Κώστας Ε. Προκόβας ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ

Transcript

1 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2

3

4

5 Κώστας Ε. Προκόβας ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ

6 Copyright 2010 Κώστας Ε. Προκόβας Σχεδιασμός εξωφύλλου Πέννυ Δίκα-Κορνέτη Σχεδιασμός - Επιμέλεια Ευρυβιάδου 7 και 9, Κ. Τούμπα Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Fax: info@gramma.gr Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία Βιβλιοδετείο Μυγδαλιά Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης Τηλ.: ISBN: Α Έκδοση: Ιούλιος 2010 Απαγορεύεται η ανατύπωση μέρους ή του συνόλου του βιβλίου, καθώς και η αντιγραφή του με οποιoνδήποτε τρόπο, φωτοτυπικό ή ηλεκτρονικό, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

7 Κώστας Ε. Προκόβας ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ Ιστορία, Παιδεία, Παράδοση Λαϊκός Πολιτισμός, Πρόσωπα και μνήμες ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

8

9 Στους ανώνυμους και επώνυμους ανθρώπους του Λιβαδίου... Εδώ γεννήθηκα. Εδώ μεγάλωσα. Λοιπόν αυτά μου χρειάζονται για την οργή μου και την περηφάνεια μου. Για να κρατήσω και να κρατηθώ. Τάκης Σινόπουλος, Χρονικό, 1975

10

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Λίγα ακόμη για τους Λαζαίους και τον Γεωργάκη Ολύμπιο Το Καστρί Λιβαδίου Ολύμπου. Τα ευρήματα των ανασκαφών Ένας Γερμανός εθνολόγος στο Λιβάδι του Η τραγωδία δύο πολέμων. Δύο επεισόδια Η παιδεία στο Λιβάδι Ολύμπου: μια ιστορική διαδρομή αυτογνωσίας Οι δάσκαλοι του Λιβαδίου. Βίβλος δασκάλων Η Εκπαίδευση στο Λιβάδι. Έρευνα και αλήθεια Η παιδεία στο Λιβάδι. Μια ενδιαφέρουσα αλληλογραφία με τον Αλέξανδρο Ζάννα Εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και παιδαγωγικό περιβάλλον του Λιβαδίου Παράδοση, τα διαχρονικά της στοιχεία και η αλήθειά της Ντούφες. Μια μορφή γυναικοκρατίας στο Λιβάδι Ολύμπου. Ένα ερωτικό παιχνίδι

12 12. Το Τουμπέκι, μια ξεχασμένη λαϊκή τελετουργία του καφέ Οικογένεια Ζάννα. Οι ευπατρίδες Αντώνιος Φαρμακιώτης. Ένας πανεπιστημιακός δάσκαλος Αριστοτέλης Παρασκευάς ( ) Τα παιδιά της Μνημοσύνης. Μακρύ ταξίδι στη νιότη μιας γενιάς Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Κωνσταντίνου Νικολαΐδου, πρώην γυμνασιάρχου (1909) Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου. Λέξεις, ιστορία, παράδοση και λαϊκός πολιτισμός ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

13 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Καινούργιους τόπους δεν θα βρούμε, δε θα βρούμε άλλες θάλασσες. Η πόλις θα μας ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάμε τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάμε και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ ασπρίζουμε Κωνσταντίνος Καβάφης Οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Α-λήθεια είναι η μη λήθη, δηλαδή η μνήμη μας. Ζούμε σε περίεργες εποχές, όπου η μνήμη τείνει να θεωρηθεί ως κοινωνικό και πολιτικό μειονέκτημα, ενώ η αμνησία χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα για διεργασίες επιβολής και εδραίωσης μιάς νέας τάξης πραγμάτων. Ζούμε μέρες όπου μας θέλουν αμνήμονες, θέλουν στο μυαλό μας να αποτυπώνεται μόνο το εφήμερο, το εύπεπτο, το άκριτο, το εμπορεύσιμο, το αναλώσιμο. Οι μνήμες μας πλέον -και πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε το ταχύτερο δυνατόν όλοι μας- είναι μια μορφή αντίστασης κατά του ευτελούς, του υπερφίαλου. Ουσιαστικά είναι μορφή αντίστασης κατά του ανήθικου. Οι μνήμες μας επομένως είναι τα αντισώματά μας στην ασθένεια της μεταπρατικής λογικής των πραγμάτων, είναι τα τιμαλφή της ιστορίας μας, είναι η γνώση μας, είναι τελικά οι αλήθειες μας. Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Γεωργάκης Ολύμπιος», με τα 102 χρόνια ζωής (έτος ιδρύσεως το 1908) και τους χιλιάδες ανθρώπους που πέρασαν από τις γραμμές του, έχει αποκτήσει πλέον μία συλλογική μνήμη, που έχουμε όλοι μας την υποχρέωση και να την διαφυλάξουμε και να την μεταδώσουμε στους νεότερους. Εξέχουσα μορφή και προσωπικότητα του Συλλόγου μας, ο Κώστας Προκόβας, μας το θυμίζει αυτό με την στεντόρεια και αρμονική φωνή της σεμνότητάς του και με την αστείρευ- -11-

14 ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ τη πέννα του, καταθέτοντας τις δικές του μνήμες ως σπονδή στο βωμό της κοινωνικής μας συνείδησης, διεγείροντάς την με και κρατώντας την άγρυπνη με απαράμιλλο τρόπο. Με το νέο του βιβλίο «Οι καιροί, ο τόπος και οι άνθρωποι. Οδοιπορικό στο Λιβάδι Ολύμπου - Ιστορία, Παιδεία, Παράδοση, Λαϊκός Πολιτισμός, Πρόσωπα και μνήμες», ο Κώστας Προκόβας καθίσταται κοινωνός της ράθυμης πολλές φορές αυτογνωσίας μας, ταράζει τα νερά της κοινωνικής μας ραστώνης και ευαισθησίας και απομακρύνει τρυφερά τα στρώματα της όποιας σκουριάς έχει επικαθήσει επάνω στις μνήμες των παιδικών μας χρόνων. Ο Κώστας Προκόβας, το παιδί της Μνημοσύνης, προσπάθησε «να αφουγκραστεί τον παλμό της γενέθλιας γης: τη ζωή των ανθρώπων, τις ιστορίες τους, τη γλώσσα, τους μύθους, τις παραδόσεις, τα πνευματικά δημιουργήματα της λαϊκής ψυχής, την πολιτιστική ζωή, το μορφωτικό και παιδαγωγικό κλίμα μιας μεγάλης κοινότητας. Και ήταν οι καιροί τότε φορτωμένοι με χαλασμούς, ανθρωποθυσίες, αγωνίες και έγνοιες πολλές», όπως λέει στον πρόλογό του. Επιστρέφει με το γλαφυρό του αυτό πόνημα για μια ακόμη φορά -μετά τα «Παιδιά της Μνημοσύνης» και το «Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου»- τα τροφεία στον τόπο του, το Λιβάδι του Ολύμπου, έναν μικρόκοσμο μονίμων κατοίκων, σκαρφαλωμένο εδώ και τουλάχιστον 9 αιώνες στα μέτρα της οροσειράς του Ολύμπου, που θωρεί την αρχαία Τριπολίτιδα όπου εκτεινόταν η Περραιβική Δωδώνη και ο οποίος ευωδιάζει ιστορία. Ο Κώστας Προκόβας, ο γλαφυρός αυτός μάστορας του πνεύματος, στο βιβλίο του αυτό παραθέτει ακτινογραφικά τα πορίσματα και τα στοιχεία της έρευνας για το Λιβάδι και τους ανθρώπους του. Αποτυπώνει στο χαρτί τις μνήμες και τα όνειρά του, με τρόπο ευθύ, καθαρό και ανεξίτηλο. Δημιουργεί μία αέναη ροή πολιτιστικής ιστορίας, ένα συνεχές ιστορικό αποτύπωμα, που θα κληρονομήσουν ως παρακα- -12-

15 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ταθήκη οι νεότεροι. Παράγει και διαθέτει πολύτιμη βιβλιογραφία για τους επόμενους, ενημερώνει, ευαισθητοποιεί και μαλάζει απαλά τις ψυχές μας με τρυφεράδα. Ο Κώστας Προκόβας προσθέτει -για μία ακόμη φοράμια πανέμορφη ψηφίδα στο απέραντο ψηφιδωτό που συνθέτει εδώ και χρόνια, χρησιμοποιώντας ως πρωτογενή υλικά την ιστορία, τη γλώσσα, την παιδεία και το λαϊκό πολιτισμό του Λιβαδίου. Αυτονόητη επομένως, ως ελάχιστη ανταπόκριση και ανταπόδοση στην πνευματική προσφορά του Κώστα Προκόβα, η υποχρέωσή του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου μας, όχι μόνο να αποδεχθεί, ευγνωμονώντας, τη ευγενή δωρεά των δικαιωμάτων του όμορφου αυτού πονήματος, αλλά να προστρέξει στην έκδοσή του, μία έκδοση που ελπίζουμε να κοσμήσει τις βιβλιοθήκες όλων μας, των μελών και των φίλων του Συλλόγου μας, όπως και των δημοτικών, κρατικών και ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. Εμείς οι 7 άνθρωποι που την περίοδο αυτή χειριζόμαστε τις τύχες του Συλλόγου μας, με αυτά τα φτωχά και πεζά λόγια και εκφράζοντας όλα τα μέλη και τους φίλους μας, ευχαριστούμε από καρδιάς τον συγγραφέα Κώστα Προκόβα, π. Διευθυντή του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη του Α.Π.Θ., τον Δάσκαλο Κώστα Προκόβα, τον Πατριώτη Κώστα Προκόβα, για την ανεκτίμητη προσφορά του σε όλους εμάς, στο Λιβάδι μας και στην πατρίδα μας. Θεσσαλονίκη Ιούνιος 2010 Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Γεωργάκης Ολύμπιος»: Γιώργος Ι. Συνεφάκης, Πρόεδρος - Διονύσης Κοκκινοπλίτης, Αντιπρόεδρος - Άσπα Καραβίδα, Γενική Γραμματέας - Κώστας Μουσένας, Ταμίας - Μέλη : Φρόσω Χρυσικού-Ντάμπου, Ελένη Φουρκιώτη, Μίμης Τζημάλας -13-

16

17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ [ ] Γρήγορα πριν ξεθωριάσουν οι εικόνες Οδ. Ελύτης Τα κείμενα αυτού του βιβλίου αποσκοπούν να ανασυνθέσουν την ιστορία και τη ζωή μιας ιστορικής ορεινής κωμόπολης, του σημερινού δήμου Λιβαδίου. Πρόκειται για συναγωγή κειμένων που όλα έχουν άξονα και σημείο αναφοράς το Λιβάδι, τη μνήμη και τη συνείδηση του Λιβαδίου. Η αναπαράσταση του παρελθόντος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ερωτήματα του παρόντος. Το παρόν βοηθά στην κατανόηση του παρελθόντος, ανάλογη βοήθεια προσφέρει και το παρελθόν στην εξήγηση και κατανόηση του παρόντος. Και τα μελλούμενα περιέχονται στα παρελθόντα. Οι ιστορικές πηγές για το Λιβάδι είναι σχετικά φτωχές. Παλιά αρχεία (δημόσια και ιδιωτικά) και άλλο πολύτιμο αρχειακό υλικό κάηκαν, όταν οι ναζί το πυρπόλησαν (1943). Μόλις το 1972 γράφτηκε το πρώτο βιβλίο (διπλωματική εργασία) για το Λιβάδι. Η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη και νεότερη. Αναγκαστικά, στηρίζεται κανείς στις παραδόσεις, στα μνημεία, στα τοπωνύμια φωτεινοί χώροι της ιστορικής μνήμης στις αφηγήσεις των παππούδων του και στις προσωπικές βιωμένες εμπειρίες κατά τα νεότερα χρόνια. Κάθε τόπος έχει τη δική του ιστορία και η ιστορία ενός τόπου είναι η γεωγραφία του. Το ορεινό, παρολύμπιο και απομονωμένο στα παλαιότερα χρόνια Λιβάδι, έζησε μέσα στην ιστορία του τη δική του περιπέτεια, τη δική του αγωνιστική πορεία για επιβίωση ακατάβλητο πείσμα για επιβίωση -15-

18 ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ και για ελευθερία κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες. Η τοπική ιστορία είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο. Προσπάθησα να αφουγκραστώ τον παλμό της γενέθλιας γης: τη ζωή των ανθρώπων, τις ιστορίες τους, τη γλώσσα, τους μύθους, τις παραδόσεις, τα πνευματικά δημιουργήματα της λαϊκής ψυχής, την πολιτιστική ζωή, το μορφωτικό και παιδαγωγικό κλίμα μιας μεγάλης κοινότητας. Ο,τι, γενικά, δημιούργησαν οι άνθρωποι συλλογικά μέσα στην κοινότητά τους. Δημιουργία σημαίνει ό,τι έκαναν ή κάνουν οι άνθρωποι μέσα στον δήμο, για τον δήμο και όχι ό,τι πράττουν στον ιδιωτικό τους χώρο, στο σπίτι τους. Και ήταν οι καιροί τότε φορτωμένοι με χαλασμούς, ανθρωποθυσίες, αγωνίες και έγνοιες πολλές. Πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι, τι τους συγκινούσε, πώς διασκέδαζαν, πώς έβλεπαν τη ζωή και τον θάνατο, πώς αντιμετώπιζαν τα καθημερινά τους προβλήματα. Πώς μπόρεσαν να έχουν τόση αντοχή, καρτερία και αισιοδοξία μέσα στις καταιγίδες της παλαιότερης και νεότερης ιστορίας του τόπου μας. Ποιες αξίες και αρχές κατηύθυναν τη ζωή τους. Το μεγαλείο της απλότητας εγγράφτηκε στην πέτρα και στον χρόνο. Η ειλικρίνεια στις σχέσεις τους, η εντιμότητα, η καλή πίστη είχαν μια καθαρότητα. Ήταν άνθρωποι με μπέσα. Ο λόγος τότε είχε την τιμή του και η πράξη τον λόγο της. Δεν έλειπαν οι εξαιρέσεις. Συνάντησα το πολιτιστικό παρελθόν του Λιβαδίου, το νοστάλγησα και η νοσταλγία για μια αυθεντική ζωή αυθεντικότερη έστω ζωή δεν είναι κάτι ξεπερασμένο και οπισθοδρομικό. Μπορεί να είναι και μια γνήσια ανανεωτική δύναμη, όταν δεν προσπαθεί να επιβάλει στο παρόν τους όρους του παρελθόντος, όταν δεν στέκεται εμπόδιο στο να μπουν σε δοκιμασία παγιωμένα κριτήρια. Όταν δεν εκδηλώνεται με βαρύγδουπες ρητορείες, με τοπικιστικές ή εθνικιστικές εξάρσεις. Όταν γράφεις για τις ζωές των άλλων, των συνανθρώπων σου, για την κοινωνία μέσα στην οποία έζη- -16-

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ σαν και έδρασαν, απαιτείται σεβασμός. Πρέπει να το κάνεις με ταπεινοφροσύνη. Ανάμεσα στα δεκαοκτώ (18) κείμενα αυτού του βιβλίου υπάρχουν και πέντε μικρότερα που έχουν δημοσιευθεί στο επίμετρο του βιβλίου μου Τα Παιδιά της Μνημοσύνης. Τα ξαναείδα και τα συμπλήρωσα με μερικά καινούργια στοιχεία. Θεώρησα σκόπιμο να συμπεριληφθούν σε αυτόν τον τόμο. Αρκετά από τα κείμενα αναφέρονται στην παιδεία του Λιβαδίου, που ήταν πάντοτε για τους ανθρώπους του πρώτη προτεραιότητα. Υπάρχει μαρτυρημένη εκπαίδευση τουλάχιστον από το Η φτωχή και πολύπαθη αυτή πατρίδα καλλιέργησε τα γράμματα, εξέθρεψε τους ανθρώπους της σκληρής βιοπάλης με την περηφάνεια του ταπεινού και βίωσε την πίκρα της ξενιτιάς. Στο εκτενές κείμενο Οι δάσκαλοι του Λιβαδίου, βίβλος δασκάλων προσπάθησα να καταγράψω, με όσα στοιχεία μπόρεσα να συγκεντρώσω, τους ταπεινούς εκείνους δασκάλους, παλαιότερους και νεότερους, που εργάστηκαν για τη μόρφωση των παιδιών και την προκοπή του τόπου τους. Στήριξαν την κοινότητα σε δύσκολους καιρούς. Το εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και παιδαγωγικό περιβάλλον του Λιβαδίου είναι μια προσπάθεια διερεύνησης ενός θέματος: πώς οι άνθρωποι της ορεινής κοινότητας πολλοί χωρίς να γευτούν τους καρπούς της εκπαίδευσης διαμόρφωσαν κώδικα αξιών, αγωγής, συμπεριφοράς και κοινωνικών σχέσεων. Το ύφος και το ήθος της κοινότητας. Ποιοι ήταν οι παράγοντες που συνήργησαν σε αυτό; Ενδεικτικά αναφέρω ένα ακόμη κείμενο: Ντούφες. Μια μορφή γυναικοκρατίας στο Λιβάδι Ολύμπου. Ένα ερωτικό παιχνίδι. Προσπάθησα να προσεγγίσω το πρωτότυπο αυτό έθιμο από περισσότερες πλευρές, βοηθημένος και από μαρτυρίες ηλικιωμένων γυναικών. Νέα κορίτσια δοκιμάζουν τις ανασφάλειές τους, προσπαθούν συγκρατημένα δεν είναι Λυσιστράτες να προβάλουν το ήθος και την ιδιαιτερότητα -17-

20 ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ. ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ του φύλου τους. Απαιτούν τον σεβασμό όλων. Γιορτάζουν τη χειραφέτησή τους, την εφήμερη αυτοδιάθεσή τους. Τα κείμενα αυτού του βιβλίου διασώζουν κάτι από αλλοτινούς καιρούς. Ίσως σταθούν χρήσιμα για ευρύτερες μελέτες και έρευνες. Θέτουν ερωτήματα. Νέοι επιστήμονες θα τα δουν με τη δική τους ματιά και με την επιστημονική τους γνώση. Ο αναγνώστης θα παρατηρήσει μερικές επικαλύψεις νοηματικές και φρασεολογικές που ίσως είναι οι εμμονές μου. Σηματοδοτούν κάποιες σταθερές. Επανέρχονται θέματα και σκέψεις που τονίζονται ιδιαίτερα. Παρακαλώ να μου συγχωρεθούν κάποιες έμμονες ιδέες. Όταν τα βιώματα είναι έντονα, δύσκολα κανείς μπορεί να τις ελέγξει. Ο δικός μου σκοπός και με τα τέσσερα βιβλία μου ήταν να μάθω την αλήθεια για τον τόπο μου, να καταλάβω την ιστορία του και τους ανθρώπους του, να καταλάβω πώς ήταν κάποτε τα πράγματα και πώς εξελίχτηκαν, να διασώσω ίσως κάτι, τώρα που η γενιά μας πάει προς τη δύση. Τώρα που αποσύρθηκε από τη σκηνή των γεγονότων που γνώρισε και βίωσε. Συνειδητοποίησα ότι είναι πολλά πράγματα που δεν γνωρίζω ακόμη. Και είναι αρκετά εκείνα που προσπέρασα, χωρίς να τους δώσω τη σημασία που έπρεπε. Διαπίστωσα ότι έχω ξεχάσει περισσότερα από όσα θυμάμαι. Λυπούμαι γιατί άφησα να περάσει ένα πλατύ ποτάμι μέσα από τα δάχτυλά μου χωρίς να πιω ούτε μια στάλα. Η παρουσία του λησμονημένου σε ερεθίζει, ανακινεί μέσα σου θέματα και καταφεύγεις στη γραφή, στο ίχνος του λόγου και της σκέψης. Περνάς, χωρίς να το καταλάβεις, στην επικράτεια της γραφής. Νιώθεις τότε να συνωστίζονται στην άκρη της πένας πολλές λέξεις που προσπαθούν να συνθέσουν εικόνες μιας ζωής που πέρασε και συνεχίζεται. Ωστόσο σημαντικά πράγματα παραμένουν ανείπωτα. Δεν χωράνε στις λέξεις. Με το γράψιμο απελευθερώνεται, γαληνεύει κανείς. Βά- -18-

21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ζει τις σκέψεις του και τον λόγο του σε μια τάξη. Σκέφτεται με ψυχραιμία τον κάθε λόγο του. Στοχάζεται συλλαβίζοντας την κάθε λέξη που καταθέτει στο άσπρο χαρτί. Νιώθει ότι τα βρίσκει καλύτερα και με τον εαυτό του. Ταξιδεύει αιώνες πίσω, καθώς κεντρίζεται η σκέψη, ταξιδεύει και στα χρόνια που έρχονται. Το ξέρει ότι θα μείνουν μόνο εκείνα που πέρασε, όλα τα άλλα γύρω του άλλαξαν και αλλάζουν. Το ξέρει καλά από πριν ότι οι αναμνήσεις έχουν και πόνο. Όσα από τα περασμένα επιβίωσαν είναι ελάχιστα μπροστά σε αυτά που χάθηκαν και κράτησαν τη ζωή των ανθρώπων. Όλα τα κουβάλησαν στους ώμους τους, όπως τις μεγάλες πέτρες των κακοτράχαλων βουνών τους. Τούτες τις πέτρες τις σήκωσα όσο βάσταξα τούτες τις πέτρες τις αγάπησα όσο βάσταξα τούτες τις πέτρες, τη μοίρα μου (Γ. Σεφέρης). Κοίταξα τους δείκτες του ρολογιού που τρέχουν με ιδιαίτερη βιασύνη. Μέτρησα τα χρόνια μου με δεκαετίες τώρα πια. Είναι πολλά, σκέφτηκα. Έχω το δικαίωμα να θυμάμαι, είπα. Τώρα που πήρα από τη ζωή το μερτικό που μου αναλογούσε. Τα μάτια μου έχουν ιδεί και τα αυτιά μου έχουν ακούσει. Αυτά ας είναι τα τελευταία μου λόγια. Ο καιρός δεν μας λογαριάζει. Ευχαριστώ την Πέννυ Δίκα-Κορνέτη που φιλοτέχνησε το εξώφυλλο, την Ειρήνη Κρίκη που πληκτρολόγησε το βιβλίο, τον Νίκο Καραΐσκο που μου πρόσφερε το φωτογραφικό του αρχείο. Ιδιαίτερα, ευχαριστώ τον Σύλλογο Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης, που αποδέχτηκε την προσφορά μου και προχώρησε στην έκδοση του βιβλίου. Κώστας Προκόβας, Θεσσαλονίκη -19-

22

23 1. Λίγα ακόμη για τους Λαζαίους και τον Γεωργάκη Ολύμπιο Έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου. Ανδρέας Εμπειρίκος Έχουν γραφεί αρκετά ως τώρα από ειδικούς για τους Λαζαίους και τον Γεωργάκη Νικολάου Ολύμπιο. Το Λιβάδι Ολύμπου ήταν ο γενέθλιος τόπος τους και η περιοχή του Ολύμπου και των Πιερίων ο χώρος της δράσης τους. Δύσκολα, πικρά και ένδοξα χρόνια. Γενιές πολεμιστών και ξακουστών αρματολών δεν γεννήθηκαν και δεν αναδείχτηκαν αυτόματα. Από τη μια στιγμή στην άλλη. Είχαν αναμφίβολα τα προσωπικά χαρίσματά τους, ήταν όμως απαραίτητες και οι προϋποθέσεις που τους παρείχε ο τόπος, η παράδοση του Λιβαδίου. Γιατί αμέσως δεν γεννάει μια γενιά τον ημίθεο ή το τέρας. Καμαρώνει κανείς για τους προγόνους του και καμαρώνει δίκαια. Τους δικαιώνει όμως μόνο, όταν ο καθένας δεν επαναπαύεται στις παλιές δόξες και δεν εξαντλείται στα εύκολα και βαρύγδουπα λόγια. Δεν είναι άλλοθι οι πρόγονοι, ούτε προσκέφαλο και άνετο κρεβάτι για αγρανάπαυλα και δογματικούς ύπνους. Πείθει μόνο όποιος υπηρετεί τις αξίες τους και ανοίγει το βήμα του με εμπιστοσύνη στο μέλλον του τόπου του. Να αξιωθούμε μια μέρα, γράφει ο Ψυχάρης, οι ερχόμενες γενιές εμάς προγόνους να μας λεν. Πριν από τριάντα επτά ακριβώς χρόνια (1972) είχα γράψει μια επιστολή στον καθηγητή και πολύ γνωστό ιστορικό Απόστολο Βακαλόπουλο. Αφορμή είχε σταθεί μια άποψή -21-

24 ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ. ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΟΛΥΜΠΟΥ του που είχα διαβάσει σε ένα από τα πολλά του βιβλία. Ο ευγενικός εκείνος δάσκαλός μας και βαθύς γνώστης της νεότερης ελληνικής ιστορίας ιδιαίτερα της Μακεδονίας μου απάντησε αμέσως. Πιστεύω ότι η επιστολή του αυτή είναι μια επιστημονική μαρτυρία και γι αυτό έκρινα σκόπιμο να δημοσιευτεί. Τα τελευταία χρόνια διάφοροι τοπικισμοί θολώνουν την ιστορική αλήθεια. -22-

25

26 T α κείμενα αυτού του βιβλίου διασώζουν κάτι από αλλοτινούς καιρούς σε μια μεγάλη και ορεινή κωμόπολη, το Λιβάδι Ολύμπου, τον σημερινό δήμο Λιβαδίου. Κάθε τόπος έχει τη δική του ιστορία και η ιστορία ενός τόπου είναι η γεωγραφία του. Το παρολύμπιο Λιβάδι έχει την ιστορία του. Έζησε τη δική του περιπέτεια και τον αγώνα του για επιβίωση και για πρόοδο. Καλλιέργησε τα γράμματα, διαπαιδαγώγησε τους ανθρώπους της σκληρής βιοπάλης με την περηφάνια του ταπεινού, εξέθρεψε οράματα. Οι καιροί ήταν φορτωμένοι με χαλασμούς και ανθρωποθυσίες, γεμάτοι αστραπές, αίμα και δόξα. Ο κοινωνικός ιστός της κοινότητας άντεξε χάρη στον κώδικα αξιών που είχε διαμορφώσει και δοκιμάστηκε πολλές φορές. Η νοσταλγία για μια αυθεντική ζωή αυθεντικότερη έστω δεν είναι κάτι ξεπερασμένο και οπισθοδρομικό. Μπορεί να αναπτύξει μια δυναμική ωφέλιμη και δημιουργική για το παρόν, όταν δεν στέκεται εμπόδιο να μπουν σε δοκιμασία παγιωμένα κριτήρια και να ξεπεραστούν αγκυλώσεις του παρελθόντος. Γράφοντας αυτό το βιβλίο διαπίστωσα ότι έχω ξεχάσει περισσότερα από όσα θυμάμαι. Τώρα που η γενιά μας πάει προς τη δύση, τώρα που αποσύρθηκε από τη σκηνή των γεγονότων, μπορεί να θυμάται και να πει τα λιγοστά της λόγια. Το ξέρει καλά από πριν ότι οι αναμνήσεις έχουν και πόνο. Τα βρίσκει κανείς καλύτερα και με τον εαυτό του, όσο κατεβαίνει στις ρίζες του, όσο μαθαίνει για τον τόπο του. Όσα από τα περασμένα επιβίωσαν είναι ελάχιστα μπροστά σε αυτά που χάθηκαν και κράτησαν τη ζωή των ανθρώπων. Όλα τα κουβάλησαν στους ώμους τους, όπως τις μεγάλες πέτρες των κακοτράχαλων βουνών τους. [...] Γρήγορα πριν ξεθωριάσουν οι εικόνες Οδ. Ελύτης ISBN: