Η ταυτότητα του ήρωα στην πεζογραφία του 1930 και η λογοτεχνική κριτική του Αντρέα Καραντώνη. Σάββας Καράμπελας

Transcript

1 Η ταυτότητα του ήρωα στην πεζογραφία του 1930 και η λογοτεχνική κριτική του Αντρέα Καραντώνη Σάββας Καράμπελας Εισαγωγικά πρέπει να διευκρινιστεί ότι μία σφαιρική θεώρηση της ταυτότητας του ήρωα στην πεζογραφία της δεκαετίας του 1930 δεν είναι δυνατό να αντιμετωπισθεί σε μία ανακοίνωση και γι αυτό η παρούσα θα επικεντρωθεί στη σημασία που προσέλαβε το συγκεκριμένο αντικείμενο στο πλαίσιο της λογοτεχνικής κριτικής του Αντρέα Καραντώνη. Η εμφάνιση του Καραντώνη στα ελληνικά γράμματα συνέπεσε χρονικά και ουσιαστικά με τη δράση της λεγόμενης «γενιάς του τριάντα». Το 1929, ο, εικοσιενός ετών τότε, κριτικός εξέδωσε την πρώτη του μελέτη, για τον Παλαμά, και το 1931, τη δεύτερη, για την παρθενική ποιητική συλλογή του Σεφέρη Στροφή. Μολονότι η αγάπη του για τον Παλαμά δεν έπαψε ποτέ, ο Καραντώνης ενδιαφέρθηκε άμεσα για τους λογοτέχνες της δικής του γενιάς. Συνδέθηκε μαζί τους προσωπικά, μελέτησε τα έργα τους εν τη γενέσει τους, πρότεινε κριτικές ιεραρχήσεις και διατύπωσε λογοτεχνικούς κανόνες. Όπως ο ίδιος υποστήριζε, «δεν υπάρχει αμφιβολία πως κάθε λογοτεχνική γενεά πρέπει να έχει και τον κριτικό της, όπως έχει τον ποιητή της και τον μυθιστοριογράφο της.» 1 Αυτόν, λοιπόν, το ρόλο, του κριτικού, τόσο των ποιητών όσο και των πεζογράφων, της γενιάς του τριάντα, είχε τη φιλοδοξία να διαδραματίσει ο Καραντώνης και με αυτήν ακριβώς την ιδιότητα κατέλαβε μία αναγνωρίσιμη θέση στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αν και τα δύο πρώτα βιβλία του αφορούσαν ποιητές, ενώ και ο ίδιος είχε δοκιμαστεί στην ποίηση δημοσιεύοντας μερικά πρωτόλειά του στο Παράρτημα της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας ( ), η πεζογραφία από νωρίς κατείχε ισότιμη θέση στο κριτικό του έργο. Στο μεσοπόλεμο η πιο συστηματική προσέγγιση του Καραντώνη στον αφηγηματικό λόγο εκτυλίχθηκε από το 1935 μέχρι το 1940 στο πλαίσιο της έκδοσης της λογοτεχνικής επιθεώρησης Τα Νέα Γράμματα, όπου και πάλι συνεχίστηκε στα Νωρίτερα και παράλληλα υπήρξε βέβαια συνεργάτης και άλλων εντύπων (Βιβλία, Δελτίο Κριτικής, Ελληνικά Γράμματα, Ελληνική Επιθεώρησις, Ιδέα, Ιόνιος Ανθολογία, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Νέα Ζωή, Νέα Φύλλα, Νεοελληνικά Γράμματα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Ο Νουμάς, Πειραϊκά Γράμματα, Ρυθμός, Το Ξεκίνημα, Το Τραγούδι), αλλά ο πρωταγωνιστικός ρόλος του ως συνιδρυτή και διευθυντή των Νέων Γραμμάτων, σε συνάρτηση με τη λειτουργία του περιοδικού ως πνευματικού οργάνου της γενιάς του τριάντα, συνετέλεσε στην καθιέρωσή του ως αντιπροσωπευτικού κριτικού αυτής. 3 Οι κριτικές μελέτες και οι βιβλιοκρισίες του στα Νέα Γράμματα υπερτερούν τόσο σε έκταση όσο και σε φιλολογικό ενδιαφέρον σε σύγκριση με τα προγραμματικά και απολογιστικά σημειώματά του ως διευθυντή, την υπόλοιπη επιφυλλιδογραφία και κάποιες σποραδικές μεταφράσεις του. Όσον αφορά τις μελέτες του, η επιλογή των αντικειμένων τους ισορροπεί ανάμεσα στον ποιητικό και αφηγηματικό λόγο, αφού 1 Αντρέας Καραντώνης, «Παύλος Νιρβάνας», Τα Νέα Γράμματα 11 (1937), Για την έκδοση του εν λόγω λογοτεχνικού εντύπου βλ. Σάββας Καράμπελας, Το περιοδικό Τα Νέα Γράμματα ( , ), Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο Ιωαννίνων, Κατά την πρώτη διετία της έκδοσης των Νέων Γραμμάτων ο Καραντώνης μοιράστηκε τη διεύθυνση του περιοδικού με τον Γιώργο Κατσίμπαλη και από το 1937 και ύστερα κατείχε μόνος του τη συγκεκριμένη θέση.

2 δημοσιεύονται τρεις για τους Καρυωτάκη, Σεφέρη και Ελύτη και τρεις για τους Μυριβήλη, Θεοτοκά και Κοσμά Πολίτη. Στις βιβλιοκριτικές του, όμως, η πεζογραφία αναδεικνύεται, με διαφορά, ως πρώτη επιλογή του, αφού από τις στήλες του περιοδικού παρουσιάζει συνολικά 26 εκδόσεις αφηγηματικών έργων έναντι 18 ποιητικών και 12 θεωρητικών, αισθητικών, φιλοσοφικών και άλλων. Μελετώντας τον κριτικό λόγο του Καραντώνη για τα μυθιστορήματα, τις νουβέλες και τις συλλογές διηγημάτων που παρουσιάζει στη στήλη «Τα βιβλία» των Νέων Γραμμάτων, διαπιστώνουμε την ύπαρξη ορισμένων κοινών τόπων. Πρόκειται για τα αξιολογικά κριτήρια που διαμορφώνουν τον κανόνα του για τη νεοελληνική πεζογραφία. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των προτιμήσεών του βρίσκεται η πρόσφατη και επίκαιρη αφηγηματική παραγωγή, όπως αποδεικνύουν και οι τρεις εκτενείς μελέτες του, για τον Μυριβήλη, τον Θεοτοκά και τον Πολίτη, που δημοσιεύονται στο περιοδικό, η δεύτερη, μάλιστα, σε συνέχειες, υπό τη γενική επιγραφή «Σύγχρονοι Πεζογράφοι». 4 Η επικεφαλίδα σηματοδοτεί την πρόθεση του κριτικού να συστήσει στο αναγνωστικό κοινό τους νεότερους αφηγηματογράφους και να συμβάλλει στη διάδοση του έργου τους. Είναι δεδομένη, εξάλλου, η αρνητική προκατάληψη των περισσότερων μελών της γενιάς του τριάντα απέναντι στην παράδοση της πεζογραφίας, που εκδηλώθηκε με την καταδίκη της οπτικής της ηθογραφίας και την υποτίμηση του διηγήματος ως αφηγηματικού είδους. 5 Σύμφωνος με τις κριτικές αυτές αντιλήψεις, ο Καραντώνης ενθαρρύνει τη διεύρυνση των οριζόντων των νέων συγγραφέων και τη διαμόρφωση του μυθιστορήματος ως εκφραστικού οργάνου τους. 6 4 Αντρέας Καραντώνης, «Σύγχρονοι πεζογράφοι. Κοσμάς Πολίτης», Τα Νέα Γράμματα 4 (1936), , «Σύγχρονοι πεζογράφοι. Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 8-10 (1937), , «Σύγχρονοι πεζογράφοι. Γιώργος Θεοτοκάς (Συνέχεια από το προηγούμενο)», Τα Νέα Γράμματα 11 (1937), , «Σύγχρονοι έλληνες πεζογράφοι. Στρατής Μυριβήλης», Τα Νέα Γράμματα 8-9 (1938), Το σύνθημα για τη χειραφέτηση από την παράδοση της πεζογραφίας έδωσε πρώτος ο Γιώργος Θεοτοκάς το φθινόπωρο του 1929 στο θεωρούμενο ως μανιφέστο της γενιάς του τριάντα δοκίμιό του Ελεύθερο Πνεύμα όπου ένα ολόκληρο κεφάλαιο, το τρίτο, αφιερώνεται στην καταδίκη της ηθογραφίας. Βλ. Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα, Επιμέλεια Κ. Θ. Δημαράς, Εστία, ανατύπωση 2002, Στην ίδια κατεύθυνση ο Θεοτοκάς συνέχισε να επιχειρηματολογεί το 1933 στο περιοδικό Ιδέα για την ανωτερότητα του μυθιστορήματος ως αφηγηματικού είδους έναντι του διηγήματος. Βλ. το χαρακτηριστικό άρθρο του «Η εποχή του μυθιστορήματος», Ιδέα 12 (1933), 383, και το σχολιασμό του από τη Γεωργία Λαδογιάννη στη μελέτη της Κοινωνική Κρίση και αισθητική αναζήτηση στον μεσοπόλεμο. Η παρέμβαση του περιοδικού Ιδέα, Οδυσσέας, 1993, Πριν ακόμη κλείσει μία δεκαετία μετά από το Ελεύθερο Πνεύμα του Θεοτοκά, ο Καραντώνης στα Νέα Γράμματα δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για την «πεζογραφία που τα τελευταία χρόνια σημείωσε στον τόπο μας μια πρόοδο εξαιρετική, ευρύνοντας απότομα τα πλαίσιά της, συγχρονίζοντας τα ζωντανά στοιχεία της παράδοσης, θάβοντας για πάντα τη δίχως κανένα περιεχόμενο συμβατική ηθογραφία» και ο ίδιος ως κριτικός συντάσσεται με τη «γενναία προσπάθεια που γίνεται στην αφηγηματική πεζογραφία από μιαν ολάκερη γενεά (το μέλλον θ αποδείξει αν πετυχημένα ή όχι) για το ξεπέρασμα της «ηθογραφίας».» (Αντρέας Καραντώνης, «Η λογοτεχνία μας το 1935», Τα Νέα Γράμματα 2 (1936), 163, και Αντρέας Καραντώνης, «Θάνου Κωτσόπουλου: Το κοράκι στην ερημιά (Δραματικό ποίημα) Αθήνα», Τα Νέα Γράμματα 12 (1937), 791). Ειδικότερα, ο Καραντώνης πλέκει το εγκώμιο του Μυριβήλη επειδή δε συνέχισε «την αισθητική της στατικής ηθογραφίας», ενώ κρίνει θετικά το πρώτο διήγημα με τον τίτλο «Αντιφάσεις της μοναξιάς» από τη συλλογή Ώρες Αργίας του Θεοτοκά επειδή «για πρώτη φορά μιλά με τα χίλια στόματα των ήχων της των φώτων της και των θορύβων της η ψυχή της Αθήνας, όχι πια σαν ειδυλλιακής πρωτεύουσας της προπολεμικής Ελλάδας, μα σα σύγχρονης μεγαλούπολης. Κύματα και ρυθμοί νέας ζωής κοινωνικής, φώτα και χρώματα ευρωπαϊκού πολιτισμού, διαπερνούνε και φωτίζουνε τη συγκίνηση του συγγραφέα.» (Αντρέας Καραντώνης, «Στρατής Μυριβήλης», Τα Νέα Γράμματα 8-9 (1938), 645, και Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 8-10 (1937), ). Επίσης, ήδη από τον Ιανουάριο του 1935 ο κριτικός απορρίπτει το διήγημα ως παρωχημένο και θεωρεί το μυθιστόρημα ως συγχρονισμένο αφηγηματικό είδος. Θέτοντας για το πρώτο σαρκαστικά το ερώτημα «σε ποιά βαλτονέρια ρουτίνας και

3 Παρόλ αυτά, όμως, η κριτική πρόσληψη της αφηγηματογραφίας από τον Καραντώνη δεν υπήρξε μονοσήμαντη και τα αξιολογικά κριτήρια που εφαρμόζει είναι σύνθετα και ενίοτε αντιφατικά. Στις βιβλιοκρισίες και τις μελέτες του δεν αποφεύγει αμφιθυμίες και παλινδρομήσεις. Αξιοσημείωτη είναι η απότομη αντιστροφή της στάσης του υπέρ του διηγήματος και κατά του μυθιστορήματος το Το πιο χαρακτηριστικό, πάντως, στοιχείο των κριτικών του ήταν ότι ενώ ενθάρρυνε τον κοσμοπολίτικο συγχρονισμό της λογοτεχνίας της εποχής του, ταυτοχρόνως διακήρυττε την αναγκαιότητα της διαφύλαξης της ελληνικότητάς της. 8 Οι προϋποθέσεις που, κατ αυτόν, απαιτούνταν για την εξασφάλιση του εθνικού χαρακτήρα των ποιητικών και πεζογραφικών έργων, αφορούσαν και τη γλωσσική μορφή και το θεματικό περιεχόμενό τους. Συγκεκριμένα, ο Καραντώνης εισηγείται την απαρέγκλιτη χρήση της δημοτικής ως εθνικής γλώσσας και τη συστηματική καλλιέργεια από τους συγγραφείς ελληνικών θεμάτων, εμπνευσμένων από τις αξίες κοσμοπολιτικής ψευτιάς αργοβουλιάζει το καθυστερημένο αυτό λογοτεχνικό είδος», ο ίδιος αποφαίνεται ότι «αντίθετα από το μυθιστόρημα που τα τελευταία χρόνια πάλαιψε και παλεύει για να δυναμώσει και να μεστώσει το ρυθμό της εξέλιξής του, το διήγημα σέρνεται παράλυτο στα χρονιάτικα ημερολόγια, στις εφημερίδες και στα λαθρόβια περιοδικά, σα να καρτερά μια πνοή αναστάσιμη που θα το ζωντανέψει και θα το στυλώσει στα πόδια του για να τραβήξει κι αυτό μπροστά όπως δείχνει πως θέλει να τραβήξει το μυθιστόρημα.» (Αντρέας Καραντώνης, «Αλκ. Γιαννόπουλου: «Κεφάλια στη σειρά». Έντεκα Διηγήματα. Έκδοση Μακεδονικών Ημερών. Θεσσαλονίκη», Τα Νέα Γράμματα 1 (1935), 38). Ο Καραντώνης επανέρχεται στο τέλος του ίδιου έτους επισημαίνοντας ότι «η λογοτεχνική μορφή που δυνατώρ από κάθε άλλη κεντρίζει σήμερα προς την πρωτότυπη εργασία τις μυστικές λαχτάρες των νέων είναι το μυθιστόρημα» και ότι «τέτοιος είναι ο εκδοτικός οργασμός από την πληθωρική συγγραφή μυθιστορημάτων ώστε να έχει κανείς την εντύπωση πως για πρώτη φορά στην Ελλάδα το μυθιστόρημα πάει να γίνει από αχρησιμοποίητο σχήμα, σώμα με βάρος, με αφή και με δυναμική ενέργεια.» (Αντρέας Καραντώνης, «Το μυθιστόρημα των νέων», Τα Νέα Γράμματα 12 (1935), 733). 7 Μόλις το 1938 ο Καραντώνης αναθεωρεί τις αρχικές εκτιμήσεις και προβλέψεις του για τα αφηγηματικά είδη υποστηρίζοντας πως «στη λογοτεχνία μας, το διήγημα και σαν απλό σκίτσο και σαν πλατειά νουβέλλα, είναι το είδος του πεζού λόγου που αναπτύχθηκε με τη μεγαλύτερη αισθητική επιτυχία και βοήθησε τους πεζογράφους μας να εκφράσουνε πλαστικά τον κόσμο της φαντασίας τους και τη ζωϊκή τους εμπειρία, συνθέτοντας έργα τελειωμένα στο είδος τους» και ότι «για το ελληνικό διήγημα μπορούμε να διατυπώσουμε κρίσεις σταθερές, ενώ το μυθιστόρημα σαν τελειωμένο είδος το βλέπουμε κάπως επιφυλαχτικά και με όλο που το φρόντισαν και το φροντίζουν προ παντός σήμερα ταλέντα δυνατά.» (Αντρέας Καραντώνης, «Στρατής Μυριβήλης», Τα Νέα Γράμματα 8-9 (1938), 649). Και το 1940 ο κριτικός εκφράζει την άποψη πως «ήρθε ίσως η εποχή που ο πλατύς επικός ρυθμός, το πολυδιάστατο και η μεγάλη μάζα του υλικού στην πεζογραφία ν αποχτήσουνε τη θεωρητική βάση που δεν είχανε στον περασμένο αιώνα, όμως αυτό δεν εμποδίζει, προς το παρόν, τουλάχιστο, να βαραίνει πιο πολύ ένα τέλειο και ουσιαστικό διήγημα από ένα συγκεχυμένο, ακυβέρνητο, στατικό και όπωςόπως παραγιομισμένο μυθιστόρημα.» (Αντρέας Καραντώνης, «Θράσου Καστανάκη: Ο Ρασκάγιας (Διηγήματα)», Τα Νέα Γράμματα 1 (1940), 82). 8 Παρά το γεγονός ότι ο Καραντώνης συμμεριζόταν σε μεγάλο βαθμό τις ενστάσεις του Θεοτοκά για την ηθογραφία, στην εκτενή μελέτη του για το συγγραφέα του Ελεύθερου Πνεύματος διαχώρισε την προσωπική του θέση ως κριτικού επισημαίνοντας ότι «η πεζογραφία της παράδοσης, όποιες κι αν είναι οι αδυναμίες της και η αναγκαστική στενότητα των πνευματικών της οριζόντων, έχει τουλάχιστο μια κοινή και σταθερή αισθητική ενότητα: ένα πλούσιο υπόστρωμα εθνικής ψυχής, μια δυνατή απεικόνιση του ελληνικού υπαίθρου, μια εξαιρετική ικανότητα ζωηρής αφήγησης, και πρό παντός το ύφος της πλούσιας, εκφραστικώτατης και σχεδόν στην εντέλεια δουλεμένης δημοτικής γλώσσας.» (Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 8-10 (1937), 576). Σε αυτό το πλαίσιο ο κριτικός συστήνει παλαιότερους συγγραφείς ως πρότυπα για τους νεότερους: «Μεγάλοι βέβαια ο Παπαδιαμάντης και ο Καρκαβίτσας», αποφαίνεται ο Καραντώνης υπογραμμίζοντας πως «ερμηνέψανε με την τέχνη τους τη φύση μας, ακούσανε την ψυχή του λαού μας σε ό,τι εκφράζει αγνό και ειδυλιακό». (Αντρέας Καραντώνης, «Τα Πενηντάχρονα του Ξενόπουλου», Τα Νέα Γράμματα 6-7 (1937) ). Και στην κριτική αναφορά του στον Μυριβήλη ο κριτικός τονίζει το γεγονός ότι «νοιώθει και καταλαβαίνει τους ανθρώπους του λαού, όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Καρκαβίτσας.» (Αντρέας Καραντώνης, «Στρατής Μυριβήλης», Τα Νέα Γράμματα 8-9 (1938), ).

4 και τις παραδόσεις της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού λαού, παράλληλα με την απεικόνιση παραστάσεων της ελληνικής φύσης, όπως το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο και το αττικό φως. 9 Κινούμενος σε αυτόν τον ιδεολογικά φορτισμένο άξονα ο κριτικός προσέγγισε τα έργα των πεζογράφων της γενιάς του τριάντα και εξέτασε τους ήρωες της αφηγηματικής μυθοπλασίας τους. Παρακάμπτοντας ουσιαστικά το αισθητικό κριτήριο ο Καραντώνης προέβη σε θετικές αξιολογήσεις έργων, όπου οι ιδιότητες των πρωταγωνιστών τους, κατά τη γνώμη του, στοιχειοθετούσαν με επάρκεια την εθνική ταυτότητα, και σε αρνητικές άλλων, όπου οι ήρωές τους, αντίστροφα, δεν πιστοποιούσαν τη φυλετική ιδιοσυστασία. Απολύτως ενδεικτική είναι η βιβλιοκρισία του για το μυθιστόρημα του Θεοτοκά Το Δαιμόνιο που κυκλοφόρησε το Αν και ο κριτικός προδιατίθεται θετικά απέναντι στο θέμα του, που ήταν «το δημιουργικό δαιμόνιο του ελληνικού λαού», τον προβληματίζει κατά πόσο στους ήρωές του ο συγγραφέας «θα χωρέσει και θα συμπυκνώσει αυτή την ποσότητα της πλεονάζουσας ζωής που θα πρέπει να χαρακτηρίζει τύπους αντιπροσωπευτικούς του φυλετικού μας δαιμονίου, της δυναμικότητάς μας σα φυλής». Η ετυμηγορία του Καραντώνη είναι καταδικαστική: «το θέμα του φυλετικού μας δαιμονίου γλίστρησε από τα χέρια του κ. Θεοτοκά σαν ένα βάρος τρομερά δυσανάλογο με τις δυνάμεις του [ ] θα ήτανε πάρα πολύ αν πιστεύαμε πως τη δυναμικότητα και τη ζωτική ορμή της φυλής μας την αντιπροσωπεύει και την εκφράζει η ανιστόρητη και άγνωστη σ εμάς περιπέτεια της σκιώδους οικογένειας των Χριστοφήδων». 10 Αντιθέτως, σε ένα άλλο μυθιστόρημα του ίδιου συγγραφέα ο κριτικός θεωρεί λιγότερο αποτυχημένη την προσπάθειά του να «συλλάβει συγκριτικά τον χαρακτήρα του νεοέλληνα και τις ζωντανές αξίες της φυλής μας». Συγκεκριμένα, στην κριτική του στην Αργώ του Θεοτοκά ο Καραντώνης απορρίπτει όλο το υπόλοιπο έργο πλην του τετάρτου κεφαλαίου του με μοναδικό κριτήριο τον πρωταγωνιστικό ρόλο που κατείχε σε αυτό ο «Παπασίδερος», ένας «φλογερός εθνολάτρης», όπως τον περιγράφει, «αφοσιωμένος με πάθος στα τελετουργικά της θρησκείας μας και λαχταρώντας την ολοκληρωτική αποκατάσταση του γένους». Σύμφωνα με τον 9 Για την αξία που αναγνώριζε ο Καραντώνης στο δημοτικισμό και στο εθνικό περιεχόμενο της ηθογραφικής αφηγηματογραφίας βλ. την αμέσως προηγούμενη υποσημείωση υπ αρ. 8. Όσον αφορά τη γλώσσα, μάλιστα, ο ίδιος επαινούσε από τους νεότερους πεζογράφους τον Μυριβήλη και τον Θεοτοκά με κριτήριο ότι καλλιεργούσαν επιτυχημένα «τη ζωντανή μας λογοτεχνική παράδοση, το δημοτικισμό» (Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 8-10 (1937), 569). Όπως για την αφηγηματική και για τη λυρική παράδοση ο Καραντώνης θεωρεί ότι «εξυψώνοντας τη δημοτική σε τέλεια ποιητική γλώσσα μας επέτρεψε να διαμορφώσουμε κάποια πάγια και οριστικά αισθητικά κριτήρια της ποίησης σαν αυτόνομης τέχνης που δίχως αυτά είναι αδύνατο να προσανατολιζόμαστε κριτικά σε καινούργιες μορφές ποιητικής τέχνης» και προσθέτει ότι «κατηγορήσανε δίκαια τη νεώτερη ποίησή μας ότι δε βύθισε τις ρίζες της βαθειά στο εθνικό χώμα, ότι δε συνδέθηκε με τη δική μας πραγματικότητα, ότι δεν απεικόνισε στους ρυθμούς της τίποτα το ελληνικό, φυλετικά ιδανικά, ιστορικό παρελθόν, κοινωνική ζωή, φύση». (Αντρέας Καραντώνης, «Η εξέλιξη του ποιητή Σεφέρη», Τα Νέα Γράμματα 11 (1936), και 907). Ειδικότερα για τη λογοτεχνική, ποιητική όσο και πεζογραφική, απόδοση της ελληνικής φύσης ο Καραντώνης τονίζει ότι μετά τον Σικελιανό «ακολουθεί μια σκοτεινή περίοδος λησμοσύνης του ελληνικού τοπείου» και εκφράζει την ικανοποίησή του επειδή «ύστερα έρχεται η γενεά των σύγχρονων ποιητών και πεζογράφων να προσθέσει στο ελληνικό τοπείο το Αιγαίο πέλαγος και τη χαριτωμένη αισθητική του νησιού, συμπληρώνοντας έτσι το στερεό με το υγρό στοιχείο. Σεφέρης, Ελύτης, Αντωνίου, Μυριβήλης, Κοσμάς Πολίτης, Θεοτοκάς, έχουνε εγκαταλείψει το ηπειρωτικό ύπαιθρο και ατενίζουνε προς τη θάλασσα και το νησί». (Αντρέας Καραντώνης, «Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη», Τα Νέα Γράμματα 1 (1940), 81). 10 Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργου Θεοτοκά: Το Δαιμόνιο (Μυθιστόρημα)», Τα Νέα Γράμματα (1938), 814, 815.

5 Καραντώνη, μόνο στη συγκεκριμένη ενότητα του μυθιστορήματος εκφράζεται από τον Θεοτοκά «ο καημός του έθνους για το ξύπνημα του μαρμαρωμένου βασιλιά σαρκωμένος στον τύπο του Παπασίδερου» και γι αυτόν το λόγο, πάντα κατά τον κριτικό, «στο κεφάλαιο αυτό δείχνεται ξάστερα και ο δρόμος που θα έπρεπε ν ακολουθήσει ο ίδιος σα λογοτέχνης». 11 Πανομοιότυπη είναι η προσέγγιση του Καραντώνη στα έργα άλλων πεζογράφων, όπως, επί παραδείγματι, του Μυριβήλη. Στη δική του περίπτωση ο κριτικός ελέγχει την ανάδειξη του χαρακτήρα του Λεωνή Δρίβα σε πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια, επειδή, κατά την άποψή του, «είναι τύπος αρνητικά αντιπροσωπευτικός των διανοουμένων εκείνων που δράσανε γύρω στα 1930 και λίγο υστερώτερα, ζώντας μέσα στους καπνούς μιας ιδεολογικής αυταπάτης [ ] όμοιος μ αυτούς και ο Δρίβας πιστεύει [ ] στην αλήθεια κάποιων κοινωνιστικών ιδεών» και επικρίνει τον συγγραφέα γιατί «δέχτηκε να τον συμπαθήσει και να τον εξιδανικεύσει». 12 Αντίθετα, ο Καραντώνης επαινεί τον Μυριβήλη για τη δημιουργία του ήρωα Βασίλη του Αρβανίτη στο ομότιτλο διήγημα που συμπεριλήφθηκε στη συλλογή Το Γαλάζιο Βιβλίο το Υπογραμμίζοντας τις διαφορές του συγκεκριμένου χαρακτήρα σε σχέση με τον προηγούμενο, του Λεωνή Δρίβα, συγχαίρει το συγγραφέα επειδή «η ματιά του αντί να λιμνάζει στα πρόσωπα των μορφωμένων επαρχιακών τύπων, ενθουσιάζεται και αναφλέγεται παρακολουθώντας την ηφαιστειώδη και τη γιομάτη μεγαλοπρέπεια και λεβεντιά ζωή, ενός υπέροχου λαϊκού τύπου του Βασίλη του Αρβανίτη!». Ο κριτικός δε διστάζει να χαρακτηρίσει το «Βασίλης ο Αρβανίτης» «ως το πιο δυναμικό, το πιο εμπνευσμένο, το πιο πλούσιο σε ζωγραφικό ύφος, το πιο φυλετικό διήγημα του Μυριβήλη κι ένα από τα αντιπροσωπευτικώτερα της λογοτεχνίας μας.» 14 Η κριτική αυτή του διευθυντή των Νέων Γραμμάτων που δημοσιεύεται προς το τέλος του 1938, επιβραβεύει ουσιαστικά τη μεταστροφή του συγγραφέα από τον παλαιότερο σοσιαλιστικό στοχασμό του στην εθνική ιδεολογία, που συντελέστηκε μέσα στην τελευταία δεκαετία του ελληνικού μεσοπολέμου. Στο ίδιο διάστημα, εκτός από τον Μυριβήλη, τη γενικότερη τάση επιστροφής στις παραδόσεις του ελληνικού λαού και αναζήτησης της φυλετικής ταυτότητας επιβεβαιώνουν με τα έργα τους και άλλοι πεζογράφοι της γενιάς του τριάντα δίνοντας την εντύπωση, περισσότερο ή λιγότερο ο καθένας ανάλογα με την πνευματική ιδιοτυπία του, ότι συμπλέουν με τις ιδεολογικές διακηρύξεις της δικτατορίας του Μεταξά. Ωστόσο, η μετατόπιση του ενδιαφέροντός τους προς τις εθνικές και λαϊκές αξίες δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως προϊόν καταναγκαστικής επιβολής του καθεστώτος της 4 ης Αυγούστου, καθώς είχε εκδηλωθεί πριν από το 1936 ως απόρροια του κοινωνικού αδιεξόδου που επισφράγισε το τέλος της διακυβέρνησης 11 Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 11 (1937), Αντρέας Καραντώνης, «Στρατής Μυριβήλης», Τα Νέα Γράμματα 8-9 (1938), 678, Ο Μυριβήλης παρουσίασε μία πρώτη μορφή του αφηγήματός του Ο Βασίλης ο Αρβανίτης σε τρεις συνέχειες στην εφημερίδα Η Πρωία το 1934 (10, 17 και 18 Ιουνίου). Το 1938 το επεξεργάστηκε για να το συμπεριλάβει στη συλλογή διηγημάτων Το γαλάζιο βιβλίο το Ενδεικτική του εθνικού χαρακτήρα του «Βασίλη του Αρβανίτη» είναι η επισήμανση του Κ. Α. Δημάδη ότι «εξαιτίας του διηγήματος αυτού καθυστέρησε επί δεκατέσσερις μήνες η έκδοση της συλλογής, επειδή η λογοκρισία φοβόταν αντίδραση του Τούρκου πρεσβευτή στην Αθήνα.» (Κ. Α. Δημάδης, Δικτατορία, Πόλεμος και Πεζογραφία ( ), Δεύτερη εμπλουτισμένη έκδοση, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004, 175). Την οριστική μορφή της νουβέλας έδωσε ο συγγραφέας στον Βασίλη τον Αρβανίτη στα χρόνια της Κατοχής με μεγάλη επιτυχία, αφού μετά την εξάντληση της πρώτης έκδοσης το 1943 χρειάστηκε να γίνει και δεύτερη την άνοιξη του Αντρέας Καραντώνης, ό. π., 681.

6 Βενιζέλου το 1932, και της ιδεολογικής κρίσης στην οποία είχαν περιέλθει οι φιλελεύθεροι αστοί διανοούμενοι. 15 Η άντληση ιδεολογικών εφοδίων από την ελληνική ιστορία και παράδοση κατά τη δεκαετία του 1930 συνδέεται με την πρόθεση πνευματικών εκπροσώπων της αστικής τάξης να ισχυροποιήσουν το δικό της ρόλο στην επίκαιρη προσπάθεια της εθνικής αναγέννησης. 16 Η έμφαση που απέδιδαν αστοί συγγραφείς στη λειτουργία της τάξης τους, συχνά αποτυπώνεται την εποχή αυτή στην παραγωγή των αφηγηματικών έργων όπου οι χαρακτήρες και τα θέματα της μυθοπλασίας προέρχονταν και αναπαρίσταναν την κοινωνική θέση και εμπειρία των δημιουργών τους. Τη συγκεκριμένη τάση της σύγχρονης πεζογραφίας επεδίωξε να προωθήσει με τις κριτικές του στα Νέα Γράμματα ο Καραντώνης αποδίδοντας εύσημα στους λογοτέχνες που την εξέφρασαν. Ήδη από το 1935, πρώτο χρόνο κυκλοφορίας του περιοδικού, συστήνει στο αναγνωστικό κοινό τον Θανάση Πετσάλη επισημαίνοντας ότι «σα συγγραφέας έχει συνείδηση της τάξης του και φιλοδοξεί να γίνει ο μυθιστοριογράφος της» και το ότι «έγραψε υπεύθυνα και με απόλυτη γνώση του διάκοσμου της ανώτερης κοινωνίας μας». 17 Πρέπει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι ο Καραντώνης διατυπώνει ορισμένες ενστάσεις για το βαθμό υλοποίησης του στόχου του Πετσάλη, αλλά αποδέχεται ανεπιφύλαχτα την αξία του θέματος που ο συγγραφέας συνειδητά εισήγαγε στην πεζογραφία. Στο σημείο αυτό η κριτική του θυμίζει την αντίστοιχη για το Δαιμόνιο όπου ενώ τον είχε ενθουσιάσει η επιλογή του οίστρου της ελληνικής φυλής ως μυθιστορηματικού αντικειμένου, ωστόσο καταλόγισε στον Θεοτοκά ανεπάρκεια στην ανάδειξή του. Με ανάλογο σκεπτικό, λοιπόν, ο Καραντώνης αποφαίνεται πως «μπορεί ο Πετσάλης να μην είναι ο ρωμαλέος συγγραφέας που θα επιβάλλει στη νεοελληνική λογοτεχνία την ανώτερη αστική τάξη σαν έναν καινούργιο κόσμο, σα μια νέα κυρίαρχη αισθητική μορφή, 15 Μελετώντας τους πνευματικούς άξονες στους οποίους κινήθηκαν οι αστοί πεζογράφοι της βενιζελικής παράταξης την περίοδο , ο Κ. Α. Δημάδης παρατηρεί ότι «το προέχον τώρα δεν είναι ο «εκσυγχρονισμός» μόνο της πεζογραφίας με την ανάπτυξη της μυθιστορηματικής δημιουργίας κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο, αλλά η προβολή μέσω του πεζογραφικού κειμένου των εθνικών/λαϊκών εκείνων αξιών, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την άσκηση επίδρασης στο «λαό» και να βοηθήσουν στο ζήτημα της κοινωνικής συνοχής.» Ερμηνεύοντας τις παραπάνω πνευματικές ιδεολογικές κατευθύνσεις τους ο Δημάδης υπογραμμίζει «το γεγονός ότι μετά το αδιέξοδο του 1935 η αναζήτηση των εθνικών/παραδοσιακών αξιών, που θα μπορούσαν να στηρίξουν το «παρόν» της ελληνικής κοινωνίας, είχε απομείνει το μοναδικό πεδίο κοινωνικού προβληματισμού για τη λεγόμενη φιλελεύθερη αστική διανόηση. Αυτός ήταν ο αναπόφευκτος περιορισμός που επέβαλε τη στιγμή εκείνη η ταξική θέση των βενιζελικών διανοουμένων και όχι η πίεση της λογοκρισίας. Κατ επέκταση, αυτό απέμενε και ως πεδίο κοινωνικού/ ιδεολογικού προβληματισμού στην πεζογραφική πράξη των νέων βενιζελικών συγγραφέων.» (Κ. Α. Δημάδης, ό. π., 108 και 125). 16 Εξετάζοντας τα πεζογραφικά έργα των Πρεβελάκη, Τερζάκη και Μυριβήλη, Το χρονικό μιας πολιτείας και, στις πρώτες μορφές τους, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ και Η Παναγιά η Ψαροπούλα/Γοργόνα αντίστοιχα, ο Κ. Α. Δημάδης επισημαίνει ότι «στην πραγματικότητα, η έμφαση στις εθνικές/λαϊκές αξίες, όπως εμφανίζονται στα κείμενα αυτά, εκφράζει κατά την περίοδο της δικτατορίας του 1936 τη συμπτωματολογία του κοινωνικού αδιεξόδου στο οποίο οδηγήθηκε από το 1932 και έπειτα ο ελληνικός αστισμός. Η τάση δηλαδή για τη λεγόμενη στροφή στο παρελθόν προκύπτει εδώ από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος έστω και αν αυτό δεν ομολογείται ευθέως-, ότι ο αστισμός στην Ελλάδα δεν αποτελεί εθνική αστική τάξη με κοινωνικό και μορφωτικό προσανατολισμό, με «παράδοση», όπως τόνιζε ο Τερζάκης την κρίσιμη χρονιά του 1935.» Μελετώντας το μυθιστόρημα Οι Μαυρόλυκοι του Πετσάλη ο Δημάδης διαπιστώνει ότι «η προβολή της αστικής τάξης ως φορέα των ιδεών που οδήγησαν στην εθνική αναγέννηση του ελληνισμού είχε, εντέλει, στο Οι Μαυρόλυκοι την ακόλουθη έννοια: να υποστηριχτούν οι καθιερωμένες αστικές αντιλήψεις για το έθνος και τη φυλή, τη στιγμή ακριβώς που ο φασισμός τις ανέτρεπε τοποθετώντας το «λαό» στην υπηρεσία της βούλησης ενός «Οδηγού».» (Κ. Α. Δημάδης, ό. π., 109, ). 17 Αντρέας Καραντώνης, «Θανάση Πετσάλη: Ο Απόγονος. Μυθιστόρημα «Κασταλία» 1935», Τα Νέα Γράμματα 6 (1935),

7 πρέπει όμως να ομολογήσουμε πως άνοιξε πρώτος το δρόμο προς μια τέτοια κατεύθυνση, και πως μας έδωσε με την τέχνη του ό, τι λεπτό, ευαίσθητο και μελαγχολικά λυρικό έχει ο ανθρωπισμός, ο πολιτισμός και η μοντέρνα νοοτροπία της τάξης αυτής.» 18 Με το παραπάνω θαυμαστικό πνεύμα για τον κόσμο των υψηλότερων στρωμάτων της κοινωνίας, ο Καραντώνης στις μελέτες και τις βιβλιοκρισίες του παρακολουθεί τη δράση των αστών ηρώων των αφηγηματικών μύθων, όπως αυτή εκδηλώνεται πάνω στις θεμελιακές δομές του βίου της τάξης τους. Ο κριτικός σταθμίζει εάν και κατά πόσο οι χαρακτήρες της μυθοπλασίας πληρούν τα στοιχεία ταυτότητας ενός τυπικού αστού στα πεδία του μορφωτικού επιπέδου, της κοινωνικής επιρροής, της οικογενειακής κατάστασης και της ερωτικής συμπεριφοράς του. Θέτοντας τα συγκεκριμένα κριτήρια ο Καραντώνης προσεγγίζει τα πεζογραφικά έργα της γενιάς του τριάντα και ιεραρχεί τους συγγραφείς τους. Εκτός από τον Πετσάλη και τον Θεοτοκά, αξιολογεί και τους Καστανάκη, Τερζάκη, Κοσμά Πολίτη και Καραγάτση. Αναλυτικότερα, για την ανάδειξη της εξουσιαστικής επίδρασης που ασκούν στην κοινωνία τα μέλη της μεγαλοαστικής τάξης, μνημονεύει το μυθιστόρημα του Καστανάκη Μεγάλοι Αστοί ως μία «ρεαλιστική ψυχογραφία των ανθρώπων που δρώντας παρασκηνιακά διευθύνουνε την οικονομική ζωή του τόπου μας». 19 Επίσης, για το κύρος που περιβάλλει τη λειτουργία του θεσμού της οικογένειας, αποφαίνεται πως στην Αργώ του Θεοτοκά ξεχωρίζει ο τύπος του Θεόφιλου Νοταρά ως «αληθινός αρχηγός μιας σοβαρής νεοελληνικής αστικής οικογένειας». 20 Ιδιαίτερη είναι η έμφαση που δίνει ο Καραντώνης και στη μυθοπλαστική απόδοση της ερωτικής συμπεριφοράς των νεαρών αστών της εποχής του. Ο Καραντώνης διατυπώνει το θεώρημα ότι «κάθε κοινωνική περίοδος, κάθε τάξη, κάθε γενεά έχει ορισμένο τρόπο να ερωτεύεται». Με αυτόν το γνώμονα αποστρέφεται το αίσθημα του αδικαίωτου έρωτα που διαπνέει τους εσωστρεφείς ήρωες του Τερζάκη, ως ασύμβατο με την ικανοποίηση του σεξουαλικού ενστίκτου. Επίσης, δυσπιστεί απέναντι στην προσπάθεια του Θεοτοκά να εκφράσει τη χειραφέτηση της γενιάς του στο συγκεκριμένο πεδίο. Ενώ αναγνωρίζει ότι «ο νέος του Θεοτοκά, είναι πιο υγιής, πολύ πολύ πιο συγχρονισμένος», «είναι λυτρωμένος από τη μικροαστική καταπίεση» (του ήρωα του Τερζάκη), ωστόσο του χρεώνει «απουσία ερωτικής φαντασίας, γνήσιας εμπειρίας και εντατικής ζωής» και υποστηρίζει ότι «από την αρνητική αυτή άποψη ο Θεοτοκάς αποδείχνεται ο συγγραφέας όχι του ερωτικού δυναμισμού μα της ερωτικής αδυναμίας της γενεάς του». Σε άμεση συνάρτηση με τα παραπάνω, ο μόνος πεζογράφος τον οποίο παραδέχεται ανεπιφύλαχτα ο Καραντώνης για τη λογοτεχνική αναπαράσταση των σεξουαλικών κατακτήσεων των σύγχρονων αστών είναι ο Καραγάτσης. 21 Η έμφαση που δίνει ο κριτικός στη φιληδονία ως πρότυπο για την ερωτική συμπεριφορά των νέων αστών, επιβεβαιώνεται και στις προσεγγίσεις του στο πεζογραφικό έργο του Κοσμά Πολίτη. Αναφερόμενος στους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες του Παύλου Αποστόλου στο Λεμονοδάσος και του Παύλου Καλάνη στην Εκάτη, ο Καραντώνης προκρίνει τον ερωτικό ηδονισμό έναντι του συναισθηματικού ιδανισμού τους. Η ανάγνωσή του στον Πολίτη είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική της έφεσής του να παρασύρεται από το θεματικό περιεχόμενο των έργων και το 18 Αντρέας Καραντώνης, «Η λογοτεχνία μας το 1935», Τα Νέα Γράμματα 2 (1936), Αντρέας Καραντώνης, ό. π., Αντρέας Καραντώνης, «Γιώργος Θεοτοκάς», Τα Νέα Γράμματα 11 (1937), Αντρέας Καραντώνης, ό. π., , και Αντρέας Καραντώνης, «Μ. Καραγάτση: Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν (νουβέλλα) Το Συναξάρι των Αμαρτωλών (διηγήματα). Εκδόσεις Γκοβόστη 1935», Τα Νέα Γράμματα 7-8 (1935),

8 ενδιαφέρον του να αποσπάται από τις εκφάνσεις των χαρακτήρων της μυθοπλασίας, όπως η ερωτική τους δραστηριότητα. Το σύμπτωμα αυτό αποδυναμώνει καίρια τον λόγο του κριτικού, για το έργο, μάλιστα, ενός συγγραφέα, όπως ο Πολίτης, που ξεχώρισε από τους υπόλοιπους της γενιάς του για τις καινοφανείς μεθόδους και τις σύνθετες τεχνικές που εισήγαγε στη μορφή της αφήγησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Καραντώνης δεν επισημαίνει καθόλου στις κριτικές μελέτες του την πρωτοτυπία και πολυπλοκότητα της αφηγηματικής πράξης του συγκεκριμένου συγγραφέα, αλλά αντίθετα φαίνεται συνεπαρμένος από τη σεξουαλική ζωή των φανταστικών ηρώων και ηρωΐδων του, όπως για παράδειγμα της Λήδας στο Λεμονοδάσος, για την οποία αναλώνει γλαφυρές περιγραφές του τύπου «αισθησιακή γυναίκα που αδιάκοπα βασανίζεται από σουβλερούς ερωτικούς πόθους, εξαναγκάζοντας τη φαντασία της σε μια μαρτυρική λειτουργία για την εξεύρεση και τη λεπταίσθητη επεξεργασία καινούργιων ολοένα σκηνογραφιών για τις ακόρεστες ερωτικές της απολαύσεις». 22 Ολοκληρώνοντας τη μελέτη της πρόσληψης της ταυτότητας του πεζογραφικού ήρωα από τον Καραντώνη στη δεκαετία του 1930, είναι χρήσιμες δύο τελευταίες επισημάνσεις. Διαπιστώσαμε τη συστηματική προσδοκία του κριτικού από τους χαρακτήρες των αφηγηματικών έργων να λειτουργούν ως εκπρόσωποι, φορείς και εκφραστές των αξιών που ο ίδιος θαύμαζε: η φυλετική ιδιοσυστασία, η ορθόδοξη χριστιανική πίστη, οι εθνικές λαϊκές πολιτισμικές καταβολές, αλλά και η οικονομική ευρωστία, η εξουσιαστική υπεροχή, ως και ο ερωτικός δυναμισμός των μελών της αστικής τάξης αποτελούσαν στοιχεία ταυτότητας που αποτιμούσε θετικά ο Καραντώνης όταν τα συναντούσε στους ήρωες της μυθοπλασίας. Η πεζογραφική παραγωγή της εποχής, όμως, δεν ήταν σύμφωνη στο σύνολό της με τις απαιτήσεις του κριτικού και οι προτεραιότητες σημαντικών συγγραφέων ήταν τελείως διαφορετικές από τις δικές του προσλαμβάνουσες. Αξίζει μία μνεία στην περίπτωση του Γιάννη Σκαρίμπα ακριβώς επειδή ο τύπος του ήρωά του μπορεί να αντιπαραβληθεί ως αντι-ήρωας του κριτικού προτύπου του Καραντώνη. Στη βιβλιοκρισία του μυθιστορήματος Μαριάμπας που δημοσιεύεται στα Νέα Γράμματα το 1935, ο διευθυντής του περιοδικού επικρίνει το συγγραφέα με το επιχείρημα ότι ο πρωταγωνιστής του μύθου του παραπέμπει στο χαρακτήρα του Νάγκελ του Νορβηγού Knut Hamsun: 23 Επρόκειτο για το ρόλο του αλήτη, σύμβολο αντικομφορμιστικής ζωής, νεορομαντικής φυγής και κοινωνικής κριτικής που η υπονομευτική του λειτουργία αποκρούστηκε από τον Καραντώνη ως ιδεολογική απειλή. Η δεύτερη επισήμανση αφορά την επίδραση που άσκησε ο τρόπος της προσέγγισης του Καραντώνη στον ήρωα της πεζογραφίας τουλάχιστον μέσα στο κριτικό περιβάλλον των Νέων Γραμμάτων. Ο Απόστολος Σαχίνης, που τον διαδέχτηκε στη δεύτερη περίοδο της έκδοσης του περιοδικού ( ) στη στήλη των βιβλιοκρισιών, αποδεικνύεται ότι υιοθέτησε πλήρως τα αξιολογικά, ιδεολογικά και ηθικολογικά, κριτήρια του Καραντώνη για την ταυτότητα του πεζογραφικού ήρωα και τα ακολούθησε πιστά στις δικές του κριτικές αναγνώσεις. Η θαυμαστική υποδοχή από τον Σαχίνη της αυτοτελούς έκδοσης της νουβέλας του Μυριβήλη Ο Βασίλης ο Αρβανίτης το 1943 επικεντρώνεται στη λειτουργία του ομώνυμου ήρωα ως φορέα της «γνήσιας ψυχής του ελληνικού λαού» και ενός από τα «πλάσματα τούτης εδώ της γης της ελληνικής». 24 Με ανάλογο πνεύμα ο νέος κριτικός ξεχωρίζει από τη 22 Αντρέας Καραντώνης, «Κοσμάς Πολίτης», Τα Νέα Γράμματα 4 (1936), 315, Αντρέας Καραντώνης, «Γιάννη Σκαρίμπα: Μαριάμπας (Μυθιστόρημα) Χαλκίδα 1935», Τα Νέα Γράμματα 10 (1935), Απόστολος Σαχίνης, «Στρατή Μυριβήλη: Ο Βασίλης ο Αρβανίτης (νουβέλλα), 1943», Τα Νέα Γράμματα 2 (1944), 144.

9 συλλογή του Πετσάλη Πέρα στη θάλασσα που κυκλοφόρησε το 1944, δύο διηγήματα όπου τους πρωταγωνιστικούς ρόλους κρατούν, όπως ο ίδιος επισημαίνει, «πρόσωπα σαν τις θαυμάσιες εκείνες μορφές της ελληνίδας μητέρας και της ελληνίδας γυναίκας». 25 Αλλά και αντίστροφα, όπως ακριβώς ο Καραντώνης, έτσι και ο Σαχίνης ελέγχει τους πεζογράφους όταν θεωρεί ότι η ελληνικότητα δεν στοιχειοθετείται επαρκώς στην ταυτότητα των ηρώων τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι κριτικές προσεγγίσεις του στον Καστανάκη, για τον οποίο σημειώνει ότι «και τα τρία κυριώτερα πρόσωπα στους «Πρίγκηπες», ο καθηγητής Φλωράς, η κόρη του Λόλα και ο Μελογιάννης, δεν πραγματοποιούν αυτό το αίτημα της εθνικής κάθαρσης που έθεσε ο συγγραφέας» 26, και στον Καραγάτση, για το μυθιστόρημα του οποίου Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου σημειώνει ότι ο πρωταγωνιστής Μίχαλος Ρούσης δεν «αντιπροσωπεύει με κανένα τρόπο την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης» και ότι «από τ άλλα πρόσωπα ξεχωρίζει ο Μανώλης Τρούκας, μια αγνή και ανιδιοτελή μορφή έλληνα πατριώτη». 27 Συμπερασματικά, η αναζήτηση στην αφηγηματική μυθοπλασία ηρώων για την προβολή τους ως εθνικών προτύπων, που καλλιεργήθηκε από τον Καραντώνη στα τέλη του ελληνικού μεσοπολέμου, συνεχίζεται με ανάλογη ένταση από τον Σαχίνη στην κατοχική Ελλάδα λίγο πριν την πυροδότηση του ελληνικού εμφυλίου. 25 Απόστολος Σαχίνης, «Θανάση Πετσάλη: Η κυρία των τιμών (διηγήματα) Πέρα στη θάλασσα (διηγήματα) 1944», Τα Νέα Γράμματα 4 (1944), Απόστολος Σαχίνης, «Μεταβατικά χρόνια της νεοελληνικής πεζογραφίας. Τα χρόνια γύρω στα », Τα Νέα Γράμματα 5-6 (1945), Απόστολος Σαχίνης, «Μ. Καραγάτση: Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου (μυθιστόρημα) Ο τρελός με τα κουδούνια (διήγημα) 1944», Τα Νέα Γράμματα 4 (1944), 318.