Газет 2005 жылдың 7 қаңтарынан шыға бастады vk.com.jasqazaq Jasqazaq Жас қазақ СҚО, Ғ.Мүсірепов. ауданы: Көпір. бұзылды.

Transcript

1 ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ Газет 2005 жылдың 7 қаңтарынан шыға астады vk.com.jasqazaq Jasqazaq Жас қазақ 13 (585) 8 сəуір 2016 жыл ТЫЛСЫМ Қызыл су Батыс Қазақстан, Ақмола, Қарағанды олыстарында: 480 адам қауіпсіз жерге көшірілді «ЕРМЕГИЯЕВ ІСІ» 3 Күткен емес, күтпеген жерден келіп, сан соқтыратын таиғат тылсымы иыл да «әдетінен жаңылған» жоқ. Солтүстік Қазақстан олысының Тайынша ауданына қызыл су араға 30 жыл салып, айналып соқты. Дорожановка, Донецкое, Многоцветное және Ясная Поляна елді мекендерінен 100-ден аса адам қауіпсіз жерге көшіріліп, ауданда төтенше жағдай жарияланды. Бірнеше отасы мектепте түнеп шыққан. Қостанай қаласының іргесіндегі жасанды дамыны қызыл су ұзып кету қаупі ар. Қарағанды: Нарақ су қоймасында өгет ұзылды СҚО, Ғ.Мүсірепов ауданы: Көпір ұзылды СҚО, Тайыншы ауданы: 7 ауылды су асты 70 тұрғын мектепте түнеді СҚО, Красная поле ауылы: 150 тұрғын аспанасыз қалды АГРОӨНДІРІС: СЕРПІЛІС КЕРЕК 4 ҚЫЗЫҚСТАН ҚЫЗЫҚТАРЫ Смартфонсыз да өмір қызық екен! БІЗДІҢ СҰХБАТ Ғасыр ғираты Бұл шаңыраққа әр келген сайын сұмдық ір толқынысты күйді астан кешемін. Уақыт-ағзамның ағысын кері ұрып, дәл ір ғасыр кейін шегінгендей әсерленемін. Сееі ұл таалдырыққа кімнің тааны тимеді десеңізші! Қазақтың неір марғасқалары осы шаңыраққа келіп, ерекелі дастарқаннан дәм татты. Алаштың айтулы азаматтары айналып өтпейтін ұл үй шыныменақ тарихтың тірі куәгеріндей. (Жалғасы МЕКТЕПТЕГІ on the web arda.com.kz 6 БИРЖАМЕТР МҰНАЙ (brent) 38,96 ҰЛТ САУЛЫҒЫ AIDS БАСПАСӨЗ 2016 Жазылу индексі DOLLAR 342,5 EURO 388 РУБЛЬ 5,01 ажал хааршысы ХХІ ғасырдың індетіне айналып отырған АИТВ мен ЖИТС-тің адам өміріне төндірер қаупі қандай? Көкшетауда өткен «Жас қазақ» конференциясына қатысқан мамандар осы сауалдың жауаын іздеп көрді... (Жалғасы 5-етте) Бұрынғыдай «Қазпоштаға» армай-ақ, үйде отырып, ғаламтор арқылы газетімізге жазылыңыз! сайты арқылы да жазылып, газетті мекенжайыңыз ойынша ҮЙІҢІЗГЕ АЛДЫРА АЛАСЫЗ!

2 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл САҒАТ Билік Илхам лиев және Серж Саргсянмен әңгіме арысында Нұрсұлтан Назараев Таулы Қараақ аймағында таяуда олған оқиға арысында қарапайым адамдар мен әскери қызметшілердің қаза олуына айланысты к ңіл айтты. Президент екі ел асшыларын Таулы Қараақтағы ахуалды ушықтырмауға және ейіт АПТАНЫҢ АЙЛАСЫ Таулы Қараақ: ахуалды ушықтырмау асты мәселе АПТАНЫҢ АЙТАРЫ 200 мыңға жуық Тұрғын үй құрылыс жинақ анкінің салымшысы өтемақысыз қалуы мүмкін 1,2 трлн теңге. Екінші деңгейдегі анктерге қайтарылмаған несие көлемі 6 млрд доллар. «Қазақстан темір жолы» компаниясының қарызы 2 млн. Астанада құны осынша теңгені құрайтын электр каелі ұрланды Ақота ЖЫЛЫСОВА, «Алматы су холдингі» МКМ қоғаммен айланыс өлімінің маманы: «Соңғы үш айдың өзінде 1100 үйді су жүйесінен ажыратқан олатыныз. Бірақ одан су құырына заңсыз қосылғандардың саны азайып жатқан жоқ. Әсіресе, Алатау ауданында заңұзушылар көп. Ұрлап жүргендердің асым өлігі ауқатты тұрғындар. Қазір Алматы қаласы ойынша суды үйіне заңсыз қостырған 3800 отасы ар. «Су желісі» кәсіпорнының қызметкерлері арнайы құралмен сол заңсыз қосылғандарды анықтайды» келісс здерді халықаралық құқыққа толық сәйкестікте қайта қалпына келтіруге шақырды. Бұл ретте ЕҚЫҰның Минск тоына айрықша р л еріледі. Бұған дейін Еласы Ресей президенті Владимир Путинмен де телефон арқылы с йлесті. Екі ел асшысы екіжақты ынтымақтастықтың перспективаларын талқылап, ңірлік Жауаы «Жас қазақтың» Сауалы 2017 жылдан астап жылжымайтын мүлік сатқан отандастарымыздан 10 пайыз салық алынуы мүмкін. Осы ақпарат қаншалықты шындыққа жанасады? Нұрлан СЕРҒАЗИНОВ, Семей қалалық тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы өлімі жетекшісінің міндетін атқарушы: «Көпірде жасалып отырған жөндеу жұмыстары құрылыс нормасы мен ережесіне сай емес. Түнде мейлі күндіз ауа температурасы 10 градус шамасында олуы керек. Сол кезде жөндеу жұмысын астау керек. Түсінесіздер ме? Қазір жасалып жатыр. Алайда осы апта жаңырлы олады деп күтілуде. Келесі аптада жөндеген жолыңыз қайта қалпына келеді» KAZAKHSTAN және халықаралық күн тәртііндегі зекті мәселелер ж нінде пікір алмасты. Таулы Қараақтағы қазіргі ахуалға айрықша назар аударылды. Мемлекет асшылары қақтығысушы тараптарды оқ атуды доғару режімін қамтамасыз етуге және ейіт келісс зді қайта қалпына келтіруге шақырды. Сондайақ еуразиялық интеграция, атап айтқанда, алдағы уақытта Астанада ткізу жоспарланып отырған Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес отырысы мәселесін талқыланды. АН И ТЕЗА Еділ ӘЗІМШАЙЫҚ, Алматы қалалық мемлекеттік кіріс департаменті салық заңнамасына түсінік еру асқармасының жетекшісі: Бізге екі ұсыныс түсті. Қазіргі заңнамаға сәйкес, егер жеке тұлға сатып алған ағасының үстіне қосып сататын олса, онда ол (мысалы, 10 миллионды 12 миллион деп көрсетсе) осы соманың 10 пайызын салық ретінде төлеуге тиісті. Екіншісі, 5 жыл аралығында сатылымға шыққан үйді салықтан осату туралы ұсыныс. Мысалы, сіз өзіңіздің тұрған үйіңізді елгілі ір сееппен сататын олсаңыз, 5 жыл көлемінде салықтан осатыласыз. Рас, мұның екеуі де әзірге ізге келіп түскен ұсыныс қана. Бұл жерде әртүрлі алыпсатарлық оқиғаның да туындауы әден мүмкін. Сондықтан аталып отырған мәселе әлі де толыққанды зерттеу мен талқылауды қажет етеді. Ерік ПШЕНОВ, «ОлШығысЖол» МКК директоры: «Семей көпірінің жөндеу жұмысына жаңа технология қолданылуда. Сонымен қатар жөндеу жұмысы асталмас ұрын, ескі асфальттың құрамына лаораториялық зерттеу жүргізілді. Құрамы қандай материалдардан тұратыны анықталып, тура сол құрамды тенологияның арлық ережелеріне сай құюдамыз. Барлығы сапалы олуы керек. Көпірді жөндеу және қарау жұмысына олыс юджетінен 152 млн теңге өлінген» леумет. t 0 Рэкетті көгендеу керек! Бізге «Коллекторлық қызмет туралы» заң керек. Бірақ Ұлттық Банк Мәжіліске әкелген заң жоасында «нормальный» норма жоқ! Норманың түрі мынадай: Коллектордың (қарызды қайтаруды іске асырушы) кешкі сағат ден таңғы ге дейін орышкердің мазасын алуға құқығы жоқ. «Қарызыңды қайтар!» деп түнде кім кімнің мазасын алады?!. Ресейлік арнадан коллектордың жұртқа қалай қоқаңдайтынын к ріп отырмыз ғой. Борышкердің есігіне қызыл ояумен: «Қарызыңды қайтар!» деп жазғаны ылай тұрсын, ұрыпсоғып, үйін ртеп кетіп жатыр. Бізге осыдан саақ алу керек. Коллектор қызметін қатаң шектейтін норма қаылдануы тиіс. Екінші мәселе анктің қарызы. Миллиондаған қарыз және 40 мың теңгенің қарызы ар. Екінші қарыз ешкімнің асын ауыртпайды. Оны қазір жеке сот орындаушысы институты дәлелдеп отыр. Ол ұсақ несиені қайтаруға құлықсыз. Керісінше, ірі к лемдегі несиені қайтаруға ар күш-жігерін жұмсайды. Ұсақ қарыз осылайша к ейіп келеді. Бұл ойланатын нәрсе. Банкте қайтарылуы неғайыл орыш деген ар. Мысалы, үмітсіз орыш к лемі 1 млн теңге делік. Банк коллекторға: «30 пайызын қайтар да, 70 пайызын зің ал!» дейді. 300 мың теңгесін анкке еріп, 700 мың теңгені алуға кім келіспейді? Осы мәселені дұрыстап ойлану керек. Ойланасақ, рэкетті зіміз заңдастырып ереміз. Бұл заң жоасын ізге әкелгенде: «Халыққа қарсы заң» дегенім рас. Коллекторға қатаң шектеу қоймасақ, рэкетті зіміз заңдастырамыз. Коллектор халықты тонайтын андит емес қой! Олай олса, құқықтық негізде жұмыс істесін. Заң жоасын дайындаған Ұлттық Банк «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасымен, қаржыгермен, анкирмен кеңескен. Бірақ орышкермен тілдескен жан жоқ. Зауал 415 КӨКТӨБЕДЕ Алматы қаласы Таиғи ресурстар асқармасы: Оталған ағаштың орнына 4150 жасыл желек отырғызылады Аптаның алаңы Борышкердің пікірі неге ескерілмеген? Сол сеептен мен «Заң жоасын Үкіметке қайтарып жіерейік» деген ұсыныс айттым. Мәселенің мәнісіне үңілеміз десек, мына к рсеткішке назар аударайық: Мемлекеттік несие юросы ұсынған мәліметке жүгінсек, еліміздегі екінші деңгейдегі анктер мен микронесиелік ұйымдардан қарыз алғандар 5 млн 154 мың адамға жетіпті. Ал, ендеше! Соның ішінде тұтыну несиесін алғандар 1 млн 102 мың 905 адам! Бұлардың қарыз алғанына 90 күннен асып кеткен. Қайтарылмаған қарыздың к лемі 1 трлн 224 млрд теңге. Яғни 1 миллионнан астам қазақстандық 1 триллионнан астам қарызды қайтармай отыр деген с з. Бұл мәселенің к кесі емес пе?!. Қазіргі кезде елімізде 205 коллекторлық ұйым тіркеліпті. Олар анкке орышы ар азаматтың соңына түседі. Бірақ қалай жұмыс істейтіні түсініксіз. Міне, осы мәселені зерттеп-зерделеуіміз керек. Сол үшін мен жұмыс тоына мүше олдым. Ай-күннің аманында рэкетті заңдастыруға жол ермес үшін! Мысалы, із Ресейден саақ алуымызға олады. Олар «Коллекторлық қызмет туралы» екінші заңын қаылдады. Ең алдымен, коллектордың артық ісқимылына тосқауыл қойды. міршең заң қаылдануы үшін, үздік шетелдік тәжіриені зерттеуіміз керек. Сол үшін Мәжілістің ақпарат-сараптамалық лімінен Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына мүше елдердің озық тәжіриесі туралы ақпарат сұраттым. Еуропалық тәжіриенің ең үздігін, зімізге үйлесетін тұсын сол жерден аламыз. Сонда ғана нағыз халық мүддесін қорғайтын заң қаылдаймыз. Мұхтар ТІНІКЕЕВ, Мәжіліс депутаты 2014 жыл 415 АҒАШ КЕСІЛДІ АҒАШ КЕСІЛДІ 2016 жыл Аружан САИН, «Мейірімділік» ерікті қоғамы» қорының директоры: «Сақ олыңыздар! Біздің атымызды иеленіп, алаяқтар ала емі үшін ақша жинауда. Осы жолы өтірікшілердің құраны алматылық Дина Жанғазиеваның аласы Әкмал олып отыр. Егер кез келген жерден іздің қорға, іздің қордағы алалар үшін ақша жинап жатқанын көрсеңіздер, суретке түсіріп, полиция шақыруды сұраймын»

3 Жедел сұхат «ЖАС ҚАЗАҚТЫҢ» САУАЛЫ: Гүлжан Жанпейісқызы, Сіз өңірден сайланған әріптесіңіздің Астанадағы 5 жұлдызды қонақүйде тұрып жатқанына қалай қарайсыз? Әлеуметтік желіде ұл қонақүйде аға қымат деп шулап жатыр. ҚОҒАМ Құрық 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл 3 ЖАУАБЫ: Гүлжан ҚАРАҚҰСОВА, Мәжілістің қаржы және юджет комитетінің төрайымы: Қандай арзан қонақүйді айтасыз? Мемлекеттік құпияны ілетін, қызметіне қол сұғылмайтын Парламент депутаты сағатына 1 мың теңге төлейтін жерде тұрсын дейсіз е?!. Депутат деген көшедегі адам емес қой! Сізге керегі осы ма? Әлемнің кез келген еліне арсаңыз, депутаттың үй-жайына ерекше қарайтынын көресіз. Бұл жерде даырайтатын дәнеңе де жоқ. Сееі, заң ұзылған жоқ. «Парламент депутатының қызметі туралы» заңда оған мемлекет есеінен пәтер ерілетіні анық жазылған. Бұған юджетте жетерліктей ақша ар. Ал әзірше пәтер дайын олмағандықтан, 30 депутат қонақүйде тұрып жатыр. Пәтердің дайын олмаған сееі, ұрынғы депутаттың кейірі әлі көшпеген. Ереже ойынша ол көшкен соң, пәтер жөнделіп, әктеліп, сырланып, жаңа тұрғынға еріледі. Айтпақшы, Мәжіліс жаңа құрамымен жұмысын астағанына екі-ақ апта өтті. Менің айтарым: Кімге тұруына қалай жағдай жасалса, сол адам соған лайықты жұмыс істейді. Сот МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ «Мемлекеттік сатып алу айқауының нәтижесі ойынша «Солакс» компаниясы (Бейжің Палас) ең төменгі ағаны ұсынып, жеңіп алды. Келісімшартқа сәйкес тәулігіне ір нөмірге 29 мың теңге төленеді. Бұл аға кейір үш жұлдызды қонақүйлерден төмен. Қазір қонақүйде 31 Мәжіліс депутаты тұрады» Парламент шаруашылық асқармасы Әділхан ШАЙХИСЛАМОВ, судья: Сотталушы Ермегияев, тұрыңыз. Сізге күлкілі ме? Үсенов сұраққа жауап еріп жатыр. Ал сізге күлкілі. Сіз цирктесіз е? * * * Әділхан ШАЙХИСЛАМОВ, судья: Онда неге күлесіз. Сізге ескерту жасаймын. Кінәңізді мойындайсыз а? Жоқ, мойындамаймын. Неге? Өйткені, қылмыс істеген жоқпын. Талғат ЕРМЕГИЯЕВ, «Астана ЭКСПО-2017» Ұлттық компаниясы» АҚ ұрынғы асшысы: Жоқ, күлкілі емес. Дуайдан қайтарылды Бұл үлескерлердің аспана үшін жиып ерген ақшасын қалтасына асқан Мирхат ліметовтің Астана әуежайында тілшілерге ерген жауаы жылы Дуайда ұсталған кәсіпкер 4 жыл ойы қолхатпен остандықта жүрді. Осы аптада қолына кісен салынып, елге қайтарылды. Естеріңізде олса, ол БІЗГЕ БЕЛГІЛІСІ Қажымұрат ҮСЕНОВ, «Астана ЭКСПО-2017» Ұлттық компаниясы» АҚ құрылыс департаментінің ұрынғы директоры: «Мен ЭКСПО-да жұмыс істегенімді мойындаймын. Ертерек кетуім керек еді. Параның ерілетінін ілдім. Бірақ менің қолымнан не келеді? Мен кішкентай адаммын ғой» жылдары Астанадағы «Қыпшақ» тұрғын үй кешенін саламын деп, үлескерден 400 млн теңге жинап алған. Кейін юджеттен құрылысқа лінген 430 млн теңгені тағы қалтаға асып, елден қашып кетеді. Қазір 45 жастағы кәсіпкер қамауға алынып, тергеу амалы жүргізілуде. Бұрынғы Мәжіліс депутаты, «Азука жилья» компаниясының асшысы Ерқанат Тайжанов Австрия астанасында жасырынып жүр. Ол үлескерлердің 27 миллиард теңгесін жымқырды деп айыпталуда. «Ермегияев ісі» Әліек АЙТЖАНОВ, прокурор: «Ермегияев сыайластарымен келісіп, құжатқа көрме нысандарының құнын қолдан қыматтатқан. Мәселен, ір компанияға 780 миллион теңге аударылған. Ал тексеру кезінде құрылыстың шығыны 438 миллион екені анықталды. Яғни қалған 342 миллионы ұрланған» Есірткіні қарызға ерген Бір әулеттің үш еркегі келінімен ірге ұзақ жылдар ойы үйінде отырып, есірткі сатып келген. ktk.kz сайты хаарлағандай, еш жерде жұмыс істемейтін отасының ауқатты тұрмысы күдік тудырған. Тексере келе, олардың Түлкіас ауданының тұрғындарын есірткімен қамтып отырғаны анықталды. Тіпті марихуананы қарызға еріп отырыпты. Тінтуге келген тәртіп сақшылары з к здеріне здері сенеді. Күдіктілер есеңгіретер сімдікті к лігінен астап, үйдің ішіне дейін толтырып тастаған. Енді есірткі саудагерлері ұзақ жылға аақтыға аттануы мүмкін. Ақ халатты да пара ереді Шығыс Қазақстанда олыстық Денсаулық сақтау асқармасының асшысы Вадим Овсянников тұтқындалды. Ол ңірдегі ауруханалардың ірінің ас дәрігерінен 70 мың теңге пара алған сәтінде ұсталған. Қазір ол тергеу аақтысында отыр. Овсянников ңірдің денсаулық сақтау саласын 2012 жылдан ері асқарып келген. Оған дейін Жамыл олысы әкімінің к мекшісі қызметін атқарыпты. Сейіт СЕЙІТОВ, Soutfork Itd ЖШС атқарушы директоры: «Құрылыс алаңдары үшін менің компанияма өлінген қаржыдан 45 миллион теңгені тікұшаққа төледік. Өйткені, нысандарды аралау үшін екі рет тікұшақ жалдадық. Ермегияевтің Кегендегі (Алматы олысы) коттедждердің құрылысымен танысуға келгенін өз көзіммен көрдім. Бұған 84 миллион теңге өлінді. Параның тағы ір өлігіне Ермегияевке арналған Mersedes-Bens автокөлігі сатылып алынды» Ал, ендеше! Мәссаған! Бір ұйрықта қате 53 қате Талғат ЕРМЕГИЯЕВ, «Астана ЭКСПО-2017» Ұлттық компаниясы» АҚ ұрынғы асшысы: «Айыптау маған түсінікті. Айыпты мойындамаймын. Прокурорлармен және жәірленушілермен келісімге (айыптауды мойындату туралы) қол қоймаймын» Арыстанек МҰХАМЕДИҰЛЫ, Мәдениет және спорт министрі: «Ол жердегі техникалық қате. Құжаттың түпнұсқасында ондай қате жоқ. Сееі ол компьютерге салынады. Соны шығару кезінде Қ әрпі К олып шығады. Ал Ә әрпі А сияқты шығады. Біздің журналистерге алғысымыз шексіз, сееі әрдайым алаңдаушылық танытады. Бір жағынан, сіздердің ықыластарыңыз өз міндеттерімізге мұқият ола түсуге мүмкіндік ереді. Бұл өте дұрыс. Журналистер ар кезде, арқаны кеңге салуға уақыт жоқ»

4 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл 4 NARYQ Аптаның айтқышы Ұзақай ҚАРАБАЛИН, Kazenergy қауымдастығы төрағасының орынасары: «Бiз мұнай өнiмiнің 30 пайызын Ресейден сатып аламыз. Логикаға сүйенсек, көршi елде аға өссе, iз де төмен ағаны ұстап тұра алмаймыз. Ондай жағдайда ешкім әкелмейді. Екі жыл ұрынғы жағдайға қайта ораламыз. Сол сеептен алдағы уақытта аға көтерілуі мүмкін. Қаншалықты өсетінін нарық шешеді» Министр таң қалды... Ерлан САҒАДИЕВ, Білім және ғылым министрі: «Елімізде жеңіл өнеркәсіптің дамуына тежеу олып тұрған негізгі мәселе Қытай, Түркия, Қырғызстаннан рәсімделмеген тауардың әкелінуі. Балалар киімінің денсаулыққа қауіпсіз емес екенін растайтын сертификатты алмай үлестіруде. Бүгінде елімізде алалар киімін тігетін отандық кәсіпорынның үлесі ұл нарықта 7 пайыз» «Жас қазақ» жазып еді Малды ырыл анына да ауа райы «кін лі» Ықпалдастық Ағымдағы жылдың 4-6 сәуір күндері аралығында ткен конференцияны сессия т рағасы, профессор Томас Херцвелд ашты. Ол асқосудың мәні мен маңызына егжей-тегжейлі тоқталып тті. Аталған шараның негізгі ұйымдастырушысының ірі Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ректоры, экономика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі Тілектес ЕСПОЛОВ з с зінде: Бүгінгі таңда елімізде 191 мыңнан астам агроқұрылым мен 1,5 миллионнан астам үй шаруашылығы ар. Ал агроқұрылымның 183 мыңнан астамы, яғни 95 пайызы кәдімгі шаруа қожалығы. Сол шаруа қожалығының 40 пайызының ауыл шаруашылығына пайдаланатын жерінің көлемі 10 гектардан аспайды. Ал қалғандарының жер көлемі 50 гектардай олады. Мұндай шағын қожалықтармен ауыл шаруашылығын қалай дамыта аламыз? Оның үстіне, олардың өндіріп отырған тауарының әсекеге қаілеттілігі төмендеу. Сондықтан, мұндай құрылымдарды кооперацияға іріктіріп, елімізде ірі аграрлық мекеме қалыптастыруымыз қажет. Сонда ғана, оларға инвестиция арқылы инновациялық технологияларды ендіре отырып, отандық рендке айнала алатын ет-сүт өнімін экспортқа көптеп шығара аламыз дей келе, Ұлттық зерттеу университетіне трансформациялану үдерісін жүзеге асырып келе жатқан жоғары оқу орнының жеткен жетістіктерін аяндап, алдағы нақты стратегиялық, әріптестік ағыттағы жоа-жоспарларымен таныстырды. Жиын арысында әр елден келген әлемнің еделді ғалымдары с з с йлеп, ауыл шаруашылығын жаңа ағытта дамыту ж ніндегі пікірлерімен лісіп, тәжіриелерін ортаға салды: Мартин ПЕТРИК, профессор, Өтпелі экономикалы елдердегі аграрлық дамудың Лейниц институты, Ауыл шаруашылығы саясаты Департаменті асшысының орынасары (IAMO, Германия): Қазіргі таңда ең асты мәселелердің ірі халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету олып отыр. Оның үстіне дағдарысқа айланысты арлық тағамның ағасы да едәуір артқан. Орталық Азия елдеріне тоқталатын олсақ, аталған кеңістіктің жер асты және жер үсті айлығы мен энергетика ресурсы аса мол. Сондай-ақ «Жіек жолы ойында ауыл шаруашылығын жандандыру: Орталық Азия аймағында ресурстар мен сауданы қайта құрылымдау». Бұл Қазақ ұлттық аграрлық университетіндегі «Ұлттық аграрлық ғылым-ілім орталығы» КАҚ, Халықаралық ауыл шаруашылық экономистері қауымдастығы (IAAE), Өтпелі экономикалы елдердегі аграрлық дамудың Лейниц институтының (IAMO, Германия) ірлесуімен ынтымақтастық-ықпалдастық жағдайында өткізілген халықаралық ғылыми конференция-симпозиумының тақырыы. Агроөндіріс: СЕРПІЛІС КЕРЕК ауыл шаруашылығы өнімімен өзін-өзі қамтамасыз ете алады. Қазақстанның ауыл шаруашылығына қолайлы жер көп олғандықтан, әлем нарығында әсекеге қаілетті агроөнеркәсіп секторын дамытуға арлық мүмкіндігі ар. Біздің ойымызша, мемлекет ауыл шаруашылығы өндірушілеріне ақылауды азайтып, фермердің өздігінен дамуына, әлемдік нарықта сұранысқа ие тауардың өнімділігін арттыруына мүмкіндік ергені дұрыс деп есептеймін. Бүгінгі күні шаруа мен кәсіпкерді кооперацияға іріктірудің тиімді жағы көп айтылуда. Ол үшін ең алдымен кооперацияға іріккен жеке шаруа қожалықтары тиісті дәрежеде пайда көре алатындай етіп, арнайы стандарттар үлгісін дайындап алған дұрыс. Ізінше аудан орталығынан арнайы комиссия құрылып, ауылға дереу жеткен. Бір күнде жолды аршып, тап-таза қылады. Содан, асқа шаруалары жоқтай, газетке хаарласқан адамды іздеген. кім-қаралар астаған топ ауылды аралап жүріп, қойы қырылған Айектің үйін де тауыпты. «Малым ліп жатыр» деп хаарластың а? Мал дәрігеріне хаар ердің е? Ауыл әкіміне айттың а?» деп қарапайым шаруаны сұрақтың астына алғанға ұқсайды. Мұндайда, ауыл адамы не десін?! Айек ірден ізге хаарласты. Ал із Хромтау ауданы әкімінің орынасарымын деп таныстырған Сәкен Шілманов есімді шенеунікпен телефон арқылы с йлестік. Оның ұл жәйтқа қатысты з нұсқасы ар: Ауылда 13 қожалық ар екен. Қайқайсысы да, газетке хаарласса, Айек Фермерлерге қай салада сұраныс ар, сол қызметпен айналысуына қолдау көрсеткен дұрыс. Жалпы, өзге мемлекеттермен салыстырып қарасақ, Қазақстанда негізінен мал шаруашылығымен кәсіпкер жеке-дара, мемлекеттің қолдауынсыз өз күшімен айналысады. Олардың еңек өнімділігін арттыру үшін шағын кәсіпкерлікке деген қалыптасқан көзқарасты өзгерту керек. Олардың мемлекеттік қолдау мен шағын пайызды несиеге қолжетімдігін қамтамасыз етуі тиіс. Міне, осындай қолдау олған кезде ғана шаруа өз кезегінде ойында ар арлық күш-қайратымен жұмыс істеп, фермалардың өнімділігін арттыруда, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде және халықты отандық өндірістің экологиялық таза өнімімен толықтай қамтуда үлкен жұмыс атқарады. хаарласуы мүмкін деп ж н сілтеді. йткені, арлығының жағдайы жақсы. Қиналса, ауыл адамдары ғой, ір-іріне к мектесеміз деп жатыр. «Барлығын айтса, Айек айтуы мүмкін» деген соң, оған да ардық. С йтсек, зінен олған екен. Айектің қорасы кішкене ыңғайсыздау. Т есінен ағаш құлап кеткен. Содан қойлары ліпті. йтпесе, ізге хаар ерсе, к мектесеміз ғой. Жем-суын жеткізіп ерер едік. Биыл қыс қатты олды. Жолды тазалап үлгермедік. Жем-ш ін, әрі кетсе, 7-10 күн жеткізе алмаған шығар. йтпесе, із естіген жоқпыз. Газеттен оқып ілдік. Егер к мектеспей жатсақ, ір сәрі. Хаарласқан кезде, армай жатсақ, мәселе асқа. Асқар Ақтілеу Ақтөе Александр ПРИЩЕПОВ, Копенгаген университеті профессоры, Лейниц атындағы Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің ауыл шаруашылық даму институтының ғылыми қызметкері (IAMO): Жаңа заманға сай үгінде ауыл шаруашылығын дамытуға жерсеріктік мониторинг жүйесін енгізу маңызды рөл атқарады. Сөздің шыны керек, осыдан шамамен 10 жыл уақыт ұрын спутниктік жүйені ауыл шаруашылығына пайдалану туралы айтудың өзі орынсыздау олатын. Nasa, Еуропалық ғарыштық комиссия қызметтері олмаған кезде, ғарыштық ғылыми суреттердің ағасы өте қымат олды. Ал қазір техника, компьютердің дамыған заманында оларды ғаламтор желісінен тегін-ақ алуымызға олады. Енді олашақта ауыл шаруашылығын дамыту, егістік жерлердің өнімділігін арттыру спутниктік мониторинг жүйесімен тығыз айланысты олады. Қазақстан үгінгі таңда негізінен идай экспортына, дәнді дақылдар өсіруге көп көңіл өлуде. Ал ұдан іраз жыл ұрын ұл елде шаруашылықтың негізгі кіріс көзі мал шаруашылығы олған. Меніңше, ұл келешегі мол сала олып таылады. Оның үстіне Қазақстанда ауыл шаруашылығын дамытуға ағытталған «Агроизнес-2020» сияқты тиімді ағдарлама енгізілуде. Сондықтан сапалы мал өнімдерін экспортқа шығару үшін Қазақстанның әлеуеті өте жоғары деп есептеймін. Цви ЛЕРМАН, Еврей университетінің профессоры (Иерусалим): Дәл қазіргі уақытта идай экспорттаушы елдердің көшасшыларының ірі саналатын Қазақстанның ғылымизерттеу мен аграрлық секторды ұйымдастырудың арқасында егіннің өнімділігін одан әрі арттыруға арлық мүмкіндігі ар. Дәнді дақылдардан өзге жеміс-жидек пен көкөніс өсіру арынша дамыған. Дегенмен, тағы сол ғылымизерттеудің арқасында әлемдік нарықта сұранысқа ие жемістің өндірісін арттыру керек деп есептеймін. Сееі ауыл шаруашылығы өнімі аз көлемде олса да міндетті түрде экспортқа шығарылуы тиіс. Мемлекеттің қолдауы, аграрлық секторды дұрыс ұйымдастыру арқылы Қазақстан әлемдік нарыққа тек дәнді дақылдарды ғана емес, өзге де ауыл шаруашылығы өнімін экспорттай алатын әлеуеті зор. Қазақ халқы ежелден мал шаруашылығымен айналысып, ұл кәсіптің қыр-сырын жақсы меңгерген халық. Экономиканың негізгі кіріс көзі де дәл осы сала олмақ. Мемлекеттің арнайы саясаты, ағдарламасы арқылы мал өнімінің экспортын арынша арттыру қажет. Ауыл шаруашылығы министрлігінің қолдауымен ткен Халықаралық конференция жұмысына 30 елден 200-ге жуық елгілі ғалым зерттеушілер қатысты. Үш күнге созылған келелі жиын арысында ұйымдастырылған 27 сессия жұмысына 150 аяндама ұсынылды. Үш күндік халықаралық конференция-симпозиум жұмысында аграрлық ілім мен ғылымның әр саласы ойынша семинар-талқылаулар ткізіліп, қорытынды жиында қатысушы елдер ірлескен меморандумға қол қойды. Маржан ҒАБДЫСАТТАР Суреттерді түсірген Мамыржан БОТАБЕКОВ

5 «Жас қазақ» конференциясы Жас қазақ: Алдымен әңгімемізді адамның иммундық тапшылығы вирусы (ұдан әрі АИТВ) мен жүре пайда олған иммундық дефицит синдромының (ЖИТС) қаншалықты қауіпті дерт екендігінен астағандығымыз ж н олар. Бізге дейін де талай мәрте жазылғанымен, оқырмандарымыз үшін тағы ір мезет к з жеткізу артық олмаса керек. Айсұлу Асқар: АИТВ ұл адам ағзасын ауруға қарсы күресуге дәрменсіз етіп, әлсіретіп, нәтижесінде лімге соқтыратын қатерлі вирус. Ол ең алғаш 1981 жылы АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында тұратын қызтекенің ағзасынан таылған екен. Ол кезде ұл аурумен тек қызтекелер мен жез кшелер ғана ауырады. Басқа адамға жұқпайды деген түсінік олған. Ал іздің елімізде алғаш рет 1987 жылы АИТВ вирусы африкалық студенттің ойынан таылған. С йтіп, неары 10 жылдың ішінде ұл қатерлі дерт еліміздің әр олысына таралып үлгерді. Аурудың тез таралуына нашақорлар үлкен үлес қосты. Вирус 1996 жылға дейін к іне инъекциялық жолмен таралып келсе, кейінгі уақытта жыныстық қатынас арқылы таралу да кең елең алып ара жатыр. Соңғы мәліметке сүйенсек, респулика ойынша вирус жұқтырған адам саны олса, оның сі ел азаматы олып таылады. Қалған 1705 адам шетел азаматтары. Ал олыс ойынша АИТВ жұқпасын жұқтырған адам саны 559 олып тұр. АИТВ-ның үш таралу жолы ар. Бірінші қорғанусыз жыныс қатынасына түсу, екінші қан арқылы инъекциялық құралдарды қолдану кезінде, үшінші жолы АИТВ жұқпасын жұқтырған анадан алаға жүктілік кезінде, осанған кезде және ана сүті арқылы жұғады. Қазіргі уақытта жыныстық қатынас арқылы вирустың таралуы асым олып тұр. Ол олыс ойынша АИТВ жұқпасын жұқтырғандардың 76 пайызын құрайды. 15 пайызы инъекциялық жолмен жұқтырса, қалған 9 пайызы анадан алаға ерілу арқылы таралған. Тағы ір айта кететін жәйт, ұлардың асым к пшілігі ер адамдар. Мысалы, іздің орталықта тіркеуде тұрған адамның саны 404 олса, соның 246-сы ер, 158 әйел және 7 ала ар. Жас қазақ: Айтыңызшы, сіз с з етіп отырған жеті алаға дауасыз дерт з анасынан жұққан а? Оған қоса, келесі сұрағымыз мынандай, осы дертке шалдыққан әйелдің дүниеге дені сау ұрпақ әкелуі мүмкін е? Айсұлу Асқар: Иә, кінішке қарай, олар АИТВ жұқпасын жұқтырған анадан туған алалар. рине, егер сырқат адам үзей емделіп, алдын алу шарасын жасаса, мірге дені сау ала әкелуге әден олады. Ол үшін аяғы ауыр ана іздің орталықта антиретровирустық терапияны қаылдап, маман дәрігерлердің қаралуында, ақылауында олуы керек. Жас қазақ: Ал зінің дауасыз дертке тап олғанын іле тұра, Конференцияға Ақмола олыстық АИТВ және ЖИТС-пен күрес орталығының дәрігер-эпидемиологы Айсұлу Асқар, әлеуметтанушы Нұрлыек Қонысаев, олыстық наркологиялық оңалту орталығының диспансерлік өлім меңгерушісі, психолог Ғалия Мұхамедиярова. Сонымен қатар атынан жантүршігетін дауасыз дертке шалдыққан және ір адам. Біз ол кісіні әдеп тұрғысынан жұмақ кейіпкер деп аламыз. Жұмақ кейіпкердің жан-дүниесіндегі алай-дүлей сезімдердің өз аузынан шыққандығы анық. дәрігердің к мегіне жүгіней жүргендері ар ма? Айсұлу Асқар: Бізде тіркеуде тұрған 404 адамның 154-і ғана антиретровирустық терапия қаылдайды. Қалғандары мүлде келмейді. Бұл с з жоқ, жауапсыздық. Біздің мекеме тарапынан қаншалықты шара қолданылып, таанымыздан тозып, іздеп арып шақырғанымызен, әзірге нәтиже олмай тұр. Егер алда-жалда олар нәрестелі олса, аласы ауру олып туатындығы даусыз. Міне, сондықтан да мірге дені сау ұрпақ әкелу үшін дәрігер тағайындаған препараттарды аттарды қаылдау керек. Бұл арада қадап айтатын дүние ананың з асынан осыншалықты қайғы-қасіретті ткеріп отырса да, ұрпағының қамын ойламайтындығы те қорқынышты. Күні ертең еш кінәсі жоқ жас сәи дүниенің есігін ашпай жатып, зардап шекпей ме? Осыны неге ойламайды екен? Ана жүрегінің мұншалықты қатыгез олып кеткеніне таңым ар. Жүре пайда олған ауру емес, шалыс асқан қадамнан жұққан, ірақ сол қателігінің зардаын зегін жарып шыққан з сәиіне жұқтыратын мейірімсіздік адамның ойында қалай пайда олады екен? Жұмақ кейіпкер: Жаңа аналар жайлы айтылып жатыр. Мен ұл с зге т реші ола алмаймын. з асымдағы мәселе жетерлік. Менің мұнда келіп, жан сырымды жайып салуымның ірақ мақсатым ар. Менен кейінгілер осындай қателікке ұрынаса екен деймін. йтеуір, мірден тсек, ір пайдамыз тисін. з асым неге екенін дәл қазір түсінеймін де, құлақ тесуге, пирсинг жасауға құмар едім. С йтіп жүріп, ине арқылы жұқтырып алдым. Дертке шалдыққанымды ілгеннен кейін к рген күнімді, ұзақ түндер қайғы кешкенімді жан адамның асына ермесін. Қазір не лі, не тірі емес, ұйқылы-ояу кіші есім ірде кіріп, ірде шығып, мір сүріп жатырмын. Бұрынғы тіп кеткен әр ісімді, әр қадамымды ойлаймын. Ешкім де мынау жарық дүниені қиып, кеткісі келмейді ғой. Сондықтан, ір күн олса да тіршілік етейін деп салауатты мір салтын ұстанамын. Менің ғұмырымның м лшері де осыған айланысты ғой. Ал аналар туралы жаңағы айыптаулар менің ұғымымда орынды. йткені, ейкүнә аланың соншалықты азапқа түсетін реті жоқ қой. Нұрлыек Қонысаев: Антиретровирустық препаратты қаылдап жүрген адамның зі мірге жүз пайыз дені сау ұрпақ әкеледі деп айтуға олмайды. Шынтуайтында, ұл препараттар ағзадағы аурудың күшін тежеуі мүмкін. Бірақ толық емдей алмайды. Айсұлу Асқар: Кейде АИТВ жұқпасын жұқтырған аналардан сау ұрпақ тууы әден мүмкін. Қандай жағдай олмасын ондай анадан туған алалар үнемі дәрігерлердің ақылауында тұруға тиісті. Нұрлыек Қонысаев: Бұл те міршең және кез келген жағдайға ейімделгіш вирус. Оның таралуының үш жолы ар. Алдымен, жыныстық қатынас арқылы таралуы туралы айтайық. Мысалы, ір адам таныс емес адаммен жыныстық қатынасқа түсті дейік. Сол күннің ертеңіне тексерілсе, оның ағзасында жаңағы вирустың ар екенін іздің ірден анықтай алмауымыз да мүмкін. Сееі адам ағзасында ұзақ уақыт ойы АИТВ-ға антидене таылмайды. Бұл үш аптадан алты айға дейін созылады. Бұл аралықты іздің тілімізде «сұр терезе» кезеңі немесе «серологиялық терезе» деп атайды. Жас қазақ: Сонда АИТВ мен ЖИТС-тің айырмашылығы неде? Нұрлыек Қонысаев: АИТВ жұқпасын жұқтырған адамда әлденеше сырқат айқындалған жағдайда немесе иммундық клеткалар елгілі ір деңгейге дейін т мендегенде ЖИТС диагнозы қойылады. Қарапайым тілмен айтқанда, вирусты жұқтырған адамның иммунитеті әден әлсіреп, оған қосымша ауру қосылып, адам ағзасы күресуге дәрменсіз халге жеткенде ЖИТС диагнозы қойылады. Бұл аурудың соңғы сатысы. Ендігі арада мұндай сырқат адамның мір жасын ұзартуға, ажалдан аман алып қалуға, қазіргі медицинаның қауқары жетпейді. Жас қазақ: Егер сырқат адам нашақор олса, ол пайдаланған инеде вирус қанша уақыт сақталуы мүмкін. Нұрлыек Қонысаев: АИТВ ашық ауада мір сүруге дәрменсіз. Бірақ зіне қолайлы жерде инедегі қандай немесе асқа сұйықтықта вирус үш күнге дейін мір сүре алады. Жас қазақ: Ал вирусты жұқтырған адамның к рер жарығы қашан таусылады? ҰЛТ САУЛЫҒЫ jas_qazaq@l.ru Айсұлу Асқар: Егер АИТВ жұқтырған адам тексерілмей жүре ерсе, 7-8 жыл мір сүруі мүмкін. Ал уақытында анықтап, тиісті ем-домын қаылдаса, денсаулығы мықты олса, 20 жылға дейін мірін ұзартуға олады. Ғалия Мұхамедиярова: Менің тәжіриемде мынадай ір жағдай олды. Маскүнемдікке салынған ір адам іздің мекемеде тіркеуде тұрды. Біраз уақыттан соң әлгі кісінің АИТВ вирусын жұқтырғаны елгілі олды. зі де ейерекет мір кешкен адам екен. Кейін зінің дауасыз дертке шалдыққанына күллі әйел заты кінәлі деген ұғыммен мір кешті. Тіршіліктен аз кешіп, ішімдікке салынды. лденеше әйелдермен т сектес олды. С йтіп, кегін қайтаруға тырысты. Осы жайды ілгеннен кейін із жаңағы адаммен жұмыс істедік. Үгітнасихатымыз з жемісін 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл 5 Жас қазақ: Ал аурудың алдын алу үшін қандай шаралар қолданылып жатыр? Нұрлыек Қонысаев: АИТВ жұқпасын жұқтырған адам ешқашан толықтай сауығып кете алмайды. Қанша қорқынышты олса да, шындығы ұл аурудың соңы адам лімімен аяқталады. Антиретровирустық препараттар қаылдаса, сәл ұзағырақ мір сүреді, ал қаылдамаса, ғұмыры келте олады. Сондықтан, ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде деп, із осы кеселге шалдықпай әркім з мірін сақтауы үшін күресеміз. Бірақ іздің жұмысымызға кедергі келтіретін жай ол адамдардың здерін ешқашан ауырмайтындай, ұл дертке шалдықпайтындай сезінетіндігі. Тіпті ұл вирус респуликамызда алғаш тіркелген кезде, ол тек тәнін саудалайтын қыздар мен нашақорлардың ғана ауруы сияқты қаылданды. Ал қазір онымен ай да, кедей де, кәрі де, жас та ауырып жатыр. Бірақ іздің қоғамның к зқарасы әлі згерген жоқ. Бізге мұны айтудың керегі жоқ, ұл ізге қатысты емес дейтіндер к п. Ғалия Мұхамедиярова: К п адам әлі түсінейді, вирустың адам ағзасына енуі оп-оңай. сіресе, медикелер, хирургтар, қауіпті аймақта жұмыс істейді. Кез келген ашық жарақат арқылы ауруды AIDS ажал хааршысы Нұрлыек ҚОНЫСБАЕВ (Басы 1-етте) Жұмақ кейіпкер Айсұлу АСҚАР ерді ме, ілмеймін арада ір жыл ткен соң арағын қойып кетті, шаңырақ к терді. Енді ғана адам сияқты мір сүре астап еді, кәдімгі қарапайым тұмаумен ауырып қайтыс олды. Шамасы иммунитеті тым нашарлап кеткен ғой. Адамдар жеңіл к теретін аурулармен күресуге мұндай адамдардың ағзасы дәрменсіз олады екен. Жас қазақ: Сіздерде тіркеуде қанша адам тұр? Ғалия Мұхамедиярова: Бізде тіркеуде тұрған адамдар анализін ЖИТС-пен күрес орталығына тапсырады. Олардың әрі тегіс есірткі қаылдайтын адамдар. Сондықтан, олардың АИТВ дертін жұқтыру қаупі те жоғары. рине, нашақорлар инелерін тазалап, сақтық шараларын жасаса, ауру жұқтырмауы да мүмкін. Бірақ жарық дүниеден күдер үзгендердің к і оған мән ермейді. Оның алдын алу үшін іздің олыста арнайы 4 пункт ашылған. Ол жерге есірткі қолданушылар ескі инелерін әкеліп тастап, жаңаларын алады. Мұндай қызмет жез кшелерге де к рсетіледі. Ол пункттердің екеуі К кшетауда, іреуі Щучинск қаласында, енді іреуі Степногорскіде. кінішке қарай, олардың к і келуге қорқады. йткені, сенейді. Жас қазақ: С йтіп, сіздер оларға керек-жарағын еріп тұрасыздар. Ал олардың кім екенін, қайда тұратынын тіркейсіздер ме? Айсұлу Асқар: Жоқ, олардан жеке куәліктерін сұрап, кім екенін анықтап жатпаймыз. Арнайы кодтары олады. Соны айтып, шприцтерін алып кетеді. Олардың кім екенін айтуға олмайды. Бұл соларға арналған стратегиялық жоа. Оларды әріір ешкім тоқтата алмайды. Ерік-жігерінен айырылған жандар. Аурудың алдын алу үшін қолданылып жатқан тәсіл деп ұғыңыз мұны. Сосын ізде жылжымалы сенім пункті ар. Біз тәнін саудалайтын жандармен келісіп, олар елгілеген уақытта, тиісті жеріне арып, жеделтест аламыз, шприцтер мен мүшеқаптар таратамыз. Аурудың алдын алу жолдары туралы дәріс ереміз. Одан лек, ізде достық каинеті ар. Ол жерге кез келген адам келіп, тегін тексеріле алады. опырылды Затоол кенті Қостанай олысы Ғалия МҰХАМЕДИЯРОВА жұқтырып алуға олады. Маникюр мен құлақ тесу, пирсинг пен тату жасағанда да жұқтыруы әден мүмкін. Жас қазақ: Адамға қауіп к п қазір. мірге дені сау ұрпақ әкелу, тәлім-тәрие еру мәні зор мәселеге айналып ара жатыр. Бүгінгі «Жас қазақтың» конференциясына қатысып, ой-пікір ілдіргендеріңіз үшін мың да ір рахмет. Конференция жүргізген Байқал БАЙӘДІЛОВ, Көкшетау қаласы ФОТОАЙҒАҚ Жол

6 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл 6 Түйткіл ТІРШІЛІК Мектептегі 2016 жылдың қаңтар-ақпан айында әлі 16-ға толмаған 4 жас спірім ойнақтап жүріп, от асыпты. Сорақысы сол, ұл Сарыарқа ауданындағы екі айдағы к рсеткіш. Атап айтарлығы, оның екеуі қалыпты отасынан шыққан ала. Сарыарқа ауданының аға прокуроры Марат Байолатов зұлымдықтың түп-тамырын әлеуметтік желіден к реді. з ойын ол ылай жеткізді: «Жас спірім қыз әлеуметтік желіден үлкен еркекпен танысады. Кейінірек оң мен солын айырмайтын қыз сезімге қарсылық таныта алмай қалады. Кәмелетке толмаған қызен жыныстық қатынасқа (ол екіжақты келісім арқылы олса да) түсу қылмыс екенін жұрттың әрі іле ермейді. Бірақ аланы жәірлеуге қатысты мұндай ір ғана іс сотқа дейін жеткен. Қалған оқиғада екі тараптың ітісуімен, тіпті азаматтық некеге отыруымен аяқталған». Прокурорлар ұған тосқауыл қою үшін әлеуметтік желілерге мониторинг жүргізіп, ерте жүктілік тоына ейім жандарды анықтамақ. Айтпақшы, педагог-мамандар жас спірімнің жүкті олуына мектептің де кінәсі ар деген дерек келтірді. С з кезегін алған Бағлан Сматаева, Астана қалалық ілім асқармасы асшысының ірінші орынасары «Неліктен мұндайда ірден мектепті кінәлай кетеміз? Жұрт мектеп директорын жазалауды талап етеді. Ал ата-анамен қашан жұмыс істейміз?» деп айқайлап жіерді. рине, ұған жиылған жұрттың 95 пайызы (мектеп директорлары) дуылдатып шапалақ ұрды. Қызық олғанда, жүкті олған оқушы қыз мектеп асшылығы үшін демографиялық және кадрлық ома к рінеді! йткені, мектептегі «маманың» кесірінен педагогпсихолог жұмыссыз қалады. Оған қоса «Апам да аң-таң, мен де аң-таң» дегендей, мұғалім атаулы оқушының жүкті олғанын түсіне алмай дал. йткені, олар мектеп партасында алаға ізгіліктің, ақыл мен ілімнің дәнін сееді. Бірақ жыныстық қатынас туралы ләм-мим деп ауыз ашпайды. Мұғалімдердің, тіпті тыйым салынған тақырыпқа қарсылығынан валеология деген пән жаылып тынды. Сайып келгенде, педагог қауымы арифметикалық тәсілмен есептеп, жүктілік жағдайында мектептің ар-жоғы 0,25 пайыз кінәсі ар, қалған пайызына атаана мен қоғам кінәлі деген дәйек келтірді. Дәрігер-маман пікірі ұдан лектеу. Астана қалалық денсаулық сақтау асқармасының штаттан тыс акушергинекологы Халида Шәріпованың пікірінше, сұрықсыз статистика мектепте жыныстық қатынас, жас спірімнің жүктілігі, түсік тастау және оның зияны туралы пән енгізуге қажеттілік туғызуда. «Жас спірім қыздар тек қауіпсіз жыныстық қатынастың ережесін сақтамағаннан жүкті олмайды. Мұның тағы ір сееі ерте некелесу. Мыңдаған кәмелетке толмаған қыздарды күйеуге ереді, деді ол асқосуда. Дәрігерлер жас спірім ағзасында асқыну мен ауытқу жоғары олатынына қарамастан, ілікті медициналық күтім арқылы нәрестені сау күйінде туғызуға мүмкіндік арын айтады. Оның үстіне қыз аланың түсік жасатудан г рі ала тууы ағзасына пайдалырақ. Сондықтан мектепте жүктілік орын алған кезде қыздың жасы емес, оны әлеуметтік қолдау аса маңызды. Мектептегі «МАМАЛАР» Шындығына келсек, іздің қоғам мезгіл мәселесін әрі-ері талқылаудан аса алмайды. Сонда мұның алдын алу үшін не істеу керек? Бұл сауалдың жауаын Марат Байолатовтан сұрадық. «Бұл мәселе шешімін тауы үшін ірқатар іс-шараларды жүзеге асыруымыз қажет, деді ол. Ең алдымен, елімізде жас спірімнің жүктілігі үшін жауапкершілікке тартуды ойластырған азал. Мәселен, мектеп психологының жауапкершілігі. Біздің қолымызда мынадай факт ар. Жас спірім қыз жүктілігінің 30 аптасында дәрігердің к мегіне жүгінген. Яғни 9 ай жүкті олып жүріп, ала туатын кезде денсаулық сақтау асқармасына арған. Сонда 9 ай ойы не мектеп инспекторы, не психолог, не сынып жетекшісі ештеңе ілмегені ме? Бұл, іріншіден, мектеп психологының қателігі. Екіншіден, үйдегі ата-анасының жіерген қателігі. Мысалы, қазір жас спірім алкогольдік сусын ішсе немесе түнде үйінде олмаса, ата-анасын жазалауы мүмкін. Бірақ ерте жыныстық қатынасқа түскені үшін жауапкершілік қарастырылмаған. Мынадай оқиға олған: Бір жас спірім қыз екі рет: 2014 жылы және 2015 жылы түсік жасатқан. Демек, ол елсенді түрде жыныстық қатынасқа түсіп жүрген. Олай олса, оның ата-анасын жазалау мәселесін к теруіміз керек». Ал ұл мәселе туралы қоғамның ойы қандай? «МАМАЛАР» ТАҚЫРЫПҚА ТҰЗДЫҚ: СӨЗ ТҮЙІНІ: ЖҰРТ НЕ ДЕЙДІ? Дина НҰРСЕРІКҚЫЗЫ, ата-ана: «Меніңше, кейір ата-ана өз аласын өзі үлдіреді. Баласы кітап оқымаса да, қымат қалта телефонын сатып әпереді. Ол телефоннан аласының не көріп, оқып отырғанын қадағаламайды. Үйде жалғыз отыратын ала ғаламтордан нешетүрлі жаман киноны көреді. Соған еліктейді. Атап айтарлығы, ауыл аласы мен қала аласының мінезі екі өлек. Ауыл аласы аздап олса да кітап оқиды, ата-анасына шаруаға көмектеседі. Қала аласы күні-түні телефонда не компьютерде ойнап отырады. Саақ тапсырмасын ғаламтордан көшіре салады. Математика есеін есептегіш құралмен шығарады. Ойлау қаілеті дамымайды» Әсия ХАЙРУЛЛИНА, Қазақстан Президенті жанындағы әйелдер ісі және отасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мүшесі: «Елімізде жыл сайын орташа есеппен 3 мың кәмелетке толмағандар некеге отырады. Бұл ірнеше мәселе туындатып отыр. Біріншіден, ала туу жасөспірім қыздың денсаулығына зиянын тигізеді. Қазір ізде дінге ет ұрғандар көеюде. Сол сеептен жастайынан қызды күйеуге ереді. Екіншіден, жүкті олған жасөспірім ілім ала алмай, жұмыссыздар қатарына қосылады. Ата-анасы оның денсаулығы мен олашағына жауапты олуы керек. Алайда жүкті олған жасөспірімнің ата-анасы «асты жауына» айналады. Болмысымыз сондай. Көп жағдайда өмірден сүрінген қызды кінәлап, одан теріс айналамыз. Ал ондай қыз түсік жасатады не үйінен езеді. Не өмірмен қош айтысып, асылып қалады. Не туған аласын қоқыс жәшігіне тастайды. Алматыдағы тастанды аланың 30 пайызға жуығының анасы 18 жасқа толмаған қыздар. Егер жасөспірім қыз мұндайға ұрынасын десе, ата-анасы оның жыныстық сауаттылығына көңіл өлсін» Қалай десек те, дауасыз дерттің арыны қатты. Ұлтымыздың ажалы содан олып жүрмесін. Онсыз да рухани экспансия күннен-күнге күшейіп, қазақ атыстың лас мәдениетін «жұтып» жатыр. Ұлттық тәриеден ажырап арамыз. Қырық үйден тыйым көрмеген қыз, ата дәстүрінен тәлім алмаған ұл көейді. Қыздың ары елдің, ұлттың ары деген түсінік жойылып ара жатқандай. Қапы қалма, қазақ! Ұятсыз ұлыңды, қылықсыз қызыңды дер кезінде тыйып үлгер! Төлен ТІЛЕУБАЙ, Астана Суретті салған Аңсаған МҰСТАФА Жақсымен өткен жарты сағат Ерлан Әдірұлы: Ермахан мырза, сіз журналистсіз, пулицистсіз, жазушысыз, журфакта дәріс оқыған ұстазсыз. Бірақ Ермахан Шайхыұлы десе, сатирик деп ілеміз. Бұл сіздің к ңіліңізге тимей ме? К ңіліме тимейді. Иә, ел мені сатирик деп танып жатады. йткені, сатира жанрына сонау мектеп қаырғасында жүргенде қалам тарта астадым. Тұңғыш шығармаларым «Ара» журналында, «Лениншіл жас» газетінің «Сүзеген с з» атты сатира айдарында, «Социалистік Қазақстан» газетінің «Мүйіз тұмсық» деген етінде, «Қазақ әдеиеті» асылымының «Қожанасыр қоржыны» деген етінде жарық к рді. Алғашқы кітаптарым да әзіл әңгімелер жинағы: «Ауыз тие отырыңыз», «Біртүрлі кітап», «Жатыпатар», «Мынауың жынды екен», «Қазіргі қазақ сатирасы». зің айтып отырғандай, мен сатира ғана жазаймын ғой. Соны дәлелдеу мақсатында 2010 жылы «Шылдыр шүмек» деген атпен алаларға арналған кітап шығардым. Негізі, «Қазақтың таиғатына сай келмейтін шетелдің анекдотын сахнаға шығару жиілеп кетті. Бұл күлетін нәрсе емес. Солардың ірі ене тақырыы. Біздің халық енесін анасындай құрметтейтін еді. Ал із ұл тақырыпты алалар тақырыына да сол оқушы кезімде-ақ ауыз салғанмын. Бірақ жүйелі түрде қолға алмаппын. Бала күнімнен астап жазған жаңылтпаш, лең, жұмақтарды жинаққа қостым. «ріп әлемі» де негізінен алаларға арналған ғой. Ерлан Әдірұлы: ткен жылы «жылдың үздік сатирасы» аталымы ойынша «Алтын қалам» әдеи айқауының жеңімпазы атандыңыз. Үздік сатираға лайықты олған Сатирик жылап жазады, халық күліп оқиды шығармаңыздың зге еңектерден артықшылығы неде дер едіңіз? Сұрағым келгені, қазіргі сатирада не ағаланады? Кез келген шығарма қысқа да нұсқа олса сол ағаланады. Қазір де, ұрын да солай олған. Сағызша созып дәмін кетірмей, аз және саз жазу керек. Бұл тек сатираға қатысты емес, әдеиеттің арлық жанрына керек стиль. Біздің қазақ емеурінмен-ақ іраз нәрсені айтып тастайтын халық қой. Мақал-мәтелдер осының дәлелі. Сіз айтып отырған жүлдені алу сееім қазақтың мақалдарын заманға сай лайықтап ңдеп, «Мағынасы майысқан мақалдар» деген атпен ердім. Ерлан Әдірұлы: Сатира күштілердің қаруы деп оқытты ізді. Кәдімгі Темірек Қожакеевтің с зі. Сонда сатира несімен күшті? Басқа қалам иелерінен нендей артықшылықтарыңыз ар? Артықшылығы к п. Мәселен, ір ақынның шығармасына сын айтқыңыз келсе пародия таптырмайтын тәсіл. Пародия қалай жазылады? Сынпікіріңізді ақынның зіне з леңі арқылы уын, унағы, ұйқасын, формасын сақтай отырып жазсаңыз, ол ақын сізге ешқандай дау айта алмайды. Бұл - сатираның ұтымды тұсы. Біздің қазақ ештеңеден қорықпайтын атыр халық. Алайда күлкіге қалудан қатты қорқамыз. Сейіт орыстан алдық та, өзіміздің қоғамға тықпаладық. Театрға күлу үшін арып, жылап қайтқан кездеріміз аз емес». «Жарты сағат» ағдарламасына қонаққа келген елгілі журналист, Ермахан ШАЙХЫҰЛЫ: пулицист, сатирик Ермахан Шайхыұлы осылай деді. «Неге қарап қуанасыз?» деген дәстүрлі сұрағымызды да қойдық. Жауаын сұхаттан оқи аласыздар. Кенжахметұлы ағамыздың с зі ар: «Күлдіре ілу нер, күле ілу мір, ал күлкі олу - лім». Ерлан Әдірұлы: Cатирик әдеиет сыншысынан кем олмауы керек дейсіз ғой... Дұрыс айтасыз. Сатирик сын айтуға лайықты олуы тиіс. Ерлан Әдірұлы: Аға, сатиралық шығармаңыз арқылы іреуді ренжіткен кезіңіз олды ма? Шығармасын сынап жатсаң, құр сынап қоймай әжуалап жатсаң, кім ренжімесін?! Бірақ ешкім алдыма келіп айтқан емес. Студент кезімде үлкен ақынжазушыларды қатты сынап жіергем. Сол кезде іреулерден сәлем айтып жіергендер олды. Ал эпиграмма арқылы жазған сыныма ешкім ренжіген жоқ. Керісінше, риза олғандар ар. Солардың ірі әйгілі Кәукен Кенжетаев атамыз еді. Ерлан Әдірұлы: Журфакта саақ ердіңіз. Жас сатириктер дегенде есімізге түсетін Қанағат ілқайырдың зі қырыққа жақындап қалды. Шәкірт тәриелей алдыңыз а? Журналистика факультетінде Темірек Қожекеевтен кейін сатираның арнаулы курсын жүргізуді маған жүктеді. Сол тұста мен «Егемен Қазақстан» газетінің «Біртүрлі ет» деген сатира жанрына арналған айдарын жүргізетін едім. Бұл мен үшін те оңтайлы олды. Шәкірттерді теория мен практиканы ұштастыра отырып, тәриелеуге тырыстым. Мәселен, фельетон жанры ойынша саақ тсек, студенттерге фельетон жазып келуді тапсырамын. Солардың арасынан іріктеп, жақсы жазылған шығарманы «Біртүрлі етке» жарияладым. Кейіннен «Айқын» газетінің «Жатыпатар» атты қосымшасына шықты. Бұл әдіс алаларға шаыт сыйлап, қанат ітірді. Сол кезде сатираға келген Қанат Ескендір, Қанағат ілқайыр, Олжас Қасым, Асхат Қылышек секілді шәкірттерім ар. Ерлан Әдірұлы: Қазақ үш арсыздың іріне күлкіні жатқызады. Біз қазір не нәрсеге күліп жүрміз? Қазақтың таиғатына сай келмейтін шетелдің анекдотын сахнаға шығару жиілеп кетті. Бұл - күлетін нәрсе емес. Солардың ірі ене тақырыы. Біздің халық енесін анасындай құрметтейтін еді. Ал із ұл тақырыпты орыстан алдық та, зіміздің қоғамға тықпаладық. Театрға күлу үшін арып, жылап қайтқан кездеріміз аз емес. Ошақтың үш тағанындай автор, актер және режиссердің талғамы жоғарыламаса, із арсыз күлкіден ажырамаймыз. Қазір Тұрсынек Қаатов деген жігіттің «зіл әлемі» театры к ңілімнен шығып жүр. Халық Тұрсынекті неге жақсы к реді? йткені, ол күнделікті тұрмыс-тіршілігімізді әзілмен әдемілеп жеткізеді. Ерлан Әдірұлы: Аға, неден қорқасыз? Екіжүзділіктен, сатқындықтан және таанының үрі жоқ адамдардан қорқам. Ерлан Әдірұлы: Неге қарап қуанасыз? Жастарға қарап қуанамын. Олардың Тәуелсіз елі ар, сансыз мүмкіндіктері ар. Олар «мен қазақпын» деп үкіл әлемге именей айта алады. Рухы мықты! Ата дінін қорықпай ұстана алады. Ерлан Әдірұлы: Қандай кінішіңіз ар? Жас кезде ос тіп кеткен к п уақыт ар. Мазмұнды қылып ткізеппін. Күшімді ілімге, тіл үйренуге жұмсамаппын, Ерлан Әдірұлы: Қандай арманыңыз ар? Менің арманымның арлығы ұлтыма, еліме, жеріме қатысты. Тәуелсіздігіміз мәңгі, сәилеріміздің ұйқысы тыныш олса екен! Ықшамдап дайындаған Қарлыға ТЕМІРҒАЛИ

7 Біздің сұхат ӨМІР-ӨНЕГЕ 13 (585) 8 сәуір 2016 жыл 7 (Басы 1-етте) Хаиа ЕЛЕБЕКОВА, Қазақстан еңек сіңірген артисі: Сан саусақтың таы қалған көне қаырғалар тарих тереңінің тағылымын толғайтындай. Әрине, уақыт дегенін жасамай тұрмайды. Қазір ол арыстарымыздың ірі де жоқ. Барлығы ақилық олған. Бірақ ір қуантарлығы мұнда кеше мен үгіннің арасындағы сол ір рухани айланысты үзей, өткеннің тағылымын үгінге жеткізуші ір жан ар. Ол Жүсіпек Елеековтей ән арысының аяулы жары, тарихтың тағылымын тамыздық етіп, ошағының отын өшірмей отырған шырақшы, ғасыр талғамындағы ғұмыр иесі Хаиа Елеекова апамыз. Ғасыр ғұмырында әженің көрмегені, асынан өткермегені жоқ. Тарихтың талай сәулелі һәм тауқыметті жылдарының жалғыз тірі куәгері. Әр амандаса арған сайын өткен күннің жаңа парағын ашқандай, қазақ өнері мен мәдениеті, әдеиетіне өлшеусіз үлес қосқан жандармен қауышқандай жолға дайын қоалжимын. Әдемі әңгімеге отыр, дедi. деген құштарлық үгін С йтiп, мен 1935 жылы Қарқаралыдан де кейуананың есігін Алматыға келіп, қақтырды. Жас қазақ: Апа, иыл тарихына 90 жыл толтырып отырған М. уезов театрында қызмет еткеніңізге 81 жыл толып отыр екен. Аз уақыт емес. Бар ғұмырыңызды арнаған киелі қарашаңыраққа қалай келген едіңіз? Хаиа Елеекова: Бiз отасында т рт қыз едiк. Менен үлкен апайым Дәлила қазақ қыздарынан шыққан ең алғашқы әртiстерiнiң iрi олды жылы Қызылордада М. уезовтің «Еңлік- Кеек» трагедиясында Еңлікті ең ірінші ойнаған актриса. кемiз қыз аланың ұйығы, жасқаншақ олып суiне қарсы олатын. Қайта, керiсiнше, к пшіліктің ортасына зiмен iрге ала жүрiп, ән салғызып, ұялып-қысылмауын талап ететiн. Мысалы, мені, кішкентай күнімнен астап жиын-тойларға, әр түрлі ас ерулерге ірге ертіп жүрді. Алғашында маған мұның ешірі титтей де қызық олмайтын. Бірақ уақыт те келе әкемнің ұл әрекетінің «ел к рсін, жер к рсін» деген игі тілектен туған к регендігі екендігін түсіндім, әрі кейінгі мір жолыма да, жазған кітаптарыма да ғұмырлық азық олды жылы Қарқаралы округ олып құрылды. Соған айланысты театр ашып, алғашқылардың iрi олып аталған нер ордасына 17 жасымда әртiстiкке қаылдандым. Міне, сол кезде театрдағы ең алғашқы ойыным Қаллекиге ұнап қалыпты. Менiң Жүсiпектi к з тоқтатып iрiншi к руiм де осында олды. Спектакльден соң Қаллеки менi зiне шақырып алып, жағдайыммен танысты. Сол тұста iздiң жанымызға Жүсекең де келе қалды. ңгiме салған жерден асталды. Шырағым, Жүсiпектiң жолдасы жоқ. йел таылмай жүрген жоқ. Бiрақ дәл iз ойлағандай кiсi кездеспей жүр. Кейде мұның ұнатқаны менiң сынымнан те алмай қалады. «Осы дұрыс-ау» деген менiң ойымды ұл құптай қоймайды. Сонымен iраз уақыт тiп кеткен жай ар. Ендi екеумiз де iрдей сенiң асыңа тоқтадық. Жүсiпекке мiрлiк жолдас олсаң деп отырмын. Тiптi оған келiспесең де, сенi Алматыға ала кетiп, театрға орналастырсам деймін. Ертең Баянауылға жүремiз, қайтып келе жатып алып кетемiз, «келешек өркендемейді» Қаллекидiң шаңырағына келiн олып түстiм. Іле актриса ретінде театрға жұмысқа қаылдандым. Содан ерi осы ортадамын. Жас қазақ: Ұлы М. уезов «ншіліктің ғана емес, адамгершіліктің де академигі» деп аға ерген ән еркесі Жүсіпек Елеековтің керемет әншілігімен қатар, аса сыматты адам олғанын да естеліктерден ілеміз. Сіздің де к ркіңізге к з тояды. Үнемі халықтың алдында жүрген қос ірдей әртіс ір-ірін қызғанай, қалай тату-тәтті мір кешті? Хаиа Елеекова: Енді, әрине, сүйсең қызғанасың ғой. Бірақ мен жарыма сендім. Жүсекең де маған шексіз сенім танытты. Мәселен, Сұлтан Қожықовтың қойшының мірі жайындағы киносына түсу арысында т рт ай ойы далада жүрдік. Сол кезде құмды жер іздеп, Түркіменстанмен шектесетін шекараның маңайына келіп, шекарашылар тұратын екі үйді түсірілім іткенше тұрақ еттік. Бірінші үйде отасымен келген ерлі-зайыпты әртістер жатса, екінші үйде кішкентай т секте мен және ауыз үйінде күллі ер адам жатты. Басшысы Сұлтан. Кілең еркектің ортасында жалғыз зім ір айдан аса уақыт тұрдым. Сонда маған ір адам ір ауыз с з айтып к рмепті. Жүрген жерімде мені те қатты сыйлайтын еді. «Хаеке, Хаеке» дегеннен асқаға ата алмайды. Мұндай кездерде де Жүсекең менің неріме түсіністікпен қарайтын, сенетін. Соның арқасы да олар, отасымыздың мызғымас ынтымағын сақтай алғанымыз. Тағы ір айтарым: «йел олып тудың а? йел олып л! йел сұлулықты тілейді. Кез келген ер адам әйелі Менің ақытым Жүсекеңдей жаны асыл адамға жар олғаным, сондай жанмен тағдырымның тоғысқаны. Мендегі ендігі мұрат шамам келгенше, ілгенімді артыма қалдырсам, ұрпақ ғұмырлық ғират алса деймін. Мұның əрі тасқа асылған тарих қой, өлмейді. Бір өкініштісі, жастарымыз тарихты терең іле ермейді. Сондықтан да, айналайын қызым, өткенді ілмей келешек өркендемейтінін ұмытпаңдар! «әдемі олып отырса, сол әсемдіктен рахаттанады. йел зінің сұлу олғанын қандай қаласа, еркек ол сұлулықты ірнеше есе артық тілейді. Сондықтан әйел олып тудың а, әйелдің сұлулығын сақтауға тиістісің. Жас қазақ: Апа, үнемі с зіңізді «Мағжанның леңімен түйіндеп отырасыз. Жалпы, зіңіз Мағжанды к ріп пе едіңіз? Хаиа Елеекова: Мағжанды к ргенім жоқ. міренің зімен де жүздесе алмадым ғой. Ол 1934 жылы қайтыс олған. Ал мен Алматыға 1935 жылы келдім. Ол уақытта тым жас олдым, ұялшақтығым ар. Таным деңгейім теңеспей- тіндей тартын шақтап жүрдім. Бірақ ақын леңіне деген махаатым те ерте оянды. Ол уақытта Мағжанның кітаы жоқ. Бұрынырақта ара қарпімен шыққан жыр жинағы Сапекеңнің (Сапарғали Бегелин авт.) үйінде ғана ар. «кеп ерші, айналайын! Сен сұрасаң ереді» деп Жүсекеңе жалынып жүріп алғызамын да, ас алмай оқимын. Ізденген, оқыған жастарды Сапекең де жақсы к реді: «Ой, мына Хаиа ткен нәрселерді ілгісі келіп тұрады. Жақсы екен» деп риза олатын. Мағжанның леңдері терең ғой. Үлкен астар, философияға құрылады. Ақынның сол жұмақтығына ғашық олдым. Ұнаған шумақтарды «Өткенді ілмей келешек өркендемейді» жаттап жүретінмін. Жас ұлғайған сайын іразы ұмытылды. Бірақ соған қарамастан, қазір де Мағжанның 37 леңін жатқа айтамын. Жас қазақ: 1936 жылы Мәскеуде ткен қазақ нері мен мәдениетінің онкүндігінде Сәкен Сейфуллин де олыпты. Ақынмен кездесіп, с йлесе алдыңыздар ма? Хаиа Елеекова: С йлескенде қандай! Қойылымдарымыз сәтті ткеннен кейін, екі айлық жалақымызды еріп, ізге арнап арнайы дүкен ашты. Ол уақытта Алматыда сауда орталығы деген атымен жоқ. Барлығымыз дүкен аралауға шықтық. Баруын арсақ та, не аларымызды ілмей, тосылып тұрып қалдық. Сонда Сәкен марқұм жағалай елдің арлығына киім таңдасып к мектесті, ақыл-кеңесін аямады. зі сондай сәнқой, сұлу, сыраз, сері жігіт еді ғой. Сәкеннің таңдауымен алған Шәкен Аймановтың сондағы әкентозы мен қара қалпағын киіп түскен суреті іздің үйде ар. йелдер жағынан да к мегін аямады. Сәираға (С.Майқанова. авт.): «Үстіңдегі киіміңе жолақты шәлі жарасады» деп, етегі сан түрлі түспен к мкерілген шарфты алғызды. Маған: «Сенің ңіңді мына алқызыл гүлді жасыл мойынорағыш жақсы ашады» деп кеңес ерді. Біз де сол тарихи күннен естелік олсын деп, Сәкен таңдап ерген мойынорағыштарымызен Шәкенді ортаға алып, суретке түсіп едік. Ол жәдігер де мұрағатымда сақтаулы. Жас қазақ: Апа, ашаршылық жылдары туғандарыңыздан түгелдей айырылып, жалғыз Менің ір жақсы жерім, құдайдың құдіреті, өткен күндерім үгінгідей көз алдымда тұрады. Ел ұмытып қалдық дейді ғой. Мен ешқашан ұмытпаймын, санамда арлығы сайрап жатады. Кейде ұйықтай алмаймын, көз алдымнан сол зұлмат заман көлеңдеп өте ереді. Жүсекеңмен өткен ақытты күндерім емес, ата-ана, туған-туыстан айырылған тауқыметті тағдырым ойдан кетпейді. Таңға дейін кірпік ілмей шығатын кездерім олады. Ұйықтап кетсем, ейіттің ішінде жүремін. Ылғи соларды ойлаймын, сондықтан шығар. Кейде жатып жылап та аламын. «Кейде Фото: Ардақ ТӨЛЕУБАЙ қалдыңыз. Жастық шағыңыз жақындарыңызды жоқтаумен тті. 37-нің зұлматын да к зіңізен к рдіңіз. Аай атамыз айтпақшы, Сіз ішпеген у ар ма?.. Хаиа Елеекова: Қарағым, мен қазақ қасіретінің арлығын дерлік к рдім. Ашаршылық жылдары әулетіміздегі 17 жаннан қу асым қуарып жападан-жалғыз зім қалдым. Ол ір қиын кезең еді. кемді Атырауға жер аударып жіерді. Айдауда жүріп аштан лген. кеміздің інісі ір ұл, екі қызымен қолымызда олушы еді, олар да аштықтан кетті. Күләнда деген үлкен апайымыздың да шаңырағы аштықтың салдарынан ойран олды. Күйеуі мен екі аласына аш тиіп, қайыр сұрап жүріп қайтыс олды. Ақтоғай ауданында еңек етіп жүрген Харира деген апайым мен мұғалім жездемнің де түіне аштық жетті. Аштан лген кісінің моласы жоқ қой, ір уыс топырақ ұйырмай, сүйектері далада шашылып қалды. (Апа көзіне жас алып, іраз үнсіз қалды) Менің ір жақсы жерім, құдайдың құдіреті, ткен күндерім үгінгідей к з алдымда тұрады. Ел ұмытып қалдық дейді ғой. Мен ешқашан ұмытпаймын, санамда арлығы сайрап жатады. Кейде ұйықтай алмаймын, к з алдымнан сол зұлмат заман к леңдеп те ереді. Жүсекеңмен ткен ақытты күндерім емес, ата-ана, туған-туыстан айырылған тауқыметті тағдырым ойдан кетпейді. Таңға дейін кірпік ілмей шығатын кездерім олады. Ұйықтап кетсем, ейіттің ішінде жүремін. Ылғи соларды ойлаймын, сондықтан шығар. Кейде жатып жылап та аламын. Жас қазақ: Осындай зұлматты к зіңізен к рдіңіз. Не түйдіңіз? Жастарға қандай ата ерсіз? Хаиа Елеекова: Басымыздан ткен неір қиыншылықтарға қарамастан, мен мірде ақытты адаммын. Тауқыметті олса да, тарихтың сәулелі сәттерінің куәсі олдым. Ұлтымыздың келешегі үшін лшеусіз еңек сіңірген талай арыстарымызды к зіммен к ріп, дәмдес, пікірлес, мүдделес олдым. Менің ақытым Жүсекеңдей жаны асыл адамға жар олғаным, сондай жанмен тағдырымның тоғысқаны. Мендегі ендігі мұрат шамам келгенше, ілгенімді артыма қалдырсам, ұрпақ ғұмырлық ғират алса деймін. Мұның әрі тасқа асылған тарих қой, лмейді. Бір кініштісі, жастарымыз тарихты терең іле ермейді. Сондықтан да айналайын қызым, ткенді ілмей келешек ркендемейтінін ұмытпаңдар! Жассыңдар ғой. Жас та олса жасампаз, ізденімпаз олыңдар! Мағжанның сенген жастары сендерсіңдер! Осыны естен шығармаңдар! Енді халқымыз мұндай зұлматты к рмейтін олсын! Жазықсыз жапа шегіп, нақақтан оққа ұшқан, қасіретпен к з жұмған оздақтарымызға тағзым етемін. лмейтін адам жоқ. Менің арманым атақ емес, тілегім лгеннен кейін артымнан жаман с здің ермегені. Барлық тілегім осы ғана. Ешкім о дүниеге атақты да, айлықты да алып кетпейтін к рінеді. Барлығы қалады екен. «Бала үшін с йттім» деудің де қажеті жоқ. Баласы ақылды олса, з күнін зі к реді, ал ақымақ олса, миллиард ақшаң олса да түкке тұрмайды....көздерінде от ойнар, Сөздерінде жалын ар, Жаннан қымат оларға ар, Мен жастарға сенемін! Тау суындай гүрілдер, Айынды Алаш елім дер, Алтын арқа жерім дер, Мен жастарға сенемін! Мен сенемін жастарға, Алаш атын аспанға, Шығарар олар ір таңда, Мен жастарға сенемін! Апа лең оқыды. С з соңын, әдеттегіше Мағжанның с зімен түйіндеді. Бізге үлкен міндет артып, осылай шығарып салды. Дана қарияның с зінің астарында қандай салмақтың жатқанын сезінсек те, неге екенін ілмейміз, жүрек түкпірінде әріір «Мағжандай марғасқа ағалар артқан сол сенімге саймыз а? деген жалқы сауал мазалай ерді... Біз Сіздерге қарыздармыз! Иә, ғасыр ғұмырды еңсерген апамыздың ғиратты әңгімесі жасымызға да, жасамысымызға да тағылым оларлықтай-ақ. Ендеше, ауырмай, ортамызда ұзақ жасаңыз, апа! Торқалы тойыңыз құтты олсын! Сұхаттасқан Назерке ЖҰМАБАЙ

8 13 (585) 8 сəуір 2016 жыл ww Смартфон Кезек Заң әріне ортақ қой, Ережеге көніңіз. Сондықтан да шенеунік, Министрлер үйіне, Смартфонсыз келіңіз С «ЖА ЫҢ» Т Ы ЗАҚ ҚА ЕРЕЯС ГАЛ Бейжіңде еліміздің туристері міндетті түрде аратын ір орын ар. Ол «Чаоян» саяағына қойылған қазақтың ұлы ақыны, философы әрі ойшылы Аай Құнанаевтың ескерткіші жылы ашылған тарихи еңектің авторы қытайлық мүсінші Иуаң Сикуң. Саяақта әзірайжанның атақты ақыны Низами Гәнжауи, украин ақыны Тарас Шевченко, Үндістан Ұлттық-азаттық қозғалысының идеологы әрі жетекшісінің ірі Махатма Гандидің ескерткіші де ар. Бейжіңдег і ерекше ес керткіш ТАҚЫРОЫПҚА О ралек РА Қ Й аңшыл АЙСАНОВ, «Қ ар қ анс Ң РДІ ӨМІ ЕН Н ӨЗІ Қара күзден ері Қоныс пен Қайраттың асы қосыла қалса, әңгімесінің тақырыы елдегі Есенайдың К кшетауға к шуі. Адам қалаға к шкеннен кейін жас кезінде келуі керек, дейді Қоныс, сонда қаланың тіршілігіне ірден ейімделіп, үйреніп кетеді. $йтпесе жасы жер ортасынан ауғаннан кейін елгілі ір мамандығы жоқ адамға у-шуы к п қаланың не керегі ар? Дұрыс айтасың, деп қоштап қояды Қайрат та, Есенай к п олса аула сыпырар, одан асқа неге жарайды. Есенайдың з қайғысы зінде. $зірге ауылдағы малын сатқан ақшасы күнк рісіне жетіп жатыр. Тек ауылдағыдай емес, қалалық жерде ойың сыймайды екен. Бірер күн ағайын-туысын аралады, ірер апта жора-жолдасының осағасын аттап, шаңырағына сәлем ерді. Бірі жақтырды, ірі жақтырмады. Шақырылмаған қонақты қуана қарсы алатын ауылдағыдай ақ пейіл мұнда жоқ екен. Барар жері шектелген соң к рші-қолаңнан естіген қаланың жаңалықтарын жанына медет тұтып, сағыздай созылып тпей қоятын уақытты ткеріп жүр еді. Бір күні Щучье қаласында ит т елесі теді екен деген жаңалық сайтандай сап ете түскені. К ктен тілегені жерден таылған Есенай қуанышы қойнына сыймай, к ңілі алаұртып есіріп кетті. Щучье деген не тәйірі, жетпіс-ақ шақырым. Баяғыда елде Ит төелестір озат механизатор олып жүргенде алған «Жигулиіне» екі немересін салып алып айтылған жерге жетіп арды. Барса иттің неір сырттаны осында екен. Ауылда тұрғанда ұл да ит аққан. Қол асындай қанден ит. «Итің жаман десе» намыстанатын қазақ емес пе, құрдастары зіне мін таа алмай қол асындай қанден итін кеміткенде, ұл с з тауып кететін. Түн аласы ауыз жаппайтын сақ, құтты қоңырау тәрізді, үйдің қасынан саақты жіп жоғалмайды, дейтін ұл, тамақты да к п жемейді, ар олғаны жалғыз ауырсақ. Ит т елестіретін жерге нешетүрлі тұқым жиналыпты. Жүні түйенің шудасындай кавказ овчаркасы, ұрты жалыраған, азу тісі ақсиған ульдог, әне іреуін қазақы т еттер дейді. Ит жеті қазынаның ірі. Қазынамызды осылай жұлмалап жатыр-ау, деді іреу.!" #$ % & "'!: " Ө ) * $ Бас редактордың ірінші орынасары +ө" +) - # Бас редактордың орынасары Астана қаласы кілдігінің жетекшісі. жауапты хатшы / " & 0 компьютер орталығының жетекшісі ө"i "!:. # ә ә '1 ". / # ө ә 2 " + ә 4 +Ө i i 5 0 еңкілдеп Ит түгілі онар» ауымда жылаған. с аадамды да ережесіз Мынадан кейін кеңесін тығының кин ология ің елдестіріп, ақша төраға Щучь Есенайдың ит т елес с ы е : д үүшін т елестіріп иттің қ е өткен ит т к ріп, мауқын асар аж ө ж жатқан жоқ па, ілу үш ыр-қайраты елеске қаты шамасы қалмады. ін, с а ым мақсат с о осы Бураайдың Екеуі екі жағынан қазақ ынақ өткізем тылды$ы қан ыз жоқ. Біз қ Шыны аурайында, нда да ы төеттерд із. Онда да ер шалықты ек ай еңіреп жылап, етегін,и ің е е Ол тө д дейді екіншісі. елесіп т төелестір, тазыларды жеге сай. Біз нін тарта ерген соң ң тұқы жатқан уге заң дің Бұл еріккен қанды м д ат асын қайтадан ы а о р н й тө ын қа ж айлардың жанын ет иті ейіт ны ұзыл$ан ша тыйым с ақсарту. К кшетауға ұрды. алы тұқ ер итт ш шаруасы. Суық тиіп қалды де ада уге ар. Мен ым. Иесін, м ер. Қазақты н$ан. Ж Жарлы-жақыай заманн м$а ұмтылма де қазір 64 т алын қор$а$а ң таза ма екен Аманы ө й н ан ер к күнін к ре алмай і ауыл- ды, кісі қапп ет ар. Біре да мен Жоланы іңір ж а ай ай уі ратыл$ ж жатқанда осындай ан маң мақты қору ды. Ежелгі қараңғысы үйірілген $а, тө төеле и иттерді жүздеген мың кезде ыстығы к теріліп стіру м еттерді ақш мал а$у$а үлде қ ттеңгеге сатып алып, таза ет ате дүн а үшін ауырды. Жәмилә әжесінің ие. еріп асырап, сосын қанды ерген сүтінен кейін сәл-пәл қ қырғынға салады. Бәйгеге тынышталып, к здері ілінді-ау. кеудесінде д де кейіреулер мың доллар Бірақ түнімен Жоланы с йлеп шықты. жаны ар ит әс тігеді екен, деді Жүйке дәрігеріне к рсету керек, емес пе, ұлқына шығып, тіреспекші. ілетін іреу. деді к ршісі. Иттің т елесін к ріп, Бірден үстемдік алған қара т ет Ит т елес аз-кем ереже жүйкесі ұзылған ғой жүгірмектердің. ауызды құлақ шекеге салды. Ақсиған елгілеп, әйге тіккен соң Қан к рген деген оңай ма?! Жолы азулар құлағы шорт кесілген шекеге асталып та кетті. Алдымен олғыр, Жоланды түсінде ит талап найзадай қадалып осатар емес. Мына ссауырында ұршақ таңасы жатқандай. Ит дейді тістеніп, ит дейді к ріністі к ргенде Есенайдың қос ар, құлағы мен құйрығы ыңырсып. Таңертең Жәмилә әжесі немересі Аман мен Жолан шыңғырып ш шорт кесілген қара т ет үшкірді, аластады, келіні Күләнда жіерді. К кшуланға жаны ашыды ма, пен к кшулан дәрігерге әкетті екеуін. Есенай енді әлде ауылдан к шкенде жұртта қалған қайтіп ит түгіл, күшік ұстаған жерге қол асындай қара қанден естеріне аттап аспасқа ант етіп отыр. Енді түсті ме, екеуі к пке дейін қайтсін. солықтарын аса ' " #Ә ) алмай удің кес ірі т елесті. Қара т ет мойны ересен жуан, асы қазандай, жұп-жұмыр ит екен. Аяқтары да сіңірлі, жуан. Екі к зі қып-қызыл. Алдында ит түгіл жоларыс тұрса да тайынатын түрі жоқ. К кшуланды ырылдап келіп, ас салды. Ырылдағанда да күркіреген дауыс к мейден емес, анау зор кеудеден шығып жатқандай. Бойындағы әр түгі найзадай тіптік олып, ашу-ызасын, денесіне сыймаған долылығын айқатып тұрғандай. Атылып келді де зор кеудемен к кшуланды қапысыз соғып жіерді. К кшулан оң үйірлеп арып, омақаса құлады. Сол-ақ екен қара т ет шаптан алды. Зайыры ұрын жарып үйренген жырынды олды. Жұқа шапқа тісі ір тиіп еді, қара қан к кшуланның үстін жуып кетті. Ол да ' 6! 4i i i"4i" : Байқал БАЙ$ДІЛОВ Ақмола және Солтүстік Қазақстан олыстары ( ) Шынаргүл ОҢАШБАЙ Алматы олысы ( ) Асқар АҚТІЛЕУ Ақт е олысы ( ) Фарида МҰҢАЛҚЫЗЫ Маңғыстау олысы ( ) Дүйсенек АЙБЕКОВ Жамыл олысы ( ) Айхан БАШТАШ Осло, Норвегия mahmutba@online.no Ұлдай САРИЕВА Батыс Қазақстан олысы ( ) Кезекшi редактор 2 " + Суретті түсірген Елдос ӨМІРЗАҚ 8 ЖЕЗҚОҢЫРАУ Қ ҒА Й ОА Т О Ф ОР МТ Ы А Т Л ҒА АМА Л ҒА. ө Шығарушы: Директордың орынасары Бас есепшi Ә I Түрікше ноу-хау % &!7 8!: , Алматы қаласы, Гагарин даңғылы, 93-үй (Аай даңғылының қиылысы) Телефондар: 8(727) ; факс: Бухгалтерия: тел.факс: 8(727) (жарнама лiмiнің ішкі н мірі 108) Газет «Дәуір» ЖШС РПИК (Алматы қаласы, Қалдаяқов к шесі, 17-үй) тел: (727) , Тапсырыс 2092; Бағасы келiсiм ойынша Айлық таралымы дана Газет 2004 жылғы 14 желтоқсанда ҚР Мәдениет, ақпарат және спорт министрлiгiнде тiркелiп, ұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 5710-Г куәлiгi ерiлген. Мақала авторының пiкiрi редакция к зқарасын iлдiрмейді. Жарнама мәтініне тапсырыс еруші жауапты. Газетте жарияланған материалдар мен суреттердi сiлтемесiз к шiрiп асуға олмайды. Газет Қазақстанның арлық аймақтарында таралады, сондай-ақ «AirAstana», «Etihad Air ways», «Turkish Airlines», «BMI», «QazaqAir» əуежолдарының ұшақтарында ар.