Transcript

1 ΘΕΑΣ!Σ 6 η προβολή ηµοτικό Θέατρο Ρόδου 21:30 Μπλόου-Απ Blow-Up Σκηνοθεσία : Μικελάντζελο Αντονιόνι Σενάριο : Μικελάντζελο Αντονιόνι, Χούλιο Κορτάθαρ, Τονίνο Γουέρρα Παραγωγή: Μεγάλη Βρετανία - Ιταλία (1966) ιάρκεια: 111 Πρωταγωνιστούν: Βανέσα Ρεντγκρέηβ, Σάρα Μάϊλς, Ντέηβιντ Χέµινγκς, Τζων Κασλ, Τζέην Μπίρκιν, Τζίλιαν Χιλλς και Πήτερ Μπάουλς Η ταινία Ο Ντέιβιντ Χέµινγκς, παίζει το ρόλο ενός φωτογράφου στην ελεύθερη κοινωνία του Λονδίνου της δεκαετίας του '60, ο οποίος αντιµετωπίζει τη δραµατική πραγµατικότητα όταν εµφανίζει µερικές φωτογραφίες που έχει τραβήξει στο πάρκο µε θέµα δύο εραστές και που φαίνεται να καταγράφουν ένα φόνο. Οι προσπάθειές του να λύσει το µυστήριο, τον φέρνουν αντιµέτωπο µε την απατηλή φύση της δικής του ζωής και έµµεσα της ζωής της γενιάς του. Είναι το πρώτο φιλµ του Αντονιόνι στην αγγλική γλώσσα και αποδείχτηκε το πιο επιτυχηµένο φιλµ τέχνης που γυρίστηκε ποτέ, φέρνοντας τον σκηνοθέτη στο χώρο του εµπορικού σινεµά, καθώς το είδαν κυρίως χιλιάδες νέοι σε όλον τον κόσµο. Η ταινία χρησιµοποιεί το πλαίσιο ενός µυστηριώδους φόνου, µε πινελιές σουρεαλισµού, ως όχηµα για να εξετάσει τα φιλοσοφικά θέµατα

2 πάνω στην φύση της πραγµατικότητας, της ψευδαίσθησης και της προσωπικής αντίληψης. Μια ταινία πάνω στην αλήθεια και το ψέµα, το είναι και το φαίνεσθαι, την τρέλα του swinging London της εποχής και τον ίδιο τον κινηµατογράφο, µε πολλές αλληγορικές σκηνές και εικόνες. Ένας φωτογράφος τυχαία φωτογραφίζει ένα άγνωστο ζευγάρι στο πάρκο. Μεγεθύνοντας τις φωτογραφίες νοµίζει ότι βλέπει κάποιον κρυµµένο στους θάµνους µε ένα όπλο και ένα πτώµα. Όταν προσπαθεί να διερευνήσει όλα τα στοιχεία έχουν χαθεί. Ήταν ο φόνος πραγµατικός ή παιχνίδι της φαντασίας του; Η ταινία είναι ένα σχόλιο πάνω στη σχέση της τέχνης και της πραγµατικότητας, πάνω στη δηµιουργία της ψευδαίσθησης. Ο σκηνοθέτης Ο µινιµαλισµός του και οι σχέσεις του µε τον νεορεαλισµό και το γαλλικό νέο κύµα, καθιέρωσαν το προσωπικό του στιλ, που περιγράφεται µε τους όρους 'δοµηµένη απουσία' και 'σύγχρονη αλλοτρίωση'. Το άστρο του Antonioni ανέτειλε διεθνώς µε την τριπλέτα "Η περιπέτεια" (1960), "Η νύχτα" (1961) και "Η έκλειψη" (1962). Μαζί του έγινε διάσηµη και η τότε αγαπηµένη του, η ηθοποιός Μόνικα Βίτι. Μετά άνοιξε τα φτερά του στο Λονδίνο µε το "Blowup" (1966) να φλερτάρει φανερά το φρι σίνεµα και το θέατρο του παραλόγου. Κι έπειτα πήγε στην Αµερική για να φέρει κύµατα ευρωπαϊκής κουλτούρας µε το "Zabriskie Point" (1970) και το "Επάγγελµα: ρεπόρτερ"(1975). Το παρελθόν του βέβαια είναι αρκετά ύποπτο και παρωχηµένο. Ως παιδί µεσοαστών της µεγαλοαστικής περιφέρειας της Φερράρα, σπούδασε αρχικά οικονοµία και εµπόριο στην Μπολόνια. Παράλληλα όµως ασχολήθηκε µε την ζωγραφική και την κριτική. Το 1939 πήγε στη Ρώµη να σπουδάσει σκηνοθεσία στο Centro Sperimentale di Cinematografia και ταυτόχρονα έγραφε κριτικές ταινιών στο περιοδικό "Cinema" µε εκδότη τον γιο του Μπενίτο Μουσολίνι. Όλα αυτά βρισκόταν υπό την σκέπη του φασισµού και της φασιστικής ψυχαγωγικής ένωσης. Για την ταινία του "I Vinti" (1953) που υπαινίσσεται ανοιχτά τον νέο-φασισµό, κατακρίθηκε και λογοκρίθηκε πολύ, τόσο εντός όσο και εκτός Ιταλίας. Με την "Κραυγή" (Il grido, 1957) αποµακρύνθηκε από το κλασικό του ρεπερτόριο και καταδύθηκε στην βαλτώδη και καταθλιπτική κοιλάδα του Πάδου. Όταν ξέσπασε ο νεορεαλισµός, ο Αντονιόνι ήταν ήδη ένας σκηνοθέτης καριέρας, µε αρκετές µικρού µήκους, ντοκιµαντέρ και κάποια µάλλον 2

3 συµβατικά δράµατα που δεν έκρυβαν καθόλου τις αστικές καταβολές του. Αν και ήταν µια γενιά µεγαλύτερος από τους Παζολίνι, Τρυφώ και Γκοντάρ, ταυτίστηκε ιδεολογικά µε τα νέα ρεύµατα χάρη στην ταινία του "L' avventura" (Η περιπέτεια, 1960). Η σχέση του µε την πρωταγωνίστρια Μόνικα Βίτι υπήρξε θυελλώδης, στην ζωή, στη σκηνή και στην οθόνη. Ακολούθησαν άλλες τρεις ταινίες, "La notte" (Η νύχτα, 1961), "L' eclisse" (Η έκλειψη, 1962) και ο κύκλος έκλεισε µε την "Κόκκινη έρηµο" (Il deserto rosso, 1964). Αυτή ήταν και η πρώτη του έγχρωµη δουλειά (ο σωστότερος χαρακτηρισµός θα ήταν µονοχρωµατική;) όπου βέβαια το κόκκινο χρώµα κυριαρχεί εξοβελίζει τα υπόλοιπα, υπογραµµίζοντας την απογοήτευση και το συναισθηµατικό αδιέξοδο. Ακολουθεί µια διεθνής πορεία που έχει για πρώτο σταθµό την Βρετανία και το Λονδίνο, που τότε χορεύει σε ρυθµούς αµφισβήτησης και στροβιλίζεται τρελά. Είναι µια γοητευτική διατύπωση του γρίφου της αντίληψης, του παιχνιδιού και της σχέσης ανάµεσα στην πραγµατικότητα και την πρόσληψή της. Το πρώτο αποκαλυπτικό γυµνό σε ταινία µεγάλου στούντιο και η ιστορική σκηνή του τέλους µε τον ιδεατό αγώνα τένις χωρίς µπαλάκι. Ο λόγος για το αµφίσηµο "Blowup" (1966) που τον φέρνει υποψήφιο των Όσκαρ (σκηνοθεσίας και σεναρίου) και του ανοίγει το δρόµο για την Αµερική. Η τεχνοτροπία Τον αποκάλεσαν "προφήτη της αλλοτρίωσης" και "ποιητή της ασυνεννοησίας". Η σηµασία του έργου του - τηρουµένων των αναλογιών - είναι αντίστοιχη µε τη σηµασία του Φραντς Κάφκα στη λογοτεχνία. Επηρεάστηκε από τον Ιταλικό νεορεαλισµό, αλλά του προσέθεσε την ποιητική µελαγχολία και την υπαρξιακή αγωνία της πρόζας του Τσέζαρε Παβέζε, που ήταν ο αγαπηµένος του συγγραφέας. Θεωρείται ένας από τους µεγαλύτερους νεωτεριστές δηµιουργούς του κινηµατογράφου και από τους σπουδαιότερους ανατόµους των σχέσεων των δύο φύλων. Η αποξένωση στις ανθρώπινες σχέσεις ("αποστασιοποίηση" όπως την ονοµάζει ο ίδιος), η δυσκολία επικοινωνίας του ζευγαριού, η αλλοτρίωση της µεγαλούπολης, η φυγή και η περιπλάνηση σαν µέσα για την αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας, είναι τα βασικά θέµατα που εµφανίζονται στις ταινίες του Αντονιόνι. Ο Αντονιόνι ενδιαφέρθηκε να δείξει στις ταινίες του τις µικρές, καθηµερινές και "ασήµαντες" κινήσεις (οι νεορεαλιστικές του καταβολές) και όχι τις "µεγάλες" και "σπουδαίες" πράξεις που προκαλούν τις δραµατικές εξάρσεις σ'ένα έργο (χαρακτηριστικά του µοντέρνου κινηµατογράφου). Πολλές φορές οι παρουσίες στο σινεµά του Αντονιόνι "σπρώχνονται" στα όρια του κάδρου και ο φακός του έχει την τάση να εγκαταλείπει τους ήρωές του Μια σταθερή του ύφους του Αντονιόνι είναι η συστηµατική χρησιµοποίηση των λεγόµενων νεκρών χρόνων, των στιγµών δηλαδή εκείνων που δεν συµβαίνει φαινοµενικά τίποτα,αλλά που είναι στην πραγµατικότητα κρίσιµες και καθοριστικές για το µετεώρισµα, ή το αργό ξεδίπλωµα των 3

4 συναισθηµάτων: "Όταν όλα ειπώθηκαν, όταν η κύρια σκηνή µοιάζει τελειωµένη, υπάρχει ότι έρχεται µετά και µου φαίνεται σηµαντικό να δείξω αυτό το πρόσωπο ακριβώς αυτή τη στιγµή από την πλάτη και αντικρυστά, µια χειρονοµία και µια στάση, που φωτίζουν ότι συνέβηκε και ότι αποµένει" (Αντονιόνι). Όταν οι ήρωές του τελειώσουν τον διάλογο δεν θα βιαστεί να τους ακολουθήσει, αλλά θα στρέψει την κάµερά του στο ανοιχτό παράθυρο όπου ένα ελαφρό αεράκι ανασηκώνει την κουρτίνα, αναδεικνύοντας µε την ποιητική του ευαισθησία αυτό που στην καθηµερινή ζωή προσπερνούµε αδιάφοροι, συνδέοντάς το µε τα συναισθήµατα που νοιώθουν εκείνη την στιγµή οι ήρωες (κυρίως την µοναξιά). Αναπτύσσει δηλαδή, όπως κανείς άλλος, την διαλεκτική του "οn" και "off" χώρου. Στατικά συνήθως πλάνα που ανιχνεύουν τον χώρο και αποτυπώνουν µια ιδιαίτερη ατµόσφαιρα, πριν από την είσοδο και µετά την έξοδο των ηθοποιών. Αυτό που έχει σηµασία δεν είναι τόσο η δράση, αλλά οι συνέπειες της δράσης, που αποτυπώνονται στην εικόνα, αντικειµενοποιούνται µε τη σηµασία που αποκτούν τα σκηνικά φόντα, είτε πρόκειται για τα αστικά τοπία (δρόµοι, άδειες πλατείες, κτίρια), είτε για τα φυσικά τοπία (θάλασσες, χωράφια, κ.ο.κ).μεταχειρίζεται επίσης το τοπίο µε πρωτότυπο τρόπο και πάντα για να αναδείξει και αντικειµενοποιήσει τα συναισθήµατα των χαρακτήρων του και όχι σαν απλό σκηνικό φόντο Γι'αυτό και στις ταινίες του Αντονιόνι µεγάλο ρόλο παίζουν οι (αρχιτεκτονικές) λήψεις των πόλεων. Με τις άδειες, έρηµες και ήρεµες εικόνες των εξωτερικών χώρων, ο Αντονιόνι υπογραµµίζει και εκφράζει οπτικά την µοναξιά, τις έρηµες και κενές ψυχές των ηρώων του (κυρίως εκπρόσωποι της µεγαλοαστικής τάξης). Σε συνδυασµό µε τους αργούς αφηγηµατικούς ρυθµούς που επιβάλλει µε την σκηνοθεσία και το µοντάζ (χωρίς τις κλασικές δραµατικές κορυφώσεις), το στυλιζαρισµένο παίξιµο των ηθοποιών που ανατρέπει την παραδοσιακή ερµηνεία (θυµίζοντας το ανατολικό θέατρο - το θέατρο Καµπούκι και θέατρο Νο) και την εκφραστική χρήση της σιωπής ( αν και δίνει µεγάλη σηµασία στους υπόλοιπους ήχους, υπάρχει ελάχιστη µουσική στις ταινίες του λίγες µόνο νότες σε κάποιες δραµατικές εξάρσεις που όταν ακούγονται όµως εντείνουν πολύ περισσότερο την δραµατικότητα) δηµιουργεί µία πολύ "ειδική" ατµόσφαιρα στις ταινίες του, που αποτελεί και τον κύριο λόγο για τον οποίο ποτέ δεν άγγιξε την πλατιά µάζα των θεατών. Η απουσία εξωτερικής δράσης αντισταθµίζεται από την έντονη εσωτερική δράση µε τον κυκεώνα των συναισθηµάτων και των ψυχολογικών συγκρούσεων που δηµιουργούν ένα "εσωτερικό σασπένς". Η πιο συνηθισµένη κίνηση της µηχανής στις ταινίες του Αντονιόνι είναι το πανοραµίκ, που ταυτίζεται µε την απλή κίνηση που κάνεις για να δεις. Προτιµά γενικά τις κάθετες, παρά τις οριζόντιες κινήσεις της µηχανής. Ορισµένα στατικά γενικά πλάνα εναλλάσσονται στις ταινίες του συχνά µε πιο κοντινά ή αµερικάνικα πλάνα και µε ιδιότυπα τράβελινγκ, σε µια υποβλητική µοντερνιστική αισθητική. 4

5 Ο εικαστικός Αντονιόνι του 2006 Ο Μικελάντζελο Αντονιόνι, σκηνοθέτης κάποιων εκ των πλέον αντιπροσωπευτικών ταινιών του ιταλικού κινηµατογράφου, κάθεται στην αναπηρική του πολυθρόνα, κοιτάζοντας ένα καβαλέτο. Σιγά σιγά αρχίζει να κινεί το αριστερό χέρι του στο οποίο κρατάει ένα κόκκινο µολυβί. Σταµατά, ενώ οι δύο βοηθοί του που σύντοµα θα µετατρέψουν το σχέδιο σε πίνακα στέκονται από πάνω του. Μετά κάθεται πίσω και µας κοιτάζει θριαµβευτικά: ακόµη ένα αριστούργηµα του Αντονιόνι είναι έτοιµο. «Ο µαέστρο», όπως τον αποκαλούν οι θαυµαστές του, µόλις έκλεισε τα 94 χρόνια του. Με αφορµή αυτή την επέτειο, παρουσιάζεται στη Ρώµη η έκθεση «Σιωπή στο χρώµα», µε 100 και πλέον πίνακες, σχέδια και γλυπτά του, τα οποία µας θυµίζουν ότι εκτός από σκηνοθέτης είναι και εικαστικός. Ο Αντονιόνι δεν µπορεί να µιλήσει από το 1985, όταν υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, και η ζωγραφική είναι ο δικός του τρόπος επικοινωνίας. Οι ταινίες του βέβαια πάντα είχαν εικαστική µατιά. Ο κριτικός Ρόλαντ Μπαρθ είχε συγκρίνει κάποτε την οπτική επενέργεια των ταινιών του µε τις λαµπρές «πινελιές» του χρώµατος µε τους πίνακες του Μatis και του Μπρακ. «Όταν είχε γυρίσει την "Κόκκινη έρηµο" το 1964, την πρώτη έγχρωµη ταινία του, έβαλε όλα τα χρώµατα σε ένα χαρτί προτού αρχίσει» αναφέρει η σύντροφός του Ενρίκα Φίκο Αντονιόνι, η οποία είναι η φωνή του σκηνοθέτη µετά το εγκεφαλικό. «Κατά κάποιο τρόπο ζωγράφιζε την ταινία». Όταν τον ρωτώ αν θέλει να τον θυµούνται (ως σκηνοθέτη ή ζωγράφο, απαντά κατηγορηµατικά: «εν είµαι ζωγράφος!». «Οι λέξεις είναι ο λιγότερο σηµαντικός τρόπος επικοινωνίας για αυτόν» σηµειώνει η Ενρίκα, η οποία πέρυσι γύρισε το ντοκιµαντέρ «Με τον Μικελάντζελο», σχετικά µε τον Αντονιόνι ως ζωγράφο. Στην ταινία ο Αντονιόνι φαίνεται να κάνει βόλτες στο σπίτι τους στην Ούµπρια, αναζητώντας τοπία. Εξαιτίας του εγκεφαλικού ζωγραφίζει µε το αριστερό. Είναι προφανείς οι επιρροές του από τον Πικάσο, τον Ντε Κιρικο, τον Λίχτενσταϊν, τον Ρόθκο και τον Μπέικον, έργα των οποίων συνέλεγε (πούλησε έπειτα από ληστεία, στην οποία του αφαίρεσαν και το Οσκαρ που κέρδισε το 1995 για τη συνολική προσφορά του στον κινηµατογράφο). Έχει όµως αναµφισβήτητα το προσωπικό του στιλ. «Ξέρει ακριβώς τι θέλει» λέει η Ενρίκα. «Το ίδιο και όταν σκηνοθετούσε. Έχει τροµερό καλλιτεχνικό ένστικτο». (Από την κυπριακή εφηµερίδα Χαραυγή ( ). Η εικαστική έκθεση των έργων του Αντονιόνι il silenzio a colori που έλαβε χώρα στη Ρώµη 29/9/ /10/2006) 5

6 Μ ένα κλικ : Όλη η κινηµατογραφία του Μικελάντζελο Αντονιόνι Κριτικές της ταινίας Ο ιταλικός κινηµατογράφος Το επίσηµο website του Ιταλικού Εθνικού Μουσείου Κινηµατογράφου Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο µε τα έργα του Αντονιόνι της εικαστικής του έκθεσης Il Silenzio a Colori από το site : Καλή Θέασις! Η ΘΕΑΣ!Σ καλωσορίζει τους 23 νέους ηλεκτρονικούς αναγνώστες της, τις εφηµερίδες, τα περιοδικά και τους ραδιοφωνικούς σταθµούς που προστέθηκαν στον κατάλογο των αποδεκτών της! συνολικός αριθµός αποδεκτών : 106 εγγραφείτε άπ@ξ! ΘΕΑΣ!Σ weeklytheasis@yahoo.com 6