Παιδιά συλλέκτες µιλούν για τις συλλογές τους

Transcript

1 Παιδιά συλλέκτες µιλούν για τις συλλογές τους Μαρία Βλαχάκη 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα µελέτη στηρίζεται σε επιτόπια έρευνα, η οποία πραγµατοποιήθηκε σε ελληνικό δηµόσιο δηµοτικό σχολείο µε την ενεργητική συµµετοχή παιδιών 6-12 ετών κι αποσκοπεί στην περιγραφή και ερµηνεία της συλλεκτικής τους συµπεριφοράς διαφωτίζοντας διαφορετικές πτυχές της, όπως τη διαφοροποίησή της ως προς το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική ή εθνική καταγωγή των παιδιών συλλεκτών. Επιπρόσθετα, επιχειρεί να αναδείξει τη φωνή των µικρών συλλεκτών παρέχοντας τη δυνατότητα να µιλήσουν για τον τρόπο που συγκροτούν τις συλλογές τους στο οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο δραστηριοποιούνται. Το ερευνητικό πρόγραµµα ολοκληρώθηκε µε τη διοργάνωση ειδικής έκθεσης στην οποία τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τις συλλογές και να συζητήσουν µε συνοµήλικους και ενήλικους επισκέπτες για τις συνήθειές τους. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ ΙΑ: παιδιά-συλλέκτες, συλλεκτική συµπεριφορά, παιδικές συλλογές, σχολική έκθεση 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µελέτη της παιδικής συλλεκτικότητας ξεκινά πολύ νωρίς, µόλις στις αρχές του εικοστού αιώνα (Burk, 1900, Hall, 1907, Whitley, 1929, Witty and Lehman, 1933, Durost, 1932) στο πλαίσιο των ερευνητικών τάσεων της εκπαιδευτικής ψυχολογίας. Τα συγκεκριµένα εγχειρήµατα επικεντρώνονται στην περιγραφή της συλλεκτικής συµπεριφοράς των παιδιών και του περιεχοµένου των συλλογών τους παρέχοντας κυρίως αριθµητικά στοιχεία, τα οποία επιβεβαιώνουν τη µεγάλη απήχηση του συλλέγειν στην παιδική ηλικία ως ασχολία του ελεύθερου χρόνου. Μετά από ένα σηµαντικό χρονικό διάστηµα κατά το οποίο το ενδιαφέρον για τη µελέτη του συλλεκτισµού µονοπωλούν έρευνες µε ιστορικό ή βιογραφικό χαρακτήρα, προβάλλοντας αντίστοιχα είτε συλλογές έργων υψηλής τέχνης (π.χ. Taylor, 1948, Rheims,1961, Hermann, 1972) είτε επιφανείς συλλέκτες (π.χ. Cabanne,1963), η παιδική συλλεκτική δραστηριότητα αρχίζει να διερευνάται ξανά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, ανατροφοδοτούµενη από τις ιδέες της νέας µουσειολογίας και τη σκοπιά διαφορετικών επιστηµονικών πεδίων, όπως η ψυχολογία (π.χ. Μuensterberger, 1994), η κοινωνιολογία (π.χ. Messenger, 1989), η ανθρωπολογία (π.χ. Clifford and Μarcus, 1986, Clifford, 1988), το µάρκετινγκ (π.χ. Belk 1988 & 1995) ακόµη και η βιολογία (Humphrey, 1980, Rehmus, 1988). Η συµπεριφορά των µικρών συλλεκτών ερµηνεύεται αξιοποιώντας µε µεγαλύτερη συχνότητα δεδοµένα και όρους των κοινωνικών επιστηµών και αναδεικνύονται νέες, αθέατες µέχρι πρότινος πτυχές. Οι µικροί συλλέκτες αρέσκονται στην κατοχή συλλογών και αντλούν ικανοποίηση από αυτή την ιδιότυπη ιδιοκτησία (Furby, 1976). Ορίζουν τα αντικείµενα ως συλλεκτικά ακολουθώντας διαδικασίες που δεν µένουν ανεπηρέαστες από τις σύγχρονες αισθητικές τάσεις και παραπέµπουν σε ένα παιχνίδι συναγωνισµού µε στόχο την ολοκλήρωση, την τελειότητα και την προσωπική πλήρωση (Danet and Katriel, 1994). Σε άλλες µελέτες αναδεικνύεται είτε άµεσα (Cook, 2000) είτε έµµεσα (Wajda, 2003) η επίδραση του περιεχοµένου των παιδικών συλλογών από τα σύγχρονα καταναλωτικά πρότυπα, ακολουθώντας τη θεώρηση της µονοµερούς, παθητικής επίδρασης των µηχανισµών της αγοράς στα παιδιά ως προς το είδος των παιχνιδιών τους (Μπαρτ, 1979, Μερακλής, 1986). Ωστόσο προσεγγίσεις 1 H Μαρία Βλαχάκη έχει σπουδάσει παιδαγωγική, ιστορία και µουσειολογία. Εργάζεται στη δηµόσια εκπαίδευση. Είναι υποψήφια διδάκτορας µουσειακής αγωγής στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, mariavlachaki@yahoo.gr - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

2 Μαρία Βλαχάκη που προέρχονται από το χώρο της κοινωνιολογίας της παιδικής ηλικίας (Jenks, 1982, James and Prout 1990) αναγνωρίζουν στα παιδιά τη δυνατότητα να διαχειρίζονται µέσω κατάλληλων στρατηγικών τα καταναλωτικά µηνύµατα (Μακρυνιώτη, 2003:28) κι αναδεικνύουν την ικανότητά τους να χρησιµοποιούν δηµιουργικά τα σύγχρονα βιοµηχανικά παιχνίδια επιτυγχάνοντας τόσο την εξοικείωσή τους µε την κοινωνική, πολιτισµική πραγµατικότητα, όσο και την παραγωγή των δικών τους ερµηνειών (Brougère and Manson, :79 και Corsaro, 1997:18-19). Η συγκεκριµένη µελέτη αξιοποιεί τη συζήτηση για τη δηµιουργική χρήση των νέων αθυρµάτων από τα παιδιά και την ανατροφοδοτεί µε την επέκτασή της στις παιδικές συλλογές, οι οποίες εκλαµβάνονται ως µια εκδήλωση ενεργητικής συµµετοχής των µικρών συλλεκτών στη διαµόρφωση της κουλτούρας των οµηλίκων αλλά και των ενηλίκων. Στηρίζεται σε εθνογραφική έρευνα, πρωτότυπη στην ελληνική βιβλιογραφία, που αποσκοπεί αφενός στην ποσοτική καταγραφή της συλλεκτικής συµπεριφοράς ενός αντιπροσωπευτικού δείγµατος παιδιών σχολικής ηλικίας (6-12 ετών) κι αφετέρου στην ερµηνεία επιµέρους πτυχών της µε την άµεση παρατήρηση σε ένα φυσικό χώρο διεξαγωγής της, ίσως και τον µοναδικό σε ένα µεγάλο αστικό κέντρο, το σχολείο. Επιµέρους στόχος του συγκεκριµένου ερευνητικού εγχειρήµατος αποτέλεσε η διοργάνωση µιας έκθεσης στο πλαίσιο της οποίας τα παιδιά είχαν δυνατότητα να παρουσιάσουν τις συλλογές τους, να επικοινωνήσουν µε τους συµµαθητές τους και να δώσουν τις δικές τους ερµηνείες και σηµασίες για το συλλέγειν σύµφωνα µε τις οικείες εµπειρίες στο κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο στο οποίο δραστηριοποιούνται. 2. ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η συγκεκριµένη µελέτη στηρίζεται σε έρευνα πεδίου, η οποία πραγµατοποιήθηκε κατά το τελευταίο τετράµηνο του 2007 σε ένα δηµόσιο, δηµοτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης µε τη συµµετοχή ενενήντα συνολικά µαθητών και µαθητριών, ηλικίας 6-12 ετών, κυρίως χαµηλών και µεσαίων κοινωνικοοικονοµικών στρωµάτων. Η ιδέα για τη διεξαγωγή της έρευνας ανέκυψε µετά από συζήτηση της ερευνήτριαςεκπαιδευτικού µε τους µαθητές της για το περιεχόµενο των συλλογών τους. Είχαν προηγηθεί από διδάσκοντες και γονείς εκδηλώσεις προβληµατισµού τόσο για τις ασυνήθιστες µορφές που απεικονίζονται σε συλλεκτικές κάρτες, όσο και για το ανταγωνιστικό πνεύµα µε το οποίο πραγµατοποιούνταν οι ανταλλαγές αυτών των αντικειµένων. Στο τέλος της συζήτησης συναποφασίστηκε από την εκπαιδευτικό και τους µαθητές της αφενός η αναζήτηση κι άλλων παιδιών συλλεκτών κι η καταγραφή των απόψεων και των συνηθειών τους, κι αφετέρου η διοργάνωση µιας έκθεσης, προκειµένου τα ίδια τα παιδιά συλλέκτες να έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις συλλογές τους και να συνοµιλήσουν µε τους επισκέπτες, συνοµηλίκους και ενήλικους γι αυτές. Το πρόγραµµα θα κάλυπτε τον προβλεπόµενο, εβδοµαδιαίο χρόνο της ευέλικτης ζώνης (1-2 ώρες). Την ερευνητική οµάδα αποτελούσαν η γράφουσα εκπαιδευτικός και µια τάξη δεκατεσσάρων παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, ηλικίας έντεκα ετών µε ελληνική και αλλοεθνή (ρωσική και αλβανική) καταγωγή. Η συµµετοχή των παιδιών ως «συνερευνητών» στη διαδικασία συνίστατο τόσο στην κατάρτιση του ερωτηµατολογίου µε την υποβολή πρωτότυπων ερωτηµάτων όσο και στη διεξαγωγή των συνεντεύξεων και την καταγραφή τους κατά την πιλοτική και την κύρια φάση της έρευνας. Επίσης, η συνεργασία τους κρίθηκε σηµαντική για την πιο αποτελεσµατική επικοινωνία µε τους συνοµηλίκους τους, την αναζήτηση συλλεκτών εντός κι εκτός σχολείου, αλλά και την οργάνωση του φωτογραφικού και οπτικοακουστικού υλικού που είχε συλλεγεί στο πλαίσιο της προετοιµασίας της έκθεσης. - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

3 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ Η πειραµατική φάση του ερευνητικού εγχειρήµατος περιελάµβανε τη διεξαγωγή ηµιδοµηµένων ατοµικών συνεντεύξεων µε παιδιά όλων των τάξεων του σχολείου. Οι υπεύθυνοι των τµηµάτων εκπαιδευτικοί είχαν ήδη ενηµερώσει τους µαθητές τους για τους στόχους της εργασίας της ερευνητικής οµάδας και διευκόλυναν την παρουσία της στην τάξη τους. Ακόµη, η συνδροµή τους υπήρξε σηµαντική για τη γνωστοποίηση των προθέσεών τους στους γονείς και την εξασφάλιση της συγκατάθεσής τους για τη συµµετοχή των παιδιών- συλλεκτών στην ερευνητική διαδικασία. Κατά την κύρια φάση της έρευνας πραγµατοποιήθηκαν δοµηµένες συνεντεύξεις µε τη χρήση ερωτηµατολογίου για την καταγραφή: α) των ατοµικών στοιχείων των παιδιών-συλλεκτών όπως το φύλο, η ηλικία, η κοινωνική κι εθνική καταγωγή, προκειµένου να εξεταστεί εάν η συλλεκτική τους συµπεριφορά και το περιεχόµενο των συλλογών τους εξαρτώνται από αυτά τα χαρακτηριστικά. β) επιµέρους πληροφοριών που θα µπορούσαν να συµβάλουν στην καλύτερη περιγραφή της συλλεκτικής δραστηριότητας των µικρών συλλεκτών, όπως εάν επηρεάζονται από το οικογενειακό ή το σχολικό τους περιβάλλον, εάν τα προβαλλόµενα τυποποιηµένα προϊόντα για παιδιά επιδρούν στο περιεχόµενο των συλλογών τους, εάν έχουν συγκεκριµένες συνήθειες και λόγους για τους οποίους συλλέγουν. Επιπρόσθετα, η άµεση παρατήρηση της συµπεριφοράς των παιδιών συλλεκτών από την ερευνήτρια κατά τη διάρκεια των διαλειµµάτων παρείχε σηµαντικά στοιχεία για τη διαδικασία της ανταλλαγής των διπλών αντικειµένων, αλλά και για τα παιχνίδια µε το συλλεκτικό υλικό. Οι παρουσιάσεις των συλλογών από τα παιδιά τόσο κατά τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων, όσο και της έκθεσης που πραγµατοποιήθηκε, βιντεοσκοπήθηκαν, προκειµένου να αξιολογηθούν στοιχεία τα οποία άπτονται τόσο της λεκτικής όσο και της µη λεκτικής συµπεριφοράς τους, όπως η σχέση τους µε τις συλλογές τους κι ο τρόπος µεταχείρισης αυτών. Προκειµένου να εκτιµηθεί η απήχηση της έκθεσης, στο τέλος της επίσκεψης ζητήθηκε από τα παιδιά, συλλέκτες και µη, να γράψουν τι τους άρεσε περισσότερο αιτιολογώντας την απάντησή τους. 3. Η ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ «Μαζεύω µεγάλα αυτοκόλλητα µε κινούµενα σχέδια, αλλά εγώ δεν τα κολλάω στα τετράδια όπως οι άλλοι. Μ αρέσει να τα διαλέγω, να τα βάζω σε ένα άλµπουµ, έτσι να τα έχω και να τα βλέπω» (Νίκος, 7 ετών) Αν και τα παιδιά σχολικής ηλικίας που συµµετείχαν στη συγκεκριµένη έρευνα χρησιµοποιούσαν για την περιγραφή της συγκεκριµένης δραστηριότητας τη λέξη «µαζεύω» αντί «συλλέγω», γνώριζαν καλά τη σηµασία της συλλογής. Σύµφωνα µε την άποψη του παιδιού που παρατίθεται στην αρχή αυτής της ενότητας, δεν πρόκειται για µια απλή συνάθροιση µε χρηστικό σκοπό, αλλά για επιλογή αντικειµένων µε βάση συγκεκριµένα, εξωτερικά χαρακτηριστικά και για τη µεταχείρισή τους ως ξεχωριστά. Η παραπάνω παιδική ερµηνεία δεν αποκλίνει από τον ορισµό που επιχειρεί ο Belk για το συλλέγειν έχοντας µελετήσει την αντίστοιχη δραστηριότητα στους ενηλίκους: «Πρόκειται για µια διαδικασία ενεργητικής, επιλεκτικής, µε πάθος απόκτησης και κατοχής αντικειµένων, τα οποία αποσπώνται από την καθηµερινή χρήση και γίνονται αντιληπτά ως ένα τµήµα µιας οµάδας από οµοειδή αλλά όχι πανοµοιότυπα αντικείµενα ή εµπειρίες» (Belk, 1995:67). Ενδεχοµένως σε αυτή την προσέγγιση να προβάλλεται κυρίως η ατοµική πρωτοβουλία και δράση κατά τη - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

4 Μαρία Βλαχάκη διαδικασία συγκρότησης µιας συλλογής, ενώ παραλείπεται η κοινωνική της διάσταση, όπως διαπιστώνεται στη συλλεκτική δραστηριότητα των παιδιών του δείγµατος. Η περιγραφή της συµπεριφοράς των µικρών συλλεκτών που ακολουθεί στηρίζεται στην ποσοτική και ποιοτική επεξεργασία των απαντήσεων που έδωσαν οι ίδιοι στα µέλη της ερευνητικής οµάδας στο πλαίσιο των συνεντεύξεών τους (µε τη χρήση προσχεδιασµένου ερωτηµατολογίου). Η πρώτη συλλογή Η δηµιουργία της πρώτης συλλογής ξεκινά σχεδόν ταυτόχρονα µε το πέρασµα στη σχολική ζωή (Πίνακας 1). Είναι απόρροια της αλληλεπίδρασης µε τους συνοµηλίκους και της σύγκρισής τους µε αυτούς. Μέσω άλλωστε της κοινωνικής σύγκρισης τα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας προσπαθούν να γνωρίσουν τα ισχύοντα πρότυπα και τους τύπους συµπεριφοράς (Slavin, 2007:121). Η ιδέα για να αρχίσουν µια συλλογή αποδίδεται σύµφωνα µε τα περισσότερα παιδιά (65%) στους συµµαθητές τους, καθώς µιµούνται µια δηµοφιλή συµπεριφορά στο πλαίσιο ενός είδους κοινωνικής µάθησης. Μάλιστα ως µια µορφή αλληλεγγύης, αλλά και προσπάθειας να κερδίσουν και να διατηρήσουν την εκτίµησή τους, το 96% των µικρότερων συλλεκτών επιλέγουν να δωρίσουν τη συλλογή τους στους φίλους τους. Έναρξη της πρώτης συλλογής Όταν αρχίζουν το σχολείο 94,44% Αργότερα 5,56% ΣΥΝΟΛΟ 100,00% Ποσοστό παιδιών Πίνακας 1. Χρόνος έναρξης της συλλεκτικής δραστηριότητας Η ηλικία των παιδιών συλλεκτών Αποτέλεσµα της πιλοτικής αλλά και της κύριας φάσης της ερευνητικής διαδικασίας υπήρξε ο διαχωρισµός των παιδιών συλλεκτών σε τρεις ηλικιακές οµάδες. Ειδικότερα, την πρώτη οµάδα αποτέλεσαν παιδιά ηλικίας 6-7 ετών, οι επιλογές των οποίων στηρίζονταν περισσότερο στα πρότυπα του ίδιου φύλου. Οι συλλογές τους απέκλιναν µόνο ως προς τον αριθµό των αντικειµένων και τους χώρους αποθήκευσής τους. Επίσης, αυτή η οµάδα χρησιµοποιούσε πιο συχνά τα συλλεκτικά αντικείµενα ως παιχνίδια. Η δεύτερη οµάδα περιελάµβανε παιδιά ηλικίας 8-10 ετών, τα οποία περιέγραψαν τη συλλεκτική τους δραστηριότητα προβάλλοντας κυρίως τα αντικειµενικά, µετρήσιµα και συγκρίσιµα χαρακτηριστικά των αντικειµένων που συλλέγουν (αριθµός, µέγεθος, σπανιότητα, κατάσταση). Αυτά τα στοιχεία αποτελούν και κριτήρια για την υπεροχή τους έναντι των συµµαθητών τους. Σύµφωνα µε την Pearce, οι αλλαγές στο είδος των αντικειµένων που συλλέγονται µπορούν να οφείλονται, στη διαφοροποίηση του τρόπου µε τον οποίο αντιµετωπίζουν το συλλέγειν και τις προηγούµενες συλλογές τους οι ίδιοι οι συλλέκτες (Pearce, 1998:3). Αυτή η αλλαγή πάντως γίνεται αισθητή και στα παιδιά που ανήκουν στην τρίτη ηλικιακή οµάδα (11-12 χρονών). Aγόρια και κορίτσια αυτής της ηλικίας συλλέγουν αντικείµενα, τα οποία δεν είναι «φυλετικά προσδιορισµένα» και µάλιστα προτιµούνται από αρκετούς ενήλικους συλλέκτες, όπως γραµµατόσηµα, καρτ ποστάλ, τηλεκάρτες, νοµίσµατα. Τα συγκεκριµένα παιδιά συνδέουν τη συλλεκτική τους δραστηριότητα µε την προσωπική τους ευχαρίστηση στον ελεύθερο χρόνο τους και δε διστάζουν να προβάλουν τα ενδιαφέροντά τους και τις προσωπικές τους εµπειρίες (π.χ. ως ενθύµια της σχολικής τους ζωής), προκειµένου να αιτιολογήσουν τις επιλογές τους. Επικαλούνται πιο συνειδητά µε µεγαλύτερη συχνότητα συγκεκριµένα κριτήρια - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

5 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ (κατάσταση, παλαιότητα, σπανιότητα) για την κατάταξη των αντικειµένων, αλλά η αξία αυτών είναι περισσότερο θέµα υποκειµενικής ερµηνείας. Μάλιστα σε αντίθεση µε τα παιδιά των µικρότερων ηλικιακών οµάδων, ενδιαφέρονται για πρωτότυπο υλικό, όπως µπουκάλια, εµβλήµατα αθλητικών οµάδων ή κρατών, αλλά και βίδες αυτοκινήτων (εικ.1) (Γράφηµα 1 και Πίνακας 2). «Από µικρός µου άρεσε να µαζεύω κάρτες µε αυτοκίνητα, ήρωες κι άλλα τέτοια. Μια µέρα που πήγα µε τον µπαµπά µου σε ένα συνεργείο για το αυτοκίνητο είδα µια τέτοια βίδα και µου ήρθε η ιδέα να µαζέψω (βίδες) κι από άλλες µάρκες. Είναι ακριβές και µε βοηθάει ο πατέρας µου για να τις αγοράσω. Μ αρέσει να τις κοιτάω και να τις έχω. εν τις φέρνω στο σχολείο, δε θέλω να τις χάσω». Εικ. 1. Μία πρωτότυπη (µη τυποποιηµένη) συλλογή από βίδες µε σήµατα εταιρειών αυτοκινήτων από συλλέκτη ηλικίας 11 χρονών Ποσοστό συλλεκτών 100% 80% 60% 40% 20% 0% Τυποποιηµένες Πρωτότυπες Α Β Γ Ηλικιακή οµάδα Γράφηµα 1. Το είδος της συλλογής σε σχέση µε την ηλικία των παιδιών ΣΥΛΛΟΓΕΣ Α ηλικιακή οµάδα Β ηλικιακή οµάδα Γ ηλικιακή οµάδα Τυποποιηµένες 77,78% 52,00% 29,17% Πρωτότυπες 22,22% 48,00% 70,83% Πίνακας 2. Το είδος της συλλογής σε σχέση µε την ηλικία των παιδιών Επιπρόσθετα διαπιστώθηκε ότι τα περισσότερα από τα συγκεκριµένα αντικείµενα είναι αποτέλεσµα κυρίως της δικής τους αναζήτησης κι όχι επιλογής κι αγοράς από - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

6 Μαρία Βλαχάκη οικεία πρόσωπα, όπως συµβαίνει µε τους µικρότερους συλλέκτες (McGreevy, 1990:35, Cook, 2000:84). Επισηµάνθηκε ακόµη ότι όλα τα παιδιά του δείγµατος είχαν αποκλείσει από τις συλλογές τους αντικείµενα τα οποία προέρχονται από τη φύση ή παραπέµπουν σε αυτή. Η συγκεκριµένη τάση αποτελεί συνέπεια διαβίωσης και δραστηριοποίησής τους σε ένα αστικό κέντρο που δεν παρέχει «τα πλεονεκτήµατα που προσφέρει η επαφή µε το φυσικό περιβάλλον» (Wajda, 2003:57). Αριθµός των παιδιών-συλλεκτών Σύµφωνα µε το συγκεκριµένο ερευνητικό δείγµα µαθητών διαπιστώνεται ότι το «συλλέγειν» αποτελεί µια συνήθη ενασχόληση του ελεύθερου χρόνου. Μάλιστα ένα στα δύο παιδιά συλλέκτες, ηλικίας 6-12 µπορεί να έχει «ενεργή» κι άλλη συλλογή (Γράφηµα 2 και Πίνακας 3). Σε αντίστοιχη σύγχρονη έρευνα, η McGreevy υποστηρίζει ότι το ενδιαφέρον φαίνεται να κορυφώνεται ιδιαίτερα στην ηλικία µεταξύ 9 και 10 ετών µε µέσο όρο για το καθένα παιδί τρεις «ενεργές» συλλογές (ΜcGreevy, 1990:35). Αριθµός Ποσοστό παιδιών συλλεκτών (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Έχουν άλλη συλλογή εν έχουν άλλη συλλογή Α Β Γ Ηλικιακή οµάδα Άλλη συλλογή Ποσοστό παιδιών Έχουν 77,78% εν έχουν 22,22% Γράφηµα 2 & Πίνακας 3. Η κατοχή δεύτερης συλλογής Η συλλεκτική συµπεριφορά ως προς το φύλο Στο παρελθόν η συλλεκτική δραστηριότητα θεωρούνταν αποκλειστικό προνόµιο κι ένδειξη διανοητικής και οικονοµικής υπεροχής των ανδρών (Rigby and Rigby,1944: ). Ο κοινωνικός τους ρόλος υπαγόρευε την επαφή τους µε τον εκτός του σπιτιού κόσµο σε αντίθεση µε τις γυναίκες που περιορίζονταν στο σπίτι και την οικογένεια (Danet and Katriel, 1986:48). Ωστόσο, παλαιότερες και νεότερες έρευνες µε παιδιά-συλλέκτες επιβεβαιώνουν ότι η δηµιουργία συλλογών αποτελεί µια προσφιλή ασχολία τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια (π.χ Durost, 1932 McGreevy, 1990). Στην παρούσα µελέτη τα κορίτσια υπερτερούν, ελάχιστα βέβαια, µε ποσοστό 91% έναντι 88% των αγοριών (Γράφηµα 3). Η συλλεκτική δραστηριότητα φαίνεται επίσης να αυξάνεται ως συνήθεια από τη µικρότερη (6 ετών) στη µεγαλύτερη ηλικία (12 ετών), οπότε και σταθεροποιείται. Με το πέρασµα στην εφηβεία παρατηρείται ύφεση της δραστηριότητας και για τα δύο φύλα. Σε έρευνά τους στο Ισραήλ, οι Danet και Katriel υποστηρίζουν ότι ενώ το 93% των παιδιών των έξι πρώτων τάξεων της σχολικής εκπαίδευσης είναι συλλέκτες, στην όγδοη τάξη ο αριθµός τους µειώνεται στο 50% (Danet and Katriel, 1988). Μάλιστα σύµφωνα µε τον Belk αυτή η µείωση του ενδιαφέροντος γίνεται περισσότερο αισθητή στα κορίτσια (Βelk, 1995:97). - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

7 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ 100% Ποσοστό συλλεκτών 90% 80% 70% 60% 50% Αγόρια Κορίτσια Α Β Γ Ηλικιακή οµάδα Γράφηµα 3. Η συλλεκτική δραστηριότητα σύµφωνα µε το φύλο Το φύλο αποδεικνύεται ότι παίζει σηµαντικό ρόλο στην επιλογή και συλλογή συγκεκριµένων αντικειµένων ιδιαίτερα για τα παιδιά που ανήκουν στη δεύτερη ηλικιακή οµάδα (8-10 ετών). Αποτελεί ένα είδος νοητικού σχήµατος που υπαγορεύει τις προτιµήσεις των µικρών συλλεκτών και ανατροφοδοτεί την αυτοεικόνα τους. Το σχολικό περιβάλλον ως κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο συντείνει σε αυτό. Ειδικότερα, τα αγόρια συλλέγουν συνήθως κάρτες που απεικονίζουν παίκτες ποδοσφαίρου (εικ. 2) ή πιο συχνά ήρωες µε υπερφυσική δύναµη. Επίσης, αυτοκόλλητα µε φιγούρες του ίδιου όµως φύλου καθώς επίσης και εργαλεία. Τα κορίτσια δίνουν µεγαλύτερη βαρύτητα στο χρώµα, τη µορφή και την ποιότητα των αντικειµένων και προτιµούν πιο συχνά γραφική ύλη, όπως βιβλία, µολύβια, φύλλα αλληλογραφίας µε διακοσµητικά στοιχεία και φωτογραφίες διάσηµων προσώπων. Στα συγκεκριµένα αντικείµενα µάλιστα αποδίδουν ενθυµητικό χαρακτήρα. Βέβαια, δεν λείπουν και οι συλλογές από κούκλες γνωστών εταιρειών παιχνιδιών. Σε αντίστοιχη έρευνα (ΜcGreevy, 1990:35), τα κορίτσια αρέσκονταν να συλλέγουν επίσης κούκλες και αντικείµενα που έχουν διακοσµητική χρήση, όπως αυτοκόλλητα (το οποίο παρατηρήθηκε και στη δική µας έρευνα - εικ. 3) και αφίσες, ενώ τα αγόρια έδειξαν προτίµηση για κάρτες µε αθλήµατα, µινιατούρες αυτοκινήτων και φορτηγών, νοµίσµατα, φιγούρες ηρώων (π.χ. όπως αυτή του αµερικανού ήρωα δράσης G.I. Joe) και ταριχευµένα ζώα. Εικ. 2. Συλλογή µε φωτογραφίες παικτών ποδοσφαίρου συλλέκτη 6,5 χρονών - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

8 Μαρία Βλαχάκη Πάντως oι κούκλες αναδεικνύονται ως διαχρονικά συλλεκτικά αντικείµενα για τα κορίτσια (Hall, 1900, Witty, 1932, Durost, 1932, Danet and Katriel, 1986, McGreevy,1990). Ωστόσο σηµαντικές διαφορές παρατηρούνται ως προς τα αξεσουάρ που τις συνοδεύουν και δηλώνουν τη διαφορετική πρόσληψη του γυναικείου προτύπου σε κάθε εποχή. Αντίστοιχα, ως κλασικές για τα αγόρια θεωρούνται οι συλλογές µε «µηχανικά» αντικείµενα (αυτοκίνητα, εργαλεία) ή αντικείµενα µε θέµα τη µυική δύναµη (κάρτες µε αθλητές ή ήρωες). Τα σχέδια των αντικειµένων και τα πρόσωπα που απεικονίζονται αλλάζουν ακολουθώντας τις σύγχρονες τάσεις και την επικαιρότητα. Εικ. 3. Συλλογή µε αυτοκόλλητα συλλέκτριας 9 χρονών Συχνά το «φύλο» των αντικειµένων που απευθύνονται σε παιδιά κατασκευάζεται από τις εταιρείες παραγωγής (Hebdige, 1988). Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας παρατηρήθηκε ότι αυτοκόλλητα και κάρτες από την ίδια εταιρεία διαφοροποιούνταν ως προς το θέµα, το φύλο της φιγούρας που απεικόνιζαν κι ακόµη το χρώµα, προκειµένου να αφορούν ανάλογα αγόρια ή κορίτσια. Ωστόσο, στο πλαίσιο του παιχνιδιού, διαπιστώνεται ότι τα παιδιά δε δέχονται παθητικά συγκεκριµένα φυλετικά πρότυπα (Γκουγκουλή, 2000: ). Αντίθετα µπορούν να τα τροποποιούν κι ακόµη να τα ανατρέπουν, αξιοποιώντας τόσο τις οικείες εµπειρίες όσο και τη φαντασία τους. Για παράδειγµα, µολονότι τα κορίτσια του συγκεκριµένου δείγµατος περιλάµβαναν στις συλλογές τους κούκλες πριγκίπισσες, µε µακριά φορέµατα και µε πλούσια κοσµήµατα, µπορούσαν, όπως περιέγραψαν, στα παιχνίδια µε αυτές να τους αλλάζουν ρούχα και να τις βάζουν να κάνουν και ανδρικές δουλειές, να οδηγούν γρήγορα αυτοκίνητα και να πιλοτάρουν αεροπλάνα. Μάλιστα για τις ανάγκες των σεναρίων αυτών των παιχνιδιών, τα συγκεκριµένα κορίτσια συλλέκτριες είχαν συµπεριλάβει και µη συνήθη για κούκλες συνοδευτικό εξοπλισµό, που είχαν µάλιστα κατασκευάσει οι ίδιες, όπως ηλεκτρονικούς υπολογιστές φτιαγµένους µε κουτιά µπισκότων. Η συλλεκτική δραστηριότητα ως προς την κοινωνική τάξη και την καταγωγή Σύµφωνα µε τις απόψεις της αναπτυξιακής ψυχολογίας, η µάθηση των παιδιών ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, εξαρτάται από το πολιτισµικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο επιτελείται (Μακρυνιώτη, 2003:33). Όπως διαπιστώθηκε στο πλαίσιο της συγκεκριµένης έρευνας, το οικογενειακό περιβάλλον επιδρά στο είδος των αντικειµένων που επιλέγονται και κυρίως στο ρυθµό µε τον οποίο αναπτύσσεται η συλλογή, καθώς συµβάλλει στην αγορά των επιµέρους αντικειµένων, ιδιαίτερα για τα παιδιά της πρώτης ηλικιακής οµάδας. Ωστόσο, η απόφαση της δηµιουργίας µιας συλλογής δεν συνδέεται τόσο µε την επίδραση του - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

9 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ συγγενικού περιβάλλοντος, όσο της παρέας των συνοµηλίκων κι αυτό συµβαίνει στα παιδιά που προέρχονται τόσο από τα χαµηλά όσο και τα µεσαία κοινωνικά στρώµατα. Από τις περιγραφές των µεγαλύτερων παιδιών, τα οποία ενδιαφέρονται για την πρωτοτυπία των συλλογών τους, συµπεραίνεται ότι οποιαδήποτε εµπειρία, συµµετοχή σε εκδήλωση, εκδροµή, ή επίσκεψη σε κάποιο χώρο µπορεί να επηρεάσει συνειδητά ή ασυνείδητα τις επιλογές και τα κριτήριά τους. Οι συλλογές των µεγαλύτερων παιδιών του δείγµατος που προέρχονται από µεσαία κοινωνικά στρώµατα χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία ως προς το περιεχόµενό τους µε µεγαλύτερη συχνότητα από ότι των χαµηλών. ιαπιστώθηκε ακόµη ότι οι συλλογές των παιδιών που µετανάστευσαν από άλλες χώρες, κυρίως της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (Ρωσία, Γεωργία) και της ανατολικής Ευρώπης (Ρουµανία), παρουσιάζουν διαφορές ως προς το περιεχόµενο. Οι συλλογές ιδιαίτερα των µεγαλύτερων παιδιών είναι άµεσα συνυφασµένες µε το πολιτισµικό περιβάλλον στο οποίο µεγάλωσαν. Αποτελούν ακόµη επιβεβαίωση της ταυτότητάς τους. Χαρακτηριστικά, ένας συλλέκτης 11 χρονών αναφέρει:«μάζευα βιβλία µε ρώσικα παραµύθια. εν θα µπορούσα να αφήσω αυτή τη συλλογή καθώς έτσι θυµάµαι, όταν ήµουν µικρός, τη χώρα όπου πέρασα τα παιδικά µου χρόνια. εν είναι εύκολο. Προσπαθώ τώρα να βρω βιβλία που µιλούν για τη Ρωσία». Για τα παιδιά των δύο πρώτων ηλικιακών οµάδων η ένταξή τους στο νέο κοινωνικό και πολιτισµικό περιβάλλον υπήρξε περισσότερο οµαλή, είτε γιατί γνώριζαν στις χώρες καταγωγής τους τα συγκεκριµένα αθύρµατα, είτε γιατί στο πλαίσιο της προσαρµογής τους υιοθέτησαν τις συλλεκτικές προτιµήσεις των γηγενών συµµαθητών τους. Η φύλαξη των συλλογών ιαφοροποιήσεις παρατηρούνται και στις συνήθειες αποθήκευσης των συλλογών. Τα παιδιά των δύο µεγαλύτερων ηλικιακών οµάδων κατασκευάζουν τις δικές τους θήκες ή βρίσκουν αντικείµενα τα οποία κατά την άποψή τους ταιριάζουν να αποτελούν χώρους φύλαξης των συλλογών τους, όπως τσαντάκια (εικ. 4), κουτιά παπουτσιών, καλαθάκια (εικ. 5), δίχτυα και πάνινες διακοσµηµένες σακούλες. Τα µικρότερα παιδιά συνήθως επιλέγουν τις τυποποιηµένες θήκες και τα λευκώµατα (albums), τα οποία µάλιστα παρέχονται ως δώρο από τις εταιρίες κατασκευής προκειµένου να αρχίσουν µια συλλογή µε κάρτες, αυτοκόλλητα ή κούκλες µινιατούρες. Mάλιστα, δηµιουργείται η εντύπωση ότι πρόκειται για µια εύκολη συλλογή, αφού έχει συγκεκριµένα όρια, δηλαδή τους χώρους της θήκης ή τις σελίδες του λευκώµατος. Εικ. 4. Μια θήκη-τσαντάκι ενός συλλέκτη 11 χρονών - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

10 Μαρία Βλαχάκη «Πήρα το καλαθάκι από την α δερφή µου. Είναι σαν φωλιά. Τα βάζω όλα µαζί» «Μου αρέσουν [τα γοριλάκια], γιατί είναι αστεία, έχουν διαφορετικά χρώµατα και παίζω. εν τα αγόρασα όλα, γιατί σταµάτησε να φέρνει το περίπτερο» Εικ. 5. Ένα καλάθι για τη φύλαξη της συλλογής του επέλεξε ένας επτάχρονος συλλέκτης (επηρεασµένος από τη µεγαλύτερη αδελφή του, καθώς η έρευνα έδειξε ότι αυτή η συµπεριφορά ήταν πιο χαρακτηριστική στα παιδιά των µεγαλύτερων ηλικιακών οµάδων) Η δωρεάν διάθεση των λευκωµάτων αποτελεί µια από τις συνήθεις στρατηγικές προώθησης των τυποποιηµένων συλλογών για την αποθήκευση των συλλεγόµενων αντικειµένων. Οι Daniet και Katriel σε έρευνά τους στο Ισραήλ υποστηρίζουν ότι η διανοµή αυτών των λευκωµάτων γίνεται ακόµη και στις σχολικές αυλές (Daniet and Katriel 1994:226). Ενισχύεται µάλιστα µε την υπόσχεση της βράβευσης µε ένα ελκυστικό δώρο όσων παιδιών συµπληρώσουν τον προβλεπόµενο χώρο. Αν κι η συγκεκριµένη εµπορευµατική τακτική έχει χαρακτηριστεί ως επιθετική και ανήθικη, επειδή απευθύνεται σε ανηλίκους καταναλωτές (Cook, 2000:84-85), φαίνεται ότι ευαισθητοποιεί ένα υψηλό ποσοστό παιδιών (78%), προκειµένου να αρχίσει τη συλλεκτική του δραστηριότητα. Μάλιστα η έρευνα µας έδειξε ότι τα περισσότερα από τα παιδιά συλλέγουν στη συνέχεια πρωτότυπο υλικό (Γράφηµα 1). H συλλογή ως παιχνίδι Η ενασχόληση µε τη συλλογή µπορεί να αποτελέσει ένα είδος παιχνιδιού για τα παιδιά, το οποίο αποκτά διαφορετική µορφή, ανάλογα µε τις ανάγκες τους σε κάθε ηλικία. Για τα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας, η συλλογή αποτελεί ένα ατοµικό, φανταστικό παιχνίδι, στο οποίο τα συλλεκτικά αντικείµενα, όπως στάµπες, κούκλες, και αυτοκόλλητα µε ήρωες, συχνά προσωποποιούνται (εικ. 6). Οι µικροί συλλέκτες συνοµιλούν µε αυτά και τους προσδίδουν ρόλους. Αντίθετα, για τα παιδιά της δεύτερης ηλικιακής οµάδας και σχεδόν αποκλειστικά για τα αγόρια, η ενασχόληση µε τη συλλογή συνδέεται στενά µε την ανταλλαγή αντικειµένων, µια διαδικασία που προϋποθέτει την επικοινωνία µε τους συνοµηλίκους και την πειθαρχία σε συγκεκριµένους κανόνες, οι οποίοι καθορίζονται από τους συµµετέχοντες. Τα είδη που ανταλλάσσονται είναι τυποποιηµένα, συνήθως κάρτες και στάµπες µε ήρωες κινουµένων σχεδίων που έχουν υπερφυσικές δυνάµεις, όπως για παράδειγµα τα Pokemon και οι Power Rangers. Τα παιδιά που συµµετέχουν στο παιχνίδι δεν δηλώνουν ότι είναι συλλέκτες, αλλά ο στόχος τους είναι να εµπλουτίσουν τις συλλογές τους. Μάλιστα σε πολλές από τις ανταλλαγές παίρνουν µέρος µόνο µε τα πλεονάζοντα στη συλλογή τους αντικείµενα, φυλάσσοντας το σύνολο ως κάτι σηµαντικό στο σπίτι τους. Επίσης, όπως ανέφεραν κάποια παιδιά, το παιχνίδι των ανταλλαγών αποτέλεσε το ερέθισµα για την έναρξη µιας συλλογής και την ενασχόληση µε τη συγκεκριµένη δραστηριότητα. - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

11 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ Εικ. 6. «Συλλογή παιχνίδι» µε µινιατούρες γνωστών ηρώων κινουµένων σχεδίων αγοριού 6 χρονών Η ολοκλήρωση της συλλογής Τα µικρότερα παιδιά ταυτίζουν το τέλος της συλλεκτικής τους δραστηριότητας µε τη συµπλήρωση ενός λευκώµατος ή µε την απόκτηση όλης της σειράς αντικειµένων, χαρακτηριστικά που αποτελούν τακτικές και των ενηλίκων συλλεκτών (Danet and Katriel, 1994:230, Opie, 1994:47). Αντίθετα, στα µεγαλύτερα παιδιά το τέλος της συλλογής τους και της ενασχόλησης µε το συλλέγειν εξαρτάται αποκλειστικά από τους ίδιους, υποδηλώνοντας αφενός το ενδιαφέρον τους για τη συγκεκριµένη δραστηριότητα κι αφετέρου την ελευθερία της επιλογής, καθώς οι περισσότεροι διαθέτουν πρωτότυπες συλλογές (Πίνακας 4) Πότε θα σταµατήσουν να συλλέγουν Α ηλικιακή οµάδα Β ηλικιακή οµάδα Γ ηλικιακή οµάδα εν ξέρουν 47,06% 4,00% 0,00% Όταν µεγαλώσουν 5,88% 72,00% 54,17% Όταν θα συµπληρώσουν το άλµπουµ 47,06% 12,00% 5,00% Ποτέ 0,00% 12,00% 40,83% 4. Η ΕΚΘΕΣΗ Πίνακας 4. Το τέλος της συλλεκτικής δραστηριότητας Η διοργάνωση µιας έκθεσης µε θέµα τις παιδικές συλλογές αποτέλεσε σηµαντικό κίνητρο για τη συµµετοχή των παιδιών στην ερευνητική διαδικασία. Ο σκοπός της ήταν διττός: αφενός να δείξουν τα παιδιά τι συλλέγουν κι αφετέρου, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας, να συνοµιλήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις µε τους επισκέπτες της έκθεσης (συνοµηλίκους κι ενηλίκους, συλλέκτες και µη) για τις προτιµήσεις τους, τις συνήθειές τους, τα µελλοντικά σχέδια. Η έκθεση είχε τίτλο «Μικροί και Μεγάλοι Συλλέκτες παρουσιάζουν» και παρείχε τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά που συµµετείχαν στη φάση των συνεντεύξεων να παρουσιάσουν τις συλλογές τους. Πήραν µέρος ακόµη ενήλικες συλλέκτες που είχε εντοπίσει η ερευνητική οµάδα. Κάθε συλλογή συνοδευόταν από φωτογραφία του - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

12 Μαρία Βλαχάκη συλλέκτη µε το σύνολο των αντικειµένων και µια καρτέλα µε λέξεις ή φράσεις-κλειδιά που είχαν χρησιµοποιηθεί από το κάθε παιδί στην πρώτη ερευνητική φράση κατά την περιγραφή της συλλογής του και συνδεόταν µε τη δηµιουργία της συλλογής και συναφείς εµπειρίες της ζωής του (εικ. 7). Στον χώρο της έκθεσης είχαν αναρτηθεί φωτογραφίες από συλλογές µε νοµίσµατα, γκραβούρες της Θεσσαλονίκης, γραµµατόσηµα από ξένες χώρες που είχε εντοπίσει η ερευνητική οµάδα σε παλαιοπωλεία και σε σπίτια συγγενικών και φιλικών προσώπων. Επίσης παρουσιάστηκαν βίντεοπαιχνίδια ανταλλαγής. Εικ. 7. Συνοδευτική καρτέλα µε λέξεις - κλειδιά για τη ζωή µιας µικρής συλλέκτριας και τη συλλογή κουµπιών της από την έκθεση που διοργανώθηκε στο σχολείο (Οι λέξεις κλειδιά αντλήθηκαν από τις συνεντεύξεις που επεξεργάστηκε η ερευνητική οµάδα των παιδιών και στόχευαν να διευκολύνουν την ανασύνθεση της προσωπικής ιστορίας των συλλεκτών ακόµα κι όταν οι ίδιοι απουσίαζαν από την έκθεση) Η έκθεση προκάλεσε θετική εντύπωση στους επισκέπτες της. Ειδικότερα, τα παιδιά συλλέκτες ενθαρρύνθηκαν να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους και µάλιστα δήλωσαν ότι θα τους ενδιέφερε να ασχοληθούν µε τη συλλογή κι άλλου είδους αντικειµένων. Η συνοµιλία τους µε µεγαλύτερους συλλέκτες τους επέτρεψε να διαπιστώσουν ότι οι συλλογές σε κάθε εποχή αλλάζουν καθώς οι άνθρωποι έλκονται από διαφορετικά θέµατα. Συνειδητοποίησαν ότι οι παλιές συλλογές δεν έχουν αξία µόνο για τους κατόχους τους ως ενθύµια αλλά και για τους νεότερους, γιατί µαθαίνει κανείς, όπως ανέφερε ένας εντεκάχρονος συλλέκτης, «πώς περνούσαν τον καιρό τους παλιά και τι ήταν σηµαντικό τότε». Επίσης κατανόησαν ότι η αξία των αντικειµένων δεν εξαρτάται από το κόστος τους, αλλά κυρίως από τη σηµασία που δίνει ο συλλέκτης σε αυτά, όταν τα εντάσσει στη συλλογή. Ιδιαίτερη εντύπωση τους προκάλεσε η συλλογή από κουµπιά µιας συλλέκτριας, η οποία τους εξήγησε τους λόγους επιλογής τους και τον τρόπο οργάνωσής τους. Τα παιδιά που δεν ήταν συλλέκτες έδειξαν ενδιαφέρον για τις συλλογές που εκτέθηκαν. Με έκπληξη διαπίστωσαν την ποικιλία των αντικειµένων που µπορεί κάποιος να συλλέξει κι ακόµη ότι πρόκειται για µια δραστηριότητα η οποία απαιτεί συνέπεια κι οργανωτικότητα. Μπαίνοντας στη θέση του συλλέκτη κατανόησαν τη διαφορετική σηµασία που µπορεί να έχει για κάθε συλλέκτη η συλλογή του. Επιπρόσθετα, κινητοποιήθηκαν να ψάξουν και τα ίδια για συλλογές παλιών αντικειµένων. ήλωσαν τέλος, ότι θα ήθελαν να συµµετέχουν και οι ίδιοι ως συλλέκτες στην επόµενη έκθεση. - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

13 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συλλεκτική δραστηριότητα των παιδιών ξεκινά µε την είσοδο τους στη σχολική ζωή κι αποτελεί µια εκδήλωση συµµετοχής τους στην κουλτούρα των οµηλίκων. εν επηρεάζεται µονοµερώς από τα προβαλλόµενα πρότυπα, αλλά αποτελεί µια µορφή δηµιουργικής έκφρασης των ενδιαφερόντων τους που διαφοροποιείται ανάλογα µε την ηλικία, το φύλο και την κοινωνική καταγωγή. Στη σχολική ηλικία συλλέκτες είναι τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια. Το ενδιαφέρον µειώνεται µε το πέρασµά τους στην εφηβεία. Τα µικρότερα παιδιά ακολουθούν τα πρότυπα του ίδιου φύλου, όπως προβάλλονται στο σχολικό περιβάλλον. Μεταχειρίζονται συχνά τα συλλεκτικά αντικείµενα ως παιχνίδια. Ταυτίζουν το τέλος της συλλεκτικής τους δραστηριότητας µε τη συµπλήρωση ενός λευκώµατος. Τα µεγαλύτερα παιδιά επιδιώκουν την πρωτοτυπία στις συλλογές τους και χρησιµοποιούν για τις επιλογές τους αντικειµενικά κριτήρια. Στη συνέχεια, αρχίζουν να προβάλλουν και υποκειµενικές σηµασίες (ενθύµιο, τεκµήριο υπεροχής, επιβεβαίωση της ταυτότητάς τους), προκειµένου να αιτιολογήσουν τις προτιµήσεις τους. Το περιβάλλον, οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτισµικό δεν επηρεάζει την απόφαση των παιδιών να ασχοληθούν µε το συλλεκτισµό, αλλά κυρίως το είδος και τον αριθµό των αντικειµένων που συλλέγονται. Ολοκληρώνοντας, το συγκεκριµένο ερευνητικό εγχείρηµα ανέδειξε τα παιδιά ως «υποκείµενα δράσης» παρέχοντας τη δυνατότητα να ακούσουµε τα ίδια να µιλούν για τις συλλογές τους. Η διαπίστωση της απήχησης του συλλεκτισµού σε αυτή την ηλικία είναι δυνατό να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον για την παιδαγωγική αξιοποίησή του στο πλαίσιο των σχολικών αναλυτικών προγραµµάτων. Σε αυτό θα µπορούσαν να συµβάλουν τα αποτελέσµατα µιας εξελικτικής έρευνας µε ένα µεγαλύτερο δείγµα παιδιών συλλεκτών. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο είναι σηµαντικό να ληφθεί υπόψη ότι το συλλέγειν αποτελεί µια προσωπική και κοινωνική εµπειρία, η ερµηνεία της οποίας έχει αξία κυρίως στο αντίστοιχο χωροχρονικό πλαίσιο στο οποίο πραγµατοποιείται. - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

14 Μαρία Βλαχάκη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA Ελληνόγλωσση Γκουγκουλή, Κ, 2000, «Το βιοµηχανικό παιχνίδι. Χρήσεις και χρήστες: Μια ανθρωπολογική Προσέγγιση», στο Γκουγκουλή, Κ. και Κούρια, Α. (επιµ.), Παιδί και Παιχνίδι στη Νεοελληνική Κοινωνία. 19 ος και 20 ος αι., Καστανιώτης, Αθήνα, σ Μακρυνιώτη,., 2003, «Σηµείωµα της επιµελήτριας», στο Μακρυνιώτη,.(επιµ.), Κόσµοι της παιδικής ηλικίας, ΕΜΕΑ, Αθήνα, σ Μερακλής, Μ., 1986, Ελληνική Λαογραφία, Ήθη κι Έθιµα, Οδυσσέας, Αθήνα. Μπαρτ, Ρ., 1979, «Αθύρµατα» στο Χατζηδήµου, Κ. και Ράλλη Ι., Μυθολογίες, Ράππα, Αθήνα, σ Ξενόγλωσση Belk, R., 1988, Third World consumer culture στο Kumcu E. and Firat, A.F., (eds), Marketing and Development: Toward Broader Dimensions, JAI Press, Connecticut, p Belk, R., 1995, Collecting in a Consumer Society, Routledge, London. Belk, R, and Wallendorf, M., 1997, Of mice and men: gender, identity and collecting στο Ames, K. and Martinez, K. (eds), The Material Culture of Gender: The Gender of Material Culture, Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, p Brougère, G., 1996, The Power Rangers example, 1 st Toy Conference, Halmstad (17-22 Ιουνίου), p.79. Brougère,G. and Manson,M. ( ), Images et functions socials du jouet anthropomorphe, Etudes et Documents, 2, p Burk, C., 1900, The collective instinct, Pedagocical Seminary, 7, p Cabanne, P.,1963, The Great Collectors, Cassel, London. Clifford, J. and Marcus, G., (eds),1986, Writing Culture: The Poetics and Politics of Ethnography, University of California Press, Berkeley. Clifford,J., 1988,The Predicament of Culture: Twentieth-Century Ethnography, Literature and Art, Harvard University Press, Cambridge. Cook, D.T.,2001, Exchange value as pedagogy in children s leisure: moral panics in children s culture at century s end, Leisure Sciences, 23,p Corsaro, W., 1997, The Sociology of Childhood, Pine Forge Press, London. Danet B. and Katriel, Τ.,1986, Books, butterflies,botticellis:a life- span perspective on collecting, Sixth International Conference on Culture and Communication, Philadelphia, October 1986, p. 48. Danet B. and Katriel, Τ.1988, Stamps, erasers, table napkins, rebbe cards: childhood collecting in Israel, Eighteenth Annual Meeting of the Popular Culture Association, New Orleans, LA, March, 988. Danet B. and Katriel, Τ.,1994, No two alike: play and aesthetics in collecting, στο Pearce,S., Interpreting Objects and Collections, Routledge, London, p Durost, W., 1932, Children s Collecting Activity Related to Social Factors, Bureau of Publications, Teachers College, Columbia University, New York. Furby, L., 1976, The socialization of possessions and ownership among children in three cultural groups: Israeli Kibbutz, Israeli city and American, στο Modgil,S. και Modgil,C., (eds), Piagetian Research Compilation and Commentary, 8, NFER Publishing, Windsor, p Gamwell, L. and Wells, R.,1989, Sigmund Freud and Art: His Personal Collection of Antiquities, State University of New York, Binghamton, New York. Hall, G.S.,1907, Aspects of Child Life and Education, Ginn, Boston. Hebdige,D., 1988, Hiding in the Light, Routledge, London. - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,

15 ΠΑΙ ΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥΣ Hermann, F., 1972, The English as Collectors: A Documentary Chrestomathy, Chatto & Windus, London. Humphrey, N.,1980, The biological basis of collecting, Human Nature, 2, p James, A. και Prout, A. (eds), 1990, Constructing and Reconstructing Childhood, Falmer Press, London. McGreevy, A., 1990, Treasures of children: collections then and now, or treasures of children revisited, Early Child Development and Care, 63, p Messenger, P.M., 1989, The Ethics of Collecting, Whose Culture? Cultural Property, Whose Property? University of New Mexico Press, New Mexico. Μuensterberger, W.,1994, Collecting: An Unruly Passion:Psychological Perspectives, Princeton University Press, New Jersey. Opie, R., 1994, Unless you do these crazy things στο Elsner, J. and Cardinal, R., The cultures of Collecting, Reaction Books, London. Pearce, S., 1998, Collecting in Contemporary Practice, Altamira Press, London. Rehmus,J., 1988, The collector s mind, Perspectives in Biology and Medicine, 31, p Rheims,M., 1961, The Strange Life of Objects:35 Centuries of Art Collecting & Collectors, Athenium, New York. Rheims, M., 1980, The Glorious Obsession, Souvenir Press, London. Rigby, D. and Rigby E., 1944, Lock, Stock and Barrel: The Story of Collecting, Lippincott, J.B., Philadelphia. Slavin, R.,2007, Εκπαιδευτική Ψυχολογία: Θεωρία και Πράξη, Μεταίχµιο, Αθήνα. Taylor, H.,1948, The Taste of Angels:A History of Art Collecting from Ramses to Napoleon, Little Brown, Boston. Wajda, S.T.,2003, And a little child shall lead them, American children s cabinets of curiosities στο Dilworth, L. (ed), Acts of Possession: Collecting in America, p Whitley, M.T.,1927, Children s interest in collecting, Journal of Educational Psychology, 20, p Witty,P.,1932, Sex differences: collecting interests, Journal of Educational Psychology, 20, p Witty, P. and Lehman, H., 1933, The collecting interests of town children and country children, Journal of Educational Psychology, 24, p Children collectors talk about their collections Maria Vlachaki ΑBSTRACT This paper aims to describe the collecting activity of school children aged between 6-12 years old and to discuss its basic aspects according to gender, age and family background of the young collectors. It is based on a four -month research programme which was conducted in a primary school of Thessaloniki (Greece) with the active participation of the pupils. Additionally, it aims to shed light on children s perceptions about collecting and the ways they create their collections, considering the effects of the family, school or social environment they live in. At the end of the process, the children contributed to the organization of an exhibition in which they had the opportunity to present their collections and exchange views and ideas with peers and adult visitors. KEYWORDS: children-collectors, collecting activity, children s collections, school exhibition - International Scientific Electronic Journal, Issue 5,