Ðñþ ôç Ýê äï óç: Απρίλιος 2012 ISBN

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ðñþ ôç Ýê äï óç: Απρίλιος 2012 ISBN 978-960-496-534-2"

Transcript

1

2 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: THE GREAT SEA Από τις Εκδόσεις Allen Lane, Λονδίνο 2011 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Η Μεγάλη Θάλασσα ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: David Abulafia ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ελένη Χαλαζιά ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Κυριάκος Αθανασιάδης ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Coralie ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ραλλού Ρουχωτά ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Άγγελος Ελεύθερος & ΣΙΑ Ο.Ε. ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Ηλιόπουλος Θ. Ροδόπουλος Π. Ο.Ε. David Abulafia, 2011 First published in Great Britain, in the English language by Penguin Books Ltd. Eικόνας εξωφύλλου: Osterreichische Nationalbibliothek, Vienna/Alinari/Bridgeman Art Library. EÊÄÏ ÓÅÉÓ ØÕΧÏ ÃÉÏÓ Á.Å., ÁèÞ íá 2012 Ðñþ ôç Ýê äï óç: Απρίλιος 2012 ISBN Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών, προερχόμενο αποκλειστικά και μόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού. To ðá ñüí Ýñ ãï ðíåõ ìá ôé êþò éäé ï êôç óß áò ðñï óôá ôåý å ôáé êá ôü ôéò äé á ôü îåéò ôïõ Åë ëç íé êïý Íü ìïõ (Í. 2121/1993 üðùò Ý åé ôñï ðï ðïé ç èåß êáé éó ý åé óþ ìå ñá) êáé ôéò äé å èíåßò óõì âü óåéò ðå ñß ðíåõ ìá ôé êþò éäé ï êôç óß áò. Áðá ãï ñåý åôáé áðïëý ôùò ç Üíåõ ãñá ðôþò αäåίáò ôïõ åê äü ôç êá ôü ïðïéïν äþ ðï ôå ôñü ðï Þ ìý óï áíôé ãñá öþ, öù ôï á íá ôý ðù óç êáé åí ãýíåé áíá ðá ñá ãù ãþ, åê ìß óèù óç Þ äá íåé óìüò, ìå ôü öñá óç, äé á óêåõþ, áíá ìå ôü äï óç óôï êïé íü óå ïðïéá äþ ðï ôå ìïñ öþ (çëå êôñï íé êþ, ìç á íé êþ Þ Üë ëç) êáé ç åí ãý íåé åê ìå ôüë ëåõ óç ôïõ óõ íü ëïõ Þ ìý ñïõò ôïõ Ýñ ãïõ. ÅÊ ÄÏ ÓÅÉÓ ØÕ XÏ ÃÉÏÓ Á.Å. PSICHOGIOS PUBLICATIONS S.A. äñá: Ôá ôï À ïõ 121 Head office: 121, Tatoiou Str Ìå ôá ìüñ öù óç Metamorfossi, Greece Âé âëé ï ðù ëåßï: Ìáõ ñï ìé Ü ëç 1 Bookstore: 1, Mavromichali Str ÁèÞ íá Áthens, Greece Ôçë.: Tel.: Telefax: Telefax: info@psichogios.gr info@psichogios.gr

3 DAVID ABULAFIA Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου Μετάφραση: Ελένη Χαλαζιά Πρόλογος στην ελληνική έκδοση: Θάνος Βερέμης

4 Στη μνήμη των προγόνων μου Το πλοίο της ελπίδας μου πλέει στη θάλασσα του κακού Χρόνου, που απλώνει το δίχτυ του μπροστά μου. Οδήγησέ το, πρίγκιπά μου, με ασφάλεια στο λιμάνι Πάνω στα φτερά της ευσπλαχνίας σου και του ελέους σου. Μέιρ ΑΜπουλΑφιΑ, «Έκκληση για μία διακοπή φόρου»

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος εικόνων Σύστημα γραφής ξένων ονομάτων και χρονολογιών Πρόλογος στην ελληνική έκδοση Πρόλογος Εισαγωγή: Μία θάλασσα με πολλά ονόματα ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, π.χ π.χ. 1. Απομόνωση και μόνωση, π.χ π.χ Χαλκός και ορείχαλκος, 3000 π.χ π.χ Έμποροι και ήρωες, 1500 π.χ π.χ Λαοί της θάλασσας και λαοί της στεριάς, 1250 π.χ π.χ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, 1000 π.χ μ.χ. 1. Οι έμποροι της πορφύρας, 1000 π.χ π.χ Οι διάδοχοι του Οδυσσέα, 800 π.χ π.χ Ο θρίαμβος των Τυρρηνών, 800 π.χ π.χ Προς τον Κήπο των Εσπερίδων, 1000 π.χ π.χ Θαλασσοκρατορίες, 550 π.χ π.χ Ο φάρος της Μεσογείου, 350 π.χ π.χ «Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί», 400 π.χ π.χ «Η θάλασσά μας», 146 π.χ μ.χ Παλιές και νέες πίστεις, 1 μ.χ μ.χ Διάλυση, ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Η ΤΡΙΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, Μεσογειακά σκάφη, Διασχίζοντας τα σύνορα μεταξύ Χριστιανοσύνης και Ισλάμ,

6 3. Η μεγάλη σαρωτική αλλαγή, «Κέρδος εκ Θεού», Δρόμοι διαμέσου της θάλασσας, Η πτώση και η άνοδος των Αυτοκρατοριών, Έμποροι, μισθοφόροι και ιεραπόστολοι, Σεράτα Κλείσιμο, ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, Επίδοξοι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες, Μεταμορφώσεις στη Δύση, Ιερές και ανίερες συμμαχίες, Ακντενίζ Η μάχη για τη Λευκή Θάλασσα, Παρεμβαίνοντες στη Μεσόγειο, Διασπορές σε απόγνωση, Ενθάρρυνση σε άλλους, Η οπτική μέσα από το ρωσικό πρίσμα, Ντέηδες, μπέηδες και μπασάου, ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ Η ΠΕΜΠΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, Όποτε θα συναντηθούν αυτές οι δυο, Ο Έλληνας και ο μη Έλληνας, Οθωμανική έξοδος, Μια ιστορία τεσσερισήμισι πόλεων, Mare nostrum Ξανά, Μια κατακερματισμένη Μεσόγειος, Η τελευταία Μεσόγειος, Συμπέρασμα: Διασχίζοντας τη θάλασσα Περαιτέρω μελέτη Σημειώσεις Ευρετήριο κυρίων ονομάτων

7 ΚΑΤΑλοΓοΣ έικονων 1. Η Μνάιντρα στη Μάλτα (akg-images / Ράινερ Χάκενμπεργκ). 2. Η «Κοιμωμένη Κυρία» (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαλέτα, Μάλτα φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 3. Κυκλαδικό ειδώλιο, περ π.χ., από ελληνική ιδιωτική συλλογή (Χάινι Σνεεμπέλι / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 4. Γυναικείο κεφάλι, της πρώιμης Κυκλαδικής Β Περιόδου, π.χ. (Μουσείο Λούβρου, Παρίσι φωτογραφία: Ζιροντόν / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 5. Βάζο με απεικόνιση χταποδιού από την Κνωσό, 1500 π.χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Κρήτη, Ελλάδα φωτογραφία: Μπέρναρντ Κοξ / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 6. Νωπογραφία, περ π.χ., από τον τάφο του πρωθυπουργού του Φαραώ, Ρεχμίρε, στην Άνω Αίγυπτο (Μαίρη Έβανς / Interfoto). 7. Νωπογραφία από το Ακρωτήρι στη Θήρα, 16ος αι. π.χ. (akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 8. Χρυσή νεκρική μάσκα από τις Μυκήνες, περ π.χ. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 9. Πρώιμο πήλινο πρόσωπο Φιλισταίου από σαρκοφάγο, στο Μπετ Σεάν στο βόρειο Ισραήλ (Ισραηλινό Μουσείο [IDAM], Ιερουσαλήμ φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 10. Το Βάζο των Πολεμιστών του 12ου αιώνα π.χ. από τις Μυκήνες (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα φωτογραφία: akg-images). 11. Ζωφόρος από το ναό Μαντινάτ Χάμπου στην Άνω Αίγυπτο (akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 12. Φοινικική επιγραφή στη Νόρα της νότιας Σαρδηνίας (Ρότζερ-Βάιολετ / Topfoto). 13. Στήλη στην Καρχηδόνα, περ. 400 π.χ. (Ρότζερ Γουντ / Corbis). 14. Μοντέλο φοινικικού πλοίου (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βηρυτός φωτογραφία: Φιλίπ Μεγιάρ / akg-images). 15. Φοινικικό αργυρό νόμισμα (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βηρυτός φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 16. Το Βάζο Τσίγκι που βρέθηκε κοντά στους Βήιους, περ. 600 π.χ. (Εθνικό Μουσείο της Βίλα Τζούλια, Ρώμη φωτογραφία: akg-images / Νιματαλάχ). 17. Πλάκα από τις ορειχάλκινες πύλες του ασσυριακού βασιλικού παλατιού

8 12 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ στο Μπαλαουάτ, από τον 9ο αι. π.χ. (Μουσείο Λούβρου, Παρίσι φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 18. Διονυσιακός κρατήρας των τελών του 6ου αι. π.χ. (Staatliche Antikensammlung & Glypothek, Μόναχο φωτογραφία: akg-images). 19. Νωπογραφία από την Ταρκυνία, τέλη του 6ου αι. π.χ. (akg-images / Νιματαλάχ). 20. Μαρσιλιάνα ντ Αλμπένα της Ετρουρίας, 7ος αι. π.χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας φωτογραφία: akg-images / Άλμπουμ / Ορονόζ). 21. Χρυσή πινακίδα από τους Πύργους, στα τέλη του 6ου αι. π.χ. (Εθνικό Μουσείο της Βίλα Τζούλια, Ρώμη φωτογραφία: akg-images / Νιματαλάχ). 22. Ετρουσκικό κοίλο κράνος (Θεματοφυλάκια του Βρετανικού Μουσείου). 23. Πύργος του Ορόλο, Σαρδηνία (akg-images / Ράινερ Χάκενμπεργκ). 24. Σαρδηνική ορειχάλκινη βάρκα, περ. 600 π.χ. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Κάλιαρι φωτογραφία: akg-images / Ηλέκτρα). 25. Προτομή του Περίανδρου (Μουσείο Βατικανού). 26. Προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Print Collector / Heritage-Images / Imagestate). 27. Η «Ντάμα του Έλτσε» (ullstein bild Ηνωμένα Αρχεία). 28. Προτομή του Σέραπι (akg-images / ullstein bild). 29. Καρχηδονιακό νόμισμα με τον Μελκάρτ (Θεματοφυλάκια του Βρετανικού Μουσείου). 30. Ορειχάλκινο νόμισμα του Νέρωνα (Θεματοφυλάκια του Βρετανικού Μουσείου). 31. Νόμισμα με την Κλεοπάτρα (Θεματοφυλάκια του Βρετανικού Μουσείου φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 32. Νόμισμα του Νέρωνα που δείχνει την ολοκλήρωση του λιμανιού στην Όστια (Θεματοφυλάκια του Βρετανικού Μουσείου). 33. Ανάγλυφο ρωμαϊκής τετρακοντόρου από την Πραίνεστο, τη σημερινή Παλεστρίνα (akg-images / Πίτερ Κόνολι). 34. Νωπογραφία ενός λιμανιού κοντά στη Νάπολη, πιθανώς του Πουτεόλι (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Νάπολη φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 35. Μωσαϊκό του 6ου αιώνα μ.χ. που δείχνει τον βυζαντινό στόλο στην Κλάση, από τη βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου στη Ραβέννα (akg-images / Cameraphoto). 36. Κορωνίδα από τη συναγωγή στην Όστια, 2ος αιώνας (φωτογραφία: Setreset / Wikimedia Commons). 37. Επιγραφή από τη συναγωγή στην Όστια (akg-images). 38. Πινακίδα από την Πάλα ντ Όρο, από τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία (akg-images / Cameraphoto).

9 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Άποψη του Αμάλφι, του 1885 (Archiv für Kunst und Geschichte, Βερολίνο φωτογραφία: akg-images). 40. Μπατσίνο της Μαγιόρκα (Εθνικό Μουσείο του Σαν Ματέο, Πίζα). 41. Χαν αλ-ουμντάν, Άκρα, Ισραήλ (φωτογραφία: Αριέλ Παλμόν / Wikimedia Commons). 42. Το βενετικό τέθριππο (Μίμο Γιόντιτσε / Corbis). 43. Ύστερος μεσαιωνικός χάρτης, αντίγραφο κάποιου που σχεδίασε ο Ιντρίσι (Wikimedia Commons). 44. Πορτολάνος χάρτης της Μαγιόρκα, αρχές του 14ου αι. (Βρετανική Βιβλιοθήκη). 45. Τοιχογραφίες που δείχνουν την κατάληψη της Πόλης της Μαγιόρκας το 1229 (Μουσείο Καταλονίας, Βαρκελώνη φωτογραφία: akg-images / Bildarchiv Steffens). 46. Το Εζ-Μορτ, στην Καμάρζ της Γαλλίας (φωτογραφία: Μπέρτραντ Ρίγκερ / Hemis / Corbis). 47. Η Γένουα, όπως αποτυπώθηκε στο Χρονικό της Νυρεμβέργης του Χάρτμαν Σέντελ το 1493 (με την άδεια του Πρύτανη του Κολεγίου Γκονβίλ και Κάιους, του Κέιμπριτζ). 48. Το Ντουμπρόβνικ (φωτογραφία: Τζόναθαν Μπλερ / Corbis). 49. Μπολ του Μανίσες (Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου, Λονδίνο). 50. Αναθηματικό μοντέλο ενός φορτηγού πλοίου, περ (Ναυτικό Μουσείο, Ρότερνταμ). 51. Το Χρηματιστήριο στη Βαλένθια (φωτογραφία: Φέλιβετ / Wikimedia Commons). 52. Πρώιμο χειρόγραφο αντίγραφο του Προξενείου της Θάλασσας (Άλμπουμ / Ορονόζ / akg-images). 53. Πορτρέτο του Μωάμεθ Β από τον Τζεντίλε Μπελίνι (akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 54. Γαλλική μικρογραφία της πολιορκίας της Ρόδου (λεπτομέρεια Συλλογή Γκρέιντζερ, Νέα Υόρκη). 55. Πορτρέτο του ναυάρχου Χάιρ-εντ-ντιν, το 1540, από τον Νακέπ Ρέις Χαϊντάρ (Μουσείο Παλατιού Τοπ Καπί, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 56. Πορτρέτο του Αντρέα Ντόρια (Παλάτσο Μπιάνκο, Τζένοα φωτογραφία: akg-images / Ηλέκτρα). 57. Προπαρασκευαστικός πίνακας που δείχνει την κατάληψη της Γολέτα από τους Ισπανούς (akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 58. Η εκδίωξη των Μορίσκο, 1613, από τους Περ Ορόμιγκ και Φρανσίσκο Περάλτα (ullstein bild / Αΐσα). 59. Η βενετική ναυτική νίκη εις βάρος της Τουρκίας το 1661 από έναν ανώ-

10 14 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ νυμο καλλιτέχνη της Βενετικής Σχολής (Μουσείο Κορέρ, Βενετία φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 60. Η έφοδος στο Μαχόν, 1756, από έναν ανώνυμο Γάλλο καλλιτέχνη (Ναυτικό Μουσείο, Παρίσι φωτογραφία: akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 61. Η εκτέλεση του ναυάρχου Μπινγκ, περ. 1760, βρετανική σχολή (Εθνικό Ναυτικό Μουσείο, Γκρίνουιτς, Λονδίνο). 62. Πορτρέτο του ναυάρχου Φιοντόρ Ουσάκοφ από έναν ανώνυμο καλλιτέχνη του 19ου αιώνα (Κεντρικό Ναυτικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη φωτογραφία: akg-images / RIA Novosti). 63. Πορτρέτο του ναυάρχου Σάμιουελ Χουντ, 1784, από τον Τζέιμς Νόρθκοτ (Εθνικό Ναυτικό Μουσείο, Λονδίνο / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 64. Πορτρέτο του Φερδινάνδου φον Χόμπες από τον Αντόνιο Χουερέμπ (σε αυτόν αποδίδεται), στο Προεδρικό Παλάτι της Βαλέτα στη Μάλτα (φωτογραφία από ευγενική παραχώρηση της Κληρονομιάς Μάλτας). 65. Πορτρέτο του Στίβεν Ντεκατίρ, περ. 1814, από τον Τόμας Σάλι (Μουσείο Άρτγουοτερ Κεντ της Φιλαδέλφειας / ευγενική παραχώρηση της Συλλογής Ιστορικής Λέσχης της Πενσιλβάνια / Βιβλιοθήκη Τέχνης Μπρίτζμαν). 66. Το Πορτ Σάιντ το 1880 (Wikimedia Commons). 67. Η προκυμαία του Λόιντ στην Τεργέστη, περ (adoc-photos). 68. Η Μεγάλη Πλατεία, ή Πλατεία Μεχμέτ Αλί, στην Αλεξάνδρεια, περ (Αρχείο Βέρνερ Φόρμαν / Musees Royaux, Βρυξέλλες / Heritage- Images / Imagestate). 69. Η ιταλική κατοχή της Λιβύης, 1911 (akg-images). 70. Η επίθεση κατά των γαλλικών πολεμικών πλοίων που ναυλοχούσαν στο Μερς-ελ-Κεμπίρ τον Οκτώβριο του 1940 (φωτογραφία: Μπέτμαν / Corbis). 71. Βρετανικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Σικελία το 1943 (Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο, Λονδίνο, Α17918). 72. Πλοίο που μεταφέρει Εβραίους πρόσφυγες στη Χάιφα, 1947 (φωτογραφία: akg-images / Israelimages). 73. Ο Σαρλ Ντε Γκολ στην Αλγερία, 1958 (akg-images / Έριχ Λέσινγκ). 74. Σκηνή στην παραλία στο Λιορέτ δε Μαρ (Φρανκ Λούκασεκ / Corbis). 75. Παράνομοι μετανάστες από την Αφρική προσπαθούν να αποβιβαστούν σε ισπανικό έδαφος (EFE / Τζ. Ρέιτζελ). σελ. 663: Γελοιογραφία του 1936 από την εφημερίδα Falastin (Mark Levine, Overthrowing Geography, Καλιφόρνια, 2005). ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Το Μπρίκι του Γκουστάβ Λε Γκρέι (V&A Images, Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου, Λονδίνο).

11 ΣυΣΤηΜΑ ΓρΑφηΣ ΞέΝΩΝ ονοματων ΚΑι ΧροΝολοΓιΩΝ Η μεταφορά της γραφής των ξένων ονομάτων αποτελεί εφιάλτη σε ένα βιβλίο που καλύπτει μία τόσο μακρά περίοδο, και η συνέπεια είναι αδύνατη. Έχω προσπαθήσει να συνδυάσω την αυθεντικότητα με τη σαφήνεια. Αναφορικά με τα ελληνικά, ας σημειωθεί απλώς ότι η αρχαία Θεσσαλονίκη γίνεται η οθωμανική Σαλονίκη (Σελανίκ) και μετά εκ νέου η σύγχρονη Θεσσαλονίκη, ενώ η Επίδαμνος, το Δυρράχιον, το Διράχιουμ, το Ντουράτσο και το Ντούρες είναι όλα το ίδιο μέρος στην Αλβανία σε διαφορετικές εποχές. Έχω χρησιμοποιήσει το τρέχον όνομα της περιόδου για την οποία γράφω. Παρόμοια προβλήματα ανακύπτουν με τα εβραϊκά, τα τουρκικά και τα αραβικά ονόματα. Κατά μήκος της κροατικής και της μαυροβούνιας ακτής έχω προτιμήσει τις σλαβικές φόρμες, αφού τώρα χρησιμοποιούνται ευρέως, κι έτσι χρησιμοποιώ τον όρο Ντουμπρόβνικ αντί για Ραγούζα, αλλά (μη έχοντας κάποιο εξίσου κομψό όνομα για τους κατοίκους) έχω αποκαλέσει τους κατοίκους της «Ραγούζιους». Ένα άλλο επίμαχο ζήτημα είναι το αν θα χρησιμοποιήσει κανείς χριστιανικό τρόπο χρονολόγησης με π.χ. και μ.χ., ή το σύγχρονο υποκατάστατό του, ή μάλλον (όπως συνήθιζε να προτείνει ο Τζόζεφ Νίνταμ) ένα απλό και «+». Επειδή αυτές οι παραλλαγές παράγουν ακριβώς τις ίδιες ημερομη νίες όπως και τα π.χ. και μ.χ., δεν είμαι βέβαιος για το ποιο πλεονέκτημα κομίζουν. Όσοι αισθάνονται άβολα με τα προ Χριστού και μετά Χριστόν είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν ότι τα π.χ. και μ.χ. σημαίνουν κάποιον άλλο συνδυασμό λέξεων, όπως «παλαιά χρονολογία» και «μοντέρνα χρονολογία».

12 προλογοσ ΣΤηΝ έλληνικη έκδοση Η Μεσόγειος ως βιότοπος ανθρώπων και πολιτισμών είναι για τους ιστορικούς που κατέγραψαν τη σημασία της σαν το υγρό στοιχείο που πλεονάζει μέσα μας, απαραίτητο για την ανάπτυξη κυττάρων, ιστών και οργάνων. Μέσα στην εσωτερική μας θάλασσα επαναλαμβάνεται αέναα η ιστορία του κόσμου, από το σκίρτημα της αμοιβάδας ως το χτύπο της καρδιάς. Την πρώτη μου ιστορία της Μεσογείου την αγόρασα για να τη δωρίσω στον πατέρα μου τα Χριστούγεννα του Ήταν του Εμίλ Λούντβιχ, γνωστού για τις βιογραφίες μεγάλων ανδρών, σε φτηνή έκδοση («Προμηθέας»), δύο τόμων ( ) και μετάφραση από τα γαλλικά του Μιχάλη Λίλλη. Από τον Πρόλογο μαθαίνουμε ότι το έργο ολοκληρώθηκε στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνιας το , όπου ο συγγραφέας είχε καταφύγει για να γλιτώσει από τη γερμανική κατοχή της Γαλλίας. Από τον Πρόλογο κιόλας ο Λούντ βιχ μάς δίνει το στίγμα του: «Αν υπάρχει καμιά άλλη Ιστορία από εκείνη του πνεύματος, αυτή βρίσκεται στην απόδοση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών και της σημασίας των μεγάλων ηγετών [ ]. Η πολιτική οικονομία παρέχει με τους αριθμούς της σπουδαία δεδομένα, όχι όμως και συμπεράσματα» (σ. 10). Ο Λούντβιχ έγραψε την ιστορία της Μεσογείου σαν μια ευχάριστη βιο γραφία, γεμάτη περιπέτειες και απρόοπτα. Η δεύτερη για μένα Μεσόγειος υπήρξε του Γάλλου καθηγητή, Φερνάν Μπροντέλ, Η Μεσόγειος και ο Μεσογειακός Κόσμος την Εποχή του Φιλίππου Β της Ισπανίας (1949). Άρχισε το 1923 ως συγγραφή διπλωματικής ιστορίας και κατέληξε σε μια σύνθετη καταγραφή όλων των στοιχείων μισού αιώνα της Μεσογείου. Έγινε έκτοτε το υπόδειγμα της συνολικής (φυσικής, οικονομικής, δημογραφικής, πολιτισμικής, πολιτικής) ιστορίας που παρήγαγε η περίφημη σχολή των Αnnales. Ο σοβαρότερος προβληματισμός του Μπροντέλ είναι κατά πόσο η οθωμανική Μεσόγειος διέσπασε μια πολιτισμική ενότητα που διήρκεσε δύο χιλιάδες χρόνια. Η απάντησή του μάλλον ενδίδει στο πολιτικά ορθό. «Διατηρώ την πεποίθηση ότι η τουρκική Μεσόγειος ζούσε και ανέπνεε με τους ίδιους ρυθμούς με αυτούς του χριστιανικού της τμήματος» (αγγλική έκδοση, 1972, σ. 14). Πέντε αιώνες αργότερα το ερώτημα παραμένει. Είναι τάχα η σημερινή ισλαμική Μεσόγειος σε αρμονία με τις ευρωπαϊκές όχθες της «Μεγάλης Θάλασσας»; Η απάντηση που δίνει ο Ντέιβιντ Αμπουλάφια στις 428 από τις 718 σελίδες της ιστορίας του για τη Μεσόγειο είναι αρνητική. Κατ αυτόν, η διάσπαση της ενότητας που σημειώνεται τον έβδομο αιώνα με την άνοδο του Ισλάμ δεν απο-

13 18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ καθίσταται ποτέ. Από τη σελίδα 291 η ιστορία της θάλασσας επικεντρώνεται σε μια σύγκρουση πολιτισμών. Το έργο του Αμπουλάφια, Η Μεγάλη Θάλασσα Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου είναι ένας άθλος συγκομιδής πληροφοριών με εκκίνηση το π.χ. και κατάληξη το 2010 μ.χ. Είναι φυσικό σε έργο τόσο εκτατικό να υπάρχουν ανισότητες στο χειρισμό των γεγονότων και των στοι χείων. Σε γενικές γραμμές η αρχαία και μεσαιωνική ιστορία της Μεσογείου του Αμπουλάφια προσφέρουν τα πιο στοχαστικά αποτελέσματα, ενώ οι νεότεροι χρόνοι υπολείπονται στην ανάλυση των πληροφοριών και χρωματίζονται από τις προκαταλήψεις του συγγραφέα. Ο Έλληνας αναγνώστης δεν θα βρει μνεία του πολέμου των ελληνικών δυνάμεων στην Αλβανία, ενώ θα πληροφορηθεί ουκ ολίγα για την αντίσταση της Μάλτας στους βομβαρδισμούς του άξονα. Ο Αμπουλάφια αριθμεί τους Έλληνες της Μικράς Ασίας πριν από την Καταστροφή σε αντί του διπλάσιου περίπου αριθμού και συνδέει τη «Μεγάλη Ιδέα» με τους Ρώσους Τσάρους! Αντίθετα, οι περιγραφές και αναλύσεις της αρχαιότητας είναι εντυπωσιακές. Από την εξόρυξη χαλκού στην Κύθνο και την ανάμειξή του με κασσίτερο για την παραγωγή του μπρούντζου, ως τον εμπορικό ανταγωνισμό Ελλήνων, Φοινίκων και Ρωμαίων, ο αναγνώστης εκτίθεται σε πλούτο πληροφοριών και ανάταξη της ιστορικής επιστήμης. Προς μεγάλη ευχαρίστηση των Ελλήνων αναγνωστών που διδάχτηκαν τη βυζαντινή ιστορία ως τμήμα της ελληνικής, ο Αμπουλάφια αποκαλεί τους Βυζαντινούς, κατά τη δυτική παράδοση, Έλληνες. Οι μεταμορφώσεις της Σικελίας απασχολούν εν εκτάσει τον συγγραφέα, από τον αρχαίο ανταγωνισμό των Ελλήνων με τους Φοίνικες, τη σταδιακή ρωμαϊκή κατάκτηση και μετά τους αγώνες ανάμεσα στους γηγενείς και τους Άραβες, τους Βυζαντινούς και τους Λατίνους, τους Ιταλούς και τους Γάλλους επικυρίαρχους. Στο πεδίο της θάλασσας οι Έλληνες εκτοπίζουν τους Φοίνικες και τους Πέρσες, οι Ρωμαίοι τους Καρχηδόνιους, οι Βενετοί τους Βυζαντινούς και η Βενετία ανταγωνίζεται ως τον 16ο αιώνα τη Γένοβα ενώ οι Γενουά τες πολεμούν διαρκώς με τους Καταλανούς. Ο Αμπουλάφια θεωρεί ότι οι ανταγωνισμοί των ποικίλων εθνοτήτων είναι σαν τις προσμίξεις των ποταμών που εμπλουτίζουν τη Μεσόγειο με την ιλή τους. Ζωτική παρέμεινε η σημασία των αγαθών που προκάλεσαν τις μεγάλες εμπορικές και στρατιωτικές συγκρούσεις: σκλάβοι, λάδι, αλάτι, κρασί, μεταλλεύματα, σιτάρι και, κατά τη ρωμαιοκρατία, έργα τέχνης από ελληνικά εργαστήρια. Σημειώνει ότι το 1281 δύο γενοβέζικα πλοία και ένα από τη Μαγιόρκα μετέφεραν για πρώτη φορά μαλλί από το Λονδίνο στην Ιταλία. Το εμπόριο του μαλλιού και των υφασμάτων της Φλάνδρας συσσώρευσε πλούτο στα κέντρα της δυτικής Ευρώπης και έγινε αιτία μεγάλων συγκρούσεων ανάμεσα σε Γάλλους, Βρετανούς, Φλαμανδούς και Γερμανούς.

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 19 Οι προτιμήσεις του Αμπουλάφια στην ιστορία των ιδεών είναι ιδιότυπες. Μια σελίδα για τον Αριστοτέλη, δύο για τον Πλάτωνα και τον Μαϊμονίδη και τέσσερις για τον Πολύβιο. Καλός μαθητής του Μπροντέλ, o Αμπουλάφια ενδιαφέρεται περισσότερο για την πορεία της πανώλους από ό,τι για την ιστορία των ιδεών. Περιγράφει έτσι με λεπτομέρειες την εξάπλωση της επιδη μίας το 1340, η οποία υπήρξε καίριο χτύπημα για τις ισλαμικές όσο και για τις χριστιανικές χώρες της Μεσογείου, που έχασαν σε μικρό διάστημα τον μισό πληθυσμό τους. Υπεύθυνοι για τη διάδοση της βουβωνικής πανώλους ήταν οι Γενουάτες έμποροι και ναυτικοί της Μαύρης Θάλασσας και ειδικότερα της Κριμαίας. Όταν τα μογγολικά στίφη πολιόρκησαν την Κάφφα το 1347, έφεραν και τους θανατηφόρους ψύλλους που συντρόφευαν τα ζώα τους. Οι ξενιστές των ψύλλων που ταξίδευαν στα αμπάρια των Γενουατών με προορισμό τα μεγάλα λιμάνια ήταν οι μαύροι αρουραίοι. Σε μικρό διάστημα οι πληθυσμοί της Κωνσταντινουπόλεως, της Αλεξάνδρειας και της Γάζας αποδεκα τίστηκαν από το λοιμό. Η Μεσσήνη ήταν το πρώτο δυτικό λιμάνι όπου ξέσπασε ο «μαύρος θάνατος» το Οι κάτοικοι κατέφυγαν στην ενδοχώρα μεταφέροντας τη συμφορά σε όλη τη Σικελία. Με τον ίδιο τρόπο η πανούκλα διαδόθηκε μέσω Βαρκελώνης στο μεγαλύτερο μέρος της Ιβηρικής χερσονήσου και από εκεί στη δυτική Ευρώπη. Ο λοιμός δεν προκάλεσε μόνιμη ύφεση στις οικονομίες της Μεσογείου. Καθώς η δραματική μείωση του πληθυσμού ελάττωσε και τη ζήτηση αγροτικών προϊόντων, οι περιθωριακές καλλιέργειες αφέθηκαν να γίνουν βοσκότοποι, ενώ οι πιο αποδοτικές γαίες αφιερώθηκαν σε εξειδικευμένες καλλιέρ γειες που παρακολουθούσαν τη ζήτηση στις οδούς του εμπορίου. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους θαλασσοκράτορες Βενετούς και Γενουάτες εντάθηκε τον 15ο αιώνα με πολιορκίες της Βενετίας και της Γένοβας από τους συνασπισμούς που σχημάτισαν οι δύο εμπορικοί ανταγωνιστές. Όμως το γεγονός που αναστάτωσε τον δυτικό κόσμο της Μεσογείου ήταν η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους-Οθωμανούς το Από εκεί οι Οθωμανοί εξορμούσαν κατά των δυτικών στόχων στην Αδριατική και τη νότιο Ιταλία. Το 1480 οι Οθωμανοί κατέλαβαν το Οτράντο και έσφαξαν όλους τους άνδρες αιχμαλώτους αφήνοντας γυναίκες από τον πληθυσμό των Ο Αμπουλάφια περιγράφει με λεπτομέρειες την άλωση του Οτράντο και τον αντίκτυπο στην ιταλική χερσόνησο, ενώ για την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως λέει ελάχιστα. Ίσως εννοεί ότι το μεγάλο αυτό γεγονός ήταν ένας θάνατος που είχε προαναγγελθεί μερικούς αιώνες πριν από το τέλος. Με το θάνατο του Μωάμεθ του Πορθητή τον Μάιο του 1481 στα σαράντα εννέα του χρόνια, ηγεμόνες της Ευρώπης όπως ο Κάρολος Η της Γαλλίας και ο Φερδινάνδος της Αραγώνας αφυπνίστηκαν ως προς την τουρκική απειλή. Οι εσωτερικές έριδες ωστόσο ανάμεσα στους Ιταλούς και τους Γάλλους δεν επέτρεψαν να ευοδωθεί κάποια ενιαία προσπάθεια κατά των Οθωμανών. Το 1502

15 20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ οι Τούρκοι απέσπασαν το Δυρράχιο από τους Ενετούς και το 1571 την Κύπρο. Η πρώτη σημαντική νίκη των συνασπισμένων χριστιανικών στόλων σημειώνεται τον ίδιο χρόνο στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Όπως σημειώνει και ο Μπροντέλ, στον οποίο αναφέρεται συχνά ο Αμπουλάφια, ο θρίαμβος αυτός προστάτεψε οριστικά την Ιταλία από τον κίνδυνο της οθωμανικής εισβολής. Η λεπτομερής περιγραφή των γεγονότων στη Μεσόγειο του 16ου αιώνα εμποδίζει τον συγγραφέα να παρουσιάσει το σύνολο του μετασχηματισμού του δυτικού κόσμου κατά τον αιώνα αυτό. Ο πιο εμβληματικός για τη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία αιώνας βρίσκεται κατακερματισμένος σε τρία Κεφάλαια. Οι «Μεταμορφώσεις στη Δύση» παρουσιάζουν εύστοχα την έξοδο των Ιβήρων στο ανοιχτό πέλαγος του Ατλαντικού. Η νέα τεχνολογία στη ναυπηγική και η χρήση οργάνων πλοήγησης έκαναν δυνατή την απόδραση από την κλειστή θάλασσα στο πέλαγος της Μεσογείου. Στα δύο όμως επόμενα Κεφάλαια, το ένα για τις «Ιερές και ανίερες συμμαχίες» και το άλλο για τον έλεγχο του Αιγαίου που έφερε σε σύγκρουση χριστιανούς και μουσουλμάνους, χάνονται οι λόγοι που καθιστούν τον 16ο αιώνα ορόσημο στην ιστορία της Ευρώπης. Η δημογραφική ανάπτυξη της ηπείρου μετά από τις τρομερές επιδημίες του παρελθόντος και η ποικιλία του φαινομένου της οικονομικής ανάπτυξης που ακολούθησε προκάλεσαν σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές διαφοροποιήσεις που ήταν άγνωστες στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Η θρησκευτική μεταρρύθμιση, η διάδοση της τυπογραφίας, η ανάμειξη της κοσμικής εξουσίας στα ζητήματα της εκκλησίας, ακόμα και οι σχέσεις αρχόντων και υπηκόων, άλλαξαν ριζικά τη μορφή του κόσμου. Στον αιώνα αυτόν σημειώνεται και η αρχή της εμπορικής παρακμής της «Μεγάλης Θάλασσας». Έκτοτε οι οδοί του εμπορίου και ο πλούτος μετατοπίζονται βορειοδυτικά. Ο Αμπουλάφια αποδίδει καλύτερα στην εξιστόρηση των γεγονότων όταν ασχολείται με τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της Μεσογείου και γίνεται αντιφατικός στις περιγραφές των εθνών κρατών του 19ου και του 20ού αιώνα. Αντιμετωπίζει έτσι με σκεπτικισμό τον ενθουσιασμό των Ευρωπαίων για την αναγέννηση του ελληνικού έθνους και την πίστη τους σε ένα «ανύπαρκτο» μυθολογικό πάνθεο, αλλά επαναλαμβάνει ο ίδιος ανάλογη αφοσίωση στην Τορά και στους εθνικούς μύθους που οδήγησαν κατά τον 20ό αιώνα στην κάθαρση της Παλαιστίνης από ξένα προς τον ιουδαϊσμό στοιχεία. Ανθρώπινες βέβαια αντιφάσεις που μας θυμίζουν ότι η βούληση και το θυμικό, ακόμα και των σημαντικών συγγραφέων, δεν ελέγχονται πάντοτε από τη λογική. Ο τίτλος «Μια κατακερματισμένη Μεσόγειος, » ασφαλώς δεν ανήκει εκεί. Αν εξαιρεθεί η Ρωμαιοκρατία ακόμα και με τη βυζαντινή της εκδοχή, η Μεσόγειος υπήρξε κατακερματισμένη σε όλες περίπου τις εποχές της ιστορίας. Όπως ο ίδιος άλλωστε σημειώνει στο Συμπέρασμά του, «Αντί να ψάχνουμε για ενότητα, θα έπρεπε να προσέξουμε την ποικιλομορφία». Στην ποι-

16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 21 κιλομορφία αυτή ακριβώς ανήκουν και οι δύο «οραματιστές» που προβάλλει, ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Απόστολος Παύλος. Αν πρέπει να συνοψίσουμε το έργο αυτό και τη σημασία του, θα λέγαμε ότι πρόκειται για την ιστορία της αέναης κίνησης ανθρώπων, ιδεών και αγαθών στο πιο εξανθρωπισμένο φυσικό στοιχείο της ιστορίας των πολιτισμών, τη Μεσόγειο. ΘΑΝοΣ ΒέρέΜηΣ Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών

17 προλογοσ Η «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ» μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Αυτό το βιβλίο είναι περισσότερο μία ιστορία της Μεσογείου Θάλασσας και όχι της στεριάς που την περιβάλλει. Πιο συγκεκριμένα, είναι μία ιστορία των ανθρώπων που διέσχισαν τη θάλασσα και έζησαν κοντά στις ακτές της, σε λιμάνια και σε νησιά. Το θέμα μου είναι η διαδικασία μέσω της οποίας η Μεσόγειος κατέστη σε διάφορους βαθμούς ενσωματωμένη σε μία και μόνη εμπορική, πολιτιστική, ακόμη (υπό τους Ρωμαίους) και πολιτική ζώνη, και για το πώς αυτές οι περίοδοι ενσωμάτωσης έληξαν με βίαιη διάλυση μερικές φορές, είτε λόγω πολέμου είτε λόγω επιδημίας. Έχω διακρίνει πέντε ευκρινείς περιόδους: μία Πρώτη Μεσόγειο, η οποία περιήλθε στο χάος έπειτα από το 1200 π.χ., δηλαδή γύρω στην εποχή που λέγεται πως έπεσε η Τροία, μία Δεύτερη Μεσόγειο, η οποία επέζησε έως περίπου το 500 μ.χ., μία Τρίτη Μεσόγειο, η οποία ξεπρόβαλε αργά και μετά βίωσε μία μεγάλη κρίση την εποχή του Μαύρου Θανάτου (1347), μία Τέταρτη Μεσόγειο, που έπρεπε να τα βγάλει πέρα με τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από τον Ατλαντικό και την κυριαρχία των ατλαντικών δυνάμεων, τελειώνοντας περίπου την εποχή της διάνοιξης της Διώρυγας του Σουέζ το 1869, και τέλος μία Πέμπτη Μεσόγειο, που έγινε το πέρασμα για τον Ινδικό Ωκεανό και βρήκε μία εκπληκτική νέα ταυτότητα κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Η δική μου «Μεσόγειος» είναι καθοριστικά η επιφάνεια της ίδιας τής θάλασσας, οι παραλίες της και τα νησιά της, ιδίως οι πόλεις-λιμάνια που παρείχαν τα κύρια σημεία αναχώρησης και άφιξης γι αυτούς που τη διέσχιζαν. Αυτός είναι ένας στενότερος ορισμός απ ό,τι εκείνος που έδωσε ο μεγάλος πρωτοπόρος της μεσογειακής ιστορίας, ο Φερνάν Μπροντέλ, που συχνά κάλυπτε μέρη πέρα από τη Μεσόγειο. Η Μεσόγειος του Μπροντέλ όμως και των περισσοτέρων από εκείνους που ακολούθησαν τα χνάρια του ήταν μία χερσαία μάζα που εκτεινόταν πολύ πέρα από την ακτογραμμή, όπως και μία λεκάνη γεμάτη με νερό, και υπάρχει ακόμα μία τάση να ορίζεται η Μεσόγειος σε σχέση με την καλλιέργεια της ελιάς ή τις κοιλάδες των ποταμών που εκβάλλουν σ αυτήν. Επομένως, πρέπει κάποιος να εξετάσει τις, συχνά μόνιμες, παραδοσιακές κοινωνίες μέσα σ αυτές τις κοιλάδες, οι οποίες παρήγαν τρόφιμα και πρώτες ύλες που αποτέλεσαν προϊόντα σταθερής ζήτησης του διαμεσογειακού εμπορίου, πράγμα που επίσης σημαίνει ότι οφείλει να συμπεριλάβει πραγματικούς στεριανούς που δεν πλησίασαν ποτέ τη θάλασσα. Η ενδοχώρα τα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκεί, τα προϊόντα που

18 24 DAVID ABULAFIA προήλθαν ή πέρασαν από εκεί δεν μπορεί φυσικά να αγνοηθεί, αλλά αυτό το βιβλίο επικεντρώνεται σε εκείνους που βούτηξαν τα δάχτυλα των ποδιών τους στη θάλασσα και, περισσότερο απ όλα, ταξίδεψαν σ αυτή, συμμετέχοντας άμεσα, σε μερικές περιπτώσεις, στο διαπολιτισμικό εμπόριο, στη διακίνηση θρησκευτικών και άλλων ιδεών, ή, λιγότερο σημαντικό, στις ναυτικές συγκρούσεις για την κυριαρχία των θαλάσσιων οδών. Αναπόφευκτα, σ αυτό που είναι ήδη ένα ογκώδες βιβλίο, έπρεπε να γίνουν δύσκολες επιλογές σχετικά με το τι θα έπρεπε να συμπεριληφθεί και τι να εξαιρεθεί. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά από ό,τι θα έπρεπε είναι το «ίσως», το «πιθανώς», το «μπορεί» και το «πιθανότατα». Πάρα πολλές δηλώσεις, ιδίως σχετικά με την πρώιμη Μεσόγειο, μπορούν να διατυπωθούν κατ αυτό τον τρόπο, με το ρίσκο να παραχθεί μία ομίχλη από αβεβαιότητες για τον αναγνώστη. Πρόθεσή μου υπήρξε να περιγράψω τους λαούς, τις διαδικασίες και τα γεγονότα που έχουν μεταμορφώσει ολόκληρη ή μεγάλο μέρος της Μεσογείου, παρά να γράψω μία σειρά από μικρο-ιστορίες των παρυφών της, όσο ενδιαφέρουσες κι αν μπορεί να είναι αυτές. Συνεπώς, έχω επικεντρωθεί σ αυτό που θεωρώ μακροπρόθεσμα σημαντικό, όπως η ίδρυση της Καρχηδόνας, η εμφάνιση του Ντουμπρόβνικ, η επίδραση των Βέρβερων κουρσάρων ή η διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ. Οι θρησκευτικές αλληλεπιδράσεις απαιτούν χώρο, και φυσικά πολλή προσοχή δίνεται στις συγκρούσεις ανάμεσα στους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους, αλλά και οι Εβραίοι αξίζουν επίσης αρκετή προσοχή λόγω του εξέχοντος ρόλου τους ως εμπόρων στον πρώιμο Μεσαίωνα και ξανά κατά την πρώιμη σύγχρονη περίοδο. Έχω δώσει περίπου την ίδια κάλυψη σε κάθε αιώνα από τη στιγμή που φτάνω στην κλασική αρχαιότητα, διότι ήθελα να αποφύγω να γράψω ένα από εκείνα τα βιβλία με τη μορφή πυραμίδας στα οποία κάποιος προσπερνά βιαστικά τα πρώτα Κεφάλαια για να φτάσει στους βολικούς σύγχρονους καιρούς το ταχύτερο δυνατό. Οι χρονολογίες όμως που έχουν προσκολληθεί στα Κεφάλαια είναι κατά μεγάλη προσέγγιση, και διαφορετικά Κεφάλαια μερικές φορές πραγματεύονται γεγονότα της ίδιας περιόδου που συνέβησαν σε διαφορετικά άκρα της Μεσογείου. Η Μεσόγειος που γνωρίζουμε τώρα διαμορφώθηκε από τους Φοίνικες, τους Έλληνες και τους Ετρούσκους στην αρχαιότητα, από τους Γενουάτες, τους Βενετούς και τους Καταλανούς στον Μεσαίωνα, από το ολλανδικό, το αγγλικό και το ρωσικό ναυτικό στους αιώνες πριν το Πράγματι, υπάρχει κάποια βάση στο επιχείρημα ότι μετά το 1500, και σίγουρα μετά το 1850, η Μεσόγειος κατέστη όλο και λιγότερο σημαντική στις ευρύτερες παγκόσμιες υποθέσεις και στο εμπόριο. Στα περισσότερα Κεφάλαια έχω επικεντρωθεί σε ένα ή δύο μέρη που πιστεύω ότι εξηγούν καλύτερα τις ευρύτερες μεσογεια κές εξελίξεις στην Τροία, στην Κόρινθο, στην Αλεξάνδρεια,

19 Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 25 στο Αμάλφι, στη Θεσσαλονίκη κλπ., αλλά η έμφαση δίδεται πάντα στους δεσμούς τους διαμέσου της Μεσογείου Θάλασσας και, όπου είναι δυνατό, σε μερικούς από τους ανθρώπους που επηρέασαν ή βίωσαν αυτές τις αλληλεπιδράσεις. Ένα αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης είναι το ότι λέω λιγότερα για τα ψάρια και τους ψαράδες απ ό,τι θα περίμεναν μερικοί αναγνώστες. Τα περισσότερα ψάρια περνούν την ώρα τους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και οι ψαράδες τείνουν να αποπλέουν από το λιμάνι, να πιάνουν την ψαριά τους (συχνά σε κάποια απόσταση από το μητρικό λιμάνι τους) και να επιστρέφουν στη βάση τους. Ως επί το πλείστον, δεν έχουν έναν προο ρισμό στην άλλη πλευρά των νερών όπου θα έρθουν σε επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Τα ψάρια που φέρνουν στο σπίτι μπορεί κάλλιστα να υποστούν επεξεργασία με κάποιον τρόπο, όπως να παστωθούν ή να διατηρηθούν σε άλμη, ή να γίνουν ακόμα και σάλτσα με δυνατή γεύση, και οι έμποροι που μετέφεραν αυτά τα προϊόντα στα πλοία τους συχνά αναφέρονται. Τα φρέσκα ψάρια θα πρέπει πολύ συχνά να αποτέλεσαν την τυπική τροφή για τα ναυτικά πληρώματα. Ειλικρινά όμως, τα δεδομένα σπανίζουν. Η προσοχή μου έχει στραφεί προς ό,τι συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια της Μεσογείου με την άφιξη του υποβρυχιακού πολέμου στις αρχές του 20ού αιώνα. Ελπίζω πως όσοι πάρουν στα χέρια τους αυτό το βιβλίο θα απολαύσουν την ανάγνωσή του όσο απόλαυσα κι εγώ τη συγγραφή του. Για την πρόσκληση να κάνω κάτι τέτοιο, καθώς και για την ενθουσιώδη ενθάρρυνσή τους μετά, είμαι βαθιά υπόχρεος στον Στιούαρτ Πρόφιτ των εκδόσεων Πένγκουιν και στον ατζέντη μου, Μπιλ Χάμιλτον, στο Α.Μ. Χιθ, και για περαιτέρω ενθάρρυνση στον Πίτερ Τζίνα και στον Τιμ Μπεντ στον αμερικανικό εκδοτικό μου οίκο, τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Οξφόρδης στη Νέα Υόρκη. Μία ιδιαίτερη ευχαρίστηση ήταν η ευκαιρία να επισκεφτώ ή να ξαναεπισκεφτώ μερικά από τα μέρη που αναφέρω. Έχω ωφεληθεί πολύ από τη φιλοξενία ενός αριθμού οικοδεσποτών στη Μεσόγειο και πέρα απ αυτήν: ο Κλάιβ και η Τζεραλντίν Φινλέισον του Μουσείου του Γιβραλτάρ υπήρξαν καλοδεχτικοί όπως πάντα, και μου έδωσαν τη δυνατότητα όχι μόνο να ξαναεπισκεφτώ το Γιβραλτάρ αλλά και να κάνω μία εκδρομή περνώντας το Στενό έως τη Θέουτα. Ευχαριστώ τον Τσαρλς Ντάλι, τον Ντόμινικ Φένετς, τους συναδέλφους τους στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Μάλτας, τον αξιότιμο Βρετανό Ύπατο Αρμοστή και τις κυρίες Άρτσερ και Ρόνι Μίκαλεφ του Βρετανικού Συμβουλίου που υπήρξαν υποδειγματικές οικοδέσποινες στη Μάλτα, την αξιότιμη Μαλτέζα πρέσβειρα στην Τυνησία, Βίκι-Ανν Κρεμόνα, που υπήρξε επίσης μία έξοχη οικοδέσποινα στην Τύνιδα και στη Μαχντία, τον Μοχάμετ Αουάντ, που δίκαια φημίζεται για τη φιλοξενία του, που μου άνοιξε τα μάτια στην πόλη του την Αλεξάνδρεια, τον Εντέμ Ελντέμ που μου αποκάλυψε ανύποπτες γωνιές της Κωνσταντινούπολης (και της Αλεξάνδρειας), τον

20 26 DAVID ABULAFIA Ρέλτζα Σεφέροβιτς του Κροατικού Ιστορικού Ινστιτούτου στο Ντουμπρόβνικ που με βοήθησε πάρα πολύ εκεί, στο Μαυροβούνιο (στο Χέρτσεγκ Νόβι και στο Κότορ) και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (στο Τρέμπιντζε), τον Έντουαρντ Μίρα που μοιράστηκε μαζί μου τις γνώσεις του για τη μεσαιωνική Βαλένθια επί τόπου, και τον Ολιβέτα Σένα που με προσκάλεσε στο Κάλιαρι για να τιμήσει τη μνήμη του μακαρίτη φίλου μου και διακεκριμένου ιστορικού της Μεσογείου Μάρκο Τανγκερόνι, δίνοντάς μου τη δυνατότητα να επισκεφθώ επίσης την αρχαία Νόρα. Επίσης επιθυμώ να ευχαριστήσω, πιο μακριά, το Ιστορικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι και το φινλανδικό Υπουργείο Εξωτερικών που με προσκάλεσαν να αναπτύξω τις απόψεις μου σχετικά με την ιστορία της Μεσογείου σε μια πόλη της οποίας το μεγάλο φρούριο συχνά αποκαλείται το «Γιβραλτάρ του Βορρά», τη Φραντσέσκα Τριβελάτο που μου επέτρεψε να διαβάσω την έξοχη μελέτη της για το Λιβόρνο προτού αυτή εκδοθεί, τον Ρότζερ Μουρχάουζ που με εφοδίασε με μία πληθώρα κατάλληλων εικόνων, συχνά δύσκολο να βρεθούν, και τον Μπέλα Κούνα που υπήρξε ένας υποδειγματικός επιμελητής. Η σύζυγός μου, Άννα, εξερεύνησε μαζί μου τη Γιάφα, το Νέβε Τζεντέκ, το Τελ Αβίβ, την Τύνιδα, τη Μαχντία και μεγάλες εκτάσεις της Κύπρου. Η Άννα ανέχτηκε ολοένα και μεγαλύτερα βουνά βιβλίων γύρω από την αρχαία και τη σύγχρονη Μεσόγειο σε ένα σπίτι ήδη γεμάτο από βιβλία πάνω στη μεσαιωνική Μεσόγειο. Οι κόρες μου Μπιάνκα και Ρόζα υπήρξαν υπέροχες σύντροφοι στα ταξίδια σε διάφορες γωνιές της Μεσογείου και με τροφοδότησαν με υλικό σε ποικίλα ζητήματα, όπως οι Μορίσκο και η Πορεία της Βαρκελώνης. Είμαι επίσης πολύ ευγνώμων στα ακροατήρια στο Κέιμπριτζ, το Σεν Άντριους, το Ντάρχαμ, το Σέφιλντ, τη Βαλέτα και τη Φρανκφούρτη του Μάιν που ανταποκρίθηκαν τόσο εποικοδομητικά σε μία διάλεξη που έδωσα με θέμα: «Πώς να γράψετε την ιστορία της Μεσογείου». Στο Κέιμπριτζ, έλαβα βιβλιογραφικές και άλλες συμβουλές από τον Κόλιν και την Τζέιν Ρένφριου, τον Πολ Κάρτλετζ, τον Τζον Πάτερσον, τον Άλεξ Μιούλεν, τον Ρίτσαρντ Ντάνκαν-Τζόουνς, τον Ουίλιαμ Ο Ράιλι, τον Χουμπέρτους Γιαν και τον Ντέιβιντ Ρέινολντς, μεταξύ άλλων, ενώ ο Ρότζερ Ντόου μού έδωσε πολύ ευγενικά ένα αντίγραφο από την υπέροχη μετάφρασή του με σχόλια της Οδύσσειας. Ο Τσαρλς Στάντον διάβασε το πρώτο χειρόγραφο και με διόρθωσε σε ορισμένα σημεία δεν χρειάζεται να πω ότι τα λάθη που παραμένουν είναι δικά μου. Η Αλίσα Μπάντοου ενεπλάκη με ενθουσιασμό σε μακρές συζητήσεις για την αρχαία οικονομία, οι οποίες με βοήθησαν να αποσαφηνίσω τις ιδέες μου. Κανένα ίδρυμα δεν μπορεί να συγκριθεί με τα κολέγια του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης στην προσφορά μιας ευκαιρίας για να συζητήσει κανείς τις ιδέες του με ανθρώπους διαφόρων ειδικοτήτων, και οφείλω περισσότερα από όσα μπορώ να πω στο ερέθισμα του να έχω μετα-

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Το ψαράκι που φορούσε γυαλιά ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ρένα Ρώσση-Ζα ρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΟΡΘΩΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Λιάνα ενεζάκη ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Μερσίνα Λαδοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Η Ντανιέλα λέει όχι ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ρένα Ρώσση-Ζα ρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΟΡΘΩΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Σπύρος Γούσης ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Μερσίνα Λαδοπούλου EÊÔÕÐÙÓÇ:

Διαβάστε περισσότερα

OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ 0,10 ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011

OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ 0,10 ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ 0,10 ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Πουθενά χωρίς την κούκλα µου ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ράνια Μπουµπουρή ΘΕΩΡΗΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Άννα Μαράντη

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN

Ρένα Ρώσση-Ζα ρη, Ðñþôç Ýêäïóç: Ιανουάριος 2010, αντίτυπα ÉSBN TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Ένα αδέσποτο σκυλάκι ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ρένα Ρώσση-Ζα ρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΟΡΘΩΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Μάρω Αλεξάνδρου ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Μερσίνα Λαδοπούλου EÊÔÕÐÙÓÇ:

Διαβάστε περισσότερα

Ράνια Μπουµπουρή, Ðñþôç Ýêäïóç: Σεπτέµβριος 2010, αντίτυπα ÉSBN

Ράνια Μπουµπουρή, Ðñþôç Ýêäïóç: Σεπτέµβριος 2010, αντίτυπα ÉSBN TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Πιπίλα µου γλυκιά ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ράνια Μπουµπουρή ΘΕΩΡΗΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Sabine Straub ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Ελένη Σταυροπούλου EÊÔÕÐÙÓÇ: Ι. ΠΕΠΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Erol User, 2011 Εικόνας εξωφύλλου: STOCK Photography. Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2011 ΙSBN 978-960-496-343-0

Erol User, 2011 Εικόνας εξωφύλλου: STOCK Photography. Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2011 ΙSBN 978-960-496-343-0 ΣΕΙΡΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: ETHICAL ECONOMY Από τις Εκδόσεις Cinius, Κωνσταντινούπολη 2009 TIΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ηθική Οικονομία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Erol User ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Βάσω Κρις ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008. Roald Dahl Nominee Ltd., 1978 Εικονογράφησης: Quentin Blake, 1978. Ðñþ ôç Ýê äï óç: Μάρτιος 2012

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008. Roald Dahl Nominee Ltd., 1978 Εικονογράφησης: Quentin Blake, 1978. Ðñþ ôç Ýê äï óç: Μάρτιος 2012 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: THE ENORMOUS CROCODILE Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Ο Πελώριος Κροκόδειλος ÓÕÃ ÃÑÁ ÖÅ ÁÓ: Roald Dahl ÅÉ ÊÏ ÍÏ ÃÑÁ ÖÇ ÓÇ: Quentin Blake ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Χαρά

Διαβάστε περισσότερα

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη Σελ. 122 3. Οι ανακαλύψεις α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων Η αναζήτηση νέων δρόμων είναι αναγκαία εξαιτίας : της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων

Διαβάστε περισσότερα

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ονοματεπώνυμο: Βάσκο Ντά Γκάμα Χρονολογία γέννησης:3 Σεπτεμβρίου 1449 Χρονολογία θανάτου:3 Ιανουαρίου 1524 Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ανακαλύψεις: Ανακάλυψε

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Ειρήνη Καµαράτου-Γιαλλούση, 2009. Ðñþôç Ýêäïóç: Σεπτέµβριος 2009 ÉSBN 978-960-453-617-7

Ειρήνη Καµαράτου-Γιαλλούση, 2009. Ðñþôç Ýêäïóç: Σεπτέµβριος 2009 ÉSBN 978-960-453-617-7 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Η πεισµατάρα ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Ειρήνη Καµαράτου-Γιαλλούση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΟΡΘΩΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: ηµήτρης Καρατζαφέρης ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Μερσίνα Λαδοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 1 ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Μάθημα 1: Οι έννοιες και θέση 1. Τι ονομάζεται σχετική θέση ενός τόπου; Να δοθεί ένα παράδειγμα. Πότε ο προσδιορισμός της σχετικής θέσης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ

Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ Η ΓΑΛΛΙΑ ERASMUS + ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ Η Γαλλία είναι μία μεγάλη χώρα της δυτικής Ευρώπης. Ο πληθυσμός της ανέρχεται στα 66,6 εκατομμύρια και το νόμισμα της είναι το ευρό.

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη Καθηγήτρια ΤΣΑΤΣΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Μητρετόδη Νατάσα Ζώρας Θοδωρής Πένκης Γιάννης

Υπεύθυνη Καθηγήτρια ΤΣΑΤΣΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Μητρετόδη Νατάσα Ζώρας Θοδωρής Πένκης Γιάννης Υπεύθυνη Καθηγήτρια ΤΣΑΤΣΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Μητρετόδη Νατάσα Ζώρας Θοδωρής Πένκης Γιάννης 1 Η Μεσόγειος θάλασσα βρέχει την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική Στην Ευρώπη βρέχει τις εξής χώρες: Ισπανία, Γαλλία,

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο Roald Dahl Nominee Ltd., 1978 Εικονογράφησης: Quentin Blake, Ðñþ ôç Ýê äï óç: Μάρτιος 2012

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο Roald Dahl Nominee Ltd., 1978 Εικονογράφησης: Quentin Blake, Ðñþ ôç Ýê äï óç: Μάρτιος 2012 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: THE ENORMOUS CROCODILE Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Ο Πελώριος Κροκόδειλος ÓÕÃ ÃÑÁ ÖÅ ÁÓ: Roald Dahl ÅÉ ÊÏ ÍÏ ÃÑÁ ÖÇ ÓÇ: Quentin Blake ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Χαρά

Διαβάστε περισσότερα

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ Β. Π. Γ. Π. Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χιλιόμετρα, ενώ με τα νησιά φτάνει τα 30,2

Διαβάστε περισσότερα

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό.

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό. ΜΑΘΗΜΑ 10 1. Ποιες είναι οι επιπτώσεις των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων. 2. Ποια είναι η κοινή προέλευση και των δύο παραπάνω φαινομένων; 3. Γιατί είναι μικρός ο αριθμός ο αριθμός των ανθρώπινων

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Σκεπτικό Με τη δραστηριότητα χαρτογράφησης της Ανατολικής Μεσογείου σε µία εποχή έντονων συγκρούσεων για την κυριαρχία στην περιοχή, επιδιώκεται ο

1.3 Σκεπτικό Με τη δραστηριότητα χαρτογράφησης της Ανατολικής Μεσογείου σε µία εποχή έντονων συγκρούσεων για την κυριαρχία στην περιοχή, επιδιώκεται ο 1 Χαρτογραφώντας την κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο από το 13 ο έως το 18 ο αι. 1.1 Περίληψη Οι µαθητές καλούνται να δηµιουργήσουν χάρτες της Ανατολικής Μεσογείου που να απεικονίζουν τις αλλαγές στην

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 ΜΑΘΗΜΑ 1, Οι έννοιες «γεωγραφική» και «σχετική» θέση 1. Με τη βοήθεια του χάρτη στη σελ.12, σημειώστε τις παρακάτω πόλεις στην

Διαβάστε περισσότερα

ERASMUS Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος Στ 2

ERASMUS Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος Στ 2 ERASMUS 1 Δημοτικό Σχολείο Αγίων Τριμιθιάς Χρίστος Τομάζος 17.12.2016 Στ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Γαλλία 3-7 Ισπανία.. 8-13 Γερμανία 14-20 Ιταλία. 21-25 2 ΓΑΛΛΙΑ: Θέση και σύνορα 4 Κλίμα 5 Πρωτεύουσα. 6 Βιομηχανία...

Διαβάστε περισσότερα

ISBN 978-960-484-159-2

ISBN 978-960-484-159-2 Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ Ο Μέγας Αλέξανδρος Κείμενο: Φίλιππος Μανδηλαράς Επιμέλεια κειμένου: Ράνια Ζωίδη Εικονογράφηση: Ναταλία Καπατσούλια Διόρθωση: Αντωνία Κιλεσσοπούλου 2010, Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

Δημοκρατία της νότιας Ευρώπης. Επιφάνεια: τ.χμ Πληθυσμός: κατ. Πρωτεύουσα: Ρώμη. Γλώσσα: επίσημη η ιταλική.

Δημοκρατία της νότιας Ευρώπης. Επιφάνεια: τ.χμ Πληθυσμός: κατ. Πρωτεύουσα: Ρώμη. Γλώσσα: επίσημη η ιταλική. ΙΤΑΛΙΑ Δημοκρατία της νότιας Ευρώπης. Επιφάνεια: 301.230 τ.χμ Πληθυσμός: 58.057.477 κατ. Πρωτεύουσα: Ρώμη. Γλώσσα: επίσημη η ιταλική. Ανάμεσα στις αλλόγλωσσες ομάδες είναι η γερμανική, η αλβανική, η ελληνική,

Διαβάστε περισσότερα

την κοινωνική συμπεριφορά

την κοινωνική συμπεριφορά ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ την κοινωνική συμπεριφορά ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Μεγαλύτερες κουβέντες με τη μαμά ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Αθηνά Ανδρουτσοπούλου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Ευδοξία Μπινοπούλου ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Κατερίνα

Διαβάστε περισσότερα

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα = η πολύπλοκη πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στα Βαλκάνια και στην Εγγύς Ανατολή, κυρίως μετά τον 18ο αιώνα, ως αποτέλεσμα της παρακμής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα WILD SAVANNAH ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΑΓΡΙΑ ΣΑΒΑΝΑ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2016 Batsford, 2016 First published in Great Britain

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008. Roald Dahl Nominee Ltd., 1990 Εικονογράφησης: Quentin Blake, 1990. Ðñþ ôç Ýê äï óç: Ιούνιος 2010

Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008. Roald Dahl Nominee Ltd., 1990 Εικονογράφησης: Quentin Blake, 1990. Ðñþ ôç Ýê äï óç: Ιούνιος 2010 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: ESIO TROT Από τις Εκδόσεις Puffin Books, Λονδίνο 2008 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Άνω Λεχ ÓÕÃ ÃÑÁ ÖÅ ÁÓ: Roald Dahl ÅÉ ÊÏ ÍÏ ÃÑÁ ÖÇ ÓÇ: Quentin Blake ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Χαρά Γιαννακοπούλου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΟΡΘΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!»

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!» 18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ «Σώστε με από τους φίλους μου!» Σο Ανατολικό ζήτημα, ορισμός Είναι το ζήτημα της διανομής των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία από τις αρχές του 18ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης 2 η εργασία 2012 13 ΘΕΜΑ: «Στις παραμονές της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑ, Α1 ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΓΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α1 2015-2016 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΦΟΡΤΣΕΡΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΠΟΥ ΈΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες

Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες στον κόσμο Βοηθητική εργασία 1.α. Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες Η Ευρώπη: είναι η πέμπτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, όμορφη, με μακραίωνη ιστορία και έχει δώσει στον κόσμο πολλούς

Διαβάστε περισσότερα

PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ

PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ PROJECT 2017 ΟΜΑΔΑ: ΑΝΕΣΤΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΝΤΙΝΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΦΙΔΗΣ ΑΦΡΙΚΗ Η Αφρική είναι η δεύτερη σε έκταση και πληθυσμό ήπειρος της γης με πληθυσμό περίπου 1 δισ κατοίκους.

Διαβάστε περισσότερα

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, 2009

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, 2009 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Πασχαλιά και Πασχαλίτσα ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΘΕΩΡΗΣΗ ÊÅÉÌÅÍÏÕ: Χρυσούλα Τσιρούκη ÅÉÊÏÍÏÃÑÁÖÇÓÇ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Γιώργος Σγουρός ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Ελένη Σταυροπούλου

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύουμε στην ηπειρωτική Ελλάδα, χρησιμοποιώντας διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εικονογραφήσεις 13 Βιογραφικά 15 Πρόλογος στην 11 η έκδοση 17 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος

Διαβάστε περισσότερα

2014 PULLMANTUR ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ SOVEREIGN. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΥΡΑ - 7Nύχτες Bαρκελώνη/Βαρκελώνη ή Τσιβιταβέκια/Τσιβιταβέκια ALL INCLUSIVE

2014 PULLMANTUR ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ SOVEREIGN. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΥΡΑ - 7Nύχτες Bαρκελώνη/Βαρκελώνη ή Τσιβιταβέκια/Τσιβιταβέκια ALL INCLUSIVE 2014 PULLMANTUR ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ SOVEREIGN ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΥΡΑ - 7Nύχτες Bαρκελώνη/Βαρκελώνη ή Τσιβιταβέκια/Τσιβιταβέκια ALL INCLUSIVE Αναχωρήσεις από/προς ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ (επιβίβαση Σάββατο): Aπρίλιος 12, 19, Μάιος 10,

Διαβάστε περισσότερα

Το καράβι της Κερύνειας

Το καράβι της Κερύνειας Το καράβι της Κερύνειας Το αρχαίο Καράβι της Κερύνειας Το 300π.Χ. το αρχαίο εμπορικό πλοίο ξεκινούσε από τη Σάμο απ όπου φόρτωσε κρασί. Αφού πέρασε από τα νησιά Κω και Ρόδο και πήρε αμφορείς ταξίδευε προς

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της Ευρώπης Το κλίμα της Ευρώπης Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ και ΚΛΙΜΑ Καιρός: Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, σε

Διαβάστε περισσότερα

Πορτογαλία Θρησκείες

Πορτογαλία Θρησκείες Πορτογαλία Θρησκείες 3. α. Εργαστείτε ομαδικά και διαλέξτε μια χώρα για να την παρουσιάσετε στην τάξη. Για μεγαλύτερη ευκολία, μπορείτε να συμπληρώσετε έναν πίνακα όπως ο παραπάνω με τα αντίστοιχα στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ

Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Η ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ Η σημαία της Βουλγαρίας αποτελείται από τρεις ισομεγέθεις οριζόντιες λωρίδες χρώματος λευκού(στην κορυφή), πράσινου και κόκκινου. Το λευκό αντιπροσωπεύει την ειρήνη,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ. Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη

ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ. Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη ΜΑΝΟΣ ΓΑΒΡΑΣ Οι φίλοι με φωνάζουν ΦΙΣΤΙΚΗ! Εικονογράφηση: Mαργαρίτα Ζεβελάκη ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Φιστίκιος ο Αιγινήτης (Βιβλίο Α ) ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μάνος Γαβράς ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μαργαρίτα Ζεβελάκη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Κυριακή, 20 Μάιος :06 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 21 Μάιος :08

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Κυριακή, 20 Μάιος :06 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 21 Μάιος :08 Ο Καναδάς είναι κράτος που καταλαμβάνει το βόρειο άκρο της Βόρειας Αμερικής. Στα ανατολικά βρέχεται από τον Ατλαντικό, στα νότια συνορεύει με τις ΗΠΑ, στα δυτικάβρέχεται από τον Ειρηνικό και συνορεύει

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Η πόλη Λ βρίσκεται: α. βόρεια της πόλης Κ. β. νότια της πόλης Κ. γ. ΒΑ της πόλης Κ. δ. ΒΔ της πόλης Κ. 2. Η πόλη Λ βρίσκεται: α. βόρεια

Διαβάστε περισσότερα

Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë

Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë Περπατώντας στην ªÂÛ ÈˆÓÈÎ fiïë Σπάνια έχει κάποιος την ευκαιρία να διαβεί 2400 χρόνια ιστορίας, συγκεντρωµένα σε µια έκταση 58,37 εκταρίων που περικλείεται ανάµεσα στα τείχη της Μεσαιωνικής Πόλης. Έναν

Διαβάστε περισσότερα

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι Εσωτερική κρίση εξωτερικοί κίνδυνοι 1054-10811081 Στο σημερινό μάθημα θα δούμε: 1. τα εσωτερικά προβλήματα 2. τους εξωτερικούς κινδύνους 3. κυρίως τη μάχη στο Ματζικέρτ και τις συνέπειές της Ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ

ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ alco THE PULSE OF SOCIETY ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΕΝΤΟΛΕΑΣ: ΤΥΠΟΣ: ΔΕΙΓΜΑ: ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ: ΧΡΟΝΟΣ: ALCO Ε.Ο.Τ. ΠΟΣΟΤΙΚΗ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ) 1.500

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο πάει διακοπές. Η σειρά προβάλλεται στο

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο πάει διακοπές. Η σειρά προβάλλεται στο ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ Ο πάει διακοπές Η σειρά προβάλλεται στο ΣΕΙΡΑ: ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CLAUDE ON HOLIDAY Από τις Εκδόσεις Hodder Children s Books, Μεγάλη Βρετανία 2011 TΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο Κλοντ πάει

Διαβάστε περισσότερα

Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της

Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της ενδιάμεσης λίμνης, το συνολικό της μήκος φθάνει τα 190 χλμ.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΑΘΗΜΑ 16 ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η Ευρώπη είναι ήπειρος κυρίως πεδινή, χωρίς έντονο ανάγλυφο. Τα 2/3 της ηπείρου είναι πεδινές εκτάσεις. Έχει το χαμηλότερο μέσο υψόμετρο από την επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Θρησκευτικά B Δημοτικού (Μέρος Α ) Ομορφος κόσμος ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Θρησκευτικά Β Δημοτικού Ομορφος κόσμος (Μέρος A ) Συγγραφική ομάδα:

Διαβάστε περισσότερα

Με τον Αιγυπτιακό

Με τον Αιγυπτιακό Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη Ημερομηνία 25/2/2015 Μέσο Συντάκτης Link diastixo.gr Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης http://diastixo.gr/sinentefxeis/xenoi/3524-william-landay ΟΥΙΛΙΑΜ ΛΑΝΤΕΪ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη Δημοσιεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στην πόλη. Η σειρά προβάλλεται στο

ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ. Ο στην πόλη. Η σειρά προβάλλεται στο ΑΛΕΞ Τ. ΣΜΙΘ Ο στην πόλη Η σειρά προβάλλεται στο ΣΕΙΡΑ: ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: CLAUDE IN THE CITY Από τις Εκδόσεις Hodder Children s Books, Μεγάλη Βρετανία 2011 TΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο Κλοντ στην πόλη

Διαβάστε περισσότερα

Εξερευνώντας το Κουσάντασι (Τουρκία)

Εξερευνώντας το Κουσάντασι (Τουρκία) Εξερευνώντας το Κουσάντασι (Τουρκία) Η Δεύτερη μέρα μας με την κρουαζιέρα Louis Cruises ξημέρωσε στην Τουρκία. Όταν ξυπνήσαμε και κοιτάξαμε έξω από το παράθυρό της καμπίνας μας, το πρώτο πράγμα που είδαμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ. Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΕ ΛΥΚ. ΤΑΞΕΙΣ Μεσόγειος: Ένας παράδεισος σε κίνδυνο ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ «Mare Nostrum», δηλαδή «δική μας θάλασσα», αποκαλούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Τροπικός Παράδεισος Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα TROPICAL WONDERLAND ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2015 Batsford, 2015 First published in Great

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ 3 Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: POPTROPICA 3 THE SECRET SOCIETY Από τις Εκδόσεις Amulet Books, Νέα Υόρκη 2017 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Poptropica 3 Η μυστική κοινωνία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μιτς

Διαβάστε περισσότερα

1ο Σχέδιο. δεδοµένων της Β και Γ στήλης, που αντιστοιχούν στα δεδοµένα της Α στήλης. A. Βασικοί όροι των συνθηκών Β. Συνθήκες Γ.

1ο Σχέδιο. δεδοµένων της Β και Γ στήλης, που αντιστοιχούν στα δεδοµένα της Α στήλης. A. Βασικοί όροι των συνθηκών Β. Συνθήκες Γ. . ΣΧΕ ΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ 1ο Σχέδιο Ι ΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924 (επαναληπτικό) ιάρκεια: 1 διδακτική ώρα Θέµατα: 3 ΘΕΜΑ 1ο Ι. Να συµπληρώσετε, στα κενά της Α στήλης,

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Ποιο Χάρτη θα χρησιμοποιήσω αν θέλω να μάθω τη θέση της Αφρικής στον κόσμο; Θα χρησιμοποιήσω τον Παγκόσμιο Χάρτη Ποια είναι η θέση της Αφρικής στον κόσμο; Η απάντηση μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Μάικ ο Φασολάκης Θα σε γαργαλήσω! ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρί Κυριακού ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λήδα Βαρβαρούση ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γιώργος Παζάλος ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Μερσίνα

Διαβάστε περισσότερα

Εικόνες από τη Σαλαμίνα. Photo Album. by Πρίμπας Γεώργιος. Γιώργος Πρίμπας

Εικόνες από τη Σαλαμίνα. Photo Album. by Πρίμπας Γεώργιος. Γιώργος Πρίμπας Εικόνες από τη Σαλαμίνα Photo Album by Πρίμπας Γεώργιος Γιώργος Πρίμπας Σαλαμίνα. Προηγούμενα σχετικά αφιερώματα: Κυνόσουρα εδώ. Η Σπιναλόγκα του Σαρωνικού εδώ, Το σκεπτικό στη δημιουργία του παρόντος

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN

Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN 2 3 Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2017 ISBN 978-960-572-205-0 2014, Κείμενο Μαρία Αγγελίδου, Αντώνης Παπαθεοδούλου 2014, Εικονογράφηση Χρήστος Κούρτογλου 2014, Εκδόσεις Ίκαρος Τυπογραφική επιμέλεια: Μαρία Ζουράρη

Διαβάστε περισσότερα

Κάρτα: α. Πηγή 1: Απόσπασμα από κείμενο σχολικού βιβλίου

Κάρτα: α. Πηγή 1: Απόσπασμα από κείμενο σχολικού βιβλίου Κάρτα: α Πηγή 1: Απόσπασμα από κείμενο σχολικού βιβλίου O πληθυσμός των Ελλήνων αυξήθηκε και η γη δεν έφτανε να τους θρέψει όλους. Μερικοί τότε αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να πάνε να

Διαβάστε περισσότερα

Victoria Hislop: H συγγραφέας των bestseller

Victoria Hislop: H συγγραφέας των bestseller Ημερομηνία 9/5/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://mag.sigmalive.com/ Αγγελος Γεραιουδάκης http://mag.sigmalive.com/article/7339/victoria-hislop-h-syggrafeas-ton-bestseller GOOD LIFE09.05.2016 Victoria Hislop:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά... ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW TO BE CALM Από τις Εκδόσεις Vie Books, Αγγλία 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να είσαι ήρεμος ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Μαρία Σεβαστιάδου

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ 2 Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: POPTROPICA 2 THE LOST EXPEDITION Από τις Εκδόσεις Amulet Books, Νέα Υόρκη 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Poptropica 2 Η χαμένη αποστολή ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μιτς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ. Κοκκίνη Σαββίνα Κούρου Ελένη Μακαντάση Βαρβάρα Ντούλα Διονυσία Παστρικού Σταματία

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ. Κοκκίνη Σαββίνα Κούρου Ελένη Μακαντάση Βαρβάρα Ντούλα Διονυσία Παστρικού Σταματία ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ Κατά τη διάρκεια του δευτέρου τετραμήνου, παρακολουθήσαμε το πρότζεκτ με τίτλο «Τα ταξίδια του χτες και του σήμερα». Υπεύθυνη και συντονίστρια του προγράμματος είναι η κα. Σαπουλίδου. Οι μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου Παρουσίαση Γιώργος Σέκκες Καθηγητής Γεωγραφίας Λευκωσία 2017 Ερώτηση! Ποια η διάφορα µεταξύ του κλίµατος

Διαβάστε περισσότερα

Αθανασίου Έκτωρ, Ζαμπέτογλου Αθανάσιος, Μπογκντάνι Φίντο, Πάνος Δημήτριος, Παπαλεξίου Ευαγγελία Μαθητές Α Λυκείου, Αριστοτέλειο Κολλέγιο

Αθανασίου Έκτωρ, Ζαμπέτογλου Αθανάσιος, Μπογκντάνι Φίντο, Πάνος Δημήτριος, Παπαλεξίου Ευαγγελία Μαθητές Α Λυκείου, Αριστοτέλειο Κολλέγιο Αθανασίου Έκτωρ, Ζαμπέτογλου Αθανάσιος, Μπογκντάνι Φίντο, Πάνος Δημήτριος, Παπαλεξίου Ευαγγελία Μαθητές Α Λυκείου, Αριστοτέλειο Κολλέγιο Επιβλέπουσες Καθηγήτριες: Δρ. Κοκκίνου Ελένη Φυσικός Παπαχρήστου

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5 (σελ ) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου

Κεφάλαιο 5 (σελ ) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου Ιστορία ΣΤ τάξης Γ Ενότητα «Η Μεγάλη Επανάσταση (1821 1830) 1 Κεφάλαιο 5 (σελ. 90 93) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου Η επανάσταση διαδόθηκε γρήγορα στα νησιά του Αιγαίου. Σπουδαίοι ναυτικοί, όπως ο

Διαβάστε περισσότερα

Η Ευρώπη και το Ισλάμ: Οκτώ Μύθοι

Η Ευρώπη και το Ισλάμ: Οκτώ Μύθοι Η Ευρώπη και το Ισλάμ: Οκτώ Μύθοι Aστέρης Χουλιάρας Καθηγητής Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Bernard Lewis: «Europe would turn Muslim by the end of this century,

Διαβάστε περισσότερα

Διάστημα. Βάλε στη σωστή απάντηση (μία κάθε φορά). Για να κάνει η Γη μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον Ήλιο, χρειάζεται:

Διάστημα. Βάλε στη σωστή απάντηση (μία κάθε φορά). Για να κάνει η Γη μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον Ήλιο, χρειάζεται: 3ST TET ASKISEON_XPress_Hamster_temp.qxp 27/04/2011 7:45 μ.μ. Page 1 Διάστημα Βάλε στη σωστή απάντηση (μία κάθε φορά). Για να κάνει η Γη μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον εαυτό της, χρειάζεται: μια μέρα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 5-6 ΕΤ Παναγιώτα Πλησή EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛ ΑΝΑ ΓΝΩ ΣΙΑ ΩΝ ΟΥ ΑΙΝ ΜΕ Θ... ΓΙΑ ΜΑ Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός την οικογένεια ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο μπαμπάς που αγαπάει η μαμά μου ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Παναγιώτα

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924

Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924 Γ. ΕΡΓΑΣΙΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ενδεικτικά παραδείγµατα) Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924 Με βάση τα στοιχεία που παρέχει το κεφάλαιο ΚΒ του σχολικού σας βιβλίου (σσ. 73-119) να συντάξετε έναν χρονολογικό πίνακα

Διαβάστε περισσότερα

Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που. Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα

Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που. Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που ονομάζεται ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα Ποια σύγχρονα κράτη αποτελούν την περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και

Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και Το 1766, το Ναυαρχείο προσέλαβε τον Cook για να διοικήσει ένα επιστημονικό ταξίδι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν να παρατηρήσει και να καταγράψει τη διαμετακόμιση της Αφροδίτης κατά μήκος

Διαβάστε περισσότερα

Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4

Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4 ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4 ΜΕΡΟΣ Α : Στοιχεία για τους επισκέπτες της Ελλάδας 1. Αριθμός ημερών παραμονής στην Ελλάδα... 7 2. Αριθμός επισκέψεων στην Ελλάδα για διακοπές...

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ SΙIM KALLAS VICE PRESIDENT AND COMMISSIONER FOR TRANSPORT, EUROPEAN COMMISSION THE GREEK EU PRESIDENCY SUMMIT THE SEA OF EUROPE: ROUTING THE MAP FOR ECONOMIC GROWTH ΔΕΥΤΕΡΑ 17 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Η Αμμόχωστος (λατινικά: Famagusta, τούρκικα: Gazimağusa), είναι πόλη στην Κύπρο και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού, στον κόλπο που φέρει και

Η Αμμόχωστος (λατινικά: Famagusta, τούρκικα: Gazimağusa), είναι πόλη στην Κύπρο και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού, στον κόλπο που φέρει και Μάριος Πρέτα Η Αμμόχωστος (λατινικά: Famagusta, τούρκικα: Gazimağusa), είναι πόλη στην Κύπρο και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού, στον κόλπο που φέρει και το όνομά της. Η αρχαία Αμμόχωστος έφερε

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ. ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Χρονολογικό πλαίσιο: 17ος-18ος αι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ. ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Χρονολογικό πλαίσιο: 17ος-18ος αι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Χρονολογικό πλαίσιο: 17ος-18ος αι. 7.1 Προοίµιο Καθώς ο τροµερός σε εξελίξεις ευρωπαϊκός 16ος αιώνας πλησίαζε προς το τέλος του, το ευρωπαϊκό σύστηµα δυνάµεων είχε διαµορφωθεί

Διαβάστε περισσότερα

Η Δανία είναι μια χώρα που βρίσκεται στη Σκανδιναβία, στη βόρεια Ευρώπη. Συνορεύει από ξηρά μόνο με τη Γερμανία, ενώ από θάλασσα γειτνιάζει με τη

Η Δανία είναι μια χώρα που βρίσκεται στη Σκανδιναβία, στη βόρεια Ευρώπη. Συνορεύει από ξηρά μόνο με τη Γερμανία, ενώ από θάλασσα γειτνιάζει με τη Η Δανία είναι μια χώρα που βρίσκεται στη Σκανδιναβία, στη βόρεια Ευρώπη. Συνορεύει από ξηρά μόνο με τη Γερμανία, ενώ από θάλασσα γειτνιάζει με τη Σουηδία, τη Βόρεια Θάλασσα και τη Βαλτική. Απλώνεται πάνω

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 6000 π.χ. Τέλος της Νεολιθικής Εποχής. Οι πρόγονοι των αρχαίων Ελλήνων αρχίζουν να καλλιεργούν τη γη 3000 π.χ. Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Εμφάνιση του Κυκλαδικού Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες Το γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον, εάν οι βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες στην επιφάνεια του πλανήτη και αν όλες οι περιοχές

Διαβάστε περισσότερα