Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην τοπική ιστορία: Δυνατότητες και προοπτικές

Transcript

1 Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην τοπική ιστορία: Δυνατότητες και προοπτικές Φραγκούλης Ιωσήφ 1, Σιμώνη Ελένη 2, Παπαγιαννόπουλος Κώστας 3 1. Εκπαιδευτικός, Υπ. ΔιδάκτοραςΠ.Τ.Δ.Ε. Παν/μίουΠατρών 2. Αρχαιολόγος (ΜΑ) 3. Εκπαιδευτικός - Αρχαιολόγος Η μελέτη της Τοπικής Ιστορίας ήταν μια περιθωριακή διαδικασία μέσα στην ελληνική σχολική πραγματικότητα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90. Πολλοί παιδαγωγοί είχαν προτείνει κατά το παρελθόν την εισαγωγή της Τοπικής Ιστορίας, αλλά δεν είχε γίνει καμία ουσιαστική πρόοδος προς την κατεύθυνση αυτή (Μαρκατάτος 1996). Μέχρι ενός σημείου το κενό αναπληρωνόταν από την εισαγωγή μαθημάτων, όπως η Πατριδογνωσία, στο Δημοτικό σχολείο και από τις φιλότιμες προσπάθειες ορισμένων δασκάλων και φιλολόγων που υπηρετούσαν συνήθως σε μέρη με εγνωσμένο ιστορικό παρελθόν. Υπήρχε οπωσδήποτε μια εμφανής αμηχανία για την εισαγωγή ενός μαθήματος που δεν ταίριαζε στα παραδοσιακά σχολικά πρότυπα. Η προσέγγιση της Τοπικής Ιστορίας έπρεπε να γίνει κατά τον τρόπο των ελευθέρων μαθημάτων αλλά αυτό σήμαινε ταυτόχρονα αδυναμία ελέγχου του περιεχομένου του και μάλιστα για ένα τομέα τόσο ευαίσθητο όπως η ιστορία. Στην αλλαγή της κατάστασης συνέβαλε η γενικότερη στροφή προς τη μελέτη της Τοπικής Ιστορίας που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια στον ελληνικό χώρο. Ολοένα και πιο συχνά εμφανίζονται στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων νέα βιβλία για την ιστορία μιας περιοχής ή επανεκδίδονται άλλα που είχαν γραφτεί παλαιότερα. Το γεγονός «αναμφίβολα οφείλεται στις ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες» που έκαναν κατανοητή την αναγκαιότητα αυτή (Παπαγιαννόπουλος & Χρονόπουλος 1998: 13). Σε πολλά σχολεία της χώρας μας η Τοπική Ιστορία είχε ήδη αρχίσει να διδάσκεται ανεπίσημα μέσα στο μάθημα της Γενικής Ιστορίας ή με τη μορφή ολοκληρωμένων προγραμμάτων στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και των Πολιτιστικών δραστηριοτήτων των σχολείων. Προς την κατεύθυνση μιας συστηματικής προσέγγισης του αντικειμένου το Πανεπιστήμιο της Πάτρας σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αχαΐας προχώρησε στη συγκρότηση επιστημονικής ομάδας για τη συγγραφή ενός βιβλίου που θα χρησίμευε στην πιλοτική διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας στα σχολεία του Νομού Αχαΐας. Η ομάδα αυτή ολοκλήρωσε το έργο της αλλά το περιεχόμενο του βιβλίου αποτέλεσε σημείο διαφωνίας μεταξύ των τοπικών φορέων προτού ακόμα εισαχθεί στην εκπαίδευση (Βώρος 1997: 178-

2 Το 1998 στα πλαίσια του Β' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο προκήρυξε έργο με θέμα: «Συγγραφή βιβλίων για την Τοπική Ιστορία». Για το σκοπό αυτό έγινε προκήρυξη για συγγραφή τριών βιβλίων για τον καθηγητή με οδηγίες και παραδείγματα τα οποία θα χρησίμευαν ως οδηγοί για τη διδασκαλία του μαθήματος. Η αντίληψη για τη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας, όπως εκφραζόταν στην πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ήταν ως ένα βαθμό σωστή, εφόσον, εκτός του πλεονεκτήματος του πολλαπλού βιβλίου, προϋπέθετε την εφαρμογή μιας δυναμικής διαδικασίας μάθησης. Μαθητές και καθηγητές δε θα είχαν να επεξεργαστούν μια δεδομένη ύλη, αλλά θα προσέγγιζαν με ερευνητικό - αποκαλυπτικό τρόπο τη γνώση. Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος οι υποφαινόμενοι συνέγραψαν ένα από τα τρία βιβλία που επιλέχθηκαν. Το βιβλίο αυτό περιέχει ένα πρώτο μέρος όπου αναλύεται η σύγχρονη θεωρία για την Τοπική Ιστορία και τη διδασκαλία της, και ένα δεύτερο μέρος με παραδείγματα προγραμμάτων από όλη την Ελλάδα. Ακολουθούν Παραρτήματα με αναλύσεις επί μέρους θεμάτων και υποδείγματα πινάκων για χρήση κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του προγράμματος. Με πρόσφατη όμως απόφαση του Υπουργού Παιδείας ματαιώθηκε η εισαγωγή του πολλαπλού βιβλίου στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Κατά συνέπεια τα βιβλία αυτά δεν πρόκειται να κυκλοφορήσουν, τουλάχιστον με τις προδιαγραφές που είχαν αρχικά τεθεί, δηλαδή ως πολλαπλά- εναλλακτικά βοηθήματα για τον εκπαιδευτικό που θα καταπιανόταν με την υλοποίηση της Τοπικής Ιστορίας. Άλλωστε είναι κοινά αποδεκτό πως η εισαγωγή της Τοπικής Ιστορίας στο Ελληνικό σχολείο στις αρχές της δεκαετίας του '90 βρήκε απροετοίμαστους τους εκπαιδευτικούς στο να κατανοήσουν και να υιοθετήσουν τις αρχές, τη φιλοσοφία και τη σκοποθεσία της, και να υλοποιήσουν με επιτυχία προγράμματα και δραστηριότητες Τοπικής Ιστορίας στο σχολείο τους (Κρίβας 1996: 7). Η επιφύλαξη μπροστά στο νέο αντικείμενο της σχολικής ζωής, σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσεων γύρω από αυτό, κάνει πολλούς εκπαιδευτικούς ώστε να είναι ακόμα και σήμερα διστακτικοί στην ενασχόληση τους με την Τοπική Ιστορία. Η υφιστάμενη κατάσταση καθιστά επιτακτική την ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών που θα διδάξουν το αντικείμενο και όχι την ολοκληρωτική απόρριψη του αντικειμένου αυτού καθαυτού. Η ανάγκη επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην προσέγγιση θεμάτων Τοπικής Ιστορίας απορρέει: από την εμπράγματη εφαρμογή της στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Αγωγής από την επιθυμία των εκπαιδευτικών να επιμορφωθούν στη φιλοσοφία, τη σκοποθεσία και το περιεχόμενο της από την αδυναμία προσέγγισης και μελέτης των θεμάτων της μέσα από ένα σχολικό βιβλίο κοινό για όλα τα μέρη της Ελλάδας από την απαίτηση για ιδιαίτερη - διεπιστημονική προσέγγιση, μελέτη και ανάλυση των θεμάτων της από την αδυναμία συγγραφής βιβλίων Τοπικής Ιστορίας για όλα τα μέρη της χώρας από την αδυναμία των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας να ανταποκριθούν στις

3 ιδιαίτερες παιδαγωγικές, διδακτικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις των θεμάτων της από το πάγιο αίτημα της κοινωνίας και της εκπαιδευτικής κοινότητας για εσωτερική μεταρρύθμιση του σχολείου (Βρεττός & Καψάλης 1997: 16). Καθώς τα παραδοσιακά ιδρύματα τριτοβάθμιας και οι σχολές επιμόρφωσης εκπαιδευτικών αδυνατούν να ικανοποιήσουν την αυξημένη ζήτηση για επιμόρφωση, πολύ δε περισσότερο σε μαθήματα που χρειάζεται μια διαφορετική αντιμετώπιση, όπως η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η Τοπική Ιστορία, προβάλλεται ως αναγκαία η αξιοποίηση του θεσμού της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται από τους Λιοναράκη & Λυκουργιώτη (1998: 30) με τον όρο Ανοικτή Εκπαίδευση αναφερόμαστε «στο δικαίωμα των ανθρώπων να απολαμβάνουν το αγαθό της μόρφωσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, παρέχοντας τους όσο το δυνατό περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την πρόσβαση σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ενδιαφερομένων». Ο όρος Εκπαίδευση από Απόσταση, σύμφωνα με τον Holmberg (στο Ματραλής 1998: 43), «περιλαμβάνει τις διάφορες μορφές σπουδών, σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες διεξάγονται μεν χωρίς την άμεση και συνεχή επίβλεψη εκπαιδευτικών που βρίσκονται σε αίθουσες διδασκαλίας μαζί με τους σπουδαστές, αλλά οι οποίες παρ' όλα αυτά ωφελούνται από την οργάνωση, καθοδήγηση και διδασκαλία που παρέχεται από κάποιο εκπαιδευτικό οργανισμό». Η ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στην Τοπική Ιστορία μπορεί να ικανοποιηθεί αποτελεσματικά μέσα από το θεσμό της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση καθώς: δεν απαιτείται η φυσική παρουσία των εκπαιδευτικών σε αίθουσες διδασκαλίας τα χρόνια υπηρεσίας, η ηλικία και ο τόπος διαμονής τους δεν αποτελούν κριτήριο για τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης ικανοποιείται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο το αίτημα των συνδικαλιστικών φορέων των εκπαιδευτικών για παροχή από μέρους της πολιτείας, ίσων ευκαιριών πρόσβασης σε επιμορφωτικές διαδικασίες σε όλους τους εκπαιδευτικούς λειτουργεί με βάση το σπονδυλωτό σύστημα (module) των Θεματικών Ενοτήτων και παρέχει τις προϋποθέσεις για διεπιστημονική προσέγγιση των θεμάτων που σχετίζονται με την Τοπική Ιστορία. παρέχει τη δυνατότητα σε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών να επιμορφωθούν στις σύγχρονες εξελίξεις που συντελούνται στον επαγγελματικό τους χώρο, επιλέγοντας οι ίδιοι αυτό το οποίο επιθυμούν να μάθουν, τον τρόπο με τον οποίο θα το προσεγγίσουν, το χρόνο εκπαίδευσης τους καθώς και το ρυθμό με τον οποίο θα προχωρήσουν στη διαδικασία της μάθησης η εντατικοποίηση των σπουδών και της μελέτης τους μέσα από τη συμμετοχή τους σε ασκήσεις αυτοαξιολόγησης, μελέτες πεδίου και γραπτές εργασίες (project), εκτός από το ότι εξασφαλίζει ποιοτικό αποτέλεσμα στις σπουδές τους, τους βοηθά ώστε να κατανοήσουν καλύτερα το περιεχόμενο της Τοπικής Ιστορίας

4 μέσα από τον τρόπο δημιουργίας του εξ αποστάσεως εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο χαρακτηρίζεται από πολυμορφικότητα οι επιμορφούμενοι βρίσκονται σε αμφίδρομη επικοινωνία τόσο με το υλικό και με τον Καθηγητή-Σύμβουλο, όσο και με τον εαυτό τους. Παράλληλα είναι σε θέση να γνωρίζουν με μεγάλη ακρίβεια κάθε στιγμή τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει τις δεξιότητες, στάσεις και συμπεριφορές που έχουν αναπτύξει, και να διαμορφώνουν οι ίδιοι την επιμορφωτική τους φυσιογνωμία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παρουσιάζει ο Woodley (στο Λιοναράκης 1998: 210), στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου στη Μεγάλη Βρετανία ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών εκπαιδεύτηκε στην Περιβαλλοντική Αγωγή και την Τοπική Ιστορία αξιοποιώντας τη διεπιστημονική μέθοδο διδασκαλίας. Από τη μελέτη των Προγραμμάτων Σπουδών των μεγαλύτερων Ανοικτών Πανεπιστημίων της Μεγάλης Βρετανίας, των Η.Π.Α και του Καναδά, διαπιστώνουμε πως αυτά προσφέρουν προγράμματα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα, όπως για παράδειγμα στην Περιβαλλοντική Αγωγή και την Τοπική Ιστορία (Λιοναράκης 1998: ). Η διδασκαλία δεν περιορίζεται μόνο στα πλαίσια θεωρητικών εισηγήσεων ή στην αξιοποίηση και χρήση των νέων τεχνολογιών, αλλά συνδυάζεται από ενεργητικές-αποκαλυπτικές μορφές μάθησης όπως, πρακτική άσκηση, γραπτές ομαδικές εργασίες και μελέτες στο πεδίο. Στα πλαίσια της προαναφερόμενης διαδικασίας οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν σε αυτά τα προγράμματα σπουδών δεν αποκτούν μόνο γνώσεις και δεξιότητες σε θέματα συναφή με το αντικείμενο σπουδών τους, αλλά διαμορφώνουν αξίες, στάσεις και συμπεριφορές θετικές προς το περιβάλλον φυσικό και ιστορικό- ανθρωπογενές. Παράλληλα καλλιεργούν και αναπτύσσουν ιστορική συνείδηση καθώς καλούνται στα πλαίσια εργασίας τους στο πεδίο να υλοποιήσουν συγκεκριμένες δράσεις και να προβούν σε αντίστοιχες επιλογές. Οι δυνατότητες που δημιουργούνται στη χώρα μας για αξιοποίηση της μεθόδου Εκπαίδευσης από Απόσταση και στο χώρο της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε αντικείμενα όπως η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η Τοπική Ιστορία, είναι πάρα πολλές καθώς μόλις πρόσφατα ξεκίνησε τη λειτουργία του το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Φραγκούλης, υπό δημοσίευση). Με βάση τη δομή και λειτουργία του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου προτείνουμε τη δημιουργία μιας Θεματικής Ενότητας η οποία θα έχει ως αντικείμενο της την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης στην Τοπική Ιστορία. Η συγκεκριμένη Θεματική Ενότητα θα έχει μικρή σχετικά χρονική διάρκεια. Περίπου 10 μήνες. Η επιτυχής παρακολούθηση της καθώς και η συμμετοχή σε τελικές εξετάσεις θα οδηγούν στην απόκτηση συγκεκριμένου τίτλου σπουδών. (Πιστοποιητικό Μεταπτυχιακής Επιμόρφωσης) Γνωστικά αντικείμενα τα οποία θα μπορούσαν να μελετηθούν στα πλαίσια της προτεινόμενης Θεματικής Ενότητας είναι τα εξής: Σύγχρονα Θέματα Ιστορίας και Πολιτισμού

5 Θέματα Τοπικής Ιστορίας Φιλοσοφία- Σκοποθεσία Τοπικής Ιστορίας Παιδαγωγική - Διδακτική προσέγγιση Τοπικής Ιστορίας Σχεδιασμός - υλοποίηση προγραμμάτων Τοπικής Ιστορίας Αξιολόγηση προγραμμάτων Τοπικής Ιστορίας Αν και η συγκεκριμένη Θεματική Ενότητα απευθύνεται κυρίως σε εκπαιδευτικούς που υπηρετούν ή πρόκειται να υπηρετήσουν σε σχολεία της χώρας μας, καθώς και σε άτομα που δραστηριοποιούνται ως επιμορφωτές στο χώρο της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης στο Θεματικό πεδίο Αθλητισμού - Πολιτισμού, και ενδιαφέρονται να επιμορφωθούν στο νέο αυτό αντικείμενο, δεν πρέπει να αποκλειστούν από την παρακολούθηση της και άλλα άτομα όπως πχ. Στελέχη Επιχειρήσεων, Προϊστάμενοι Υπηρεσιών, Διευθυντικά Στελέχη Οργανισμών των οποίων οι επιλογές σχετίζονται με το περιβάλλον φυσικό και ιστορικό-ανθρωπογενές και καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την εξέλιξη του. Με βάση τη δομή και λειτουργία του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου καθώς και τη διάρθρωση των σπουδών σε αυτό η προαναφερόμενη Θ.Ε. προτείνεται να ενταχθεί είτε στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και να οδηγεί στην απόκτηση Πιστοποιητικού Μεταπτυχιακής Επιμόρφωσης, είτε στο πρόγραμμα σπουδών Σπουδές στην Εκπαίδευση της ίδιας Σχολής, και να αποτελεί προαιρετική ενότητα για την απόκτηση Μεταπτυχιακού Τίτλου Ειδίκευσης στις Επιστήμες της Αγωγής. Παράλληλα αυτή τη Θ.Ε. μπορούν να την παρακολουθήσουν φοιτητές που φοιτούν σε άλλες σχολές του Ε.Α.Π. και επιθυμούν να αποκτήσουν γνώσεις σε θέματα σχετικά με τον πολιτισμό και την τοπική ιστορία και ενδιαφέρονται να αναπτύξουν πολιτιστική - ιστορική συνείδηση. Συμπεράσματα Απ' όλα όσα αναφέραμε πιο πάνω κατανοούμε πως ο νεοσύστατος για τη χώρα μας θεσμός της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης μπορεί να δώσει σημαντικές λύσεις στις ανάγκες επιμόρφωσης όχι μόνο των εκπαιδευτικών, αλλά και άλλων επαγγελματικών ομάδων. Ιδιαίτερα στο θέμα της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στην Τοπική Ιστορία μπορεί να προσφέρει σημαντική υποστήριξη καθώς παρέχει τη δυνατότητα σε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών να επιμορφωθεί ουσιαστικά στο νέο αντικείμενο της σχολικής ζωής. Και αυτό χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία του σε αίθουσες διδασκαλίας, χωρίς να απαιτείται η μετακίνηση του από τον τόπο διαμονής του επιλέγοντας ο ίδιος το χρόνο και το ρυθμό της μελέτης του. Οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες που προσφέρονται για συνεχή εκπαίδευση - επιμόρφωση και επαγγελματική κατάρτιση μέσα από το θεσμό του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου δημιουργούν αφ' ενός μεν τις προϋποθέσεις για μια δεύτερη ευκαιρία μάθησης σε όσους μέχρι τώρα δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα, αφ' ετέρου παρέχουν την

6 ευκαιρία σε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών να επιμορφωθεί σύντομα και αποτελεσματικά στις νέες εξελίξεις του χώρου του. Με αυτό τον τρόπο οργανώνεται καλύτερα ο θεσμός της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης- επιμόρφωσης και στο χώρο των εκπαιδευτικών και δίνεται η καλύτερη απάντηση στην απαξίωση των γνώσεων που υφίστανται σήμερα όλοι οι επιστημονικοί χώροι ε ξαιτίας των συντελούμενων οικονομικών, τεχνολογικών και επιστημονικών αλλαγών (Βεργίδης 1998). Βιβλιογραφία Βεργίδης, Δ., Σύγχρονες οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα και Ανοικτή Εκπαίδευση. Στο Ανοικτή κι Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Τόμος Α, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. -ανα Βρεττός, Γ. & Καψάλης, Α., Αναλυτικό Πρόγραμμα: σχεδιασμός - αξιολόγηση μόρφωση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Βώρος, Φ.Κ., Τοπική Ιστορία: Προσπάθεια επισήμανσης των διαστάσεων του ζητήματος από παιδαγωγική σκοπιά. Θαλλώ 9, Κρίβας, Σ., Οικολογικοποίηση των σχολικών εγχειριδίων και της σχολικής πρακτικής. Πάτρα: Αχαϊκές Εκδόσεις. Λιοναράκης, Α., Μια ματιά στον κόσμο της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Στο Ανοικτή κι Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Τόμος Α, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Λιοναράκης, Α. & Λυκουργιώτης, Α., Το Ιδεώδες της Ανοικτής Εκπαίδευσης. Στο Ανοικτή κι Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Τόμος Α, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Μαρκατάτος, Π.Γ., Η διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας στο Δημοτικό μας Σχο^ο: περίπτωση της Κρήτης. Εκπαιδευτικοί Προσανατολισμοί 11, Εκπαίδευ Ματραλής, Χ., Εκπαίδευση από Απόσταση. Στο Ανοικτή κι Εξ Αποστάσεως ση, Τόμος Α, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Η Παπαγιαννόπουλος, Κ.& Χρονόπουλος, Β.(επιμ.)., Αγιοβλασίτικα: βήματα στο χρόνο. Πάτρα: Κοινότητα Αγιοβλασιτίκων & Ομάδα Αρχαιολογίας του Τοπίου (ΟΜ.ΑΡ.Τ.) / Ιστορία Δυτικής Αχαίας 1. Φραγκούλης, I., Υπό έκδοση. Η Επιμόρφωση των ελλήνων εκπαιδευτικών στην Περιβαλλοντική Αγωγή στα πλαίσια λειτουργίας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Εκπαιδευτική Κοινότητα.