήσει τα δεδομένα και να πάρει αποφάσεις που μπορεί να βάλουν σε κίνδυνο τα κέρδη της εταιρείας στην οποία εργάζεται. Tο απόγευμα γυρίζει σπίτι. θα πρέπει πάλι να αποφασίσει. Να φάει ένα δείπνο πλούσιο σε λιπαρά ή να ακολουθήσει μια πιο ισορροπημένη διατροφή; Nα καθίσει στον καναπέ να δει τηλεόραση ή να πάει στο γυμναστήριο να ασκηθεί; Αν αποφασίσει τα πρώτο μπορεί να νιώσει ευχαρίστηση αν ακολουθήσει το δεύτερο, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να πάθει εγκεφαλικό ή έμφραγμα. Στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής σε μια σύγχρονη κοινωνία το άτομο αναλαμβάνει το αναπόφευκτο ρίσκο να πάρει το μετρό, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, να φάει τρόφιμα που έχουν αναπτυχθεί με τη χρήση χημικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, να πιει νερό με χημικά πρόσθετα, να αναπνεύσει μολυσμένο αέρα, να πάρει φάρμακα που μπορεί να του προκαλέσουν παρενέργειες, να υποβληθεί σε χειρουργικές επεμβάσεις που μπορεί να του σώσουν την ζωή ή να του δημιουργήσουν πρόβλημα, να επενδύσει τις οικονομίες του σε ομόλογα, να τις αφήσει στην τράπεζα ή να τις πάρει σπίτι του. Όπως καταλαβαίνουμε το ρίσκο είναι κάτι δεδομένο.

2 Φανταστείτε τον κίνδυνο σε επίπεδο δημόσιας υγείας Ο τομέας της δημόσιας υγείας αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους τομείς στους οποίους ο διάλογος για τους κινδύνους και τη διακινδύνευση αναπτύσσεται και εξελίσσεται ραγδαία και η ανάγκη για να επικοινωνήσουμε τους κινδύνους που άπτονται της δημόσιας υγείας έγινε τα τελευταία χρόνια πιο επιτακτική σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας και στον ιδιωτικό τομέα. Περιοχές ανάλυσης αποτελούν οι μολυσματικές ασθένειες, κίνδυνοι που προέρχονται από τη ρύπανση του περιβάλλοντος, τεχνολογικοί κίνδυνοι, η ασφάλεια τροφίμων, φαρμάκων και εμβολίων, άλλοι ευρύτεροι τομείς αφορούν τους κινδύνους που προέρχονται από φυσικές καταστροφές όπως είναι οι πλημύρες, οι σεισμοί και τυφώνες. Αυτά τα διαφορετικά περιβάλλοντα και τις διαφορετικές στρατηγικές ανά περίπτωση θα έχουμε την ευκαιρία να αναλύσουμε με διακριμένους ομιλητές κατά την διάρκεια της 1 η συνεδρίας υπό τον τίτλο «Τεκμηριωμένη επικοινωνία κινδύνου: Μαθήματα από το πεδίο της μάχης» Κάποιοι κίνδυνοι προκαλούν περισσότεροι ανησυχία από ότι άλλοι και διαφορετικοί παράγοντες παρεμβαίνουν στην πρόσληψη και την επεξεργασία των μηνυμάτων. Τα μηνύματα κρίνονται όχι μόνο από το περιεχόμενο, αλλά επίσης από την πηγή- τον πομπό που τα εκπέμπει. Ποιος μου το λέει; Μπορώ να τον εμπιστευθώ; Kάθε μήνυμα που προέρχεται από πηγή που θεωρείται αναξιόπιστη είναι πιθανό να απορριφτεί και δεν έχει σημασία πόσο καλά είναι δομημένο και πόσο πολύ έχει επικοινωνηθεί από διάφορα κανάλια επικοινωνίας. Όλα αυτές οι ιδιαιτερότητες στην διαδικασία πρόσληψης του κινδύνου θα αναλυθούν στην 2 η συνεδρία με τίτλο «Η επιστήμη της επικοινωνίας κινδύνου». Ανακαλέστε τώρα στη μνήμη σας πρόσφατα περιστατικά Η επιδημία της γρίπης των πουλερικών, η επιδημία της γρίπης του H1N1, οι τρελές αγελάδες, οι διοξίνες σε ζωοτροφές, η μελαμίνη σε γαλακτοκομικά προϊόντα εισαγόμενα από την Κίνα, γιαούρτια με μούχλα, ορυκτέλεα στο ηλιέλαιο, το πυρηνικό ατύχημα του Tσερνόμπιλ και εκείνο το πιο πρόσφατο στη Φουκοσίμα. Όταν ξεσπά μία κρίση, οι δημόσιες αρχές και οι βιομηχανίες θα πρέπει να είναι πλήρως ενήμερες σχετικώς με τα πιθανά αίτια και την έκταση του προβλήματος και θα πρέπει να ενημερώσουν τους πολίτες εγκαίρως και με ακρίβεια για τον κίνδυνο αυτό καθ αυτό, καθώς και για τις πιθανές συνέπειές του. Οι οργανισμοί δημόσιας υγείας θα πρέπει να επικοινωνούν αποτελεσματικά με το κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να διαχέουν ενημερωτικά, αλλά όχι ανησυχητικά μηνύματα. Οι εταιρίες είναι υποχρεωμένες να λειτουργούν σε ένα περιβάλλον υψηλού κινδύνου και να προστατεύουν τη φήμη της εμπορικής τους επωνυμίας. Η επικοινωνία του κινδύνου είναι μια διαδικασία με πολλές κατευθύνσεις κατά την οποία κρατικοί οργανισμοί, βιομηχανία ειδικοί και κοινό θα πρέπει να ενημερώνονται μεταξύ τους.

3 Οι κρατικές υπηρεσίες έχουν μια σημαντική αρμοδιότητα στην επικοινωνία του κινδύνου κατά τη διάρκεια διαχείρισης των κινδύνων και θα πρέπει να επικοινωνούν το μέγεθος του κινδύνου σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη σε κατανοητό και όχι συγχυτικό πλαίσιο και υπό το πρίσμα της διαφάνειας και της επιστημονικής τεκμηρίωσης ανταποκρινόμενοι στην εύλογη ανησυχία του κοινού. Η βιομηχανία είναι επίσης υπεύθυνη για την ποιότητα και την ασφάλεια των προϊόντων που παράγει και έχει επίσης καθήκον να επικοινωνεί αποτελεσματικά τις πληροφορίες που αφορούν τους κινδύνους που μπορεί να πλήξουν τους καταναλωτές. Επιπλέον η βιομηχανία θα πρέπει να διασφαλίζει όλα εκείνα τα standards και τις διαδικασίες έγκρισης των προϊόντων που θα εξασφαλίσουν τα μικρότερα επίπεδα κινδύνου για τους καταναλωτές. Οι ακαδημαϊκοί και οι ερευνητές εμπλέκονται επίσης στην διαδικασία επικοινωνίας κινδύνου και θα πρέπει να υποστηρίζουν με τεκμηριωμένα δεδομένα τις αποφάσεις των κρατικών υπηρεσιών και της βιομηχανίας κατά τη διάρκεια ανάπτυξης στρατηγικών εκτίμησης, διαχείρισης και επικοινωνίας κινδύνου. Ο ρόλος τους στην παροχή επιστημονικών δεδομένων που θα βοηθήσουν τους υπεύθυνους στη χάραξη πολιτικών είναι ζωτικής σημασίας και μπορούμε εδώ να ανακαλέσουμε εύκολα στη μνήμη μας το παράδειγμα της γρίπης H1N1 κατά τη διάρκεια της οποίας, οι επιστήμονες δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα μοντέλο που θα προέβλεπε με ασφάλεια το αποτέλεσμα. Η ασάφεια και η επιστημονική αβεβαιότητα έβλαψε σοβαρά τη δημόσια υγεία, τους κρατικούς προϋπολογισμούς και την παγκόσμια οικονομία και προκάλεσαν παρατεταμένο πανικό στο γενικό πληθυσμό. Βέβαια ο πανικός περνά και ξεχνιέται, συνήθως όμως παραμένει πάντα στη λαϊκή και συλλογική μνήμη και άλλες φορές έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και ίσως σε αυτές να συγκαταλέγεται το πρόσφατο εύρημα μελέτης που έδειξε ότι ο γενικός πληθυσμός εμπιστεύεται τα εμβόλια σε ποσοστό 68%. Αντιλαμβανόμαστε ότι δημιουργείτε ένα πολυπαραγοντικό περιβάλλον με πολλούς τομείς και εμπλεκόμενους και αυτό από μόνο του μπορεί να αποτελέσει συγχυτικό παράγοντα στην τελική επικοινωνία και πρόσληψη των κινδύνων από το κοινό. Σε έρευνα που πραγματοποιήσαμε σε δείγμα ατόμων στην ερώτηση τι θεωρείτε ποιο επικίνδυνο για την υγεία σας 98% των ερωτηθέντων θεωρεί πιο επικίνδυνο τη ρύπανση του περιβάλλοντος, 95% τα χημικά κατάλοιπα στα τρόφιμα 91% το κάπνισμα, 87,4% τις επιδημίες 82,4% τα γεννετικά τροποποιημένα τρόφιμα και το παθητικό κάπνισμα Μόνο 19,7% πιστεύει ότι η ελληνική πολιτεία και οι κρατικές δομές υγείας είναι σε θέση να ελέγξουν τους κινδύνους που απειλούν την υγεία 38% πιστεύει ότι ο ιδιωτικός τομέας στην υγεία είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τους κινδύνους που απειλούν την υγεία 50,4% θεωρεί ότι οι ειδικοί παρουσιάζουν με έγκυρο και αξιόπιστο τρόπο τους κινδύνους που απειλούν την υγεία;

4 Θα μπορούσε κανείς να πει πολλά στην προσπάθεια ερμηνείας των αποτελεσμάτων αλλά εύκολα μπορεί να βγάλει ένα και μόνο συμπέρασμα: H συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών επιβάλλεται ώστε να αποκαταστήσουμε την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη του κοινού στις δημόσιες αρχές, στην βιομηχανία στην επιστήμη και αυτή τη συνεργασία θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε κατά τη διάρκεια της 3 ης συνεδρίας 4 ης συνεδρίας. Οι κίνδυνοι με τους οποίους βρισκόμαστε αντιμέτωποι είναι πολλοί, διαφορετικοί και κινούνται ταχύτερα από ποτέ. Σε αυτό έχει συμβάλει και η ραγδαία ανάπτυξη των ΜΜΕ. Είναι γεγονός ότι το επικοινωνιακό περιβάλλον έχει αλλάξει ραγδαία την τελευταία δεκαετία. Ο ρόλος των ΜΜΕ στην μετάδοση μηνυμάτων που αφορούν τους κινδύνους είναι επίσης καθοριστικός. Η ρητορική της ανασφάλειας και της καταστροφολογίας είναι πολύ προσφιλής στα ΜΜΕ. Το δημόσιο ενδιαφέρον για τους κινδύνους πολλαπλασιάζεται από το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και με την οπτικοποίηση των σεναρίων καταστροφής, που αποτελούν προσφιλές θέμα σε δελτία ειδήσεων και ψυχαγωγικές εκπομπές. Για να αντιληφθούμε καλύτερα το ρόλο των ΜΜΕ στην προβολή των κινδύνων ας δούμε κάποια αποκαλυπτικά στοιχεία: «Στις 11/9/2001 περίπου άνθρωποι πέθαναν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης, την ίδια ημέρα περίπου άτομα πέθαναν από λιμό ενώ παιδιά πέθαναν από διάρροια και άλλα από ιλαρά. Ο θάνατος αυτών των 11,120 ανθρώπων παρέμεινε «αόρατος» για τον κόσμο και αξιολογήθηκε ως μη άξιος αναφοράς από τα ΜΜΕ. Είναι πλέον προφανές πως η αναπαράσταση του κινδύνου στα ΜΜΕ είναι συνάρτηση της πολιτικής κατάστασης και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους σκοπούς και τις προτεραιότητες των ΜΜΕ. Και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι στην ίδια μελέτη διαπιστώσαμε ότι μόνο 34% των πολιτών πιστεύει ότι η ενημέρωση που λαμβάνει από τα ΜΜΕ είναι έγκυρη και αξιόπιστη, 88.9% ότι έχει δόσεις υπερβολής και 91.8% ότι εξυπηρετεί συμφέροντα. Κακές επικοινωνιακές στρατηγικές μπορεί να έχουν αντίκτυπο όχι μόνο στη φήμη και στην αξιοπιστία δημοσίων οργανισμών και επιχειρήσεων αλλά και στην οικονομία και ένα μεγάλο παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος που επικοινωνήθηκε ο κίνδυνος της οικονομικής κρίσης στον οποίο βρέθηκε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και τον οποίο θα αναλύσουμε κατά τη διάρκεια της 5ης συνεδρίας υπό τον τίτλο «Οικονομικοί κίνδυνοι» Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι Πολλοί τομείς κυβερνητικών και επιχειρηματικών πολιτικών και στρατηγικών αφορούν στον χειρισμό κινδύνων που επηρεάζουν το κοινό. Για εκείνους που προσπαθούν να διαχειριστούν ή να ρυθμίσουν κινδύνους, οι αντιδράσεις του κοινού φαντάζουν πολλές φορές παράξενες. Η καλή επικοινωνία είναι ένα ουσιαστικό κομμάτι της χάραξης ορθής πολιτικής. Η διαφάνεια και η συμμετοχικότητα, αρχές που χαρακτηρίζουν την καλή επικοινωνία, είναι κεφαλαιώδους σημασίας στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες. Εντούτοις συχνά δεν επιτυγχάνεται αποτελεσματική επικοινωνία λόγω έλλειψης ξεκάθαρων επικοινωνιακών στόχων, καθώς και της μη χρήσης αποτελεσματικών μηνυμάτων για την υποστήριξη των στόχων αυτών. Οι διαδικασίες επικοινωνίας κινδύνου βασίζονται πάνω

5 στην αρχή ότι η εμπιστοσύνη, η εχεμύθεια και η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας σε μια κατάσταση κρίσης και μπορεί να βοηθήσουν ώστε να αρθούν η δυσπιστία και η ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας που μπορεί να προκύψουν από συνειρμούς απόκρυψης της αλήθειας. Στην οικονομία όσο υψηλότερο είναι το ρίσκο τόσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος. Η διαπίστωση αυτή δεν ισχύει στο τομέα της υγείας, γιατί η διασφάλιση της ζωής είναι το υπέρτατο αγαθό. Θα πρέπει να αναζητηθεί ο τρόπος και οι τεχνικές, βάσει των οποίων οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι πολίτες θα ενισχυθούν. Στην ρητορική της πιθανολογίας της καταστροφής, η τιμή του ρίσκου ή καλύτερα το ασφάλιστρο της διακινδύνευσης δεν μετριέται με spreads, όπως γίνεται στην περίπτωση οικονομικών κινδύνων και κρίσεων, αλλά με μακροπρόθεσμες και υπόγειες αλλαγές και διαδρομές στο υποσυνείδητο της συλλογικής μνήμης, αναφορικά με την υγεία και τον κίνδυνο και εύχομαι κατά τη διάρκεια του 2nd European Risk Summit να έχετε την ευκαιρία να συζητήσετε, να μάθετε, να αναλύστε τι πρέπει να κάνετε και τι πρέπει να αποφύγετε ώστε να αναπτύσσετε αποτελεσματικές τεχνικές διαχείρισης και επικοινωνίας κινδύνου. Με την ιδιότητα της προέδρου της οργανωτικής επιτροπής θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή Ragnar Lofstedt που έφερε το 2nd European Summit στην Αθήνα, τους διακεκριμένους καθηγητές και ακροατήριο που είναι σήμερα μαζί μας και να παρακαλέσω τη Γενική Γραμματέα Δημόσιας Υγείας να ανέβει στο βήμα και να κηρύξει την έναρξη εργασιών του συνεδρίου.