International Protection of Constitutional Rights (Άρθρα 4-25 Συντάγµατος)

Transcript

1 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Υπεύθυνος καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος Εαρινό εξάµηνο 2007 ιεθνής Προστασία Συνταγµατικών ικαιωµάτων International Protection of Constitutional Rights (Άρθρα 4-25 Συντάγµατος) Ιωάννα Βουδούρη Α.Μ Εξάµηνο jhgjhkkljkjkjhkjnkjbkjbkjbkjbkjbkjbkjbkjbkjbkjbkjb

2 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 2 ιεθνής Προστασία Συνταγµατικών ικαιωµάτων 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Έννοια Τα Συνταγµατικά δικαιώµατα στο ελληνικό Σύνταγµα ιάκριση δικαιωµάτων Ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα Οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα Σχέση δικαιωµάτων πρώτης και δεύτερης γενεάς ικαιώµατα αλληλεγγύης Γενεές δικαιωµάτων και συνταγµατικά δικαιώµατα ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Έννοια Ιστορική εξέλιξη Πηγές ιεθνείς κυρώσεις Κατάχρηση δικαιωµάτων ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΙΕΘΝΩΣ Προστασία στο πλαίσιο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών Ο Καταστατικός Χάρτης Όργανα προστασίας Κατηγορίες οργάνων προστασίας δικαιωµάτων του ανθρώπου Συµβούλιο ανθρωπίνων δικαιωµάτων Η Οικουµενική ιακήρυξη ικαιωµάτων του Ανθρώπου Άλλες διακηρύξεις Συµβάσεις Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών Το ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά ικαιώµατα Άλλες συµβάσεις ικαστική προστασία Περιορισµοί των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Γενικά Ευρώπη Συµβούλιο της Ευρώπης Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου Τα Πρωτόκολλα της ΕΣ Α Αντιστοιχία άρθρων µεταξύ της ΕΣ Α και του Ελληνικού Συντάγµατος Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης Η Τελική Πράξη του Ελσίνκι και η ιάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη Συνταγµατικά ικαιώµατα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ικαστική προστασία Περιορισµοί των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Αµερική Αφρική Ασία ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΙΕΘΝΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

3 ιεθνής Προστασία ιεθνής Προστασία Συνταγµατικών Συνταγµατκών ικαιωµάτων ικαιωµάτων Γενικά Ευρωπαϊκό ικαστήριο ικαιωµάτων του Ανθρώπου ιεθνές ικαστήριο της Χάγης ιεθνές Ποινικό ικαστήριο ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΙ ΙΚΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η ανθρώπινη αξία Η ισότητα Η Ελευθερία. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Ζωή Υγεία ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΑΣΙΚΑ ΛΗΜΜΑΤΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου The European Convention of Human Rights

4 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάµεσα στα ζητήµατα που βρίσκονται αδιαλείπτως στο επίκεντρο της επικαιρότητας είναι και αυτό της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Αντικείµενο της παρούσης εργασίας, η οποία εκπονήθηκε στο διάστηµα Μάιος - Ιούνιος 2007, είναι η συγκριτική θεώρηση του περιεχοµένου των συνταγµατικώς κατοχυρωµένων ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων όπως παρατίθενται στα άρθρα 4-25 Σ, και της διεθνούς κατοχύρωσης αυτών. Θέµα της εργασίας εποµένως είναι η διεθνής κατοχύρωση των συνταγµατικών δικαιωµάτων (International protection of constitutional rights). Για την καλύτερη κατανόηση του θέµατος, θα γίνει ξεχωριστή θεώρηση της προστασίας σε παγκόσµια και περιφερειακή κλίµακα, αλλά και της βαρύνουσας σηµασίας του παρεµβατικού ρόλου των Μη Κυβερνητικών Οργανισµών, του ουσιαστικού τρόπου που το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο συµπληρώνει και εµπλουτίζει αυτή τη θεώρηση αλλά και µεµονωµένη κι επιλεκτική συγκριτική εξέταση ορισµένων θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Στο πρώτο µέρος της εργασίας, για την ευχερέστερη µελέτη του θέµατος από τον αναγνώστη, ορίζονται οι βασικές έννοιες των ανθρωπίνων δικαιωµάτων αλλά και οι διακρίσεις αυτών σε επιµέρους κατηγορίες ενώ επιχειρείται η ένταξη των δικαιωµάτων του οικείου κεφαλαίου του ισχύοντος ελληνικού συντάγµατος σε αυτές. Στη συνέχεια δίνονται τα στοιχεία της έννοιας της διεθνούς προστασίας και επιχειρείται µια σύντοµη ιστορική ανασκόπηση προκειµένου να γίνει κατανοητή η εξελικτική πορεία των προσπαθειών προστασίας των δικαιωµάτων σε διεθνές επίπεδο. Η παράθεση ορισµένων βασικών πηγών και η εξέταση των διεθνών κυρώσεων και της κατάχρησης δικαιωµάτων, θέτει τις τελικές βάσεις πριν τη λεπτοµερειακή ανάλυση της προστασίας διεθνώς και σε περιφέρειες. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, εξετάζεται η προστασία στα πλαίσια του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών, µε τα διεθνή κείµενα, δεσµευτικά και µη, αλλά και όργανα µε σκοπό την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Η θεώρηση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σηµασία εάν αναλογιστούµε την οικουµενικότητά της, λόγος για τον οποίο γίνεται αναφορά στο πλήθος των Συµβάσεων και ιακηρύξεων που έχουν συναφθεί στα πλαίσια του Οργανισµού. Ακολούθως µελετώνται τα περιφερειακά συστήµατα προστασίας, µε εκείνο της Ευρώπης να εξετάζεται ενδελεχώς, ως ένα από τα πιο ολοκληρωµένα υφιστάµενα συστήµατα. Στο πλαίσιό της αναλύονται οι τρόποι οργάνωσης τόσο µέσω του Συµβουλίου της Ευρώπης και της ΕΣ Α όσο και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και του Σχεδίου Ευρωπαϊκού Συντάγµατος. Προς επίρρωση της συγκριτικής µελέτης επιχειρείται µια αντιστοιχία των προστατευοµένων δικαιωµάτων στο ελληνικό Σύνταγµα και την ΕΣ Α, ενώ µε τη συνοπτική εξέταση της οργάνωσης στις υπόλοιπες ηπείρους, κλείνει το κεφάλαιο της περιφερειακής προστασίας. Εν συνεχεία περιγράφεται η καίρια σηµασία των ΜΚΟ αλλά και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, ενώ γίνεται παρουσίαση των βασικότερων διεθνών δικαστηρίων που θεµελιώνουν την έµπρακτη προστασία των δικαιωµάτων παγκοσµίως. Κλείνοντας, επιχειρείται µια συνοπτική προσπάθεια εξέτασης της διεθνούς κατοχύρωσης ειδικών συνταγµατικών δικαιωµάτων που επιτρέπει µια εµβάθυνση στο θέµα µέσω µιας περισσότερο εξειδικευµένης οπτικής γωνίας, ενώ η προσπάθεια συµπληρώνεται µε χρήσιµα συµπεράσµατα και νοµολογιακά δεδοµένα. Η παραπάνω πορεία παρουσίασης του θέµατος κρίθηκε αναγκαία αλλά και επαρκής για την κατά το δυνατό εξαντλητική παρουσίαση του θέµατος που συνεχίζει να εξελίσσεται αφουγκραζόµενο τις εκκλήσεις της ανθρωπότητας για αξιοπρεπή ζωή.

5 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 5 1. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Έννοια Ο όρος «δικαίωµα» ως ταυτόσηµος της εξουσίας που απονέµεται από το δίκαιο στο πρόσωπο για την ικανοποίηση εννόµων συµφερόντων του 1, όπως διαπλάστηκε από τον Regelsberger και αναπτύχθηκε κυρίως από τον Enneccerus, περιγράφει την εξουσία βουλήσεως που απονέµει το δίκαιο, ενώ κατ άλλους είναι το έννοµα προστατευόµενο συµφέρον (Windscheid και Jhering αντίστοιχα). Το Σύνταγµα, ως νοµικό κείµενο που αποτελεί τον θεµελιώδη νόµο µιας κρατικά οργανωµένης κοινωνικής συµβίωσης, επιτελώντας εγγυητική λειτουργία υπέρ των εξουσιαζοµένων, διασφαλίζει κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισµικές κατακτήσεις και τις προωθεί περαιτέρω. Έτσι λοιπόν, τα στο Σύνταγµα κατοχυρωµένα και προστατευόµενα δικαιώµατα αντιπροσωπεύουν θεµελιώδεις πολιτικές, κοινωνικές και οικονοµικές αξίες, πρωτίστως για το κάθε άτοµο αλλά και για την κοινωνία στο σύνολό της. Η έννοια του συνταγµατικού δικαιώµατος δεν διαφέρει βασικά από την έννοια του κοινού δικαιώµατος, του παρεχόµενου µε την κοινή νοµοθεσία. Η εξουσία παρέχεται στο άτοµο, στον ίδιο τον άνθρωπο, η οποία τον καθιστά ικανό να διεκδικεί και να απαιτεί να επιβάλει νοµικά τη θέλησή του 2. Η βασική διαφοροποίηση έγκειται στη συνταγµατική αναγνώριση, στο ότι δηλαδή τα συνταγµατικά δικαιώµατα παρέχονται στους πολίτες κατευθείαν από το Σύνταγµα. Η κατοχύρωσή τους από τον κάτοχο της «κορυφής του οικοδοµήµατος της ελληνικής έννοµης τάξης» 3, όπως χαρακτηρίζεται το Σύνταγµα, διασφαλίζει θεµελιώδεις αρχές του ανθρώπου, θέτοντας δικλείδες ασφαλείας αναφορικά τόσο µε τη δυνατότητα προς τροποποίηση όσο και κατάργησή τους. Η συνολική θεώρηση τόσο του Συντάγµατος όσο και του Συνταγµατικού δικαίου προάγει τον όρο του «συνταγµατικού» δικαιώµατος έναντι των άλλων παρεµφερών (ατοµικά δικαιώµατα, ανθρώπινα δικαιώµατα, ατοµικές, ανθρώπινες, θεµελιώδεις ή συνταγµατικές ελευθερίες, δικαιώµατα και ελευθερίες του ανθρώπου) 4, είναι ωστόσο σαφές και ξεκάθαρο ότι περί τέτοιων πρόκειται, καθώς ως θεµελιώδη δικαιώµατα (Grundrechte) 5 θέτουν τις βάσεις στο σύστηµα της προστασίας της ανθρώπινης ζωής και αξίας. Στο ελληνικό ισχύον Σύνταγµα, τα συνταγµατικά δικαιώµατα ρυθµίζονται στο δεύτερο µέρος (Αρθ.4-25) µε τον τίτλο «Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα». Σε αυτό κατοχυρώνονται πολυάριθµες αρχές που βασίζονται στις πρωταρχικές ρυθµίσεις των συνταγµατικών δικαιωµάτων ήδη από τα πρώτα ελληνικά Συντάγµατα µέχρι και την πιο πρόσφατη αναθεώρηση του Σπυριδάκης Ι., Νοµικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998, σελ ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά δικαιώµατα, Γενικό µέρος, Τόµος Γ, Ηµίτοµος Ι, εκδ. Σάκκουλα 2005, σελ Μαυριάς Κ., Συνταγµατικό δίκαιο, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2005, σελ αγτόγλου Π., Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά δικαιώµατα, τόµος Α, εκδ. Σάκκουλα 1991, σελ.5 5 Ο όρος καθιερώθηκε στο γερµανικό δηµόσιο δίκαιο, ενώ αναφέρεται και στο ελληνικό Σύνταγµα (αρ. 25 παρ.2 Σ)

6 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Τα Συνταγµατικά δικαιώµατα στο ελληνικό Σύνταγµα Το ελληνικό Σύνταγµα, µε τη σηµερινή του µορφή, καλύπτει ένα ευρύτατο φάσµα ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, καθότι σήµερα πλέον η διασφάλιση αυτών αποτελεί κρατικό σκοπό 6. Αυτά είναι τα εξής: Αρχή της ισότητας Άρθρο 4 Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Άρθρο 5 Σύλληψη και αυτόφωρο έγκληµα Άρθρο 6 Αρχή «nullum crimen nulla poena sine lege», απαγόρευση βασανιστηρίων και δήµευσης Άρθρο 7 Αρχή του νόµιµου ή φυσικού δικαστή Άρθρο 8 Το άσυλο της κατοικίας Άρθρο 9 Το δικαίωµα του αναφέρεσθαι Άρθρο 10 Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι Άρθρο 11 Το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι Άρθρο 12 Η θρησκευτική ελευθερία Άρθρο 13 Η ελευθερία έκφρασης και η ελευθερία του τύπου Άρθρο 14 Η λειτουργία του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης Άρθρο 15 Ελευθερία της τέχνης, της επιστήµης, της έρευνας, της διδασκαλίας καθώς και η παιδεία Άρθρο 16 Η ιδιοκτησία και η αναγκαστική απαλλοτρίωση Άρθρα 17 και 18 Το απόρρητο των επιστολών Άρθρο 19 Η παροχή έννοµης προστασίας Άρθρο 20 Ο γάµος και η οικογένεια Άρθρο 21 Η εργασία Άρθρο 22 Η συνδικαλιστική ελευθερία Άρθρο 23 Το περιβάλλον Άρθρο 24 6 Βλ. υποσηµείωση 2, σελ.18

7 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων ιάκριση δικαιωµάτων Σύµφωνα µε τη θεωρία του Τσέχου νοµικού και καθηγητή Karel Vasak 7, τα ανθρώπινα δικαιώµατα διακρίνονται σε τρεις γενεές, διάκριση η οποία αποδεικνύεται χρήσιµη σε ό,τι αφορά την ουσιαστικότερη κατανόηση τόσο των προβληµάτων όσο και των µεθόδων προστασίας που προκύπτουν µέσα από την εφαρµογή των δικαιωµάτων 8, χωρίς φυσικά να ξεχνά κανείς την παραδοσιακή διάκριση µεταξύ ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, αλλά και την ενίοτε ανακύπτουσα θεωρία του αδιαιρέτου των δικαιωµάτων (Indivisibility). Η βασική διάκριση σε γενεές, κάνει λόγο για τρεις: Πρώτη γενεά: Ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα εύτερη γενεά: Οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα Τρίτη γενεά: ικαιώµατα αλληλεγγύης Ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα (Civil and political rights) Η παραδοσιακή αντίληψη για τα ατοµικά δικαιώµατα ζητούσε, στην ουσία, από το κράτος να διατηρήσει µια απόσταση από την άσκησή τους 9, χωρίς αυτό ταυτόχρονα να σηµαίνει πως δεν χρειάζονται και θετικές πράξεις από τη µεριά του κράτους. Τα προστατευόµενα αγαθά των δικαιωµάτων αυτών είναι η προσωπικότητα, ο ιδιωτικός και οικογενειακός βίος, η ιδιοκτησία, η κατοικία, η ελευθερία της σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας, της επικοινωνίας και του ιδιωτικού βίου γενικότερα 10. Είναι άλλωστε προφανές πως δεν πρόκειται µόνο για τα δικαιώµατα που καλύπτονται από το αστικό δίκαιο, αλλά για ένα ευρύτερο κύκλο, που αντιδιαστέλλεται προς τα πολιτικά, οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα, αντιδιαστολή που αποκτά νόηµα σε ό,τι αφορά επιβαλλόµενους περιορισµούς της άσκησης των δικαιωµάτων για λόγους δηµόσιας τάξεως, υγείας, ασφάλειας ή προστασία του έθνους. Τα πολιτικά δικαιώµατα, που ανήκουν επίσης στην πρώτη γενεά, αφορούν στις δυνατότητες που κάποιος δεν έχει εκ γενετής, αλλά αποκτά στο πλαίσιο όπου έχουν αναπτυχθεί οι ανθρώπινοι πολιτικοί θεσµοί. Συνίστανται στη δυνατότητα της συµµετοχής, άµεσα ή έµµεσα, στη λήψη αποφάσεων και κατά συνέπεια στη θεµελίωση ή τον έλεγχο της διακυβέρνησης και του πολιτικού γίγνεσθαι. Αναλυτικότερα, πρόκειται για το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι ή τη συµµετοχή στη δηµόσια υπηρεσία. 7 Vasak K., le droit international des droits de l home, Recueil des Courts de l Academie de Droit International, La Haye 1974 (no 140) 8 Ρούκουνας Ε. ιεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, ΙΜ Α, «Εστία» 1995, σελ Χαρακτηριστική είναι η εισαγωγική φράση του Αµερικανικού Bill of Rights (1791): Congress shall make no law 10 Βλ. υποσηµείωση 8, σελ. 17

8 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα (Economic, social and cultural rights) Η δεύτερη γενεά δικαιωµάτων, θεµελιώνει µια κοινωνική και κρατική πρακτική διαφορετική από αυτή που παρουσιάζεται στην πρώτη γενεά, καθώς το κράτος έχει κατά το µάλλον ή το ήττον την υποχρέωση να προβεί σε θετικές πράξεις, προκειµένου να δηµιουργήσει τις ευνοϊκότερες συνθήκες ώστε να ευοδωθεί η άσκηση και απόλαυση των δικαιωµάτων όπως είναι η ανάπτυξη, η πρόσβαση στην εργασία, η ίση αµοιβή, η άσκηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, η κοινωνική ασφάλιση, η επίτευξη ενός αποτελεσµατικού βιοτικού επιπέδου, η υγεία, η εκπαίδευση, η πολιτιστική ζωή και η συµµετοχή στην επιστήµη. Στην ουσία, εξασφαλίζουν για πολυάριθµα και διαφορετικά µέλη της κοινωνίας µια κατ αρχήν ίση µεταχείριση και ίδιες θεµελιώδεις συνθήκες διαβίωσης. Η αναγκαιότητα διασφάλισης των δικαιωµάτων αυτών έφερε στο προσκήνιο την ιδέα του κράτους πρόνοιας Σχέση δικαιωµάτων πρώτης και δεύτερης γενεάς Όταν δικαιώµατα της πρώτης γενεάς περιορίζονται ως προς την άσκησή τους, αυτό περιορίζει άµεσα και δραστικά τα δικαιώµατα της δεύτερης γενεάς. Η βελτίωση και αναβάθµιση της προστασίας των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων αποτελεί τον «αιτιολογικό δεσµό» µεταξύ των δικαιωµάτων πρώτης γενεάς και της µετάβασης σε µια νέα, αναβαθµισµένη εποχή κοινωνικο-οικονοµικών αξιών και αποτελεσµάτων ικαιώµατα αλληλεγγύης (Rights of solidarity) Η Τρίτη γενεά περιλαµβάνει τα δικαιώµατα εκείνα τα οποία το εύρος των οποίων ξεπερνά εκείνο των ατοµικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, τα οποία όµως εµφανίζουν το κίνητρο της αλληλεγγύης. Οι πρωτοβουλίες και οι ιδεολογίες, ωστόσο, που συνοδεύουν αυτά τα δικαιώµατα είναι αρκετά γενικές, γεγονός που καθιστά µάλλον δυσχερή την ακριβή αποτύπωσή τους σε νοµικά κείµενα. Ως εκ τούτου, θα έλεγε κανείς πως το πεδίο είναι αρκετά ευρύ, και άρα σε αυτό εντάσσονται, σε ένα αρκετά «ανεπίσηµο» βαθµό, το δικαίωµα σε ένα υγιές περιβάλλον, τα συλλογικά και µαζικά δικαιώµατα, το δικαίωµα στην ανάπτυξη, το δικαίωµα στην επικοινωνία, στην πολιτιστική κληρονοµιά όπως και την αειφόρο και βιώσιµη ανάπτυξη. είγµατα τέτοιων δικαιωµάτων βρίσκει κανείς σε πολλά προοδευτικά κείµενα διεθνούς δικαίου, όπως είναι για παράδειγµα η ιακήρυξη της Στοκχόλµης του 1972 στα πλαίσια της διάσκεψης των Ηνωµένων Εθνών για το περιβάλλον, τη ιακήρυξη του Ρίο το 1992, όπου έγινε για πρώτη φορά λόγος για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη και την ευαίσθητη µεταξύ τους ισορροπία. Παράγοντες που θέτουν επιπλέον δυσκολίες στην κατοχύρωση των δικαιωµάτων αυτών είναι αδιαµφισβήτητα η αρχή της κρατικής κυριαρχίας αλλά και η επικράτηση σε παγκόσµιο επίπεδο δυνάµεων που συχνά δεν επιθυµούν µια περισσότερο δεσµευτική νοµική βάση. 11 Kaufmann D., Chapter in Human Rights and Development: Towards Mutual Reinforcement Edited by Philip Alston and Mary Robinson. Human Rights and Governance: The Empirical Challenge

9 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Γενεές δικαιωµάτων και συνταγµατικά δικαιώµατα Οι θεωρίες διακρίσεων των λογιζοµένων ως θεµελιωδών 12 ή για εµάς συνταγµατικών δικαιωµάτων, ποικίλουν. Χαρακτηριστικά, ο Α. ηµητρόπουλος κάνει λόγο για διάκριση σε δηµόσια και ιδιωτικά, κατ αναλογία προς την αντίστοιχη διάκριση του δικαίου, για συνταγµατικά και κοινά δικαιώµατα ως επακόλουθη της θεµελιώδους διάκρισης του δικαίου σε συνταγµατικό και κοινό και τέλος για τη διάκριση σε πρωτογενή και δευτερογενή συνταγµατικά δικαιώµατα, αυτά δηλαδή το περιεχόµενο των οποίων συνίσταται σε αυτοτελή µορφή της ανθρώπινης συµπεριφοράς και εκείνα των οποίων συνίσταται σε ειδικότερη εµφάνιση γενικότερης µορφής ανθρώπινης συµπεριφοράς 13 Ωστόσο, η διεθνής κοινότητα βασίζεται στη διάκριση του Vasak προκειµένου περί ανθρωπίνων δικαιωµάτων, εποµένως θα ήταν σκόπιµο να επιχειρήσουµε µια αντιστοίχηση των συνταγµατικών δικαιωµάτων, όπως τέθηκαν πιο πάνω (1.2) στις τρεις γενεές, προκειµένου να καταστεί στη συνέχεια περισσότερο σαφής η δοµή και λειτουργία των διεθνών µηχανισµών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. ικαιώµατα πρώτης γενεάς - Ατοµικά και Πολιτικά Αρχή της ισότητας, προστασία και ανάπτυξη της προσωπικότητας, σύλληψη, νόµιµη ποινικοποίηση και δίωξη, αρχή νόµιµου ή φυσικού δικαστή (στα πλαίσια του δικαιώµατος σε δίκαιη δίκη), το άσυλο της κατοικίας, το δικαίωµα του αναφέρεσθαι (µε προεκτάσεις που αγγίζουν και τη δεύτερη κατηγορία σε ό,τι αφορά υποχρεώσεις του κράτους), η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, η ελευθερία έκφρασης, η προστασία της ιδιοκτησίας, το απόρρητο των επιστολών (ως έκφανση του ευρύτερου δικαιώµατος ελευθερίας της επικοινωνίας), ο γάµος και η οικογένεια (ιδιωτικός και οικογενειακός βίος). ικαιώµατα δεύτερης γενεάς - Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι (αν και πολλοί τα κατατάσσουν στην πρώτη γενεά) καθώς προϋποθέτουν ορισµένη θετική δράση από το κράτος προς τη διασφάλιση των εγγυήσεων για την άσκηση των δικαιωµάτων αυτών, η ελευθερία του τύπου, η λειτουργία του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, η ελευθερία της επιστήµης, της έρευνας, της διδασκαλίας, η παιδεία, η παροχή έννοµης προστασίας, η εργασία και η συνδικαλιστική ελευθερία. ικαιώµατα τρίτης γενεάς - Αλληλεγγύης Το δικαίωµα του καθενός στο περιβάλλον, είναι το µόνο το οποίο, λαµβάνοντας υπόψη τα όσα ειπώθηκαν πιο πάνω (1.3.4) θα µπορούσε να ενταχθεί σε αυτή την κατηγορία. Αυτό ωστόσο δεν αποµειώνει την ουσιώδη σηµασία και την αυξανόµενη προσοχή που λαµβάνει σήµερα το δικαίωµα αυτό, ωθώντας προς νέες κατευθύνσεις, οι οποίες θα αναµφίβολα θα διαφοροποιήσουν το µοτίβο σε ό,τι αφορά τα δικαιώµατα αυτά. 12 D.L.Perrot, The logic of fundamental rights, in Fundamental rights, J.W.Bridge, D. Lasok, R.Plender, D.L. Perrot (ed), London 1973, όπου γίνεται εκτενής αναφορά στη χρήση του όρου «θεµελιώδες» και τα δικαιώµατα στα οποία ανταποκρίνεται αυτός, αλλά και στη σηµασία που έχει για τις υπάρχουσες απόπειρες ιεραρχήσεως των διακιωµάτων. 13 Βλ. υποσηµείωση 2, σελ

10 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 2.1. Έννοια Ο όρος διεθνής προστασία είναι δισυπόστατος 14, καθώς µπορεί να σηµαίνει την ύπαρξη και λειτουργία διεθνών κανόνων αντικείµενο των οποίων είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και ελευθεριών αλλά ταυτόχρονα και λειτουργία διεθνών µηχανισµών ελέγχου 15 από διεθνή όργανα, τα οποία µπορεί είτε να υπάγονται σε διεθνείς οργανισµούς αλλά µπορεί και να είναι ανεξάρτητα. Ορισµένα παραδείγµατα είναι η Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων των Ηνωµένων Εθνών ή οι Επιτροπές Ελέγχου της ιεθνούς Οργάνωσης Εργασίας ή εάν µιλάµε για όργανα που δεν υπάγονται απευθείας σε διεθνείς οργανισµούς, οι Επιτροπές των ύο ιεθνών Συµφώνων των Ηνωµένων Εθνών, η Επιτροπή κατά των φυλετικών διακρίσεων, η Επιτροπή κατά των βασανιστηρίων, η Επιτροπή για το παιδί, η Επιτροπή για την κατάργηση των διακρίσεων κατά των γυναικών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, η ιαµερικανική Επιτροπή και το ιαµερικανικό ικαστήριο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, η Αφρικανική Επιτροπή κλπ. Παρά την ύπαρξη, ωστόσο, διεθνούς προστασίας, τελικά η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων εναπόκειται στο µεγαλύτερο τµήµα της στην εσωτερική δράση των κρατών, καθότι οι διεθνείς κανόνες εντάσσονται σύµφωνα µε τις συνταγµατικές προβλέψεις στο εσωτερικό δίκαιο (Αρ.28 Σ) 16. Αυτό, όπως είναι αυτονόητο, σηµαίνει πως η προστασία µπορεί να απορρέει από διεθνείς συµφωνίες, αλλά τελικά καταλήγει να βασίζεται σε εθνικές δράσεις και ενέργειες και σε συνδροµή των κρατικών οργάνων. Η όποια διεθνής παρέµβαση λαµβάνει χώρα µόνο κατόπιν διαπιστευµένης απροθυµίας ή ανικανότητας των κρατών και έχει πάντοτε διορθωτικό χαρακτήρα. Η προστασία που παρέχουν τα διεθνή όργανα, είναι επικουρική. Ακόµη, σηµαντικό θα ήταν να επισηµανθεί ένα αξιόλογο επίτευγµα των τελευταίων, σχετικά, ετών, που έχει να κάνει µε την ικανότητα κινητοποίησης διαδικασιών ατοµικά (ατοµική προσφυγή) 17 Άποψη πολλών, ωστόσο, αποτελεί το ότι παραµένει γεγονός πως η λειτουργική προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων είναι αυστηρά µια προσέγγιση της θεωρίας του second best 18. Η λειτουργικότητα σηµαδεύεται από την πίστη στην αυξητική πορεία, στον τελεσιουργό αλλά προσωρινό χαρακτήρα των κινήτρων δράσης απαίτηση για ανθρώπινα δικαιώµατα µέσα από σαρωτικά και εκτεταµένα αιτήµατα, οιονεί θρησκευτικός ζήλος, ανυποµονησία µε διαπραγµατεύσεις και συµβιβασµός, υπαινιγµοί της νέας χιλιετίας. 14 βλ. υποσηµείωση 8, σελ. 9επ. 15 D. Evrigénis, Institutionnalisation des droits de l homme et droit universel, in Colloque International sur les droits de l homme, Berlin 1966 (1968), βλ. υποσηµείωση 3, σελ , σχετικά µε τη θέση των γενικώς παραδεδεγµένων κανόνων διεθνούς δικαίου και διεθνών συµβάσεων στην ελληνική έννοµη τάξη. 17 βλ. υποσηµείωση 8, σελ. 10, όπου επίσης παραβάλλεται και η θέση του Χρ. Ροζάκη, µέσα από τις πανεπιστ. παραδόσεις Αθήνα/ Κοµοτηνή 1990, και ειδικότερα στο κεφάλαιο «Το άτοµο ως φορεύς δικαιωµάτων και υποχρεώσεων του διεθνούς δικαίου» στο ηµόσιο ιεθνές ίκαιο. 18 R.G. Lipsey & Kelvin Lancaster, the General Theory of the Second Best, 24, REV.ECON.STUD. 11, 1956

11 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 11 Στο ερώτηµα του γιατί αχολογεί και βουίζει η φλόγα της ελπίδας σε συνδυασµό µε τον ψυχρό υπολογισµό του αντιτίµου και των ωφελειών µακροπρόθεσµα κέρδη και βραχυπρόθεσµες απώλειες, η απάντηση κατά τον Ernst B. Haas είναι η εξής: «Η ευθεία, περιπαθής και ολοκληρωτική προσέγγιση στην πρόκληση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από διεθνή µέσα απέχει από το να είναι επιτυχηµένη» 19. Αξίζει να σηµειωθεί ωστόσο, πως από την διατύπωση των απόψεων αυτών µέχρι σήµερα, σηµαντικά βήµατα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση αυτή, χωρίς να εκλείπουν βέβαια και τα αντίθετα δείγµατα Ιστορική εξέλιξη Οι βασικές έννοιες και το περιεχόµενο των θεµελιωδών δικαιωµάτων όπως γίνεται αντιληπτό στις µέρες µας εµφανίζεται µε διάφορες µορφές από τα αρχαία κιόλας χρόνια, στην ουσία των ατοµικών ελευθεριών και τις εκφάνσεις του δηµοκρατικού πολιτεύµατος στην αρχαία Αθήνα 20. Νοµική, ωστόσο, διαµόρφωση και κατοχύρωση των δικαιωµάτων παρατηρείται για πρώτη φορά τον 13 ο αιώνα. Συγκεκριµένα, το 1215 διαµορφώνεται «Ο Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών» (Magna Carta libertatum) που περιέχει 63 άρθρα, µε τα οποία αναγνωρίζονται ορισµένα δικαιώµατα στους «ελεύθερους ανθρώπους» του βασιλείου της Αγγλίας 21. Ακολουθεί το 1628, υποβαλλόµενο από το αγγλικό Κοινοβούλιο στον βασιλιά Κάρολο τον Α η «Αναφορά ή Αίτηση περί δικαιώµατος» (Petition of Right), το 1679 o Habeas Corpus Act, δηλαδή ο νόµος που προστατεύει την προσωπική ελευθερία και ασφάλεια µε ειδικές διαδικασίες 22. Μετά τη λεγόµενη «ένδοξη επανάσταση» του 1688, το Κοινοβούλιο ψήφισε τη «ιακήρυξη ικαιωµάτων» (Declaration of Rights) που έγινε το «Bill of Rights» 23 του Κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω κειµένων του 17 ου αιώνα αποτελεί η διάθεση για προστασία των συµφερόντων διαφόρων τάξεων από αυθαιρεσίες της βασιλικές εξουσίες. Η πρώτη συνταγµατική κατοχύρωση ανθρωπίνων δικαιωµάτων, έρχεται από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, όπου ο αγώνας των αποίκων της Αµερικής για ελευθερία και ανεξαρτησία από τη µητρόπολη, οδήγησε στις διακηρύξεις της πολιτείας της Βιργίνιας το 1776 (Bill of Rights), ακολουθούµενη και από άλλες πολιτείες και καταλήγοντας τελικά στη συνταγµατοποίηση των ατοµικών ελευθεριών στο Σύνταγµα των Ηνωµένων Πολιτειών του έτους Το αγγλικό Bill of Rights, οι αµερικανικές διακηρύξεις καθώς και οι διδασκαλίες του Locke και του Rousseau επηρέασαν τη Γαλλική ιακήρυξη ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (Declaration des Droits del Homme et du Citoyen 1789) η οποία αποτέλεσε και πρότυπο για τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη Ernst B. Haas, Human Rights & International Action, The case of freedom and association, Stanford University Press, Stanford California Βλάχος Γ., Κοινωνιολογία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, Παπαζήσης, Αθήνα, 1979, σελ Κυριαζή-Γουβέλη., Magna Carta. Παλλάδιον των ελευθεριών ή φεουδαλικόν κατεστηµένον, Μάνεσης Αρ., Πολιτική ιστορία και σύγχρονοι πολιτικοί θεσµοί, πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Εκδ. οίκος Σάκκουλα, 1978, σελ Το Bill of Rights αποτελεί ένα από τα βασικά συνταγµατικά κείµενα του αγγλικού πολιτεύµατος, χωρίς όµως να πρόκειται κατά κυριολεξία για Σύνταγµα. 24 βλ. υποσηµείωση 2, σελ βλ. υποσηµείωση 4, σελ , διακήρυξη-προοίµιο του γαλλικού Συντάγµατος.

12 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 12 Η γαλλική διακήρυξη του 1789 και το γαλλικό Σύνταγµα του 1791 συντέλεσαν στη δηµιουργία του κλασικού καταλόγου των ατοµικών δικαιωµάτων, ο οποίος µεταξύ άλλων περιλαµβάνει την ισότητα, την προσωπική ασφάλεια και ελευθερία, το άσυλο της κατοικίας, την ελευθερία του τύπου, τη θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία στην εκπαίδευση, την ελευθερία του συνέρχεσθαι, το δικαίωµα του αναφέρεσθαι προς τις αρχές, την οικονοµική ελευθερία, το δικαίωµα της ιδιοκτησίας, κατάλογος στον οποίο αργότερα προστέθηκε και το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι 26. Συνεχίζοντας την ιστορική αναδροµή 27, αξίζει να σηµειώσουµε µια προσπάθεια διεθνοποίησης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στο Συνέδριο της Βιέννης το Με το πέρας της βιοµηχανικής επανάστασης και των κοινωνικο-οικονοµικών αλλαγών που αυτή επέφερε, η οικονοµική ελευθερία και η ιδιωτική περιουσία και ιδιοκτησία ήρθαν στο προσκήνιο. Μέχρι τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, αποτελεί παγκόσµια αντίληψη ότι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων είναι εσωτερική υπόθεση του κράτους και όχι των ατόµων. Το 1929, το Ινστιτούτο ιεθνούς ικαίου (Institut de Droit International) 28 υιοθέτησε τη ιακήρυξη των ιεθνών ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου, στις 14 Αυγούστου του 1941, στο άρθρο 6 του Χάρτη του Ατλαντικού, διακηρυσσόταν ότι «µετά τη νίκη, οι άνθρωποι θα πρέπει να ζουν ελεύθεροι φόβου, ανάγκης ή ένδειας», ενώ ήδη µε το διάγγελµα της 6 ης Ιανουαρίου του 1941, ο Αµερικανός πρόεδρος Roosevelt διακήρυττε τις «τέσσερις ελευθερίες» όπου θα έπρεπε να βασιστεί η µεταπολεµική διεθνής τάξη, οι οποίες ήταν η ελευθερία του λόγου και έκφρασης της γνώµης, η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία από φόβο και η ελευθερία από ανάγκη. Μετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, ακολούθησαν µια σειρά κειµένων, συµβάσεων, διακηρύξεων και χαρτών τόσο σε διεθνές επίπεδο στο πλαίσιο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο, όπως για παράδειγµα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στο Συµβούλιο της Ευρώπης, τα οποία θα εξετασθούν εκτενέστερα τη συνέχεια, ως βασικό αντικείµενο της εργασίας αυτής Πηγές Το πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωµάτων είναι εξαιρετικά ευρύ, πράγµα που µπορεί πολύ εύκολα να διαπιστωθεί εάν λάβει κανείς υπόψιν τον αριθµό των συµβατικών κειµένων που ισχύουν σήµερα, ο οποίος ανέρχεται σε µερικές εκατοντάδες. Τα κείµενα αυτά, ανεξαρτήτως ονοµασιών (συµβάσεις, συνθήκες, σύµφωνα, πρωτόκολλα κλπ.) 29, διαµορφώθηκαν έπειτα από µακροχρόνια επεξεργασία από διαφόρους διεθνείς οργανισµούς. 26 βλ. υποσηµείωση 2, σελ Για την ιστορική αναδροµή της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, βλέπε και Μανωλοπούλου-Βαρβιτσιώτη Κατερίνα, η ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, εκδ. Ειρήνη 1986, σελ Το Ινστιτούτο ιεθνούς ικαίου ιδρύθηκε στις 8 Σεπτέµβρη του 1873 στο Βέλγιο, µετά από απόφαση έντεκα διεθνών δικηγόρων να ενωθούν και να δηµιουργήσουν έναν οργανισµό ανεξάρτητο από οποιαδήποτε κυβερνητική επιρροή, που θα µπορούσε να συνεισφέρει στην ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και να προβεί σε πράξεις προκειµένου αυτό να εφαρµοστεί. 29 Οι διεθνείς συµβάσεις δικαιωµάτων του ανθρώπου που δεσµεύουν την Ελλάδα περιέχονται στη συλλογή «ιεθνείς Συµβάσεις ικαιωµάτων του Ανθρώπου που δεσµεύουν την Ελλάδα», ΙΜ Α, Νοµική Βιβλιοθήκη 2003)

13 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 13 Οι πηγές µπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες 30. Τις γενικές, οι οποίες έχουν εκτεταµένο αντικείµενο και καλύπτουν όλα τα πρόσωπα που εξαρτώνται από τη δικαιοδοσία του κράτους, και τις ειδικές που αναφέρονται σε συγκεκριµένες καταστάσεις ατόµων ή οµάδων ατόµων. Ως παραδείγµατα γενικών πηγών, µπορούν να αναφερθούν ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών (1945), το ιεθνές Σύµφωνο των Ηνωµένων Εθνών για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα- ΣΑΠ (1966), το ιεθνές Σύµφωνο των Ηνωµένων Εθνών για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά ικαιώµατα- ΣΟΙΚΠ (1966). Σε περιφερειακό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου-ΕΣ Α (1950) και τα δώδεκα πρωτόκολλα, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (1961), η Αµερικανική Σύµβαση περί Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (1978), ο Χάρτης των Αφρικανικών Κρατών για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα και τα ικαιώµατα των Λαών (1981), οι Συνθήκες περί της ΕΟΚ και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (1957, 1986, 1992). Ως παραδείγµατα ειδικών πηγών, έχουµε τις οικουµενικές συµβάσεις για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήµατος της γενοκτονίας (1948), την κατάργηση της δουλείας (1926), την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων (1965), τη µη παραγραφή των εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας (1968), την καταστολή του εγκλήµατος του φυλετικού διαχωρισµού (1973), την κατάργηση των µορφών διακρίσεων στην εκπαίδευση (1960), την κατάργηση όλων των µορφών διακρίσεων κατά των γυναικών (1979), την πρόληψη και καταστολή των πράξεων που αποτελούν βασανιστήρια, απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση (1984), τα δικαιώµατα του παιδιού (1989) αλλά και οι ιεθνείς Συµβάσεις Εργασίας, οι συµβάσεις περί των προσφύγων (1951), των ανιθαγενών (1954, 1961), της ιθαγένειας της έγγαµης γυναίκας (1957), οι τέσσερις συµβάσεις της Γενεύης περί του ανθρωπιστικού δικαίου (1949) και τα δύο συµπληρωµατικά τους Πρωτόκολλα (1977) και πλήθος άλλων συµβατικών κειµένων. Κάθε κράτος που επικυρώνει µια σύµβαση, έχει την υποχρέωση να την εντάξει στο εσωτερικό του δίκαιο κατάλληλα και να την εφαρµόζει σύµφωνα µε τις αρχές τις καλής πίστης. Αυτό, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, έχει κατοχυρωθεί συνταγµατικά στο άρθρο 28 του Συντάγµατος, και ειδικότερα στην παράγραφο 1, όπου αναφέρεται πως οι γενικά παραδεδεγµένοι κανόνες διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συµβάσεις, αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόµου, µόνο µετά την επικύρωσή τους µε νόµο και τη θέση τους σε ισχύ σύµφωνα µε τους όρους καθεµιάς 31. Αρκετά διεθνή κείµενα που δεν αποτελούν συµβάσεις είτε εξαγγέλλουν κανόνες του εθιµικού δικαίου, είτε θέτουν σε λειτουργία διεθνείς διαδικασίες, τις οποίες τα κράτη δεν µπορούν να αγνοούν, όπως για παράδειγµα την σειρά των κειµένων που συνθέτουν την «Ανθρώπινη διάσταση» (Human Dimension) της ιάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ( ΑΣΕ). Σηµαντικό είναι να σηµειωθεί πως δεν διαθέτουν νοµικό δεσµευτικό χαρακτήρα όλα τα ετήσια κείµενα και πορίσµατα των διεθνών οργανισµών, µε εξαίρεση ίσως όσα περιέχουν διατάξεις που χαρακτηρίζονται ως εθιµικό δίκαιο, όπως είναι η Οικουµενική ιακήρυξη ικαιωµάτων του Ανθρώπου (1948). 30 βλ. υποσηµείωση 8, σελ Κασιµάτης Γ., Το Σύνταγµα της Ελλάδας και η Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου, Εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, 2001, σελ.53

14 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 14 Σε ό,τι αφορά το εξωτερικό, σε πολλές χώρες εφαρµόζεται η αντίληψη της ενσωµάτωσης του διεθνούς δικαίου στην εσωτερική νοµοθεσία της χώρας, παράδειγµα που βλέπουµε να ακολουθείται στις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής, όπου στο Οµοσπονδιακό Σύνταγµα του 1787 ήδη αναφέρεται ρητά πως το συµβατικό διεθνές δίκαιο θα αποτελεί µαζί µε τους νόµους δίκαιο της χώρας. Εκτός αυτού, θα µπορούσαν ν αναφερθούν τα παραδείγµατα της Ελβετίας, της Γερµανίας και της Αυστρίας, τα οµοσπονδιακά Συντάγµατα των οποίων αναγνωρίζουν το διεθνές δίκαιο ως πηγή του εσωτερικού δικαίου ήδη µετά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, ενώ µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, το παράδειγµά τους ακολουθούν η Ιταλία, η Ολλανδία, το Λουξεµβούργο, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ισπανία ιεθνείς κυρώσεις Οι διεθνείς κυρώσεις συνίστανται σε µέτρα, τα οποία επιβάλλονται στα κράτη που µαζικά και συστηµατικά παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Μπορούν να έχουν διαφορετικό χαρακτήρα, ανάλογα µε την ειδική πρόβλεψη που έχει γίνει. Σε ένα πρώτο -και µάλλον συνηθέστερο- βαθµό, τα κράτη έρχονται αντιµέτωπα µε οικονοµικές κυρώσεις που θα µπορούσαν για παράδειγµα να είναι η απαγόρευση εισαγωγών και εξαγωγών (εµπάργκο), εµπορικών συναλλαγών, οικονοµικής βοήθειας, δανειοδοτήσεων, επενδύσεων κλπ. Ακολούθως, µπορούν να επιβληθούν κυρώσεις µε το χαρακτήρα της απαγόρευσης συµµετοχής σε διεθνείς πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες εκδηλώσεις. Σε πολύ ειδικές περιπτώσεις, µπορούν να φθάσουν και µέχρι τη διακοπή ή την υποβάθµιση των διπλωµατικών σχέσεων ή την απώλεια της ιδιότητας µέλους διεθνών οργανισµών 33. Σε σχέση προς τα ανθρώπινα δικαιώµατα, γίνεται διάκριση µεταξύ κυρώσεων που επιβάλλονται µονοµερώς (από κράτος ή οµάδα κρατών εναντίον κράτους ή οµάδας κρατών χωρίς την έγκριση αρµοδίου διεθνούς οργάνου) κι εκείνων που αποτελούν έκφραση συλλογικής ενέργειας, έπειτα από απόφαση αρµοδίου διεθνούς οργάνου 34. Γενικά ισχύει πως κάθε κράτος ή οµάδα κρατών δικαιούται, κατά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, να παίρνει τα κατάλληλα κατά τη δική του θεώρηση µέτρα, για την αποκατάσταση της διεθνούς νοµιµότητας, λαµβάνοντας βεβαίως πάντα υπόψη την έκταση των παραβιάσεων από ένα άλλο κράτος. υστυχώς, αυτή η αλληλοεκτίµηση συµπεριφορών µεταξύ των κρατών, ως βασικό κριτήριο διαµόρφωσης των διεθνών σχέσεων, έγκειται σε -µάλλον- υποκειµενικά κριτήρια, γεγονός το οποίο επιτείνει και ο επί του παρόντος αποκεντρωµένος χαρακτήρας του διεθνούς συστήµατος του δικαίου. Τα παραδείγµατα πολυάριθµα, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, κάτι που αποτελεί αντικείµενο προβληµατισµού σε σχέση µε την επίτευξη και τη διατήρηση της ισορροπίας στη διεθνή κοινότητα σήµερα. 32 Ράικος Αθ., Συνταγµατικό δίκαιο, Τόµος Α, εκδ. Σάκκουλα 2002, σελ. 136 επ. 33 Μπρεδήµας Α., ιεθνείς Οργανισµοί, πανεπιστηµιακές παραδόσεις, τεύχος Β, ΕΚ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1990 σελ. 120 επ. Στην περίπτωση του µέλους του διεθνούς οργανισµού, τα δικαιώµατα της ψήφου, της εκπροσώπησης και των υπηρεσιών του διεθνούς οργανισµού µπορούν να τεθούν σε αναστολή για το κράτος-µέλος, ως µια άλλου είδους κύρωση που επιβάλλει ο διεθνής οργανισµός σαν αντίδραση στην παραβίαση των υποχρεώσεων του µέλους, και αφορά µόνο στα δικαιώµατα και όχι στις υποχρεώσεις του κράτους-µέλους. 34 βλ. υποσηµείωση 8, σελ. 43

15 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Κατάχρηση δικαιωµάτων (Abuse of Rights) Για την κατάχρηση δικαιώµατος γίνεται ρητή αναφορά στο ελληνικό Σύνταγµα (Σ αρθρ. 25 παρ. 3), η οποία ορίζεται ως η νοµότυπη πλην όµως υπερβολική και για τούτο µη ανεκτή από την έννοµη τάξη άσκησης δικαιώµατος. Μπορεί µεν ο συντακτικός νοµοθέτης να µην ορίζει ρητώς την έννοια της κατάχρησης δικαιώµατος, τη θεωρεί όµως δεδοµένη, καθώς είναι η ίδια τόσο στην περιοχή του ιδιωτικού, όσο και σε εκείνη του δηµοσίου δικαίου. Η κατάχρηση έχει διάφορα χαρακτηριστικά όπως είναι το νοµότυπο (η κατάχρηση αποτελεί καταρχήν νοµότυπη άσκηση δικαιώµατος), η υπερβολή (η καταχρηστική συµπεριφορά είναι υπερβολική συµπεριφορά και κρίνεται αναλόγως προς τις συνθήκες), η διαλεκτικότητα (η οποία βρίσκεται στο ότι συµπεριφορά καταρχήν νόµιµη χαρακτηρίζεται τελικά ως µη ανεκτή από την έννοµη τάξη και γίνεται πλέον λόγος για δικαιική αποδοκιµασία) και τέλος η κακή χρήση (όπου η κατάχρηση και η υπερβολή κατά τρόπο σχεδόν αυτονόητο νοείται ως κακή χρήση) 35. Η ουσία της κατάχρησης ορίζει πως κατάχρηση δικαιώµατος είναι η χρήση του δικαιώµατος για σκοπούς άλλος από εκείνους για τους οποίους παρεσχέθη 36. Γενικά, η απαγόρευση κατάχρησης αποτελεί γενική συνταγµατική αρχή. Σε διεθνές επίπεδο, η παρεχόµενη προς τα κράτη δυνατότητα να επιβάλλουν περιορισµούς στην άσκηση ορισµένων δικαιωµάτων σε εξαιρετικές περιπτώσεις ελέγχεται µε βάση την αρχή αναλογικότητας. Έτσι, όλα τα υποχρεωτικά κείµενα περιέχουν και διατάξεις που απαγορεύουν την καταχρηστική άσκηση των δικαιωµάτων, η οποία απευθύνεται τόσο προς τα κράτη όσο και προς τα άτοµα. Παραδείγµατα τέτοιων διατάξεων συναντούµε για παράδειγµα στο άρθρο 30 της Οικουµενικής ιακήρυξης του 1948, αλλά και στο άρθρο 5 του ΣΑΠ, όπου γίνεται ρητή αναφορά τόσο σε κράτη όσο και άτοµα για τα οποία απαγορεύεται η καταχρηστική άσκηση δικαιωµάτων. Ακόµη, η ΕΣ Α περιέχει ανάλογη διάταξη (άρθρο 17), η οποία στην ουσία προβλέπει γενική απαγόρευση της κατάχρησης κάθε δικαιώµατος που θα αποσκοπούσε στη µαταίωση της παρεχόµενης από την ΕΣ Α προστασίας 37. Η ΕΕ Α ακολούθησε αρχικά συντηρητική στάση απέναντι στην εφαρµογή του άρθρου 17. Ωστόσο η πλειονότητα και η πολυχρωµία των υποθέσεων που είχε ν αντιµετωπίσει αρχικά η Επιτροπή και µετά το 1998 το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, οδήγησαν στην υιοθέτηση διαφορετικής στάση απέναντι στο άρθρο αυτό και έτσι συχνά προβαίνουν σε διάκριση «δραστηριοτήτων» και εκφράσεων γνώµης ή ακόµη εξετάζουν τα ατοµικά δικαιώµατα υπό διαφορετικό πρίσµα σε σχέση µε τα πολιτικά δικαιώµατα και τις ελευθερίες 38. Αυτό που αξίζει να υπογραµµισθεί είναι πως τα δικαιώµατα δεν µπορούν να ασκούνται αντίθετα προς τον σκοπό για τον οποίο έχουν αναγνωριστεί. Η απαγόρευση κατάχρησης συνδέεται στενά µε την προστασία της ανθρώπινης αξίας και κάθε άσκηση που δεν συνάδει προς την ανθρώπινη αξία θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί καταχρηστική βλ. υποσηµείωση 2, σελ Τσάτσος., Συνταγµατικό δίκαιο, τοµ. Γ, Θεµελιώδη δικαιώµατα, Ι., Γενικό Μέρος, 1988, σελ Ματθίας Σ., Κτιστάκις Γ., Σταυρίτη Λ., Στεφανάκη Κ., Η προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου στην Ευρώπη, ικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, Αθήνα 2006, σελ βλ. υποσηµείωση 8, σελ βλ. υποσηµείωση 2, σελ. 193

16 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΙΕΘΝΩΣ 3.1. Προστασία στο πλαίσιο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών Μετά την αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών λόγω της πολιτικής συγκυρίας της εποχής της, κατά τη διάρκεια και ιδίως µετά το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου, οι νικητήριες δυνάµεις διατύπωσαν την επιθυµία τους να θεµελιώσουν µετά το τέλος του πολέµου µια ειρηνική και δηµοκρατική διεθνή κοινότητα. Μετά από µια σειρά συνδιασκέψεων, οι συνοµιλίες είχαν ως αποτέλεσµα την τελική συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών στο San Fransisco από τον Απρίλιο µέχρι τον Ιούνιο του 1945, όπου συµµετείχαν 52 κράτη, τα οποία απέληξαν στη διατύπωση του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών 40 ο οποίος υπεγράφη στις 26 Ιουνίου 1945 και τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου Ο Καταστατικός Χάρτης Ο Χάρτης είναι µια διεθνής συνθήκη, η οποία αποτελείται από 111 άρθρα, τα οποία στην πορεία του Οργανισµού, ερµηνεύονταν κατά περίπτωση µε τρόπο τέτοιο ώστε αυτός ν ασκεί αποτελεσµατικά τα καθήκοντά του. Στο άρθρο 1 του Χάρτη, καθορίζονται οι σκοποί του Οργανισµού σε τρεις κύκλους από δραστηριότητες: I. ιατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, είτε µε τη λήψη αποτελεσµατικών συλλογικών µέτρων για την πρόληψη και την αποµάκρυνση κάθε απειλής κατά της ειρήνης, είτε µε την καταστολή κάθε επιθετικής ενέργειας ή κάθε µορφής παραβιάσεως της ειρήνης, είτε µε την επίτευξη µε ειρηνικά µέσα και σύµφωνα µε τις αρχές της δικαιοσύνης και του διεθνούς δικαίου, της διευθετήσεως των διεθνών διαφορών ή καταστάσεων που θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε διατάραξη της ειρήνης. II. Ανάπτυξη φιλικών σχέσεων ανάµεσα στα έθνη, που βασίζονται στο σεβασµό της αρχής των ίσων δικαιωµάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών. III. ιεθνής συνεργασία για την επίλυση των διεθνών προβληµάτων οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτιστικής και ανθρωπιστικής φύσεως και για την ανάπτυξη του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών για όλους τους λαούς χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας 41 Στο άρθρο 1 παρ. 3, όπου αναφέρεται ρητά προαγωγή «του σεβασµού προς τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τις θεµελιώδεις ελευθερίες για όλους, χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας», περιεχόµενο σηµαντικό µεν, αλλά µη δεσµευτικό για τα κράτη-µέλη, παρά µόνο για τον ίδιο τον Οργανισµό, που οφείλει να προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώµατα στους σκοπούς τους. Χαράσσεται έτσι µια γενική κατευθυντήρια γραµµή, χωρίς ωστόσο να γίνεται ρητή αναφορά στο περιεχόµενο του όρου «ανθρώπινα δικαιώµατα» και «θεµελιώδεις ελευθερίες». 40 Ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών επικυρώθηκε µε τον α.ν. 585/ Ρούκουνας Ε., ιεθνές ίκαιο ΙΙΙ, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 1983, σελ.169

17 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 17 Περιέχει, µε άλλα λόγια, γενικότητες, αφορµές για διάσκεψη και συνεργασία µεταξύ των κρατών, χωρίς να περικλείει ωστόσο διατάξεις αυτοδύναµης εφαρµογής. Το άρθρο 13 αναφέρει ότι η Γενική Συνέλευση προβαίνει σε συστάσεις προκειµένου περί της προώθησης των σκοπών του Χάρτη 42. Οι συστάσεις αυτές δεν έχουν καµία νοµική ισχύ, αλλά στην πράξη έχουν ιδιαίτερη σηµασία, καθώς οι κινήσεις και πράξεις ενός κράτους, ιδίως όταν πρόκειται για ένα πεδίο τόσο ευαίσθητο, όπως είναι τα ανθρώπινα δικαιώµατα, µπορούν να διαµορφώσουν τη διεθνή εικόνα του, ακόµα και αν αυτές οι συστάσεις καθίστανται υποχρεωτικές για αυτό µόνο αν το ίδιο αποφασίσει να δεσµευτεί από αυτές. Η έκδοση των συστάσεων σήµερα αποτελεί διόλου σπάνια τακτική του Οργανισµού για πολυάριθµες περιπτώσεις, όπως είναι για παράδειγµα το καθεστώς διαχωρισµού λευκών και µαύρων (apartheid) ή η κατάσταση στη Μέση Ανατολή 43. Στα άρθρα 55 και 56 του Χάρτη, τα Ηνωµένα Έθνη επικεντρώνονται στην προώθηση και ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, την εργασία για όλους και τη δηµιουργία συνθηκών οικονοµικής και κοινωνικής προόδου και αναπτύξεως, τη λύση προβληµάτων διεθνούς ενδιαφέροντος στον οικονοµικό, τον κοινωνικό, τον υγειονοµικό και άλλους τοµείς, τη διεθνή πολιτιστική και οικονοµική συνεργασία και τον παγκόσµιο και αποτελεσµατικό σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων 44 Η συνεχιζόµενη, έκτοτε και έως σήµερα, παραγωγή νέων κειµένων, διεθνών πράξεων, κανόνων και οργάνων στον τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, έχουν κατά ένα µεγάλο µέρος, καλύψει το κενό που άφηνε η ασαφής διατύπωση του Χάρτη 45 Στον Καταστατικό Χάρτη γίνεται ρητή πρόβλεψη των βασικών οργάνων του ΟΗΕ, τα οποία είναι: η Γενική Συνέλευση, το Συµβούλιο Ασφαλείας, το Οικονοµικό και Κοινωνικό Συµβούλιο, το Συµβούλιο Κηδεµονιών, το οποίο στην ουσία διέκοψε τη λειτουργία του το 1994), Γραµµατεία και το ιεθνές ικαστήριο. Μέχρι το 2006, λειτουργούσε και η Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (Human Rights Commission), όµως η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών, µε το ψήφισµα 60/251 στις 15 Μαρτίου του 2006, ίδρυσε ένα νέο όργανο, διεθνές, το οποίο θα δρούσε στα πλαίσια του οργανισµού, αντικαθιστώντας, στην ουσία, την Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Το όργανο αυτό είναι το Συµβούλιο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (Human Rights Council), το οποίο ωστόσο, συχνά δέχεται κριτική, λόγω της περίοπτης θέσης που δίνει σε κράτη-µέλη, τα οποία δεν εγγυώνται ούτε διασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώµατα στους πολίτες τους. Παράλληλα προς τα καθαυτό όργανα του ΟΗΕ, όλες οι συµβάσεις περί των ανθρωπίνων δικαιωµάτων που συνάπτονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ιδρύουν χωριστά όργανα ελέγχου της εφαρµογής τους. Τέλος στο λεγόµενο σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών 46 λειτουργεί και πλήθος άλλων ειδικευµένων οργανισµών (specialized agencies) όπως είναι η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας και η UNESCO, που συχνά έχουν καλές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώµατα. Τα όργανα αυτά υποβάλλουν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ετήσιες 42 Περράκης Στ., ιαστάσεις της διεθνούς προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου, Ηνωµένα Έθνη - Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου,1998, σελ βλ. υποσηµείωση36, σελ Βλέπε και Θεοδωρόπουλος Χρ., Για τον ΟΗΕ, Μαθαίνοντας για τα δικαιώµατα του Ανθρώπου, ΙΜ Α, βλ. υποσηµείωση 8, σελ. 57 επ. 46 Ενώ ο ΟΗΕ είναι ένας διεθνής οργανισµός, το Σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών, είναι ολόκληρο το δίκτυο των διεθνών οργανισµών, των συµβάσεων και των συνθηκών που δηµιουργήθηκαν από τον ΟΗΕ.

18 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων 18 εκθέσεις δραστηριοτήτων. Στις 20 εκεµβρίου 1993 η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών αποφάσισε την ίδρυση στη Γενεύη γραφείου Ύπατου Αρµοστή (High Commissioner) των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων 47 Το σχετικό ψήφισµα (48/141) θεωρεί την καθιέρωση του θεσµού του Ύπατου Αρµοστή ως µέτρο συντονισµού των ενεργειών για την προστασία και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων µέσα στο σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών. Ο Ύπατος Αρµοστής έχει βαθµό βοηθού Γενικού Γραµµατέα των Ηνωµένων Εθνών Όργανα προστασίας Κατηγορίες οργάνων προστασίας δικαιωµάτων του ανθρώπου Οι κατηγορίες οργάνων για το σκοπό της προστασίας των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων διακρίνονται σε τέσσερις: I. Η Γενική Συνέλευση και τα ειδικά όργανα που συστήνει, το Οικονοµικό και Κοινωνικό Συµβούλιο, το Συµβούλιο ικαιωµάτων του Ανθρώπου, η Υποεπιτροπή της κατά των διακρίσεων της προστασίας των µειονοτήτων και η Επιτροπή για τη θέση της γυναίκας. II. Η Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου για τα ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, η Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου για τα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα, η Επιτροπή για την εξάλειψη κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων και η Επιτροπή για τα δικαιώµατα του παιδιού, η Επιτροπή για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και η Επιτροπή κατά των βασανιστηρίων. III. Το Συµβούλιο ασφαλείας, το Συµβούλιο Κηδεµονιών (µέχρι το 1994), το ιεθνές ικαστήριο και η Επιτροπή ιεθνούς ικαίου. IV. Η Ύπατη Αρµοστεία των Ηνωµένων Εθνών για τους πρόσφυγες, η UNESCO, η UNICEF, η ΟΕ, ο FAO, η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας. 47 Η εντολή του γραφείου του Ύπατου Αρµοστή των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων προκύπτει από τα άρθρα 1, 13 και 55 του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών, τη ιακήρυξη της Βιέννης και την απόφαση 48/141 της 20 ης εκεµβρίου του Σε συνδυασµό µε το πρόγραµµα για την αναµόρφωση του ΟΗΕ (Α/51/950 παράγραφος 79), το γραφείο του Ύπατου Αρµοστή για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα και το Κέντρο για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα συγχωνεύθηκαν σε ένα µοναδικό γραφείο του Ύπατου Αρµοστή για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα στις 25 Σεπτέµβρη του Βλέπε και Σατλάνης Χρ., Εισαγωγή στο δίκαιο της ιεθνούς Προστασίας των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, 2003, σελ. 19

19 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Συµβούλιο ανθρωπίνων δικαιωµάτων (Human Rights Council) Το Σεπτέµβριο του 2005, οι ηγέτες του κόσµου συγκεντρώθηκαν στη Νέα Υόρκη για να θέσουν τα θεµέλια µιας ουσιαστικής µεταρρύθµισης του συστήµατος των Ηνωµένων Εθνών. Μια από τις υψηλότερες προτεραιότητές τους, που αποτυπώνονται στα συµπεράσµατα της Συνόδου Κορυφής, ήταν η σύσταση ενός νέου Συµβουλίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, που θα αντικαθιστούσε την Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Οι Αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων, αναγνωρίζοντας τη διασύνδεση µεταξύ ασφάλειας, ανάπτυξης και ανθρωπίνων δικαιωµάτων, επιθυµούσαν να δηµιουργήσουν ένα αποτελεσµατικό και λειτουργικό όργανο που θα κάλυπτε κάθε πτυχή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων για τον καθένα και θα είχε ουσιαστική συνεισφορά στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των βασικών ελευθεριών όλων των πολιτών του κόσµου. Μετά από πέντε µήνες σύνθετων διαπραγµατεύσεων, στις 15 Μαρτίου του 2006, ο Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης, έθεσε σε ψηφοφορία, στο 191µελές σώµα, ένα συµβιβαστικό σχέδιο Απόφασης για την ίδρυση του Συµβουλίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Το σχέδιο είχε συγκεντρώσει ευρεία υποστήριξη στην ολότητά του, παρά το γεγονός ότι καµία χώρα δεν είχε επιτύχει την ενσωµάτωση του συνόλου των προτάσεών της, ήταν ωστόσο σχέδιο της προσφοράς όλων. Το κείµενο ετέθη σε ψηφοφορία και συγκέντρωσε ευρύτατη πλειοψηφία από τα κράτη-µέλη. Συγκρινόµενο προς την Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, το νέο Συµβούλιο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων περιλαµβάνει ορισµένα καινοτόµα στοιχεία που θα βελτιώσουν το έργο του. To Συµβούλιο έχει υψηλότερο θεσµικό καθεστώς, καθώς είναι βοηθητικό όργανο της Γενικής Συνέλευσης. Είναι µόνιµο όργανο του ΟΗΕ και συνεδριάζει πιο συχνά. Το Συµβούλιο εισήγαγε το µηχανισµό της συνολικής περιοδικής εξέτασης προκειµένου να αξιολογεί την ανταπόκριση των κρατών στις υποχρεώσεις τους που σχετίζονται µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Ενσωµάτωσε τη σφαιρική συµπερίληψη της διάστασης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων σε όλο το φάσµα του συστήµατος του ΟΗΕ και την πρόληψη παραβιάσεώς τους. Επιπλέον, τα µέλη του Συµβουλίου εκλέγονται µε απόλυτη πλειοψηφία των µελών της Γενικής Συνέλευσης (96), µε µυστική ψηφοφορία. Τα κράτη-µέλη, κατά την επιλογή των µελών του Συµβουλίου, λαµβάνουν υπόψη τους τη συνεισφορά των υποψηφίων για την προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, καθώς και τις εθελοντικές σχετικές δεσµεύσεις τους, προ της εκλογής τους. Γεγονός παραµένει πάντως, πως ενάµιση χρόνο µετά από τη δηµιουργία του Συµβουλίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων που αντικατέστησε την Επιτροπή για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα που ήταν το αντικείµενο έντονης κριτικής, το νέο Συµβούλιο έχει ήδη δεχθεί καταδίκες που η προκάτοχός της έκανε δεκαετίες να συγκεντρώσει, µια και κατά την άποψη πολλών το Συµβούλιο απέτυχε να πάρει ουσιαστικά µέτρα ή να καταδικάσει πολύ σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων ανά τον κόσµο Peggy Hicks, «Πως θα µπει το Συµβούλιο Ανθρωπίνων ικαιωµάτων του ΟΗΕ στο σωστό δρόµο», Περιοδικό «The Forward», 3 Νοεµβρίου 2006

20 ιεθνής Προστασία Συνταγµατκών ικαιωµάτων Η Οικουµενική ιακήρυξη ικαιωµάτων του Ανθρώπου Η Οικουµενική ιακήρυξη ικαιωµάτων του Ανθρώπου 50, αποτελεί το πρώτο σηµαντικό επίτευγµα της Επιτροπής Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως (3.1.1.) ο Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών δεν περιελάµβανε πίνακα διεθνώς αναγνωρισµένων ανθρωπίνων δικαιωµάτων, γεγονός ενδεικτικό της σχετικά στενής αντίληψης της εποχής περί διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Η ιακήρυξη αυτή περιεβλήθη τον τύπο του ψηφίσµατος (Resolution) της Γενικής Συνέλευσης στις 10 εκεµβρίου Αποτελεί κείµενο τυπικά µη υποχρεωτικό. Μετά από 81 συνεδρίες αφιερωµένες στη διαµόρφωση του κειµένου της διακηρύξεως, στη διάρκεια των οποίων οι σχέσεις κράτους και ατόµου αποτέλεσαν συχνά πεδίο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων από πολιτική και διπλωµατική σκοπιά, και σε µια προσπάθεια συγκερασµού τάσεων, αντιλήψεων και παραδόσεων από όλες τις γωνίες του κόσµου, ύστερα από 168 τροπολογίες και1500 ψηφοφορίες, Η Ο Α υιοθετήθηκε από τα - λιγοστά τότε- µέλη του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών. Μπορεί να µην είναι δεσµευτική για τα κράτη ως τέτοια µια και δεν προβλέπει την κύρωσή της από αυτά, µπορεί ωστόσο να αποτελέσει διεθνές έθιµο 53 και να εφαρµόζεται ως τέτοιο. Σε ό, τι αφορά το περιεχόµενο της Ο Α, εύκολα διαπιστώνει κανείς πως αυτό εστιάζεται αφενός µεν σε ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, αφετέρου δε σε οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα. Αναφορικά µε την πρώτη κατηγορία, αυτή βρίσκει κάλυψη στα άρθρα 1-21, όπου γίνεται λόγος για: προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου (άρθρο 1), απαγόρευση διακρίσεων λόγω φυλής, φύλου, γλώσσας, χρώµατος, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, γεννήσεως (άρθρο 2), δικαίωµα στη ζωή, προσωπικά ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 3), µια σειρά δικαιωµάτων που διασφαλίζουν την αδιάκριτη και δίκαιη απονοµή δικαιοσύνης και ισότητα απέναντι στο νόµο (άρθρα 9-11), προστασία από αυθαίρετες επεµβάσεις στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, κατοικία, αλληλογραφία (άρθρο 12), πολιτικό άσυλο (άρθρο 14), δικαίωµα στην ατοµική ιδιοκτησία (άρθρο 17) ελευθερία σκέψεως, θρησκείας και συνειδήσεως (άρθρο 18), ελευθερία γνώµης και εκφράσεως (άρθρο 19) ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 20) και δικαίωµα συµµετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας µε ελεύθερες εκλογές και προσβάσεως στη δηµόσια υπηρεσία (άρθρο 21). Τα παραπάνω δικαιώµατα έχουν τύχει µεταγενέστερων εξειδικεύσεων από πολυάριθµα διεθνή συµβατικά κείµενα. Αναφορικά µε τα κοινωνικά, οικονοµικά και πολιτιστικά δικαιώµατα, οι διατάξεις είναι περισσότερο χαλαρές. Σε ό,τι αφορά τα δικαιώµατα των άρθρων αυτών, η ιακήρυξη είναι µάλλον περισσότερο ασαφής και προγραµµατική, τάση που έως και σήµερα δεν έχει αλλάξει δραµατικά. Τα άρθρα αναφέρονται διαδοχικά στην κοινωνική προστασία ανάλογα µε την οργάνωση και τις οικονοµικές δυνατότητες κάθε κράτους (άρθρ0 22), δικαίωµα του καθενός να εργάζεται (χωρίς αυτό όµως να κατοχυρώνει και την υποχρέωση του κράτους για εξασφάλιση εργασίας) (άρθρο 23), 50 Βλέπε και Παραράς, Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου: ιεθνή κείµενα για την προστασία δικαιωµάτων του ανθρώπου, 2001, σελ Η Ελέανορ Ρούσβελτ, πρώτη προεδρεύουσα της Επιτροπής Ανθρωπίνων ικαιωµάτων που κατασκεύασε το προσχέδιο της ιακήρυξης είπε: «εν είναι σύµβαση [στο µέλλον] µπορεί ν αποτελέσει τη διεθνή Magna Carta. Eleanor Roosevelt: Address to the United Nations General Assembly 9 December 1948 in Paris, France 53 Ρούκουνας Ε., ιεθνές ίκαιο, Τεύχος Πρώτο, Σχέσεις διεθνούς και εσωτερικού δικαίου, τρόποι παραγωγής του διεθνούς δικαίου, Τρίτη έκδοση, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2004, σελ. 91 επ.