«Η ΗΜΑΙΑ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΙ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ ΣΡΑΣΗΓΙΚΗ ΑΝΣΑΓΩΝΙΜΟ ΓΙΔΘΝΟΠΟΙΗΗ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΡΔΤΝΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΗ»

Transcript

1 ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ...ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ.ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΜΔ ΘΔΜΑ: «Η ΗΜΑΙΑ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΙ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ ΣΡΑΣΗΓΙΚΗ ΑΝΣΑΓΩΝΙΜΟ ΓΙΔΘΝΟΠΟΙΗΗ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΡΔΤΝΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΗ» Δπηκέιεηα εξγαζίαο: ΑΝΣΧΝΟΠΟΤΛΟ ΑΘΑΝΑΙΟ ΒΛΑΥΟ ΠΑΝΑΓΙΧΣΗ Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα:..ΜΑΣΘΑΙΑΚΗ ΑΙΚΑΣΔΡΙΝΗ Καβάια, επηέκβξηνο

2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ... 2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΙΝΑΚΧΝ... 5 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ... 6 ΔΙΑΓΧΓΗ... 7 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΙΑΓΧΓΗ ΣΗΝ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ Ο φξνο «Καηλνηνκία» Καηεγνξίεο, Σχπνη θαη Μνληέια Καηλνηνκίαο Καηεγνξίεο Καηλνηνκίαο Σχπνη Καηλνηνκίαο Μνληέια Καηλνηνκίαο Μνληέια Καηλνηνκίαο βάζεη πξνέιεπζεο Γξακκηθφ κνληέιν Καηλνηνκίαο Μνληέια Καηλνηνκίαο βάζεη επηπηψζεσλ Μνληέιν βειηησηηθήο - ξηδηθήο θαηλνηνκίαο (επηπηψζεηο ηεο θαηλνηνκίαο) Μνληέιν Henderson Clark Μνληέιν αιπζίδαο πξνζηηζέκελεο αμίαο Μνληέιν Teece Μνληέιν ηνπηθνχ πεξηβάιινληνο Μνληέιν ζηξαηεγηθήο επηινγήο Σερλνινγηθή Καηλνηνκία Πξντφλησλ θαη Γηαδηθαζηψλ Σερλνινγηθή Καηλνηνκία Σερλνινγηθή θαηλνηνκία πξντφλησλ Σερλνινγηθή θαηλνηνκία δηαδηθαζίαο Κνηλσληθή Καηλνηνκία Άιιεο δηαθξίζεηο ηεο Καηλνηνκίαο Καηλνηνκία θαη Δθεχξεζε Παξαδείγκαηα Σερλνινγηθήο Καηλνηνκίαο Πξντφλησλ θαη Γηαδηθαζηψλ Η ζεκαζία ηεο Γλψζεο Μειέηε Πεξίπησζεο (case study) ηεο εηαηξίαο KLEEMANN ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ Η ζεκαζία ηεο θαηλνηνκίαο γηα ηελ επηρείξεζε Λφγνη γηα θαηλνηνκία Γηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ επηρείξεζε Δπηηπρείο δηαδηθαζίεο ζηε δηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο Γεκηνπξγία λέσλ πξντφλησλ - ππεξεζηψλ Η επέθηαζε κηαο επηρείξεζεο βαζηζκέλεο ζηελ θαηλνηνκία Αλάπηπμε νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ πξνάγεη ηελ θαηλνηνκία Δηαηξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα (corporate entrepreneurship) Αμηνιφγεζε θαη έιεγρνο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ ΣΡΑΣΗΓΙΚΗ Η Σερλνινγία Οξηζκνί ηεο Σερλνινγίαο Οη δηαζηάζεηο ηεο ηερλνινγίαο ρέζεηο ηεο ηερλνινγίαο κε ηελ νηθνλνκία, ηελ θνηλσλία θαη ηελ πνιηηηθή Η ηερλνινγία θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ επηρείξεζε Γηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ επηρείξεζε Λεηηνπξγίεο ηεο δηαρείξηζεο ηερλνινγίαο

3 3.2.2 Δμσηεξηθνί πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο δηαρείξηζεο ηερλνινγίαο Βαζηθέο έλλνηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ζηξαηεγηθήο ηεο θαηλνηνκίαο Σερλνινγηθή ζηξαηεγηθή ηξαηεγηθή ηεο θαηλνηνκίαο Ο ξφινο ηεο θαηλνηνκίαο ζηηο ζχγρξνλεο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο Η θαηαιιειφηεξε πξνζέγγηζε ζηξαηεγηθήο ζθέςεο γηα ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή Η θαηλνηνκία σο αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα Αληαγσληζηηθφ Πιενλέθηεκα κηαο Δπηρείξεζεο Σν έξγν ηνπ Michael Porter Πεγέο Καηλνηνκίαο Έξεπλα θαη Αλάπηπμε Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): «Η ζεκαζία ηεο πξνζέγγηζεο ηεο ζηξαηεγηθήο ζθέςεο γηα ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή ηνπ ΟΣΔ» ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4: ΓΙΚΣΤΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ & ΓΙΔΘΝΟΠΟΙΗΗ Γίθηπα Δπηρεηξήζεσλ - ηξαηεγηθέο πκκαρίεο Γίθηπα επηρεηξήζεσλ (clusters) Ο ξφινο ησλ «ζπλδέζκσλ» Γηεζλνπνίεζε θαη εμέιημε ηνπ αληαγσληζκνχ Γηεζλήο ηξαηεγηθή (International Strategy) Σν Γηακάληη ηνπ Αληαγσληζκνχ (The Diamond Model) Γηάρπζε ηερλνινγίαο, αλάπηπμε θαη δηεζλέο εκπφξην Γηεζλείο ζηξαηεγηθέο ζπκκαρίεο θαη ηερλνινγηθέο επηπηψζεηο Γηαδίθηπν θαη ειεθηξνληθέο αγνξέο, ειεθηξνληθφ εκπφξην Γηαδίθηπν: ην Γίθηπν ησλ δηθηχσλ Ηιεθηξνληθέο αγνξέο θαη ειεθηξνληθφ εκπφξην Ηιεθηξνληθφ επηρεηξείλ (e-business) Σερλνινγηθή εμάξηεζε Νέν κνληέιν επηρείξεζεο ζηε δηεζλνπνηεκέλε νηθνλνκία (global outsourcing) Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): Γηεζλνπνίεζε ηνπ Οκίινπ ΣΙΣΑΝ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5: ΘΔΧΡΗΣΙΚΔ ΠΡΟΔΓΓΙΔΙ ΣΧΝ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΧΝ ΜΔΣΑΒΟΛΧΝ ΚΑΙ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ Σερλνινγηθή αιιαγή θαη θαηλνηνκία ζηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε Μηθξννηθνλνκηθή αλάιπζε ησλ θηλήηξσλ γηα ηερλνινγηθή αιιαγή Σερλνινγηθά ππνδείγκαηα θαη ηερλνινγηθέο ηξνρηέο Κιαζηθή θαη Νενθιαζηθή Οηθνλνκηθή Θεσξία Η εμειηθηηθή νηθνλνκηθή ζεσξία ηνπ Schumpeter Κνηλσληνινγηθή Πξνζέγγηζε & ην Έξγν ηνπ Max Weber Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): «Έλα απξνζρεδίαζην πξντφλ ηνπ Β Παγθφζκηνπ πνιέκνπ, ην νπνίν ην R&D έθαλε ην πην επηηπρεκέλν παηρλίδη ηνπ 20νχ αηψλα» ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6: ΚΡΑΣΙΚΔ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Μέηξα θαηλνηνκίαο Σν Διιεληθφ χζηεκα Καηλνηνκίαο, Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο Φνξείο Έξεπλαο θαη Σερλνινγηθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΑ) Η θαηλνηνκία ζηελ Δ.Δ. θαη ε πνξεία ηεο Διιάδαο: πθηζηάκελε θαηάζηαζε Δζληθή Πνιηηηθή Καηλνηνκίαο, Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο Πιενλεθηήκαηα θαη αδπλακίεο ηνπ Διιεληθνχ πζηήκαηνο Καηλνηνκίαο, Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο

4 6.3.2 Η Αλαπηπμηαθή ηξαηεγηθή γηα ηελ πεξίνδν ΑΝΣΙ ΔΠΙΛΟΓΟΤ: ΚΑΝΟΝΔ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίλαθαο 1: Καηεγνξίεο Καηλνηνκίαο Πίλαθαο 2: Καηεγνξηνπνίεζε ησλ θαηλνηνκηψλ ησλ Abernathy θαη Clark Πίλαθαο 3: Πίλαθαο ρξνλνινγηθήο αλάπηπμεο κνληέισλ Καηλνηνκίαο βάζεη πξνέιεπζεο Πίλαθαο 4: Οξγαλσζηαθέο δνκέο γηα εηαηξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα Πίλαθαο 5: Οξηζκνί ησλ ζηξαηεγηθψλ πεξηνρψλ Πίλαθαο 6: Η ηαμηλφκεζε ησλ εμφδσλ R&D θαηά ηελ EIRMA Πίλαθαο 7: Η ηαμηλφκεζε ησλ ηερλνινγηψλ θαηά ηνλ Whelan Πίλαθαο 8: Οη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηά ηνλ Porter Πίλαθαο 9: Οη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαη ν ξφινο ηεο θαηλνηνκίαο θαηά ηνλ Porter Πίλαθαο 10: Παξάγνληεο θαηλνηνκηθφηεηαο ζε επίπεδν δηθηχσλ Πίλαθαο 11: Οη πξσηνπφξνη ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ Δ.Δ

6 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΩΝ Γηάγξακκα 1: Γξακκηθά κνληέια θαηλνηνκίαο Γηάγξακκα 2: Γξακκηθφ κνληέιν Ώζεζεο απφ ηελ Σερλνινγία Γηάγξακκα 3: Γξακκηθφ κνληέιν Έιμεο απφ ηελ Αγνξά Γηάγξακκα 4: πδεπθηηθφ κνληέιν θαηλνηνκίαο Γηάγξακκα 5: Αιιειεπηδξαζηηθφ κνληέιν θαηλνηνκίαο Γηάγξακκα 6: Οξγαλσηηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο θαηλνηνκίαο. 20 Γηάγξακκα 7: Μνληέιν Henderson Clark Γηάγξακκα 8: Μνληέιν Teece Γηάγξακκα 9: Γαπάλεο ζε Έξεπλα & Αλάπηπμε Γηάγξακκα 10: Σν «πίηη ηεο Πνηφηεηαο» Γηάγξακκα 11: Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο εζληθνχ πιενλεθηήκαηνο Γηάγξακκα 12: Η ζχγρξνλε επηρείξεζε Γηάγξακκα 13: Νέν κνληέιν επηρείξεζεο ζηε δηεζλνπνηεκέλε νηθνλνκία100 Γηάγξακκα 14: Γαπάλεο ζε R&D θαη ην θφζηνο παξαγσγήο ζηηο πεξηπηψζεηο δξαζηηθήο θαη κε δξαζηηθή θαηλνηνκίαο ηνπ Arrow (1962).106 Γηάγξακκα 15: χγθξηζε θαηλνηνκίαο Δ.Δ. κε ΗΠΑ, Κίλαο, Ρσζίαο, Ιλδίαο θαη Βξαδηιίαο Γηάγξακκα 16: Η θαηλνηνκία ζηελ Διιάδα Γηάγξακκα 17: χλνςε ησλ επηδφζεσλ θαηλνηνκίαο ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ Γηάγξακκα 18: Η θαηλνηνκία ζηελ Δ.Δ. ζπγθξηηηθά κε ησλ ΗΠΑ θαη Ιαπσλίαο Γηάγξακκα 19: Δπηδφζεηο θαηλνηνκίαο αλά θαηεγνξία δεηθηψλ

7 ΔΙΑΓΩΓΗ ηελ νηθνλνκία έληαζεο γλψζεο ε θαηλνηνκία θαηέρεη εμέρνπζα ζέζε. Μέζα απφ ζρεηηθέο έξεπλεο έρεη επηβεβαησζεί φηη ζε καθξν-επίπεδν ε θαηλνηνκία απνηειεί θπξίαξρν παξάγνληα γηα ηελ εζληθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη γηα ηα δηεζλή εκπνξηθά πξφηππα ελψ ζε κηθξν-επίπεδν (κέζα ζηηο επηρεηξήζεηο), ε ΔΣΑ ζεσξείηαη ζηνηρείν πνπ απμάλεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ λα απνξξνθήζνπλ θαη λα αμηνπνηήζνπλ θάζε είδνο λέαο γλψζεο θαη φρη κφλν ηελ ηερλνινγηθή. Τπάξρνπλ, βέβαηα, θαη άιινη ελδνεπηρεηξεζηαθνί ή δη-επηρεηξεζηαθνί παξάγνληεο πνπ είλαη επίζεο πνιχ ζεκαληηθνί θαη επεξεάδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ λα απνθηνχλ γλψζε, φπσο εχθνιε επηθνηλσλία, απνηειεζκαηηθά θαλάιηα πιεξνθφξεζεο, κεηαθνξά δεμηνηήησλ, ζπγθέληξσζε γλψζεσλ. Ιδηαίηεξα ε δηαρείξηζε θαη ν θαηάιιεινο ζρεδηαζκφο ζηξαηεγηθήο απνηεινχλ παξάγνληεο θιεηδηά πνπ θαζνξίδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ην εχξνο ησλ δηαζπλδέζεσλ ηεο επηρείξεζεο θαη ζπλεηζθέξνπλ ζηε ζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην εζσηεξηθφ ηεο, κε απνηέιεζκα ηε κεγαιχηεξε απνδνρή ηεο πηνζέηεζεο βειηησκέλσλ πξαθηηθψλ θαη ηερλνινγηψλ. χκθσλα κε ηελ Πξάζηλε Βίβιν ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο: «Η θαηλνηόκνο επηρείξεζε δηαζέηεη έλα ζύλνιν ραξαθηεξηζηηθώλ, ηα νπνία κπνξνύκε λα εληάμνπκε ζε δύν βαζηθέο θαηεγνξίεο δεμηνηήησλ: α)ζηξαηεγηθέο δεμηόηεηεο πνπ αθνξνύλ ζηε καθξνπξόζεζκε αληίιεςε, ηθαλόηεηα αλαγλώξηζεο ή θαη πξόβιεςεο ησλ ηάζεσλ ηεο αγνξάο, επηζπκία θαη ηθαλόηεηα γηα ηε ζπιινγή, επεμεξγαζία θαη αθνκνίσζε ησλ πιεξνθνξηώλ ζε ζρέζε κε ηελ ηερλνινγία θαη ηελ νηθνλνκία, θαη β) νξγαλσηηθέο δεμηόηεηεο πνπ αθνξνύλ ζηελ αλάιεςε θαη δηαρείξηζε επηρεηξεκαηηθνύ θηλδύλνπ, εζσηεξηθή ζπλεξγαζία (κεηαμύ ησλ ηκεκάησλ ηεο επηρείξεζεο), εμσηεξηθή ζπλεξγαζία (κε δεκόζηνπο εξεπλεηηθνύο θνξείο, εηαηξείεο ζπκβνύισλ, πειάηεο θαη πξνκεζεπηέο), εκπινθή νιόθιεξεο ηεο επηρείξεζεο ζηηο δηαδηθαζίεο αιιαγήο, επέλδπζε ζε αλζξώπηλνπο πόξνπο». Οη πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαηαηάζζνπλ ηελ θαηλνηνκία ζε πςειή ζέζε σο πξνο ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο ράξαμεο πνιηηηθήο, δεδνκέλνπ φηη αληηιακβάλνληαη φιν θαη κε πεξηζζφηεξε ζαθήλεηα ηε ζπνπδαηφηεηά ηεο. Η θαηλνηνκία, επνκέλσο, βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηεο ράξαμεο ηεο νηθνλνκηθήο αιιαγήο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα γλσξίδνπκε γηα πνην ιφγν ζπκβαίλνπλ νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο ή πην γεληθά, γηα πνην ιφγν νη επηρεηξήζεηο θαηλνηνκνχλ. Η απάληεζε πνπ δίλεη ν Schumpeter είλαη φηη νη επηρεηξήζεηο αλαδεηνχλ πξνζφδνπο. Έλα λέν ηερλνινγηθφ εξγαιείν απνηειεί πεγή πιενλεθηεκάησλ γη απηφλ πνπ θαηλνηνκεί. ηελ πεξίπησζε ησλ θαηλνηνκηψλ ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ επηθέξνπλ βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ε επηρείξεζε απνθηά έλα πιενλέθηεκα απφ πιεπξάο θφζηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Απηφ ηεο επηηξέπεη λα δηεπξχλεη ην κεξίδηφ ηεο ζηελ αγνξά θαη λα αλαδεηήζεη λέα νηθνλνκηθά νθέιε, είηε απμάλνληαο ην πεξηζψξην θέξδνπο ηεο είηε (αλάινγα κε ηελ ειαζηηθφηεηα δήηεζεο) ζπλδπάδνληαο ρακειφηεξεο ηηκέο θαη κεγαιχηεξν πεξηζψξην θέξδνπο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο. ηελ πεξίπησζε ηεο θαηλνηνκίαο πξντφληνο, ε επηρείξεζε έξρεηαη ζε κνλνπσιηαθή ζέζε, είηε θαηνρπξψλνληαο έλα δίπισκα επξεζηηερλίαο (λφκηκν κνλνπψιην) είηε θεξδίδνληαο ην ρξφλν πνπ πεξλάεη κέρξη λα ηε κηκεζνχλ νη αληαγσληζηέο ηεο. Απηή ε κνλνπσιηαθή ζέζε επηηξέπεη ζηελ επηρείξεζε λα νξίζεη πςειφηεξεο ηηκέο απ φηη ζε κηα αληαγσληζηηθή αγνξά θαη, επνκέλσο, λα απνθνκίζεη επηπιένλ θέξδε. Άιιεο ζρεηηθέο εξγαζίεο έρνπλ ηνλίζεη ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο αληαγσληζηηθήο ηνπνζέηεζεο: νη επηρεηξήζεηο θαηλνηνκνχλ ηφζν γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηελ 7

8 αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο φζν θαη γηα λα αλαδεηήζνπλ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα. Μηα επηρείξεζε κπνξεί άιινηε λα θαηλνηνκήζεη «απφ αληίδξαζε», δειαδή κε ζθνπφ λα απνηξέςεη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αγνξάο ηεο απφ έλαλ θαηλνηφκν αληαγσληζηή θαη άιινηε «πξνιεπηηθά», δειαδή κε ζθνπφ λα θεξδίζεη κηα ζηξαηεγηθή ζέζε ζηελ αγνξά ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο γηα παξάδεηγκα αλαπηχζζνληαο θαη πξνζπαζψληαο ζηε ζπλέρεηα λα επηβάιιεη πξντφληα κε πςειφηεξεο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο. Οη λέεο ζεσξίεο δίλνπλ κεγάιε έκθαζε ζηε ζπνπδαηφηεηα ησλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηελ εδαθηθή εγθαηάζηαζε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηε δηεζλή αληαγσληζηηθφηεηα. Η ηερλνινγηθή θαηλνηνκία έρεη γίλεη ν θχξηνο παξάγνληαο θαζνξηζκνχ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο, θαζψο θαη ηεο δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο κεηαμχ ησλ εθβηνκεραληζκέλσλ νηθνλνκηψλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, απηέο νη λέεο ζεσξίεο κάο επηηξέπνπλ λα ζεσξήζνπκε ηελ ηερλνινγία ή ηε γλψζε μερσξηζηφ ζπληειεζηή παξαγσγήο. Οη δείθηεο αλάπηπμεο ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ, ηα πξφηππα ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ θαη ε ζπλνιηθή δνκή ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο εμαξηψληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο ελφο θξάηνπο. Η απμεκέλε ζεκαζία ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο κε ηε ζεηξά ηεο ελίζρπζε ην ελδηαθέξνλ φισλ ησλ θπβεξλήζεσλ γηα ηελ ηερλνινγηθή δχλακε ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο θαη ππνθίλεζε ηνλ «ηερλνεζληθηζκφ» - ηηο πξνζπάζεηεο ησλ θπβεξλήζεσλ λα εκπνδίζνπλ ηε δηάρπζε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ηερλνινγηψλ ηνπο. Ο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ γηα ηερλνινγηθή αλσηεξφηεηα έρεη θαηαζηεί πιένλ βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο. Απνηειεί πιένλ θνηλνηππία ν ηζρπξηζκφο φηη ην νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ έρεη αιιάμεη δξακαηηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα. Οη επηρεηξήζεηο, θαη θαη επέθηαζε νη εζληθέο νηθνλνκίεο, δελ κπνξνχλ λα ζπλερίδνπλ λα βαζίδνληαη ζηα παξαδνζηαθά ηνπο πξντφληα θαη ζηηο πξαθηηθέο ηνπ παξειζφληνο. Οη θιαζηθνί ζπληειεζηέο παξαγσγήο πνπ ζεσξνχληαλ ζεκειηψδεηο γηα κηα επηρείξεζε ζην παξειζφλ, φπσο ην θεθάιαην, ην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη νη πξψηεο χιεο, δελ είλαη ζε ζέζε πιένλ λα παξέρνπλ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα πνπ ζα θξαηήζεη ζην ρξφλν. Η παγθνζκηνπνίεζε θαη ε έθξεμε ησλ ηερλνινγηψλ έρνπλ δηακνξθψζεη κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα. Κάπνηνη κηινχλ γηα ππεξ-αληαγσληζκφ (hypercompetition), κηα θαηάζηαζε δειαδή πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κηθξέο πεξηφδνπο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο γηα θάπνηεο επηρεηξήζεηο δηαθνπηφκελεο απφ ζπρλά θελά, φπνπ επηθξαηεί έληνλα ξεπζηφηεηα γχξσ απφ ην ηη ζα απνηειέζεη κηα λέα πεγή αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Κάπνηνη άιινη κηινχλ γηα ηελ «ηνχξκπν-νηθνλνκία» ελψ άιινη θάλνπλ ιφγν γηα έλα λέν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ (new competitive landscape). Κάησ απφ απηφ ην πξίζκα, ε θαηλνηνκία ηίζεηαη ζε ζέζε πςειήο πξνηεξαηφηεηαο ζηελ πνιηηηθή φισλ ζρεδφλ ησλ ρσξψλ. Ήδε απφ ην 1996 ε Δπξσπατθή Κνηλφηεηα ζέζπηζε ην «ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Καηλνηνκία ζηελ Δπξψπε», πνπ ζηνρεχεη ζηε ζπλερή παξαθνινχζεζε ησλ θαηλνηνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε Κνηλνηηθφ επίπεδν, ελψ παξφκνηεο πξσηνβνπιίεο έρνπλ αλαιάβεη θαη άιινη δηεζλείο νξγαληζκνί (π.ρ. ΟΟΑ). ην πξψην θεθάιαην ηεο παξνχζαο εξγαζία παξνπζηάδνληαη δηάθνξνη νξηζκνί ηεο έλλνηαο «θαηλνηνκία», θαζψο θαη νη επηθξαηέζηεξνη ηχπνη θαη κνληέια πνπ ηελ θαηεγνξηνπνηνχλ. Πεξηγξάθεηαη ε Σερλνινγηθή Καηλνηνκία Πξντφλησλ θαη Γηαδηθαζηψλ (ΣΚΠΓ), ε ζεκαζία ηεο θαη νη αιιαγέο πνπ επηθέξεη ε εθαξκνγή ηεο ζηνπο ζχγρξνλνπο νξγαληζκνχο. Αθνινπζεί αλαθνξά ζηε ζεκαζία ηεο γλψζεο θαη ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ησλ «Οξγαληζκψλ Γλψζεο» πνπ «καζαίλνπλ» (learning 8

9 organizations). Σέινο, παξνπζηάδεηαη ε κειέηε πεξίπησζεο θαηλνηνκηθψλ εθαξκνγψλ ηεο εηαηξίαο αλειθπζηήξσλ Kleemann. Σν δεχηεξν θεθάιαην εμεηάδεη ηε ζεκαζία ηεο θαηλνηνκίαο γηα ηελ επηρείξεζε θαη πψο ε ηειεπηαία κπνξεί λα αλαπηπρζεί θαη λα επεθηείλεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο βαζηζκέλε ζηελ θαηλνηνκία. Αλαιχνληαη ηα βήκαηα ηεο επηηπρεκέλεο δηαρείξηζεο ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ επηρείξεζε θαη πψο απηή κπνξεί λα εληζρχζεη ηε δεκηνπξγία λέσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Η ηερλνινγία θαη ν ξφινο ηεο ζηελ επηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή αλαιχνληαη ζην ηξίην θεθάιαην. Αξρηθά παξνπζηάδνληαη νη βαζηθέο έλλνηεο ηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο θαηλνηνκίαο. Καηφπηλ εμεηάδεηαη ν ξφινο ηεο θαηλνηνκίαο ζηε ζχγρξνλε αληαγσληζηηθή ζηξαηεγηθή θαη ηελ εμαζθάιηζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο γηα ηελ επηρείξεζε. Παξνπζηάδνληαη νη πεγέο θαηλνηνκίαο θαη ν ξφινο ηεο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο. Σέινο, παξαζέηνπκε ηε κειέηε πεξίπησζεο ηνπ ΟΣΔ. Σν ηέηαξην θεθάιαην είλαη πξνζαλαηνιηζκέλν ζηα δίθηπα επηρεηξήζεσλ, ηηο δηεζλείο ζηξαηεγηθέο ζπκκαρίεο θαη ηελ εμέιημε πνπ επηθέξνπλ ζηνλ αληαγσληζκφ. Παξνπζηάδεηαη ν ξφινο ηεο δηεζλνπνίεζεο, ηεο δηάρπζεο ηερλνινγίαο, ηεο αλάπηπμεο ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ θαη ηεο ηερλνινγηθήο εμάξηεζεο πνπ γηγαληψλεηαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Δπίζεο, αλαιχεηαη ην λέν κνληέιν επηρείξεζεο ζηε δηεζλνπνηεκέλε νηθνλνκία (global outsourcing). Σν θεθάιαην θιείλεη κε ηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο ΣΙΣΑΝ. ην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ησλ ηερλνινγηθψλ κεηαβνιψλ θαη ηεο θαηλνηνκίαο, ηφζν απφ κηθξννηθνλνκηθήο φζν θαη απφ θνηλσληνινγηθήο απφςεσο. Παξνπζηάδνληαη αληίζηνηρα παξαδείγκαηα θαη ζχληνκα case studies. Οη θξαηηθέο θαη επξσπατθέο πνιηηηθέο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο, έξεπλαο θαη θαηλνηνκίαο είλαη ην αληηθείκελν ηνπ έθηνπ θεθαιαίνπ. Δμεηάδεηαη ε θηινζνθία ησλ θπβεξλεηηθψλ βνεζεηψλ ζε ζρέζε κε ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Παξνπζηάδεηαη ε παξνχζα θαηάζηαζε ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ Διιάδα θαη γίλεηαη ζχγθξηζε κε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο, βάζεη επίζεκσλ αλαθνξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σέινο, αλαιχεηαη ε εζληθή καο πνιηηηθή θαη ζηξαηεγηθή αλάπηπμεο ζηνλ ηνκέα ηεο θαηλνηνκίαο γηα ηελ παξνχζα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν Η εξγαζία θιείλεη κε ηνπο «θαλφλεο θαηλνηνκίαο» αληί επηιφγνπ, φπνπ έρνπκε ζπγθεληξψζεη κηα ζεηξά απφ θαλφλεο νδεγίεο πξνο ηνπο νξγαληζκνχο πνπ επηζπκνχλ λα εθαξκφζνπλ κηα επηηπρεκέλε ζηξαηεγηθή πηνζέηεζεο θαηλνηνκίαο, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζνχλ θαη λα απνθηήζνπλ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. 9

10 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ 1.1. Ο όξνο «Καηλνηνκία» «Δθείλνο πνπ δελ αλακέλεη λέεο ιύζεηο πξέπεη λα αλακέλεη λέα δεηλά, κηα θαη ν ρξόλνο είλαη ν κέγηζηνο θαηλνηόκνο» 1 Ξεθηλψληαο απφ ηελ εηπκνινγία ηεο ιέμεο θαηλνηνκία, πξνθχπηεη φηη είλαη ζχλζεηε ιέμε, απφ ην θαηλφο = θαηλνχξγηνο θαη ηελ ηνκή = ράξαμε. Ο φξνο "θαηλνηνκία" ινηπφλ εκθαλίδεηαη θάπσο αζαθήο θαη δηθνξνχκελνο: ζηελ ηξέρνπζα γιψζζα, θαζψο ζεκαίλεη ηφζν α) κηα δηαδηθαζία φζν θαη β) ην απνηέιεζκά ηεο. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηεο θαηλνηνκίαο πνπ πξνηείλεη ν ΟΟΑ (Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο) ζην "εγρεηξίδην Frascati", πξφθεηηαη γηα ηελ κεηαηξνπή κηαο ηδέαο ζε εκπνξεχζηκν πξντφλ ή ππεξεζία, ιεηηνπξγηθή κέζνδν παξαγσγήο ή δηαλνκήο - λέα ή βειηησκέλε - ή αθφκα ζε λέα κέζνδν παξνρήο θνηλσληθήο ππεξεζίαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν φξνο αλαθέξεηαη θπξίσο ζηε δηαδηθαζία. Απφ ηελ άιιε κεξηά, φηαλ κε ηε ιέμε "θαηλνηνκία" ππνδειψλεηαη έλα λέν ή βειηησκέλν πξντφλ, εμνπιηζκφο, ή ππεξεζία πνπ δηαρέεηαη επηηπρψο ζηελ αγνξά, ε έκθαζε δίλεηαη ζην απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο. Καηλνηνκηθή δηαδηθαζία: χκθσλα κε απηή ηελ έλλνηα (θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία), ην βάξνο πέθηεη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν επηλνείηαη θαη παξάγεηαη ε θαηλνηνκία, ζηα δηάθνξα ζηάδηα πνπ νδεγνχλ ζε απηήλ (δεκηνπξγηθφηεηα, κάξθεηηλγθ, έξεπλα θαη αλάπηπμε, ζρεδηαζκφο, παξαγσγή θαη δηαλνκή) θαη ζηελ αιιειεμάξηεζή ηνπο. Γελ πξφθεηηαη γηα γξακκηθή δηαδηθαζία, γηα ζαθψο νξηνζεηεκέλεο θάζεηο θαη γηα απηφκαηε αιιεινπρία, αιιά κάιινλ γηα έλα ζχζηεκα αιιειεπηδξάζεσλ θαη "παιηλδξνκηθψλ θηλήζεσλ" κεηαμχ δηαθφξσλ ιεηηνπξγηψλ θαη δηαθφξσλ παξαγφλησλ, ησλ νπνίσλ ε πείξα, νη γλψζεηο θαη ε ηερλνγλσζία εληζρχνληαη θαη εκπινπηίδνληαη ακνηβαία. Η θαηλνηνκία σο απνηέιεζκα: χκθσλα κε ηε δεχηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ (ε θαηλνηνκία σο απνηέιεζκα), ην βάξνο πέθηεη ζην λέν πξντφλ, ηε λέα κέζνδν ή ηε λέα ππεξεζία. Γηαθξίλνπκε, έηζη, ηελ ξηδηθή θαηλνηνκία (φπσο είλαη, παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε θπθινθνξία ελφο λένπ εκβνιίνπ ή ηνπ δίζθνπ compact) θαη ηε βειηησηηθή θαηλνηνκία, ε νπνία κεηαβάιιεη, κε πξννδεπηηθέο βειηηψζεηο, ηα πξντφληα, ηηο κεζφδνπο ή ηηο ππεξεζίεο (παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε εηζαγσγή κηθξνεπεμεξγαζηψλ 32 δπαδηθψλ ςεθίσλ (bits) αληί ησλ κηθξνεπεμεξγαζηψλ κε 16 δπαδηθά ςεθία (bits) ζηνπο ειεθηξνληθνχο εμνπιηζκνχο ή ε εηζαγσγή ηνπ αεξφζαθνπ ζηα απηνθίλεηα). Η εκθάληζε ησλ λέσλ πξντφλησλ, κεζφδσλ ή ππεξεζηψλ κπνξεί λα γίλεη ζε φινπο ηνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ, παξαδνζηαθνχο ή πςειήο ηερλνινγίαο, δεκφζηνπο ή εκπνξηθνχο, βηνκεραληθνχο, γεσξγηθνχο ή ηξηηνγελείο. Η θαηλνηνκία κπνξεί επίζεο λα αθνξά ζηηο ππεξεζίεο γεληθνχ ζπκθέξνληνο ή θνηλήο σθέιεηαο: δεκφζηα πγεία, 1 Francis Bacon, sited in Deakins D. θαη Merk Freel (2007), Δπηρεηξεκαηηθόηεηα, ζει. 237, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα. 10

11 δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο, νξγάλσζε ησλ ηαρπδξνκηθψλ ππεξεζηψλ ή ηεο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, ε θαηλνηνκία δελ είλαη θαη αλάγθε ζπλψλπκε κε ηελ (πςειή) ηερλνινγία, παξά ην γεγνλφο φηη θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο φιν θαη πην ζπρλά ζηνπο βηνκεραληθνχο εμνπιηζκνχο, ηα πιηθά, ηα ινγηζκηθά (ελζσκαησκέλε ηερλνινγία) θαη ηηο κεζφδνπο. εκαληηθφ πνζνζηφ ησλ θαηλνηνκηψλ πξνθχπηεη απφ λένπο ζπλδπαζκνχο γλσζηψλ ζηνηρείσλ (παξαδείγκαηνο ράξηλ, ην καγλεηνζθφπην (βίληεν), ε ηζηηνζαλίδα) ή απφ λέεο ρξήζεηο (γνπφθκαλ) ή αθφκε, απφ ηε δεκηνπξγηθφηεηα ζην ζρεδηαζκφ ησλ πξντφλησλ. Η θαηλνηνκία σο έλλνηα αιιά θαη σο νηθνλνκηθφ θαηλφκελν έρεη απαζρνιήζεη πνιινχο δηαθεθξηκέλνπο νηθνλνκνιφγνπο, θαη φρη κφλν, θαη έρεη γίλεη αληηθείκελν έξεπλαο πνιιψλ κειεηψλ. Παξαθάησ παξαηίζεληαη νξηζκέλνη επηπιένλ ελδεηθηηθνί νξηζκνί. Καηλνηνκία, ινηπφλ, νξίδεηαη «Κάζε ηδέα, ηξόπνο παξνπζηάζεσο ή εξγαιείν πνπ είλαη λέν, κε ηελ έλλνηα όηη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο είλαη δηαθνξεηηθά από θάπνηα άιια πξνεγνύκελα» 2. Ο Edquist (1997) νξίδεη ηελ θαηλνηνκία σο έλα λέν δεκηνύξγεκα κε νηθνλνκηθή ζεκαζία, ην νπνίν κπνξεί λα είλαη εμνινθιήξνπ λέν ή έλαο ζπλδπαζκόο ππαξρόλησλ ζηνηρείσλ. Ο Chris Freeman (1992) αλαθέξεη: «Η βηνκεραληθή θαηλνηνκία πεξηιακβάλεη ηερληθό ζρεδηαζκό, θαηαζθεπή, δηνηθεηηθέο θαη εκπνξηθέο δξαζηεξηόηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην κάξθεηηλγθ ιίγσλ (ή βειηησκέλσλ) πξντόλησλ ή κε ηελ πξώηε εκπνξηθή ρξήζε κηαο λέαο (ή βειηησκέλεο) δηαδηθαζίαο ή εμνπιηζκνύ». Ο Paul Gardiner επηζεκαίλεη: «θαηλνηνκία δε ζεκαίλεη κόλν ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ελόο ζεκαληηθνύ πιενλεθηήκαηνο ζην αλώηαην επίπεδν ηερληθήο (ξηδηθή θαηλνηνκία), αιιά ζπκπεξηιακβάλεη επίζεο θαη ηελ εθκεηάιιεπζε αθόκε θαη κηθξήο θιίκαθαο αιιαγώλ ζην ηερλνινγηθό know-how (κηα βειηίσζε ή ζηαδηαθή θαηλνηνκία)» Ο Peter Drucker (1985) ηνλίδεη: «Καηλνηνκία είλαη ην εηδηθό εξγαιείν ησλ επηρεηξεκαηηώλ, κέζσ ηνπ νπνίνπ εθκεηαιιεύνληαη ηελ αιιαγή ζαλ κηα επθαηξία γηα κηα δηαθνξεηηθή δξαζηεξηόηεηα ή ππεξεζία. Δίλαη δπλαηό λα παξνπζηαζηεί ζαλ κηα πεηζαξρία, είλαη δπλαηό λα καζεπηεί, είλαη δπλαηό λα εμαζθεζεί». Ο Paul Michael Porter (2001) αλαθέξεη: «Οη εηαηξείεο απνθηνύλ αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα κέζσ ελεξγεηώλ θαηλνηνκίαο. Πξνζεγγίδνπλ ηελ θαηλνηνκία ζηελ επξύηεξή ηεο έλλνηα, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηνλ λέν ηξόπν γηα λα θάλνπκε πξάγκαηα». Oη Ξαλζάθεο, Σζηπνχξε (2001) αλαθέξνπλ: «Καηλνηνκία είλαη ε κεηαηξνπή κηαο ηδέαο ζε έλα λέν ή βειηησκέλν πξντόλ ή ζε κηα ιεηηνπξγηθή βηνκεραληθή ή εκπνξηθή δηαδηθαζία ή ζε κηα λέα κέζνδν νξγάλσζεο ή θνηλσληθήο εμππεξέηεζεο». Δθηφο απφ ηελ έξεπλα, άιιεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ε δηαδηθαζία πξνο ηελ θαηλνηνκία είλαη ε θαηνρχξσζε ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο, ε εκπνξηθή πξνψζεζε ελφο λένπ πξντφληνο, ε ηερληθή θαη εκπνξηθή ηνπ πξνβνιή, νη νξγαλσηηθέο θαη ρξεκαηννηθνλνκηθέο αιιαγέο ζηελ επηρείξεζε, ν βηνκεραληθφο/ αηζζεηηθφο ζρεδηαζκφο ηνπ πξντφληνο θαη ε εθθίλεζε ηεο κνλάδαο παξαγσγήο (Ξαλζάθεο 2001). Ο φξνο θαηλνηνκία κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία κεηαηξνπή κηαο ηδέαο ζε εκπνξεχζηκν πξντφλ ή ζε ππεξεζία, ζε κηα λέα κνξθή νξγάλσζεο ηεο επηρείξεζεο, ζε κηα λέα ή βειηησκέλε ιεηηνπξγηθή κέζνδν παξαγσγήο, ζε έλα λέν ηξφπν 2 Chamber s Dictionary, Endiburgh,

12 παξνπζίαζεο ελφο πξντφληνο (design, marketing) ή αθφκε θαη ζε κηα λέα κέζνδν παξνρήο ππεξεζηψλ. Μπνξεί επίζεο λα αλαθέξεηαη ζην ζρεδηαζκφ θαη ζηελ θαηαζθεπή λένπ βηνκεραληθνχ εμνπιηζκνχ, ζηελ πινπνίεζε ελφο έξγνπ κε λέν ηξφπν δηαρείξηζεο ή λα ππνδειψλεη έλα λέν ηξφπν ζθέςεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε κηαο θαηάζηαζεο ή ελφο πξνβιήκαηνο (Πξάζηλε Βίβινο ηεο ΔΔ γηα ηελ Καηλνηνκία). Η πην ζαθήο ζχλδεζε αλάκεζα ζηελ θαηλνηνκία θαη ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα, ή ηελ θαηλνηνκία απηή θαζ απηή, αλάγεηαη ζην πξψηκν έξγν ηνπ Joseph Schumpeter 3. ε φ,ηη αθνξά ηελ νπζία ηεο θαηλνηνκίαο, ν Schumpeter πξνζδηφξηζε πέληε θχξηεο πεγέο «δεκηνπξγηθήο θαηαζηξνθήο» (creative destruction): 1. Σελ εηζαγσγή ελφο λένπ αγαζνχ (ή κηα ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ελφο αγαζνχ πνπ ήδε ππάξρεη). 2. Σελ εηζαγσγή κηαο λέαο κεζφδνπ παξαγσγήο (δειαδή κηαο θαηλνηνκίαο ζηηο δηαδηθαζίεο). 3. Σν άλνηγκα κηαο λέαο αγνξάο (ηδίσο κηαο εμαγσγηθήο αγνξάο ζε λέα εδάθε). 4. Σελ «θαηάθηεζε κηαο λέαο πεγήο πξνζθνξάο πξψησλ πιψλ ή εκηθαηεξγαζκέλσλ αγαζψλ». 5. Σε δεκηνπξγία ελφο λένπ είδνπο βηνκεραληθήο νξγάλσζεο (δειαδή κηα νξγαλσηηθή θαηλνηνκία). «H θαηλνηνκία δελ απνηειεί απιώο ηε γέλλεζε λέσλ ηδεώλ, είλαη ε δηαδηθαζία ηεο εθαξκνγήο απηώλ ησλ ηδεώλ ζηελ πξάμε» Thomas Alva Edison 3 Schumpeter, J. (1934), The Theory of Economic Development, Harvard University Press, Cambridge sited in Deakins D. θαη Merk Freel (2007), Δπηρεηξεκαηηθόηεηα, ζει. 239, Δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα. 12

13 Ιθαλφηεηεο Οξγαληζκνχ Τπάξρνπζεο Νέεο «Η ΗΜΑΙΑ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΙ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ 1.2. Καηεγνξίεο, Σύπνη θαη Μνληέια Καηλνηνκίαο Καηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί θαη αλαιπζεί δηάθνξα είδε θαηλνηνκίαο, ηχπνη θαη κνληέια θαηεγνξηνπνίεζήο ηεο. ηελ παξνχζα ελφηεηα παξνπζηάδνληαη ηα πην ραξαθηεξηζηηθά απφ απηά Καηηγοπίερ Καινοηομίαρ Η θαηλνηνκία κπνξεί λα είλαη είηε απμεηηθή (incremental) είηε ξηδνζπαζηηθή (radical). πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα νη ηθαλφηεηεο ελφο νξγαληζκνχεπηρείξεζεο αιιειεπηδξνχλ κε ηελ ζηξαηεγηθή ζθνπηά απηνχ γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ηέζζεξηο βαζηθέο θαηεγνξίεο θαηλνηνκίαο. Ο νξγαληζκφο/ επηρείξεζε κπνξεί λα απνθαζίζεη λα δψζεη έκθαζε ζε κηα απφ απηέο ηηο θαηεγνξίεο ή λα ηηο ρξεζηκνπνηήζεη φιεο (Hickman 2002). Πίλαθαο 1: Καηεγνξίεο Καηλνηνκίαο Αλάπηπμε λέσλ ηθαλνηήησλ Γεκηνπξγία πξσηνπνξηαθήο αιιαγήο Βειηίσζε ησλ βαζηθψλ δξαζηεξηνηήησλ Δθκεηάιιεπζε ησλ ζηξαηεγηθψλ πιενλεθηεκάησλ Πεξηνξηζκέλα Απεξηφξηζηα ηξαηεγηθή θνπηά (Πεγή: Wheelen, Hunger Concepts in Strategic management and Business Policy, Tenth edition, 2006) Βειηίσζε βαζηθώλ δξαζηεξηνηήησλ: Απηφ ην είδνο θαηλνηνκίαο επηθεληξψλεηαη ζηελ αλάπηπμε απμεηηθψλ θαηλνηνκηψλ πνπ κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ γξήγνξα θαη κε κηθξφ θφζηνο. Πεξηιακβάλεη, γηα παξάδεηγκα, επεθηάζεηο ζηελ γξακκή παξαγσγήο, βειηηψζεηο ζηε ζπζθεπαζία θαη πνιχ ζπρλά απνηειεί κέξνο ηεο ζηξαηεγηθήο νξηδφληηαο αλάπηπμεο. Η δπλεηηθή ηεο αδπλακία είλαη ε «κπσπία» ζην κάξθεηηλγθ (marketing myopia) θαζψο ν νξγαληζκφο πνπ απνθαζίδεη λα επηθεληξσζεί ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηελ θαηλνηνκία αλαιακβάλεη ηνλ θίλδπλν λα παξαζπξζεί απφ ηελ ππεξβνιηθή πξνζήισζε ζηα ππάξρνληα πξντφληα θαη ηνπο ππάξρνληεο πειάηεο θαη λα κε δψζεη έκθαζε ζην επξχηεξν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ (δπλεηηθνί πειάηεο, λέα πξντφληα, αληαγσληζκφο). Παξάδεηγκα επηρείξεζεο πνπ έρεη δψζεη έκθαζε ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηελ θαηλνηνκία είλαη ε PepsiCo. Δθκεηάιιεπζε ησλ ζηξαηεγηθώλ πιενλεθηεκάησλ: Απηφο ν ηχπνο θαηλνηνκίαο επηθεληξψλεηαη ζην λα πξνσζεί ηηο ήδε ππάξρνπζεο κάξθεο αιιά θαη γξακκέο πξντφλησλ ζε λένπο πειάηεο/ θαηαλαισηέο θαη ζε λέεο αγνξέο ρσξίο λα πξνυπνζέηεη αιιαγέο ζηηο ππάξρνπζεο ηθαλφηεηεο ηεο επηρείξεζεο. Απηφ επηηπγράλεηαη 13

14 αλακνριεχνληαο ηηο ηθαλφηεηεο ηεο επηρείξεζεο θαη δηαζπείξνληαο ηηο ζε κεγαιχηεξν εχξνο αγνξψλ θαη πειαηψλ δηακέζνπ ηεο ζπζρεηηζκέλεο δηαπνίθηιζεο. Μηα δπλεηηθή αδπλακία απηνχ ηνπ είδνπο ηεο θαηλνηνκίαο είλαη ε πηζαλή επθνιία ησλ αληαγσληζηψλ λα αληηγξάςνπλ/ κηκεζνχλ απηή ηε θαηλνηνκία. Αλάπηπμε λέσλ ηθαλνηήησλ: Απηνχ ηνπ είδνπο ε θαηλνηνκία επηθεληξψλεηαη ζην λα απμήζεη ηελ ηθαλνπνίεζε θαη αθνζίσζε (loyalty) ησλ πειαηψλ ζην πξντφλ ή ππεξεζία κέζσ ηεο εηζαγσγήο λέσλ ηθαλνηήησλ ρσξίο βέβαηα λα ππάξμνπλ κεγάιεο ζηξαηεγηθέο αιιαγέο. Η επηρείξεζε κπνξεί λα αλαπηχμεη ή λα αγνξάζεη λέεο ηερλνινγίεο, λέα ηαιέληα ή αθφκα θαη επηρεηξήζεηο γηα λα κπνξέζεη λα εμππεξεηήζεη θαιχηεξα ηε ζηξαηεγηθή ηεο γηα ηηο αγνξέο πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη θαη γηα ηνπο πειάηεο πνπ έρεη. Απηνχ ηνπ είδνπο ε θαηλνηνκία κπνξεί λα απαηηήζεη θάζεηε αλάπηπμε. Η δπλεηηθή ηεο αδπλακία είλαη ην πηζαλφλ πςειφ θφζηνο αιιά θαη ν ρξφλνο πνπ ζα ρξεηαζηεί λα παξέιζεη γηα λα γίλνπλ αληηιεπηά ηα απνηειέζκαηα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα επηρείξεζεο πνπ ρξεζηκνπνηεί απηνχ ηνπ είδνπο ηελ θαηλνηνκία είλαη ε Microsoft ε νπνία είηε αγνξάδεη είηε αληηγξάθεη έλα λέν πξντφλ γηα λα ην πξνζθέξεη ζηνπο πειάηεο ηεο ζηηο επφκελεο εθδφζεηο ησλ Windows ή ησλ Office. Γεκηνπξγία πξσηνπνξηαθήο αιιαγήο: Απηνχ ηνπ είδνπο ε θαηλνηνκία επηθεληξψλεηαη ζε ξαγδαίεο αιιαγέο πνπ γίλνληαη ζηελ ππάξρνπζα γξακκή παξαγσγήο αιιά θαη ζηηο ππάξρνπζεο κάξθεο πξντφλησλ. ηφρνο είλαη ε ξηδνζπαζηηθή αιιαγή ηεο ζηξαηεγηθήο ζθνπηάο θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηεο επηρείξεζεο. ηελ νπζία ε δεκηνπξγία κηαο ή πνιιψλ πξσηνπνξηαθψλ αιιαγψλ ζεκαίλεη ηε δεκηνπξγία ελφο λένπ επηρεηξεζηαθνχ κνληέινπ. Βέβαηα απηφ εκπεξηέρεη ηνλ πςειφ βαζκφ θηλδχλνπ ηεο απνηπρίαο. Παξάδεηγκα επηρείξεζεο πνπ εηζήγαγε ηνλ φξν πξσηνπνξηαθή αιιαγή είλαη ε Sony, ε νπνία κε ην Walkman δεκηνχξγεζε λέα αγνξά θαη έζεζε ηνλ εαπηφ ηεο εγέηε απηήο ηεο αγνξάο. Δθηφο απφ ηελ παξαπάλσ θαηεγνξηνπνίεζε, νη θαηλνηνκίεο ρσξίδνληαη θαη αλάινγα κε ην πεδίν εθαξκνγήο ηνπο. Έηζη δηαθξίλνπκε ηα παξαθάησ είδε (Λαγνδήκνο 2007): 1. Καηλνηνκία ζε πξντόληα θαη ππεξεζίεο. Μηα θαηλνηνκία ζε πξντφληα θαη ππεξεζίεο αθνξά ηελ εηζαγσγή ελφο είηε εληειψο λένπ ή ελφο ζεκαληηθά βειηησκέλνπ είδνπο. Η ζπγθεθξηκέλε βειηίσζε κπνξεί λα έρεη ζρέζε κε ηηο επηδφζεηο ζε ιεηηνπξγηθά ραξαθηεξηζηηθά, κε ηηο ηερλνινγηθέο ηθαλφηεηεο, ηνλ επθνιφηεξν ή απινχζηεξν ηξφπν ρξήζεο θαη ζπληήξεζεο ή άιια ραξαθηεξηζηηθά πνπ απμάλνπλ ηελ πξνζθεξφκελε αμία ζηνλ αγνξαζηή/θαηαλαισηή. Παξάδεηγκα εηαηξηψλ πνπ εηζήγαγαλ επηηπρείο θαηλνηνκίεο ζε πξντφληα ή ππεξεζίεο είλαη ε Apple κε ην ipod, κηα πξσηνπνξηαθή ζπζθεπή αλαπαξαγσγήο εηθφλαο θαη ήρνπ πνπ έρεη ηεξάζηηα απήρεζε ζην αγνξαζηηθφ θνηλφ, νη εηαηξείεο πνπ θαηαζθεπάδνπλ ή ζπλαξκνινγνχλ ηα mini laptops, θνξεηνχο ππνινγηζηέο ζε πνιχ κηθξέο δηαζηάζεηο. 2. Καηλνηνκία ζε δηαδηθαζίεο. Μηα θαηλνηνκία ζε δηαδηθαζία αθνξά θπξίσο ηελ εθαξκνγή κηαο νπζηαζηηθά θαιχηεξεο κεζφδνπ παξαγσγήο ή δηαλνκήο ελφο πξντφληνο ή κηαο ππεξεζίαο. Δλδεηθηηθά παξαδείγκαηα ηέηνησλ θαηλνηνκηψλ είλαη, ε ρξεζηκνπνίεζε ξνκπφη ζηηο γξακκέο παξαγσγήο ησλ απηνθηλεηνβηνκεραληψλ πνπ ζπληέιεζε ζηε δξαζηηθή κείσζε ηνπ ρξφλνπ παξαγσγήο ελφο απηνθηλήηνπ αιιά θαη ζηελ αχμεζε ηεο επειημίαο ηεο γξακκήο παξαγσγήο θαζψο ηα ξνκπφη πξνγξακκαηίδνληαη πην γξήγνξα θαη εκπινπηίδνληαη κε πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο απφ φηη ν άλζξσπνο εξγάηεο, ην ζχζηεκα δηαλνκήο 14

15 πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ ηεο Dell ην νπνίν ηεο πξνζέδσζε έλα δηαξθέο αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. 3. Καηλνηνκία ζε ζέκαηα νξγάλσζεο. Αθνξνχλ ηνλ ηξφπν θαηαλνκήο θαη ζπληνληζκνχ ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κε αιιαγέο ζηελ αξρηηεθηνληθή ηεο δνκήο θάζε επηρείξεζεο. θνπφο ηνπο είλαη ε βειηίσζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο θαη ζπληνληζκνχ θαη πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαδηθαζηψλ κηαο επηρείξεζεο γηα θαιχηεξεο επηδφζεηο ζε πνηφηεηα θαη θφζηνο θαη κεγαιχηεξε ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ ηδηαίηεξα ζε θιάδνπο ππεξεζηψλ. 4. Καηλνηνκία ζηνλ ηξόπν κάξθεηηλγθ. Αθνξά ηελ εηζαγσγή λέσλ βειηησκέλσλ κεζφδσλ ζηε ζρεδίαζε ή ζπζθεπαζία πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, ζηνλ ηξφπν πξνβνιήο θαη δηαθήκηζεο φπσο θαη ζηελ ηηκνιφγεζε ηνπο. Παξάδεηγκα ηέηνησλ εηαηξηψλ είλαη κεγάιεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε πνιιέο αγνξέο θαη ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθά είδε δηαθήκηζεο ζε θάζε αγνξά ή ρψξα πνπ δηαζέηνπλ ηα πξντφληα ηνπο. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη, φηη νη απηνθηλεηνβηνκεραλίεο πξνζαξκφδνπλ ηελ ζρεδίαζε ησλ απηνθηλήησλ ηνπο αλάινγα κε ηε ρψξα πνπ απηά ζα δηαηεζνχλ, γηα παξάδεηγκα ηα απηνθίλεηα πνπ ζα δηαηεζνχλ πξνο πψιεζε ζηελ Διιάδα έρνπλ θαιχηεξν θαη αλζεθηηθφηεξν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ απφ φηη ηα απηνθίλεηα πνπ ζα δηαηεζνχλ ζηε Ρσζία. 5. Καηλνηνκία ζην κνληέιν άζθεζεο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα επηρείξεζεο πνπ εθάξκνζε ηέηνηνπ είδνπο θαηλνηνκία είλαη ε εηαηξεία πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ Dell. Δθαξκφδνληαο έλα θαηλνχξγην ηξφπν πψιεζεο ησλ πξντφλησλ ηεο, θαηεπζείαλ ζηνλ πειάηε κε βάζε ηηο δηθέο ηνπ εμεηδηθεπκέλεο αλάγθεο, ε Dell θαηάθεξε κέζα ζε ιίγα ρξφληα λα μεπεξάζεη κεγάιεο εηαηξείεο ηνπ θιάδνπ φπσο ε IBM θαη ε HP. Καηαξγψληαο ηα ελδηάκεζα ζηάδηα δηαλνκήο θαη εηζάγνληαο ηελ παξαγσγή θαηά παξαγγειία θαηάθεξε λα κεηψζεη ην ηειηθφ θφζηνο αιιά θαη λα απμήζεη ηαπηφρξνλα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ πειάηε πνπ αγφξαδε απηφ αθξηβψο πνπ ηαίξηαδε ζηηο αλάγθεο ηνπ. Βέβαηα εθηφο ηεο Dell θαη ε εηαηξεία Easy Jet δεκηνχξγεζε θαηλνηνκίεο ζηηο αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο θαζψο θαηήξγεζε δηάθνξα ζηάδηα ζηελ αγνξά ησλ εηζηηεξίσλ, θαηήξγεζε πεξηηηέο ππεξεζίεο πηήζεσλ, κεηψλνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ηελ ηηκή ησλ εηζηηεξίσλ Τύποι Καινοηομίαρ Η θαηλνηνκία κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε δχν μερσξηζηέο ιεηηνπξγίεο ζε φ,ηη αθνξά ην ρξφλν θαη ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν ιακβάλεη ρψξα. Έλαο ηχπνο θαηλνηνκίαο αθνξά ηελ εμέιημε λέσλ πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ, ελψ έλαο δεχηεξνο ηχπνο ηε βειηίσζε ζηε γξακκή παξαγσγήο ελφο πξντφληνο ή κηαο δηαδηθαζίαο. Η καθξνρξφληα αληαγσληζηηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο εμαξηάηαη απφ ηε γξακκή παξαγσγήο ηεο, κε άιια ιφγηα απφ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πξντφλησλ ή ησλ ππεξεζηψλ ηεο, ελψ ε βξαρπρξφληα αληαγσληζηηθφηεηα ηεο απφ ηελ αμηνπηζηία θαη ηελ θνζηνιφγεζή ηνπο. Σφζν νη καθξνρξφληεο φζν θαη νη βξαρπρξφληεο θαηλνηφκεο δηαδηθαζίεο είλαη θαηεμνρήλ θξίζηκεο γηα ηελ απφδνζε κηαο επηρείξεζεο αιιά πάληα ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηηο επξχηεξεο ηερλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο πνπ έρεη πηνζεηήζεη ε επηρείξεζε. Οη Abernathy θαη Clark (1985) επηρεηξεκαηνινγνχλ φηη ε αξρηθή πνπ είλαη ζπγρξφλσο θαη ε πην ξηδνζπαζηηθή θαηλνηνκία κηαο επηρείξεζεο, απνηειεί ην επηθξαηέζηεξν κνληέιν ιεηηνπξγίαο, ηφζν γηα βηνκεραληθή φζν θαη γηα θαηαλαισηηθή 15

16 ρξήζε, ην νπνίν νη αληαγσληζηέο ζηε ζπλέρεηα πξέπεη λα αθνινπζήζνπλ θαη λα επεθηείλνπλ ζεκαληηθά. Μηα ηέηνηα επέθηαζε πεξηιακβάλεη ζπλήζσο λέεο ηθαλφηεηεο, δεμηφηεηεο θαη γλψζε. Η αλάιπζε ηνπ νδήγεζε ζηνπο αθφινπζνπο ηχπνπο θαηλνηνκίαο: Πίλαθαο 2: Καηεγνξηνπνίεζε ησλ θαηλνηνκηψλ ησλ Abernathy θαη Clark Σύπνο θαηλνηνκίαο «Αξρηηεθηνληθόο» «Ρπζκηθόο» «Καηάιιεινο/Σαηξηαζηόο» «Δπαλαζηαηηθόο» Πεξηγξαθή Ρηδνζπαζηηθέο θαηλνηνκίεο πνπ δηαηαξάζζνπλ ηηο ππάξρνπζεο ηθαλφηεηεο ηνπ θιάδνπ, αθφκε θαη ηηο ππάξρνπζεο δηαζπλδέζεηο κε ηελ αγνξά. Σέηνηεο θαηλνηνκίεο, κεξηθέο θνξέο, δεκηνπξγνχλ κηα ηειείσο λέα αγνξά θαη απνηεινχλ ην επηθξαηέζηεξν κνληέιν ιεηηνπξγίαο. Καηλνηνκίεο πνπ αθνινπζνχλ ην επηθξαηέζηεξν κνληέιν ιεηηνπξγίαο θαη κπνξνχλ λα επηθέξνπλ επηηπρείο βειηηψζεηο, νρπξψλνληαο ηηο ππάξρνπζεο ηθαλφηεηεο θαη ζρέζεηο κεηαμχ παξαγσγψλ θαη αγνξαζηψλ. Καηλνηνκίεο πνπ εληζρχνπλ ηηο ππάξρνπζεο ηθαλφηεηεο, αιιά δηαηαξάζζνπλ ηηο ζρέζεηο κε ηελ αγνξά θαζψο δεκηνπξγνχλ εηδηθέο ηθαλφηεηεο γηα ηελ θαηλνηφκν επηρείξεζε. Καηλνηνκίεο πνπ δηαηαξάζζνπλ ηηο ππάξρνπζεο ηθαλφηεηεο, αιιά δελ αιιάδνπλ ηηο ππάξρνπζεο ζρέζεηο κε ηελ αγνξά Μονηέλα Καινοηομίαρ Μνληέια Καηλνηνκίαο βάζεη πξνέιεπζεο Γξακκηθό κνληέιν Καηλνηνκίαο Γξακκηθή αιιεινπρία δηαθξηηψλ θάζεσλ ή δξαζηεξηνηήησλ Δζηίαζε ζηελ αηηία παξαγσγήο ηεο θαηλνηνκίαο (ηερλνινγία ή αγνξά) Πεξηπηώζεηο εθαξκνγήο γξακκηθώλ κνληέισλ θαηλνηνκίαο Σν κνληέιν ώζεζεο ηερλνινγίαο, θαηάιιειν γηα θιάδνπο φπσο ε θαξκαθνβηνκεραλία (technology push). Σν κνληέιν έιμεο από ηελ αγνξά, θαηάιιειν γηα θιάδνπο φπσο ε βηνκεραλία ηξνθίκσλ (market pull). 16

17 ηελ πξάμε ην θαηάιιειν κνληέιν γηα ηηο πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο είλαη ζπλδπαζκφο θαη ησλ δχν κνληέισλ. Γηάγξακκα 1: Γξακκηθά κνληέια θαηλνηνκίαο Γξακκηθό κνληέιν Ώζεζεο από ηελ Σερλνινγία Βαζηθφ θίλεηξν ε εθαξκνγή λέαο ηερλνινγίαο. Γεκηνπξγία λέαο αγνξάο ρσξίο πξνεγνχκελε δήηεζε. Αληαπνδνηηθή ζπκπεξηθνξά ηεο αγνξάο ζηηο εηαηξίεο πνπ δεκηνπξγνχλ λέα πξντφληα/ππεξεζίεο. Κίλδπλνη απφ ηελ ππεξβνιηθή εκπηζηνζχλε ζηηο επηρεηξεκαηηθέο δπλαηφηεηεο ηεο λέαο ηερλνινγίαο Γηάγξακκα 2: Γξακκηθφ κνληέιν Ώζεζεο απφ ηελ Σερλνινγία Γξακκηθό κνληέιν Έιμεο από ηελ Αγνξά Θεσξεί ηελ αγνξά ψξηκε ζηελ ηθαλνπνίεζε κηαο αλάγθεο. 17

18 Δπηηπρείο νη εηαηξίεο πνπ είλαη πην ηθαλέο ζηελ θαηαλφεζε θαη εξκελεία ησλ αλαγθψλ ησλ πειαηψλ κεηά απφ ζπλερή επαθή θαη ζπδεηήζεηο καδί ηνπο. Οη εηαηξίεο πνπ επηδηψθνπλ θαηλνηνκία αγνξάο αληηκεησπίδνπλ πνιχ ζθιεξφ αληαγσληζκφ. Ο ρξφλνο εηζφδνπ ηνπ πξντφληνο/ππεξεζίαο ζηελ αγνξά είλαη θαηαιπηηθφο γηα ηελ επηηπρία ηνπ. Γηάγξακκα 3: Γξακκηθφ κνληέιν Έιμεο απφ ηελ Αγνξά πδεπθηηθό κνληέιν θαηλνηνκίαο Θεσξεηηθέο βάζεηο ζπδεπθηηθνχ κνληέινπ: Η θαηλνηνκία είλαη απνηέιεζκα ηαπηφρξνλεο δξάζεο θαη ησλ ηξηψλ παξαγφλησλ. Σν ζεκείν έλαξμεο ηεο θαηλνηνκίαο δελ είλαη γλσζηφ εθ ησλ πξνηέξσλ. Γηάγξακκα 4: πδεπθηηθφ κνληέιν θαηλνηνκίαο 18

19 Αιιειεπηδξαζηηθό κνληέιν θαηλνηνκίαο πζρέηηζε κνληέισλ ψζεζεο ηεο ηερλνινγίαο θαη έιμεο ηεο αγνξά;. Καηλνηνκία σο απνηέιεζκα ηαπηφρξνλεο δξάζεο θαη ησλ ηξηψλ παξαγφλησλ. Σν ζεκείν έλαξμεο ηεο θαηλνηνκίαο κε γλσζηφ εθ ησλ πξνηέξσλ. Καηλνηνκία σο δηαδηθαζία κε ινγηθή αιιεινπρία, κε αλαγθαζηηθά ζπλερήο, κε ιεηηνπξγηθά ζηάδηα, αιιειεπηδξψληα θαη αιιεινεμαξηψκελα. Γηάγξακκα 5: Αιιειεπηδξαζηηθφ κνληέιν θαηλνηνκίαο Πίλαθαο 3: Πίλαθαο ρξνλνινγηθήο αλάπηπμεο κνληέισλ Καηλνηνκίαο βάζεη πξνέιεπζεο 19

20 Μνληέια Καηλνηνκίαο βάζεη επηπηώζεσλ Μνληέιν βειηησηηθήο - ξηδηθήο θαηλνηνκίαο (επηπηώζεηο ηεο θαηλνηνκίαο) χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, αλαγλσξίδνληαη δχν θαηεγνξίεο επηπηψζεσλ ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ επηρείξεζε: 1. Η θαηλνηνκία κεηαβάιιεη ηε γλψζε ηεο επηρείξεζεο, άξα θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηεο λα παξάγεη θαη λα πξνσζεί λέα πξντφληα. 2. Η θαηλνηνκία νδεγεί ζε αλψηεξα πξντφληα άξα θαζηζηά ηα ππάξρνληα κε αληαγσληζηηθά. Γηάγξακκα 6: Οξγαλσηηθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο θαηλνηνκίαο 20

21 Θεώξεζε θαηλνηνκίαο βάζεη ησλ επηπηώζεώλ ηεο Οξγαλσηηθή ζεψξεζε ηεο θαηλνηνκίαο βάζεη ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζηηο ηθαλφηεηεο ηεο επηρείξεζεο. Οηθνλνκηθή ζεψξεζε ηεο θαηλνηνκίαο βάζεη ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζηελ παξαγσγή λέσλ ή βειηησκέλσλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ. Βειηησηηθή θαηλνηνκία ζηελ Οξγαλσηηθή ζεώξεζε Η απαηηνχκελε γλψζε βαζίδεηαη ζηελ ππάξρνπζα θαη ηελ επεθηείλεη. Δληζρχεη ηνλ ππάξρνληα αληαγσληζκφ. Ρηδηθή θαηλνηνκία ζηελ Οξγαλσηηθή ζεώξεζε Η απαηηνχκελε γλψζε είλαη πνιχ δηαθνξεηηθή απφ ηελ ππάξρνπζα, νπζηαζηηθά αρξεζηεχνληάο ηελ. Καηαζηξέθεη ηηο ππάξρνπζεο δνκέο ηεο αγνξάο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ. Σα λέα πξντφληα εκθαλίδνληαη πνιχ δηαθνξεηηθά απφ ηα ππάξρνληα, θαζηζηψληαο απηά κε αληαγσληζηηθά ηελ νξγαλσηηθή ζεώξεζε ηεο θαηλνηνκίαο νη θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο απνθεχγνπλ ηε ξηδηθή θαηλνηνκία πνπ νδεγεί ζε θαηαζηξνθή ηεο ππάξρνπζαο γλψζεο. Δπηδηψθνπλ ηε βειηησηηθή θαηλνηνκία πνπ βειηηψλεη ηελ ππάξρνπζα γλψζε θαη εκπεηξία. ηε νηθνλνκηθή ζεώξεζε ηεο θαηλνηνκίαο νη θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο ζπλήζσο απνθεχγνπλ ηε ξηδηθή θαηλνηνκία πνπ θαζηζηά ηα ππάξρνληα πξντφληα ηνπο κε 21

22 αληαγσληζηηθά, ελψ παξάιιεια αδπλαηνχλ ζηε βειηησηηθή θαηλνηνκία δεδνκέλνπ φηη δελ έρνπλ αθφκα αλαπηχμεη πξντφληα. ηελ νξγαλσηηθή ζεώξεζε ηεο θαηλνηνκίαο νη λέεο επηρεηξήζεηο επηδηψθνπλ ηε ξηδηθή θαηλνηνκία πνπ βαζίδεηαη ζε λέα γλψζε θαη ηερλνινγία πνπ αλαπηχζζνπλ, ελψ αδπλαηνχλ ζηε βειηησηηθή θαηλνηνκία δεδνκέλνπ φηη δελ δηαζέηνπλ πξνεγνχκελε γλψζε θαη εκπεηξία. ηε νηθνλνκηθή ζεώξεζε ηεο θαηλνηνκίαο νη λέεο επηρεηξήζεηο επηδηψθνπλ ηε ξηδηθή θαηλνηνκία πνπ νδεγεί ζε αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ θαη επηδηψθνπλ ηε βειηησηηθή θαηλνηνκία πνπ βειηηψλεη ηα ππάξρνληα πξντφληα Μνληέιν Henderson Clark Σν ζπγθεθξηκέλν Μνληέιν εμεγεί γηαηί κεξηθέο θνξέο θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο απνηπγράλνπλ ζηελ αμηνπνίεζε βειηησηηθψλ θαηλνηνκηψλ. Γηαθξίλεη ηε γλψζε πνπ ππνζηεξίδεη ηελ θαηλνηνκία ζε δχν είδε: α) γλψζε ησλ επηκέξνπο ζπζηαηηθψλ θαη β) γλψζε ηεο ζχλδεζεο ησλ ζπζηαηηθψλ. Με ηελ θαηλνηνκία ην έλα είδνο γλψζεο κπνξεί λα αρξεζηεπζεί αιιά ην άιιν λα παξακέλεη ελεξγφ. Μηα θαηλνηνκία κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί βάζεη ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζηε γλψζε φπσο παξαθάησ: βειηησηηθή: δηαηεξεί γλψζε ζπζηαηηθψλ θαη γλψζε ζχλδεζεο. αξρηηεθηνληθή: δηαηεξεί γλψζε ζπζηαηηθψλ, θαηαζηξέθεη γλψζε ζχλδεζεο. ζπνλδπισηή: θαηαζηξέθεη γλψζε ζπζηαηηθψλ, δηαηεξεί γλψζε ζχλδεζεο. ξηδηθή: θαηαζηξέθεη γλψζε ζπζηαηηθψλ θαη γλψζε ζχλδεζεο. Η απνηπρία επηρεηξήζεσλ ζηελ αμηνπνίεζε κε ξηδηθψλ θαηλνηνκηψλ κπνξεί λα εξκελεπζεί απφ ην γεγνλφο φηη ε αξρηηεθηνληθή θαηλνηνκία εθιακβάλεηαη σο βειηησηηθή θαηλνηνκία. Η γλψζε ζχλδεζεο είλαη ζπρλά «εκπεηξηθή γλψζε», ελζσκαησκέλε ζηηο δηαδηθαζίεο θαη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο επηρείξεζεο. Γηάγξακκα 7: Μνληέιν Henderson Clark 22

23 Μονηέλο αλςζίδαρ πποζηιθέμενηρ αξίαρ Απηφ ην κνληέιν θαηλνηνκίαο εμεγεί γηαηί κεξηθέο θνξέο θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο είλαη πην επηηπρείο απφ λέεο ζηε ξηδηθή θαηλνηνκία, ελψ απνηπγράλνπλ ζηε βειηησηηθή θαηλνηνκία. Η δηαθνξά ηνπ απφ άιια κνληέια είλαη φηη εζηηάδεη ζηηο επηπηψζεηο ηεο θαηλνηνκίαο ζηηο ηθαλφηεηεο φισλ ησλ κειψλ ηεο αιπζίδαο αμίαο ηεο επηρείξεζεο (πξνκεζεπηψλ, πειαηψλ θαη ζπλεξγαηψλ) θαη φρη κφλν ζηελ ίδηα. ε γεληθέο γξακκέο, ππνζηεξίδεη φηη: Μία θαηλνηνκία κπνξεί λα είλαη βειηησηηθή γηα ηελ επηρείξεζε αιιά ξηδηθή γηα θάπνηα (ή θαη φια) απφ ηα κέιε ηεο αιπζίδαο. Οη επηπηψζεηο ηεο θαηλνηνκίαο κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθέο γηα θαζέλα απφ ηα κέιε ηεο αιπζίδαο. Οη θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα αμηνπνηήζνπλ επηηπρψο ξηδηθέο θαηλνηνκίεο αλ απηέο είλαη βειηησηηθέο γηα θάπνηα απφ ηα κέιε ηεο αιπζίδαο. Η επηηπρία ζηελ αμηνπνίεζε κηαο θαηλνηνκίαο απφ ηελ επηρείξεζε εμαξηάηαη θαζνξηζηηθά απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο ζηα κέιε ηεο αιπζίδαο. Οη θαιέο ζρέζεηο κηαο επηρείξεζεο κε ηα κέιε ηεο αιπζίδαο είλαη απνηέιεζκα καθξάο θαη επίπνλεο πξνζπάζεηαο αιιά πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ επηηπρία ηεο Μονηέλο Teece Σν κνληέιν Teece εμεγεί γηαηί θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο ελδέρεηαη λα πεηχρνπλ ζηελ αμηνπνίεζε ξηδηθψλ θαηλνηνκηψλ. Γηαθξίλεη δχν παξάγνληεο ζηελ αμηνπνίεζε ηεο θαηλνηνκίαο, α) ηελ θαηάζηαζε θαηαιιειφηεηαο επηρείξεζεο θαη β) ηνπο δηαζέζηκνπο ζπκπιεξσκαηηθνχο πφξνπο. Καηάζηαζε θαηαιιειόηεηαο: Η δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο ηεο ηερλνινγίαο απφ ηελ αληηγξαθή, πνπ βαζίδεηαη ζηελ πξνζηαζία ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ζηε δπζθνιία αληηγξαθήο ηεο ηερλνινγίαο. πκπιεξσκαηηθνί πόξνη: ιεο νη ππφινηπεο ηθαλφηεηεο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο ηερλνινγίαο (παξαγσγή, κάξθεηηλγθ, θαλάιηα δηαλνκήο, επψλπκν πξντφλ θιπ). Αλ ε θαηάζηαζε θαηαιιειφηεηαο εκθαλίδεη κεησκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα ηφηε εμεηάδνληαη νη εμήο εθδνρέο: 1. αλ νη ζπκπιεξσκαηηθνί πφξνη είλαη κε ζεκαληηθνί, ηφηε ε επηρείξεζε δελ κπνξεί λα θεξδίζεη απφ ηελ θαηλνηνκία. 2. αλ νη ζπκπιεξσκαηηθνί πφξνη είλαη ζεκαληηθνί, ηφηε ε επηρείξεζε κπνξεί λα θεξδίζεη απφ ηελ θαηλνηνκία. Αλ ε θαηάζηαζε θαηαιιειφηεηαο εκθαλίδεηαη ηζρπξή ηφηε εμεηάδνληαη νη εμήο εθδνρέο : 1. αλ νη ζπκπιεξσκαηηθνί πφξνη είλαη ζεκαληηθνί, ηφηε ε επηρείξεζε κπνξεί λα θεξδίζεη απφ ηελ θαηλνηνκία κφλν κε ηηο θαηάιιειεο ζηξαηεγηθέο ζπκκαρίεο 2. αλ νη ζπκπιεξσκαηηθνί πφξνη είλαη κε ζεκαληηθνί, ηφηε ε επηρείξεζε κπνξεί λα θεξδίζεη απφ ηελ θαηλνηνκία. Γηάγξακκα 8: Μνληέιν Teece 23

24 Μνληέιν ηνπηθνύ πεξηβάιινληνο Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνληέινπ ηνπηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη: Η θαηλνηνκία θαηαζηξέθεη ηηο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ Η ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο λα αμηνπνηήζεη ηελ θαηλνηνκία εμαξηάηαη θαη απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Η θαηλνηνκηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο είλαη ζπλάξηεζε ηεζζάξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο: α) θαηάζηαζε πφξσλ επηρείξεζεο. β) θχζε ηεο ηνπηθήο δήηεζεο. γ) ζπλεξγαδφκελεο επηρεηξήζεηο. δ) αληαγσληζκφο Μνληέιν ζηξαηεγηθήο επηινγήο Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνληέινπ ζηξαηεγηθήο επηινγήο είλαη: Δμεγεί γηαηί θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο δελ είλαη πξψηεο ζηελ αμηνπνίεζε ξηδηθψλ θαηλνηνκηψλ. Μπνξεί απηφ λα είλαη απνηέιεζκα ζηξαηεγηθήο επηινγήο βάζεη ησλ ζθνπψλ, ησλ απαηηνπκέλσλ πφξσλ γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο λέαο γλψζεο, ησλ ρξνληθψλ ζπλζεθψλ. Η ζηξαηεγηθή επηινγή ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ θαηλνηνκία κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε: α) επηζεηηθή ζηξαηεγηθή. β) ακπληηθή ζηξαηεγηθή. γ) ζηξαηεγηθή κίκεζεο. δ) ζηξαηεγηθή εμάξηεζεο. ε) παξαδνζηαθή ζηξαηεγηθή. ζη) επθαηξηαθή ζηξαηεγηθή. 24

25 1.3. Σερλνινγηθή Καηλνηνκία Πξντόλησλ θαη Γηαδηθαζηώλ χκθσλα κε ηνλ Peter Drucker «Καηλνηνκία είλαη ε πξάμε πνπ πξνηθίδεη ηνπο πόξνπο κε κηα λέα ηθαλόηεηα δεκηνπξγίαο πινύηνπ». Άξα, ε θαηλνηνκία, ζχκθσλα κε ηνλ Drucker, δεκηνπξγεί νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Γελ ππάξρνπλ «νηθνλνκηθνί πφξνη», κέρξη ηε ζηηγκή πνπ ν άλζξσπνο βξεη κηα ρξήζε γηα θάηη κέζα ζηε θχζε, πξνζδίδνληαο κ απηφλ ηνλ ηξφπν νηθνλνκηθή αμία ζ απηφ ην «θάηη». Γηα παξάδεηγκα, κέρξη πξηλ 100 ρξφληα ην πεηξέιαην δε ζεσξνχληαλ νηθνλνκηθφο πφξνο, αληίζεηα κάιηζηα ζεσξνχληαλ πξφβιεκα, θαζψο θαζηζηνχζε ην έδαθνο άγνλν. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν, πξφβιεκα ήηαλ θαη ε κνχρια ηεο πεληθηιίλεο, κέρξηο φηνπ ν Α. Φιέκηλγθ αλαθάιπςε φηη ήηαλ ν θνλέαο ησλ βαθηεξηδίσλ πνπ πξνζπαζνχζαλ λα βξνπλ νη βαθηεξηνιφγνη, κεηαηξέπνληάο ηελ έηζη ζ έλαλ πνιχηηκν νηθνλνκηθφ πφξν 4. Γελ ππάξρεη κεγαιχηεξνο νηθνλνκηθφο πφξνο ζε κηα νηθνλνκία απφ ηελ αγνξαζηηθή δχλακε, ε νπνία απνηειεί δεκηνπξγία ηνπ θαηλνηφκνπ επηρεηξεκαηία. Αξθεί λα αλαινγηζηεί θαλείο ην παξάδεηγκα ηνπ ακεξηθαλνχ αγξφηε ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ο ακεξηθαλφο αγξφηεο εθείλε ηελ επνρή δελ είρε ζρεδφλ θακία αγνξαζηηθή δχλακε, θαζψο δελ ήηαλ ζε ζέζε λ αγνξάζεη αγξνηηθά κεραλήκαηα. Παξά ην γεγνλφο φηη ζηελ αγνξά ππήξραλ δεθάδεο κνληέια κεραλψλ ζπγθνκηδήο, εληνχηνηο ν αγξφηεο δελ ήηαλ ζε ζέζε λα ηα πιεξψζεη. Σε ιχζε ζην πξφβιεκα απηφ έδσζε ν Sairus McCormick, έλαο απφ ηνπο πνιινχο εθεπξέηεο κεραλψλ ζπγθνκηδήο, ν νπνίνο εθεχξε θαη ηηο πιεξσκέο κε δφζεηο. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν, ν αγξφηεο απέθηεζε ηε δπλαηφηεηα λα πιεξψλεη γηα κηα κεραλή ζπγθνκηδήο απφ ηα κειινληηθά ηνπ θέξδε θαη φρη απφ ηηο απνηακηεχζεηο ηνπ παξειζφληνο, απνθηψληαο έηζη ηελ αγνξαζηηθή δχλακε λα αγνξάδεη ηα αγξνηηθά ηνπ κεραλήκαηα. Αληίζηνηρα, νηηδήπνηε αιιάδεη ην δπλακηθφ παξαγσγήο πινχηνπ θάπνηνπ ήδε ππάξρνληνο νηθνλνκηθνχ πφξνπ απνηειεί θαηλνηνκία. Γελ ρξεηάζηεθε ηδηαίηεξα λέα ηερλνινγία ζηελ ηδέα απφζπαζεο ηεο θαξφηζαο ελφο θνξηεγνχ απφ ηηο ξφδεο ηεο θαη ηεο κεηαθνξάο ηεο κέζα ζ έλα εκπνξηθφ πινίν. Η θαηλνηνκία απηή ηνπ θνληέηλεξ, δελ νθείιεηαη θαζφινπ ζηελ ηερλνινγία αιιά ζε κηα αληίιεςε ηνπ «ζθάθνπο κεηαθνξάο θνξηίνπ» πνπ κεηαθέξεη πιηθά, ε νπνία αληηθαηέζηεζε απηήλ ηνπ πινίνπ. θνπφο ήηαλ λα κεησζεί ν ρξφλνο παξακνλήο ζηα ιηκάληα φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξν. Απηή φκσο ε θαηλνηνκία ζρεδφλ ηεηξαπιαζίαζε ηελ παξαγσγηθφηεηα ηνπ σθεαλνπφξνπ θνξηεγνχ θαη θαηά πάζα πηζαλφηεηα έζσζε θαη ηε λαπηηιία. Δλδερνκέλσο, ρσξίο ην θνληέηλεξ απηή ε ηξνκαθηηθή εμάπισζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ δελ ζα κπνξνχζε λα ππάξμεη 5. Καηλνηνκία, ινηπφλ, είλαη ε ρξήζε λέαο γλψζεο πξνθεηκέλνπ λα πξνζθεξζεί έλα λέν πξντφλ ή ππεξεζία πνπ ζέινπλ νη πειάηεο. Πξφθεηηαη γηα αλαθάιπςε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε (invention and commercialization). Απηή ε λέα γλψζε κπνξεί λα έρεη ζρέζε ηφζν κε ηελ ηερλνινγία φζν θαη κε ηελ αγνξά. Η ηερλνινγηθή γλψζε αλαθέξεηαη ζηε γλψζε ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ, ηεο ζπλδεζκνινγίαο κεηαμχ ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ, ησλ κεζφδσλ, ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ηερληθψλ πνπ απαξηίδνπλ έλα πξντφλ ή κηα ππεξεζία. Η γλψζε ηεο αγνξάο αληίζηνηρα είλαη ε γλψζε ησλ θαλαιηψλ δηάζεζεο, ησλ εθαξκνγψλ ηνπ πξντφληνο θαη ησλ πξνηηκήζεσλ, ησλ αλαγθψλ θαη επηζπκηψλ ησλ πειαηψλ. Μηα ππεξεζία ή έλα πξντφλ ζεσξείηαη λέν, φηαλ ην θφζηνο 4 Kαξβνχλεο., «Γηαρείξηζε Σερλνινγίαο θαη Καηλνηνκίαο. Οηθνλνκηθή, Κνηλσληθή, ηξαηεγηθή θαη Σαθηηθή Θεώξεζε», Δθδφζεηο Α. ηακνχιεο, Αζήλα-Πεηξαηάο, Peter F. Drucker, Innovation and Entrepreneurship, Harper and Row, New York,

26 ηνπ είλαη ρακειφηεξν, νη ηδηφηεηέο ηνπ βειηησκέλεο θαη φηαλ απνθηά ηδηφηεηεο πνπ δελ είρε ζην παξειζφλ ή δελ είρε εκθαληζηεί πνηέ ζηελ αγνξά κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή 6. Πνιινί ζπγρένπλ ηνλ νξηζκφ ηεο θαηλνηνκίαο κε ηελ εθεχξεζε, κε ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή ή ηελ ηερλνινγία γεληθφηεξα. Δπίζεο, είλαη θαη απηνί πνπ ζεσξνχλ φηη αλ ζέινπκε λα θπξηνιεθηήζνπκε ζηελ πεξηγξαθή κηαο πξαγκαηηθήο θαηλνηνκίαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηερλνινγία, πξηλ απφ ηνλ φξν θαηλνηνκία πξέπεη λα κπαίλεη ην επίζεην «ηερλνινγηθή», θαζψο ππάξρεη θαη ε «θνηλσληθή θαηλνηνκία» ή θαηλνηνκία ζην κάξθεηηλγθ θ.ιπ. Δίλαη γεγνλφο φηη ζηε Γχζε επηθξαηεί ε άπνςε φηη ππάξρεη κηα πνιχ ζηελή ηδέα γηα ηελ ηερλνινγία, ηελ θαηλνηνκία θαη ηα ζπζηήκαηα ζηα νπνία απηέο νη έλλνηεο ελζσκαηψλνληαη. Αληίζεηα, νη Ιάπσλεο είλαη θαηλνηφκνη ζε κεγάιν εχξνο δξαζηεξηνηήησλ θαη απηφ ηνπο δίλεη έλα ζνβαξφ πξνβάδηζκα ζηνλ εκπνξηθφ αληαγσληζκφ Τεσνολογική Καινοηομία Η ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ (ΣΚΠΓ) πεξηιακβάλεη πινπνηεκέλα ηερλνινγηθψο λέα πξντφληα θαη δηαδηθαζίεο, θαζψο θαη ζεκαληηθέο ηερλνινγηθέο βειηηψζεηο πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ. Μηα ΣΚΠΓ ζεσξείηαη πινπνηεκέλε εθφζνλ έρεη γίλεη εηζαγσγή ηεο ζηελ αγνξά (φηαλ πξφθεηηαη γηα θαηλνηνκία πξντφληνο) ή εθφζνλ ρξεζηκνπνηείηαη ζην πιαίζην κηαο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο (φηαλ πξφθεηηαη γηα θαηλνηνκία δηαδηθαζίαο). Οη ΣΚΠΓ εκπεξηέρνπλ κηα ζεηξά απφ επηζηεκνληθέο, ηερλνινγηθέο, νξγαλσηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπηρείξεζε ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο πξντφλησλ ή δηαδηθαζηψλ είλαη απηή πνπ έρεη πινπνηήζεη ηερλνινγηθψο λέα ή ηερλνινγηθψο ζεκαληηθά βειηησκέλα πξντφληα ή δηαδηθαζίεο ζηε δηάξθεηα ηεο ππφ κειέηε πεξηφδνπ 8. Σν φξην εηζφδνπ ζην ζχζηεκα είλαη φηη ην πξντφλ ή ε δηαδηθαζία είλαη «θαηλνχξηα (ή ζεκαληηθά βειηησκέλε) γηα ηελ επηρείξεζε», αιιά φρη απαξαίηεηα θαηλνχξηα ζηνλ θφζκν. πκπεξηιακβάλνληαη νη ΣΚΠΓ πνπ ζρεηίδνληαη ηφζν κε θχξηεο φζν θαη κε δεπηεξεχνπζεο δξαζηεξηφηεηεο, θαζψο θαη νη θαηλνηνκίεο δηαδηθαζίαο πνπ αθνξνχλ ζε βνεζεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. πσο είλαη θαλεξφ, γίλεηαη δηαρσξηζκφο ησλ δηαθφξσλ εηδψλ ησλ ΣΚΠΓ αλάινγα κε ην αλ αθνξνχλ πξντφληα ή δηαδηθαζίεο Τεσνολογική καινοηομία πποϊόνηων Ο φξνο πξντφλ αλαθέξεηαη ηφζν ζηα αγαζά φζν θαη ζηηο ππεξεζίεο. Η ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πξντφλησλ εκθαλίδεηαη κε δχν επξείεο κνξθέο: ηερλνινγηθψο λέα πξντφληα ηερλνινγηθψο βειηησκέλα πξντφληα Σερλνινγηθώο λέν πξντόλ ζεσξείηαη απηφ ηνπ νπνίνπ ηα ηερλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ή ε κέιινπζα ρξήζε δηαθέξνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ απηά ησλ κέρξη ηελ εκθάληζή ηνπ παξαγφκελσλ πξντφλησλ. Απηφ ην είδνο θαηλνηνκίαο κπνξεί 6 Alan Afuah, Innovation Management. Strategies, Implementation and Profits, Oxford University Press, New York - Oxford, Καξβνχλεο., «Γηαρείξηζε Σερλνινγίαο θαη Καηλνηνκίαο.Οηθνλνκηθή, Κνηλσληθή, ηξαηεγηθή θαη Σαθηηθή Θεώξεζε», Δθδφζεηο Α. ηακνχιεο, Αζήλα - Πεηξαηάο, Oslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT,

27 λα πεξηιακβάλεη ρξήζε ξηδηθά λέαο ηερλνινγίαο ή ζπλδπαζκφ ππαξρνπζψλ ηερλνινγηψλ γηα λέεο ρξήζεηο ή κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηε ρξήζε λέαο γλψζεο 9. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο ξηδηθά λέαο ηερλνινγίαο ήηαλ νη πξψηνη κηθξνεπεμεξγαζηέο, φπσο θαη ηα πξψηα κεραλήκαηα εγγξαθήο βίληεν, ηα νπνία αληηπξνζψπεπαλ ηερλνινγηθψο λέα πξντφληα ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο. Αληίζεηα, ην πξψην θαζεηφθσλν (ηχπνπ walkman), ζην νπνίν ρξεζηκνπνηήζεθε ζπλδπαζκφο θαζέηαο (πνπ ήδε ππήξρε) θαη κηθξνχ κεγέζνπο αθνπζηηθψλ ήηαλ έλα ηερλνινγηθψο λέν πξντφλ ηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο πνπ ζπλδχαζε πξνυπάξρνπζεο ηερλνινγίεο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ην ηειηθφ πξντφλ δελ πξνυπήξρε. Έλα ηερλνινγηθώο βειηησκέλν πξντόλ είλαη έλα ππάξρνλ πξντφλ ηνπ νπνίνπ ε απνδνηηθφηεηα έρεη εληζρπζεί ή αλαβαζκηζηεί ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Έλα απιφ πξντφλ κπνξεί λα βειηησζεί (δειαδή λα έρεη θαιχηεξε απνδνηηθφηεηα ή ρακειφηεξν θφζηνο) ράξε ζηε ρξήζε πιηθψλ ή ζπζηαηηθψλ πςειφηεξεο απφδνζεο, ελψ έλα ζχλζεην πξντφλ (πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί απφ νινθιήξσζε πεξηζζφηεξσλ ηνπ ελφο ηερληθψλ ππνζπζηεκάησλ) κπνξεί λα βειηησζεί ράξε ζε επηκέξνπο αιιαγέο ζε θάπνην απφ ηα ππνζπζηήκαηά ηνπ 10. Έλα παξάδεηγκα ρξήζεο ζπζηαηηθψλ κε πςειφηεξε απφδνζε είλαη ε αληηθαηάζηαζε ησλ κεηάιισλ κε πιαζηηθά ζηνλ νηθηαθφ εμνπιηζκφ θαη ζηελ επίπισζε, ελψ ε εηζαγσγή ζπζηήκαηνο πέδεζεο ABS ή άιινπ βειηησκέλνπ ππνζπζηήκαηνο ζηα απηνθίλεηα απνηειεί παξάδεηγκα επηκέξνπο αιιαγψλ ζε νινθιεξσκέλα ηερληθά ππνζπζηήκαηα. Η δηάθξηζε κεηαμχ ηερλνινγηθψο λένπ θαη ηερλνινγηθψο βειηησκέλνπ πξντφληνο κπνξεί λα είλαη δχζθνιε γηα νξηζκέλνπο θιάδνπο θαη ηδηαίηεξα γηα ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ Τεσνολογική καινοηομία διαδικαζίαρ Σερλνινγηθή θαηλνηνκία δηαδηθαζίαο ζεσξείηαη ε πηνζέηεζε λέσλ ή ζεκαληηθψλ βειηησκέλσλ κεζφδσλ παξαγσγήο ή θαη παξάδνζεο πξντφλησλ, πνπ κπνξνχλ λα εκπεξηέρνπλ αιιαγέο ζηνλ εμνπιηζκφ ή ζηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο ή ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ, φπσο θαη λα πξνέξρνληαη απφ ηε ρξήζε λέαο γλψζεο. Η πηνζέηεζε ηέηνησλ κεζφδσλ, άιινηε ζηνρεχεη ζηελ παξαγσγή ή παξάδνζε λέσλ ή ηερλνινγηθψο βειηησκέλσλ πξντφλησλ πνπ δελ κπνξνχλ λα παξαρζνχλ ή λα παξαδνζνχλ κε ηηο παξαδνζηαθέο κεζφδνπο θαη άιινηε απνζθνπεί ζε απνηειεζκαηηθφηεξε παξαγσγή ή παξάδνζε ησλ ήδε ππαξρφλησλ πξντφλησλ Κνηλσληθή Καηλνηνκία Η θαηλνηνκία, φπσο αλαθέξακε θαη ζηελ αξρή απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ, δελ ρξεηάδεηαη λα είλαη ηερληθή, δελ ρξεηάδεηαη θαλ λα είλαη «θάηη», έλα αληηθείκελν. Διάρηζηεο ηερληθέο θαηλνηνκίεο κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ απφ άπνςε επίδξαζεο κε θνηλσληθέο θαηλνηνκίεο, φπσο ε εθεκεξίδα ή ε αζθάιηζε. Οη αγνξέο κε δφζεηο κεηακνξθψλνπλ θπξηνιεθηηθά ηηο νηθνλνκίεο. Οπνπδήπνηε θαη αλ έρεη εηζαρζεί απηφο ν ζεζκφο έρεη 9 Oslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT, Oslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT, Oslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT,

28 αιιάμεη ηελ νηθνλνκία, άζρεηα απφ ην επίπεδν παξαγσγηθφηεηάο ηεο, θαη έηζη απφ νηθνλνκία πξνζθνξάο ηελ κεηαηξέπεη ζε νηθνλνκία δήηεζεο. Σν λνζνθνκείν, ηνπ νπνίνπ ε ζεκεξηλή κνξθή απνηειεί θνηλσληθή θαηλνηνκία ηεο επνρήο ηνπ Γηαθσηηζκνχ ηνπ 18νπ αηψλα, είρε κεγαιχηεξε επίδξαζε ζην ρψξν ηεο πγείαο απφ πνιιέο εμειίμεηο ζηελ ηαηξηθή επηζηήκε. Σν βηβιίν δηδαζθαιίαο κε ηε ζεηξά ηνπ απνηειεί κηα ζεκαληηθή θνηλσληθή θαηλνηνκία, αθνχ νχηε ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ ιανχ γηα ηελ αμία ηεο εθπαίδεπζεο νχηε ε ζπζηεκαηηθή εθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ θαη νη δηάθνξεο παηδαγσγηθέο ζεσξίεο θαηέζηεζαλ δπλαηή ηελ παγθφζκηα παηδεία. Υσξίο απηφ, αθφκα θαη έλαο θαιφο δάζθαινο δελ κπνξεί λα απνδψζεη κε επηηπρία ζηνπο καζεηέο ηνπ. Σν κάλαηδκελη, ε ρξήζηκε γλψζε δειαδή, πνπ επηηξέπεη ζηνλ άλζξσπν, γηα πξψηε θνξά, λα θέξεη παξαγσγηθνχο αλζξψπνπο δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ θαη γλψζεσλ λα εξγαζηνχλ καδί κέζα ζε κηα «νξγάλσζε» απνηειεί θαη απηφ κηα θαηλνηνκία ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα. Σν κάλαηδκελη έρεη κεηαηξέςεη ηε ζχγρξνλε θνηλσλία ζε θάηη εληειψο θαηλνχξην, ζε θάηη γηα ην νπνίν δελ έρνπκε θακία πνιηηηθή ή θνηλσληθή ζεσξία: ζε κηα θνηλσλία νξγαλψζεσλ Άιιεο δηαθξίζεηο ηεο Καηλνηνκίαο Άιιε κηα δηάθξηζε ηεο θαηλνηνκίαο είλαη ζε ξηδηθή θαη βαζκηαία (radical vs incremental innovation). Οη ξηδηθέο θαηλνηνκίεο πξνθαινχλ ζεκειηψδεηο αιιαγέο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ελφο νξγαληζκνχ. ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο, ε ηερλνινγηθή γλψζε πνπ απαηηείηαη λα αλαθαιπθζεί είλαη ηφζν δηαθνξεηηθή θαη αλψηεξε απφ ηελ ήδε ππάξρνπζα, ψζηε λα θαζηζηά ηελ ήδε ππάξρνπζα απαξραησκέλε. Δπίζεο, νη ξηδηθέο θαηλνηνκίεο είλαη δπλαηφλ λα θαηαζηήζνπλ ηα παιηά πξντφληα κε αληαγσληζηηθά, θαζψο ηα λέα πιένλ πξντφληα είλαη ρακειφηεξνπ θφζηνπο θαη έρνπλ απνθηήζεη ηδηφηεηεο πνιχ πην βειηησκέλεο ή ηδηφηεηεο πνπ δελ είραλ πξνεγνπκέλσο. Αληίζεηα, νη βαζκηαίεο θαηλνηνκίεο έρνπλ πεξηζζφηεξν ην ραξαθηήξα απιψλ βειηηψζεσλ, ζηεξίδνληαη ζηελ ήδε ππάξρνπζα γλψζε θαη αληηπξνζσπεχνπλ κηθξέο κφλν αιιαγέο ζηηο ηξέρνπζεο πξαθηηθέο ηεο επηρείξεζεο, ρσξίο λα θαζηζηνχλ ηα ήδε ππάξρνληα πξντφληα κε αληαγσληζηηθά 13. Σέινο, ε θαηλνηνκία κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηερληθή θαη δηαρεηξηζηηθή (technical vs administrative innovation). Πξφθεηηαη γηα κηα πνιχ ζεκαληηθή δηάθξηζε, θαζψο αληαλαθιά ηε γεληθφηεξε δηάθξηζε κεηαμχ ηεο εζσηεξηθήο δνκήο ηεο επηρείξεζεο θαη ηεο ηερλνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνηεί. Οη ηερληθέο θαηλνηνκίεο αλαθέξνληαη ζε βειηησκέλα ή ζε λέα πξντφληα, ππεξεζίεο ή δηεξγαζίεο θαη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο βαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο. Αληίζεηα, νη δηαρεηξηζηηθέο θαηλνηνκίεο αλαθέξνληαη ζηελ νξγαλσζηαθή δνκή θαη ηηο δηνηθεηηθέο δηεξγαζίεο. ρεηίδνληαη άκεζα κε ηνλ ηξφπν δηνίθεζεο ηνπ νξγαληζκνχ θαη έκκεζα κε ην βαζηθφ παξαγσγηθφ θχθιν εξγαζηψλ ηνπ. Οη δηαρεηξηζηηθέο θαηλνηνκίεο κπνξεί λα επεξεάδνπλ ή λα κελ επεξεάδνπλ ηηο ηερληθέο θαηλνηνκίεο, ελψ νη ηειεπηαίεο κπνξεί λα απαηηνχλ ή κπνξεί θαη λα κελ απαηηνχλ δηαρεηξηζηηθέο θαηλνηνκίεο Peter F. Drucker, Innovation and Entrepreneurship, Harper and Row, New York, Allan Afuah, Innovation Management. Strategies, Implementation and Profits, Oxford University Press, New York-Oxford, Allan Afuah, Innovation Management. Strategies, Implementation and Profits, Oxford University Press, New York-Oxford,

29 1.6. Καηλνηνκία θαη Δθεύξεζε ην ζεκείν απηφ είλαη ζθφπηκν λα απνζαθελίζνπκε ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο έλλνηεο ηεο εθεχξεζεο θαη ηεο θαηλνηνκίαο, θαζψο ε εθεχξεζε δελ είλαη νχηε αλαγθαία νχηε ηθαλή ζπλζήθε γηα θαηλνηνκία.. Δθεύξεζε είλαη κηα λέα ηδέα γηα έλα ζρέδην πνπ είλαη αξθεηά δηαθνξεηηθφ έηζη, πνπ δελ ζα κπνξνχζε λα είλαη πξφδειν ζε έλαλ επαγγεικαηία εηδηθεπκέλν ζην ζπγθεθξηκέλν γλσζηηθφ αληηθείκελν. Καηλνηνκία είλαη ε επηηπρήο εηζαγσγή ελφο λένπ πξντφληνο ζηελ αγνξά 15. Πεξίπνπ κηα θνξά ζηα δέθα ρξφληα ε επηζηήκε κάο δίλεη εληππσζηαθά λέα πξντφληα θαη θαη επέθηαζε λέεο αγνξέο, φπσο ηα lasers, ηα radar, ε αηνκηθή ελέξγεηα, νη εκηαγσγνί θ.ιπ. Χζηφζν, πέξαζε πνιχ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ψζηε ηα πξντφληα απηά λα κεηαηξαπνχλ απφ εθηθηά ζε εκπνξηθά. Παξάιιεια, ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο γηα λα απνδείμεη ηελ εθηθηφηεηα ήηαλ πνιχ ιηγφηεξν απφ ην θφζηνο ζε ρξφλν θαη ρξήκα πξνθεηκέλνπ λα απνδείμεη φρη κφλν ηελ εθηθηφηεηα αιιά θαη ηε ρξεζηκφηεηα ηνπ πξντφληνο απηνχ σο βηψζηκνπ. Γηα παξάδεηγκα, νη αδειθνί Wright θαηάθεξαλ κέζα ζε ιίγα ρξφληα λα θαηαζθεπάζνπλ έλα αεξνπιάλν, αθνχ ήηαλ δηαζέζηκε εκπνξηθή κεραλή κε αξθεηή ζρέζε ηζρχνο πξνο βάξνο. Κη φκσο ρξεηάζηεθαλ πεξηζζφηεξν απφ 60 ρξφληα γηα νιφθιεξε ηελ παγθφζκηα αεξνπνξηθή βηνκεραλία λα θαηαζθεπάζεη ην Boeing Δπνκέλσο, κηα εθεχξεζε γηα λα ραξαθηεξηζηεί θαηλνηνκία πξέπεη θπζηθά λα είλαη θάηη λέν, ρξήζηκν θαη κε απηνλφεην αιιά θαη λα έρεη θάπνηα εκπνξηθή επηηπρία 17. Κάηη άιιν πνπ επίζεο έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη αμίδεη λα αλαθεξζεί είλαη φηη πνιιέο θαηλνηνκίεο ζε πξντφληα, εηδηθά απηέο ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ, δελ πεξηιακβάλνπλ «λέα επηζηήκε» ή πεξηιακβάλνπλ ιίγε «λέα επηζηήκε». Σέηνηα παξαδείγκαηα θαηλνηνκηψλ απνηεινχλ νη ξαπηνκεραλέο, ηα δηαζηεκφπινηα, νη εξγαιεηνκεραλέο, νη πεξηζζφηεξεο κέζνδνη θαηαζθεπψλ. Δπηθξαηεί ε άπνςε φηη «δελ έρνπλ κείλεη θαη πνιιά γηα λα αλαθαιπθζνχλ». Πιένλ, ζηελ επνρή καο δελ αξθεί λα είλαη θάπνηνο έλαο θαιφο εθεπξέηεο αιιά έλαο θαιφο θαηλνηφκνο. Η θαηλνηνκία είλαη απηή πνπ απνθέξεη ρξήκαηα ελψ ε εθεχξεζε θαη ε έξεπλα είλαη απηή πνπ δίλεη ηε γλψζε. Γηα ην ιφγν απηφ άιισζηε θιείζαλε θαη ηα πεξίθεκα Bell Laboratories ζηηο ΗΠΑ, γηαηί ε εθεχξεζε δελ θαηέιεγε ζε θαηλνηνκία θαη επνκέλσο δελ ππήξραλ νηθνλνκηθνί πφξνη γηα λα ζπλερηζηεί ε έξεπλα Παξαδείγκαηα Σερλνινγηθήο Καηλνηνκίαο Πξντόλησλ θαη Γηαδηθαζηώλ ηε Βηνκεραλία / Παξαγσγή: Νέεο κέζνδνη ζηελ παξαζθεπή ηειηθψλ θαη άιισλ πξντφλησλ / ππεξεζηψλ µε λέεο πξψηεο χιεο Υξήζε λέσλ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ πιηθψλ Πξντφληα βηνηερλνινγίαο Νέεο ελεξγεηαθέο ηερλνινγίεο ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα Φάξκαθα βηνινγηθήο βάζεο Νέεο δηαγλσζηηθέο κέζνδνη ζηελ ηαηξηθή ή ζηελ παξαγσγή 15 Mansfield, Rapoport, Schnee, Wagner and Hamburger, Research and Innovation in the Modren Corporation, W.W. Norton & Company Inc., New York, Καξβνχλεο., «Γηαρείξηζε Σερλνινγίαο θαη Καηλνηνκίαο. Οηθνλνκηθή, Κνηλσληθή, ηξαηεγηθή θαη Σαθηηθή Θεώξεζε», Δθδφζεηο Α. ηακνχιεο, Αζήλα-Πεηξαηάο, Mohamed Zairi, Best practice. Process Innovation Management, Butterworth-Heinemann, Oxford,

30 Σερλνινγίεο αηζζεηήξσλ Πξντφληα γηα ηελ παξνρή πξνζηαζίαο ηνπ ρξήζηε ή πεξηβάιινληνο πζηήκαηα νιηθήο δηαρείξηζεο απνξξηκκάησλ ή απνβιήησλ Αμηνπνίεζε απνξξηκκάησλ / απνβιήησλ. Μείσζε ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο αλά κνλάδα πξντφληνο / ππεξεζίαο Δλζσκάησζε «πξάζηλσλ» ηερλνινγηψλ ζηελ παξαγσγηθή / παξνρή ππεξεζηψλ Μέζνδνο κέηξεζεο θαη ειέγρνπ δηαδηθαζηψλ ή/θαη πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ µε αηζζεηήξεο πζηήκαηα πνπ κεηξνχλ θαη ειέγρνπλ ηα απνζέµαηα ησλ πξντφλησλ Δηζαγσγή κεζφδσλ πνπ ζηεξίδνληαη ζε ςεθηαθέο ηερλνινγίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο παξαγσγήο (π.ρ. απηνκαηνπνηεκέλε γξαµµή παξαγσγήο) Δηζαγσγή πξνγξαµµάησλ πξνζνκνίσζεο γηα ηνλ έιεγρν θαη ηε βειηηζηνπνίεζε ησλ ηειηθψλ ή θαη ησλ ελδηάµεζσλ µεζφδσλ ηεο παξαγσγήο θαη ησλ πξντφλησλ ην Δκπόξην: Δηζαγσγή νηθνινγηθψλ πξντφλησλ ζηε ζεηξά ησλ αγαζψλ Νέα είδε ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο Δηζαγσγή επηπξφζζεησλ ππεξεζηψλ: ζπλδπαζκέλεο ππεξεζίεο (π.ρ. ηερληθέο θαη ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο, εμέηαζε θαη πηζηνπνίεζε ππεξεζηψλ) Πψιεζε απεπζείαο ζηνλ πειάηε - Ηιεθηξνληθή αληαιιαγή πξντφλησλ Μείσζε ελεξγεηαθνχ «απνηππψκαηνο» παξαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ Μέζνδνη εληνπηζκνχ θαη ειέγρνπ ησλ θνξηίσλ Φεθηαθφο ρεηξηζκφο πξντφλησλ Δηζαγσγή θαλαιηψλ άκεζεο επαλαηξνθνδφηεζεο κεηαμχ πειάηε-παξαγσγνχ Ηιεθηξνληθνί θαηάινγνη (π.ρ. ζε νπηηθνχο δίζθνπο) Κέληξα εμππεξέηεζεο πειαηψλ γηα ζπληνληζµφ φισλ ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ ε άιινπο ηνκείο: Αλάπηπμε εθαξκνγψλ ινγηζκηθνχ γηα θαηλνηφκεο εθαξκνγέο (π.ρ. αγξνηηθφ ηνκέα) Αλάπηπμε επέιηθηνπ θαη θηιηθνχ πξνο ην ρξήζηε ινγηζµηθνχ Τπεξεζίεο βηνκεραληθνχ ζρεδηαζκνχ πξσηφηππνπ πξντφληνο / δηεξγαζίαο / παξνρήο ππεξεζίαο. Αλάπηπμε θαη παξνρή ππεξεζηψλ εμνκνίσζεο θαη κνληεινπνίεζεο. Δμ απνζηάζεσο ζπληήξεζε ινγηζµηθνχ θαη παξνρή ζπκβνπιψλ Παξνρή λέσλ εθαξκνγψλ θαη πξνγξακκάησλ πνιπµέζσλ Δθαξκνγέο εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο (distance e-learning) Δθαξκνγή ζεξµνγξαθηθψλ θαη κεζφδσλ / ηερληθψλ κε θαηαζηξνθηθψλ ειέγρσλ ζηελ απνηίµεζε ηερληθψλ ζπζηεκάησλ. Δθαξκνγέο ηειεκαηηθήο θαη ςεθηαθψλ ζπζηεκάησλ κεηάδνζεο. Δθαξκνγέο ηειε-ηαηξηθήο 1.8. Η ζεκαζία ηεο Γλώζεο Η θαηλνηνκία ρξεηάδεηαη λα ζπλδπάδεηαη κε φινπο ηνπο παξάγνληεο θαη ηηο ζπληζηψζεο εθείλεο πνπ εμαζθαιίδνπλ κηα επηηπρεκέλε επηρεηξεζηαθή ζηξαηεγηθή θαη σο εθ ηνχηνπ, κηα επηηπρεκέλε αλάπηπμε θαη εμέιημε ελφο νξγαληζκνχ. Ο 30

31 ζπλδπαζκφο απηφο γίλεηαη αθφκα πην αλαγθαίνο γηα ην ζηξαηεγηθφ κάλαηδκελη ζε έλα δπλακηθφ θαη πνιχπινθν πεξηβάιινλ. Γηα λα είλαη αληαγσληζηηθέο νη επηρεηξήζεηο ζε παξφκνηα πεξηβάιινληα ζα πξέπεη λα πάςνπλ λα είλαη γξαθεηνθξαηηθέο θαη λα γίλνπλ πην επέιηθηεο. ε πην ζηαζεξφ εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, φπσο απηφ ησλ παιαηφηεξσλ εηψλ, ε ζηξαηεγηθή, πνπ αθνινπζνχζε κηα επηρείξεζε, ζπλίζηαην ζην λα νξίδεη κηα αληαγσληζηηθή ζέζε θαη χζηεξα λα ηελ ππεξαζπίδεηαη. κσο θαζψο έλα πξντφλ ή κηα ππεξεζία αληηθαζίζηαηαη απφ έλα άιιν ζε δηαξθψο κεηνχκελν ρξφλν, νη επηρεηξήζεηο αλαθαιχπηνπλ θαη ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη δελ ππάξρεη δηαηεξήζηκν αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Έηζη νη ζχγρξνλεο επηρεηξήζεηο ζα πξέπεη λα αλαπηχμνπλ επέιηθηε ζηξαηεγηθή δειαδή λα αλαπηχμνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα αιιάδνπλ απνηειεζκαηηθά θαη απνδνηηθά ηηο θπξίαξρεο ζηξαηεγηθέο ηνπο ζηηο ζπλζήθεο ηνπ εμσηεξηθνχ θαη εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο φπνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη. Η ζηξαηεγηθή επειημία απαηηεί καθξφρξνλε δέζκεπζε ζηελ αλάπηπμε θαη αλαηξνθνδφηεζε ησλ θξίζηκσλ πεγψλ θαη πφξσλ πνπ ρξεηάδεηαη κηα επηρείξεζε. Αθφκα απαηηεί, έλαο νξγαληζκφο λα είλαη βαζηζκέλνο ζηε γλώζε (learning organization) δειαδή, έλαο νξγαληζκφο πνπ δεκηνπξγεί, απνθηά θαη κεηαθέξεη/ αληαιιάζζεη γλψζε αιιά θαη ηξνπνπνηεί αλαιφγσο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ νχησο ψζηε λα ρξεζηκνπνηήζεη θαηάιιεια ηε λέα γλψζε πνπ ηνπ παξέρεη ην πεξηβάιινλ. Σν πψο έλαο νξγαληζκφο δηαρεηξίδεηαη ηε γλψζε είλαη θξίζηκεο ζεκαζίαο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ζε έλα δπλακηθφ πεξηβάιινλ. Δίλαη, επίζεο, ζεκαληηθφ ζην λα θαηλνηνκεί αιιά θαη ζην λα αλαπηχζζεη λέα πξντφληα. Οη νξγαληζκνί πνπ δηαρεηξίδνληαη ζσζηά ηε γλψζε έρνπλ ηζρπξέο ηθαλφηεηεο ζε ηέζζεξηο δξαζηεξηφηεηεο: 1. πζηεκαηηθή επίιπζε πξνβιεκάησλ 2. Πεηξακαηηζκφο κε λέεο πξνζεγγίζεηο 3. Μαζαίλνπλ απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπο αιιά θαη απφ ηηο εκπεηξίεο ησλ άιισλ 4. Μεηαθέξνπλ ηε γλψζε γξήγνξα θαη απνδνηηθά ζε φιν ηνλ νξγαληζκφ. O Alfred Chandler (1962) δηαπηζηψλεη φηη: «Οη επηρεηξήζεηο πςειήο ηερλνινγίαο νξίδνληαη από κνλνπάηηα γλώζεο κέζα από ηα νπνία νη ηθαλόηεηεο δηαρείξηζεο ηεο γλώζεο παξάγνπλ πιενλεθηήκαηα θαη δπλάκεηο γηα ηνλ νξγαληζκό». Αθνινχζσο, ζχκθσλα πάιη κε ηηο απφςεηο ηνπ Chandler νη επηρεηξήζεηο δεκηνπξγνχληαη απφ ηε γλψζε ελφο επηρεηξεκαηία ε νπνία ζηε ζπλέρεηα εμειίζζεηαη ζε γλψζε φιεο ηεο επηρείξεζεο. Η γλψζε ελφο νξγαληζκνχ απνηειείηαη απφ ηξία βαζηθά κέξε: 1. Σηο ηερληθέο ηθαλόηεηεο, θπξίσο ζηελ έξεπλα 2. Σηο ιεηηνπξγηθέο ηθαλόηεηεο, φπσο είλαη ε παξαγσγή θαη ην κάξθεηηλγθ 3. Σελ επηδεμηόηεηα ησλ αλψηεξσλ ζηειερψλ θαη γεληθφηεξα ηνπ κάλαηδκελη Σα παξαπάλσ βαζηθά ζηνηρεία, πνπ απνηεινχλ ηε γλψζε, νδεγνχλ ηελ επηρείξεζε ζε αγνξέο πνπ κπνξεί λα δξαζηεξηνπνηεζεί επηηπρεκέλα θαη δεκηνπξγνχλ εκπφδηα εηζφδνπ ζηνπο κειινληηθνχο αληαγσληζηέο. Καηά θάπνην ηξφπν, ε ζσζηή δηαρείξηζε ηεο γλψζεο θαη ε εθκεηάιιεπζε ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ κπνξεί λα πξνζδψζεη νδεγνχλ ζε αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Σν ζηξαηεγηθφ κάλαηδκελη είλαη ζεκαληηθφ γηα έλα νξγαληζκφ βαζηζκέλν ζηε γλψζε γηαηί βνεζά ζην λα απνθεπρζεί ε ζηαζηκφηεηα. Απηφ επηηπγράλεηαη κέζα απφ ην ζπλερή πεηξακαηηζκφ ζε λέεο πξνζεγγίζεηο θαη απφ ηνλ δηεμνδηθφ εζσηεξηθφ έιεγρν δπλάκεσλ θαη αδπλακηψλ. Σν αλζξψπηλν δπλακηθφ φισλ ησλ επηπέδσλ ηεο νξγαλσζηαθήο δνκήο ηνπ νξγαληζκνχ ζπκκεηέρνπλ ζην ζηξαηεγηθφ κάλαηδκελη βνεζψληαο ζην λα αλαιπζεί ην πεξηβάιινλ, λα ζπγθεληξσζνχλ νη θξίζηκεο πιεξνθνξίεο γηα απηφ, λα πξνηαζνχλ απαξαίηεηεο αιιαγέο ζηηο ζηξαηεγηθέο θαη ζηα 31

32 πξνγξάκκαηα. Σέινο, φια ηα παξαπάλσ ζπκβάιινπλ ζηε δηαξθή βειηίσζε ηνπ νξγαληζκνχ, ζηε βειηίσζε ησλ πξαθηηθψλ πνπ αθνινπζεί ηνπ αιιά θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ ηερληθψλ πνπ ρξεζηκνπνηεί. Σν ζπκπέξαζκα πνπ ζα κπνξνχζε λα εμαρζεί απφ φια ηα παξαπάλσ είλαη φηη νη ζχγρξνλεο επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ ηε δηάζεζε θαη ηε ζέιεζε λα πεηξακαηηζηνχλ κε ηε γλψζε θαη λα ηε ρξεζηκνπνηήζνπλ θαηάιιεια είλαη πνιχ πην επηηπρεκέλεο ζε ζχγθξηζε κε απηέο πνπ αγλννχλ θαη δελ αμηνπνηνχλ ηε γλψζε πνπ ηνπο παξέρεηαη απφ ην πεξηβάιινλ Μειέηε Πεξίπησζεο (case study) ηεο εηαηξίαο KLEEMANN Η KLEEMANN (εηαηξία αλειθπζηήξσλ) δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ θαηλνηνκία. Γηα ην ιφγσ απηφ, έρεη δεκηνπξγήζεη εηδηθφ ηκήκα πνπ αζρνιείηαη θαη επηθεληξψλεηαη ζε ζέκαηα πέξαλ ησλ θαζηεξσκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ επηηεινχληαη απφ ην Σκήκα Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο. Η εξεπλεηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ, ιεηηνπξγεί ππνζηεξηθηηθά θαη πξνζζεηηθά ζηηο δηαδηθαζίεο ηνπ Σκήκαηνο R&D, έρνληαο ζαλ ζηφρν λα «πξνζπεξάζεη» ε KLEEMANN ηηο αληαγσλίζηξηεο εηαηξίεο ζε θαηλνηφκα πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Οη εξγαζίεο ηνπ ηκήκαηνο επηηεινχληαη κε γλψκνλα θαη ζηφρν ηελ ππνζηήξημε ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο εηαηξείαο, γη απηφ θαη ε ζηειέρσζε ηνπ ηκήκαηνο, δίλεη ηελ δπλαηφηεηα απηνηεινχο ιεηηνπξγίαο (κειέηεο ζρεδίαζεο). Οη κειέηεο πνπ εθδίδνληαη έρνπλ ηελ έθηαζε ηεο πξνκειέηεο θαη ηεο κειέηεο ζθνπηκφηεηαο. Μεξηθέο απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Σκήκαηνο Καηλνηνκίαο, πεξηγξάθνληαη παξαθάησ: Έξεπλα γηα πξσηφηππα πξντφληα, πιηθά θαη ππεξεζίεο, ηδέεο θαη ηεθκεξησκέλεο κειέηεο γηα λέα πξντφληα, πιηθά θαη ππεξεζίεο. Έξεπλα θαη παξαθνινχζεζε ηεο αγνξάο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ, φζνλ αθνξά ηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ παξέρεη. Παξαθνινχζεζε ησλ εξεπλεηηθψλ ηάζεσλ ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο εηαηξίαο. Γηελέξγεηα, επνπηεία θαη αμηνιφγεζε κεηξήζεσλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θίλεζεο (ηαρχηεηα, επηβξάδπλζε, δνλήζεηο, ζφξπβνο, θιπ.), ηεο δπλακηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλειθπζηήξα θαη ησλ ζηνηρείσλ αζθαιείαο απηνχ. Καηαρψξεζε ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο κέζσ δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο θαη παξαθνινχζεζε ηεο ζρεηηθήο λνκνζεζίαο. Έξεπλα θαη αμηνιφγεζε ησλ δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο ηνπ αληαγσληζκνχ. Μειέηε θαη επεμεξγαζία ησλ πξνηχπσλ θαη ηεο λνκνζεζίαο γχξσ απφ ηνλ ρψξν πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ε εηαηξία. (Δπξσπατθή νδεγία αλειθπζηήξσλ 95/16 ΔΚ, κεραλψλ 98/37 ΔΚ θιπ.), Δπξσπατθνί θαλνληζκνί (π.ρ. ΔΝ ,) θαη ζρέδηα θαλνληζκψλ, θαλνληζκνί ηξίησλ ρσξψλ - Δζληθνί θαλνληζκνί. Δξκελεία θαη ελεκέξσζε ησλ ζηειερψλ θαη ηεο Γηνίθεζεο ζρεηηθά κε ηα λέα πξφηππα θαη ηνπο θαλνληζκνχο φζνλ αθνξά αιιαγέο ή δηαθαηλφκελεο ηάζεηο, εξκελείεο, ζε ζέκαηα πξνηχπσλ, θαλνληζκψλ θαη πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θιπ. Πιεξνθφξεζε, εθπαίδεπζε θαη παξνρή δηεπθξηλήζεσλ πάλσ ζε ζέκαηα πξφηππσλ θαη λνκνζεζίαο αλειθπζηήξα ζε ζπλαδέιθνπο θαη ζε πειάηεο ηεο εηαηξίαο. Πηζηνπνηήζεηο πξντφλησλ ζχκθσλα κε ηα πξνβιεπφκελα ζηηο επξσπατθέο νδεγίεο. 32

33 Δθπξνζψπεζε ηνπ νκίινπ ζε Δπξσπατθνχο νξγαληζκνχο θαη θνξείο ζρεηηθνχο κε αλειθπζηήξεο. Πξνζπάζεηα παξέκβαζεο κέζσ απηήο ζηηο αληίζηνηρεο επηηξνπέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Τπνζηήξημε ζηελ αμηνπνίεζε ησλ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ έξεπλα κε ζηφρν ηελ απηνρξεκαηνδφηεζε ηεο, ζην βαζκφ πνπ απηφ είλαη εθηθηφ. Δπηζηεκνληθέο δεκνζηεχζεηο γχξσ απφ ηερλνινγηθά ζέκαηα, νη νπνίεο θξίλνληαη αλαθνηλψζηκεο (έρεη δηαζθαιηζζεί ε πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία), νη νπνίεο ζα πξνβάιινπλ ην θχξνο θαη ηελ ζέζε ηεο εηαηξίαο ζην ρψξν ηνπ αλειθπζηήξα. Έλαο απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ ζπληέιεζε θαη ζπλερίδεη λα ζπληειεί ζηελ αλάπηπμε ηεο εηαηξείαο KLEEMANN είλαη ε ιεηηνπξγία ηνπ Σκήκαηνο Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο. Η ζπλεξγαζία κεραληθψλ πςεινχ επηζηεκνληθνχ επίπεδνπ πνπ ην επαλδξψλνπλ, επηθέξεη αμηφπηζηα θαη ζχγρξνλα ηερλνινγηθά πξντφληα αιιά θαη ζπλερείο βειηηψζεηο ζε φια ηα πξντφληα ηεο εηαηξείαο, έρνληαο σο βαζηθφ θαζνδεγεηή ηελ ηάζε θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο, ρσξίο λα παξαβιέπεη ηελ ζπλερή επαθή θαη κε ηα πξντφληα φινπ ηνπ πεδίνπ αληαγσληζηξηψλ εηαηξεηψλ. Έρνληαο αθνινπζήζεη φια απηά ηα ρξφληα ηνλ πην ελδεδεηγκέλν ηξφπν αλάπηπμεο λέσλ πξντφλησλ, (πιήξε ζρεδηνκειέηε - θαηαζθεπή πξσηνηχπνπ - πνηνηηθφ έιεγρν θαη δνθηκή πξσηνηχπνπ - δνθηκαζηηθή παξαγσγή κηθξνχ αξηζκνχ πξντφλησλ - ηειηθφ πνηνηηθφ έιεγρν θαη δνθηκή - βηνκεραλνπνηεκέλε παξαγσγή) θαηάθεξε ηελ επέιηθηε ζρεδίαζε θαη ηε ζπλερή εμέιημε ησλ εμαξηεκάησλ πνπ απαξηίδνπλ ηνλ αλειθπζηήξα. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα πινπνηεί νινθιεξσηηθή αλαλέσζε ησλ κνληέισλ αλειθπζηήξα κέζα ζε 3 ρξφληα, δηάζηεκα άθξσο ηθαλνπνηεηηθφ. Η πιήξεο ζρεδηνκειέηε ελφο λένπ πξντφληνο γίλεηαη κε ηελ βνήζεηα ησλ πην εμειηγκέλσλ πξνγξακκάησλ CAD ζε ηξηζδηάζηαην πεδίν, κε ηελ βνήζεηα ησλ νπνίσλ γίλεηαη ε πιήξεο ζπλαξκνιφγεζε ηνπ πξντφληνο, ε κειέηε αληνρήο ηνπ, θαζψο θαη ε θηλεκαηηθή αλάιπζε απηνχ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ην Σκήκα Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο έρεη ειαρηζηνπνηήζεη εμαξρήο ρσξίο θαλ ηελ δεκηνπξγία πξσηνηχπνπ, ηπρφλ θαηαζθεπαζηηθέο ή γεσκεηξηθέο αηέιεηεο. Δθφζνλ ε πιήξεο ζρεδηνκειέηε νινθιεξσζεί θαη θξηζεί απνδεθηή, αθνινπζεί ε θαηαζθεπή πξσηνηχπνπ. Σν πξσηφηππν εγθαζίζηαηαη γηα δνθηκή ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο ζε ζπγθξφηεκα θξεαηίσλ, ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε απνθιεηζηηθά γηα ηηο δνθηκέο ηνπ Σκήκαηνο Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο, ζε εηδηθφ ρψξν ηεο εηαηξείαο. Η ιεηηνπξγία νπνηνπδήπνηε λένπ πξντφληνο ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο παξέρεη ηελ δπλαηφηεηα ηεο νινθιεξσκέλεο ηεθκεξίσζεο ηνπ πξντφληνο θαη ηελ ηειεηνπνίεζή ηνπ, πξηλ ηελ έληαμή ηνπ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Γηάγξακκα 9: Γαπάλεο ζε Έξεπλα & Αλάπηπμε 33

34 (Πεγή: Σν Σκήκα Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο δξαζηεξηνπνηείηαη πνιχ έληνλα θαη ζηνλ ηνκέα ηνπ ειεθηξνθίλεηνπ αλειθπζηήξα, κε άκεζν ζηφρν ε εηαηξεία λα επηηχρεη ηελ θαηάθηεζε αλάινγεο ζέζεο ζηελ αγνξά κε απηή πνπ έρεη ζηνλ ηνκέα ηνπ πδξαπιηθνχ αλειθπζηήξα. 34

35 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΗ 2.1. Η ζεκαζία ηεο θαηλνηνκίαο γηα ηελ επηρείξεζε «Η θαηλνηνκία είλαη ε θηλεηήξηνο δχλακε ηεο ζεκεξηλήο νηθνλνκίαο, κεηαηξέπνληαο ηηο ηδέεο θαη ηηο γλψζεηο ζε πξντφληα θαη ππεξεζίεο» 18 Η έλλνηα ηεο θαηλνηνκίαο, φπσο πεξηγξάθεθε ζην Κεθάιαην 1, έγηλε αληηθείκελν έξεπλαο θαη απαζρφιεζε πνιινχο επηζηήκνλεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη αληηιεπηή ε ιεηηνπξγία θαη ε ρξεζηκφηεηά ηεο. Γηαηππψζεθαλ πνιιέο δηαθνξεηηθέο απφςεηο, πάληα φκσο κε έλα θνηλφ ζεκείν: ηνλ αδηακθηζβήηεην ξφιν ηεο ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ επεκεξία ηεο επηρείξεζεο. ηηο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα ε βηβιηνγξαθία ησλ νηθνλνκηθψλ θαη δηνηθεηηθψλ επηζηεκψλ έρεη επηθεληξσζεί ζεκαληηθά ζηελ παξνπζία θαη ηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ θαηλνηφκσλ θαη δεκηνπξγηθψλ ελεξγεηψλ ζε δηάθνξεο επηρεηξήζεηο ηφζν ζην κεηαπνηεηηθφ ηνκέα φζν θαη ζε εθείλν ησλ ππεξεζηψλ. Πνιινί ζπγγξαθείο ππνζηεξίδνπλ φηη ν δεκηνπξγηθφο αληαγσληζκφο θαζηζηά ηελ θαηλνηνκία απαξαίηεηε γηα θάζε επηρείξεζε πνπ ζέιεη λα επηβηψζεη. Ο Nonaka θαη ν Kenny (1991) ππνζηεξίδνπλ φηη: «Οινέλα θαη πεξηζζόηεξν ε επηηπρία ησλ επηρεηξήζεσλ εμαξηάηαη από ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο δηνίθεζεο ηεο θαηλνηνκίαο Γηα καο, θαηλνηνκία είλαη ε δηαδηθαζία κέζα από ηελ νπνία ε πιεξνθνξία αλαδύεηαη θαη επηθεληξώλεηαη ζε έλα πξντόλ ην νπνίν θαιύπηεη νξηζκέλεο αλζξώπηλεο αλάγθεο. Η πγηήο επηρείξεζε απνηειεί ζύζηεκα «αξλεηηθήο εληξνπίαο» πνπ ζπλερώο δεκηνπξγεί λέα ηάμε θαη λέεο δνκέο ώζηε λα επηβηώλεη θαη λα αλαπηύζζεηαη Γηα λα παξακείλεη αληαγσληζηηθή κηα επηρείξεζε πξέπεη ζπλερώο λα δεκηνπξγεί θαηλνύξηεο ζηξαηεγηθέο, θαηλνύξγηα πξντόληα, λέεο κεζόδνπο παξαγσγήο, δηαθίλεζεο θαη δηάζεζεο.» Αξθεηνί ζεσξνχλ φηη ν απμεκέλνο αληαγσληζκφο δελ πξνυπνζέηεη θαηά αλάγθε θαη απμεκέλε θαηλνηνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Οη επηζηήκνλεο απηνί ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάγθε λα δηεξεπλεζεί ην επξχηεξν πιαίζην πνπ πεξηιακβάλεη ηνπο νξγαλσηηθνχο θαη ςπρνινγηθνχο παξάγνληεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ επηρείξεζε θαη ζα ηεο δψζνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα θαηλνηνκήζεη. πσο παξαηεξεί ν Tom Peters (1994): «Σν κνλαδηθό θεθάιαην θαη πιενλέθηεκα ζηελ Microsoft είλαη ε αλζξώπηλε θαληαζία, παξαηεξεί ν ζπγγξαθέαο ησλ New York Times Magazine Fred Moody Κάζε θνξά πνπ ην αλαθέξεη απηό ζε θάπνην αθξναηήξην, ζηελ ζπλέρεηα αλαξσηηέηαη ν ίδηνο: (Αληηιακβάλεηαη θαλείο ηη πάεη λα πεη λα «δηνηθεί» ηελ αλζξώπηλε θαληαζία;) θαη ζπλερίδεη δελ θαηαιαβαίλσ ηη ζεκαίλεη απηό, αιιά αληηιακβάλνκαη ην όηη ε θαληαζία είλαη ην θύξην ζπζηαηηθό ζηε λέα νηθνλνκία». χκθσλα κε ηνπο Robinson θαη Stern (1997), κηα επηρείξεζε είλαη δεκηνπξγηθή φηαλ νη εξγαδφκελνί ηεο παξάγνπλ θάηη θαηλνχξγην θαη πηζαλφηαηα ρξήζηκν ρσξίο λα ην έρνπλ δηδαρζεί ή θάπνηνο λα ηνπο έρεη ππνδείμεη. Οη ζπγγξαθείο δηαηππψλνπλ φηη ηα ρεηξνπηαζηά απνηειέζκαηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο πνπ είλαη ηφζν πνιχηηκα γηα ηελ καθξνρξφληα επηβίσζε θαη ηελ επηηπρία ηεο επηρείξεζεο είλαη νη βειηηψζεηο (αιιαγέο ζην ηη έρεη ήδε γίλεη) θαη νη θαηλνηνκίεο (θάηη εληειψο θαηλνχξγην γηα ηελ επηρείξεζε). 18 Innovation is the motor of the modern economy, turning ideas and knowledge into products and services, US Office of Science and Technology,

36 πρλά νη κάλαηδεξ ζέινπλ λα είλαη δεκηνπξγηθνί αιιά αδπλαηνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηα ζεκειηψδε ζπζηαηηθά ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Η δεκηνπξγηθφηεηα θαη ε θαηλνηνκία πεξηιακβάλνπλ ηερληθέο πνπ κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ θαη λα εμειηρζνχλ, νη νπνίεο ζηεξίδνληαη ηφζν ζηελ ζπζηεκαηηθή ρξεζηκνπνίεζε επίζεκσλ εξγαιείσλ φζν θαη ζην απξφζκελν θαη ηελ μαθληθή δηαθψηηζε. Σα θιαζζηθά κνληέια επηθνηλσλίαο κέζα ζηελ επηρείξεζε εκπνδίδνπλ ηελ θαηλνηνκία θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα. Οη επηρεηξήζεηο θαινχληαη λα πηνζεηήζνπλ ζπζηήκαηα πνπ πξνσζνχλ ηελ επηθνηλσλία θαη ηε δηάρπζε γλψζεο κέζα ζηελ επηρείξεζε. χκθσλα κε ηνλ Rogers (1995), ε δηάρπζε ηερλνγλσζίαο θαη θαηλνηνκίαο είλαη ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία κηα θαηλνηνκία δηαρέεηαη κέζσ νξηζκέλσλ θαλαιηψλ κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ ζηα κέιε ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο. Ο ίδηνο ν ζπγγξαθέαο δίλεη έλα επξχ νξηζκφ ηεο θαηλνηνκίαο: «Η θαηλνηνκία είλαη κηα ηδέα, κηα πξαθηηθή ή έλα αληηθείκελν ην νπνίν ζεσξείηαη θαηλνύξγην από ην άηνκν ή θάπνηα άιιε κνλάδα πηνζέηεζεο. Μεηξάεη ειάρηζηα, όζνλ αθνξά ηελ αλζξώπηλε ζπκπεξηθνξά, εάλ ε ηδέα είλαη αληηθεηκεληθά λέα από ην ζηάδην ζύιιεςεο ηεο. Ο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ην άηνκν αληηιακβάλεηαη ηνλ λεσηεξηζκό ηεο ηδέαο θαζνξίδεη θαη ηελ αληίδξαζε ηνπ ζε απηήλ. Δάλ ε ηδέα θαίλεηαη λέα ζην άηνκν ηόηε απνηειεί κηα θαηλνηνκία.» Ο Schumpeter ήηαλ ν πξψηνο νηθνλνκνιφγνο πνπ αλέιπζε ζπζηεκαηηθά ηελ θαηλνηνκία ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 40, ηελ ραξαθηήξηδε σο: «ηνλ ζεκειηώδε άμνλα όπνπ σζεί θαη δηαηεξεί ηε κεραλή ηνπ θαπηηαιηζκνύ ζε θίλεζε από ηα λέα θαηαλαισηηθά αγαζά, ηηο λέεο κεζόδνπο παξαγσγήο θαη κεηαθνξάο, ηηο λέεο αγνξέο έσο ηηο λέεο κνξθέο ηεο βηνκεραληθήο νξγάλσζεο όπνπ ε θαπηηαιηζηηθή επηρείξεζε δεκηνπξγεί». Ο Drucker (1992) νξίδεη ηελ θαηλνηνκία σο: «ην ζπγθεθξηκέλν εξγαιείν ησλ επηρεηξεκαηηώλ, δειαδή ηα κέζα κε ηα νπνία αμηνπνηνύλ ηε κεηαξξύζκηζε ζαλ κηα επθαηξία γηα δηαθνξεηηθό ηξόπν εξγαζίαο κέζα ζηελ επηρείξεζε ή γηα κηα δηαθνξεηηθή εμππεξέηεζε». Έηζη είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ έλα ζχλνιν λέσλ πξντφλησλ, ππεξεζηψλ θαη δηαδηθαζηψλ. Δίλαη ε δπλακηθή ηεο ηερλνινγίαο πνπ αλνίγεη λέεο αγνξέο θαη δεκηνπξγεί λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ. Ο νξηζκφο ηνπ Schumpeter κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλαο γεληθφο νξηζκφο, ηα πξντφληα, νη ππεξεζίεο, νη δηαδηθαζίεο θαζψο θαη νη ζρεηηθέο νξγαλσζηαθέο αιιαγέο απνηεινχλ «ζπγθεθξηκέλνπο ηχπνπο θαηλνηνκίαο», πνπ ζπρλά ζπλαληάκε ζε κηα αηνκηθή επηρείξεζε. Οη θαηλνηνκίεο δελ ζπκβαίλνπλ ηπραία, νη Davila et al. (2005) αλαθέξνπλ, ραξαθηεξηζηηθά, φηη δελ είλαη κπζηήξην αιιά κηα δηαδηθαζία ηεο δηνίθεζεο κε θαλφλεο, εξγαιεία θαη αξρέο πνπ νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα εθαξκφζνπλ. Η άπνςε ησλ Davila et al. (2005) δελ είλαη θαηλνχξηα, αιιά αλ ιάβνπκε ππφςε φηη νη Nelson θαη Winter, απφ ην 1977, αλέπηπμαλ ηελ ηδέα ηνπ «ηερλνινγηθνχ θαζεζηψηνο» (technological regime). Μηινχλ γηα έλα θαζεζηψο, ην νπνίν πθίζηαηαη έλα ζπλδπαζκφ δπλακηθήο, πεξηνξηζκψλ θαη αλεθκεηάιιεπησλ επθαηξηψλ ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ηερλνινγίαο ζε κηα θπζηθή ηξνρηά ηεο θαηλνηνκίαο. Ο Dosi (1982) πξνψζεζε πεξηζζφηεξν ηελ ηδέα ηεο «ηερλνινγηθήο ηξνρηάο» πξνηείλνληαο φηη νη ηξνρηέο είλαη αθνινπζίεο ζπγγελψλ θαηλνηνκηψλ εληφο ησλ νξίσλ πνπ νξίδεη ε θχζε ησλ ηερλνινγηθψλ θαζεζηψησλ Λόγοι για καινοηομία πσο αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο, νη επηρεηξήζεηο αλαδεηνχλ πξνζφδνπο. Έλα λέν ηερλνινγηθφ εξγαιείν απνηειεί πεγή πιενλεθηεκάησλ γηα ηελ επηρείξεζε πνπ θαηλνηνκεί, θαζψο έζησ θαη πξνζσξηλά κπνξεί λα ηελ θαηαζηήζεη ζε κνλνπσιηαθή ζέζε, γεγνλφο πνπ ηεο επηηξέπεη λα ζέζεη πςειφηεξεο ηηκέο απ φ,ηη ζε κηα 36

37 αληαγσληζηηθή αγνξά θαη άξα λα απνθνκίζεη επηπιένλ θέξδε. Απηφ κπνξεί λα γίλεη είηε γηαηί θαηνρπξψλεη έλα δίπισκα επξεζηηερλίαο είηε γηαηί θεξδίδεη ην ρξφλν πνπ κεζνιαβεί κέρξη λα ηε κηκεζνχλ νη αληαγσληζηέο ηεο. Αληίζηνηρα, κηα θαηλνηνκία ζηηο δηαδηθαζίεο νδεγεί ζε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη επνκέλσο θαη πάιη ε επηρείξεζε απνθηά έλα πιενλέθηεκα απφ πιεπξάο θφζηνπο ζπγθξηηηθά κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν, ζέηνληαο ρακειφηεξεο ηηκέο είλαη ζε ζέζε λα απμήζεη ην πεξηζψξην θέξδνπο ηεο θαη λα δηεπξχλεη ην κεξίδηφ ηεο ζηελ αγνξά. Η εκπεηξία έρεη δείμεη φηη νη πεξηζζφηεξεο θαηλνηνκίεο νθείινληαη ζην έληνλν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ πεξηθιείεη ηηο επηρεηξήζεηο. Έηζη, θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη νη επηρεηξήζεηο θαηλνηνκνχλ άιινηε απφ αληίδξαζε, πξνθεηκέλνπ λα απνηξέςνπλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αγνξάο ηνπο απφ έλαλ θαηλνηφκν αληαγσληζηή θαη άιινηε πξνιεπηηθά, δειαδή κε ζθνπφ λα θεξδίζνπλ κηα ζηξαηεγηθή ζέζε ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηνπο. πνηα θαη λα είλαη ε αηηία δελ παχεη ε ζπγθεθξηκέλε θαηλνηνκία λα είλαη «αληηδξαζηηθή», θαζψο νθείιεηαη ζηελ πίεζε απφ ηνλ αληαγσληζκφ. Βέβαηα, κηα επηρείξεζε κπνξεί λα θαηλνηνκήζεη θαη γηα δηθνχο ηεο εζσηεξηθνχο ιφγνπο, νη νπνίνη κπνξεί λα πξνέξρνληαη απφ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ζηελφηεηαο εξγαζίαο, πξψησλ πιψλ ή απφ αλάγθε θάιπςεο κεγαιχηεξεο δήηεζεο. ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε κηιάκε γηα «δξαζηηθή ή επηρεηξεκαηηθή» θαηλνηνκία Γηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ επηρείξεζε πσο είδακε θαη ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα ε θαηλνηνκία είλαη κηα αλάγθε γηα ηελ επηβίσζε θαη ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε κηαο επηρείξεζεο, θαζψο ζπκβάιιεη ζηελ αληαγσληζηηθή ηεο επηηπρία κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο - είλαη δειαδή έλαο ζηξαηεγηθφο πφξνο πνπ κπνξεί λα ηελ θαηεπζχλεη πξνο ηνλ ζηφρν ηεο, είηε απηή αθνξά ηε βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ ηεο είηε επηηξέπεη ην μεθίλεκα θαη ηελ αχμεζε ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ. Αιιά ε θαηλνηνκία δελ ζπκβαίλεη απιά θαη απηφλνκα, είλαη κηα ζχλζεηε δηαδηθαζία πνπ εγθπκνλεί θηλδχλνπο θαη ρξεηάδεηαη πξνζεθηηθή θαη ζπζηεκαηηθή δηνίθεζε. Δθηφο απφ ηελ πξνζνρή πνπ πξέπεη λα δνζεί γηα ηε δεκηνπξγία κηαο θαηλνηνκίαο, ζεκαληηθή είλαη θαη ε δηαρείξηζε ηεο. Η θχξηα δηαδηθαζία δηαρείξηζεο ηεο πεξηιακβάλεη ηξία βήκαηα: ηελ ιήςε ησλ λέσλ ηδεώλ, ηελ επηινγή ησλ θαιψλ θαη ηελ εθαξκνγή ηνπο. Η πξφθιεζε είλαη ην λα αθνινπζείηαη απηή ε δηαδηθαζία κε έλαλ νξγαλσκέλν ηξφπν θαη εθφζνλ απηφο είλαη ζσζηφο λα είκαζηε ζε ζέζε λα ηνλ επαιεζεχνπκε. Έξεπλεο επαλεηιεκκέλα πξνηείλνπλ φηη εάλ ζέινπκε λα πεηχρνπκε ζηε δηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο ρξεηαδφκαζηε 20 : Να θαηαιάβνπκε ηη πξνζπαζνχκε λα δηαρεηξηζηνχκε - φζν πεξηζζφηεξεο γλψζεηο έρνπκε ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα θάλνπκε ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηελ ίδηα ηελ επηρείξεζε λα ιεηηνπξγήζνπλ απνηειεζκαηηθά.. Να θαηαιάβνπκε πψο κπνξνχκε λα ηελ δηαρεηξηζηνχκε - δεκηνπξγψληαο ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο. Να θαηαιάβνπκε ην ηη, ην γηαηί θαη ην πφηε ηεο θαηλνηνκίαο - δηακνξθψλνληαο ηε ζηξαηεγηθή πνπ ζα αθνινπζήζνπκε. Να θαηαιάβνπκε φηη πξφθεηηαη γηα έλαn «θηλνχκελν ζηφρν» - ε δηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο αλαθέξεηαη ζηε δεκηνπξγία κηαο δπλακηθήο ηθαλφηεηαο. 19 Kαξβνχλεο., «Γηαρείξηζε Σερλνινγίαο θαη Καηλνηνκίαο. Οηθνλνκηθή, Κνηλσληθή, ηξαηεγηθή θαη Σαθηηθή Θεώξεζε», Δθδφζεηο Α. ηακνχιεο, Αζήλα-Πεηξαηάο, Thomas L. Eheelen θαη J. David Hunger (2000), Strategic Management and Business Policy, Δθδφζεηο Pearson, New Jersey, pp

38 Η θαηλνηνκία κπνξεί λα ιάβεη πνιιέο κνξθέο, αιιά κπνξεί λα δηαρσξηζηεί ζε ηέζζεξηο δηαζηάζεηο αιιαγψλ (4Ps) 21 : 1. Καηλνηνκία πξντφλησλ (product innovation) - αιιαγέο ζε πξάγκαηα (πξντφληα/ ππεξεζίεο) πνπ κηα επηρείξεζε πξνζθέξεη. 2. Καηλνηνκία δηαδηθαζίαο (process innovation) - αιιαγέο ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα πξάγκαηα (πξντφληα/ ππεξεζίεο) δεκηνπξγνχληαη θαη παξαδίδνληαη. 3. Καηλνηνκία ζέζεο (position innovation) - αιιαγέο ζην πιαίζην ζην νπνίν νη ππεξεζίεο πξντφλησλ εηζάγνληαη ζηελ αγνξά. 4. Καηλνηνκία παξαδείγκαηνο (paradigm innovation) - αιιαγέο ζηα ειινρεχνληα πλεπκαηηθά πξφηππα πνπ πιαηζηψλνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο επηρείξεζεο. Μέζα ζε νπνηεζδήπνηε απφ απηέο ηηο δηαζηάζεηο νη θαηλνηνκίεο κπνξνχλ λα είλαη ηνπνζεηεκέλεο ζε έλα θάζκα απφ «επαπμεηηθό» - θάλνληαο ην πξντφλ πνπ θάλνπκε αιιά αθφκε θαιχηεξα - θαηεπζείαλ ζην «ξηδνζπαζηηθό» 22 - θάλνληαο θάηη απνιχησο δηαθνξεηηθφ απφ ζήκεξα. Καη κπνξνχλ λα είλαη απηόλνκεο ζηαηηθέο θαηλνηνκίεο 23 ή κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ κέξνο κηαο ζπλδεκέλεο «αξρηηεθηνληθήο» ή ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ ελψλνπλ καδί πνιιά δηαθνξεηηθά θνκκάηηα κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Η θαηλνηνκία δελ είλαη έλα κεκνλσκέλν γεγνλφο, αιιά πξφθεηηαη γηα κηα εθηεηακέλε δηαδηθαζία ζπιινγήο ηδεψλ πνπ αθνξνχλ ηελ αιιαγή θαη ηηο θάλνπκε πξαγκαηηθφηεηα έλα λέν πξντφλ ή ππεξεζία πνπ νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ θαη αμηνινγνχλ, κηα λέα δηαδηθαζία πνπ ηελ αγνξάδνπλ θαη ηελ αθνινπζνχλ. Μπνξνχκε λα ζθεθηνχκε απηφ απφ ηελ άπνςε ελφο απινπζηεπκέλνπ ηξηθαζηθνχ πξνηχπνπ: Έξεπλα γηα ηα «ζεκάδηα» πνπ ππάξρνπλ γχξσ καο γηα λα ππάξρεη δπλαηφηεηα παξαγσγήο θαηλνηνκίαο. ηξαηεγηθά επηιέγνληαο πνηεο απφ ηηο δπλαηφηεηεο καο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ. Δθαξκνγή θάλνληαο πξαγκαηηθφηεηα ηελ ηδέα. Απηή ε δηαδηθαζία δελ πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηε κία ζηηγκή ζηελ άιιε, αιιά επεξεάδεηαη έληνλα απφ πνιινχο παξάγνληεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε θαηλνηνκία ρξεηάδεηαη ζαθείο ζηξαηεγηθέο εγεζίαο θαη θαηεχζπλζεο, ρξεζηκνπνηψληαο ηνπο δπλαηνχο θαη αλαγθαίνπο πφξνπο, κηα θαηλνηφκν επηρείξεζε ηεο νπνίαο ε δνκή θαη ην θιίκα ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο επηηξέπεη λα επεθηείλνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο θαη λα κνηξαζηνχλ ηε γλψζε ηνπο γηα λα επηθέξνπλ ηελ αιιαγή, θαη ηέινο, δπλακηθέο ζπλδέζεηο επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ αηφκσλ κέζα ζηελ εηαηξία - ψζηε λα δηαρέεηαη κε ηνλ ηαρχηεξν δπλαηφ ηξφπν ε πιεξνθφξεζε πνπ ιακβάλεηαη, αλεμαξηήησο βαζκίδαο, αιιά θαη ησλ εμσηεξηθψλ αληηπξνζσπεηψλ πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο, φπσο είλαη νη πξνκεζεπηέο, νη πειάηεο, νη πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο, νη εηδηθεπκέλνη πφξνη θαη γλψζεο, θ.ά.. 21 Francis, D. and Bessant, J. (2005), Targeting Innovation and Implications for Capability Development, Technovation, pp Benner, M. J. θαη Tushman, M. L. (2003), Exploitation, Exploration, and Process Management: The Productivity Dilemma Revisited, Academy of Management Review, pp Benner, M. J. θαη Tushman, M. L. (2003), Exploitation, Exploration, and Process Management: The Productivity Dilemma Revisited, Academy of Management Review, pp

39 2.3. Δπηηπρείο δηαδηθαζίεο ζηε δηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο Οπνηαδήπνηε επηρείξεζε κπνξεί λα θαλεί κηα θνξά ηπρεξή θαη λα πξαγκαηνπνηήζεη κία θαηλνηνκία ρσξίο ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα, αιιά ε πξαγκαηηθή ηθαλφηεηα ηεο δηαρείξηζεο ηεο είλαη λα είλαη ε εηαηξία ζε ζέζε λα επαλαιάβεη απηφ ην ηέρλαζκα. Γηα απηφ εάλ ζέινπκε λα δηαρεηξηζηνχκε επηηπρψο ηελ θαηλνηνκία νθείινπκε λα έρνπκε ζαθείο απαληήζεηο ζε νξηζκέλεο εξσηήζεηο ειέγρνπ, φπσο εάλ έρνπκε ηνπο απνηειεζκαηηθνχο κεραληζκνχο γηα ηελ θχξηα δηαδηθαζία, εάλ έρνπκε ζηξαηεγηθή θαηεχζπλζε γηα ηελ θαηλνηνκία, εάλ δηαζέηνπκε κία επηρείξεζε αξθεηά επέιηθηε ψζηε λα κπνξεί λα δερηεί θάηη θαηλνχξγην, εάλ έρνπκε ηζρπξέο θαη πνιιέο ζπλδέζεηο κε ηα εκπιεθφκελα κέιε ηεο, θαη ηέινο, εάλ κπνξνχκε λα κάζνπκε θαζψο θαη λα καζαίλνπκε δηαξθψο - θαη λα αλαπηχζζνπκε ηελ θαηλνηνκία καο 24. Η ηθαλφηεηα νξγάλσζεο θαη δηαρείξηζεο ηεο είλαη έλα κεγάιν επίηεπγκα - αιιά πξέπεη επίζεο λα εμεηάζνπκε πνπ θαη πψο απηή κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηε ζηξαηεγηθή καο ζαλ πιενλέθηεκα. Γχν βαζηθά ζέκαηα είλαη ζεκαληηθά θαη πξέπεη λα έρνπλ ιπζεί, πξψηνλ, πνηα είλαη ζπλνιηθά ε «επηρεηξεζηαθή ζηξαηεγηθή» ηεο εηαηξίαο καο θαη πψο ε θαηλνηνκία ζα καο βνεζήζεη λα θζάζνπκε εθεί, θαη δεχηεξνλ, εάλ έρνπκε αξθεηή πιεξνθφξεζε γηα ηελ θαηεχζπλζε πνπ καο νδεγεί (εάλ πζηεξνχκε ή ππεξηεξνχκε θάπνπ, εάλ έρνπκε πξφζβαζε ζηνλ θαηλνχξγην απηφ ηνκέα) 25. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, κία θαηλνηνκία ιακβάλεη ρψξα θάησ απφ έλα ζχλνιν θαλφλσλ ηνπ «παηρληδηνχ», δειαδή ηεο αγνξάο, πνπ γίλνληαη επξέσο θαηαλνεηά, θαη πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο άιινπο «παίθηεο» λα πξνζπαζνχλ λα θαηλνηνκήζνπλ κε φ,ηη ήδε παξάγνπλ (πξντφλ, δηαδηθαζία, θ.ά.) αιιά βειηηψλνληαο ηνλ ηξφπν (πνπ ην παξέρνπλ, ην ίδην ην πξντφλ, θ.ά. ). πλήζσο, φκσο, θάηη ζπκβαίλεη πνπ αιιάδεη ηνπο θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ ιφγνπ ράξηλ, φηαλ πξαγκαηνπνηείηαη κηα δξαζηηθή αιιαγή ζηνλ ηερλνινγηθφ εμνπιηζκφ ή φηαλ εληειψο πξνθχπηνπλ νη θαηλνχξγηεο αγνξέο. ηαλ απηφ ζπκβαίλεη ρξεηαδφκαζηε ηηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ επηρείξεζε, αιιά θαη ζηε δηαρείξηζε ηεο θαηλνηνκίαο. Δάλ δνθηκάδνπκε θαη ρξεζηκνπνηνχκε ηα θαζηεξσκέλα πξφηππα πνπ ιεηηνπξγνχλ ππφ ηνπο φξνπο ηεο θαηάζηαζεο πνπ βξηζθφκαζηαλ, δηαθηλδπλεχνπκε λα επηζθηαζηνχκε απφ ηνπο λένπο θαη πην επθίλεηνπο «παίθηεο». Η δηνίθεζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο δελ είλαη κφλν έλα ζχλνιν εξγαιείσλ θαη ηερληθψλ, κηα απιή κεζνδνινγία, φπσο είλαη ε αλάπηπμε ελφο ζρεδίνπ γηα κηα λέα επηρείξεζε ή ε αλάπηπμε ελφο λένπ πξντφληνο ή κηα ππεξεζία. Η επηηπρήο πξαθηηθή ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο απαηηεί ηελ αιιειεπίδξαζε θαη ηελ νινθιήξσζε ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ γσληψλ: ηελ πξνζσπηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ βαζηζκέλε ζηα δεδνκέλα 26. Οη πξνζσπηθέο ή κεκνλσκέλεο απφςεηο πεξηιακβάλνπλ ην δεκηνπξγηθφ χθνο, θαη ηε δπλαηφηεηα λα πξνζδηνξηζηνχλ, λα αμηνινγεζνχλ θαη λα αλαπηπρζνχλ νη λέεο ηδέεο θαη νη έλλνηεο. Σα ζπιινγηθά ή θνηλσληθά δεηήκαηα πεξηιακβάλνπλ ηε ζπκβνιή ησλ αηφκσλ πνπ ζπλεξγάδνληαη, ησλ νκάδσλ θαη ησλ απαξαίηεησλ δηαδηθαζηψλ γηα λα κεηαθξάζνπλ ηηο ηδέεο θαη ηηο έλλνηεο ζε λέα πξντφληα ή ζε ππεξεζίεο. Οη βαζηζκέλνη ζηα ζπκθξαδφκελα παξάγνληεο απνηεινχληαη απφ ην θιίκα πνπ επηθξαηεί ζηελ επηρείξεζε θαη ηνπο 24 Michael E.Porter (1979), Harvard Business Review and Harvard Business School Publishing. 25 Christensen, C. (1997) The Innovator s Dilemma, Harvard Business School Press, Boston, sited in Bessant J. and Tidd J. (2007), «Innovation and Entrepreneurship», Δθδφζεηο Willey, pp Isaksen, S. and Tidd. J. (2006) Meeting the Innovation Challenge: Leadership for Transformation and Growth, John Wiley & Sons, Ltd, Chichester, sited in Bessant J. and Tidd J. (2007), «Innovation and Entrepreneurship», Δθδφζεηο Willey, pp

40 πφξνπο πνπ απαηηνχληαη γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηε δεκηνπξγία θαη ηελ αχμεζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πλεχκαηνο. Η θαηλνηνκία, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, δελ είλαη κία απηφλνκε ελέξγεηα, αιιά έλα παηρλίδη κε πνιινχο παίθηεο. Δίηε είλαη ν επηρεηξεκαηίαο, πνπ ζεκαηνδνηεί κηα επθαηξία, είηε κηα θαζηεξσκέλε ζην ρψξν επηρείξεζε, πνπ πξνζπαζεί λα αλαλεψζεη ηηο πξνζθνξέο ηεο ή ηηο δηαδηθαζίεο ηεο, ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο θαηλνηνκίαο εμαξηάηαη απφ ηε ζπλεξγαζία πνιιψλ «παηθηψλ». Απηφ απμάλεη ηηο ζπλαλαζηξνθέο κεηαμχ ησλ εηαηξηψλ, αλαπηχζζνληαο θαη ρξεζηκνπνηψληαο φιν θαη πεξηζζφηεξν επξχηεξα δίθηπα επηθνηλσλίαο, κε ηα νπνία φινη κπνξνχλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζε δηαθνξεηηθά θαη ζπκπιεξσκαηηθά ζψκαηα γλψζεο, λα βνεζάλε ζηε κείσζε ησλ θηλδχλσλ κε ηε δηαλνκή ηεο, λα απνθηνχλ πξφζβαζε ζε θαηλνχξγηεο αγνξέο θαη ηερλνινγίεο, θαη ηέινο, ζηε ζπγθέληξσζε ησλ ζπκπιεξσκαηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ησλ πξνηεξεκάησλ. Απηή ε επηθνηλσλία, απφ κφλε ηεο κάιηζηα, κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα 27. Η ηθαλφηεηα λα θάλνπκε πξάμε ηελ πιεξνθφξεζε πνπ ιακβάλνπκε απφ ην πεξηβάιινλ (ηα «ζεκάδηα» ηεο αγνξάο ηεο επνρήο), ζπλδπάδνληάο ηελ κε φηη ήδε γλσξίδνπκε, κπνξεί λα ζεσξεζεί απφ κφλν ηνπ επηηπρία, αλ φκσο δε ηε δηαρεηξηζηνχκε θαηάιιεια ίζσο λα είλαη θαη ε θαηαζηξνθή καο. Αδηακθηζβήηεηα, ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο δεκηνπξγίαο κίαο θαηλνηνκίαο είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα πξαγκαηνπνηεζεί, ν νπνίνο κπνξεί λα αθνξά θάπνηα αιιαγή ζηελ ηηκή, ζηελ ηαρχηεηα θαηαζθεπήο, ζηελ εκθάληζε, ζηελ ηαρχηεηα παξάδνζεο, δειαδή ζε νπνηνδήπνηε ηνκέα απφ ηελ αξρή κέρξη θαη ην ηέινο ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Η ηδέα φηη νη άλζξσπνη κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ θαηλνηνκία κέζσ ηεο ππνβνιήο πξνηάζεσλ 28 θαη ηεο εθαξκνγήο ησλ ηδεψλ ηνπο δελ είλαη λέα, θαη κάιηζηα πνιιέο επηρεηξήζεηο έρνπλ πξνζπαζήζεη λα εθαξκφζνπλ θάπνηα κνξθή ζπκκεηνρήο ησλ ππαιιήισλ ηνπο θαη ηα νθέιε απφ απηφ είλαη φιν θαη πεξηζζφηεξν πξνθαλή. Με απηφ ηνλ ηξφπν κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε πνπ ππάξρεη αλάγθε γηα αιιαγή ζπζρεηίδνληαο φια ηα θνκκάηηα πνπ ζπιιέμακε απφ ην πξνζσπηθφ Γεκηνπξγία λέσλ πξντόλησλ - ππεξεζηώλ Αλ θαη ππάξρεη κία ηεξάζηηα δηνηθεηηθή έξεπλα γηα ην ζέκα ηεο αλάπηπμεο ησλ λέσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, θαη παξφιν πνπ είκαζηε πιένλ ζίγνπξνη γηα ην πνηεο εξγαζίεο κπνξνχλ λα θέξνπλ θάπνην απνηέιεζκα θαη πνηεο φρη ζηελ επηρείξεζή καο, δελ πξέπεη λα καο απνηξέπεη γηα πεηξακαηηζκφ θαη ηελ ππνινγηζκέλε αλάιεςε επζχλεο, αιιά κάιινλ γηα λα απνηειέζεη ηε βάζε γηα κία πξαθηηθή βαζηζκέλε ζε ζπγθεθξηκέλα θαη ειεγρφκελα ζηνηρεία 29. Σα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ δείρλνπλ φηη κηα ζεηξά παξαγφλησλ έρεη επηπηψζεηο ζηελ επηηπρία ελφο λένπ πξντφληνο ή κηαο ππεξεζίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ πιενλεθηήκαηνο ηνπ πξντφληνο, ηελ ζαθψο πξνζδηνξηζκέλε αγνξά θαη ηελ πξνζνρή ζηηο δξαζηεξηφηεηεο πξνψζεζεο 30. Μία επίζεκε δηαδηθαζία γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πξέπεη λα απνηειείηαη απφ επδηάθξηηα ζηάδηα, φπσο ε αλάπηπμε ηεο ηδέαο θαη ηνπ πξντφληνο, ηα 27 Best, M. (2001) The New Competitive Advantage, Oxford University Press, Oxford, sited in Bessant J.θαη Tidd J. (2007), Innovation and Entrepreneuship, pp , Δθδφζεηο Wiley, London. 28 Lewis, K. θαη Lytton, S. (1994) How to Transform Your Company, Management Books 2000, London, sited in Bessant J. θαη Tidd J. (2007), Innovation and Entrepreneuship, pp , Δθδφζεηο Wiley, London. 29 Βεξλαξδάθεο Ν. (2006), «Οηθνλνκηθή ηεο Σερλνινγίαο», Σππσζήησ, Αζήλα, ζει Βεξλαξδάθεο Ν. (2006), «Οηθνλνκηθή ηεο Σερλνινγίαο», Σππσζήησ, Αζήλα, ζει

41 πηινηηθά πξντφληα θαη ε εκπνξεπκαηνπνίεζε απηψλ. Σα δηαθνξεηηθά ζηάδηα απηψλ ησλ δηαδηθαζηψλ απαηηνχλ δηαθνξεηηθά θξηηήξηα, εξγαιεία θαη κεζφδνπο. Σα ρξήζηκα εξγαιεία θαη νη κέζνδνη ζην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ηεο ηδέαο πεξηιακβάλνπλ ηελ θαηάηκεζε, ηνλ πεηξακαηηζκφ θαη ηηο νκάδεο θαηαλαισηψλ πνπ ζα εζηηάζνπκε, θαη ζην ζηάδην αλάπηπμεο ηα ρξήζηκα εξγαιεία πεξηιακβάλνπλ ηε δηακφξθσζε πξσηνηχπνπ, ην ζρέδην γηα ηελ παξαγσγή ηνπ θαη ηελ έλαξμε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Οη ππεξεζίεο θαη ηα πξντφληα είλαη δηαθνξεηηθέο κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, φπσο ηα απνηειέζκαηά, ηνπο αληηιήςεηο γηα ηελ απφδνζε ηνπο, ηελ θαζπζηέξεζε κεηαμχ ηεο παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλάισζεο, θαη απηέο ζα απαηηήζνπλ ηελ πξνζαξκνγή ησλ ηππνπνηεκέλσλ πξνηχπσλ θαη ησλ κεζφδσλ γηα ηε λέα αλάπηπμε πξντφληνο. Δπίζεο, πξέπεη λα εζηηάζνπκε ζηα άηνκα πνπ απαξηίδνπλ ηελ νκάδα θαη πξέπεη λα ππνζηεξηρζνχλ απφ ηελ θαηάιιειε εγεζία, θαζψο ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ πξέπεη λα ππνζηεξίμεη ηνπο αλζξψπνπο θαη ηε δηαδηθαζία πνπ ζα αθνινπζεζεί. Παξάιιεια, κηα επηρείξεζε πξέπεη λα πξνζβιέπεη ζηελ θαιχηεξε επηθνηλσλία ηεο κε ηηο νκάδεο εηδηθνχ ελδηαθέξνληνο (stakeholders) θαη εηδηθφηεξα κε ηνπο πειάηεο, ηνπο πξνκεζεπηέο θαη ηνπο δηαλνκείο ηεο. Απηέο νη νκάδεο έρνπλ λα θεξδίζνπλ ηα πεξηζζφηεξα απφ θαηλνηνκηθέο ππεξεζίεο θαη πξντφληα. Δθηφο απηνχ θαη θάησ απφ ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο απηέο νη νκάδεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ πεγή θαηλνηνκηψλ θαζψο κπνξεί λα πξνηείλνπλ θαη λα αλαδείμνπλ θαηλνχξγηεο θαηεπζχλζεηο γηα έλα πξντφλ ή κηα ππεξεζία. Οη επηρεηξήζεηο πξνθεηκέλνπ λα εθκεηαιιεπηνχλ θαηάιιεια απηέο ηηο νκάδεο ρξεζηκνπνηνχλ ηξία εξγαιεία γηα λα ηηο πξνζεγγίζνπλ θαη λα απνθηήζνπλ ηηο ηδέεο πνπ πξνζθέξνπλ απηέο. Απηά είλαη ηα εμήο: 1. Κύξηνη ρξήζηεο. χκθσλα κε ηνλ Von Hippel (2002) θαη ηελ έξεπλα ηνπ νη πειάηεο είλαη ε θχξηα πεγή θαηλνηνκίαο ζε πνιιέο αγνξέο θαη θιάδνπο. Γηα παξάδεηγκα, ην 77% ησλ θαηλνηνκηψλ πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην θιάδν ησλ επηζηεκνληθψλ νξγάλσλ πξνήιζε απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ρξήζηεο απηψλ ησλ πξντφλησλ. Αθφκα θαη νη πξνκεζεπηέο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ θαη είλαη πεγή θαηλνηνκηψλ. Έλαο ηξφπνο λα εμειηρζεί κηα λέα ηερλνινγία είλαη κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία κε απηέο ηηο νκάδεο, νη νπνίεο ιέγνληαη θχξηνη ρξήζηεο (lead users). Ο Von Hippel πξνηείλεη φηη νη εηαηξείεο ζα πξέπεη λα αλαιχνπλ ηηο αλάγθεο θαη ηηο απφςεηο ησλ θχξησλ ρξεζηψλ κε απψηεξν ζηφρν λα βνεζεζνχλ ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ. Δηδηθφηεξα ζην θιάδν ηεο πςειήο ηερλνινγίαο, ζηνλ νπνίν ηα πάληα θηλνχληαη κε γξήγνξεο ηαρχηεηεο θαη ηα πξντφληα απαμηψλνληαη κε γνξγνχο ξπζκνχο θαη ζε πνιχ κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ηελ εηζαγσγή ηνπο ζηελ αγνξά, απηή ε θίλεζε είλαη πνιχ ρξήζηκε. Οη θχξηνη ρξήζηεο κπνξεί λα είλαη εηαηξείεο, νξγαληζκνί ή αθφκα θαη κεκνλσκέλα άηνκα πνπ βιέπνπλ κπξνζηά απφ ηηο παγησκέλεο ηάζεηο ηεο αγνξάο θαη νη αλάγθεο ηνπο είλαη αλψηεξεο ηνπ κέζνπ ρξήζηε. Απηνί ζα είλαη νη πξψηνη πνπ ζα πηνζεηήζνπλ έλα θαηλνχξγην πξντφλ, γηαηί απηνί ζα κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ ηελ αμία ηνπ αιιά θαη λα θεξδίζνπλ απφιπηα απφ ηε ρξήζε ηνπ. ην θφζκν ησλ επηρεηξήζεσλ ππάξρνπλ παξαδείγκαηα φπσο ηεο ρεκηθήο εηαηξείαο Dow Chemical, ε νπνία, πξηλ βγάιεη έλα θαηλνχξγην πξντφλ ζηελ αγνξά, δίλεη ηελ επθαηξία ζε κηα νκάδα απφ θχξηνπο ρξήζηεο λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απηφ ην πξντφλ θαη λα πξνηείλνπλ βειηηψζεηο ή λα επηζεκάλνπλ ηπρφλ αηέιεηεο. Άιιεο επηρεηξήζεηο ρξεζηκνπνηνχλ ηε κέζνδν ησλ νκάδσλ ησλ θχξησλ ρξεζηψλ (lead user teams). Απηέο νη νκάδεο απνηεινχληαη θπξίσο απφ 4 κε 6 κέιε ηα νπνία είλαη ζπλήζσο απφ ηκήκαηα κάξθεηηλγθ θαη ηερληθά ηκήκαηα θαη έλα απφ απηά έρεη θαη ηε ζέζε ηνπ αξρεγνχ ηεο νκάδαο. Απηέο νη νκάδεο αλαιακβάλνπλ λα κάζνπλ, λα αλαιχζνπλ ηηο ηάζεηο ηεο αγνξάο 41

42 θαη ηειηθά λα αλαθαιχςνπλ θαηλνηνκίεο θαη λέεο ηδέεο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζε λέα πξντφληα. Η δηαδηθαζία πνπ αθνινπζνχλ απηέο νη νκάδεο είλαη ε εμήο: Βαζηθή αλάιπζε. ε απηή ηε θάζε αλαγλσξίδνληαη νη αγνξέο ζηφρνη θαη ηειηθά ν ηχπνο θαη ην επίπεδν ησλ θαηλνηνκηψλ πνπ ρξεηάδεηαη ε επηρείξεζε ζηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή. Απνζαθήληζε ησλ ηάζεσλ ηεο αγνξάο. Σα κέιε ηεο νκάδαο εξεπλνχλ ηελ αγνξά θαη ζπδεηνχλ κε ζεκαληηθά άηνκα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ αγνξά απηή κε θχξην ζηφρν λα αλαιπζνχλ νη θαηλνχξγηεο ηάζεηο αιιά θαη λα πξνβιεθζνχλ νη λέεο θαη πην εμεδεηεκέλεο αλάγθεο ησλ πειαηψλ. Αλαγλώξηζε ησλ θύξησλ ρξεζηώλ. Αλάινγα κε ηηο ηάζεηο ηεο αγνξάο ππάξρνπλ θαη νη ρξήζηεο πνπ αθνινπζνχλ απηέο ηηο ηάζεηο. Σα κέιε ηεο νκάδαο αλαιχνπλ ηηο αλάγθεο απηψλ ησλ ρξεζηψλ κε ζηφρν λα ζρεδηάζνπλ πξντφληα πνπ λα αληαπνθξίλνληαη πιήξσο ζε απηέο. Αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκίαο. ε ζπλεξγαζία θαη κε άιιεο νκάδεο ηεο επηρείξεζεο ζρεδηάδνληαη ηα πξντφληα ή νη ππεξεζίεο πνπ ηειηθά ηαηξηάδνπλ απφιπηα ζηηο αλάγθεο ησλ θχξησλ ρξεζηψλ θαη ηεο επηρείξεζεο. 2. Έξεπλα αγνξάο. Μηα πην παξαδνζηαθή κέζνδνο γηα ηελ αλαθάιπςε λέσλ ηδεψλ είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο έξεπλαο αγνξάο ζε έλα δείγκα θαηαλαισηψλ ηνπ πξντφληνο ή ηεο ππεξεζίαο. Μέζα απφ απηή ηελ έξεπλα νη θαηαλαισηέο κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ ηελ άπνςε ηνπο γηα ην ηη ζα ήζειαλ ζε έλα θαηλνχξγην πξντφλ. Απηή ε κέζνδνο ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα λα αλαθαιπθζνχλ βειηηψζεηο ζε ππάξρνληα πξντφληα. Απηφ ην ζηνηρείν απνηειεί θαη έλα πεξηνξηζκφ/ κεηνλέθηεκα ηεο έξεπλαο αγνξάο γηαηί ηειηθά δελ κπνξεί λα παξέρεη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ρξεηάδνληαη γηα πξαγκαηηθά πξσηνπνξηαθέο θαηλνηνκίεο (radical innovations). ηαλ κηα επηρείξεζε δίλεη κεγαιχηεξε έκθαζε ζηνπο ππάξρνληεο πειάηεο ηεο, είλαη ππεξβνιηθά πειαηνθεληξηθή, κπνξεί απηφ λα ηελ απνηξέςεη απφ ην λα αλαπηχμεη λέα θαηλνηνκηθά πξντφληα. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ηα αλψηεξα θαη αλψηαηα ζηειέρε κηαο επηρείξεζεο ζηεξίδνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο ζηα ήδε ππάξρνληεο πειάηεο θαη ηηο αλάγθεο ηνπο. Έηζη φηαλ έξρεηαη ε ζηηγκή λα απνθαζίζνπλ πνην απφ ην πνιιά πξνγξάκκαηα βειηίσζεο ή θαη ζρεδίαζεο πξντφλησλ ζα ρξεκαηνδνηήζνπλ, επηιέγνπλ κε ην θξηηήξην ηεο απφδνζεο αιιά θαη ηνπ ξίζθνπ. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα επηιέγνληαη λα ρξεκαηνδνηεζνχλ πξνγξάκκαηα πνπ ζηνρεχνπλ ζε ήδε ππάξρνπζεο αλάγθεο βαζηθψλ πειαηψλ, θαζψο έρνπλ κεγαιχηεξε απφδνζε θαη κηθξφηεξν θίλδπλν. Οπφηε νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο πνπ αθνινπζνχλ απηή ηε ηαθηηθή επηιέγνπλ λα αλαβαζκίζνπλ ηα πξντφληα ηνπο κε ηελ ππάξρνπζα ηερλνινγία θαη κε βάζε ηηο ππάξρνπζεο αλάγθεο ησλ πειαηψλ ηνπο θαη αθήλνπλ ρψξν θαη ρξφλν ζε κηθξφηεξεο αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο λα επελδχζνπλ ζε θαηλνηνκηθφηεξα πξντφληα θαη λα ξηζθάξνπλ ζηελ αλάπηπμε πξσηνπνξηαθψλ ηερλνινγηψλ (Christensen, 1997). Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηέηνηαο επηρείξεζεο είλαη ε Netscape ε νπνία εθκεηαιιεχηεθε ηελ άγλνηα αιιά θαη ηηο δηαθνξεηηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Microsoft θαη αλέπηπμε έλα αλεπηπγκέλν θαη πξσηνπνξηαθφ Internet browser. ηαλ ε Microsoft αλαθάιπςε ηελ απεηιή ηεο Netscape ε ηειεπηαία είρε εδξαησζεί ζηελ αγνξά ησλ Internet browser θαη αλαγθάζηεθε λα δαπαλήζεη ππεξβνιηθά πνζά γηα λα αλαπηχμεη παξφκνηα ηερλνινγία θαη λα θεξδίζεη ην ρακέλν κεξίδην ηεο αγνξάο. Παξφιν πνπ ε Microsoft θαηάθεξε λα επαλαθηήζεη ηε ζέζε ηεο ζε απηή ηελ αγνξά, άιιεο επηρεηξήζεηο αλαγθάζηεθαλ λα απνζπξζνχλ απφ απηή θαζψο αδπλαηνχζαλ λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηελ αλάπηπμε απηήο ηεο ηερλνινγίαο. 3. Η κέζνδνο ηνπ πεηξακαηηζκνύ θαη ησλ εμαγνξώλ. Έθηνο απφ ηηο κεζφδνπο ησλ θχξησλ ρξεζηψλ θαη ηεο έξεπλαο αγνξάο γηα λα ειεγρζνχλ νη πξννπηηθέο κηαο 42

43 θαηλνηνκίαο, θάπνηεο επηρεηξήζεηο ρξεζηκνπνηνχλ ηελ επειημία θαη ηελ ηαρχηεηα γηα λα απνθηήζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο αγνξάο πνπ ρξεηάδνληαη. Απηέο νη εηαηξείεο αλαπηχζζνπλ ηα πξντφληα ηνπο εμεηάδνληαο ηηο πξννπηηθέο ησλ αγνξψλ εηζάγνληαο δνθηκαζηηθέο εθδφζεηο ησλ πξντφλησλ ηνπο. Έηζη θξίλνπλ απφ ηελ αληαπφθξηζε απηψλ θαη δνθηκάδνπλ μαλά κε βειηησκέλα πξντφληα. Έλα παξάδεηγκα ηέηνηαο επηρείξεζεο είλαη ε Seiko. Δηζάγεη ζηελ αγνξά εθαηνληάδεο θαηλνχξγηα κνληέια πξντφλησλ ηεο θαη ηειηθά αλαπηχζζεη θαη βειηηψλεη απηά πνπ έρνπλ κεγαιχηεξε απήρεζε θαη απνζχξεη απφ ηελ αγνξά απηά πνπ αδπλαηνχλ λα θεξδίζνπλ κεξίδην αγνξάο. Η Microsoft, απφ ηελ άιιε πιεπξά, αθνινπζεί ζηξαηεγηθή παξαθνινχζεζεο ηνπ αληαγσληζκνχ γηα λέεο εμειίμεηο. Αληηγξάθεη λέεο ηερλνινγίεο, ηδέεο ή θαηλνηνκηθά πξντφληα πνπ έρνπλ αλαθαιχςεη νη αληαγσληζηέο ηεο, ηα εμειίζζεη θαη ηειηθά κε ην κέγεζνο ηεο αιιά θαη ηελ επηζεηηθή ζηξαηεγηθή ηεο θαηαθέξλεη λα επηθξαηήζεη ζηελ αγνξά. Βέβαηα, δηαθεθξηκέλε ηθαλφηεηα ηεο Microsoft απνηειεί ε ηθαλφηεηα ηεο λα αιιάδεη θαηεπζχλζεηο θαη πξνηεξαηφηεηεο αλάινγα κε ηηο αιιαγέο ηεο αγνξάο. Σέινο, κηα άιιε άπνςε γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ ή θαηλνηνκηψλ ππνζηεξίδεη ηελ εμαγνξά ηεο θαηλνηνκίαο ή ηνπ λένπ πξντφληνο. Η Cisco Systems θξαηήζεθε ζηηο πςειέο ζέζεηο ησλ ηερλνινγηθά εμειηγκέλσλ επηρεηξήζεσλ παξαγσγήο θαη εκπνξίαο Internet routers αγνξάδνληαο απφ άιιεο επηρεηξήζεηο πξντφληα, ηερλνινγίεο ηα νπνία ρξεζηκνπνίεζε γηα λα αλαπηχμεη ηα δηθά ηεο. Δθηφο ηεο αλάιπζεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ, ηα αλψηεξα θαη αλψηαηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ζα πξέπεη λα αλαιχζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ηεο ίδηαο ηεο επηρείξεζεο ηνπο λα θαηλνηνκεί απνδνηηθά θαη απνηειεζκαηηθά, ςάρλνληαο ηηο απαληήζεηο ζηηο παξαθάησ εξσηήζεηο: Έρεη ε επηρείξεζε αλαπηχμεη ηνπο απαηηνχκελνπο πόξνπο πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα δνθηκάζεη λέεο ηδέεο; Σα αλψηεξα θαη αλψηαηα δηνηθεηηθά ζηειέρε επηηξέπνπλ ηνλ πεηξακαηηζκό κε λέα πξντφληα θαη ππεξεζίεο; Δλζαξξχλεη ε επηρείξεζε ηελ αλάιεςε θηλδύλνπ θαη κπνξεί λα αληεπεμέιζεη ζε πηζαλά ιάζε; Οη άλζξσπνη ηεο επηρείξεζεο επηδηώθνπλ ηελ θαηλνηνκία ή πξνηηκνχλ κφλν λα ηε βειηηψλνπλ; Δίλαη εχθνιν λα δεκηνπξγεζνχλ απηόλνκεο νκάδεο έξγνπ (project teams); Δθηφο απηψλ ησλ εξσηήζεσλ, νη άλζξσπνη ηεο επηρείξεζεο πνπ ραξάζζνπλ ηε ζηξαηεγηθή ζα πξέπεη λα αλαιχζνπλ ηελ εζσηεξηθή δηαζπνξά ησλ πφξσλ απηήο θαη λα αμηνινγήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ λα αλαπηχζζεη θαη λα κεηαθέξεη ηελ λέα ηερλνινγία ζην ζσζηφ ρξφλν γηα ηελ παξαγσγή θαηλνηνκηθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Γχν βαζηθά ζέκαηα πνπ πξέπεη λα εθηηκεζνχλ αλαιφγσο απφ ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηεο επηρείξεζεο είλαη ε θαηαλνκή ησλ πόξσλ θαη ν ζσζηόο ρξόλνο εηζαγσγήο ηνπ πξντφληνο ή ηεο ππεξεζίαο ζηελ αγνξά. ζνλ αθνξά ζηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ, ε επηρείξεζε ζα πξέπεη λα έρεη δηαζέζηκνπο ηνπο απαξαίηεηνπο πόξνπο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή έξεπλα θαη αλάπηπμε. Γηάθνξεο έξεπλεο θαη κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε έληαζε πνπ έρεη κηα επηρείξεζε ζηα πξνγξάκκαηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο (research and development projects) απνηειεί ζεκαληηθφ εξγαιείν θαη κέζν γηα λα θεξδίζεη κεξίδην αγνξάο ζηνλ παγθφζκην αληαγσληζκφ. Βέβαηα, ηα πνζά ησλ ρξεκάησλ πνπ δαπαλνχληαη γηα λα ρξεκαηνδνηεζνχλ πξνγξάκκαηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο πνηθίινπλ απφ θιάδν ζε θιάδν. Έλα ζπκπέξαζκα πνπ βγαίλεη απφ ζηαηηζηηθέο έξεπλεο θαη κειέηεο είλαη φηη ε 43

44 ζπλέπεηα ζηελ ζηξαηεγηθή έξεπλαο θαη αλάπηπμεο αιιά θαη ε ζσζηή θαηαλνκή ησλ πφξσλ αλάκεζα ζηα ηκήκαηα ηεο επηρείξεζεο βειηηψλεη ηελ επίδνζε ηεο. Απηφ γίλεηαη γηαηί δεκηνπξγνχληαη ζπλεξγίεο αλάκεζα ζηηο γξακκέο παξαγσγήο θαη ζηηο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ πξνψζεζε ηεο θαηλνηνκίαο (Harrison 1993). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε κεγάιε ρξεκαηνδφηεζε θαη ε δαπάλε κεγάισλ ρξεκαηηθψλ πνζψλ δελ θέξλεη πάληνηε απνηέιεζκα. Μηα εμήγεζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ είλαη φηη νη κεγάιεο θαη εδξαησκέλεο επηρεηξήζεηο πξνηηκνχλ λα δαπαλνχλ ρξήκαηα ζε πξνγξάκκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε βειηίσζε ησλ ππαξρφλησλ πξντφλησλ ηνπο θαη ζηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο. Πξνηηκνχλ δειαδή λα πξνρσξνχλ ζε θαηλνηνκίεο πνπ αθνξνχλ ηελ βειηίσζε ησλ βαζηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο (incremental innovations). ε αληίζεζε, νη κηθξφηεξεο επηρεηξήζεηο δαπαλνχλ ρξήκαηα ζε αλαδήηεζε ξαγδαίσλ θαηλνηνκηψλ (radical innovations). To ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα απηψλ φκσο είλαη ε έιιεηςε ρξεκαηνδφηεζεο πνπ, ελ κέξεη, ην ιχλνπλ κε ηελ εχξεζε επηρεηξεκαηηθψλ θεθαιαίσλ (venture capitals). ε ηειηθή αλάιπζε ε γξαθεηνθξαηία, ε «κπσπία» ζην κάξθεηηλγθ αιιά θαη ε έιιεηςε ρξεκαηνδφηεζεο απνηεινχλ γηα ηηο κεγάιεο θαη κηθξέο επηρεηξήζεηο, αληίζηνηρα, ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα γηα ηελ πξνψζεζε θαηλνηνκηψλ (Sorensen 2000, Freedman 1996). Δθηφο φκσο απφ ην πξνβιεκαηηζκφ ησλ αλψηαησλ ζηειερψλ σο πξνο ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ, έλα ζεκαληηθφ ζέκα πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ ηα ζηειέρε κηαο επηρείξεζεο είλαη θαη ν ζσζηόο ρξόλνο εηζαγσγήο ελόο πξντόληνο ζηελ αγνξά (time to market). ηε ζχγρξνλε αληαγσληζηηθή επνρή κε ηνλ δηαξθψο απμαλφκελν ξπζκφ ησλ κεηαβνιψλ ζην νηθνλνκηθφ θαη φρη κφλν πεξηβάιινλ, ε αληαγσληζηηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο θξίλεηαη ζην ρξφλν εθαξκνγήο κηαο θαηλνηνκίαο. Σν δεηνχκελν είλαη ε γξεγνξφηεξε πξνζαξκνγή ηεο επηρείξεζεο ζηηο κεηαβνιέο ζε ζρέζε κε ηνλ αληαγσληζκφ. πλεπψο ν θχθινο αλάπηπμεο πξντφληνο, ζηνλ νπνίνλ εηζάγνληαη απμεηηθέο θαηλνηνκίεο πξέπεη λα κεηψλεηαη θαζψο κε ηνλ ηξφπν απηφ ζα απμάλεηαη ε πεξίνδνο απνιαβήο θεξδψλ απφ ηελ ηδηνπνίεζε κηαο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο κέρξη απηή λα εθαξκνζηεί ζηελ αλάπηπμε πξντφλησλ ησλ αληαγσληζηψλ. πλεπψο ε δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο ζηνλ θχθιν αλάπηπμεο πξντφληνο ζα πξέπεη λα ζπκβάιεη ζηελ έγθαηξε πξνζαξκνγή ζηηο απαηηήζεηο ηηο αγνξάο θαη εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ. Ο θύθινο δσήο ελόο πξντόληνο έρεη κεησζεί δξακαηηθά θαζψο ζηηο κέξεο καο ν κέζνο φξνο είλαη 4-5 ρξφληα, θαηά πνιχ κεησκέλνο απφ ηα 7-11 πξηλ απφ κηα δεθαεηία. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα πξντφληα βγαίλνπλ πην γξήγνξα ζηελ αγνξά θαη ηα παιηά αληηθαζίζηαληαη κε γξεγνξφηεξνπο ξπζκνχο απφ λέα. Έηζη, κηα επέλδπζε ζε έλα θαηλνχξγην πξντφλ ζα πξέπεη λα απνδψζεη γξεγνξφηεξα θαζψο νη αληαγσληζηηθέο επηρεηξήζεηο κπνξεί λα αληηγξάςνπλ απηήλ ηελ επέλδπζε κε κηθξφηεξν θφζηνο θαη ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Δθηφο απηνχ, κηα επηρείξεζε πξέπεη λα θαηλνηνκεί θαη λα εηζάγεη ηηο θαηλνηνκίεο απηέο ζηελ αγνξά ζπρλφηεξα απφ ην παξειζφλ θαζψο ν ρξφλνο πνπ κηα παηέληα πξνζηαηεχεηαη έρεη κεησζεί ζηα 4 ρξφληα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ είλαη νη γηαπσλέδηθεο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο ζηε δεθαεηία ηνπ 80, νη νπνίεο θαηάθεξαλ λα θεξδίζνπλ ζνβαξφ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα έλαληη ησλ ακεξηθαληθψλ απηνθηλεηνβηνκεραληψλ εηζάγνληαο λέα κνληέια απηνθηλήησλ θάζε ηξία ρξφληα ζε αγνξέο ζηηο νπνίεο νη αληίζηνηρεο ακεξηθαληθέο βηνκεραλίεο απαηηνχζαλ 5-6 ρξφληα αληίζηνηρα γηα λα εηζάγνπλ έλα λέν κνληέιν. 44

45 2.5. Η επέθηαζε κηαο επηρείξεζεο βαζηζκέλεο ζηελ θαηλνηνκία Δάλ έλαο νξγαληζκφο απνθαζίζεη λα αλαπηχμεη θαηλνηνκίεο, ζα πξέπεη λα δηαζθαιίζεη φηη ε δνκή θαη ε θνπιηνχξα ηνπ είλαη θαηάιιειεο γηα κηα ηέηνηα ζηξαηεγηθή. Θα πξέπεη λα δεκηνπξγήζεη επαξθείο πφξνπο ην νπνίνπο ζα θαηαζηήζεη δηαζέζηκνπο γηα ηελ παξαγσγή λέσλ πξντφλησλ. Αθφκα ζα πξέπεη λα παξέρεη δνκέο πνπ λα πξνάγνπλ ηελ ζπλεξγαζία θαη δηεξγαζίεο πνπ λα θέξλνπλ απνηέιεζκα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη ε θαηλνηνκία ζα πξέπεη λα εκπνηηζηεί ζε φιε ηελ επηρεηξεζηαθή ζηξαηεγηθή. Δάλ ε θνπιηνχξα ηνπ είλαη πνιχ γξαθεηνθξαηηθή (γλψξηζκα πνιιψλ κεγάισλ νξγαληζκψλ) θαη άθακπηε ζην λα ζηεξίμεη επηρεηξεκαηηθά ζρέδηα, ε αλψηαηε δηνίθεζε ζα πξέπεη λα αλαγλσξίζεη ηηο αηηίεο θαη κέζσ δηαθφξσλ δηνξζσηηθψλ θηλήζεσλ λα δεκηνπξγήζεη έλα νξγαληζκφ πνπ λα επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ (Dougherty, 1996) Ανάπηςξη οπγανωζιακήρ κοςληούπαρ πος πποάγει ηην καινοηομία Γηα λα επεθηαζεί έλαο νξγαληζκφο πξνάγνληαο ηελ θαηλνηνκία, ε αλψηαηε δηνίθεζε ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη κηα επηρεηξεκαηηθή θνπιηνχξα ε νπνία ζα είλαη αλνηρηή ζηε κεηαθνξά ηεο λέαο ηερλνινγίαο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο, ηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο ηνπ νξγαληζκνχ. Η επηρείξεζε ζα πξέπεη λα είλαη επέιηθηε θαη λα κπνξεί λα επηδέρεηαη νπνηαδήπνηε αιιαγή. Απηφ πεξηιακβάλεη ηελ αλζεθηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο ζε πηζαλέο απνηπρίεο πνπ κπνξεί λα ππάξμνπλ ζηνλ θχθιν δσήο ελφο πξντφληνο. Θα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα δηαρεηξηζηεί ηαπηφρξνλα κηθξέο βειηηψζεηο θαη θαηλνηνκίεο (incremental innovations) ζε ππάξρνληα πξντφληα αιιά θαη ξαγδαίεο θαηλνηνκίεο (radical innovations) πνπ πηζαλφλ λα κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηε βάζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζην θιάδν. O Rogers (1995), ζην βηβιίν ηνπ «Γηάρπζε ησλ θαηλνηνκηψλ» ππνζηεξίδεη φηη νη θαηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο ηείλνπλ λα έρνπλ ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά: Θεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ αιιαγή Οη απνθάζεηο γηα έλα ζρέδην δελ ιακβάλνληαη θεληξηθά Πνιππινθφηεηα Με ηππηθή δνκή Γηαζχλδεζε ησλ δηαθφξσλ ηκεκάησλ ηεο επηρείξεζεο είηε θάζεηα είηε νξηδφληηα Αρξεζηκνπνίεηνπο πφξνπο Μεγάιν κέγεζνο πζηήκαηα θαη δηεξγαζίεο πνπ επηδέρνληαη αιιαγέο θαη είλαη δηαδξαζηηθά Σν ηκήκα Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο έρεη κηα δηαθνξεηηθή ιεηηνπξγία ζηηο θαηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο απφ φ,ηη ζηηο ππφινηπεο. Καηά πξψηνλ, νη εξγαδφκελνη είλαη αθνζησκέλνη ζην απνηέιεζκα ελφο ζρεδίνπ θαη φρη ζηελ έλλνηα ηεο θαηλνηνκίαο γεληθά. Καηά δεχηεξνλ, νη εξγαδφκελνη είλαη ππεχζπλνη γηα φιεο ηηο ιεηηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη γηα φιεο ηηο θάζεηο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο. Βαζηθφ ζηνηρείν πνπ δηαθνξνπνηεί ηηο θαηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο απφ ηηο ππφινηπεο είλαη φηη επηηξέπνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο ηνπο λα ζπζηάδνπλ ην ρξφλν ηνπο, απφ ηα ηππηθά θαζήθνληα ηνπο, ζην βσκφ ηεο αλαδήηεζεο ηεο θαηλνηνκίαο θαη ησλ θαηλνηνκηθψλ ηδεψλ. Δάλ απηέο νη ηδέεο είλαη εθηθηφ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ θαη λα ιάβνπλ ηε κνξθή ελφο πξντφληνο ή κηαο ππεξεζίαο ηφηε αθφκα πεξηζζφηεξνη εξγαδφκελνη κεηαηίζεληαη ζε απηά ηα πξνγξάκκαηα κε ζθνπφ λα βνεζήζνπλ ζηελ αλάπηπμε ηνπο. Καηά ηξίηνλ, ηα παξαπάλσ επηρεηξήκαηα, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, απνθηνχλ αλεμάξηεην 45

46 Λεηηνπ ξγηθή ζρέζε «Η ΗΜΑΙΑ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΣΙ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ ραξαθηήξα θαη ε επηρείξεζε επηιέγεη λα ηνπο δψζεη κηα μερσξηζηή κνξθή μερσξίδνληαο ηα απφ ηηο ηππηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν, ηνπο παξέρεη κεγαιχηεξε αλεμαξηεζία, ιηγφηεξε πίεζε φζσλ αθνξά ηα βξαρππξφζεζκα απνηειέζκαηα αιιά, ην ζεκαληηθφηεξν απφ φια, ηνπο παξέρεη μερσξηζηή πξφζβαζε ζηα άηνκα πνπ παίξλνπλ ηηο ζεκαληηθφηεξεο απνθάζεηο ζηελ επηρείξεζε. ε απηφ ην ζεκείν, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηελ δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο ιακβάλνπλ κέξνο άηνκα απφ δηαθνξεηηθά επίπεδα κέζα ζηνλ νξγαληζκφ θαη εθπιεξψλνπλ ηξεηο βαζηθνχο ξφινπο: Σνλ παξαγσγό ηεο θαηλνηόκνπ ηδέαο (product champion), ηνλ ζπόλζνξα (sponsor) θαη ηνλ ελνξρεζηξσηή (orchestrator). Αλαιπηηθφηεξα, ν ξφινο ηνπ παξαγσγνχ ηεο θαηλνηφκνπ ηδέαο είλαη λα παξάγεη λέεο ηδέεο θαη λα ηηο ππνζηεξίδεη ζε φια ηα επίπεδα κέζα ζηελ επηρείξεζε. Ο ξφινο ηνπ ζπφλζνξα είλαη λα αλαγλσξίδεη ηελ αμία κηαο λέαο ηδέαο θαη λα βνεζά ζην λα βξεζεί επαξθήο ρξεκαηνδφηεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο. πλήζσο ν ζπφλζνξαο είλαη έλαο ππεχζπλνο ηκήκαηνο κέζα ζηελ επηρείξεζε πνπ εθηφο ησλ πξναλαθεξζέλησλ βνεζά ζην λα εηζαρζεί ε θαηλνηνκία απνηειεζκαηηθά θαη απνδνηηθά ζηελ επηρείξεζε θαη ηηο δηαδηθαζίεο ηεο. Σέινο, ν ελνξρεζηξσηήο είλαη θάπνηνο απφ ηα αλψηαηα ζηειέρε ηεο επηρείξεζεο πνπ πξνσζεί ηελ αλάγθε γηα θαηλνηνκία, παξέρεη ηελ ρξεκαηνδφηεζε γηα ηηο αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο, δίλεη θίλεηξα ζηα κεζαία ζηειέρε λα θηλεηνπνηήζνπλ ηελ δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηειηθά πξνζηαηεχεη ηνπο παξαγσγνχο λέσλ ηδεψλ απφ ηνλ εζσηεξηθφ αληαγσληζκφ (Galbraith 1982) Εηαιπική επισειπημαηικόηηηα (corporate entrepreneurship) Η εηαηξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα ή αιιηψο ε εζσηεξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα νξίδεηαη απφ ηνπο Guth θαη Ginsberg (1990) σο «ε γέλλεζε κηαο θαηλνύξγηαο επηρείξεζεο κέζα ζε έλα ήδε ππάξρνληα νξγαληζκό, κε άιια ιόγηα ε εζσηεξηθή θαηλνηνκία, θαη ε κεηακόξθσζε ησλ νξγαληζκώλ κέζα από ηελ αλαλέσζε ησλ θύξησλ ηδεώλ νη νπνίεο απνηέιεζαλ ηε βάζε ιεηηνπξγίαο ηνπο.». Αλ έλαο κεγάινο νξγαληζκφο ζέιεη λα πξνάγεη ηελ θαηλνηνκία θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα ζα πξέπεη λα δηακνξθψζεη κηα δνκή πνπ ζα δίλεη ζηηο λέεο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο (business unit), πνπ ζα δεκηνπξγεζνχλ εζσηεξηθά, ηελ απαξαίηεηε ειεπζεξία θαη ηνπο απαξαίηεηνπο πφξνπο δηαηεξψληαο παξάιιεια έλα πνζνζηφ ειέγρνπ πάλσ ζε απηέο. Ο Burgelman (1984) πξνηείλεη φηη ε ρξήζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο νξγαλσζηαθήο δνκήο ζα πξέπεη λα απνθαζίδεηαη κε βάζε ηα δχν παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά: 1. Σε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο θαηλνχξγηαο δξαζηεξηφηεηαο ζηνλ νξγαληζκφ 2. Σε ζρέζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο κνλάδαο κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ. Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δπν ραξαθηεξηζηηθψλ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ελληά νξγαλσζηαθέο δνκέο πνπ πξνάγνπλ ηελ εηαηξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα (corporate entrepreneurship) θαη νη νπνίεο απνηππψλνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο 4: Οξγαλσζηαθέο δνκέο γηα εηαηξηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα ηξαηεγηθή ζεκαζία Πνιχ ζεκαληηθή Αβέβαηα Αζήκαληε 46

47 Αζπζρέηηζηε Μεξηθψο ζπζρεηηζκέλε Ιζρπξά ζπζρεηηζκέλε Δηδηθέο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο Νένο επηρεηξεκαηηθφο ηνκέαο θαηλνχξγηνπ πξντφληνο Απεπζείαο αλάπηπμε Αλεμάξηεηεο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο Νέα επηρεηξεκαηηθή δηεχζπλζε Σνκέαο λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ ηδεψλ Οινθιεξσηηθή πψιεζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηδέαο χλαςε ζπκβνιαίνπ χλαςε ζπκβνιαίνπ θαη ππνζηήξημε Αλαιπηηθφηεξα, νη παξαπάλσ δνκέο: Απεπζείαο αλάπηπμε (Direct Integration). Μηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κεγάιεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο ε νπνία ζρεηίδεηαη απφιπηα κε ηηο ήδε ππάξρνπζεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ, ζα πξέπεη λα απνηειεί θαη απηή θνκκάηη ησλ θχξησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ. Οη παξαγσγνί θαηλνηφκσλ ηδεψλ, άηνκα δειαδή πνπ απνιακβάλνπλ ηελ πιήξε εκπηζηνζχλε φισλ ζηελ επηρείξεζε, ζα πξέπεη λα αλαιάβνπλ λα εμειίμνπλ απηέο ηηο θαηλνχξγηεο επηρεηξεκαηηθέο ηδέεο/ δξαζηεξηφηεηεο θαη λα ηηο δηαρεηξηζηνχλ ζαλ έλα λέν πξντφλ ηεο επηρείξεζεο. Δπηρεηξεκαηηθόο ηνκέαο θαηλνύξγηνπ πξντόληνο (New product business department). Μηα θαηλνχξγηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κεγάιεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο αιιά κεξηθψο ζπζρεηηζκέλε κε ηηο θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ ζα πξέπεη λα είλαη έλαο μερσξηζηφο ηνκέαο. Απηφο ν ηνκέαο ζα νξγαλσζεί κέζα απφ έλα επηρεηξεκαηηθφ ζρέδην πνπ ζα αλαιάβεη ε δηεχζπλζε ηνπ νξγαληζκνχ πνπ έρεη ηηο ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο πνπ ρξεηάδνληαη. Παξάδεηγκα ηέηνηαο νξγαλσζηαθήο δνκήο είλαη ε Maytag ε νπνία δεκηνχξγεζε έλα λέν εξγνζηάζην δίπια ζην ήδε ππάξρνλ γηα λα θαηαζθεπάζεη κηα θαηλνχξγηα ζεηξά πιπληεξίσλ πνπ ζα θάλνπλ νηθνλνκία ζην λεξφ. Δηδηθέο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο (special business units). Μηα λέα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κεγάιεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη κηθξήο ιεηηνπξγηθήο ζρέζεο ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγήζεη ζηα πιαίζηα κηαο εηδηθήο επηρεηξεκαηηθήο κνλάδαο κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο θαη ρξνληθνχο νξίδνληεο πνπ απηνί πξέπεη λα πινπνηεζνχλ. Η ηδέα ησλ εηδηθψλ επηρεηξεκαηηθψλ κνλάδσλ είλαη ε εθκεηάιιεπζε ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κε ηηο παξαπάλσ ηδηφηεηεο, λα γίλεη κέζσ κηαο λέαο επηρείξεζεο θαη φρη κέζσ ελφο ζρεδίνπ ηνπ ηκήκαηνο Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο. Απηή ε δνκή ζπκβάιιεη ζηελ αλεμαξηεηνπνίεζε θαη απειεπζέξσζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο κνλάδαο απφ πξνβιήκαηα ηεο επηρείξεζεο, ζηνηρείν πνπ νδεγεί ζηελ απξφζθνπηε εμέιημε ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηδέαο κε ζηφρν, ζε ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ νξίδνληα, ε εηδηθή επηρεηξεκαηηθή κνλάδα λα παξάγεη πξντφλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηελ θχξηα επηρείξεζε. Σνκέαο λέσλ επηρεηξεκαηηθώλ ηδεώλ (micro new venture department). Μηα λέα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κε αβέβαηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία αιιά ηζρπξή ζρέζε κε ηηο θχξηεο ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο ζα πξέπεη λα αλαπηπρζεί κέζα απφ έλα πεξηθεξεηαθφ πξφγξακκα πνπ ζα ιεηηνπξγεί ζε ζπλερή βάζε ζηηο 47

48 εθάζηνηε ιεηηνπξγηθέο δηεπζχλζεηο ηεο επηρείξεζεο. Έηζη θάζε δηεχζπλζε κέζα ζηελ επηρείξεζε έρεη ηνπο δηθνχο ηεο ηνκείο λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ ηδεψλ. Νέα επηρεηξεκαηηθή δηεύζπλζε (new venture division). Μηα λέα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κε αβέβαηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία θαη κεξηθψο ζπζρεηηζκέλε κε ηηο θχξηεο ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο αλήθεη ζε κηα θαηλνχξγηα επηρεηξεκαηηθή δηεχζπλζε. Απηέο νη λέεο επηρεηξεκαηηθέο δηεπζχλζεηο ζπγθεληξψλνπλ πξνγξάκκαηα/ ζρέδηα πνπ είηε ππάξρνπλ ήδε δηάζπαξηα ζηηο δηάθνξεο δηεπζχλζεηο ηεο επηρείξεζεο είηε ππάξρνπλ ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαη κπνξνχλ λα απνθηεζνχλ. Αλεμάξηεηεο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο (independent business unit). Δπηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αβέβαηεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη αζπζρέηηζηεο κε ηηο θχξηεο ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ κέζα απφ αλεμάξηεηεο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο. Η Hewlett Packard ίδξπζε κηα θαηλνχξγηα αλεμάξηεηε επηρεηξεκαηηθή κνλάδα πνπ αζρνιήζεθε κε ηελ αλάπηπμε ησλ εθηππσηψλ. Δπεηδή ηα αλψηαηα ζηειέρε ηεο επηρείξεζεο δελ ήηαλ ζίγνπξα γηα ην κέιινλ ησλ εθηππσηψλ απνθάζηζαλ λα αλαπηχμνπλ ηνπο εθηππσηέο ζε εμσηεξηθή επηρεηξεκαηηθή κνλάδα, καθξηά απφ ηηο θεληξηθέο εγθαηαζηάζεηο ηνπ νκίινπ. Με απηή ηε θίλεζε εμαζθάιηζαλ ζηε λέα απηή επηρεηξεκαηηθή κνλάδα ηνπο απαξαίηεηνπο πφξνπο αιιά θαη ηελ ειεπζεξία θηλήζεσλ πνπ ρξεηάδνληαλ. ύλαςε ζπκβνιαίνπ θαη ππνζηήξημε (contracting and nurturing). ηαλ κηα επηρεηξεκαηηθή πξφηαζε είλαη ζηξαηεγηθά αζήκαληή αιιά ζπζρεηίδεηαη ηζρπξά κε ηηο θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο, ηα αλψηαηα ζηειέρε κπνξνχλ λα απνθαζίζνπλ λα βνεζήζνπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο δίλνληαο ζηελ ζε έλα θηιηθφ αληαγσληζηή. Δηδηθφηεξα, ε επηρείξεζε κέζσ ζπκβνιαίνπ δίλεη απηή ηελ ηδέα ζε έλαλ αληαγσληζηή (φρη ηζρπξφ αληίπαιν ζηελ αγνξά) ν νπνίνο αλαιακβάλεη λα ηελ αλαπηχμεη. Βέβαηα είλαη ζεκαληηθφ ε επηρείξεζε λα παξέρεη ηελ απαξαίηεηε ππνζηήξημε γηα ηελ αλάπηπμε θαζψο κπνξεί λα πξνθχςνπλ επθαηξίεο. Ίζσο απηή ε θίλεζε είλαη ακθηιεγφκελε αιιά έξεπλέο έρνπλ δείμεη φηη κε απηή ηε θίλεζε κεγάιεο εηαηξίεο βνεζνχλ κηθξφηεξεο επηρεηξήζεηο λα απνθηήζνπλ έλα κηθξφ θνκκάηη ηεο αγνξάο δεκηνπξγψληαο ζπκκαρίεο θαη ηζρπξνχο δεζκνχο κε απηέο. ύλαςε ζπκβνιαίνπ (contracting). ηαλ νη ηθαλφηεηεο θαη νη δεμηφηεηεο πνπ ρξεηάδεηαη κηα επηρεηξεκαηηθή ηδέα γηα λα αλαπηπρζεί έρνπλ κηθξή ζρέζε κε απηέο πνπ κπνξεί λα παξέρεη κηα επηρείξεζε, ηφηε ε κεηξηθή επηρείξεζε κπνξεί λα πνπιήζεη ηελ ηδέα ζε θάπνηνλ εμσηεξηθφ ζπλεξγάηε θαη κέζσ ελφο ζπκβνιαίνπ κε ηε λέα επηρείξεζε λα απνθνκίζεη φθεινο. Γηα παξάδεηγκα ε B.F Goodrich πξφζθεξε ζε δχν εμσηεξηθνχο ζπλεξγάηεο ηεο ην δηθαίσκα λα παξάγνπλ κηα πξψηε χιε, ε νπνία αξρηθά παξάγνληαλ απφ ηελ ίδηα εζσηεξηθά, κε ηνλ φξν λα αγνξάδεη ε ίδηα απηή ηε πξψηε χιε. Με απηή ηε θίλεζε απειεπζεξψζεθε απφ ην θφζηνο παξαγσγήο απηήο ηεο πξψηεο χιεο αιιά θαη δεκηνχξγεζε ηζρπξή ζρέζε κε ηελ λέα επηρείξεζε. Οινθιεξσηηθή πώιεζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηδέαο/ δξαζηεξηόηεηαο (complete spin-off). ηαλ ε λέα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη αζήκαληεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη αζπζρέηηζηε κε ηηο θχξηεο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο ηφηε ε κεηξηθή επηρείξεζε κπνξεί λα απνθαζίζεη λα ηελ πνπιήζεη ζε κηα άιιε επηρείξεζε. Η νξγάλσζε πνπ πξνάγεη ηελ θαηλνηνκία έρεη γίλεη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηνπο νξγαληζκνχο πνπ ζέινπλ λα απνηειέζνπλ πεγή θαηλνηνκηψλ αιιά ην κέγεζνο (γξαθεηνθξαηία) θαη ε θνπιηνχξα ηνπο δελ ηνπο βνεζά πξνο απηή ηε θαηεχζπλζε. Οη νξγαλσζηαθέο δνκέο πνπ αλαπηχρζεθαλ παξαπάλσ είλαη κφλν ε αξρή πξνο ηελ θαηεχζπλζε. Οη επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ ππνζηήξημε ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο αιιά θαη ηνπο 48

49 απαξαίηεηνπο πφξνπο. Αθφκα ην αλζξψπηλν δπλακηθφ πνπ ζηειερψλεη ηελ εθάζηνηε επηρεηξεκαηηθή κνλάδα ζα πξέπεη λα είλαη δηαηεζεηκέλν λα παίξλεη ξίζθα, λα επηδηψθεη ηελ θαηλνχξγηα ηδέα, λα δηαβιέπεη επθαηξίεο. Σειηθά, ε θαηλνηνκία είλαη θνπιηνχξα πνπ πξέπεη λα εκπνηηζηεί ζε φια ηα θνκκάηηα ελφο νξγαληζκνχ θαη πξέπεη λα αλαπηχζζεηαη ζπλέρεηα νχησο ψζηε λα πξνθέξεη απνηειέζκαηα. Η θαηλνηνκία δελ είλαη απιά κηα δήισζε είλαη δέζκεπζε πξνο κηα θαηεχζπλζε ζηελ νπνία φινο ν νξγαληζκφο πξέπεη λα νδεγεζεί. Σειηθά θαη ζε πνιχ γεληθέο γξακκέο, ε θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα δηέπεηαη απφ: ηξαηεγηθή ζθέςε (πνηνηηθή θαη πνζνηηθή, αθξηβήο θαη απιή αλάιπζε) Γηαθνξεηηθή ζθέςε θέςε γηα ηνλ ρξήζηε (απιή ιεηηνπξγία) Πξνζνρή ζηελ πνηφηεηα Οξζή θαη απιή εζσηεξηθή νξγάλσζε Γηαδηθαζία κάζεζεο σζηή δηαρείξηζε αλζξσπίλσλ πφξσλ Δπέιηθην κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο Αξιολόγηζη και έλεγσορ Γηα λα θαηαζηνχλ νη θαηλνηνκίεο επηηπρεκέλεο ζα πξέπεη λα αμηνινγεζνχλ θαη λα ειεγρζνχλ κε δηάθνξα εξγαιεία θαη κεζφδνπο. Απηά ηα εξγαιεία δηαζθαιίδνπλ φηη ην ηειηθφ πξντφλ, πνπ δεκηνπξγήζεθε κέζα απφ κηα θαηλνηνκία, είλαη απηφ πνπ αξρηθά είρε ζρεδηαζηεί. Έλα απφ απηά ηα εξγαιεία είλαη ην «House of Quality» (Hauser 1988). Σν εξγαιείν απηφ αλαπηχρζεθε απφ ηε Mitsubishi θαη βνεζά ηα ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ λα παίξλνπλ απνθάζεηο ζπλδπάδνληαο ζηνηρεία γηα ην ηη ζέινπλ νη θαηαλαισηέο ελφο πξντφληνο, ηη παξέρνπλ νη αληαγσληζηέο θαη ηειηθά πσο είλαη έλα θαηάιιειν πξντφλ γηα έλαλ πειάηε. Σν εξγαιείν απηφ πξνσζεί ηε ζπλεξγαζία φισλ ησλ ηκεκάησλ κηαο επηρείξεζεο θαη δηαζθαιίδεη ηελ πιήξε ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ησλ πειαηψλ. πσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα ην «πίηη ηεο Πνηόηεηαο» είλαη έλαο πίλαθαο ζηνλ νπνίν αληηπαξαβάιινληαη νη απαηηήζεηο ησλ ρξεζηψλ/ θαηαλαισηψλ θαη νη πξνδηαγξαθέο ηνπ πξντφληνο. Σν πξψην βήκα γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ είλαη ε αλαγλψξηζε ησλ πξνδηαγξαθψλ ηνπ εθάζηνηε πξντφληνο θαη ε ζεκαζία απηψλ γηα ηνπο πειάηεο/ ρξήζηεο. Έηζη, φπσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ ππφδεηγκα, θαη κεηά απφ έξεπλεο αγνξάο δεκηνπξγείηαη ε αξηζηεξή ζηήιε (ε ζηήιε ησλ ρξεζηψλ) ε νπνία πεξηιακβάλεη ηα ζηνηρεία πνπ ζεσξνχλ νη ρξήζηεο ελφο πξντφληνο ζεκαληηθά. Γίπια απφ απηή ηε ζηήιε είλαη νη ζηαζκίζεηο ή αιιηψο νη ζπληειεζηέο ζεκαζίαο. Σν δεχηεξν βήκα είλαη ηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξντφληνο πνπ ηνπνζεηνχληαη ζην κέζνλ ηνπ πίλαθα θαη θάησ απφ ηε «ζθεπή». Σν ζεκαληηθφηεξν βήκα φκσο είλαη ην κεζαίν θνκκάηη απηνχ ηνπ εξγαιείνπ, ζην νπνίν ηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά ζπζρεηίδνληαη κε ηηο απαηηήζεηο ησλ ρξεζηψλ θαη πξνζδηνξίδεηαη κε δηάθνξα ζχκβνια ν βαζκφο ζπζρέηηζεο. Η ζθεπή ηνπ ζπηηηνχ δείρλεη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ ηερληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ε νπνία κπνξεί λα είλαη είηε ζεηηθή είηε αξλεηηθή. Σέινο, ζην δεμηφ κέξνο ηνπ «πηηηνχ» γίλεηαη ζχγθξηζε ηνπ πξντφληνο ηεο επηρείξεζεο κε ην αληίζηνηρν ησλ θπξηφηεξσλ αληαγσληζηψλ. 49

50 αλ ζπκπέξαζκα, ην «πίηη ηεο Πνηφηεηαο» πξνζθέξεη έλα θνηλφ πιαίζην εξγαζίαο θαη αιιειεπίδξαζεο ησλ δηάθνξσλ νκάδσλ κέζα ζηελ επηρείξεζε. Κάλεη ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ θαη ησλ ηερληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ μεθάζαξε, δίλεη έκθαζε ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ, ιακβάλεη ππφςε ηνλ αληαγσληζκφ θαη βνεζά ζην λα αλαγλσξηζηνχλ ηα απαξαίηεηα βήκαηα πξνο ηελ αλαβάζκηζε θαη βειηίσζε ηνπ πξντφληνο. Μέζσ απηνχ ηνπ εξγαιείνπ εμαζθαιίδεηαη φηη ην ηειηθφ πξντφλ πεξηιακβάλεη θαη ηθαλνπνηεί ηα απαξαίηεηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο εμεηδηθεπκέλεο αλάγθεο ησλ θαηαλαισηψλ αληίζηνηρα. 50

51 Γηάγξακκα 10: Σν «πίηη ηεο Πνηφηεηαο» (Πεγή: Wikipedia) 51

52 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΑ & ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΗ ΣΡΑΣΗΓΙΚΗ 3.1. Η Σερλνινγία Οπιζμοί ηηρ Τεσνολογίαρ Έλαο απφ ηνπο πην πιήξεο νξηζκνχο ηεο ηερλνινγίαο δίλεηαη απφ ηνλ Αγξαθηψηε (2000) ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ηερλνινγία είλαη: «Σν ζύλνιν ησλ πιηθώλ ζηνηρείσλ, ησλ δηαδηθαζηώλ γηα ηελ επηηέιεζε κηα ιεηηνπξγίαο πνπ έρεη ζεσξεζεί ρξήζηκε, θαη επίζεο ηα ζρήκαηα ζθέςεο θαη νη ζεσξίεο πνπ ελνπνηνύλ θαη ζεκειηώλνπλ απηά ηα ζύλνια.» Η ζχγρξνλε επνρή πεξηιακβάλεη κεραλήκαηα, εμνπιηζκνχο, εξγαιεία, ηερληθέο ππνινγηζκνχ θαη ειέγρνπ, κεζφδνπο ζρεδηαζκνχ, νξζνινγηζκνχο, ζρήκαηα ζθέςεο, δειαδή ε ηερλνινγία απνηειείηαη απφ πνιιαπιά θαη εηεξνγελή ζηνηρεία. Ο γλσζηφο νηθνλνκνιφγνο J.K. Galbraith ζε έλαλ πην ιηηφ νξηζκφ αλαθέξεη σο νξηζκφ ηεο ηερλνινγίαο: «Η ζπζηεκαηηθή εθαξκνγή επηζηεκνληθήο ή άιιεο νξγαλσκέλεο γλώζεο γηα εθηέιεζε πξαθηηθώλ ζθνπώλ». O Μ. Ξαλζάθεο (2001), δίλνληαο έλαλ νξηζκφ ηεο ηερλνινγίαο αλαθέξεη: «Η ηερλνινγία είλαη επξύηεξνο όξνο πνπ πεξηιακβάλεη έλα ζύλνιν γλώζεσλ πνπ αθνξνύλ ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία.». Έηζη, ην ηερλνινγηθφ επίπεδν κηαο ρψξαο ή κηαο επηρείξεζεο δελ κπνξεί λα κεηξεζεί αθξηβψο, αιιά ρξεζηκνπνηνχληαη ηερλνινγηθνί δείθηεο, φπσο ν αξηζκφο ησλ δεκνζηεχζεσλ, ησλ δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο, ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο λέσλ πξντφλησλ ζηελ αγνξά θιπ. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηερλνινγίαο, δειαδή ε αδηαηξεηφηεηα ηεο, ε κε εμάληιεζε απφ ηε ρξήζε ηεο θαη ε δπλαηφηεηα (ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο) ηδηνπνίεζεο ηεο δεκηνπξγνχλ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο ζηε δεκηνπξγία κηαο αγνξάο ηερλνινγίαο, κε απνηέιεζκα νη επηρεηξήζεηο λα πξέπεη λα αλαπηχζζνπλ κηα ζηξαηεγηθή πξνζέγγηζεο ηεο ηερλνινγίαο δηαθνξεηηθή απφ ηε θιαζηθή δηαδηθαζία πξνκεζεηψλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ. Σέινο ν Λαγνδήκνο (2007) αλαθέξεη φηη: «αλάινγα κε ην ελδηαθέξνλ καο κπνξνύκε λα πηνζεηήζνπκε έλαλ επξύ ή έλαλ πην ζηελό νξηζκό ηεο ηερλνινγίαο. ηελ πξώηε πεξίπησζε ν όξνο ηερλνινγία αλαθέξεηαη ζηελ εθαξκνγή ηνπ ζπλόινπ ησλ γλώζεσλ πνπ έρνπκε γηα ηελ επίιπζε αλζξώπηλσλ πξνβιεκάησλ ζε αηνκηθό ή θνηλσληθό επίπεδν. Έλαο πην ζηελόο αιιά πεξηζζόηεξν ιεηηνπξγηθόο νξηζκόο είλαη απηόο πνπ πεξηγξάθεη ηε ηερλνινγία σο ην ζύλνιν ησλ δηαδηθαζηώλ, ησλ εξγαιείσλ, ησλ κεζόδσλ θαη ηνπ εμνπιηζκνύ πνπ πξνζθέξεηαη ζε θάζε επνρή γηα ηε παξαγσγή πξντόλησλ θαη ππεξεζηώλ γηα ηελ θάιπςε αλζξώπηλσλ αλαγθώλ.» Οι διαζηάζειρ ηηρ ηεσνολογίαρ Η ηερλνινγία ζε κηα επηρείξεζε κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηή ζε δχν δηαζηάζεηο: ηε δεκηνπξγηθή θαη ηελ νπζηαζηηθή (Καξβνχλεο 1995). Η δεκηνπξγηθή δηάζηαζε ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηνλ πξψην νξηζκφ πνπ δφζεθε πξνεγνχκελα θαη αλαθέξεηαη ζηελ ζπλνιηθή εηθφλα ηεο ηερλνινγίαο ζε κηα επηρείξεζε, απφ ηελ έξεπλα σο ηελ εμππεξέηεζε ηεο εθαξκνγήο. Η νπζηαζηηθή δηάζηαζε αλαθέξεηαη ζηα ζπγθεθξηκέλα ζχλνια δηαδηθαζηψλ κε ηα νπνία ε ηερλνινγία γίλεηαη αληηιεπηή ζηελ αζρνιία ησλ αλζξψπσλ. Η δηάζηαζε απηή 52

53 πεξηιακβάλεη ηελ ηερλνινγία πξντόληνο, ηελ ηερλνινγία δηεξγαζίαο θαη ηελ ηερλνινγία πιεξνθνξηώλ: 1. Η ηερλνινγία πξντόληνο απνηειείηαη απφ ηέζζεξα ζχλνια. Σν πξψην είλαη ν πξνγξακκαηηζκφο πξντφληνο θαηά ηνλ νπνίν πξνζδηνξίδνληαη νη αλάγθεο πνπ θαιείηαη λα θαιχςεη απηφ, ηα θαηάιιεια ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη ην θφζηνο ηνπ. Σν δεχηεξν ε κεραλνινγία πξντφληνο, δειαδή ηα ζηάδηα απφ ηελ παξαγσγή γλψζεο σο ηελ ζρεδίαζε ηνπ πξντφληνο θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο παξαγσγήο ψζηε λα θαιχπηεη ηηο πξνεγνχκελεο πξνυπνζέζεηο. Έπεηαη ε κεραλνινγία εθαξκνγήο, δειαδή ν ηξφπνο πξνψζεζεο ησλ πσιήζεσλ, ε ζρεδίαζε ζχκθσλα κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ πειάηε θαη νη εθαξκνγέο επίδεημεο θαη ηέινο ε κεραλνινγία εμππεξέηεζεο ε νπνία αλαθέξεηαη ζηνλ ηξφπν ζπληήξεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ πξντφληνο 2. Η ηερλνινγία δηεξγαζίαο αζρνιείηαη κε ηνλ κεραλνινγηθφ εμνπιηζκφ πνπ είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ παξαγσγή, ηα πιηθά θαη ηελ θαηαζθεπή ή κνξθνπνίεζή ηνπο, ηα logistics, ηα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα, ην έιεγρν πνηφηεηαο θαη ηέινο ηε ζπληήξεζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο 3. Η ηερλνινγία πιεξνθνξηώλ πεξηιακβάλεη ην software θαη hardware, ηα εθαξκνζκέλα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα, ηηο δηαδηθαζίεο πξνζνκνίσζεο, ηα έκπεηξα ζπζηήκαηα θαη ηα ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο απνθάζεσλ, θαη ηηο επηρεηξήζεηο λέαο ηερλνινγίαο Σσέζειρ ηηρ ηεσνολογίαρ με ηην οικονομία, ηην κοινωνία και ηην πολιηική Οη ζρέζεηο ηεο ηερλνινγίαο κε παξάγνληεο ηνπ πνιηηηζκηθνχ κνξθψκαηνο φπσο ε νηθνλνκία, ε θνηλσλία θαη ε πνιηηηθή δελ είλαη απιψο πνιππνίθηιεο αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν ακθίδξνκεο. ζνλ αθνξά ζηελ νηθνλνκία ε ηερλνινγία απνηειεί βαζηθφ παξάγνληα ηεο παξαγσγηθφηεηαο, αληαγσληζηηθφηεηαο θαη επνκέλσο επηηπρίαο ηεο, ελψ ηαπηφρξνλα απνηειεί θαη απνηέιεζκα ησλ επηδφζεσλ ησλ παξαπάλσ. Οη ζρέζεηο κε ηελ θνηλσλία ζε έλα γεληθφ επίπεδν αθνξνχλ ηελ θαηεχζπλζε απηήο ηεο ζρέζεο. Γειαδή εάλ ε ηερλνινγία θαζνξίδεη ηελ πνξεία κηαο θνηλσλίαο ή αληίζεηα εάλ ε θνηλσλία δηακνξθψλεη ηελ ηερλνινγία ηεο. Απηφ πνπ παξαηεξείηαη ζηε ζχγρξνλε επνρή είλαη έλαο πνιχ γξήγνξνο ξπζκφο εμειίμεσλ πνπ ζπρλά ε θνηλσλία αδπλαηεί λα αθνινπζήζεη παξά κφλν πξνζπαζεί λα πξνζαξκνζηεί. Η ηερλνινγία θπζηθά θαη δελ απνηειεί έλαλ απηνλνκεκέλν παξάγνληα θαη ζίγνπξα επεξεάδεηαη απφ θνηλσληθνχο δξψληεο. Η ηερλνινγία απνηειεί αθφκα παξάγνληα θνηλσληθήο δηαθνξνπνίεζεο κε ηελ έλλνηα ηνπ εάλ κηα θνηλσληθή νκάδα ζπκκεηέρεη ή φρη ζε θάπνηα ηερλνινγία. εκαληηθφ ζηνηρείν ησλ ζρέζεσλ ηερλνινγίαο θνηλσλίαο απνηειεί, ηέινο, ε αλαγσγή ηεο πξψηεο ζε θαλφλα νξηνζέηεζεο ηεο θπξηαξρίαο κηαο θνηλσληθήο νκάδαο ή ελφο θξάηνπο ή ελφο πνιηηηζκνχ. Δλ πνιινίο απφ ην ηειεπηαίν ζπλάγεηαη θαη ε ζρέζε κεηαμχ ηερλνινγίαο θαη πνιηηηθήο. Σν δήηεκα απηφ ηίζεηαη ζηε βάζε ηνπ επηπέδνπ ιήςεο ησλ ηερλνινγηθψλ απνθάζεσλ θαη ηνπ ειέγρνπ ηεο. 53

54 3.1.4 Η ηεσνολογία και η ζσέζη ηηρ με ηην επισείπηζη ηε λενθιαζηθή ζεσξία κφλν ην θεθάιαην θαη ε εξγαζία ζεσξνχληαη ζπληειεζηέο ηεο παξαγσγήο. Πάληνηε ππάξρεη έλα δεδνκέλν επίπεδν ηερλνινγίαο, φκνην ζε φινπο ηνπο ηφπνπο θαη ειεχζεξα δηαζέζηκν γηα φινπο, πνπ θαζνξίδεη ηηο ηερληθέο ηεο παξαγσγήο. Η ηερληθή είλαη ινηπφλ ν ζπγθεθξηκέλνο ζπλδπαζκφο ζπληειεζηψλ παξαγσγήο, ελψ ε ηερλνινγία ζεσξείηαη εμσγελήο παξάγνληαο. Η κεηα-λενθιαζηθή ζεσξία ηεο επηρείξεζεο πξνζπαζεί λα θαιχςεη ηελ έιιεηςε ξεαιηζκνχ ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο, ηδηαίηεξα απφ ηε ζηηγκή πνπ ηα κεγέζε ησλ επηρεηξήζεσλ έρνπλ γηγαλησζεί θαη έρεη επέιζεη ν δηαρσξηζκφο ηδηνθηεζίαο θαη δηνίθεζεο. πλεπψο ζεσξεί ην management θαη ηα θίλεηξα ηνπ σο βαζηθά ζεκεία ζηελ εμήγεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ επηρεηξήζεσλ. Ο δηαρσξηζκφο ηδηνθηεζίαο θαη δηνίθεζεο έρεη ζέζεη ην δήηεκα ηνπ έιεγρνπ ηεο επηρείξεζεο, ην νπνίν ζρεηίδεηαη κε ηε δηαζπνξά ησλ κεηνρψλ. Πξαθηηθά ν κηθξφο αξηζκφο κεηνρψλ επηηξέπεη ηνλ έιεγρν αξθεί ε αλψηαηε δηνίθεζε λα δηαηεξεί ην κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο ζηελ αλάινγε θιίκαθα. ηελ αληίζεηε πεξίπησζε (δειαδή κεγάιν κέγεζνο ή κεγάιν πιήζνο κεηφρσλ) νδεγεί ζηελ απηνλφκεζε ηνπ management θαζψο ην ράζκα γλψζεο κεηαμχ δηαρεηξηζηψλ θαη κεηφρσλ δηεπξχλεηαη. Δπηπιένλ νη δηαρεηξηζηηθέο ζεσξίεο ηεο επηρείξεζεο ζεσξνχλ ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή σο θξίζηκν παξάγνληα ζηε ζπκπεξηθνξά ηεο. Η αλάπηπμε κηαο επηρείξεζεο κπνξεί λα γίλεη κε ηε βνήζεηα ηεο ηερλνινγίαο φκσο νη ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο δελ είλαη απεξηφξηζηεο. Αληίζεηα πεξηνξίδνληαη απφ ηα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηερλνινγηθνχ πεξηβάιινληνο. Μηα έθθαλζε απηψλ είλαη νη αληίζηξνθεο πξνεμνρέο. Με ηνλ φξν απηφ ελλννχληαη ηα ζηνηρεία ηνπ ζπζηήκαηνο κηαο ηερλνινγίαο ηα νπνία κέλνπλ πίζσ ή βξίζθνληαη ζε δηαθνξά θάζεο κε ηα ππφινηπά πεξηνξίδνληαο έηζη ηε ζπλνιηθή δπλεηηθή απφδνζε. Η πξνζπάζεηα επίιπζήο ηνπο δεκηνπξγεί λέα αλάπηπμε, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο δεκηνπξγεί έλαλ λέν θχθιν αληζνξξνπηψλ θ.ν.θ Διασείπιζη ηηρ ηεσνολογίαρ ζηην επισείπηζη πσο ε ζχγρξνλε νηθνλνκηθή κνλάδα νθείιεη λα δηαρεηξηζηεί ηνπο θπζηθνχο θαη αλζξψπηλνπο πφξνπο ηεο κε ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν δπλαηφ ηξφπν, έηζη θαη ε δηαρείξηζε ηεο ππάξρνπζαο ή ηεο κειινληηθήο ηερλνινγίαο νθείιεη ξεηά ή ζησπεξά λα ελζσκαησζεί ζηελ επξχηεξε εηαηξηθή ζηξαηεγηθή. Η επηινγή αιιαγήο ηεο ηερλνινγίαο φζσλ αθνξά ην πφηε ή κε πνην θφζηνο ζα αλαλεσζεί ε ρξεζηκνπνηνχκελε ηερλνινγία απνηειεί κηα λέα δηάζηαζε ηεο ζχγρξνλεο επηρείξεζεο. Σν πξφβιεκα ηεο βηνκεραληθήο αληαγσληζηηθφηεηαο βαζηζκέλεο ζε ηερλνινγηθή αιιαγή είλαη ζε κεγάιν βαζκφ πξφβιεκα δηαρείξηζεο. Αλαθέξεηαη ζην θαηλφκελν πηνζέηεζεο ή κε ηεο λέαο ηερλνινγίαο ζε εηαηξηθφ επίπεδν θαη θπξίσο ζηελ πξνζπάζεηα δηαηήξεζεο ηεο ηερλνινγηθήο πξσηνπνξίαο ή ζηελ ηνπνζέηεζε ησλ εηαηξεηψλ απέλαληη ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή. Έηζη, ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ε δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο είλαη κηα λέα δηάζηαζε ζηε δηαρείξηζε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη βξίζθεηαη ζηελ ηνκή ηξηψλ δηνηθεηηθψλ πεξηνρψλ: Σεο δηαρείξηζεο θαηλνηνκηψλ Σεο παξαγσγήο Σεο ζηξαηεγηθήο Η δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο πεξηιακβάλεη κηα ζεηξά απφ δξαζηεξηφηεηεο, φπσο: Η παξαθνινχζεζε ησλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ εθηφο ηεο εηαηξείαο 54

55 Η αλάιπζε, ε απνηίκεζε θαη ν ζρεδηαζκφο ησλ ηερλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ηεο ίδηαο ηεο επηρείξεζεο Η αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ ηεο επηρείξεζεο κε ελδνεηαηξηθή επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή έξεπλα Η εθπαίδεπζε Η εμεχξεζε κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ θαη πξψησλ πιψλ Η δηθηχσζε κε επηζηεκνληθά θαη εξεπλεηηθά θέληξα Η βειηηζηνπνίεζε ηεο εθκεηάιιεπζεο ηερλνινγίαο ζε πξντφληα θαη δηαδηθαζίεο Η πξνζηαζία ησλ ηερλνινγηθψλ πεγψλ θαη ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο ηεο επηρείξεζεο. Με άιια ιφγηα, ε δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο νξίδεηαη επξχηαηα θαη πεξηιακβάλεη φιεο ηηο δηαζηάζεηο πνπ αθνξνχλ φρη κφλν ηελ αλάπηπμε θαη πξνκήζεηα ηεο ηερλνινγίαο αιιά θαη ηελ επηινγή ή κε ηεο πηνζέηεζεο ηερλνινγηθψλ αιιαγψλ. Δπηπξφζζεηα, ε δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο δελ ελζσκαηψλεηαη νξγαλσηηθά ζε ζπγθεθξηκέλα ηκήκαηα ηεο επηρείξεζεο, αιιά είλαη νξηδφληηα δξαζηεξηφηεηα πνπ αθνξά πξαθηηθά φια ηα ηκήκαηα ηεο εηαηξείαο. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία δηαθξίλνληαη δχν πξνζεγγίζεηο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δηάζηαζεο ηεο δηαρείξηζεο ηεο ηερλνινγίαο. Απηέο είλαη: 1. H από θάησ πξνο ηα πάλσ δηαδηθαζία (bottom-up). Ξεθηλψληαο απφ ηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο γίλεηαη πξνζπάζεηα λα βξεζνχλ λέεο θαη βειηησκέλεο πξνζεγγίζεηο απηψλ. Η ειαρηζηνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ απνζήθεπζεο κε ηε ρξήζε ηερλνινγηψλ just in time, ν νιηθφο έιεγρνο πνηφηεηαο, ν ζρεδηαζκφο πξντφλησλ κε ππνβνήζεζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή είλαη κεξηθά παξαδείγκαηα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο. 2. Από πάλσ πξνο ηα θάησ επηβνιή ηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο (top-down). Σν ζθεπηηθφ απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη φηη φζν κεγάιε είλαη ε επηρείξεζε, ε ηερλνινγία πνπ κπνξεί λα αλαπηχμεη εζσηεξηθά είλαη πεξηνξηζκέλε, ελψ ε ηαρχηεηα παξαγσγήο λέαο γλψζεο είλαη ηεξάζηηα. Έηζη, νη εηαηξείεο είλαη ζθφπηκν λα δηαπηζηψλνπλ ζε πνηνπο ηνκείο δηαζέηνπλ ηερλνινγηθά πιενλεθηήκαηα θαη λα πξνζπαζνχλ λα ηα αλαπηχμνπλ παξά λα πξνζπαζνχλ λα θαιχςνπλ ην ζχλνιν ηεο ηερλνινγηθήο γλψζεο πνπ απαηηείηαη γηα ηα ππάξρνληα πξντφληα ηνπο. αλ ζπκπέξαζκα, φισλ ησλ παξαπάλσ, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε αλάγθε ελζσκάησζεο ηεο δηαρείξηζεο ηερλνινγίαο θαη ηνπ ζθεπηηθνχ απηήο ζηε ζηξαηεγηθή κηαο επηρείξεζεο είλαη αλαγθαία: ε θάζε κνξθήο επηρείξεζε, κεγάιε ή κηθξή, εληάζεσο ηερλνινγίαο ή φρη. Γηαηί ε δηαρείξηζε ηερλνινγίαο δελ αθνξά κφλν ηνλ ηερλνινγηθφ ππξήλα κηαο επηρείξεζεο αιιά θαη ηελ εμαζθάιηζεο ηερλνινγίαο εθηφο εηαηξείαο. Γηαηί ε δηαρείξηζε ηερλνινγίαο δελ αθνξά κφλν θαηλνηνκίεο πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ αιιά θαη ηελ ελδνεηαηξηθή νξγάλσζε. Κπξίσο ζηε ζεκεξηλή επνρή, ε έλλνηα ηεο ζπλερνχο νξγαλσηηθήο βειηίσζεο παίξλεη πνιχ ζεκαληηθέο δηαζηάζεηο θαη πξνζδηνξίδεη νπζηαζηηθά θαηλφκελα απνθέληξσζεο θαη δεκηνπξγία απηφλνκσλ κνλάδσλ κέζα ζηελ ίδηα ηελ επηρείξεζε Λειηοςπγίερ ηηρ διασείπιζηρ ηεσνολογίαρ Οη θχξηεο ιεηηνπξγίεο ηεο δηαρείξηζεο ηερλνινγίαο κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζε ηέζζεξηο, νη νπνίεο αλαιχνληαη σο εμήο (Dankbaar and Canell 1996): 55

56 1. Αλάιπζε, απνηίκεζε θαη ζρεδηαζκόο ηεο ηερλνινγηθήο ηθαλόηεηαο ηεο επηρείξεζεο. Η εηαηξεία, κε ζθνπφ λα θάλεη ηηο θαιχηεξεο επηινγέο φζσλ αθνξά ηελ ηερλνινγία ζα πξέπεη λα πξνσζήζεη κηα ζεηξά απφ δξαζηεξηφηεηεο, φπσο: Σελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ησλ ηερλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ηεο εηαηξείαο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Σελ αλάπηπμε κηαο καθξνπξφζεζκεο άπνςεο γηα ηηο ηερλνινγηθέο αλάγθεο ηεο εηαηξείαο ζε ζρέζε κε ηε ζηξαηεγηθή ηεο. Βέβαηα, επεηδή νη δχν απηέο δξαζηεξηφηεηεο απαηηνχλ απμεκέλε ηερλνγλσζία αιιά θαη αληηθεηκεληθφηεηα, ζηνηρεία ηα νπνία ηα ζηειέρε κηαο επηρείξεζεο είλαη δχζθνιν λα ηα επηδείμνπλ, νη πεξηζζφηεξεο εηαηξείεο πξνζηξέρνπλ ζε εμσηεξηθνχο ζπκβνχινπο. Έηζη, επηηπγράλεηαη ν άξηζηνο ζπλδπαζκφο γλψζεο ηεο αγνξάο αιιά θαη αληηθεηκεληθφηεηαο. 2. Βειηηζηνπνίεζε ηεο ρξήζεο ηεο ηερλνινγηθήο ηθαλόηεηαο ηεο εηαηξείαο. Παξφιε ηε ζεκαζία ηεο ηερλνινγίαο, πνπ εμεγήζεθε ζε πξνεγνχκελεο ελφηεηεο, δελ πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί ε εηθφλα φηη ε θάζε επηρείξεζε είλαη ππνρξεσκέλε αλά πάζα ζηηγκή λα πηνζεηεί ηα πην ζχγρξνλα κεραλήκαηα ή κεζφδνπο παξαγσγήο θαη λα πξνσζεί ζπλερψο λέα πξντφληα. Άιιεο παξάκεηξνη, φπσο ην θφζηνο απφζβεζεο κηαο επέλδπζεο, νη θνηλσληθέο πηέζεηο γηα ζηαδηαθή αιιαγή δεμηνηήησλ θαη ε αγνξαζηηθή δχλακε ησλ πειαηψλ ηεο, πξέπεη λα παίξλνληαη ππφςε ζηηο ηειηθέο επηινγέο. Έηζη, πξνθεηκέλνπ λα βειηηζηνπνηήζεη ηε ρξήζε ησλ ηθαλνηήησλ ηεο κηα επηρείξεζε νθείιεη λα εμαζθαιίζεη: Σελ πξνψζεζε θαη παξαθνινχζεζε ηεο ρξήζεο ή πψιεζεο γλψζεο πνπ αλήθεη ζηελ εηαηξεία. Σελ παξαθνινχζεζε θαη απνηίκεζε ησλ ελδν-εηαηξηθψλ εξεπλεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Σελ πξνψζεζε ηεο απνηειεζκαηηθήο νξγάλσζεο γηα ηελ αλάπηπμε θαη ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ ζην ζχλνιν ηεο επηρείξεζεο. Σελ πξνψζεζε θαηλνηνκηψλ πξντφληνο θαη δηαδηθαζίαο. Δίλαη πνιχ ζπρλφ ην θαηλφκελν ηεο χπαξμεο ηερλνινγηθψλ δπλαηνηήησλ κέζα ζε κηα εηαηξεία, πνπ δελ αμηνπνηνχληαη πιήξσο. Η νξγάλσζε κηαο επηρείξεζεο, ζε γεληθέο γξακκέο, αθνινπζεί ηα πξντφληα θαη φρη ηελ ηερλνινγία ηεο, κε απνηέιεζκα ν ζεκαληηθφο απηφο παξάγνληαο λα κέλεη αλεθκεηάιιεπηνο θαη ζπρλά λα κελ πξνσζείηαη ν ζπλδπαζκφο γλψζεσλ πνπ ππάξρνπλ κέζα ζηελ ίδηα εηαηξεία θαη ζα επέηξεπαλ ηελ βειηίσζε ηεο θαηλνηνκηθήο ζπκπεξηθνξάο ηεο. 3. Πξνώζεζε ηεο αύμεζεο θαη ηνπ εκπινπηηζκνύ ησλ γλώζεσλ κέζα ζηελ επηρείξεζε. Αλεμάξηεηα απφ ηηο γλψζεηο πνπ ρξεζηκνπνηεί, κηα επηρείξεζε νθείιεη λα έρεη πιήξε εηθφλα ησλ επθαηξηψλ πνπ πξνζθέξνληαη, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα αμηνινγήζεη ζσζηά ηελ πηνζέηεζε ή κε κηαο λέαο ηερλνινγίαο. Δίλαη ινηπφλ απαξαίηεην λα ππάξρεη: πλεηδεηή κειέηε θαη επηινγέο ελδνγελνχο αλάπηπμεο ή αγνξάο ηερλνινγίαο. πλεηδεηή πξνψζεζε ησλ ηερλνινγηθψλ ζπλεξγαζηψλ κε πξνκεζεπηέο, πειάηεο θαζψο απηέο νη νκάδεο απνηεινχλ πεγέο πιεξνθφξεζεο. Βειηίσζε ησλ ελδν-εηαηξηθψλ δπλαηνηήησλ λα θαηαλννχλ θαη λα παξαθνινπζνχλ ηελ ηερλνινγηθή εμέιημε ζηηο ηερλνινγίεο ηνπ ππξήλα ηεο επηρείξεζεο. 4. Πξνζηαζία θαη παξαθνινύζεζε Μηα επηρείξεζε πξέπεη λα επηιέγεη ζσζηά θαη ηνλ ηξφπν πξνζηαζίαο πνπ θαηέρεη, παίξλνληαο ππφςε ηεο αλ πξφθεηηαη γηα γλψζε πνπ πξνζηαηεχεηαη λνκηθά ή φρη. Υξεηάδεηαη ινηπφλ: 56

57 Δπηινγή ηνπ ηξφπνπ πξνζηαζίαο ηεο εηαηξηθήο ηερλνινγίαο, δηεξεπλψληαο ην θφζηνο θαη ηνπο θηλδχλνπο ζε πεξίπησζε θαηνρχξσζεο ή φρη. Πξνψζεζε ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο, εθφζνλ απηφ αμίδεη ηελ επέλδπζε πφξσλ. Παξαθνινχζεζε θαη πξνζπάζεηα επηξξνήο ζηελ πηνζέηεζε λέσλ ηερλνινγηθψλ πξνηχπσλ, πνπ δίλνπλ κεγάια πεξηζψξηα θέξδνπο ιφγσ ηεο κνλνπψιεζεο ηεο αγνξάο, κε θπξίαξρν παξάδεηγκα ηελ Microsoft. Πνιιέο θνξέο νη επηρεηξήζεηο επηθεληξψλνπλ ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο ζηελ εηζαγσγή ηεο λέαο ηερλνινγίαο θαη φρη ζηε δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο ηεο. Λάζνο επηινγέο κπνξνχλ λα απνβνχλ κνηξαίεο γηα κηα εηαηξεία. Η παξαπάλσ αλάπηπμε δίλεη κηα ζπλνιηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηεο ηερλνινγηθήο δηαρείξηζεο γηα ην εζσηεξηθφ ηεο επηρείξεζεο. ηελ επφκελε ππνελφηεηα ζα αλαιπζνχλ ζε γεληθέο γξακκέο νη εμσηεξηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηερλνινγηθή δηαρείξηζε Εξωηεπικοί πποζδιοπιζηικοί παπάγονηερ ηηρ διασείπιζηρ ηεσνολογίαρ Δθηφο απφ ην εζσηεξηθφ ηεο επηρείξεζεο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ απηήο πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαη ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεη κπνξεί λα πεξηνξίδεη ηελ ηερλνινγηθή δηαρείξηζε. Σξεηο παξάγνληεο είλαη ζεκαληηθνί θαη επεξεάδνπλ ηηο εηαηξηθέο επηινγέο. Ο θιάδνο ζηνλ νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη ε επηρείξεζε, ην κέγεζνο ηεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ ηξόπν θαη ην πεδίν ιεηηνπξγίαο απηήο θαζψο θαη ν πεξηβάιισλ ρώξνο. Ο θιάδνο δξαζηεξηνπνίεζεο ηηο κέξεο καο, επηθξαηεί ε αληίιεςε φηη ν θιάδνο είλαη ν θπξηφηεξνο παξάγνληαο πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ έληαζε ηερλνινγίαο ζε κηα επηρείξεζε. Με ηελ έλλνηα απηή θιάδνη εληάζεσο ηερλνινγίαο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ε ρεκηθή βηνκεραλία, ε πιεξνθνξηθή, νη ηειεπηθνηλσλίεο θ.α. Χζηφζν νη θιάδνη θάζε άιιν παξά νκνηνγελείο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ. Μέζα ζην ίδην θιάδν κπνξνχλ λα επηθξαηνχλ δηαθνξεηηθέο ηερλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο (ζα αλαιπζνχλ παξαθάησ) πνπ λα πεξηνξίδνπλ, ελ ηέιεη, ηε θιαδηθή δηάζηαζε θαη σο ζπλέπεηα ν θιάδνο ζηνλ νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη κηα επηρείξεζε λα κελ απνηειεί πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο ηερλνινγηθήο πνιηηηθήο κηαο εηαηξείαο. Γηα ηνλ παξαπάλσ ιφγν, έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο λα ππάξμεη κηα θαηαλνκή θιάδσλ παίξλνληαο ππφςε θαζαξά ηερλνινγηθά θξηηήξηα. Η γλσζηφηεξε κεζνδνινγία είλαη απφ ηνλ K. Pavitt (Pavitt 1984), ν νπνίνο πξνζδηνξίδεη ηνπο θιάδνπο αλάινγα κε ηελ πεγή ελζσκάησζεο ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο, αλ δειαδή ε γέλεζε λέαο ηερλνινγίαο πξνέξρεηαη απφ ηνλ ίδην ην θιάδν ή φρη. Με βάζε απηφ ην ζηνηρείν νη εηαηξείεο θαηαηάζζνληαη ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο θιάδσλ σο εμήο: 1. Κιάδνη πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ επηζηήκε (science based sectors). Δίλαη νη θιάδνη πνπ ε πξφνδνο ηεο επηζηήκεο, πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην αληηθείκελν ηνπο, επηβάιιεη ην ξπζκφ ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο ζηελ παξαγσγηθή ηνπο δηαδηθαζία. ηελ θαηεγνξία ησλ θιάδσλ πνπ επεξεάδνληαη ζπλερψο απφ ηηο εμειίμεηο ηεο επηζηήκεο είλαη ν θιάδνο ησλ ειεθηξνληθψλ, ηεο ρεκείαο, ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. Βέβαηα, ζην ζεκείν απηφ αμίδεη λα ηνλίζνπκε φηη ζηνπο θιάδνπο απηνχο παξαηεξείηαη κεγάιε ζπγθέληξσζε ζε κηθξφ αξηζκφ επηρεηξήζεσλ, πνιχ πςειή δξαζηεξηφηεηα ζε έξεπλα θαη ζηελέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ αθαδεκατθψλ ηδξπκάησλ πνπ θάλνπλ έξεπλα. 57

58 2. Κιάδνη θνξείο ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο (specialized supplier sectors). Δίλαη νη θιάδνη φπνπ ππάξρεη ζεκαληηθή θαη ηαρχηαηε ηερλνινγηθή αιιαγή, πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηα πξντφληα ηνπο ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο γίλνληαη θνξείο ελζσκάησζεο λέαο ηερλνινγίαο γηα άιινπο θιάδνπο. Οη αιιαγέο εδψ πξνέξρνληαη απφ ηε ζπλερή επηκνλή ησλ ίδησλ ησλ επηρεηξήζεσλ ζε εθαξκνζκέλε έξεπλα, αλάπηπμε θαη κεηαθνξά ηερλνινγίαο ζε πεξηνξηζκέλε ζπλεξγαζία κε αθαδεκατθνχο θνξείο. Γηαρξνληθά νη θιάδνη απηνί δελ είλαη ζηαζεξνί. Γηα παξάδεηγκα, ζεκαληηθφο θνξέαο ηερλνινγηθήο αιιαγήο ζην παξειζφλ ήηαλ ν θιάδνο ησλ πιαζηηθψλ, ηψξα είλαη ν θιάδνο ηνπ ινγηζκηθνχ θαη ησλ εμνπιηζκψλ. 3. Οη θιάδνη όπνπ θπξηαξρνύλ νη πξνκεζεπηέο (supplier dominated sectors). Η ηερλνινγηθή αιιαγή πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηνπο πξνκεζεπηέο εμνπιηζκνχ θαη πξψησλ πιψλ. Δδψ αλήθνπλ νη θιάδνη ησλ ηξνθίκσλ, ησλ θαηαζθεπψλ θαη γεληθφηεξα ν κεηαπνηεηηθφο θιάδνο. Γηα ηνπο θιάδνπο απηνχο ε πηνζέηεζε ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο αθνξά θπξίσο ηελ ελζσκάησζε ηεο ζηνλ εμνπιηζκφ, ην αλζξψπηλν θεθάιαην έηζη ψζηε ηα πξντφληα ηνπο λα παξέρνληαη θζελφηεξα θαη κε απμεκέλε πνηφηεηα. 4. Κιάδνη πνπ ζηεξίδνληαη ζε νηθνλνκίεο θιίκαθαο. Δίλαη θιάδνη παξαγσγήο καδηθψλ πξψησλ πιψλ είηε θιάδνη ηππνπνηεκέλσλ αγνξψλ θαηαλαισηψλ (απηνθηλεηνβηνκεραλίεο, ειεθηξηθέο ζπζθεπέο). Δδψ ν ιφγνο ηεο θιίκαθαο παξαγσγήο είλαη ηφζν ζεκαληηθφο πνπ δξα σο εκπφδην εηζφδνπ λέσλ αληαγσληζηψλ. κσο, ν αληαγσληζκφο είλαη έληνλνο θαη ε αλάγθε ζπλερνχο πξνζαξκνγήο ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή κεγάιε. Γηα παξάδεηγκα, ε είζνδνο ησλ ηαπσληθψλ εηαηξεηψλ ζηνπο θιάδνπο απηνχο άιιαμε ηελ εηθφλα ηεο δηεζλνχο αγνξάο θαζψο αλάγθαζαλ ηνπο αληαγσληζηέο ηνπο λα απμήζνπλ ηελ ηαρχηεηα ελζσκάησζεο ηεο λέαο ηερλνινγίαο. Σν κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο Οξηζκέλνη ζεσξεηηθνί εθηηκνχλ φηη νη κηθξέο επηρεηξήζεηο δελ είλαη ζε ζέζε λα νξγαλψζνπλ κηα νπζηαζηηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ηερλνινγηθψλ ηνπο ηθαλνηήησλ, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ησλ απαξαίηεησλ πφξσλ. Απφ ηε άιιε πιεπξά, νη κεγάιεο έρνπλ ηελ επρέξεηα κηαο νπζηαζηηθφηεξεο πξνζέγγηζεο γηα ηελ αλαδήηεζε λέαο γλψζεο θαη ηε κεηνπζίσζε ηεο ζε λέα πξντφληα ή λέεο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο. κσο, άιινη ππνζηεξίδνπλ φηη ην κεγάιν κέγεζνο ζε κηα επηρείξεζε κπνξεί λα πξνθαιέζεη γξαθεηνθξαηηθά πξνβιήκαηα πνπ νδεγνχλ ζηελ θαθή ξνή ηεο πιεξνθνξίαο, ζηελ έιιεηςε επειημίαο θαη ζε αθακςίεο πνπ θάζε άιιν παξά πξνάγνπλ ηελ ζπλερή πξνζαξκνγή ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή. Η έιιεηςε επειημίαο έρεη παξαηεξεζεί φηη είλαη ηδηαίηεξα επηδήκηα, φηαλ εκθαλίδνληαη αιιαγέο ηεο ηερλνινγηθήο ηξνρηάο ή ξηδηθέο θαηλνηνκίεο (radical innovations) θαη γηα απηφ ελδείθλπηαη νη κεγάιεο εηαηξείεο λα ηδξχνπλ αλεμάξηεηεο ζπγαηξηθέο (special business units) νη νπνίεο ζα είλαη απαιιαγκέλεο απφ ηα δηνηθεηηθά πξφηππα ηεο κεηξηθήο. Σειηθά, απηφ πνπ πξνζδηνξίδεη ηε δηαρείξηζε ηερλνινγίαο είλαη ν ζπλδπαζκφο ηνπ κεγέζνπο θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εηαηξηθήο ζηξαηεγηθήο. Κνηλφο παξαλνκαζηήο ηνπ κεγέζνπο είλαη κφλν ε επρέξεηα εχξεζεο ησλ απαξαίηεησλ πφξσλ. Ο ηξφπνο δηαρείξηζεο φκσο δελ είλαη θνηλφο, γηα απηφ, κηθξέο εηαηξείεο κπνξεί λα είλαη ηερλνινγηθά πξνεγκέλεο θαζψο ε δηνίθεζε ηνπο έρεη δεζκεπηεί γηα ζπλερή πξνζαξκνγή ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή. Δπηξξνή ηνπ πεξηβάιινληνο ρώξνπ 58

59 πσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ θιαδηθνχ πξνζδηνξηζκνχ, έηζη θαη ην πεξηβάιινλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν. ε γεληθέο γξακκέο επηρεηξήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε αλαπηπγκέλεο ρψξεο κε ραξαθηεξηζηηθά πςεινχ αληαγσληζκνχ, αλαπηχζζνληαη γξεγνξφηεξα. Η αλάιπζε ησλ αηηίσλ απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ κπνξεί λα αλαδεηεζεί ζηηο ππνδνκέο θαη ζηηο δηαζπλδέζεηο πνπ πξνζθέξνπλ νη αλαπηπγκέλεο ρψξεο ζηηο λέεο επηρεηξήζεηο. Έηζη κηα αλαπηπγκέλε ρψξα πξνζθέξεη εξεπλεηηθέο ππνδνκέο (παλεπηζηήκηα, θέληξα εξεπλψλ, θίλεηξα γηα έξεπλα, επηδνηήζεηο λέσλ ηερλνινγηψλ, θέληξα θαηλνηνκηψλ, εηαηξείεο ζπκβνχισλ, ηερλνινγηθά πάξθα θ.α) νη νπνίεο βνεζνχλ ηελ επηρείξεζε λα πξνζαξκνζηεί ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή, πξνζθέξνπλ πιεξνθνξίεο θαη δηεπθνιχλνπλ ηελ δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο. Βέβαηα ν πεξηβάιινλ ρψξνο κηαο επηρείξεζεο δελ απνηειεί επαξθή ζπλζήθε επηηπρίαο αιιά είλαη απαξαίηεην λα ζπλδπάδεηαη κε παξαθνινχζεζε ησλ δηεζλψλ εμειίμεσλ Βαζηθέο έλλνηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ζηξαηεγηθήο ηεο θαηλνηνκίαο Η ιέμε ζηξαηεγηθή πηνζεηήζεθε φηαλ έγηλε ζαθέο ζηνπο εξεπλεηέο ηνπ ρψξνπ ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ φηη ζε αληίζεζε κε ηα νηθνλνκηθά κνληέια ηνπ πιήξνπο αληαγσληζκνχ, νη επηρεηξήζεηο πνπ αληαγσλίδνληαλ ζηνλ ίδην θιάδν θαη ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ ίδηα ηερλνινγία, ζπρλά είραλ αμηνπξφζεθηα δηαθνξεηηθά επίπεδα απφδνζεο. Μηα πην ζηελή κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ θαηέδεημε φηη νη επηρεηξήζεηο ζηνλ ίδην θιάδν ζπρλά πηνζεηνχζαλ δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο σο πξνο ηα πξντφληα/ππεξεζίεο, ηηο αγνξέο ηνπο, ηα θαλάιηα δηαλνκήο, αθφκα θαη ηηο εζσηεξηθέο δνκέο θαη ηα ζπζηήκαηα. Απηέο νη δηαθνξέο, κέζα ζην ίδην θιαδηθφ πεξηβάιινλ, μεθίλεζαλ λα γίλνληαη γλσζηέο σο «ζηξαηεγηθέο». Η δηεζλήο βηβιηνγξαθία ηεο επηρεηξεζηαθήο ζηξαηεγηθήο πξνζεγγίδεη ηε ζηξαηεγηθή ζε επηρεηξεκαηηθφ (corporate) θαη ζε αληαγσληζηηθφ επίπεδν (competitive/business) επίπεδν. Έλαο απφ ηνπο πην νινθιεξσκέλνπο δφθηκνπο νξηζκνχο γηα ην ηη είλαη επηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή δίλεηαη απφ ηνπο Hitt et al. φπνπ «επηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή είλαη νη θηλήζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρώξα γηα ηελ επίηεπμε αληαγσληζηηθνύ πιενλεθηήκαηνο κέζσ ηεο επηινγήο θαη δηαρείξηζεο ελόο κίγκαηνο επηρεηξεκαηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο κπνξεί λα βξίζθνληαη ζε πνιινύο δηαθνξεηηθνύο θιάδνπο ή αγνξέο». Δληνπίδνπκε ηέζζεξα επίπεδα ζηξαηεγηθψλ πεξηνρψλ (strategic domains) ζην πιαίζην ελφο νπνηνπδήπνηε νξγαληζκνχ: επηρεηξεκαηηθή (corporate), αληαγσληζηηθή (business/competitive), θαηλνηνκία (innovation), ηερλνινγηθή (technology). Οη νξηζκνί γηα θαζέλαλ απφ ηνπο παξαπάλσ ηχπνπο ζηξαηεγηθήο παξνπζηάδνληαη ζηνλ αθφινπζν πίλαθα: Πίλαθαο 5: Οξηζκνί ησλ ζηξαηεγηθψλ πεξηνρψλ ηξαηεγηθή πεξηνρή (strategic domain) Οξηζκόο 1. Δπηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή ρεηίδεηαη κε ηνπο καθξνπξφζεζκνπο ζηφρνπο. 2. Αληαγσληζηηθή ζηξαηεγηθή ρεηίδεηαη κε ηελ πηνζέηεζε νκάδσλ 59

60 3. ηξαηεγηθή θαηλνηνκίαο 4. Σερλνινγηθή ζηξαηεγηθή δξάζεσλ θαη κε ηελ θαηάιιειε θαηαλνκή πφξσλ, πξνθεηκέλνπ λα αληαγσληζηεί θαιχηεξα ζε θαζεκηά απφ ηηο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. ρεηίδεηαη κε ηε δηάζεζε ησλ λέσλ πξντφλησλ, ππεξεζηψλ ή δηαδηθαζηψλ, πνπ ζπκβάιινπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ζηελ επηηπρία ηεο αληαγσληζηηθήο ζηξαηεγηθήο. ρεηίδεηαη κε ηε δηεξεχλεζε, απφθηεζε θαη αλάπηπμε ησλ θαηάιιεισλ ηερλνινγηψλ, πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ παξαγσγή θαη ηελ ππνζηήξημε ηνπ ππάξρνληνο ραξηνθπιαθίνπ πξντφληνο θαη δηαδηθαζηψλ. Η εζηίαζε θαζεκίαο απφ απηέο ηηο ζηξαηεγηθέο δε ζα πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηηο απνθάζεηο ζε ιεηηνπξγηθφ επίπεδν (δει. ηηο απνθάζεηο ζε επίπεδν νξγαλσζηαθψλ ιεηηνπξγηψλ, κάξθεηηλγθ, πσιήζεηο, παξαγσγή θ.ά.). Πνιιέο επηρεηξήζεηο δελ είλαη ηφζν κεγάιεο ή νη εζηηάζεηο ζε δηαθνξεηηθέο αγνξέο δελ είλαη ηφζν έληνλεο, ψζηε λα παξαηεξείηαη δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ηεο επηρεηξεκαηηθήο θαη ηεο αληαγσληζηηθήο ζηξαηεγηθήο. Παξ φια απηά, θάζε επηρείξεζε πηνζεηεί ζηξαηεγηθέο, ην πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ ζρεηίδεηαη κε θάπνηεο απφ ηηο παξαπάλσ πεξηνρέο ζηξαηεγηθήο δξάζεο Τεσνολογική ζηπαηηγική Ο ηχπνο ηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο κηαο εηαηξείαο εμαξηάηαη απφ ηηο εζσηεξηθέο δπλαηφηεηεο ηεο, ηελ ηερλνινγηθή επαηζζεζία ηνπ θιάδνπ ζηνλ νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη θαζψο θαη απφ ην κνληέιν αλάπηπμεο πνπ πξνβιέπεη γηα ηα επφκελα ρξφληα. Η έλλνηα ηεο επξχηεξεο αληαγσληζηηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο κηαο εηαηξείαο απνηεινχληαη δπλακηθά απφ θνηλά ζηνηρεία (Zahra 1999). Η ηερλνινγηθή επαλάζηαζε ζηε κηθξνειεθηξνληθή, ηειεπηθνηλσλίεο θαη ην δηαδίθηπν έρεη δψζεη αθφκε κεγαιχηεξε έκθαζε ζην ξφιν θαη ζηε ζρέζε ηερλνινγίαο θαη ζηξαηεγηθήο (Porter 2001, Hamel 2000). Η επηινγή κηαο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο απφ κηα εηαηξεία εμαξηάηαη απφ ηε γεληθφηεξε πξνζέγγηζε ηεο φζνλ αθνξά ηελ δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγίαο. Οη ζηξαηεγηθέο απηέο ηαμηλνκνχληαη σο εμήο: Δπηζεηηθή ζηξαηεγηθή. Αλαπηχζζεηαη απφ εηαηξείεο πνπ ήδε βξίζθνληαη ζε δηεζλή ηερλνινγηθή πξσηνπνξία θαη ελδηαθέξνληαη λα ηε δηαηεξήζνπλ ή απφ εηαηξείεο πνπ επελδχνπλ ζηε καθξνρξφληα δέζκεπζε ηνπο λα είλαη ηερλνινγηθά πξσηνπφξεο. Γηα λα αθνινπζήζεη κηα επηρείξεζε επηζεηηθή ζηξαηεγηθή ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη ζεκαληηθή εξεπλεηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη λα ελεξγνπνηήζεη φια ηα κέζα, πνπ έρεη ζηε δηάζεζε, ηεο γηα απνηειεζκαηηθή ηερλνινγηθή δηαρείξηζε. Μεγάιν πιενλέθηεκα ηεο επηζεηηθήο ζηξαηεγηθήο είλαη φηη δίλεη έλα πξνβάδηζκα ζηελ εηαηξεία πνπ ηελ αζθεί θαη ηεο εμαζθαιίδεη ηα κνλνπσιηαθά θέξδε πνπ ζπλεπάγνληαη απφ ηελ είζνδν ζηελ αξρή ηνπ θχθινπ πξντφληνο. Αληίζεηα, ηζρπξφ κεηνλέθηεκα ηεο είλαη ην πςειφ θφζηνο θαη ν απμεκέλνο θίλδπλνο ιάζνπο ζηηο επηρεηξεκαηηθέο απνθάζεηο, εθφζνλ ε επηρείξεζε επηιέγεη λα εηζέξρεηαη ζπλερψο ζε λέεο αγνξέο. πλήζσο επηζεηηθή ζηξαηεγηθή αθνινπζνχλ νη εηαηξείεο πνπ 60

61 βξίζθνληαη ζε νιηγνπσιηαθφ αληαγσληζκφ ή κηθξέο εηαηξείεο πνπ εμαξηνχλ ηελ χπαξμε ηνπο ζηελ πξσηνπνξηαθή ηνπο ηερλνγλσζία. Ακπληηθή ζηξαηεγηθή. Με απηή ηε ζηξαηεγηθή νη εηαηξείεο δελ επελδχνπλ ζηε ζηαζεξή ηερλνινγηθή πξσηνπνξία ηνπο αιιά απνδίδνπλ πξσηεχνπζα ζεκαζία ζηελ ελεκέξσζε ηνπο πάλσ ζηηο ηερλνινγηθέο επηινγέο ησλ αληαγσληζηψλ ηνπο, ηνπο νπνίνπο θαη αθνινπζνχλ. Πεγέο πιεξνθφξεζεο απηψλ ησλ εηαηξεηψλ απνηεινχλ νη πξνκεζεπηέο ηνπο, νη πειάηεο ηνπο θαζψο θαη εξεπλεηηθά θέληξα πνπ επηιέγνπλ λα αλνίγνπλ ζε ρψξεο πνπ δελ ηνπο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ έξεπλα ηνπο, αιιά γηα λα παξαθνινπζνχλ ηηο εμειίμεηο ζηηο ηνπηθέο αγνξέο. πλέπεηα ηεο ακπληηθήο ζηξαηεγηθήο κπνξεί λα απνηειέζεη ην κηθξφ πεξηζψξην θέξδνπο αιιά θαη νη κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο πνπ κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ θαη λα ζέζνπλ ηελ επηρείξεζε εθηφο αγνξάο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα απηήο απνηειεί ην ρακειφηεξν θφζηνο θαη νη κηθξφηεξνη θίλδπλνη απφ ηελ επηζεηηθή ζηξαηεγηθή. Μηκεηηθή ζηξαηεγηθή. Αθνινπζείηαη απφ επηρεηξήζεηο πνπ δελ έρνπλ ηηο εζσηεξηθέο ηθαλφηεηεο, ηα κέζα ή ην ηερλνινγηθφ δπλακηθφ λα αθνινπζήζνπλ ηηο παξαπάλσ δχν ζηξαηεγηθέο. Η επηρείξεζε πνπ αθνινπζεί κηκεηηθή ζηξαηεγηθή εηζάγεη ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή κε ζεκαληηθή πζηέξεζε ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο θαη ζπλήζσο ην θάλεη φηαλ αηζζαλζεί φηη απεηιείηαη. Σέηνηα ζηξαηεγηθή αθνινπζνχλ εηαηξείεο πνπ αηζζάλνληαη φηη θάπνηνο ζεζκνζεηεκέλνο πξνζηαηεπηηζκφο ηνπο επηηξέπεη λα δηαηεξήζνπλ ηελ θεξδνθνξία ηνπο ρσξίο λα ρξεηαζηεί λα επελδχνπλ ζηελ πηνζέηεζε λέσλ ηερλνινγηψλ. Βέβαηα, ε κηκεηηθή ζηξαηεγηθή ελέρεη θηλδχλνπο θαζψο, ελδέρεηαη, θάπνηεο ηερλνινγίεο λα είλαη θαηνρπξσκέλεο κε δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη λα είλαη αδχλαηε ε κίκεζε ηνπο. Μηκεηηθή ζηξαηεγηθή αθνινπζνχλ επηρεηξήζεηο ζηηο λενεθβηνκεραληδφκελεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Δμαξηεκέλε ζηξαηεγηθή. Δκθαλίδεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ κηα εηαηξεία ζπλδέεη άκεζα ηελ ηερλνινγηθή ηεο εμέιημε κε ηε παξνρή ηερλνινγίαο απφ θάπνηα άιιε. Σέηνηαο κνξθήο ζηξαηεγηθή επηβάιιεηαη πνιιέο θνξέο ζε παθέηα πψιεζεο ηερλνινγίαο, φπνπ ν αγνξαζηήο δεζκεχεηαη λα κελ πξνσζήζεη ν ίδηνο ηελ ηερλνινγία πνπ αγφξαζε, κε απνηέιεζκα λα είλαη αλαγθαζκέλνο λα αγνξάζεη θαη ηηο επφκελεο γεληέο ηερλνινγίαο, φηαλ αλαπηπρζνχλ. Παξαδνζηαθή ζηξαηεγηθή. Δκθαλίδεηαη ζε εηαηξείεο γηα ηηο νπνίεο νη αληαγσληζηηθέο πηέζεηο είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλεο, θπξίσο ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. ε απηή ηελ πεξίπησζε ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο θαη ε αλαλέσζε ησλ πξντφλησλ δελ είλαη κέζα ζηα πξφηππα πνπ απαηηνχλ νη πειάηεο θαη νη θαηαλαισηέο. Δθφζνλ κηα εηαηξεία επηιέμεη λα αθνινπζήζεη κηα απφ ηηο παξαπάλσ ηερλνινγηθέο ζηξαηεγηθέο, έρεη νξηζκέλεο ελαιιαθηηθέο δπλαηφηεηεο λα πινπνηήζεη ηε ζηξαηεγηθή ηεο, αλάινγα κε ηα κέζα πνπ δηαζέηεη θαη ηνπο καθξνπξφζεζκνπο ζηφρνπο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο αλεμαξηεζίαο ηεο. Οη επηινγέο απηέο αθνξνχλ πέληε δηαζηάζεηο: Γηαθνξνπνίεζε ηεο παξαγσγήο ή ζπγθέληξσζε ζε κηα νκάδα πξντόλησλ. Η δηαθνξνπνίεζε απαηηεί κεγαιχηεξνπο πφξνπο θαη γηα απηφ νη κηθξφηεξεο επηρεηξήζεηο ηείλνπλ λα εηδηθεπηνχλ ζε κηθξφηεξε γθάκα παξαγσγήο, φπνπ κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ηερλνινγηθέο ηθαλφηεηεο. Χζηφζν, ζπρλά, κηθξέο εηαηξείεο αλαγθάδνληαη λα δηαθνξνπνηνχλ ηελ παξαγσγή ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ θάπνηεο παξαγγειίεο, κε απνηέιεζκα λα κελ είλαη ζε ζέζε λα εμεηδηθεπηνχλ αξθεηά. 61

62 Η επηινγή θάζεηεο ή νξηδόληηαο επέθηαζεο. Οξηδφληηα επέθηαζε ζεκαίλεη εκβάζπλζε ζηελ ίδηα ηερλνινγία ππξήλα, ελψ ε θαζεηνπνίεζε απαηηεί θαη ηελ απφθηεζε λέαο γλψζεο κέζα ζηελ εηαηξεία. Η εμππεξέηεζε καδηθώλ ή εηδηθεπκέλσλ αγνξώλ. Η εμππεξέηεζε εηδηθεπκέλσλ αγνξψλ απαηηεί πην εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο, ηηο νπνίεο ε εηαηξεία πξέπεη λα αλαπηχζζεη θαη λα αλαλεψλεη. ηόρνη παγθνζκηνπνίεζεο ή επηινγή πεξηνξηζκνύ ζε ηνπηθέο αγνξέο. Η παγθνζκηνπνίεζε επηηξέπεη ζε κηα επηρείξεζε λα αμηνπνηήζεη θαιχηεξα ηηο πιεξνθνξίεο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Αθφκα δίλεη κηα επηινγή ζηελ επηρείξεζε πνπ ζα ηελ αθνινπζήζεη λα εθκεηαιιεπηεί ζε δηεζλέο επίπεδν ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ απφζβεζε ηεο επηζεηηθήο ζηξαηεγηθήο. Αληίζεηα, ε παγθνζκηνπνίεζε θάλεη πην επάισηε ηελ επηρείξεζε ζηνλ αληαγσληζκφ, απφ φηη αλ πεξηνξηζηεί ζε κηα ηνπηθή αγνξά. Σέινο, επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ ρξεκαηνδνηηθή επρέξεηα κπνξνχλ λα επηιέμνπλ λα αλαπηύμνπλ ηερλνινγία κε εμαγνξά νιόθιεξσλ επηρεηξήζεσλ, αληί λα επηδηψμνπλ ελδνγελή αλάπηπμε. ε γεληθέο γξακκέο νη ζπλεξγαζίεο επηηξέπνπλ ζε κηα εηαηξεία λα εθκεηαιιεπηεί ηηο δηθέο ηεο δπλάκεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηερλνινγηθέο δπλαηφηεηεο πηζαλψλ ζπλεξγαηψλ, ψζηε λα κεηψζεη ηνπο θηλδχλνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ε κεκνλσκέλε αλάιεςε ηνπ ζπλφινπ κηαο λέαο δξαζηεξηφηεηαο. Πνιιά δηεπζπληηθά ζηειέρε πηζηεχνπλ φηη ε ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή είλαη κηα ζηξαηεγηθή ηνπ ηκήκαηνο R&D, αιιά κηα ηέηνηα ζεψξεζε είλαη αλεδαθηθή. Κάζε ζηξαηεγηθή R&D ζπλδέεηαη κε νιφθιεξε ηελ επηρεηξεκαηηθή κνλάδα, ηελ νπνία άιισζηε ππεξεηεί σο αλαπφζπαζην ηκήκα κηαο θαηλνηφκνπ επηρείξεζεο. Οη Coombs θαη Richards (1990) δηαπηζηψλνπλ: «Η αλάγθε ησλ δηεπζπληηθώλ ζηειερώλ λα εληνπίδνπλ ηερλνινγίεο θαη πξντόληα μερσξηζηά θαη ν ζηξαηεγηθόο ξόινο πνπ απνδίδνπλ ζηα δύν ραξηνθπιάθηα θαίλεηαη όηη γίλεηαη όιν θαη πην έληνλε. Έηζη, κπνξεί θάπνηνο λα ηζρπξηζηεί όηη ν ξπζκόο αύμεζεο ηεο ηερλνινγηθήο δηαθνξνπνίεζεο θαίλεηαη λα είλαη κεγαιύηεξνο από ην ξπζκό αύμεζεο ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντόληνο». Η παξαπάλσ δηαπίζησζε αλαδεηθλχεη φηη ε ζηξαηεγηθή ηεο θαηλνηνκίαο δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή. Η θαηλνηνκία απαηηεί ηελ ππνζηήξημε ησλ ηκεκάησλ R&D ηα νπνία ζα δηαζθαιίδνπλ φηη ζπλδένληαη κε ηηο ππφινηπεο (νξγαλσζηαθέο) ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο. Σα έξγα (projects) θαηλνηνκίαο θαζνξίδνληαη θαη παξαθνινπζνχληαη απφ ηα δηάθνξα ηκήκαηα (ιεηηνπξγίεο) ηεο επηρείξεζεο θαη ελζσκαηψλνληαη ζηηο δηαδηθαζίεο αλάπηπμεο λέσλ πξντφλησλ. Αληηζέησο, ε ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή απαηηεί ηελ ππνδνκή νιφθιεξεο ηεο επηρείξεζεο, είηε δνκηθή είηε κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο κεραληζκψλ, πνπ ζα πξνσζνχλ κηα καθξνρξφληα πξνζέγγηζε ζηελ απφθηεζε ησλ ζρεηηθψλ ηερλνινγηθψλ δπλαηνηήησλ. Απηέο νη νξγαλσζηαθέο κεηαβνιέο κεηαηνπίδνπλ ηελ επζχλε γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο απφ ην ηκήκα R&D ζε έλα εηαηξηθφ επίπεδν. Η ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή δελ εμππεξεηεί πιένλ έλα ηκήκα αιιά πεξηζζφηεξα απφ έλα. Έηζη ε ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή κπνξεί λα νξηζηεί σο «έλαο ζπλδπαζκόο ηερληθώλ θαη επηζηεκνληθώλ πόξσλ θαη ηθαλνηήησλ, πνπ ζρεδηάδνληαη κε ηέηνην ηξόπν γηα ηελ επίηεπμε ηερλνινγηθνύ ζηόρνπ πνπ θαζνξίδεηαη από ηελ αλάιπζε ησλ δπλάκεσλ ηνπ αληαγσληζκνύ». Μηα ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή είλαη απαξαίηεηε, πξνθεηκέλνπ λα εμνπιίζεη ηελ επηρείξεζε κε ηηο θαηάιιειεο ηερλνινγίεο νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο ζα βνεζήζνπλ ζηελ αλάπηπμε κηαο ζηξαηεγηθήο θαηλνηνκίαο. Αιιά θαη νη δχν ζηξαηεγηθέο εμαξηψληαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ δπλάκεσλ ηνπ αληαγσληζκνχ, γηα λα κπνξέζνπλ λα θαζνξίζνπλ ηηο απαηηνχκελεο ηερλνινγίεο πνπ ζα επηηξέςνπλ ηελ επίηεπμε ησλ 62

63 ζηφρσλ ηεο επηρείξεζεο. χκθσλα κε ηνλ Porter (1987), φπνηα επηρείξεζε ζέιεη λα αλαπηχμεη θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηερλνινγία, ζα πξέπεη λα απαληήζεη ζηα αθφινπζα εξσηήκαηα: Ση ηερλνινγίεο ζα αλαπηχμσ; Πνηνο είλαη ν ξφινο ηεο αδεηνδφηεζεο γηα ηηο απαηηνχκελεο ηερλνινγίεο; Πφηε ζα πξέπεη λα αλαδεηήζσ ηελ ηερλνινγηθή εγεζία; Η πξψηε εξψηεζε αθνξά ζην ζεκείν εθθίλεζεο θάζε ηερλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο: «Πνηεο είλαη νη ηερλνινγίεο πνπ ζα πξέπεη ε επηρείξεζε λα αλαπηχμεη θαη πψο ζα ηηο επηιέμεη;». Καηά έλαλ ηξφπν, νη ηερλνινγίεο πνπ ε επηρείξεζε ρξεηάδεηαη, θαζνξίδνληαη απφ ηε ζηξαηεγηθή θαηλνηνκίαο, απφ ηνπο εηαηξηθνχο θαη ηνπο αληαγσληζηηθνχο ζηφρνπο. Σα ππάξρνληα ραξηνθπιάθηα πξντφλησλ ελδπλακψλνπλ, βειηηψλνληαη θαη επεθηείλνληαη. Με ηε κείσζε ησλ θχθισλ δσήο ησλ πξντφλησλ/ ππεξεζηψλ, νη επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο ζα ηαμηλνκήζνπλ ηνπο ρξεκαηννηθνλνκηθνχο πφξνπο κε βάζε ηηο πνιηηηθέο αλάπηπμεο πξντφλησλ, νη νπνίεο ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα δηεθδηθήζνπλ ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Οη ηαμηλνκήζεηο ππάξρνπλ γηαηί επηηξέπνπλ ζηηο επηρεηξήζεηο λα αλαιχζνπλ ηηο ηερλνινγηθέο επελδχζεηο, λα εληνπίζνπλ θαη λα ειέγμνπλ ηα έμνδα γηα κηα ηέηνηα έξεπλα θαη αλάπηπμε. Μία απφ ηηο πην γλσζηέο ηαμηλνκήζεηο είλαη ηεο EIRMA. ε απηή ηελ ηαμηλφκεζε θαηεγνξηνπνηνχλ ηα έμνδα γηα R&D ζε ιεηηνπξγηθέο θαηεγνξίεο, νη νπνίεο αληαπνθξίλνληαη ζε δηαθνξεηηθέο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο. Πίλαθαο 6: Η ηαμηλφκεζε ησλ εμφδσλ R&D θαηά ηελ EIRMA Καηεγνξία Οξηζκόο Καηεγνξία «Α» R&D γηα ππάξρνπζεο επηρεηξήζεηο. Καηεγνξία Καηεγνξία «Α1» «Α2» Γηα ζπληήξεζε θαη κηθξέο βειηηψζεηο. Γηα κεγάιεο βειηηψζεηο, αλαλέσζε θαη επέθηαζε. Καηεγνξία Καηεγνξία «Β» «Γ» R&D γηα λέεο επηρεηξήζεηο. Γηεξεπλεηηθή θαη βαζηθή έξεπλα πνπ ζηνρεχεη ζηε γέλλεζε θαη εζηίαζε ηεο γλψζεο ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε λέεο εθαξκνγέο, πνπ είλαη ζρεηηθέο κε ηε θχζε ηεο επηρείξεζεο. Παξφιν πνπ ε ζπγθεθξηκέλε ηαμηλφκεζε είλαη ηδηαηηέξσο ρξήζηκε θαη πξάγκαηη ζπκβάιιεη ζηνλ εληνπηζκφ ηνπ αληαγσληζηηθνχ ζθνπνχ ηεο δξαζηεξηφηεηαο R&D, δελ ζρεηίδεηαη κε ηνλ αληαγσληζηηθφ ζθνπφ ηεο δξαζηεξηφηεηαο νχηε κε ηελ 63

64 επξχηεξε εηαηξηθή δηαρείξηζε ησλ ηερλνινγηψλ. Η πην ζπλήζεο ρξήζε ηεο παξαπάλσ ηαμηλφκεζεο αθνξά ζε πεξηπηψζεηο επηρεηξεκαηηθψλ κνλάδσλ αλαδεηνχλ αλάπηπμε αγνξάο. Μηα θαιχηεξε ηαμηλφκεζε γηα ηελ αλάιπζε ηνπ ηερλνινγηθνχ ραξηνθπιαθίνπ κηαο επηρείξεζεο, ε νπνία ζα δηαζθαιίζεη ηνλ εληνπηζκφ ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ηερλνινγηψλ θαη ζα δεκηνπξγήζεη ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα, είλαη θαη απηή ηνπ Whelan (1988). Ο Whelan ηαμηλνκεί ηηο ηερλνινγίεο ζχκθσλα κε ηελ ζπκβνιή ζηελ αληαγσληζηηθή ζέζε ηεο επηρείξεζεο, φπσο παξνπζηάδεηαη ζηνλ αθφινπζν πίλαθα: Πίλαθαο 7: Η ηαμηλφκεζε ησλ ηερλνινγηψλ θαηά ηνλ Whelan Καηεγνξία Κξίζηκεο ηερλνινγίεο Δθηθηέο ηερλνινγίεο ηξαηεγηθέο ηερλνινγίεο Οξηζκόο Δίλαη απηέο πνπ είλαη χςηζηεο ζεκαζίαο γηα ηελ αληαγσληζηηθή ζέζε ηεο επηρείξεζεο. Δίλαη κνλνπσιηαθέο ζε θάπνην βαζκφ θαη δηαθνξνπνηνχλ ηελ επηρείξεζε απφ ηνλ αληαγσληζκφ. Γελ είλαη κνλνπσιηαθέο ζε θάπνην βαζκφ, είλαη επξέσο δηαζέζηκεο ζε φια ηα κέιε ηνπ θιάδνπ, αιιά είλαη απαξαίηεηεο ζηνλ απνδνηηθφ ζρεδηαζκφ, παξαγσγή θαη δηάζεζε ησλ πξντφλησλ /ππεξεζηψλ θαη ζην επίπεδν πνηφηεηαο. Δίλαη απηέο πνπ ζεσξνχληαη σο αλαδπφκελεο ή ππάξρνπζεο ηερλνινγίεο, νη νπνίεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα παξέρνπλ λέεο αληαγσληζηηθέο επθαηξίεο φηαλ ζπλδπάδνληαη ή αληηθαζηζηψληαη απφ θξηηηθέο θαη εθηθηέο ηερλνινγίεο. Απηή ε ηαμηλφκεζε επηηξέπεη λα θαηαγξαθεί ε θπκαηλφκελε ζηξαηεγηθή ησλ ηερλνινγηψλ θαη λα εληνπηζηεί ν ζπλδπαζκφο ζπγθεθξηκέλσλ ηθαλνηήησλ. Δπίζεο, κπνξεί λα δείμεη ζπζζσξεπκέλα απνηειέζκαηα απφ πξνεγνχκελε ζηξαηεγηθή δξάζε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ηερλνινγία. Έηζη, φηαλ ε αλάιπζε ηεο ηερλνινγίαο ρξεζηκνπνηείηαη ζε ζπλδπαζκφ κε κηα αλάιπζε ηεο ζηξαηεγηθήο θαηλνηνκίαο, απηά ηα πξντφληα, ππεξεζίεο θαη δηαδηθαζίεο πνπ δεκηνπξγνχλ ή ηζρπξνπνηνχλ ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ Σηπαηηγική ηηρ καινοηομίαρ Μηα πνιχ ζπρλή «παξεμήγεζε» ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο θαηλνηνκίαο είλαη φηη πνιινί ζεσξνχλ φηη ε θαηλνηνκία αθνξά πξσηίζησο, αλ φρη απνθιεηζηηθά, ζε αιιαγή ηεο ηερλνινγίαο. Παξφι απηά, ε θαηλνηνκία δελ αθνξά κφλν ζηελ αιιαγή ηεο ηερλνινγίαο. Οη επηρεηξήζεηο πςειψλ επηδφζεσλ θαηλνηνκνχλ βαζηδφκελεο θαη ζηε βειηίσζε ηεο ηερλνινγίαο αιιά θαη ζε λέα επηρεηξεκαηηθά κνληέια (δειαδή ζηελ αιιαγή ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ κνληέινπ ηνπο ή αιιηψο ηεο ζηξαηεγηθήο πνπ αθνινπζνχλ). χκθσλα κε ηνλ Nick Donofrio, αξρηεξεπλεηή ηεο ΙΒΜ: «Οξίδνπκε θαηλνηνκία ηελ ηθαλόηεηά καο λα δεκηνπξγνύκε λέα αμία από ην ζπζρεηηζκό ηεο επηρείξεζεο κε ηελ ηερλνινγία. Πξέπεη λα είκαζηε δηνξαηηθνί. Πξέπεη λα θάλνπκε 64

65 δηαθνξεηηθά πξάγκαηα. Γελ κπνξνύκε λα ζηεξηδόκαζηε κόλν ζηελ εθεύξεζε ή ηελ ηερλνινγία πξνθεηκέλνπ λα αγγίμνπκε ηελ επηηπρία» 31. πάληα ζπκβαίλεη κηα ηερλνινγηθή αιιαγή, ρσξίο λα ζπλνδεχεηαη απφ αιιαγέο ζηηο δηεξγαζίεο ηεο επηρείξεζεο θαη αληηζηξφθσο. Γηα παξάδεηγκα, κηα λέα ηερλνινγία κπνξεί λα απαηηεί αιιαγέο ζηνλ ηξφπν πνπ ην ηκήκα θαηαζθεπήο νξγαλψλεη ηε δνπιεηά ηνπ ή κπνξεί λα απαηηεί αιιαγή ζηνλ ηξφπν πνπ ην κάξθεηηλγθ επηθνηλσλεί κε ηνπο πειάηεο ηεο επηρείξεζεο. Έλα απφ ηα θαιχηεξα παξαδείγκαηα πνπ δείρλνπλ πψο ην επηρεηξεκαηηθφ κνληέιν νδήγεζε ζε θαηλνηνκία απνηειεί ε ηζηνξία ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο ζην πξψην κηζφ ηνπ 20νχ αηψλα. Αξρηθά, φια ηα απηνθίλεηα θαηαζθεπάδνληαλ ζε εξγνζηάζηα ηα νπνία ήηαλ έληαζεο εξγαζίαο. Κάζε θνκκάηη ήηαλ κνλαδηθφ θαη απνηέιεζκα ρεηξσλαθηηθήο εξγαζίαο. Η πξψηε ξηδηθή αιιαγή ζ απηφ ην επηρεηξεκαηηθφ κνληέιν ζπλέβε κε ηνλ Henry Ford, φηαλ έζεζε ζε εθακνγή ηε γξακκή παξαγσγήο ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία εηζάγνληαο κ απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ ηππνπνίεζε. Δλψ, ινηπφλ, ν Ford ρξεζηκνπνηνχζε λέεο ηερλνινγίεο θπξίσο ηερλνινγηθέο δηαδηθαζίεο γηα λα απμήζεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ γξακκψλ παξαγσγήο ηνπ θαη ηηο αιπζίδεο πξνκεζεηψλ ε ξηδηθή θαηλνηνκία ήξζε απφ ηελ θαηεχζπλζε πνπ έδσζε ζην επηρεηξεκαηηθφ ηνπ κνληέιν, φπνπ αλέηξεςε ηελ φιε έλλνηα ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο. Έηζη, κεηαθηλήζεθε απφ κεκνλσκέλα εξγνζηάζηα παξαγσγήο απηνθηλήησλ ζε γξακκή παξαγσγήο, απφ ηελ απφδνζε πξντφληνο ζην θφζηνο πξντφληνο, απφ ηελ πξνζσπηθή άπνςε ηνπ πειάηε ζηελ ηππνπνίεζε, απφ ηελ νξηδφληηα ζηελ θάζεηε νινθιήξσζε, απφ ηε κεκνλσκέλε αγνξά ζηε καδηθή. Αιιαγή ζην επηρεηξεκαηηθό κνληέιν Οη επηηπρεκέλεο επηρεηξήζεηο ζπλδπάδνπλ ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή κε αιιαγή ζην επηρεηξεκαηηθφ ηνπο κνληέιν πξνθεηκέλνπ λα θαηλνηνκήζνπλ. Δπηπξφζζεηα, ν Γηεπζχλσλ χκβνπινο (CEO) θαη ε νκάδα εγεζίαο πξέπεη λα ηζνξξνπνχλ κεηαμχ ησλ ηερλνινγηθψλ αιιά θαη ησλ επηρεηξεκαηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο θαηλνηνκίαο, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ε επηηπρεκέλε ελζσκάησζε ηεο θαηλνηνκίαο ζηε λννηξνπία ηεο επηρείξεζεο. Σα επηρεηξεκαηηθά κνληέια πεξηγξάθνπλ πψο κηα επηρείξεζε δεκηνπξγεί, πνπιάεη θαη παξέρεη αμία ζηνπο πειάηεο ηεο. Οη ηξεηο πεξηνρέο, φπνπ παξνπζηάδνληαη νη αιιαγέο ζ έλα επηρεηξεκαηηθφ κνληέιν πξνθεηκέλνπ λα νδεγεζεί ε επηρείξεζε ζηελ θαηλνηνκία είλαη νη εμήο 32 : Η πξνζηηζέκελε αμία (Value proposition): ηη ζα πνπιεζεί θαη ζα δηαλεκεζεί ζηελ αγνξά. Η αιπζίδα αμίαο πξνκεζεηώλ (Supply chain): πψο απηφ δεκηνπξγείηαη θαη δηαλέκεηαη ζηελ αγνξά. Η εζηίαζε ζηνλ πειάηε (Target customer): ζε πνηνλ ζα δηαλεκεζεί. Απηά είλαη ηα ηξία βαζηθά ζηνηρεία θάζε επηρεηξεζηαθήο ζηξαηεγηθήο θαη ηα ινγηθά ζεκεία εζηίαζεο γηα θαηλνηνκία. Πποζηιθέμενη αξία (Value proposition) Οη αιιαγέο ζην value proposition ελφο πξντφληνο ή κηαο ππεξεζίαο αλάινγα κε ην ηη παξάγεη θαη δηαζέηεη ε επηρείξεζε ζηελ αγνξά κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζ έλα ηειείσο δηαθνξεηηθφ πξντφλ ή ππεξεζία ή ζε κηα βειηίσζε ή εμέιημε ηνπ ήδε ππάξρνληνο. Γηα παξάδεηγκα, πνιιέο κάξθεο απφ νδνληφπαζηεο έρνπλ πξνζζέζεη ζηε 31 Cane, A., The brain behind the brains at Big Blue, Financial Times, January 21, Davila, Epstein, Shelton, Making Innovation Work. How to manage it, measure it and profit from it, Wharton School Publishing,

66 ιίζηα ησλ αμηψλ, πνπ πξνζθέξεη ην πξντφλ ηνπο, φπσο ε θαζαξφηεξε αλαπλνή, ε πξνζηαζία απφ ηεξεδφλα θ.ν.θ. θαη ηε ιεχθαλζε ησλ δνληηψλ. Παξνκνίσο θαη νη θαηαζθεπαζηέο απηνθηλήησλ πξνζζέηνπλ ζπρλά λέα ραξαθηεξηζηηθά ζηα απηνθίλεηα πνπ πσινχλ ή παξέρνπλ πξφζζεηεο ππεξεζίεο κεηά ηελ πψιεζε. Άιιν παξάδεηγκα απνηειεί ε ΙΒΜ, ε νπνία δελ έκεηλε κφλν ζηελ θαηαζθεπή ππνινγηζηψλ αιιά πξφζζεζε ζηελ αμία ηνπ πξντφληνο ηεο έλα κεγάιν εχξνο πξφζζεησλ ππεξεζηψλ πνπ ζπλνδεχνπλ ηα πξντφληα ηεο. Γηα ηελ αθξίβεηα, νη παξνρέο ππεξεζηψλ πιένλ έρνπλ θαηαζηεί γηα ηελ ΙΒΜ θχξην θαη βαζηθφηαην κέξνο ηεο επηρείξεζεο. Αλςζίδα αξίαρ - ππομηθειών (Supply chain) Οη αιιαγέο ζηελ αιπζίδα αμίαο ραξαθηεξίδνληαη ζπλήζσο σο αιιαγέο behindthescenes, δειαδή αιιαγέο πνπ νη πειάηεο ηππηθά δελ κπνξνχλ λα δνπλ. Απηνχ ηνπ ηχπνπ ε αιιαγή ζην επηρεηξεκαηηθφ κνληέιν επεξεάδεη βήκαηα ζηελ αιπζίδα αμίαο ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν κηα επηρείξεζε νξγαλψλεηαη, ζπλεξγάδεηαη θαη ιεηηνπξγεί γηα λα παξάγεη θαη λα δηαζέζεη ην πξντφλ ηεο ή ηηο ππεξεζίεο ηεο ζηελ αγνξά. Σε δεθαεηία ηνπ 80, ε Sun Microsystems ζπλεξγάζηεθε κε εμσηεξηθνχο νξγαληζκνχο θαη δεκηνπξγψληαο κηα λέα πξνζέγγηζε ζην outsourcing, απέθηεζε κεγάιν αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Χζηφζν, απηή ε ελέξγεηα δελ κπνξνχζε λα γίλεη νξαηή ζηα πξντφληα ηεο. Δπίζεο, αιιαγέο ζηελ αιπζίδα αμίαο κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ απφ ζπλδπαζκφ δηαθφξσλ θνκκαηηψλ ηεο, ηα νπνία φκσο παξέρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο εηαηξείεο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ε General Electric άξρηζε λα ζπλδέεη ζπκβφιαηα ππεξεζηψλ κε ηηο θαηαζθεπαζκέλεο ειεθηξηθέο ηεο ηνπξκπίλεο, απηφκαηα δεκηνχξγεζε λέεο ζπλεξγίεο θαη αμία ζηα κέξε ηεο αιπζίδαο αμίαο ηεο. Έηζη, νη πειάηεο κπνξνχζαλ πιένλ λα αγνξάδνπλ παθέηα hardware θαη ππεξεζηψλ καδί θαη ε GE κπφξεζε λα εμαζθαιίζεη πεξηζψξηα θέξδνπο άλσ ηνπ κέζνπ φξνπ ζηνλ θιάδν ηεο. Απηφ ήηαλ κηα ζεκαληηθφηαηε θαηλνηνκία κε πνιχ κεγάιεο εθαξκνγέο ζηελ αγνξά. Καηλνηνκίεο κπνξνχλ, επίζεο, λα επηηεπρζνχλ κέζα απφ ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζρέζεσλ ηεο επηρείξεζεο κε ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο. Η Toyota, γηα παξάδεηγκα, επαλαπξνζδηφξηζε ηηο ζρέζεηο ηεο κε ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Έηζη, απφ κηα παξαδνζηαθά αληηπαξαζεηηθή (confrontational) ζρέζε πνπ είρε κε ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο, ηε κεηέηξεςε ζε ζπλεξγαηηθή, θαηά ηελ νπνία νη πξνκεζεπηέο κπνξνχζαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο επηηπρίεο θαη ηηο απνηπρίεο ηεο θαηαζθεπάζηξηαο εηαηξείαο. Εζηίαζη ζηον πελάηη (Target customer) Αιιαγέο ζην ζε πνηνλ ζα πνπιήζεηο (target customer) ζπλήζσο ιακβάλνπλ ρψξα, φηαλ έλαο νξγαληζκφο πξνζδηνξίδεη έλα ηκήκα ησλ πειαηψλ ηνπ, ζην νπνίν ηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή δελ θαηεπζχλεη ην κάξθεηηλγθ, ηηο πσιήζεηο θαη ηε δηαλνκή ησλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ ηνπ. Γηα παξάδεηγκα, εηαηξείεο πνπ παξήγαγαλ θάπνηεο νπζίεο δηαηξνθήο, πνπ πξννξίδνληαλ κφλν γηα αζιεηέο, αξγφηεξα ζπλεηδεηνπνίεζαλ φηη θαη νη γπλαίθεο ζα κπνξνχζαλ λ απνηειέζνπλ ηκήκα ησλ πειαηψλ ηνπο. Έηζη, κε θάπνηεο κηθξέο αιιαγέο ζηα ζπζηαηηθά, ζηε δηαθήκηζε θαη ζηε ζπζθεπαζία, ε αγνξά - απφ άπνςε πειαηεηαθήο βάζεο - γη απηέο ηηο νπζίεο κεγάισζε θαηά πνιχ. Αλ θαη νη αιιαγέο ζην target customer δελ είλαη ηφζν ζπρλέο, φπσο νη αιιαγέο ζην supply chain ή ζην value proposition, εληνχηνηο είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο κνριφο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκίαο θαη δελ ζα πξέπεη λα παξαβιέπεηαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο πνπ ςάρλνπλ επθαηξίεο γηα λα θαηλνηνκήζνπλ. Σερλνινγηθή αιιαγή 66

67 Δίλαη θνξέο πνπ νη λέεο ηερλνινγίεο απνηεινχλ ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο θαηλνηνκίαο θαη γηα ην ιφγν απηφ απαηηνχλ ηδηαίηεξε πξνζνρή. Άιιεο θνξέο πάιη, νη λέεο ηερλνινγίεο είλαη «θξπκκέλεο» θαη κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηέο απφ απηνχο (ηνπο ηερληθνχο) πνπ ηηο ππεξεηνχλ. Με ηνλ έλαλ ή ηνλ άιιν ηξφπν, ε ηερλνινγηθή αιιαγή κπνξεί λα ππξνδνηήζεη ηελ θαηλνηνκία κέζα απφ 33 : Σα πξντόληα θαη ηηο ππεξεζίεο Σηο ηερλνινγηθέο δηεξγαζίεο Σελ ηερλνινγηθή ππνδνκή (enabling technologies) Πποϊόνηα και ςπηπεζίερ Μηα αιιαγή ζηα πξντφληα ή ηηο ππεξεζίεο πνπ ε επηρείξεζε πξνζθέξεη ζηελ αγνξά ή αθφκα θαη ε εηζαγσγή ελφο ηειείσο λένπ πξντφληνο ή ππεξεζίαο ζηελ αγνξά είλαη ε πην ζπλεζηζκέλε κνξθή θαηλνηνκίαο, θαζψο νη θαηαλαισηέο ην αληηιακβάλνληαη ακέζσο. ηε ζχγρξνλε επνρή, κε ηηο πνιχ γξήγνξεο αιιαγέο πνπ επέξρνληαη ζηηο αγνξέο, νη θαηαλαισηέο έρνπλ πιένλ κάζεη λα πεξηκέλνπλ ζεκαληηθέο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο απηνχ ηνπ ηχπνπ. Πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηέηνηνπ είδνπο ηερλνινγηθψλ θαηλνηνκηψλ, νη νπνίεο κάιηζηα ζπκβαίλνπλ θαη ζε πνιχ κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα, απνηεινχλ ηα θηλεηά ηειέθσλα θαη ηα απηνθίλεηα. Τεσνολογικέρ διεπγαζίερ Δπίζεο, αιιαγέο ζε ηερλνινγίεο νη νπνίεο είλαη ελζσκαησκέλεο ζηελ θαηαζθεπή ηνπ πξντφληνο ή ζηελ παξνρή ηεο ππεξεζίαο κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε θαιχηεξα, γξεγνξφηεξα θαη ρακειφηεξνπ θφζηνπο πξντφληα ή ππεξεζίεο. Απηέο νη αιιαγέο ζηηο ηερλνινγηθέο δηεξγαζίεο είλαη ζπλήζσο κε νξαηέο γηα ηνλ θαηαλαισηή αιιά δσηηθφηαηεο ζεκαζίαο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ πξντφληνο ή ηεο παξνρήο ηεο ππεξεζίαο 34. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηέηνηνπ είδνπο αιιαγψλ απνηεινχλ νη ηερλνινγηθέο δηεξγαζίεο ζηηο θαηαζθεπέο απηνθηλήησλ, ζηελ παξαζθεπή ηξνθίκσλ, ζηε δηχιηζε πεηξειαίνπ θαη γεληθά ζηηο θαηαζθεπέο νπνηνπδήπνηε βηνκεραληθνχ θιάδνπ. ηνλ ηνκέα παξνρήο ππεξεζηψλ, νη ηερλνινγηθέο δηεξγαζίεο αθνξνχλ εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ επηηξέπνπλ λα δηεμαρζεί ε παξνρή ηεο ππεξεζίαο. πλεπψο, νη επηρεηξήζεηο βξίζθνληαη ζ έλα ζπλερή αγψλα πξνθεηκέλνπ λα πεηχρνπλ αιιαγέο θαη βειηηψζεηο ζηηο ηερλνινγηθέο ηνπο δηεξγαζίεο, έηζη ψζηε λα κεηψζνπλ ην θφζηνο θαη λα βειηηψζνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ ήδε ππαξρφλησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Οη αιιαγέο ζηηο ηερλνινγηθέο δηεξγαζίεο είλαη πνιχ ζεκαληηθέο γηα πξντφληα ή ππεξεζίεο πνπ είλαη φκνηεο κεηαμχ ηνπο, κε απνηέιεζκα ν κφλνο ηξφπνο λα αληαγσληζηεί ε επηρείξεζε ζε ηέηνηνπ είδνπο πεξηπηψζεηο είλαη ε κείσζε ηνπ θφζηνπο. Τεσνολογική ςποδομή (Enabling Technologies) Μηα ηξίηε πεγή ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο είλαη απηφ πνπ απνθαινχκε enabling technology (ηερλνινγηθή ππνδνκή). Αληί λα αιιάμεη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ πξντφληνο ή ηεο δηεξγαζίαο, ε ηερλνινγηθή ππνδνκή θαζηζηά ηθαλή ηελ εηαηξεία λα εθηειέζεη ηε ζηξαηεγηθή ηεο πνιχ γξεγνξφηεξα θαη έηζη ρξεζηκνπνηεί ην ρξφλν σο πεγή αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Η ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξίαο, γηα 33 Davila, Epstein, Shelton, Making Innovation Work. How to manage it, measure it and profit from it, Wharton School Publishing, Cole, Robert E., Learning from the Quality Movement: What did and didn t happen and why?, California Management Review 41 (1), pp.43-74,

68 παξάδεηγκα, δηεπθνιχλεη ηελ αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ αλάκεζα ζηνπο πνηθίινπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ αιπζίδα αμίαο. Η εχθνιε θαη ζηελή επηθνηλσλία επηηαρχλεη ηηο δηεξγαζίεο κηαο επηρείξεζεο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ πξντφληνο έσο ηε δηαρείξηζε ηεο αιπζίδαο πξνκεζεηψλ. Αλ θαη πξφθεηηαη γηα ηε ιηγφηεξν εκθαλή πεγή ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο ζηνλ πειάηε, σζηφζν είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηαηί βνεζάεη ζην λα επηηχρεη ε επηρείξεζε θαιχηεξν ηξφπν ιήςεο απνθάζεσλ, θαζψο θαη θαιχηεξε ρξεκαηννηθνλνκηθή δηαρείξηζε. Πνιχ θαιφ παξάδεηγκα απνηειεί ε Wal-Mart, ε νπνία θαηάθεξε κέζα απφ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ ηερλνινγηθή ηεο ππνδνκή πνπ αθνξνχζαλ ζηε δηαρείξηζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηεο, λα βειηηψζεη ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα εληνπίδεη θαη λα δηαρεηξίδεηαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηεο, ηελ αιπζίδα αμίαο θαη ηα ρξεκαηννηθνλνκηθά ηεο Ο ξόινο ηεο θαηλνηνκίαο ζηηο ζύγρξνλεο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο Ο βαζηθφο ζθνπφο κηαο ζηξαηεγηθήο θαηλνηνκίαο, ζε επίπεδν επηρείξεζεο, είλαη ε αλαδήηεζε θαη ε απφθηεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ζηελ αγνξά θαη απηφ απαηηεί κηα ζηξαηεγηθή πξντφληνο ε νπνία αλαδεηά ηελ εγθαζίδξπζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο κέζσ ηνπ ρακεινχ θφζηνπο ηνπ πξντφληνο ή κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντφληνο κε επξχ ή πεξηνξηζκέλν αληαγσληζηηθφ ζθνπφ ζηελ αγνξά. Ο Porter (1985) επηρεηξεκαηνινγεί φηη ε ζηξαηεγηθή αλάζεζε ζηηο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο είλαη λα επηηχρνπλ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Απηφ ζεκαίλεη πηνζέηεζε κίαο απφ ηηο ηξεηο βαζηθέο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο ηεο εγεζίαο θόζηνπο, ηεο δηαθνξνπνίεζεο θαη ηεο εζηίαζεο, νη νπνίεο θαζνξίδνληαη απφ ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα θαη ζθνπφ ηεο επηρείξεζεο. Η ζηξαηεγηθή ηεο εζηίαζεο έρεη δχν παξαιιαγέο: εζηίαζε κε εγεζία θφζηνπο θαη εζηίαζε κε δηαθνξνπνίεζε, πνπ απηή δίλεη κε ηε ζεηξά ηεο ηέζζεξηο βαζηθέο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο: Πίλαθαο 8: Οη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηά ηνλ Porter ΑΝΣΑΓΩΝΙΣΙΚΟ ΠΛΔΟΝΔΚΣΗΜΑ Υακειό θόζηνο Γηαθνξνπνίεζε ΑΝΣΑΓΩΝΙΣΙΚΟ πλνιηθή Ηγεζία Γηαθνξνπνίεζε ΚΟΠΟ Αγνξά θφζηνπο Δζηίαζε ζε ηκήκα(ηα) Δζηίαζε κε εγεζία θφζηνπο Δζηίαζε κε δηαθνξνπνίεζε Μηα επηρείξεζε αθνινπζεί ηε ζηξαηεγηθή εγεζίαο θόζηνπο, φηαλ έρεη ζηφρν λα μεπεξάζεη ηνπο αληαγσληζηέο ηεο, επηηπγράλνληαο ρακειφηεξν θφζηνο ζηελ παξαγσγή ησλ πξντφλησλ ή ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξεη. Η θιαζηθή ζηξαηεγηθή εγεζίαο θφζηνπο αλαθέξεηαη ζηελ πξνζθνξά απιψλ θαη ζπλεζηζκέλσλ πξντφλησλ ζε ηππηθνχο πειάηεο ζην πιαίζην κηαο κεγάιεο αγνξάο ζηφρνπ. Σν πιενλέθηεκα θφζηνπο πνπ έρεη κηα επηρείξεζε ζα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο ηεο, εθφζνλ δελ είλαη ππνρξεσκέλε λα πξνζθέξεη ηα πξντφληα ηεο ζε ζεκαληηθά ρακειφηεξε ηηκή απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. 68

69 Παξάδεηγκα Η Easyjet είλαη κηα αεξνπνξηθή εηαηξεία, ε νπνία δξαζηεξηνπνηείηαη ζηηο δηεζλείο πηήζεηο ηχπνπ charter. Η ζηξαηεγηθή ηεο Easyjet αληαπνθξίλεηαη ζην κήλπκα: «φζν πην λσξίο θιείλεηο εηζηηήξην, ηφζν πην θηελά ηαμηδεχεηο!». Η ζηξαηεγηθή βαζίζηεθε ζηηο πνιχ ρακειέο ηηκέο ησλ εηζηηεξίσλ. Σαμηδεχεη κε πιεξφηεηα ζέζεσλ, κε αζπλδηθάιηζην αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη ρακειέο ιεηηνπξγηθέο δαπάλεο. Η ζηξαηεγηθή δηαθνξνπνίεζεο ζηνρεχεη ζηελ απφθηεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο κνλαδηθφηεηαο ζε ζράζε κε ηηο άιιεο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ ίδην θιάδν. Σν πιενλέθηεκα δεκηνπξγείηαη απφ ηελ παξαγσγή θαη δηάζεζε ησλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ, ηα νπνία γίλνληαη αληηιεπηά απφ ηνπο θαηαλαισηέο σο κνλαδηθά θαη πνηνηηθά. Οη επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο εθαξκφδνπλ απηήλ ηε ζηξαηεγηθή, ιφγσ ηεο πςειήο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντφληνο ηνπο απφ ηα άιια αληαγσληζηηθά πξντφληα, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ην ηηκνινγνχλ ζε πςειφηεξε ηηκή απφ ηε κέζε ηηκή ηεο αγνξάο θαη ζαθψο ε ηηκή απηή είλαη πςειφηεξε απφ ηελ ηηκή ηνπ πξντφληνο ηεο επηρείξεζεο ε νπνία είλαη εγέηεο θφζηνπο. Παξάδεηγκα Η ζηξαηεγηθή ηεο Virgin Atlantic Airways βαζίζηεθε ζηελ πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ ηεο θαη ζηε δηαθνξνπνίεζε. Οη ζέζεηο α θαηεγνξίαο ηεο εηαηξίαο (γλσζηέο σο «Upper Class») απνηεινχλ ππφδεηγκα πςίζηεο άλεζεο. Δλδεηθηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πνηφηεηαο ησλ ππεξεζηψλ ηεο Virgin είλαη ε παξνρή ειεθηξνζηαηηθψλ αθνπζηηθψλ, ε δπλαηφηεηα επηινγήο ηξηάληα ηαηληψλ ζε αηνκηθά κίλη βίληεν θαη ε ρξήζε ζνθέξ γηα ηηο κεηαθηλήζεηο απφ θαη πξνο ην αεξνδξφκην. Σν 1995, ν Kodama θάλεη έλα βήκα παξαπάλσ ζηε ζπδήηεζε γηα ηηο βαζηθέο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο. Κάλεη κηα δηάθξηζε κεηαμχ ησλ δχν ηχπσλ ζηξαηεγηθήο δηαθνξνπνίεζεο κε βάζε ην θξηηήξην ηεο ηερλνινγίαο. ηελ πξψηε πξνζέγγηζε εηζάγεη ηελ ηερλνινγία ζηηο πην απαηηεηηθέο εθαξκνγέο ηεο, έηζη ψζηε ηα πςειά πεξηζψξηα θέξδνπο λα θαηεπζχλνληαη ζηελ εθκάζεζε ηεο ηερλνινγίαο θαη νη ρακειέο παξαγφκελεο πνζφηεηεο (ηνπ πξντφληνο) λα κεηψζνπλ ηελ έληαζε πνπ πξνθαιεί ε αλψξηκε ηερλνινγηθή δηαδηθαζία. Δδψ, ε έληαζε αθνξά ζηελ αξηζηνπνίεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ. Η άιιε πξνζέγγηζε αθνξά ζε πεξηπηψζεηο, φπνπ λέεο ηερληθέο ηδέεο εηζάγνληαη ζε επξείαο θαηαλάισζεο πξντφληα. ε απηή ηελ πεξίπησζε εγθαζηδξχεηαη ε ηερλνινγηθή δηαδηθαζία γηα ηελ επίηεπμε πςειψλ πνζνηήησλ παξαγσγήο κε ρακειφ θφζηνο. Δθφζνλ πεξλά ε πεξίνδνο «εθκάζεζήο» ηεο, ην δεηνχκελν είλαη ε αχμεζε ηεο ηερληθήο πνιππινθφηεηαο (ηνπ πξντφληνο), γηα λα πξνζεγγίζνπλ αγνξέοζηφρνη κε πςειά εηζνδήκαηα. Ο Kodama ζεσξεί φηη ε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε επηηξέπεη ζηελ ηερλνινγηθή δηαδηθαζία λα είλαη δηαρεηξίζηκε απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο, κε απνηέιεζκα λα επηηπγράλεηαη: Γηεχξπλζε ηεο ηερλνινγηθήο βάζεο ηεο επηρείξεζεο. Παξνρή κηαο πιαηθφξκαο γηα δηαθνξνπνίεζε ηνπ πξντφληνο (εθφζνλ ρξεηαζηεί), γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο αληαγσληζηηθήο ζηξαηεγηθήο. Δπαλαδηακφξθσζε ηεο «ζχκκεημεο» ησλ ηερλνινγηψλ. ηελ πεξίπησζε ηεο δηαθνξνπνίεζεο έρνπκε δχν πεξηπηψζεηο: Πιήξεο εχξνο πξντφλησλ/ππεξεζηψλ πνπ απεπζχλνληαη ζηελ επξχηεξε αγνξά. 69

70 Μηθξφ εχξνο πξντφλησλ/ππεξεζηψλ πνπ απεπζχλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα ηκήκαηα ηεο αγνξάο, ζηα νπνία είλαη εθηθηή ε πςειή δηείζδπζε ζηελ αγνξά (market penetration). Βιέπνπκε ινηπφλ, πσο ε ηερλνινγία κπνξεί λα επηθέξεη απηή ηελ αιιαγή ζηελ εζηίαζε ηεο αγνξάο. Παξάδεηγκα Ο δηεπζπληήο ηερλνινγίαο ηεο Reed Publishing δειψλεη: «Η ζύληαμε κε ηε βνήζεηα ησλ H/Y αύμεζε ην εύξνο ησλ δεκνζηεπκέλσλ ηίηισλ ζηα πην εμεηδηθεπκέλα έληππά καο. Πάλησο, ν παξαγόκελνο όγθνο δελ άιιαμε, αιιά αιιάμακε ηελ εζηίαζε αγνξάο θαη απεπζπλζήθακε ζε πην ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο αλαγλσζηώλ». Ο Porter (1985) δελ παξέιεηςε λα ελζσκαηψζεη θαη ηελ θαηλνηνκία ζηηο πξνηεηλφκελεο βαζηθέο αληαγσληζηηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ αθφινπζε θαηεγνξηνπνίεζε: Πίλαθαο 9: Οη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαη ν ξφινο ηεο θαηλνηνκίαο θαηά ηνλ Porter Καηλνηνκία πξντόληνο Καηλνηνκία δηαδηθαζίαο Ηγεζία θόζηνπο Αλάπηπμε πξντφληνο/ ππεξεζίαο κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, κε ηε κείσζε α πιψλ θαη ηελ πξνψζεζε απιψλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο ή απινπνίεζε ηνπ δηθηχνπ δηάζεζεο. Αλάπηπμε δηαδηθαζίαο εθκάζεζεο (θακπχιεο κάζεζεο) κε ζηφρν ηε κείσζε ηεο πιηθήο ρξήζεο ή ηε κείσζε ηεο εξγαζίαο. Αλάπηπμε δηαδηθαζηψλ γηα ηε βειηίσζε ησλ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο. Γηαθνξνπνίεζε Αλάπηπμε πξντφληνο /ππεξεζίαο κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πξντφληνο/ ππεξεζίαο, ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο δηαζεζηκφηεηαο ή ηνπ ελαιιαθηηθνχ θφζηνπο. Αλάπηπμε δηαδηθαζηψλ κε ζηφρν ηελ ππνζηήξημε ησλ πςειψλ δηαθπκάλζεσλ ζηε δήηεζε, ηνλ θαιχηεξν πνηνηηθφ έιεγρν, ηε κεγαιχηεξε αμηνπηζηία ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ, ηε κεγαιχηεξε αληαπφθξηζε ζηηο παξαγγειίεο θαη ηηο άιιεο δηαζηάζεηο πνπ βειηηψλνπλ ηελ αμία γηα ηνλ Δζηίαζε κε εγεζία θόζηνπο Αλάπηπμε πξντφληνο/ ππεξεζίαο κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηνπ ζρεδηαζκνχ γηα ηελ επίηεπμε ζπγθεθξηκέλεο απφδνζεο, κε βάζε ηηο αλάγθεο ηεο(σλ) αγνξάο(ψλ) - ζηφρνπ(σλ). Αλάπηπμε δηαδηθαζηψλ κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο, θαηά ηελ αληαπφθξηζε ζηηο αλάγθεο ηεο(σλ) αγνξάο(ψλ) ζηφρνπ(σλ). 70

71 αγνξαζηή Η θαηαιιειόηεξε πξνζέγγηζε ζηξαηεγηθήο ζθέςεο γηα ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή Σα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα έρεη αλαπηπρζεί κηα ελδηαθέξνπζα ζπδήηεζε γηα ην πψο κηα ζηξαηεγηθή αλαπηχζζεηαη θαη δηακνξθψλεηαη εληφο κηαο επηρείξεζεο. Απφ απηήλ ηε ζπδήηεζε θαηαιήμακε ζηηο ηξεηο (3) αθφινπζεο επξείεο πξνζεγγίζεηο ζηξαηεγηθήο ζθέςεο: 1. Η νξζνινγηθή άπνςε, ζηελ νπνία ε ζηξαηεγηθή πξνζεγγίδεηαη σο απνηέιεζκα κηαο ζεηξηαθήο, ζρεδηαζκέλεο αλαδήηεζεο βέιηηζησλ ιχζεσλ ζε θαζνξηζκέλα πξνβιήκαηα κε ζηξαηεγηθή δξάζε, σο ζπλέπεηα ηεο εθαξκνγήο απνθάζεσλ γη απηά ηα πξνβιήκαηα. 2. Η απμεηηθή ή ελαξκνληζκέλε άπνςε, ζηελ νπνία ε ζηξαηεγηθή πξνζεγγίδεηαη σο απνηέιεζκα κηαο δηνηθεηηθήο ελέξγεηαο ηεο εηαηξηθήο δσήο. Η ζηξαηεγηθή πξνζεγγίδεηαη σο δήηεκα εμέιημεο θαη αλαγθψλ πνπ πξέπεη λα θαηαλνεζνχλ, ζην πιαίζην ησλ δηεπζπληηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ έλα αβέβαην θαη πνιχπινθν εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαζψο θαη έλα πιαίζην εξγαζίαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ θνηλσληθνχο θαη πνιηηηθνχο παξάγνληεο θαη δξάζε. 3. Η εξκελεπηηθή άπνςε, ζηελ νπνία ε ζηξαηεγηθή πξνζεγγίδεηαη σο απνηέιεζκα ελφο αηφκνπ ή κηαο νκάδαο, φπνπ ιακβάλνληαη ππφςε ε επηρείξεζε θαη ην πεξηβάιινλ, ζην νπνίν πξφθεηηαη λα ιεηηνπξγήζεη. Η θαηαιιειφηεξε πξνζέγγηζε ζηξαηεγηθήο ζθέςεο είλαη ε επξεία, θαηά ηελ νπνία ε ζηξαηεγηθή δξάζε είλαη κηα ζπλερήο δηάδξαζε κεηαμχ ηνπ πιαηζίνπ, ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηεο δηαδηθαζίαο θαη φρη κηα «αληηθεηκεληθή ζέζε» αλεμάξηεηε πεξηερνκέλνπ θαη δηαδηθαζίαο. Δάλ δερηνχκε φηη πξέπεη λα είλαη δηάρπηε ε επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή βάζε ηεο επηρείξεζεο, ηφηε θαη νη νξγαλσζηαθέο ζέζεηο πνπ είλαη ππεχζπλεο γη απηή ηελ πξφζβαζε, πξέπεη λα είλαη πην εθηεηακέλεο. Απηφ θάλεη ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή ίζε κε ηελ επηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή. Πάλησο, θαζψο ε επηρεηξεκαηηθή ζηξαηεγηθή πεξηθιείεη ζηφρνπο πνιιψλ ιεηηνπξγηψλ κηαο επηρείξεζεο, αλαδχεηαη κηα δηαδηθαζία δηαπξαγκάηεπζεο θαη επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ. Μηα ηέηνηα δηαδηθαζία δελ είλαη απνηέιεζκα κηαο νξζνινγηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ, ηα νπνία αλαδεηνχλ ηε βέιηηζηε ιχζε γηα νιφθιεξε ηελ επηρείξεζε. Οχηε απνηειεί ην απνηέιεζκα κηαο ινγηθήο αλαδήηεζεο βέιηηζησλ ιχζεσλ, αθφκα θαη κέζσ ησλ κνληέισλ πνπ πηζαλψο λα ρξεζηκνπνηνχληαη. Κάζε ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή είλαη απνηέιεζκα κηαο δηαδηθαζίαο δηαπξαγκάηεπζεο. Απηφ απαηηεί ηελ αλάιπζε ηεο ηερλνινγηθήο βάζεο, ηνπ κειινληηθνχ ηερλνινγηθνχ ραξηνθπιαθίνπ θαη ηνπ θαζνξηζκνχ ηνπ ηχπνπ θαη ηνπ ζθνπνχ ηεο επηρείξεζεο, κε ηε βνήζεηα αλαιπηηθψλ εξγαιείσλ θαη ηερληθψλ Η θαηλνηνκία σο αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα Ανηαγωνιζηικό Πλεονέκηημα μιαρ Επισείπηζηρ Οη απαηηνχκελεο πεγέο γηα ηελ απφθηεζε ελφο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο κηαο επηρείξεζεο έρνπλ πξνθαιέζεη κεγάιεο έξεπλεο ζην ζηξαηεγηθφ κάλαηδκελη (Strategic Management). Αξρηθά πξέπεη λα αλαιχζνπκε θαη ζπγθξίλνπκε ηηο 71

72 δπλάκεηο, ηηο αδπλακίεο, ηηο απεηιέο θαη επθαηξίεο ηεο επηρείξεζεο ψζηε λα κπνξνχκε λα δνχκε πνπ βξηζθφκαζηε απηή ηε ζηηγκή ζε ζρέζε κε ην πνπ ζέινπκε λα πάκε, αιιά θαη πνηα είλαη απηά ζε ζρέζε κε ην αληαγσληζηηθφ καο πεξηβάιινλ 35. ηε ζπλέρεηα ε επηρείξεζε κπνξεί λα αληηιεθζεί πνην είλαη ην πιενλέθηεκα πνπ δηαζέηεη έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ ηεο πνπ δελ είλαη άιιν απφ κηα αμία πνπ δεκηνπξγεί ε ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζεί, πνπ δελ εθαξκφδεηαη ηαπηφρξνλα απφ νπνηνπζδήπνηε ηξέρνληεο ή πηζαλνχο αληαγσληζηέο, θαη πνπ απηέο, νη άιιεο εηαηξίεο, είλαη αλίθαλεο λα αλαπαξαγάγνπλ ηα νθέιε ηεο 36. Σν πιενλέθηεκα απηφ κπνξεί λα είλαη ε ηερλνγλσζία, νη πεγέο ησλ πξψησλ πιψλ πνπ ε εηαηξία ρξεζηκνπνηεί θαηά ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο, ε ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζεί ή φ,ηη άιιν ηεο πξνζζέηεη αμία. Δάλ έλα αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα κηαο επηρείξεζεο είλαη δηαηεξήζηκν ή φρη εμαξηάηαη απφ ηε δπλαηφηεηα ησλ αληαγσληζηψλ ηεο γηα αληηγξαθή ή κίκεζε απηνχ, θαη κάιηζηα εάλ παξ φιεο ηηο πξνζπάζεηεο απηψλ γηα αληηγξαθή ζπλερίδεη λα ππάξρεη, ηφηε ζεσξείηαη θαη επηηπρεκέλν 37. Γεγνλφο είλαη πάλησο, φηη απηφ ην «πιενλέθηεκα» είλαη αδχλαην λα ην δηαηεξήζνπκε γηα πάληα, παξά κφλν γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα, κέρξη λα αιιάμνπλ νξηζκέλα δεδνκέλα ηεο αγνξάο 38, φπσο είλαη ε ηερλνινγία. ιεο νη επηρεηξήζεηο θάπνηα ζηηγκή ζα έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ αιιαγέο ζηελ ηερλνινγία, ζηελ νηθνλνκία, δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, θαη γεληθφηεξα νη δηεπζπληέο ηνπο ζα έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ νξγαλσηηθέο πξνθιήζεηο, πνπ ζα ηνπο πξνζθέξνπλ κεγάιεο επθαηξίεο γηα ηελ εμέιημή ηνπο. Απηέο νη πξνθιήζεηο ζα ηνπο αλαγθάζνπλ λα αιιάμνπλ φζνλ αθνξά ηε δηαρείξηζε ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ηεο γλψζεο, ηελ ζηειέρσζε ηεο εηαηξίαο θαη ηελ θαηάξηηζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζε απηή, ηε δεκηνπξγία ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ θάπνησλ εηαηξηψλ, ηηο ζρέζεηο πνπ έρνπλ κε ηνπο πειάηεο, ηελ αγνξά θαη ηνλ αλεθνδηαζκφ ησλ πξψησλ πιψλ ηνπο, ηελ εηαηξηθή δνκή ηεο επηρείξεζεο, θαζψο επίζεο, ηελ εγεζία θαη ηηο δηεπζπληηθέο δεμηφηεηεο φισλ ησλ εξγαδνκέλσλ 39. Με βάζε φια ηα πξνεγνχκελα θηάλνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ππάξρνπλ θάπνηνη θαλφλεο φζνλ αθνξά ηηο θηλήζεηο πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζνπκε γηα λα δηαηεξήζνπκε ην αληαγσληζηηθφ καο πιενλέθηεκα. νη νπνίνη είλαη: σζηή δηαρείξηζε ησλ γλψζεσλ πνπ ιακβάλνπκε απφ ην εμσηεξηθφ αιιά θαη ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηεο επηρείξεζεο Λήςε απνθάζεσλ χζηεξα απφ κειέηε ησλ δεδνκέλσλ πνπ δηαζέηνπκε Δζηίαζε ζηνπο πειάηεο ηεο εηαηξίαο καο σζηή δηαρείξηζε ηνπ «ηαιέληνπ» καο, δειαδή ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ πνπ καο μερσξίδεη Γεκηνπξγία θιίκαηνο ζπλεξγαζίαο Υηίζηκν ζσζηήο δνκήο εληφο ηεο επηρείξεζεο Οξζή δηαρείξηζε ησλ επηθνηλσληψλ Καζνξηζκφο ησλ πξνηχπσλ, δειαδή θαλφλσλ πνπ ζα αθνξνχλ φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζηελ επηρείξεζε Δλζάξξπλζε ηεο εηιηθξίλεηαο θαη ηεο αλάιεςεο επζχλεο 35 Barney J. (1991), «Firm Resources and Sustained Competitive Advantage», Texas A&M University, pp Thomas L. Eheelen θαη J. David Hunger (2000), Strategic Management and Business Policy, Δθδφζεηο Pearson, New Jersey, pp Lippman, S., & Rumelt, R. (1982), Uncertain imitability: An analysis of interfirm differences in efficiency under competition, Bell Journal of Economics, pp Barney J. (1991), «Firm Resources and Sustained Competitive Advantage», Texas A&M University, pp Bessant J. θαη Tidd J. (2007), «Innovation and Entrepreneurship», Δθδφζεηο Wiley, pp

73 Αλάπηπμε εγεζίαο Το έπγο ηος Michael Porter ε απηήλ ηελ ελφηεηα ζα επηθεληξσζνχκε ζην έξγν ηνπ Michael Porter, έλαλ απφ ηνπο κειεηεηέο πνπ αλαγλψξηζε ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα πνπ νη θαηλνηνκίεο θέξλνπλ ζηελ επηρείξεζε θαη ζε έλα έζλνο, θαη πψο κπνξεί απηέο λα θαηαθηεζνχλ. Απηφ ην κέξνο ηνπ θεθαιαίνπ ζηνρεχεη λα εληζρχζεη ηελ θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηεο θαηλνηνκίαο κε ηελ παξνπζίαζε ελφο θαηαιφγνπ ησλ πιένλ ραξαθηεξηζηηθψλ αηηηψλ γέλλεζεο θαηλνηνκηψλ. ηελ εξγαζία ηνπ «Σν Αληαγσληζηηθφ Πιενλέθηεκα ησλ Δζλψλ» (1990), ν Porter αλαπηχζζεη κηα ζεσξία πνπ εξκελεχεη ηελ επηηπρία Δζλψλ ζε ζπγθεθξηκέλεο βηνκεραλίεο θαη ηηο επηπηψζεηο ηεο ζεσξίαο ηνπ γηα εηαηξίεο θαη εζληθέο νηθνλνκίεο. Οη ηδέεο θαη νη έλλνηεο ηεο ζεσξίαο ηνπ ηζρχνπλ επίζεο ζε πνιηηηθέο ή γεσγξαθηθέο πεξηνρέο κηθξφηεξεο απφ έλα έζλνο. Δλδηαθέξεηαη λα εμεγήζεη πψο ην άκεζν «πεξηβάιινλ» κηαο εηαηξίαο δηακνξθψλεη ηελ αληαγσληζηηθή επηηπρία ηεο ζην δηάβα ηνπ ρξφλνπ θαη γηαηί κεξηθέο νξγαλψζεηο επεκεξνχλ ελψ άιιεο απνηπγράλνπλ. Ο Porter ππνζηεξίδεη φηη νη εηαηξίεο δελ ζα πεηχρνπλ ηειηθά εθηφο αλ ζεκειηψζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο ζηε βειηίσζε θαη ηελ θαηλνηνκία, είλαη πξφζπκεο λα αληαγσληζηνχλ θαη θαηέρνπλ κηα πιήξε θαηαλφεζε ηνπ εζληθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο θαη ησλ ηξφπσλ λα ην βειηηψζνπλ. ε κηα πξνεγνχκελε εξγαζία ηνπ κε ηίηιν «Αληαγσληζηηθφ Πιενλέθηεκα, Γεκηνπξγία θαη Γηαηήξεζε Δμαηξεηηθήο Απφδνζεο» (1985), ν Porter πξνζδηφξηζε ηη ζεκαίλεη γηα απηφλ ε έλλνηα ηνπ αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο: «Σν αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα αθνξά ζην πώο πξαγκαηηθά κηα εηαηξία ζέηεη γεληθέο ζηξαηεγηθέο ζε εθαξκνγή. Πώο κηα εηαηξία πεηπραίλεη έλα βηώζηκν πιενλέθηεκα δαπαλώλ; Πώο κπνξεί λα δηαθνξνπνηεζεί από ηνπο αληαγσληζηέο ηεο; Πώο κηα εηαηξία επηιέγεη έλα ηνκέα δξαζηεξηόηεηαο έηζη ώζηε ην αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα κπνξεί λα αλαπηπρζεί από κηα εζηηαζκέλε ζηξαηεγηθή; Πόηε θαη πώο κπνξεί κηα εηαηξία λα απνθνκίζεη ην αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα από ηνλ αληαγσληζκό κε κηα ζπληνληζκέλε ζηξαηεγηθή ζε ζπλαθείο βηνκεραλίεο; Πώο ε αβεβαηόηεηα εηζάγεηαη ζηελ αλαδήηεζε ηνπ αληαγσληζηηθνύ πιενλεθηήκαηνο; Πώο κπνξεί κηα εηαηξία λα ππεξαζπίζεη ηελ αληαγσληζηηθή ζέζε ηεο;». Γηα ηνλ Porter, νη εηαηξίεο δεκηνπξγνχλ θαη ζπληεξνχλ ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα κε ηελ αληίιεςε ή ηελ αλαθάιπςε λέσλ θαη βειηησκέλσλ ηξφπσλ αληαγσληζκνχ ζε κηα βηνκεραλία θαη ηε κεηαθνξά ηνπο ζηελ αγνξά, ε νπνία απνηειεί ηειηθά κηα πξάμε θαηλνηνκίαο. Ο Porter βιέπεη ηελ θαηλνηνκία ζε πνιχ επξχ νξίδνληα θαη σο έκθπηε ζην ζηξαηεγηθφ θαη αληαγσληζηηθφ πιαίζην ηεο εηαηξίαο: «Η θαηλνηνκία πεξηιακβάλεη όρη κόλν λέεο ηερλνινγίεο αιιά θαη λέεο κεζόδνπο ή ηξόπνπο δξάζεο πνπ εκθαλίδνληαη κεξηθέο θνξέο σο αξθεηά εγθόζκηνη. Η θαηλνηνκία κπνξεί λα θαλεξσζεί ζην ζρεδηαζκό ελόο λένπ πξντόληνο, κηα λέα δηαδηθαζία παξαγσγήο, κηα λέα πξνζέγγηζε ζην κάξθεηηλγθ ή έλαλ λέν ηξόπν εθπαίδεπζεο θαη νξγάλσζεο. Μπνξεί λα πεξηιάβεη νπζηαζηηθά νπνηαδήπνηε δξαζηεξηόηεηα ζηελ αιπζίδα αμηώλ» (Porter, 1990). Έλα κεγάιν κέξνο ηεο θαηλνηνκίαο δελ είλαη ξηδνζπαζηηθφ αιιά κάιινλ ζσξεπηηθφ θαη απμεηηθφ, απνηεινχκελν απφ κηθξέο αλαθαιχςεηο θαη πξνφδνπο θαη φρη απφ ξηδνζπαζηηθέο ηερλνινγηθέο ή άιινπ είδνπο εθεπξέζεηο. Τπνζηεξίδεη φηη ε θαηλνηνκία είλαη ηφζν απνηέιεζκα ηεο νξγαλσηηθήο κάζεζεο φζν θαη ηππηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη γλψζεσλ. Ο Porter εμεγεί ηε ζεκαζία ηεο θαηλνηνκίαο ζηε 40 Bessant J. θαη Tidd J. (2007), «Innovation and Entrepreneurship», Δθδφζεηο Wiley, pp

74 δεκηνπξγία ελφο αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο γηα ηελ εηαηξία. Οη θαηλνηφκεο επθαηξίεο αλαπηχζζνληαη ζπλήζσο απφ θάπνηα αζπλέρεηα ή αιιαγή ζηε δνκή βηνκεραλίαο πνπ κπνξεί, ηειηθά, λα πξνδψζεη έλα αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ζηελ επηρείξεζε πνπ θαηνξζψλεη λα αληηιεθζεί θαη λα εθκεηαιιεπηεί ηελ επθαηξία. χκθσλα κε ηνλ Porter (1990), νη πέληε πην ραξαθηεξηζηηθέο αηηίεο ησλ θαηλνηνκηώλ πνπ κεηαηνπίδνπλ ην αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα είλαη νη αθφινπζεο 41 : 1. Νέεο ηερλνινγίεο. Η ηερλνινγηθή αιιαγή δεκηνπξγεί λέα πξντφληα, λέεο δπλαηφηεηεο γηα ζρεδηαζκφ ελφο ππάξρνληνο πξντφληνο, λένπο ηξφπνπο κάξθεηηλγθ, παξάδνζεο θαη ζπλαθψλ ππεξεζηψλ αθφκε θαη λέεο βηνκεραλίεο. Γηα ηνλ ζπγγξαθέα, είλαη ν πιένλ θνηλφο δεκηνπξγφο ζηξαηεγηθήο θαηλνηνκίαο. 2. Νέεο ή κεηαηνπηδόκελεο αλάγθεο αγνξαζηώλ. ηαλ νη άλζξσπνη αιιάδνπλ πξνηεξαηφηεηεο ή αλαπηχζζνπλ λέεο αλάγθεο γελληέηαη κηα θαηλνηφκνο επθαηξία πνπ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε απφθηεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ηελ επηρείξεζε πνπ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζε απηέο ηηο αιιαγέο. 3. Η εκθάληζε ελόο λένπ ηνκέα βηνκεραλίαο. Μηα άιιε επθαηξία λα δεκηνπξγεζεί έλα αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα παξνπζηάδεηαη φηαλ εκθαλίδεηαη έλαο ηνκέαο ζε κηα βηνκεραλία ή φηαλ δηάθνξα ππάξρνληα ηκήκαηα αλαζπγθξνηνχληαη. Απηφ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε λένπο πειάηεο, λένπο ηξφπνπο κάξθεηηλγθ θαη πξνζέγγηζεο ζπγθεθξηκέλσλ πειαηψλ θαη λένπο ηξφπνπο παξαγσγήο ζπγθεθξηκέλσλ πξντφλησλ. 4. Μεηαηόπηζε πξνζηηζέκελσλ δαπαλώλ ή δηαζεζηκόηεηαο. Σα αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα είλαη ζπρλά απνηειέζκαηα αιιαγψλ ζηηο πξνζηηζέκελεο δαπάλεο φπσο, εξγαζία, πξψηεο χιεο, ελέξγεηα, κεηαθνξά, κεραλήκαηα, θ.ν.θ.. Σέηνηεο αιιαγέο κπνξνχλ λα κεηαηνπίζνπλ ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ ήηαλ ζε ζέζε λα βειηηζηνπνηήζνπλ ηηο δηαδηθαζίεο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ζχκθσλα κε ηηο λέεο θαηαζηάζεηο. 5. Αιιαγέο ζηνπο θπβεξλεηηθνύο θαλνληζκνύο. Άιια εξεζίζκαηα ζηελ θαηλνηνκία, πνπ κπνξεί ηειηθά λα νδεγήζνπλ ζε αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα, είλαη νη αιιαγέο ζε θπβεξλεηηθνχο θαλνληζκνχο πνπ αθνξνχλ ζηα πξφηππα πξντφλησλ, πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, εκπφδηα εηζφδνπ, πεξηνξηζκνχο εκπνξίνπ, θ.ν.θ. Μηθξέο ή επέιηθηεο επηρεηξήζεηο πνπ κπνξνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ γνξγά ζε ηέηνηεο αιιαγέο κπνξνχλ λα θεξδίζνπλ έλα πιενλέθηεκα ελάληηα ζηηο θαζηεξσκέλεο βηνκεραληθέο επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ δνκήζεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο πάλσ ζε ζπγθεθξηκέλα θαζεζηψηα θπβεξλεηηθψλ θαλνληζκψλ. Ο Porter παξνπζηάδεη ην ζεκαληηθφ ξφιν ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε δηαδηθαζία θαηλνηνκίαο. Μεξηθέο θνξέο, κπνξεί λα είλαη ην απνηέιεζκα ηεο επέλδπζεο ζε Δ&Α ή ζε έξεπλα αγνξάο, αιιά αξθεηά ζπρλά είλαη απιά έλαο κε ζπκβαηηθφο ηξφπνο ζθέςεο, πνπ βνεζά λα θνηηάμεη θαλείο ζηε ζσζηή θαηεχζπλζε ζηνλ ζσζηφ ρξφλν. Η θαηλνηνκία γηα ηνλ Porter είλαη, κε ιίγεο εμαηξέζεηο, ην απνηέιεζκα αζπλήζηζηεο πξνζπάζεηαο. Οη επηρεηξήζεηο πνπ θαηλνηνκνχλ δελ είλαη ζπρλά κεγάιεο ή θαηεζηεκέλεο επηρεηξήζεηο, αιιά κάιινλ λέεο επέιηθηεο ή κηθξέο επηρεηξήζεηο. ηελ έξεπλά ηνπ, αλαθαιχπηεη φηη φπνπ νη θαηλνηφκνη είλαη κεγάιεο εηαηξίεο, είλαη ζπρλά λενεηζεξρφκελνη ζε κηα λέα βηνκεραληθή δξαζηεξηφηεηα έρνληαο ήδε κηα θαζηεξσκέλε ζέζε ζε κηα άιιε βηνκεραλία. Η θαηλνηφκνο εηαηξία είλαη απηή πνπ αθνινπζεί κε πείζκα ηελ θαηλνηνκία ζηε ζηξαηεγηθή ηεο. Γηα ηνλ Porter ε θαηλνηνκία είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν κηα επηρείξεζε θεξδίδεη θαη δηαηεξεί έλα 41 Porter, 1990, ζει

75 αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα. Πξέπεη λα είλαη ζχκθπηε ζηε ζηξαηεγηθή θαη ην αληαγσληζηηθφ πιαίζην αλαθνξάο κηαο επηρείξεζεο Πεγέο Καηλνηνκίαο Οη πεξηζζφηεξεο θαηλνηνκίεο πξνθχπηνπλ απφ κηα ζπλεηδεηή, ζθφπηκε αλαδήηεζε επθαηξηψλ θαηλνηνκίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Drucker (1985) πξνζδηνξίδεη έμη πεγέο επθαηξηψλ θαηλνηνκίαο. Οη πξψηεο ηξεηο είλαη ηνκείο ησλ επθαηξηψλ πνπ ππάξρνπλ κέζα ζε κηα επηρείξεζε ή κηα βηνκεραλία θαη ππφ απηήλ ηε κνξθή γίλνληαη «νξαηέο» θπξίσο ζηνπο αλζξψπνπο πνπ εξγάδνληαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε επηρείξεζε, βηνκεραλία ή νξγάλσζε παξνρήο ππεξεζηψλ. Σξεηο πξφζζεηεο πεγέο ππάξρνπλ έμσ απφ κηα επηρείξεζε ζην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ ηεο πεξηβάιινλ. Παξαθάησ ζα δνχκε αλαιπηηθά ηηο δηάθνξεο πεγέο θαηλνηνκίαο κέζα θαη έμσ απφ ηηο επηρεηξήζεηο, ηνπο νξγαληζκνχο θαη ηηο βηνκεραλίεο: 1. Σν απξόζκελν ή απξνζδόθεην. Αλαθέξεηαη ζηελ μαθληθή, ζηελ απξφζκελε επηηπρία. Δίλαη ε ιηγφηεξν ξηςνθίλδπλε θαη ζπλάκα ιηγφηεξν θνπηψδεο. Δίλαη ε επθνιφηεξε θαη απινχζηεξε κνξθή επθαηξίαο θαηλνηνκίαο. Τπνζηεξίδεη φηη νη απξνζδφθεηεο επηηπρίεο, νη απξνζδφθεηεο απνηπρίεο ή ηα απξνζδφθεηα γεγνλφηα είλαη παξαγσγηθέο πεγέο επθαηξηψλ θαηλνηνκίαο. 2. Η δπζαξκνλία. Απνηειεί κηα αληίθαζε αλάκεζα ζην ηη έπξεπε λα ζπκβεί θαη ηη ζπλέβε. Μπνξεί λα απνηειέζεη ζχκπησκα θάπνηαο επθαηξίαο γηα θαηλνηνκία. πλήζσο νη δπζαξκνλίεο εθδειψλνληαη ζηα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα θαη ηηο πνηνηηθέο εθηηκήζεηο πνπ πεξηέρνπλ νη εθζέζεηο πνπ παίξλνπλ ζηα ρέξηα ηνπο ηα αλψηεξα ζηειέρε κηαο επηρείξεζεο. Η δπζαξκνλία απνηειεί ζχκπησκα θάπνηαο αιιαγήο θαη ζπλεπψο κηαο θαηλνηφκνπ επθαηξίαο. Μηα δπζαξκνλία κέζα ζηε ινγηθή ή ην ξπζκφ κηαο δηαδηθαζίαο είλαη κηα δπλαηφηεηα απφ ηελ νπνία νη επθαηξίεο θαηλνηνκίαο κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ. Μηα άιιε πεγή είλαη δπζαξκνλία κεηαμχ ησλ νηθνλνκηθψλ πξαγκαηηθνηήησλ. Μηα δπζαξκνλία κεηαμχ ησλ πξνζδνθηψλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ κπνξεί επίζεο λα αλνίμεη ηηο δπλαηφηεηεο γηα ηελ θαηλνηνκία. 3. Καηλνηνκία βαζηδόκελε ζε ιεηηνπξγηθή αλάγθε. ε αληίζεζε κε ηελ πεξίπησζε ηνπ απξφζκελνπ θαη ηελ δπζαξκνλία, ε αλάγθε μεθηλάεη απφ ηελ δνπιεηά πνπ πξέπεη λα γίλεη. Δίλαη πνιχ ζπγθεθξηκέλε θαη πνιχ ζαθήο. Σειεηνπνηεί κηα δνπιεηά πνπ πξέπεη λα γίλεη, κηα δηαδηθαζία, γηα λα εθκεηαιιεπηεί κηα θαηλνχξγηα γλψζε. ε αληίζεζε κε ηελ θαηλνηνκία πνπ βαζίδεηαη ζηα απξνζδφθεηα πεξηζηαηηθά ή ηηο δπζαξκνλίεο, νη αλάγθεο δηαδηθαζίαο είλαη πνιχ ζπγθεθξηκέλεο θαη αξρίδνπλ κε ηελ εθκεηάιιεπζε κηαο αλάγθεο. Σν 1909, π.ρ., έλαο ζηαηηθφο ηεο ΑΣ&Σ πξνέβιεςε φηη κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηειεθσλεκάησλ κεηά απφ 15 πεξίπνπ ρξφληα θάζε αλχπαληξε γπλαίθα ζηηο ΗΠΑ ζα έπξεπε λα εξγαζηεί σο ρεηξίζηξηα ηειεθσληθψλ θέληξσλ. Η αλάγθε δηαδηθαζίαο ήηαλ πξνθαλήο θαη κέζα ζε δχν έηε ε επηρείξεζε αλέπηπμε θαη εγθαηέζηεζε ην απηφκαην ηειεθσληθφ θέληξν. 4. Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία ή δεκνγξαθηθέο αιιαγέο. Απηφ αλαθέξεηαη ζηηο εμσηεξηθέο γηα ηελ επηρείξεζε αιιαγέο σο πξνο ην κέγεζνο, ηελ ειηθία, ηελ εθπαίδεπζε, ηε ζχλζεζε θαη ηελ γεληθφηεξε δνκή ηνπ πιεζπζκνχ. Απηέο νη αιιαγέο επεξεάδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο απνθάζεηο γηα ηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ ζα πξέπεη λα παξαρζνχλ, λα αγνξαζηνχλ θαη θαηαλαισζνχλ. Απφ ηηο εμσηεξηθέο πεγέο θαηλνηνκίαο, νη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο είλαη νη πην αμηφπηζηεο, θαζψο παξέρνπλ ηνπο ρξφλνπο πνπ ζα ζπκβνχλ αιιά ηα άηνκα πνπ επζχλνληαη γηα ηε ράξαμε πνιηηηθήο ζπρλά ηηο παξακεινχλ. Οη αιιαγέο ζηνπο 75

76 αξηζκνχο θαηνίθσλ, θαηαλνκήο ειηθηψλ, εθπαίδεπζεο, επαγγεικάησλ θαη γεσγξαθηθήο ζέζεο κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο θαηλνηφκεο επθαηξίεο, νη νπνίεο αληακείβνπλ ηδηαίηεξα θαη πεξηθιείνπλ ηνλ ιηγφηεξν θίλδπλν κεηαμχ πνηθίισλ επηρεηξεκαηηθψλ δξάζεσλ. 5. Αιιαγέο ζηηο αληηιήςεηο, ζηηο δηαζέζεηο θαη ζην λόεκα. Σν λφεκα ησλ δπν θξάζεσλ «ην πνηήξη είλαη κηζνάδεην» θαη «ην πνηήξη είλαη κηζνγεκάην» δηαθέξεη ζεκαληηθά θαη σο πξνο ηελ δηαδηθαζία αληίιεςεο θαη σο πξνο ηηο ζπλέπεηεο ηεο. Σελ αιιαγή ζηελ αληίιεςε ελφο ζηειέρνπο γηα ην πψο δειαδή λα βιέπεη ην πνηήξη απφ κηζνάδεην ζε κηζνγεκάην κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κεγάιεο επθαηξίεο θαηλνηνκίαο. 6. Νέα γλώζε, επηζηεκνληθή θαη κε-επηζηεκνληθή. Η θαηλνηνκία πνπ βαζίδεηαη ζηε γλψζε δηαθέξεη απφ φιεο ηηο άιιεο θαηλνηνκίεο ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Δίλαη απηή πνπ πξνζειθχεη ηε δεκνζηφηεηα, πνπ θέξλεη ην ρξήκα, είλαη φπσο ηελ ραξαθηεξίδεη ν ζπγγξαθέαο ν «ζνχπεξ-ζηαξ» ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Δίλαη απηφ πνπ ζπλήζσο ελλννχλ νη άλζξσπνη φηαλ κηινχλ γηα θαηλνηνκία. Αλάκεζα ζηηο θαηλνηνκίεο πνπ έγξαςαλ ηζηνξία, απηέο πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ γλψζε βξίζθνληαη ζε πην ςειά επίπεδα. Οη βαζηζκέλεο ζηε γλψζε θαηλνηνκίεο δηαθέξνπλ απφ φιεο ηηο άιιεο θαηλνηνκίεο ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο: νη ρξφλνη πξνεηνηκαζίαο είλαη εθηελέζηεξνη, ηα πνζνζηά απνηπρίαο είλαη πςειφηεξα, είλαη δχζθνιν λα πξνβιεθζνχλ θαη έηζη ζέηνπλ κεγαιχηεξεο πξνθιήζεηο ζηνπο επηρεηξεκαηίεο. Δπηπιένλ, έρνπλ αλαγλσξηζηεί νξηζκέλνη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ζηελ νξγαλσηηθή ηθαλφηεηα κηαο επηρείξεζεο γηα θαηλνηνκία. Δπνκέλσο, ε κνλάδα ηεο ζπγθεθξηκέλεο αλάιπζεο είλαη ε νξγάλσζε. H ζρεηηθή βηβιηνγξαθία κε ηελ νξγαλσηηθή ηθαλφηεηα κηαο επηρείξεζεο γηα θαηλνηνκία, ζην ρψξν ηνπ κάλαηδκελη κπνξεί γεληθά λα δηαθξηζεί ζε δχν ξεχκαηα: ην «παξαδνζηαθό» πνπ εμεηάδεη θπξίσο ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαη ηα νξγαλσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηρείξεζεο θαη ην πην «πξόζθαην» πνπ δίλεη έκθαζε ζηνπο ηδηαίηεξνπο πφξνπο θαη θπξίσο ζηηο ηθαλφηεηεο ηεο επηρείξεζεο, δειαδή εζηηάδεη θπξίσο ζην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ. πλνιηθά, ηφζν ε ζεσξεηηθή φζν θαη εκπεηξηθή έξεπλα έρεη δείμεη φηη ε δπλαηφηεηα κηαο επηρείξεζεο γηα θαηλνηνκία ζρεηίδεηαη ηφζν κε ην επξχηεξν πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ θηλείηαη («καθξν» θαη «κεζν» επίπεδν αλάιπζεο), φζν θαη κε ηα ηδηνζπγθξαζηαθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλφηεηεο. ρεηηθά κε ηελ θαηεγνξία παξαγφλησλ πνπ εμεηάδεη ε παξαδνζηαθή βηβιηνγξαθία, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη, φπνπ ην πεξηβάιινλ σζεί ηηο επηρεηξήζεηο λα εληαρζνχλ ζε ηερλνινγηθά δίθηπα, ην απνηέιεζκα είλαη ηδηαίηεξα ζεηηθφ γηα ηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ. Η αγνξά θαη νη ζεζκηθέο πηέζεηο πξνο ηα δηεζλή νξγαλσηηθά δίθηπα έρνπλ ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ηάζε κηαο επηρείξεζεο πξνο ηελ θαηλνηνκία κέζσ ηεο παξνρήο επθαηξηψλ γηα θνηλή εθκάζεζε, ηεο κεηαθνξάο ηερλνγλσζίαο θαη ηεο αληαιιαγήο πφξσλ. Μηα έξεπλα ηνπ ΟΟΑ έδεημε φηη ε ζύλαςε ζηξαηεγηθώλ ζπκκαρηώλ θαη γεληθά ε δηθηύσζε αλάκεζα ζηηο επηρεηξήζεηο ηξηπιαζηάζηεθε ζηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο, γεγνλφο πνπ θαηά ηε κειέηε, ζπλεηέιεζε ζηελ αχμεζε ησλ θαηλνηνκηψλ πνπ εηζήρζεθαλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Αλαθνξηθά κε ην «εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ» ηεο επηρείξεζεο, πνπ εμεηάδεη ε πην πξφζθαηε ή αιιηψο απνθαινχκελε resource - based βηβιηνγξαθία, ε έξεπλα έρεη γεληθά θαηαιήμεη ζην φηη νη νξγαλσηηθνί πόξνη θαη νη ηθαλόηεηεο είλαη απηνί πνπ θαζνξίδνπλ ηελ θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο. Μ άιια ιφγηα ππνζηεξίδεη φηη κηα ζεηξά απφ (θπξίσο) άπια (intangible) θαη ηδηνζπγθξαζηαθά ραξαθηεξηζηηθά 76

77 βξίζθνληαη πίζσ απφ ηελ θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα 42. Σα θπξηφηεξα απφ απηά ζρεηίδνληαη κε ηελ πηνζέηεζε απνθεληξσκέλσλ θαη επέιηθησλ νξγαλσηηθψλ δνκψλ κε «αλνηρηή» επηθνηλσλία ηφζν θάζεηα (αλάκεζα ζηα νξγαλσηηθά επίπεδα) φζν θαη νξηδφληηα (εληφο ησλ νξγαλσηηθψλ επηπέδσλ). Αθφκε πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη ε χπαξμε επηρεηξεζηαθνύ θιίκαηνο θαη ε παξνπζία κηαο δπλακηθήο εγεηηθήο νκάδαο πνπ αλαιακβάλεη ηνλ θίλδπλν κηαο θαηλνηνκηθήο πξνζπάζεηαο, θαζψο επίζεο θαη νη αληίζηνηρεο πνιηηηθέο θαη νξγαλσηηθέο δνκέο γηα ηελ ελζάξξπλζε αλάιεςεο θαηλνηνκηθψλ δξάζεσλ. ζνλ αθνξά ζηνπο πφξνπο, ε πξόζβαζε ζε ρξεκαηνδνηηθά θεθάιαηα, ε χπαξμε ηζρπξνύ ηκήκαηνο Δ&Α θαη γεληθά ε χπαξμε θαηάιιεινπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαίλεηαη λα παίδνπλ ηδηαίηεξα ζεηηθφ ξφιν. Η πιένλ ζεκαληηθή φκσο παξάκεηξνο, πνπ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ελζσκαηψλεη ηα πξνεγνχκελα, είλαη ε χπαξμε θαη αμηνπνίεζε δηαλνεηηθνύ θεθαιαίνπ (intellectual capital) θαη γεληθά ε δηαρείξηζε ηεο γλώζεο ηεο επηρείξεζεο. Η γλψζε θαη ε αμηνπνίεζή ηεο απνηειεί έλαλ θαίξην παξάγνληα ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκίαο θαη ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή ελ γέλεη, δεδνκέλνπ φηη απνηειεί θνηλφ ηφπν φηη ε θαηλνηνκία αλαπηχζζεηαη κέζα απφ κηα εμαηξεηηθά ζχλζεηε θαη πνιπεπίπεδε δηαδηθαζία πνπ εκπιέθεη πνιινχο δξψληεο θαη είδε γλψζεσλ. Γηα λα κπνξεί κηα επηρείξεζε λα θαηλνηνκήζεη ζα πξέπεη φρη κφλν λα είλαη ζε ζέζε λα δηαρεηξίδεηαη κε απνηειεζκαηηθφηεηα ηα απνζέκαηα γλψζεο ζην εζσηεξηθφ ηεο αιιά θαη λα εληνπίδεη ηηο πεγέο γλψζεο πνπ δε δηαζέηεη. ην πιαίζην απηφ, ε αμηνπνίεζε ησλ ηερλνινγηώλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληώλ θαίλεηαη λα παίδεη έλα ζεκαληηθφ ππνζηεξηθηηθφ ξφιν Έξεπλα θαη Αλάπηπμε Η έλλνηα ηεο Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο αληηζηνηρεί ζηε «δεκηνπξγηθή εξγαζία πνπ γίλεηαη ζε ζπζηεκαηηθή βάζε κε ζθνπό ηελ αύμεζε ησλ γλώζεσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ γλώζεσλ, πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν ηνλ άλζξσπν, ηνλ πνιηηηζκό θαη ηελ θνηλσλία θαη ηεο ρξήζεο ηνπ απνζέκαηνο γλώζεσλ πνπ δεκηνπξγείηαη ζε λέεο εθαξκνγέο» (φπσο νξίδεηαη ζην Δγρεηξίδην Frascati). πρλά, ε ζεκαληηθφηεξε θάζε ηεο πεηξακαηηθήο αλάπηπμεο είλαη ε θαηαζθεπή θαη ν έιεγρνο πξσηνηχπσλ. Σν πξσηφηππν είλαη έλα θαηλνχξην κνληέιν (ή κηα θαηάζηαζε ειέγρνπ) πνπ πεξηιακβάλεη φια ηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηφηεηεο απφδνζεο ηνπ λένπ πξντφληνο ή ηεο λέαο δηαδηθαζίαο. Η απνδνρή ελφο πξσηνηχπνπ ζπλήζσο ζεκαίλεη ην ηέινο ηεο θάζεο ηεο πεηξακαηηθήο αλάπηπμεο θαη ηελ έλαξμε ησλ επφκελσλ θάζεσλ ηεο δηαδηθαζίαο θαηλνηνκίαο 43. Χζηφζν, ε έξεπλα είλαη θάηη πνπ θνζηίδεη πάξα πνιχ θαη γηα ην ιφγν απηφ απαηηνχληαη ππέξνγθα πνζά γηα ηε ρξεκαηνδφηεζή ηεο. πγθεθξηκέλα, ηέηνηα πνζά ζπλήζσο κπνξνχλ λα αληέμνπλ νη θπβεξλήζεηο ή νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο. ηηο κέξεο καο δελ αξθεί λα είλαη θάπνηνο έλαο θαιφο εθεπξέηεο αιιά έλαο θαιφο θαηλνηφκνο. Γη απηφ, πνιιέο επηρεηξήζεηο δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ θαηλνηνκία θαη φρη ζηελ εθεχξεζε θαη ελδερνκέλσο, αλ θεξδίζνπλ πνιιά απφ ηελ θαηλνηνκία, ηφηε θάπνην κέξνο απφ ηα θέξδε ηνπο ην επελδχνπλ γηα έξεπλα, ε νπνία ζα νδεγήζεη ζηελ εθεχξεζε θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο ελδερνκέλσο λα ηνπο απνθέξεη πάιη θαηλνηνκία. 42 Maijoor, S.J. and Wittellostuijn, An empirical test of the resource-based theory.strategic regulation in the Dutch audit industry, Strategic Management Journal, 17, 1996, pp Oslo Manual: OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, Copyright, OECD/EUROSTAT,

78 Σν ηκήκα Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο (Δ&Α) κηαο επηρείξεζεο δελ αθνξά πάληα ζηε δεκηνπξγία θάπνηνπ λένπ πξντφληνο ή κηαο εθεχξεζεο κε ηελ επξχηεξε έλλνηα. Αθφκα θαη νη επηρεηξήζεηο πνπ δελ είλαη παξαγσγνί θαηλνηνκίαο αιιά ρξήζηεο, έρνπλ θαη απηέο κε ηε ζεηξά ηνπο ηκήκα Δ&Α, ην νπνίν κπνξεί λα θέξεη άιιν φλνκα, φπσο Σκήκα Αλάπηπμεο Πξντφληνο / Σερλνινγηθήο Γηεξγαζίαο, Σκήκα Νέσλ Πξντφλησλ, Σκήκα Αλάπηπμεο θ.ιπ. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα ην ηκήκα Δ&Α δελ έρεη φλνκα νχηε θαη εκθαλίδεηαη ζην νξγαλφγξακκα ηεο επηρείξεζεο. Απηφ δελ ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρεη. Αθφκα θαη φηαλ δελ απνηειεί αλεμάξηεην ηκήκα κπνξεί θαλείο λα ην εληνπίζεη ελζσκαησκέλν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο 44. Έρεη σο ζηφρν ηελ απνθσδηθνπνίεζε ή ελαιιαθηηθά ηελ «επαλ-εθεχξεζε» θαη ζηε ζπλέρεηα ηελ αθνκνίσζή ηεο ζηνλ νξγαληζκφ. Η «επαλ-εθεχξεζε» αθνξά εδψ, θπξίσο, ζηελ ηερλνινγία θαη δείρλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν κηα εμσηεξηθά παξαγκέλε ηερλνινγία πξέπεη λα αιιάμεη ή λα ηξνπνπνηεζεί ζην ζηάδην ηεο πηνζέηεζεο θαη ηεο εθαξκνγήο γηα λα ζπκβαδίδεη κε ην ηδηαίηεξν πιαίζην ζην νπνίν ζα ελζσκαησζεί. Σν απνθαινχκελν «ζχλδξνκν κε εθεχξεζεο» εχγισηηα πεξηθιείεη ηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλδένληαη κε νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα λα εθεπξεζεί εθ λένπ κηα εμσηεξηθά παξαγκέλε ηερλνινγία. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή κηα λέα ηερλνινγία έρεη ζπλήζσο δχν πηπρέο, ηελ πξαθηηθή, πνπ απνηειείηαη απφ ην εξγαιείν πνπ ελζσκαηψλεη ηελ ηερλνινγία σο θπζηθφ ή πιηθφ αληηθείκελν θαη ηε ζεσξεηηθή πνπ απνηειείηαη απφ ηε βάζε γλψζεσλ πνπ θξχβεηαη πίζσ απφ ην εξγαιείν Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): «Η ζεκαζία ηεο πξνζέγγηζεο ηεο ζηξαηεγηθήο ζθέςεο γηα ηελ ηερλνινγηθή ζηξαηεγηθή ηνπ ΟΣΔ» Έρνπλ πεξάζεη πεξίπνπ 55 ρξφληα απφ ηφηε πνπ ν ΟΣΔ (Οξγαληζκφο Σειεπηθνηλσληψλ Διιάδνο) μεθίλεζε ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ θαη ε επηρείξεζε βξέζεθε κπξνζηά ζηε κεγαιχηεξε πξφθιεζε: «λα εηζάγεη ηηο ςεθηαθέο ηερλνινγίεο!» Με ηελ ςεθηαθνπνίεζε δίλεηαη επηπιένλ ε δπλαηφηεηα πξνψζεζεο ζηελ ειιεληθή αγνξά λέσλ ππεξεζηψλ θαη πξντφλησλ πξνζηηζέκελεο αμίαο. Δπίζεο, εηζήρζεζαλ φιεο νη λέεο ηερλνινγίεο, φπσο IP, ATM, MPLS θ.ά., ζε φ,ηη αθνξά ηηο ππεξεζίεο δεδνκέλσλ, Γηαδηθηχνπ θαη επξπδσληθψλ ππεξεζηψλ. Μέζσ ησλ ζπγαηξηθψλ ηνπ ΟΣΔ ππάξρεη δξαζηεξηνπνίεζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο ησλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ξαγδαία (δίθηπν νπηηθψλ ηλψλ, ISDN, SDH, λνήκσλ δίθηπν, θηλεηή ηειεθσλία, δίθηπν data/ip κε ηερλνινγία mpls θ.ά.) ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζην εμσηεξηθφ. Η νξγάλσζε ηεο επηρείξεζεο ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηελ νξγάλσζε ηεο κεηξηθήο εηαηξείαο, πνπ εμαπισκέλε ζε φιε ηε ρψξα, ελψ νη ζπγαηξηθέο ηεο πεξηνξίδνπλ ηελ νξγάλσζή ηνπο ζηελ Αζήλα. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ πξνζσπηθνχ αλήθεη ζηε κεηξηθή εηαηξεία θαη είλαη εληαγκέλν ζε γεληθέο δηεπζχλζεηο. Οη νξγαλσζηαθέο ιεηηνπξγίεο δηαθξίλνληαη ζε θεληξηθέο ή επηηειηθέο θαη ζε πεξηθεξεηαθέο. Ο ζηφρνο είλαη ε δεκηνπξγία θηινζνθίαο θαη νξγάλσζεο ηνπ νκίινπ. Σειεπηαία θαίλεηαη φηη επηιέγεηαη ην κνληέιν νξγάλσζεο ηεο επηρείξεζεο ζε φκηιν επηρεηξήζεσλ κε θχξηνπο άμνλεο: ηε ζηαζεξή ηειεθσλία, ηηο θηλεηέο ηειεπηθνηλσλίεο, ην Γηαδίθηπν θαη ηηο δηεζλείο επελδχζεηο θαη έρνπλ εγθαηαιεηθζεί νη ηνκείο αζθάιηζεο, Leasing θαη ηα αληαιιαθηήξηα ζπλαιιάγκαηνο. 44 Christoph-Friedrich von Braun, The Innovation War. Industrial R&D the Arms Race of the 90 s, Prentice Hall PTR,

79 Βαζηθφ νξγαλσζηαθφ πξφβιεκα ηεο επηρείξεζεο απνηεινχζε ην ζηνηρείν φηη ήηαλ ηππηθά κηα δεκφζηα επηρείξεζε. Βέβαηα ε ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ΟΣΔ νθείινληαλ ζηελ θαηαγσγή ηνπ, σο θξαηηθφ κνλνπψιην, ην νπνίν ζηα ζχγρξνλα παγθφζκηα δεδνκέλα ηεο θηιειεπζεξνπνίεζεο θαη ηεο εληεηλφκελεο αλάγθεο γηα άκεζε αληαπφθξηζε ζηηο ζχλζεηεο απαηηήζεηο ησλ πειαηψλ, απνηεινχζε θαη απνηειεί ην βξφγρν γηα ηελ επηρείξεζε. Ήηαλ άκεζε ε αλάγθε γηα ελζσκάησζε ηεο πιεξνθνξηθήο ζε θάζε νξγαλσζηαθή ιεηηνπξγία θαη δξαζηεξηφηεηα ηεο επηρείξεζεο. Σν 1996 απνθαζίζηεθε λα πινπνηεζεί ην «ρέδην Οξγαλσηηθνχ θαη Γηνηθεηηθνχ Δθζπγρξνληζκνχ» (ΟΓΔ). Βαζηθφο ζθνπφο ηνπ ζρεδίνπ ήηαλ ε κεηαηξνπή ηνπ ΟΣΔ ζε ζχγρξνλε θαη αληαγσληζηηθή επηρείξεζε, ε νπνία ζα παξέρεη πςειήο πνηφηεηαο ηειεπηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο κε ρακειφ θφζηνο ζηελ Διιάδα θαη ζε επηιεγκέλεο αγνξέο ηνπ εμσηεξηθνχ. Οη επηκέξνπο ζηφρνη ηνπ ΟΓΔ ήηαλ: α) Πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζηξνθήο πξνο ηνλ πειάηε. β) Ιθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηεο ειιεληθήο αγνξάο σο πξνο ηελ πνηφηεηα θαη επάξθεηα ηειεπηθνηλσληαθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. γ) Βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ ΟΣΔ. δ) Δπέθηαζε ησλ αγνξψλ ηνπ ΟΣΔ ζην εμσηεξηθφ (κεγαιχηεξε εμσζηξέθεηα). ε) Βειηίσζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, ψζηε λα αληαπνθξηζεί ζηνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Η δηνίθεζε ηνπ ΟΣΔ απνθάζηζε ην πξφγξακκα ΟΓΔ λα ζπλνδεπηεί κε ηελ εηζαγσγή ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο, ηελ νπνία ζεσξνχζε αλαγθαία γηα λα επηηεπρζεί ν εθζπγρξνληζκφο ηεο επηρείξεζεο θπξίσο ζηνπο ηνκείο: 1) Κνπιηνχξα, 2) Δμππεξέηεζε πειαηψλ, 3) Οξγαλσζηαθή απνδνηηθφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα, 4)Δξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θαη 5) Βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Θα πξέπεη ζε απηφ ην ζεκείν λα θάλνπκε ηελ εμήο ρξνληθή παξέλζεζε: Η δηνίθεζε ηεο επηρείξεζεο ζην παξειζφλ είρε απνθαζίζεη ηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο επηρείξεζεο. Πιεξνθνξηαθά, ην 1989 απαζρφιεζε ηελ επηρείξεζε ε εηζαγσγή ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο [βι. απφθαζε εηζαγσγήο ηεο ηερλνινγίαο κεηαγσγήο παθέησλ (Hellas Pack), αιιά θακία κειέηε δελ εθπνλήζεθε γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο εηζαγσγήο ηεο λέαο ηερλνινγίαο. Οχηε βέβαηα εθδειψζεθε ελδηαθέξνλ απφ ηε κεξηά ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ νξγάλνπ ηνπο. Σν πξφβιεκα ηνλ ίδησλ ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ θνξέσλ ήηαλ φηη δελ κπνξνχζαλ λα αληηιεθζνχλ έγθαηξα ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο πηπρέο ηεο εηζαγσγήο. Μφιηο, ην Γεθέκβξην ηνπ 2000 έγηλε ε πξψηε ζπζηεκαηηθή κειέηε γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο εηζαγσγήο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπ θιάδνπ ηειεπηθνηλσληψλ (απφ ην Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ). Δπηζηξέθνληαο ζηε δηαδηθαζία ηεο εηζαγσγήο, ην πξψην ζηάδην εηζαγσγήο ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο μεθίλεζε κε ην Βαζηθφ ρέδην Σειεθσλίαο (ΒΣ), φπνπ έπξεπε λα ιεθζνχλ απνθάζεηο γηα ηελ επηηπρή κεηάβαζε απφ ηελ αλαινγηθή ηερλνινγία ζηελ ςεθηαθή. Απνθαζίζηεθε ε αληηθαηάζηαζε ηνπ ππάξρνληνο ηειεθσληθνχ δηθηχνπ αλαινγηθήο ηερλνινγίαο κε ηειεθσληθφ δίθηπν ςεθηαθήο ηερλνινγίαο, κε ηε δεκηνπξγία λεζίδσλ ηειεθσληθνχ δηθηχνπ ςεθηαθήο ηερλνινγίαο. Οη λεζίδεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο, φπσο ήηαλ θπζηθφ, άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη απφ ηα θέληξα κεηαγσγήο πνπ βξίζθνληαη αλψηεξα ζηελ ηεξαξρία ησλ θέληξσλ κεηαγσγήο ηεο αλαινγηθήο ηερλνινγίαο. Έηζη ςεθηνπνηήζεθαλ κε ηε ζεηξά: ην δηεζλέο ηειεθσληθφ θέληξν, ηα πξσηεχνληα, ηα θχξηα θέληξα-θνκβηθά θαη ηεξκαηηθά επηιεγκέλσλ πεξηνρψλ θαη έπεηηα ηα θνκβηθά θαη ηεξκαηηθά θέληξα. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηελ ςεθηαθνπνίεζε ησλ δεχμεσλ ησλ ςεθηαθνπνηνχκελσλ θέληξσλ κεηαγσγήο κε ηα ππφινηπα θέληξα, κε ηελ εηζαγσγή ςεθηαθψλ ηερλνινγηψλ 79

80 πνιππιεμίαο (είηε κέζσ ηεο πιεζηφρξνλεο ηεξαξρίαο: PDH, είηε κέζσ ηεο ζχγρξνλεο ςεθηαθήο ηεξαξρίαο: SDH) θαη ησλ νπηηθψλ δαθηπιίσλ. Η αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ςεθηαθνπνίεζεο ησλ παξνρψλ ηνπ ηειεθσληθνχ δηθηχνπ είρε σο απνηέιεζκα ηε δηαξθή εηζαγσγή λέσλ ππεξεζηψλ πξνο ηνπο πειάηεο ρακεινχ θφζηνπο (φπσο ν πξνζσπηθφο ηειεθσλεηήο, εθηξνπή θιήζεο, έλδεημε αλακνλήο θιήζεο θ.ά.). Δπίζεο, ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ςεθηαθνπνίεζεο θαη ε εηζαγσγή λέαο ζεκαηνδνζίαο (δει. ε αληαιιαγή θξηηεξίσλ θαη κελπκάησλ κεηαμχ ησλ θέληξσλ κεηαγσγήο) θαηέζηεζαλ δπλαηή ηελ εηζαγσγή λέσλ δηθηχσλ, φπσο ην Δλνπνηεκέλν Γίθηπν Φεθηαθψλ Τπεξεζηψλ (ISDN) θαη ην Ννήκνλ Γίθηπν (IN).Η εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην ηειεπηθνηλσληαθφ δίθηπν ηνπ ΟΣΔ έθεξε ην εμήο δίιεκκα ζηε δηεχζπλζε: «Δθπαίδεπζε ηνπ πθηζηάκελνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ή απφιπζε κε πξφζιεςε λένπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ». Αο ζπκεζνχκε φηη ν ΟΣΔ ιεηηνπξγνχζε νπζηαζηηθά σο κηα δεκφζηα επηρείξεζε θαη εθφζνλ ε δηνίθεζε ήηαλ δηνξηζκέλε απφ ηελ θπβέξλεζε, νπζηαζηηθά επζπγξακκηδφηαλ κε ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο πνπ είρε πηνζεηήζεη ε ηφηε θπβέξλεζε. Η δηνίθεζε ιεηηνπξγψληαο ζε έλα πιαίζην εξγαζίαο πνπ ραξαθηεξηδφηαλ απφ θνηλσληθνχο θαη πνιηηηθνχο παξάγνληεο θαη δξάζε, απνθάζηζε ηε δηαηήξεζε ηνπ ήδε ππάξρνληνο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηελ πηνζέηεζε κηαο πνιηηηθήο επαλεθπαίδεπζεο. Αλαιχνληαο ηα ζηνηρεία εθείλεο ηεο πεξηφδνπ γίλεηαη θαλεξφ φηη ε επηρείξεζε είρε δαπαλήζεη ηεξάζηηα ρξεκαηηθά πνζά γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζε ζέκαηα ηειεπηθνηλσληψλ, πιεξνθνξηθήο θαη νξγαλσζηαθψλ δηαδηθαζηψλ. Έηζη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία: Α. Έρεη επαλεθπαηδεπηεί πεξηζζφηεξν απφ ην 85% ηνπ πξνζσπηθνχ, κε ζπκκεηνρή ζε ζεκηλάξηα δηαξθείαο σξψλ. Β. Σν πιήζνο ησλ ζεκηλαξίσλ ζηα νπνία ζπκκεηείρε ην πξνζσπηθφ θπκαίλεηαη απφ Γ. Σν 80% ηνπ πξνζσπηθνχ πνπ εθπαηδεχηεθε, ζπκκεηείρε ζε 1-6 ζεκηλάξηα σξψλ (δει. 67% ηεο ζπλνιηθήο δηάξθεηαο). Η επηινγή γηα επαλεθπαίδεπζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηεο επηρείξεζεο, παξά ηα εληππσζηαθά νηθνλνκηθά κεγέζε, πξνζέθεξε ειάρηζηα ζηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ θαη πεπνηζήζεσλ ελφο κεγάινπ αξηζκνχ εξγαδνκέλσλ γηα ηνλ αληηιακβαλφκελν θίλδπλν θαη ηελ αλαζθάιεηα πνπ δεκηνπξγνχζε ην λέν, αληαγσληζηηθφ θαη απαηηεηηθφ πεξηβάιινλ κηαο ηδησηηθήο επηρείξεζεο. ηάζεθε ζρεδφλ αδχλαην λα κεηαθηλεζνχλ (κε ηε ζπγθαηάζεζή ηνπο) εξγαδφκελνη απφ ζέζεηο εξγαζίαο θαη εηδηθφηεηεο πνπ άξρηδαλ λα θζίλνπλ (φπσο νη ηερληθέο εηδηθφηεηεο) ζε ζέζεηο εξγαζίαο πνπ είραλ πην ζεκαληηθφ πιένλ, ξφιν ζηελ επηρείξεζε (φπσο ην marketing, ε ηερληθή ππνζηήξημε πειαηψλ ζηα θαηαζηήκαηα). Δλψ ινηπφλ, ε επειημία ζηε ζχγρξνλε παγθφζκηα νηθνλνκία απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ επηβίσζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο θάζε νξγαληζκνχ, νη ζπλζήθεο κνληκφηεηαο πνπ επηθξαηνχζαλ ζηνλ ΟΣΔ απνηέιεζαλ ηε βαζηθή πεγή δπζθακςίαο γηα ηελ επηηπρή πξαγκαηνπνίεζε ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο. Ήηαλ κηα πξαγκαηηθφηεηα πνπ ε δηνίθεζε δελ είδε, γηαηί δελ κειέηεζε ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε. Απηφ ζεκαίλεη έιιεηςε θαζνξηζκνχ ησλ πξαγκαηηθψλ πξνβιεκάησλ, γηα λα πηνζεηήζεη ηεο θαηάιιειεο απνθάζεηο, πνπ ζα δηαζθάιηδαλ λα επηηεπρζεί κε απνηειεζκαηηθφηεηα ε ηερλνινγηθή αιιαγή. Η δηνίθεζε πξνρψξεζε ζε πξφρεηξεο απνθάζεηο. Γελ θαηαγξάθεθε ε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο εηζαγφκελεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο θαη νχηε κειεηήζεθε ν απαηηνχκελνο ζπλδπαζκφο ζπγθεθξηκέλσλ νξγαλσζηαθψλ ηθαλνηήησλ. Η δηνίθεζε δελ πηνζέηεζε θακία δηαδηθαζία ζεηξηαθήο ζρεδηαζκέλεο αλαδήηεζεο βέιηηζησλ ιχζεσλ κε ζπληνληζκέλε ζηξαηεγηθή δξάζε. 80

81 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4: ΓΙΚΣΤΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΩΝ & ΓΙΔΘΝΟΠΟΙΗΗ 4.1. Γίθηπα Δπηρεηξήζεσλ - ηξαηεγηθέο πκκαρίεο Δίκηςα επισειπήζεων (clusters) Με ηνλ φξν δίθηπα ελλννχληαη νη νκάδεο επηρεηξήζεσλ, θιάδσλ θαη ζεζκψλ / ηδξπκάησλ (institutions) πνπ ζπλήζσο ραξαθηεξίδνληαη απφ γεσγξαθηθή εγγχηεηα, εμεηδηθεχνληαη ζ έλα ζπγθεθξηκέλν πεδίν δξαζηεξηνηήησλ (π.ρ. πιεξνθνξηθή, βηνηερλνινγία) θαη ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε ζπγθεθξηκέλα θνηλά θαη αιιεινζπκπιεξνχκελα ραξαθηεξηζηηθά. Η έκθαζε δίλεηαη ζηα δίθηπα (π.ρ. δίθηπν επηρεηξήζεσλ πιεξνθνξηθήο) θαη φρη ζε ζπγθεθξηκέλνπο (ππφ)θιάδνπο (π.ρ. εθηππσηέο ή ηππνπνηεκέλν ινγηζκηθφ), γηαηί ζηα δίθηπα παξαηεξνχληαη έληνλα θαηλφκελα δηάρπζεο (spillover effects) γλψζεο, εκπεηξίαο θαη αιιεινζπκπιήξσζεο ηθαλνηήησλ, πνπ εληζρχνπλ ην βαζκφ ηεο θαηλνηνκίαο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ κειψλ ηνπ δηθηχνπ. Γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ φηη ε θαηλνηνκηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ δηθηχσλ πξνζδηνξίδεη θαη επεξεάδεη ηελ θαηλνηνκία ζ εζληθφ επίπεδν. Οη θαηεγνξίεο ησλ παξαγφλησλ πνπ παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο ζην επίπεδν ησλ δηθηχσλ αθνξνχλ 45 : ζηε δηαζεζηκφηεηα θαη πνηφηεηα απαξαίηεησλ εηζξνψλ (factor conditions), ζηελ χπαξμε ελφο πγηνχο αληαγσληζηηθνχ πιαηζίνπ αλάκεζα ζηηο επηρεηξήζεηο, ζηελ χπαξμε θαηάιιεισλ εξεζηζκάησλ απφ ηελ εζσηεξηθή αγνξά θαη ζηελ χπαξμε ζρεηηδφκελσλ θαη «ππνζηεξηθηηθψλ» θιάδσλ. Οη εηζξνέο πεξηιακβάλνπλ αλζξψπηλν θεθάιαην πςεινχ επηπέδνπ (ηερληθνχο, εηδηθνχο επηζηήκνλεο, δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ), δηεμαγσγή έξεπλαο ζε δεηήκαηα αηρκήο, έλα απνηειεζκαηηθφ ζχζηεκα κεηαθνξάο - αληαιιαγήο γλψζεο εληφο ηεο νκάδαο θαη χπαξμε ρξεκαηνδνηηθψλ θεθαιαίσλ. ε ζπλέδξην ηνπ πκβνπιίνπ Αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ ΗΠΑ αλαγλσξίζηεθε ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ σο θξίζηκε εηζξνή ζηε δηαδηθαζία θαηλνηνκίαο - ηφζν ζε επίπεδν δηθηχσλ φζν θαη ζε επίπεδν εζληθήο ππνδνκήο θαη θξίζεθε σο απφιπηε πξνηεξαηφηεηα γηα ην κέιινλ ησλ ΗΠΑ ε δηαζεζηκφηεηα πςειήο πνηφηεηαο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζηελ θαηλνηνκία. Σν αληαγσληζηηθφ πιαίζην αλαθέξεηαη ζηνπο θαλφλεο, ηα θίλεηξα, θαη ηηο πηέζεηο πνπ δέρνληαη νη επηρεηξήζεηο θαη πνπ ηηο σζνχλ λα ζηξαθνχλ πξνο ηελ θαηλνηνκία. Δηδηθά ζηελ επνρή καο, ηφζν ν έληνλνο εζσηεξηθφο φζν θαη ν δηεζλήο αληαγσληζκφο αλαγθάδεη ηηο επηρεηξήζεηο λα πςψζνπλ ηνλ πήρε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη λα πεηξακαηηζηνχλ κε λέεο ηδέεο θαη λέα γλψζε. Αλεμάξηεηα, φκσο, απφ ην επίπεδν εηζξνψλ θαη ηνπ αληαγσληζκνχ, ε αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο εμαξηάηαη θαη απφ ηελ εγρψξηα δήηεζε, ε νπνία σζεί ηηο επηρεηξήζεηο ζε ζπλερή βειηίσζε γηα ηελ θάιπςε ησλ ζπλερψο κεηαβαιιφκελσλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο. Δίλαη γεγνλφο φηη νη απαηηεηηθνί πειάηεο δηακνξθψλνπλ έλα ηζρπξφ θίλεηξν γηα θαηλνηνκία. 45 Porter, M., The Competitive Advantage of Nations, Free Press,

82 Παξφια απηά, ε θαηλνηνκία θαζίζηαηαη κηα δχζθνιε ππφζεζε, εθφζνλ νη επηρεηξήζεηο είλαη απνκνλσκέλεο κεηαμχ ηνπο ή φηαλ δελ ππάξρεη ππνζηήξημε ζηελ θαηλνηνκηθή πξνζπάζεηα απφ ζπκπιεξσκαηηθνχο θιάδνπο. πσο πξναλαθέξζεθε, ε θαηλνηνκία ηείλεη λα αλαπηχζζεηαη εληφο δηθηχσλ, ηδίσο ζε δίθηπα πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ γεσγξαθηθή ζπγθέληξσζε. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη νη επηρεηξήζεηο εληφο δηθηχσλ αληηιακβάλνληαη πην θαζαξά θαη γξήγνξα ηηο λέεο αλάγθεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζε ζχγθξηζε κε ηηο απνκνλσκέλεο επηρεηξήζεηο. Δπηπιένλ, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εηζάγνπλ θαηλνηνκίεο ζηελ αγνξά πην γξήγνξα θαη πην απνηειεζκαηηθά, θαζψο σο κέιε ηνπ δηθηχνπ έρνπλ ακεζφηεξε πξφζβαζε ζε ππνθαηαζθεπαζηέο, εμαξηήκαηα θαη άιιεο αλαγθαίεο ππεξεζίεο. Η δηαξθήο ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ βξίζθνληαη εληφο δηθηχνπ, ε νπνία είλαη αλαπφθεπθηε, απνηειεί κηα αθφκε ζπληζηψζα πνπ δίλεη ψζεζε ζε πςειά επίπεδα θαηλνηνκηθφηεηαο. Οη επηρεηξήζεηο πνπ αληινχλ πιενλεθηήκαηα απφ ηελ έληαμή ηνπο ζε δίθηπα είλαη θπξίσο νη κηθξνκεζαίεο (ΜΜΔ). Κιαζηθφ παξάδεηγκα γηα ηα παξαπάλσ είλαη ε πεξίπησζε ησλ εηαηξεηψλ πιεξνθνξηθήο ηεο Silicon Valley ζηηο ΗΠΑ. Πνιιέο ρψξεο εθαξκφδνληαο πνιηηηθέο πνπ ελζαξξχλνπλ ηε δεκηνπξγία δηθηχσλ, θαηάθεξαλ λα απνθηήζνπλ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα ζε δηάθνξνπο θιάδνπο, πιενλεθηήκαηα πνπ πεγάδνπλ θπξίσο απφ ηελ επίηεπμε πςεινχ βαζκνχ θαηλνηνκηθφηεηαο πξντφλησλ, ππεξεζηψλ θαη δηαδηθαζηψλ. ηε Φηλιαλδία, γηα παξάδεηγκα, παξνπζηάδεηαη ηδηαίηεξε θαηλνηνκηθφηεηα ζηα δίθηπα/θιάδνπο ησλ θαηαζθεπψλ, ρεκηθψλ πξντφλησλ, ελέξγεηαο, πγείαο, πιηθψλ, ηειεπηθνηλσληψλ θαη πεξηβάιινληνο ελψ ζην Βέιγην ζηελ ελέξγεηα, ηηο ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη ηειεπηθνηλσληψλ, ηε βηνηερλνινγία θαη ηα πιηθά 46. Αλ θαη ν βαζκφο θαηλνηνκηθφηεηαο ησλ δηαθφξσλ δηθηχσλ είλαη δχζθνιν λα κεηξεζεί, εληνχηνηο ην χςνο ησλ ηδησηηθψλ δαπαλψλ θαη επελδχζεσλ γηα Δ&Α αληαλαθιά ην βαζκφ δεθηηθφηεηαο ελφο δηθηχνπ ζηελ θαηλνηνκία. χκθσλα κε κηα κειέηε ησλ Porter θαη Stern48, ην πνζνζηφ ησλ ηδησηηθψλ επελδχζεσλ ζε Δ&Α απνηειεί έλα έκκεζν κέηξν ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο ησλ δηθηχσλ κηαο ρψξαο, θαζψο θαη ησλ βαζηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηλνηνκία ζε επίπεδν δηθηχσλ. Μηα έξεπλα ηνπ πκβνπιίνπ Αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ Η.Π.Α. ζε 120 πςειφβαζκα ζηειέρε Δ&Α κεγάισλ νξγαληζκψλ θαη παλεπηζηεκηαθψλ ηδξπκάησλ απφ ηνπο ρψξνπο (δίθηπα θαη θιάδνπο) ηεο πγείαο, ηεο πιεξνθνξηθήο, ησλ πιηθψλ, ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο θαη ησλ ηαρπκεηαθνξψλ, έδεημε φηη νη ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηελ αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκίαο είλαη ε δηαζεζηκφηεηα επηζηεκφλσλ θαη κεραληθψλ, ηα δηάθνξα επηζηεκνληθά επηηεχγκαηα θαη ε χπαξμε ελφο αληαγσληζηηθνχ πεξηβάιινληνο (Πίλαθαο 10). Πίλαθαο 10: Παξάγνληεο θαηλνηνκηθφηεηαο ζε επίπεδν δηθηχσλ Γίθηπα Απηνθηλεην Τγεία Πιεξνθνξηθή Τιηθά βηνκεραλία Παξάγνληεο Σαρπκεηαθνξέο Τπνζηήξημε Βαζηθήο Υ Υ Υ Υ Έξεπλαο Γηαζεζηκφηεηα Υ Υ Υ Υ Υ 46 ΟECD, Managing National Innovation Systems,

83 Δηδηθψλ Δπηζηεκφλσλ& Μεραληθψλ Δπηζηεκνληθά Δπηηεχγκαηα Υ Υ Υ Υ Υ πλεξγαζίεο Παλεπηζηεκίσλ/ Δπηρεηξήζεσλ/ Υ Υ Κξάηνπο Αληαγσληζηηθφη εηα Υ Υ Υ Υ Υ Πεξηβάιινληνο Πξνζηαζία Πλεπκαηηθήο Υ Υ Υ Ιδηνθηεζίαο Φνξνινγηθφ Καζεζηψο Υ Υ Υ Υ Τπνδνκή Σερλνινγηψλ Υ Υ Πιεξνθνξηθήο Γηαζεζηκφηεηα Κεθαιαίσλ Υ (Πεγή: Council of Competitiveness, Going global: The new shape of American innovation, 1998.) Ο πόλορ ηων «ζςνδέζμων» Τπάξρνπλ ακθίδξνκεο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηελ εζληθή ππνδνκή θαη ηα δίθηπα επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηλνηνκηθή ηθαλφηεηα κηαο νηθνλνκίαο. Κάζε δίθηπν επηρεηξήζεσλ αληιεί απφ ηελ θνηλή εζληθή ππνδνκή ελψ ηαπηφρξνλα, κέζα απφ ηελ εξεπλεηηθή/θαηλνηνκηθή δξάζε ησλ «κειψλ» ηνπ δηθηχνπ «ρηίδνληαη» πιεπξέο ηεο θνηλήο εζληθήο ππνδνκήο. Σν εξψηεκα φκσο πνπ γελληέηαη εδψ είλαη θαηά πφζν ππάξρνπλ νξγαλσκέλνη θαη θπξίσο, απνηειεζκαηηθνί ζεζκνί πνπ λα ζπλδένπλ κεηαθέξνπλ ηα επηηεχγκαηα ηεο βαζηθήο έξεπλαο ζε θαζηεξσκέλα ή αλαδπφκελα δίθηπα επηρεηξήζεσλ. Η εκπεηξία έρεη δείμεη φηη ε χπαξμε ελφο νξγαλσκέλνπ θαη ηζρπξνχ κεραληζκνχ δηαζχλδεζεο ηεο έξεπλαο κε ηελ παξαγσγή κπνξεί λα απνηειέζεη ην ζπλδεηηθφ θξίθν πνπ ζα ηξνθνδνηεί θαη ζα εληζρχεη ηελ θαηλνηνκία ησλ δηθηχσλ επηρεηξήζεσλ. Γηα ην ιφγν απηφ, νη εζληθέο ή ππεξεζληθέο (ζε επίπεδν ΔΔ) πνιηηηθέο ελζαξξχλνπλ ηα Παλεπηζηήκηα λα πξαγκαηνπνηνχλ βαζηθή έξεπλα θαη λα παξάγνπλ πςεινχ επηπέδνπ εξγαηηθφ δπλακηθφ. Παξάιιεια, θηλεηνπνηνχλ ηηο ηδησηηθέο επελδχζεηο θαη πξσηνβνπιίεο ζηα δηάθνξα εξεπλεηηθά θέληξα θαη Παλεπηζηήκηα, πξνσζψληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηε δηαζχλδεζε αλάκεζα ζηελ εζληθή ππνδνκή θαη ηα δίθηπα επηρεηξήζεσλ. Μηα κειέηε θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο Γεξκαληθήο νηθνλνκίαο θαηά ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ζε ζχγθξηζε κ απηή ηεο Βξεηαλίαο θαη Γαιιίαο νθείιεηαη ζε ζεκαληηθφ πνζνζηφ θαη ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ γεξκαληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή έξεπλα αιιά θαη ζην εχξνο ησλ κεραληζκψλ πνπ «γεθπξψλνπλ» ηελ αθαδεκατθή έξεπλα κε ηελ παξαγσγή. 83

84 Με πνηνλ ηξφπν φκσο νη επηζηεκνληθέο αλαθαιχςεηο δηαρένληαη ζηελ παξαγσγή; Έλαο ηξφπνο δηάρπζεο ησλ εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ θαη ηεο γλψζεο ζηελ παξαγσγή είλαη ηα γξαθεία Μεηαθνξάο Σερλνινγίαο. Η κεηαθνξά ηερλνινγίαο νξίδεηαη σο νπνηνζδήπνηε κεραληζκφο κε ηνλ νπνίν ε ηερλνινγία, κε ηελ επξχηεξε έλλνηα, κεηαθέξεηαη απφ ην θνξέα - δφηε ζην θνξέα - δέθηε πνπ είλαη ε επηρείξεζε. Οη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ε κεηαθνξά ηερλνινγίαο πινπνηείηαη είλαη πνιινί, θαζψο ππάξρνπλ δηάθνξνη κεραληζκνί, πηζαλέο δηαζπλδέζεηο θαη εθαξκνγέο. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνληαη κεραληζκνί, φπσο ζρεδηαζκφο θαη παξαγσγή πξντφλησλ, εθαξκνγή ηδεψλ θαη κεζνδνινγηψλ παξαγσγήο, ρξεζηκνπνίεζε ηερλνγλσζίαο αθφκα θαη κε πξφζιεςε εμεηδηθεπκέλνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ απφ κία επηρείξεζε έσο θαη κε παξαρψξεζε άδεηαο εθκεηάιιεπζεο δηθαησκάησλ απφ επξεζηηερλία. Οη θνξείο πνπ παξέρνπλ ηελ ηερλνινγία ζπλήζσο είλαη εξεπλεηηθά θέληξα, εξγαζηήξηα, θέληξα θαηλνηνκίαο, εθεπξέηεο, αθφκα θαη άιιεο επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ αλαπηπγκέλε ηερλνινγία ηελ νπνία ζέινπλ λα εθκεηαιιεπηνχλ εκπνξηθά. Η κεγάιε ζεκαζία απηψλ ησλ κεραληζκψλ γηα ηηο επηρεηξήζεηο, νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη απνηεινχλ έλα γξήγνξν θαη ζρεηηθά ρακεινχ θφζηνπο κεραληζκφ απφθηεζεο ηερλνινγίαο, ν νπνίνο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο εηδηθά γηα ηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο (ΜΜΔ) πνπ ζηεξίδνπλ ην αληαγσληζηηθφ ηνπο πιενλέθηεκα ζηελ θαηλνηνκία. Οη επηρεηξήζεηο απηέο, αλ θαη ζπρλά παξνπζηάδνπλ έληνλε θαηλνηνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη έρνπλ πιενλεθηήκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ επέιηθηε νξγαλσηηθή ηνπο κνξθή, σζηφζν παξνπζηάδνπλ έιιεηςε απφ επηζηήκνλεο θαη εμεηδηθεπκέλν ηερληθφ πξνζσπηθφ. Γηα ην ιφγν απηφ ρξεηάδνληαη κεηαθνξά ηερλνινγίαο γηα λα ζπκβαδίδνπλ κε ηηο νινέλα θαη επηηαρπλφκελεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη ηνλ αληαγσληζκφ ζε δηεζλέο επίπεδν. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ δείμεη πσο ε επηβίσζε θαη ε επηηπρία ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ βαζίδεηαη ζηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα αθνκνηψζνπλ ηερλνινγία. Δίλαη πξνθαλέο φηη σο δηαδηθαζία ε κεηαθνξά ηερλνινγίαο δελ απνηειεί έλα ζηαζεξφ θαη επαλαιακβαλφκελν κεραληζκφ αιιά πεξηγξάθεηαη θαιχηεξα κε ην δηθηπαθφ κνληέιν (clusters), φπνπ πεξηιακβάλνληαη φιεο νη πηζαλέο δηαζπλδέζεηο θαη ελαιιαθηηθνί κεραληζκνί πνπ πξέπεη λα αλαπηχμεη θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη κηα επηρείξεζε γηα λα επηηχρεη ζηε Μεηαθνξά Σερλνινγίαο. Οη επηρεηξήζεηο πνπ δηαθξίλνληαη θαη πξσηαγσληζηνχλ ζηε κεηαθνξά ηερλνινγίαο ζπλήζσο εθαξκφδνπλ ηηο παξαθάησ πνιηηηθέο: Αλάπηπμε επαθώλ κε δηάθνξνπο θνξείο, φπσο πξνκεζεπηέο, αληαγσληζηέο, εξεπλεηηθά θέληξα θαη εηδηθνχο επηζηήκνλεο πνπ απνηεινχλ κειινληηθέο πεγέο ηερλνινγίαο ή πιεξνθφξεζεο. Πξόζβαζε ζε ζπλερή ηερλνινγηθή ελεκέξσζε θαη ξνή ηερλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ πνπ επηηπγράλεηαη κε ζπκκεηνρή ζε εθζέζεηο, δίθηπα κεηαθνξάο ηερλνινγίαο, ελεκεξσηηθέο εκεξίδεο θαη ρξήζε εμεηδηθεπκέλσλ βάζεσλ δεδνκέλσλ. Υξεζηκνπνίεζε εηδηθώλ ζπκβνύισλ ζε δηάθνξα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο έσο ηελ ηειηθή εθαξκνγή ηεο ηερλνινγίαο ζηελ επηρείξεζε. Δδψ πεξηιακβάλνληαη λνκηθνί ζχκβνπινη γηα ηελ ππνγξαθή ηεο ζχκβαζεο, ζχκβνπινη αμηνιφγεζεο ηερλνινγίαο, ζχκβνπινη ρξεκαηνδφηεζεο κεηαθνξάο ηερλνινγίαο κέζσ δηάθνξσλ ελαιιαθηηθψλ κεραληζκψλ θ.ιπ. Άιινη αληίζηνηρνη ζεζκνί πνπ ζπκπιεξψλνπλ απηή ηε δηαδηθαζία κεηαθνξάο ηεο ηερλνινγίαο απφ ηελ έξεπλα ζηελ παξαγσγή, ηδίσο ζρεηηθά κε ηελ ππνζηήξημε ησλ ΜΜΔ, είλαη ηα Σερλνινγηθά Πάξθα, νη Θεξκνθνηηίδεο, νη Πεξηθεξεηαθνί Πόινη Καηλνηνκίαο, ηα Κέληξα Αλαδηαλνκήο Καηλνηνκίαο. 84

85 Σα Σερλνινγηθά Πάξθα θαη νη ζεξκνθνηηίδεο απεπζχλνληαη ζε λέεο θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο, θαζψο θαη ζε πθηζηάκελεο επηρεηξήζεηο πνπ πξνηίζεληαη λα αμηνπνηήζνπλ κηα θαηλνηνκία. Πξνζθέξνπλ βαζηθέο ιεηηνπξγηθέο ππεξεζίεο, δηθηχσζε κε εηδηθνχο ζπλεξγάηεο γηα ηελ θάιπςε επηρεηξεζηαθψλ αλαγθψλ θαη ππεξεζίεο πξνζηηζέκελεο αμίαο (ππεξεζίεο ρξεκαηνδφηεζεο απφ εζληθά πξνγξάκκαηα, ζπλεξγαζίεο κε Venture Capital, ηξάπεδεο θαη επελδπηέο, ππεξεζίεο marketing θαη δηαρείξηζεο γλψζεο). Σα νθέιε πνπ κπνξνχλ λα απνθέξνπλ ζηελ επηρείξεζε είλαη πνιχ ζεκαληηθά, φπσο κείσζε ηνπ θφζηνπο ιεηηνπξγίαο, ζπληφκεπζε ηνπ ρξφλνπ έλαξμεο ησλ εξγαζηψλ ηεο, δηθηχσζε θαη αλάπηπμε ζπλεξγαζηψλ κε ηηο ζπζηεγαδφκελεο επηρεηξήζεηο 47. Οη Πεξηθεξεηαθνί Πόινη Καηλνηνκίαο (ΠΠΚ) είλαη ελψζεηο δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ θνξέσλ κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ησλ ηερλνινγηθψλ θαη θαηλνηνκηθψλ επηδφζεσλ ησλ Πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν ΠΠΚ ζπλδέεη Παλεπηζηήκηα, εξεπλεηηθά θέληξα, ηερλνινγηθά θαη επηζηεκνληθά πάξθα, θιαδηθέο εηαηξείεο, επηκειεηήξηα, ζπλδέζκνπο θνξέσλ, αλαπηπμηαθέο εηαηξείεο, κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο θαη άιινπο νξγαληζκνχο, νη νπνίνη αμηνπνηνχλ ηηο ζπκπιεξσκαηηθέο δξάζεηο θαη ηελ αλαγλσξηζηκφηεηά ηνπο γηα ηελ αλάδεημε ησλ αληαγσληζηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ ηερλνινγηθή θαη εκπνξηθή αλάπηπμε θάζε Πεξηθέξεηαο 48. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε θαη ην ξφιν ηνπ Κέληξνπ Αλαδηαλνκήο Καηλνηνκίαο, ην νπνίν ζα ιέγακε φηη ιεηηνπξγεί θπξίσο σο κεζάδσλ αλάκεζα ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα εξεπλεηηθά θαη ηερλνινγηθά θέληξα, θαζψο θαη ηα Παλεπηζηήκηα. Οη ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξεη έλα Κέληξν Αλαδηαλνκήο Καηλνηνκίαο είλαη δηάγλσζε ηερλνινγηθψλ δπλαηνηήησλ θαη αλαγθψλ, αλεχξεζε ζπλεξγαηψλ θαη επηρεηξεκαηηθή ππνζηήξημε, φπσο αλεχξεζε ρξεκαηνδνηηθψλ πφξσλ γηα ηελ θαηλνηνκία, πιεξνθφξεζε γηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο θαη βηνκεραληθήο ηδηνθηεζίαο θαζψο θαη ππνζηήξημε ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ζπλεξγαζίαο 49. ηηο ΗΠΑ, ε ζχλδεζε έξεπλαο θαη παξαγσγήο απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θηλεηήξηεο δπλάκεηο ησλ κεγάισλ Παλεπηζηεκίσλ. Η ζχλδεζε απηή επηηπγράλεηαη θαηαξρήλ κε ηελ αλάπηπμε ζπλεξγαζηψλ Παλεπηζηεκίσλ θαη εηαηξεηψλ, πνπ επηηξέπνπλ ζηηο εηαηξείεο λα απνθηήζνπλ ηελ ηερλνγλσζία πνπ ππάξρεη ζηα ηδξχκαηα θαη λα ηηο βνεζήζεη λα αληαγσληζηνχλ κε επηηπρία ζην ζεκεξηλφ δχζθνιν πεξηβάιινλ. ε πην πξνρσξεκέλν επίπεδν, δεκηνπξγνχληαη δίθηπα, κε ζηφρν ηελ εθπφλεζε θηιφδνμσλ θαη ζπρλά δηεπηζηεκνληθψλ εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ζπγρξεκαηνδφηεζε απφ ην θξάηνο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ην δίθηπν BEM Complex, ζην νπνίν δξαζηεξηνπνηνχληαη θνξείο απφ ηνπο ρψξνπο ηεο βηνινγίαο, ρεκείαο, θπζηθήο, πιεξνθνξηθήο, λαλν-ηερλνινγίαο θαη κεραληθήο. Βαζηθή θηινζνθία ηνπ εγρεηξήκαηνο απηνχ είλαη φηη ε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ κέιινληνο πξνυπνζέηεη ηε «ζπγρψλεπζε» ηδεψλ απφ έλα επξχ ζχλνιν επηζηεκνληθψλ πεδίσλ, κε ηελ παξάιιειε κεηαθνξά θαη δηάρπζε ησλ εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ ζ φιν ην θάζκα ηεο νηθνλνκίαο. ε επίπεδν ΔΔ, ε δηαζχλδεζε βαζηθήο έξεπλαο θαη παξαγσγήο είλαη παξαδνζηαθά ιηγφηεξν ηζρπξή απφ ηελ αληίζηνηρε ησλ ΗΠΑ. Η ζεζκνζέηεζε ησλ Κνηλνηηθώλ Πξνγξακκάησλ ηήξημεο ην 1984, δηακφξθσζε ηηο θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο γηα 47 Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο, Θεξκνθνηηίδα θαηλνηόκσλ επηρεηξήζεσλ από ην BIC ΑΣΣΙΚΗ, Καηλνηνκία Έξεπλα θαη Σερλνινγία, Σεχρνο 56, επηέκβξηνο Οθηψβξηνο Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο, Πεξηθεξεηαθνί Πόινη Καηλνηνκίαο: κνριόο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο, Καηλνηνκία Έξεπλα θαη Σερλνινγία, Σεχρνο 56, επηέκβξηνο Οθηψβξηνο Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο, Διιεληθό Κέληξν Αλαδηαλνκήο Καηλνηνκίαο, Καηλνηνκία Έξεπλα θαη Σερλνινγία, Σεχρνο 53, Μάξηηνο Απξίιηνο

86 ηελ ελίζρπζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξεπλεηηθψλ ηδξπκάησλ ζε δηεπξσπατθφ επίπεδν. Καηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα , πάλσ απφ νξγαληζκνί (επηρεηξήζεηο, Παλεπηζηήκηα, ινηπά εξεπλεηηθά ηδξχκαηα) ζπκκεηείραλ ζε θνηλέο εξεπλεηηθέο πξσηνβνπιίεο (Research Joint Ventures - RJV s), ζ φιν ην γεσγξαθηθφ εχξνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Υψξεο, φπσο ε Γεξκαλία, ε Γαιιία θαη ην Ηλσκέλν Βαζίιεην θαηέρνπλ ηηο πξψηεο ζέζεηο, ελψ αμηνζεκείσηε είλαη ε έληνλε παξνπζία ρσξψλ ηεο επξσπατθήο «πεξηθέξεηαο» (Διιάδα, Πνξηνγαιία, Ιξιαλδία), γεγνλφο πνπ καο επηηξέπεη λα αηζηνδνμνχκε γηα ην κέιινλ. Οη θιάδνη δίθηπα επηρεηξήζεσλ ζηνπο νπνίνπο εθδειψζεθε ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηε δεκηνπξγία θνηλψλ εξεπλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, είλαη εθείλνη ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ, ησλ ειεθηξνληθψλ πξντφλησλ, ηεο ηερλνινγίαο πιηθψλ, ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θ.ιπ. Δηδηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα, ε ΔΔ ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα θαηαζηεί κηα ηζάμηα δχλακε κε ηηο ΗΠΑ θαη ηελ Ιαπσλία ζην ρψξν ηεο έξεπλαο θαη ηεο θαηλνηνκίαο έρεη πξνβεί ζε δηάθνξεο δξάζεηο πξνθεηκέλνπ λα ζπλδέζεη ηελ έξεπλα κε ηελ παξαγσγή. Μηα απφ απηέο ηηο δξάζεηο (εθηφο απφ ηα γξαθεία κεηαθνξάο ηερλνινγίαο, ΠΠΚ, θ.ιπ.) είλαη θαη ην Δπξσπατθό Ιλζηηηνύην Σερλνινγίαο, ην νπνίν ζα ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά κε ζθνπφ λα θαιχςεη φιεο ηηο πηπρέο ηνπ «ηξηγψλνπ ηεο γλψζεο», εληζρχνληαο ηελ εθπαίδεπζε, ηελ έξεπλα θαη ηελ αμηνπνίεζε θαηλνηφκσλ εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ ζηελ αγνξά. ηελ Διιάδα δξάζεηο πνπ απνζθνπνχλ ζηε ζχλδεζε ηεο παξαγσγήο (επηρείξεζεο) κε ην αθαδεκατθφ - εξεπλεηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ηα πξνγξάκκαηα, φπσο ην ΠΑΒΔΣ, ην ΠΡΑΞΔ, ην ΑΚΜΧΝ, θ.ιπ. ην ζεκείν απηφ είλαη ζθφπηκν λα ηνλίζνπκε φηη ε απνπζία ηέηνησλ κεραληζκψλ ζχλδεζεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηε κεηαθνξά θαη εθκεηάιιεπζε ησλ δηαθφξσλ εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ απφ άιιεο ρψξεο. Γηα παξάδεηγκα, ε Γεξκαλία αμηνπνίεζε ηηο αλαθαιχςεηο ηεο Βξεηαλίαο ζηε ρεκεία, ελψ ηαπσληθέο επηρεηξήζεηο θαηάθεξαλ πξψηεο λα εθκεηαιιεπηνχλ εκπνξηθά ηε ηερλνινγία ηνπ βίληεν, πνπ αλαπηχρζεθε ζηηο ΗΠΑ Γηεζλνπνίεζε θαη εμέιημε ηνπ αληαγσληζκνύ «Πάληα ἀιιήινηο ἐπηπέπιεθηαη [...] θαὶ ζρεδόλ ηη νὐδὲλ ἀιιόηξηνλ ἄιιν ἄιιση ζπγθαηαηέηαθηαη γὰξ θαὶ ζπγθνζκεῖ ηὸλ αὐηὸλ θόζκνλ.», Μάξθνο Απξήιηνο, π.υ. Η ξήζε απηή θξάζε βξίζθεη ζήκεξα εθαξκνγή πεξηζζφηεξν απφ πνηέ. ηε ζχγρξνλε ξεπζηή πξαγκαηηθφηεηα, ην επηρεηξεκαηηθφ πεξηβάιινλ έρεη κεηαηξαπεί ζε δηεζλή αξέλα, φπνπ νη ζπλεξγάηεο θαη νη αληαγσληζηέο πξνέξρνληαη απφ κηα πιεηάδα ρσξψλ. Η δηαζπλδεζηκφηεηα ησλ νηθνλνκηψλ, ησλ αγνξψλ θαη ησλ θιάδσλ δελ επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα κέλνπλ απνθνκκέλεο απφ ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν θαη ηηο σζεί λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ ζε αγνξέο εθηφο ησλ εζληθψλ ηνπο ζπλφξσλ. Σαπηφρξνλα, νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο, ε ξαγδαία αλάπηπμε ησλ κέζσλ επηθνηλσλίαο, νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, ν απμαλφκελνο εγρψξηνο αληαγσληζκφο, ν θνξεζκφο ηεο ηνπηθήο δήηεζεο, ε εμεηδίθεπζε, ε αλάγθε πξφζβαζεο ζε πινπηνπαξαγσγηθνχο θαη ρξεκαηννηθνλνκηθνχο πφξνπο θαζηζηνχλ ηε δηεζλή επέθηαζε ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ αλαγθαία. ήκεξα, νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο απνηεινχλ βαζηθή 86

87 επηρεηξεκαηηθή κνξθή θαη πιαηζηψλνπλ ηνλ κηθξφθνζκν ησλ ζρέζεσλ θαη ηεο δνκήο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Μάξηπξαο ηεο έληαζεο θαη ηνπ ξπζκνχ δηεζλνπνίεζεο είλαη ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θνηλφηεηα, ε νπνία απνηειεί ηνλ απνδέθηε ησλ ζπλεπεηψλ ηεο δηεζλνχο δηθηχσζεο. ην πιαίζην ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ πιήηηεη ηνλ πιαλήηε καο, ε αλάγθε γηα πηνζέηεζε κηαο θαηάιιειεο εηαηξηθήο ζηξαηεγηθήο δηεζλνπνίεζεο θαηέρεη εμέρνληα ξφιν γηα ηελ επηβίσζε θαη αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ. Γηφηη ν ππξήλαο ηεο επηηπρίαο βξίζθεηαη ζηνλ θαζνξηζκφ ζαθψλ πξνηεξαηνηήησλ θαη επηηεχμηκσλ ζηφρσλ γηα ηε ζεκειίσζε ελφο ηζρπξνχ ζηξαηεγηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ, πνπ ζπλάδεη κε ην θαηεπζπληήξην φξακα ηεο επηρείξεζεο. Παξάιιεια, ε ζεκειίσζε ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ θαη ε επέθηαζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο ηεο επηρείξεζεο ζηελ αγνξά θξίλεηαη απφ ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα πξνβιέπεη ηηο πεξηβαιινληηθέο εμειίμεηο θαη λα αληηδξά ζε απηέο. κσο, ε δπλαηφηεηα επεμεξγαζίαο θαη πξνζαξκνγήο ηεο πιεξνθφξεζεο ζηα επηρεηξεζηαθά δεδνκέλα επηβάιιεη ηελ χπαξμε ελφο απζηεξά δνκεκέλνπ ζπζηήκαηνο πνπ δηαηεξεί έλα ηζρπξφ δίθηπν δηεζλψλ ζρέζεσλ θαη έρεη κηα ζπγθεθξηκέλε απνζηνιή Διεθνήρ Σηπαηηγική (International Strategy) Η δηεζλήο ζηξαηεγηθή επηθεληξψλεηαη ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ, λέσλ παξαγσγηθψλ κεζφδσλ θαη γεληθφηεξα ζηελ επέθηαζε ηεο ηερλνγλσζίαο θαη ηνπ know-how. Η Έξεπλα θαη Αλάπηπμε (Δ&Α, Research and Development, R&D) δηελεξγείηαη απφ ηε κεηξηθή επηρείξεζε, ε νπνία ζηε ζπλέρεηα κεηαθέξεη ηηο απνθηεζείζεο γλψζεηο θαη ηελ ηερλνινγία ζηηο ζπγαηξηθέο ηεο. Οη ζπγαηξηθέο εθηεινχλ φιεο ηηο ππφινηπεο ιεηηνπξγίεο, εθηφο ηεο Δ&Α, αμηνπνηψληαο ζην έπαθξν ηελ παγθφζκηα αγνξά. Οη επηρεηξήζεηο πνπ πηνζεηνχλ δηεζλή ζηξαηεγηθή επέθηαζεο ζηνρεχνπλ ζηε δεκηνπξγία ζεκειησδψλ ηθαλνηήησλ θαη δηαθνξνπνηεκέλσλ πξντφλησλ πνπ λα ηνπο επηθέξνπλ έλα ζεκαληηθφ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Έηζη, κεηαθέξνληαο έλα ζεκαληηθφ παθέην ηθαλνηήησλ θαη ηερλνγλσζίαο ζηηο αλά ηφπνπο επηρεηξεζηαθέο κνλάδεο θαη πξνζθέξνληαο έλα λέν, θαηλνηφκν πξντφλ ζηηο ηνπηθέο αγνξέο, νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζηνρεχνπλ ζηνλ πξνζειπηηζκφ ησλ θαηαλαισηψλ ησλ αληαγσληζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ζηελ πξνζήισζή ηνπο ζηηο ίδηεο. Αλαθνξηθά κε ηηο ππφινηπεο ιεηηνπξγίεο, απηέο ζπληνλίδνληαη θεληξηθά απφ ηε κεηξηθή επηρείξεζε θαη δελ δηαθνξνπνηνχληαη αλά γεσγξαθηθή πεξηνρή. Χζηφζν, ε πνιππινθφηεηα ηεο ζεκεξηλήο πξαγκαηηθφηεηαο δελ επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα εζηηάζνπλ απνθιεηζηηθά ζε κία ιεηηνπξγία, φπσο ζπκβαίλεη κε ηε δηεζλή ζηξαηεγηθή. Πνιχ πεξηζζφηεξν απαηηείηαη κία ζπληνληζκέλε δξάζε γηα ηελ αλάπηπμε φισλ ησλ επηρεηξεζηαθψλ ιεηηνπξγηψλ παξάιιεια, ε νπνία λα κπνξεί ηαπηφρξνλα λα αληεπεμέιζεη ζηηο ηζρπξέο απαηηήζεηο ησλ εγρψξησλ αγνξψλ θαη λα εθκεηαιιεχεηαη ηηο επθαηξίεο ηεο παγθφζκηαο αγνξάο. Δπνκέλσο, κηα ζηξαηεγηθή πνπ ακειεί ηειείσο ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ηνπηθήο αγνξάο, είλαη επλφεην πσο δελ κπνξεί λα είλαη θεξδνθφξα πφζν κάιινλ φηαλ ππνθέξεη απφ πςειά ζηαζεξά θφζηε γηα κηα πνιπεζληθή επηρείξεζε, παξά ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ηερλνινγίαο πνπ ηεο πξνζθέξεη. 87

88 4.2.2 Το Διαμάνηι ηος Ανηαγωνιζμού (The Diamond Model) Σν δηακάληη ηνπ αληαγσληζκνχ είλαη ε πην πξφζθαηε ζεσξία δηεζλνπνίεζεο, πνπ δηαηππψζεθε ην 1990 απφ ηνλ Michael Porter 50. Σν κνληέιν ηνπ Porter επηθεληξψλεηαη ζηα αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα ησλ εζλψλ, απνζθνπψληαο λα εμεγήζεη ηελ απμεκέλε αληαγσληζηηθφηεηα νξηζκέλσλ βηνκεραληθψλ θιάδσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο ή αληίζηξνθα ην πξφζθνξν αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ κηαο ρψξαο γηα ηελ επηηπρία νξηζκέλσλ βηνκεραληψλ. Οπζηαζηηθά, ζπζρεηίδεη ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ κε ην εζληθφ πιενλέθηεκα ηνπ ηφπνπ ηεο αξρηθήο ηνπο εγθαηάζηαζεο, δειαδή ηεο ρψξαο-βάζεο ηεο κεηξηθήο επηρείξεζεο, ζεσξψληαο ηε δηεζλή αληαγσληζηηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο απφξξνηα ηεο ηθαλφηεηάο ηεο λα εθκεηαιιεπηεί απνδνηηθά ηα ηδηνθηεζηαθά ηεο πιενλεθηήκαηα ζηε ρψξα πξνέιεπζεο. Σν εζληθφ πιενλέθηεκα, φπσο απεηθνλίδεηαη ζην δηάγξακκα 11, νξίδνπλ νη αθφινπζνη ελδνγελείο θαη εμσγελείο παξάγνληεο: Γηάγξακκα 11: Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο εζληθνχ πιενλεθηήκαηνο (Πεγή: Porter (1990), pp. 127) Οη ζπλζήθεο παξαγσγήο 51 αλαθέξνληαη ζηηο απαηηνχκελεο γηα ηελ παξαγσγή εηζξνέο, φπσο θπζηθνί πφξνη, αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη ππνδνκέο. Χζηφζν, ν Porter επηθεληξψλεηαη φρη ηφζν ζηε δηαζεζηκφηεηα ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ (ππνζηεξίδεη κάιηζηα, πσο ειιείςεη θπζηθψλ πφξσλ δχλαηαη λα αλαπηπρζνχλ θαηλνηνκίεο πνπ νδεγνχλ ζε ηζρπξά αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα), φζν ζην ξπζκφ βειηίσζεο θαη αμηνπνίεζήο ηνπο. 50 Porter M.E., (1990a), The Competitive Advantage of Nations, Harvard Business Review, Issue 90, pp Porter M.E., (1990b), The Competitive Advantage of Nations, New York, The Free Press, pp Ο Porter θάλεη δηάθξηζε κεηαμχ βαζηθψλ (basic) θαη πξνρσξεκέλσλ (advanced), γεληθεπκέλσλ (generalized) θαη εμεηδηθεπκέλσλ (specialized) ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. 88

89 Οη ζπλζήθεο δήηεζεο ηεο εγρψξηαο αγνξάο αθνξνχλ ηελ πνηφηεηα (φρη ηνλ φγθν) ηεο δήηεζεο θαη ηελ νξζνινγηθφηεηα ησλ θαηαλαισηηθψλ απνθάζεσλ. Η εγρψξηα δήηεζε, θαηά ηνλ Porter, είλαη ηθαλή λα νδεγήζεη απφ κφλε ηεο ζε νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη ζε επίηεπμε δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο απφ ηηο επηρεηξήζεηο. Γηα παξάδεηγκα, κεγάιε εγρψξηα δήηεζε ή απμεκέλεο απαηηήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ κπνξνχλ λα σζήζνπλ ηελ επηρείξεζε λα πξνβεί γξεγνξφηεξα ζε λεσηεξηζκνχο θαη ζρεδηαζκφ λέσλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ, πξνζδίδνληάο ηεο ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ ηεο. Οη ζπζρεηηδόκελεο ή ππνζηεξηθηηθέο βηνκεραλίεο 52 απνηεινχλ κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο αμίαο, ηνπ πξντφληνο ή ηεο ππεξεζίαο θαη επεξεάδνπλ ηε ιεηηνπξγία θαη αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ δξαζηεξηνπνίεζεο ηεο επηρείξεζεο θαη ζπλεπψο ηηο ζηξαηεγηθέο ηεο επηινγέο. Η ζηξαηεγηθή ηεο επηρείξεζεο, δειαδή νη ζηφρνη, ε θνπιηνχξα θαη ε γεληθφηεξε νξγαλσηηθή δηάξζξσζε, απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα επηηπρίαο, θαζψο θαζνξίδεη σο έλα ζεκείν ηελ πνξεία θαη ηνπο ξφινπο ησλ ζπγαηξηθψλ. Ο εγρψξηνο αληαγσληζκφο, απφ ηελ πιεπξά ηνπ, κπνξεί λα θαηαζηεί νδεγφο ησλ ζηξαηεγηθψλ επηινγψλ ηφζν ηεο κεηξηθήο επηρείξεζεο φζν θαη ησλ ζπγαηξηθψλ θαη λα ζπληειέζεη ζηε δεκηνπξγία αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ. Η θπβέξλεζε, εμσγελήο παξάγνληαο, επεξεάδεη θάζε κηα απφ ηηο πξνεγνχκελεο ηέζζεξηο κεηαβιεηέο θαη ζπλεπψο ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο. Η θπβεξλεηηθή πνιηηηθή εθαξκφδεηαη ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν θαη κπνξεί λα επεξεάδεη αθφκε θαη επζέσο ηηο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ο όξνο πηζαλόηεηα ή ηύρε αλαθέξεηαη ζε ηπραία γεγνλφηα θαη θαηαζηάζεηο ηθαλέο λα ζεκαηνδνηήζνπλ ηελ επηηπρία ή απνηπρία κηαο επηρείξεζεο. Σέηνηα γεγνλφηα είλαη γηα παξάδεηγκα νη πφιεκνη, νη θπζηθέο θαηαζηξνθέο, νη νηθνλνκηθέο θξίζεηο, θ.ά. ε θάζε ρψξα απαληάηαη δηαθνξεηηθφο ζπλδπαζκφο ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ θαη ζπλεπψο δηαθνξεηηθφ εζληθφ πιενλέθηεκα. Με απηή ηε ινγηθή ν Porter νλφκαζε ην ππφδεηγκά ηνπ «δηακάληη ηνπ αληαγσληζκνχ», θαζψο θάζε δηακάληη θάζε ρψξα αληαλαθιά έλαλ μερσξηζηφ ζπλδπαζκφ ησλ ζπζηαηηθψλ ηνπ νξαηνχ θάζκαηνο ηνπ εζληθνχ πιενλεθηήκαηνο. Έηζη, θάζε επηρείξεζε ζα επηιέμεη λα εγθαηαζηαζεί ζηνλ ηφπν φπνπ ην εζληθφ πιενλέθηεκα πξνζδίδεη ηα κέγηζηα νθέιε γηα ηε δξαζηεξηνπνίεζή ηεο Γηάρπζε ηερλνινγίαο, αλάπηπμε θαη δηεζλέο εκπόξην Διεθνείρ ζηπαηηγικέρ ζςμμασίερ και ηεσνολογικέρ επιπηώζειρ Αλ θαη ζπρλά είλαη απαξαίηεηε ε ρξήζε ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη ηειεπηθνηλσληψλ ζηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία κηαο επηρείξεζεο πνπ έρεη δηεζλή πξνζαλαηνιηζκφ, κπνξνχλ λα ζεκεησζνχλ νξηζκέλεο επηπηψζεηο. Έηζη, ραξαθηεξηζηηθά παξαηεξνχκε ηα εμήο: 1. Η δεκηνπξγία κηαο παγθνζκηνπνηεκέλεο νηθνλνκίαο, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηελ πιεξνθνξηθή θαη ηηο ηειεπηθνηλσλίεο νδήγεζε ζε άληζνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο θαη 52 Παπαδάθεο Μ.Β., (2007), ηξαηεγηθή ησλ Δπηρεηξήζεσλ: ειιεληθή θαη δηεζλήο εκπεηξία, Α ηφκνο, Δ έθδνζε, εθδφζεηο Δ. Μπέλνπ, ζει

90 ζε λέεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο. Απηφ ζπλέβε δηφηη νη επελδχζεηο ζε ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο έρνπλ ζπγθεληξσζεί ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα θαη θπξίσο ζηνπο ηνκείο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ άκεζα ηηο λέεο ηερλνινγίεο, φπσο ε παξαγσγή ινγηζκηθνχ θαη νη ειεθηξνληθέο πσιήζεηο. 2. Οη πάξνρνη ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ αληηκεησπίδνπλ ην πξφβιεκα ηεο νηθνλνκηθήο βησζηκφηεηαο ησλ νηθνλνκηθψλ επελδχζεσλ ηνπο. Γη απηφ ην ζθνπφ έρνπλ ζπγθεληξψζεη ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο ζε ππθλνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο φπνπ νη απνδφζεηο είλαη κεγαιχηεξεο θαη ε απμεκέλε δήηεζε γηα πξνεγκέλεο ππεξεζίεο επλνεί ηελ θαηλνηνκία θαη ηελ παξνρή απηψλ ησλ ππεξεζηψλ. 3. Σέινο, ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο θαίλεηαη λα κελ έρεη σθειήζεη εμίζνπ φια ηα κέξε ηνπ θφζκνπ. Δλψ βνήζεζαλ ζην λα έξζνπλ πην θνληά νη πην αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ θαη ηα κεγαιχηεξα αζηηθά θέληξα παγθνζκίσο, άιιεο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη κηθξφηεξεο πφιεηο βξέζεθαλ πίζσ ζε κεγαιχηεξε απφζηαζε. Πνιιέο θνξέο ε ζπκκαρία ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ε ζπλεηζθνξά ηνπο ζε γλψζε θαη ηθαλφηεηεο, κπνξεί λα απνθέξεη ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη λα βνεζήζεη ζηελ πςειφηεξνπ επηπέδνπ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απ φηη ζα πεηχραηλε κηα επηρείξεζε κφλε ηεο. Έηζη γηα ηνλ ιφγν απηφ, θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ζχλαςε ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ κε άιιεο επηρεηξήζεηο, ηππηθέο ή άηππεο, φπνπ θαη νη δχν ζπλεξγάδνληαη ζηε δηαλνκή πφξσλ ή ππεξεζηψλ. Πξφθεηηαη γηα ζπκκαρίεο πιεξνθνξηψλ φπνπ νη επηρεηξήζεηο κεηαμχ ηνπο κνηξάδνληαη θάπνηα δεδνκέλα κε ζηφρν λα απνθηήζνπλ ακνηβαίν πιενλέθηεκα. Απνηεινχλ κία κνξθή ζπκθσλίαο κεηαμχ δχν ή πεξηζζφηεξσλ επηρεηξήζεσλ γηα λα αλαπηχμνπλ απφ θνηλνχ κία ηερλνινγία ή έλα λέν πξντφλ, ρσξίο λα πξέπεη ππνρξεσηηθά λα ζπγρσλεπζνχλ. Σέηνηνπ είδνο ζηξαηεγηθέο ζπκκαρίεο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηνχληαη αθελφο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ επηρεηξήζεσλ, θαη αθεηέξνπ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηκεκάησλ ηεο ίδηαο επηρείξεζεο. Αλάινγα κε ην είδνο ηνπ πξντφληνο πνπ ζα παξαρζεί ε ζηξαηεγηθή ζπκκαρία δηαθξίλεηαη ζε: 1. πκθσλία αγνξάο ή πξνκήζεηαο πξντφληνο 2. πκθσλία marketing θαη δηαλνκήο πξντφληνο 3. πκθσλία θνηλήο παξαγσγήο πξντφληνο 4. πκθσλία παξνρήο δηνηθεηηθψλ ππεξεζηψλ 5. πκθσλία απφθηεζεο άδεηαο ρξήζεο (Licencing), know how, παηέληαο, ηερλνινγηθψλ θαηλνηνκηψλ, παξνρήο ηερληθψλ ππεξεζηψλ, έξεπλαο θηι. 6. Franchising (πρ. Coca-Cola, McDonalds) 7. Joint Ventures θπξίσο κε ηε ζπκκεηνρή θεθαιαίσλ 8. Consortia Joint Ventures πνπ δεκηνπξγήζεθαλ γηα έλα ζπγθεθξηκέλν project (πρ. Σνχλει ηεο Μάγρεο, Airbus) Χζηφζν, ε βαζηθή αξρή θάζε επηρεηξεκαηηθήο ζπκκαρίαο είλαη ε εμεηδίθεπζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ εηαίξσλ, ψζηε θάζε επηρείξεζε λα αμηνπνηεί ηα ηδηαίηεξα πιενλεθηήκαηά ηεο θαη επηηξέπνληαο ζηηο άιιεο επηρεηξήζεηο λα επηθεληξψζνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο ζηα δηθά ηνπο ηζρπξά ζεκεία. Γεληθά νη ζπκκαρίεο πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα "καθξνπξφζεζκεο ζηαζεξφηεηαο κέζσ ηνπ ζπλδπαζκνχ πφξσλ θαη ηθαλνηήησλ". Σππηθά δηαξθνχλ αξθεηφ ρξφλν, πεξηιακβάλνπλ πξνβιέςεηο γηα ηελ θαηαλνκή ησλ θηλδχλσλ θαη ησλ θεξδψλ, είλαη πξντφλ πξνζεθηηθνχ ζρεδηαζκνχ, πεξηιακβάλνπλ εθηεηακέλε αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ θαη ε ηήξεζή ηνπο εμαζθαιίδεηαη κε ακνηβαίεο ζπκθσλίεο ειέγρνπ. Απφ ηε θχζε ηνπο νη ζπκκαρίεο είλαη πνιχπινθεο θαη απαηηνχλ ζεκαληηθέο ηξνπνπνηήζεηο ησλ παξαδνζηαθψλ 90

91 επηρεηξεκαηηθψλ πξαθηηθψλ 53. Δπηπξφζζεηα, ε πιεξνθνξηθή ππνζηήξημε είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηηπρία ησλ ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ, δηφηη δηεπθνιχλεη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ ζπλεηζθεξζέλησλ εηαηξεηψλ θαη κεηψλεη αηζζεηά ηνλ επηρεηξεκαηηθφ θίλδπλν. Παξ φια απηά, ε ηερλνινγία παξφηη πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ζεκαληηθψλ πιενλεθηεκάησλ, πεξηθιείεη θαη ηνλ θίλδπλν ηεο απνηπρίαο. Δπνκέλσο, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ηέηνηνη θίλδπλνη νη ζπκκαρίεο πξέπεη λα εζηηάδνπλ ζηα εμήο ζεκεία, φζνλ αθνξά ζηελ ηερλνινγία: 1. πλερή αλαλέσζε ηερλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ 2. Η ζπλεξγαζία κηαο ζηξαηεγηθήο ζπκκαρίαο πξέπεη λα είλαη ηφζν εληαηηθή, ψζηε ηα φξηα κεηαμχ ησλ εηαίξσλ ζρεδφλ λα εμαθαλίδνληαη 3. Η εθαξκνγή θαη ρξήζε πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ δελ αξθεί γηα ηελ επηηπρία ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ. Δπνκέλσο, θαζίζηαηαη απαξαίηεηνο ν ζπληνληζκφο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο επηρείξεζεο απφ φια ηα επίπεδα ηεο δηνηθεηηθήο ππξακίδαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηερλνινγία. Μειέηε ηεο McKinsey & Co. [Bleeke & Ernst, 1993] έρεη δείμεη φηη απφ έλα δείγκα 49 Γηεζλψλ ηξαηεγηθψλ πκκαρηψλ, ην 51% απηψλ εθξίζεζαλ επηηπρείο, ελψ ην 33% σο απνηπρεκέλεο (απνηπρεκέλε ζεσξείηαη εάλ δηαιπζεί ζε πξψηκν ζηάδην, δειαδή πξηλ ηελ εκεξνκελία επαλεμέηαζεο ηεο ζπκθσλίαο). εκαληηθφ πιενλέθηεκα ησλ ζπκκαρηψλ, είλαη απηφ ηεο εχθνιεο πξφζβαζεο ζηηο λέεο ηερλνινγίεο. χκθσλα κε ηνπο Hoffmann θαη Schlosser (2001) νη ζπκκαρίεο απνηεινχλ ηνλ πιένλ ζεκαληηθφ ειηγκφ ζε βηνκεραλίεο φπσο νη ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ, θαηαζθεπψλ, εκπνξίνπ θαη ππεξεζηψλ. Χζηφζν, νη παξαπάλσ ζπγγξαθείο παξνπζίαζαλ ηξεηο ζεσξίεο νη νπνίεο αλαθέξνπλ θάπνηνπο πηζαλνχο ιφγνπο πνπ κηα κηθξνκεζαία επηρείξεζε κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κηα ζπκκαρία. Έηζη, έρνπκε ηηο αθφινπζεο 54 : 1. Θεσξία δαπαλώλ ζπλαιιαγήο: Η ειαρηζηνπνίεζε ηνπ αζξνίζκαηνο ησλ ζηαζεξψλ θαη ζπλερψλ δαπαλψλ ζπλαιιαγήο δεκηνπξγεί ηελ επηινγή ηεο νξγαλσζηαθήο κνξθήο. 2. Θεσξία πόξσλ: Η δεκηνπξγία ζπκκαρηψλ είλαη απνηέιεζκα ηεο αλάγθεο κηαο εηαηξίαο γηα πξφζζεηνπο πφξνπο νη νπνίνη δελ κπνξνχλ λα αγνξαζηνχλ κέζσ κηαο ζπλαιιαγήο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζηελ αγνξά. 3. Θεσξία βαζηζκέλε ζηε γλώζε: Οη ζπκκαρίεο παξέρνπλ ην θαιχηεξν πιαίζην γηα ηε δεκηνπξγία αμίαο κε ηελ αληαιιαγή ή ην ζπλδπαζκφ ηεο δηαζθνξπηζκέλεο γλψζεο. Δίλαη γεγνλφο φηη πνιιέο επηρεηξήζεηο ηφζν κεκνλσκέλα φζν θαη ζπκκεηέρνληαο κέζα ζε δηεζλείο ζηξαηεγηθέο ζπκκαρίεο ζηεξίδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπο ζηε ρξήζε πξνεγκέλεο ηερλνινγίαο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ε πιεηνςεθία ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ, παξαθνινπζνχλ απφ πνιχ θνληά θαη κε κεγάιε πξνζνρή ηηο εμειίμεηο θαη ηα επηηεχγκαηα ζηνλ ηνκέα ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο ηερλνγλσζίαο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο νη λέεο ηερλνινγίεο αλαπηχζζνληαη απφ επηρεηξήζεηο ζρεηηθά κηθξνχ κεγέζνπο, νη νπνίεο αλαπηχζζνπλ λαη κελ θαηλνηνκηθέο ηερλνινγίεο, αιιά δελ έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα, αιιά νχηε ηελ απαηηνχκελε εκπεηξία θαη δηνηθεηηθή νξγάλσζε, γηα λα εθαξκφζνπλ ή /θαη λα ηηο πξνσζήζνπλ ζηηο αγνξέο. Έηζη, ζπλήζσο πνπινχλ ηα πξντφληα ηεο έξεπλαο ηνπο ζε κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζε πνιπεζληθέο Hoffmann θαη Schlosser( 2001). Success Factors of Strategic Alliances in Small and Medium-sized Enterprises- An Empirical Survey. pp Κεηηθίδεο, Π. Hιεθηξνληθή Δπηθνηλσλία & ηξαηεγηθέο πκκαρίεο. πεξηνδηθφ: Planet Management., ζει Υαηδεδεκεηξίνπ, Α. Γ (2000), Δηζαγσγή ζηηο δηεζλείο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο, ζει 24 91

92 Σν ελδηαθέξνλ ησλ κεκνλσκέλσλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ γηα ηελ απφθηεζε θαη ηελ εθαξκνγή ηεο πιένλ πξνεγκέλεο ηερλνινγίαο θαη ηερλνγλσζίαο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ζηελ δηνίθεζε, θαζψο θαη ε πξνζπκία ηνπο λα ππνζηνχλ ην ζρεηηθά πςειφ νηθνλνκηθφ θφζηνο ηεο απφθηεζήο ηεο, πεγάδνπλ απφ ηηο πνιιέο ζεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ έρεη ε ρξήζε λέσλ θαη πξνεγκέλσλ ηερλνινγηψλ γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο ζε παγθφζκην επίπεδν. Οη επηπηψζεηο απηέο κπνξεί λα αθνξνχλ θαη ηηο ιεηηνπξγίεο θαη ηελ νξγαλσζηαθή δνκή ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ. Σέηνηεο επλντθέο ζπλέπεηεο απνηεινχλ: ε εηζαγσγή ζηηο δηεζλείο αγνξέο λέσλ θαη εμειηγκέλσλ πξντφλησλ ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ ε απνηειεζκαηηθφηεξε ρξεζηκνπνίεζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ ηεο επηρείξεζεο (φπσο ν κεραλνινγηθφο εμνπιηζκφο θαη ην αλζξψπηλν δπλακηθφ), ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ νδεγεί ζε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο απφδνζεο ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ ε αλάπηπμε θαη πηνζέηεζε απνηειεζκαηηθφηεξσλ κεζφδσλ δηνίθεζεο θαη κάξθεηηλγθ ε απνδνηηθφηεξε θαη ζχγρξνλε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ, ησλ ηκεκάησλ ηεο επηρείξεζεο ή ησλ ηκεκάησλ κεηαμχ ησλ ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ (επηθνηλσλία πςειφηεξνπ επηπέδνπ) απνδνηηθφηεξεο θαη βειηησκέλεο ππεξεζίεο γηα ηελ ζπληήξεζε ησλ ζπζηεκάησλ. κείσζε ηνπ ξίζθνπ γηα κειινληηθέο επελδχζεηο νη επηρεηξήζεηο αληαπνθξίλνληαη θαιχηεξα ζηηο δπλάκεηο αιιαγψλ δηαρεηξίδνληαη θαιχηεξα ηηο επηρεηξεζηαθέο ιεηηνπξγίεο θαη πφξνπο ηεο αλαδηνξγαλψλνπλ θαη αλαζρεδηάδνπλ ηηο επηρεηξεζηαθέο δηαδηθαζίεο (Business Process Reengineering BPR) πλνςίδνληαο είλαη ζαθέο φηη φια ηα νθέιε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ησλ ηειεπηθνηλσληαθψλ θαη πιεξνθνξηαθψλ ηερλνινγηψλ, είηε βειηηψλνπλ θαη εληζρχνπλ ηα αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα ηα νπνία απνιακβάλεη ε επηρείξεζε ζηηο δηεζλείο αγνξέο είηε ζπλεηζθέξνπλ ζηελ απφθηεζε απφ ηελ επηρείξεζε λέσλ αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ Γηαδίθηπν θαη ειεθηξνληθέο αγνξέο, ειεθηξνληθό εκπόξην Διαδίκηςο: ηο Δίκηςο ηων δικηύων Σν Internet μεθίλεζε ην 1969 σο έλα εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ζην UCLA, αξρηθά σο έλα κηθξφ δίθηπν ππνινγηζηψλ πνπ βξηζθφληνπζαλ ζε δηαθνξεηηθά παλεπηζηήκηα, ζε ζρεηηθά κεγάιεο κεηαμχ ηνπο απνζηάζεηο. Σν φλνκα ηνπ πξψηνπ απηνχ νιηγνκεινχο δηθηχνπ ππνινγηζηψλ ήηαλ ARPANET (απφ ην DARPA, δειαδή ην Defense Advanced Research Projects Agency ησλ Η.Π.Α. πνπ ήηαλ ν ρξεκαηνδφηεο ηνπ) θαη ιεηηνχξγεζε ζηελ αξρή κε δξακαηηθά κηθξέο ηαρχηεηεο κεηαθνξάο δεδνκέλσλ. Πξηλ απφ ην 1969 ππήξραλ κηθξά δίθηπα ππνινγηζηψλ, ζπλδεδεκέλσλ κε θαιψδηα, νη νπνίνη βξηζθφληνπζαλ ζπλήζσο ζην ίδην θηήξην θαη ε απφζηαζε ηνπ ελφο ππνινγηζηή απφ ηνλ άιιν ήηαλ ζπλήζσο κεξηθέο δεθάδεο κέηξα. Σέηνηα δίθηπα ζπλαληνχζε θαλείο ζε παλεπηζηήκηα, θπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο θαη κεγάιεο επηρεηξήζεηο. Απηά ηα κηθξά δίθηπα ήζαλ εληειψο αλεμάξηεηα κεηαμχ ηνπο. Δθείλν πνπ άιιαμε κε ην 92

93 ARPANET ήηαλ φηη γηα πξψηε θνξά ζπλδέζεθαλ κεηαμχ ηνπο θαη αληάιιαμαλ δεδνκέλα ππνινγηζηέο πνπ ε κεηαμχ ηνπο απφζηαζε ήηαλ δεθάδεο ή εθαηνληάδεο ρηιηφκεηξα καθξηά. Έηζη άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη κηθξνκεζαία, σο πξνο ηνλ αξηζκφ ησλ ζπλδεδεκέλσλ ππνινγηζηψλ θαη ην εχξνο ηεο γεσγξαθηθήο έθηαζεο ζηελ νπνία απιψλνληαλ, δίθηπα, δηάζπαξηα ζην εζσηεξηθφ κίαο ρψξαο. Απηά ηα δίθηπα πξννδεπηηθά ζπλελψζεθαλ ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν θαη θαηέιεμαλ λα είλαη ζήκεξα ην ηεξάζηην δίθηπν πνπ απιψλεηαη ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε θαη απνηειεί ην Internet. Η νλνκαζία δηαδίθηπν (internet) ηνπ δφζεθε επεηδή πξνέθπςε απφ ηε ζχλδεζε πνιιψλ κηθξψλ δηθηχσλ πνπ πξνυπήξραλ, εληάρζεθαλ ζε απηφ αξγφηεξα, εμαθνινπζνχλ λα εληάζζνληαη αθφκα θαη ηψξα ή ζα εληαρζνχλ ζην κέιινλ. ζνλ αθνξά ην δηαδίθηπν θαη ηε ζπκβνιή ηνπ ζηηο ιεηηνπξγίεο ηεο αγνξάο θαη ηνπ ρψξνπ ησλ επηρεηξήζεσλ, εηζάγεη ην άκεζν εκπφξην θαη ην «ζπλαιιάζζεζζαη», ελψ επλνεί νξγαλσηηθά ην θνηλφ εκπφξην θαη παξάιιεια ζπκβάιιεη ζηε δηαθίλεζε άπισλ αγαζψλ θαη παξέρεη θξίζηκεο νξγαλσηηθέο επρέξεηεο ζε επηρεηξήζεηο θάζε είδνπο. Η δηαδηθηχσζε απνθηά, επνκέλσο, εληειψο λέν πεξηερφκελν σο «πεδίν» δξαζηεξηνηήησλ ηεο αγνξάο. πλεπψο ην δηαδίθηπν: επλνεί ηε δηείζδπζε ζε γεσγξαθηθά λέεο θαη παξζέλεο αγνξέο γηα ηηο ππεξδξαζηήξηεο επηρεηξήζεηο, εηζάγεη ζε «ηδηφηππεο αγνξέο» κέζα ζηα φξηα ησλ θεθηεκέλσλ αγνξψλ θαη δεκηνπξγεί λένπ ηχπνπ αγνξέο απφ εθαξκνγέο αηρκήο θαη θαηλνηνκίεο πνπ επηλννχληαη ηψξα θαη κπαίλνπλ ζε άκεζε θαη επξεία εθαξκνγή ράξε ζηε δηαδηθηχσζε, Τπεξεηεί άξηζηα ηνπο ηνκείο ηεο «νηθνλνκίαο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ» (δηαζθέδαζε, ζεάκαηα, αθξνάκαηα, παηρλίδηα) θαη δηαρέεη επξέσο ηελ θαηαλάισζε ησλ ζπκβνιηθψλ αγαζψλ. Οη επηρεηξήζεηο κε ηε βνήζεηα απηνχ ηνπ εξγαιείνπ επηδηψθνπλ ηνλ αλαπξνζαλαηνιηζκφ κεγάισλ πιεζπζκψλ θαηαλαισηψλ ηεο πθειίνπ ζε ππεξεζίεο θαη πξντφληα πνπ θαηεπζχλνληαη πξνο απηνχο απφ ηηο ηερλνινγηθά θαη δηθηπαθά πξσηαγσληζηηθέο νηθνλνκίεο. Ο αλαπξνζαλαηνιηζκφο απηφο παξέρεη ζπνπδαίν πιενλέθηεκα έλαληη ησλ ηνπηθά δξαζηεξηνπνηνχκελσλ επηρεηξήζεσλ ησλ θαηά ηφπνπο «εζληθψλ νηθνλνκηψλ». Η κεηακφξθσζε ηνπ δηαδηθηχνπ ζε πεδίν αγνξάο απνγεηψζεθε δπλακηθά, φηαλ δηαθάλεθε ε αχμεζε ησλ ζπλδξνκεηψλ ε νπνία νθείιεηαη: ηελ χπαξμε θξίζηκεο κάδαο Π/Τ, νη πσιήζεηο ησλ νπνίσλ είραλ θάλεη ζξαχζε ηε δεθαεηία ηνπ 1980, ζηελ αλαβάζκηζε θαη ηε ζχγθιηζε ησλ δηθηχσλ θαη ζηελ επηλφεζε ηνπ internet απφ ηνλ Berners-Lee, ε νπνία εθιαΐθεπζε ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ. Η εκπνξεπκαηνπνίεζε πνπ επαθνινχζεζε ήηαλ θαη αίηην θαη αηηηαηφ ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ δηθηπσκέλσλ θαη ηεο αλάπηπμήο ηνπ. Με άιια ιφγηα, ε χπαξμε θξίζηκεο κάδαο ρξεζηψλ απνηέιεζε απαξαίηεην ζπληειεζηή θαηαμίσζεο ηνπ δηαδηθηχνπ σο ρψξνπ επελδχζεσλ θαη νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ελψ ε επελδπηηθή θίλεζε αχμεζε πεξηζζφηεξν ηε δηαδηθηχσζε. ην δηαδίθηπν δηακείβνληαη δηαθνξεηηθά είδε ζρέζεσλ θαη θπξηαξρεί ε πνηθηινκνξθία ζηηο ζπλαιιαγέο. ηηο θαζαξά νηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα δξαζηεξηφηεηεο εκπιέθνληαη νη εμήο θαηεγνξίεο : Παξνρείο πξφζβαζεο θαη επηρεηξήζεηο, παξνρείο πξφζβαζεο θαη θαηαλαισηέο, επηρεηξήζεηο δηαθφξσλ εηδψλ θαη κεγεζψλ, θαηαλαισηέο θαη επηρεηξήζεηο πνπ ιεηηνπξγνχλ δηθηπαθά, 93

94 δεκφζηνη ζεζκνί πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή θαη ησλ ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ πνπ εκπιέθνληαη ζ απηφ ην θχθισκα: θαηαλαισηέο, επηρεηξήζεηο, παξνρείο πξφζβαζεο ζην δηαδίθηπν. Δίλαη γεγνλφο πσο ην δηαδίθηπν πξνζθφκηζε πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα: Πεδίν θαη δπλαηφηεηα άκεζνπ εκπνξίνπ, ίδην δίθηπν δηαλνκήο ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ ε δπλαηφηεηα επαθξηβνχο θαη ζπλερνχο ειέγρνπ ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ δηθηχνπ δηαλνκήο, δηαξθείο δπλαηφηεηεο απηνπξνβνιήο. Η απφθηεζε απηψλ ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ θηλεηνπνίεζε ηφζν ηηο ήδε εδξαησκέλεο επηρεηξήζεηο, φζν θαη ηε λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα. Σν δηαδίθηπν ζπληζηά έλα άξηζην θαη άκεζν δίθηπν δηαλνκήο γηα φια ηα άπια νηθνλνκηθά αγαζά, ελψ θαηαξγεί πνιιέο εηδηθέο θαη πξνλνκηαθέο ζρέζεηο ζην ζηξαηεγηθφ ηνκέα ηεο δηαλνκήο, αθνχ θέξλεη ζε άκεζε δηεπαθή έλαλ πξνκεζεπηή κε ρηιηάδεο θαηαλαισηέο. Σν δηαδίθηπν επαλαζηαηηθνπνηεί, επνκέλσο, ην κάξθεηηλγθ, ελψ εληαηηθνπνηεί ηνλ αληαγσληζκφ θαη είλαη ζε ηζρπξή ζέζε λα δεκηνπξγήζεηο ζηηο επηρεηξήζεηο ζεκαληηθά θαη θαίξηαο ζεκαζίαο αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα. Η πηψζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη δηαλνκήο πιένλ είλαη πην εχθνια εθηθηή θαζψο κέζσ ηνπ Παγθφζκηνπ Ιζηνχ ε επηρείξεζε δηαζρίδεη αζχιιεπηεο απνζηάζεηο. Σα δξακαηηθά απηά πιενλεθηήκαηα θηλεηξνδφηεζαλ επαγγεικαηηθνχο, εκπνξηθνχο θαη επηρεηξεκαηηθνχο ρξήζηεο γηα αζξφα κεηαθφκηζή ηνπο ζην αξρηθά αξαηνθαηνηθεκέλν δηαδίθηπν Ηλεκηπονικέρ αγοπέρ και ηλεκηπονικό εμπόπιο Παξά ην γεγνλφο φηη νη ειεθηξνληθέο αγνξέο άξγεζαλ ζρεηηθά λα δηεηζδχζνπλ ζηνλ ειιεληθφ επηρεηξεκαηηθφ θφζκν, ζεκεηψλνπλ ζηαζεξά αλνδηθή πνξεία. Οη κηθξνκεζαίεο εηαηξίεο, νη νπνίεο θαη απνηεινχλ ηελ πιεηνςεθία ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ, αληηιακβάλνληαη ηηο ειεθηξνληθέο αγνξέο σο έλα κέζν δηεπθφιπλζεο δηεθπεξαίσζεο ησλ ζπλαιιαγψλ ηνπο θαη γη απηφ θαη ηα νθέιε πνπ επηδηψθνπλ είλαη θπξίσο ιεηηνπξγηθά παξά ζηξαηεγηθά. Απηφ ίζσο εμεγεί θαηά έλα κέξνο, ην βαζηθφ ιφγν εηζαγσγήο ησλ εηαηξηψλ ζε ειεθηξνληθέο αγνξέο, ν νπνίνο είλαη ε πίεζε απφ ζπλεξγάηεο, πεξηζζφηεξν απφ ηε δηθή ηνπο εζσηεξηθή παξφξκεζε. Σειηθά, ε θνπιηνχξα είλαη απηή πνπ θαζνξίδεη ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν θάζε εηαηξίαο. ζν πεξηζζφηεξν κηα εηαηξία αληηιακβάλεηαη ηα νθέιε απφ ηε ρξήζε ηερλνινγηθψλ ππεξεζηψλ, ηφζν πην ελεξγά ε δηνίθεζε ζηεξίδεη απηέο ηηο ελέξγεηεο, πξνζαξκφδεη ηελ εζσηεξηθή ηεο δνκή θάλνληάο ηελ πην επέιηθηε θαη επίζεο αλαπηχζζεη θαη επελδχεη ζην πξνζσπηθφ ηεο, αθνχ απφ απηφ εμαξηάηαη αλ κηα ηερλνινγηθή πξσηνβνπιία ζα είλαη επηηπρήο ή φρη. Καηά ζπλέπεηα, νη επηρεηξήζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο ειεθηξνληθέο αγνξέο γίλνληαη πην αληαγσληζηηθέο, θαζψο ηα νθέιε πνπ πξνζθνκίδνπλ αιιά θαη ε εηθφλα ηνπο ζηελ αγνξά βειηηψλεηαη ζεκαληηθά. ζνλ αθνξά ην επίπεδν ζπλεξγαζίαο, νη επηρεηξήζεηο δείρλνπλ λα εκπηζηεχνληαη ε κία ηελ άιιε, λα αληαιιάζζνπλ πιεξνθνξίεο θαη φπνηε ρξεηάδεηαη λα ιακβάλνπλ απφ θνηλνχ απνθάζεηο γηα δεηήκαηα πνπ ηηο αθνξνχλ. ια απηά, γίλνληαη ζην πιαίζην κηαο λέαο θνπιηνχξαο, ε νπνία ππαγνξεχεη ηε ζηξνθή πξνο λέεο ηερλνινγηθέο ππεξεζίεο θαη ελέξγεηεο, πξνθεηκέλνπ απηέο νη εθαξκνγέο λα είλαη επηηπρεκέλεο. Οη επηρεηξήζεηο, ινηπφλ, ζα πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ πσο νη ειεθηξνληθέο αγνξέο θαη γεληθφηεξα νη ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο, απνηεινχλ επθαηξία γηα δεκηνπξγία αληαγσληζηηθνχ ζηξαηεγηθνχ πιενλεθηήκαηνο. 94

95 Χο Ηιεθηξνληθφ Δκπφξην νξίδεηαη ην εκπφξην πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε ειεθηξνληθά κέζα βαζίδεηαη δειαδή ζηελ ειεθηξνληθή κεηάδνζε δεδνκέλσλ. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην απνηειεί έθθαλζε ησλ ιεγφκελσλ ππεξεζηψλ εμ απνζηάζεσο. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην απνηειεί κία νινθιεξσκέλε ζπλαιιαγή πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ ρσξίο λα είλαη απαξαίηεηε ε θπζηθή παξνπζία ησλ ζπκβαιινκέλσλ κεξψλ, δειαδή ηνπ πσιεηή θαη ηνπ αγνξαζηή, νη νπνίνη κπνξνχλ λα βξίζθνληαη αθφκα θαη ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο. Δίλαη νπνηαδήπνηε ζπλαιιαγή πνπ ελέρεη δηαδηθηπαθή δέζκεπζε γηα αγνξά ε πψιεζε αγαζψλ ή ππεξεζηψλ. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην άξρηζε λα αλζίδεη θαη κε ηε ρξήζε ησλ αζχξκαησλ δηθηχσλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ πξφζβαζε ελ-θηλήζεη. Με απηήλ ηελ εμέιημε άξρηζε ε επέθηαζε ηνπ θηλεηνχ εκπνξίνπ ή ηνπ «παληαρνχ παξφληνο Η-Δκπνξίνπ». Ηιεθηξνληθφ εκπφξην ζεσξνχληαη επίζεο θαη νη ζπλαιιαγέο κέζσ ηειεθψλνπ θαη θαμ. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην δηαθξίλεηαη ζε έκκεζν θαη άκεζν. Ο πξψηνο φξνο ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ πξφθεηηαη γηα ηελ ειεθηξνληθή παξαγγειία πιηθψλ αγαζψλ πνπ κπνξνχλ λα παξαδνζνχλ κφλν κε παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο φπσο είλαη ην ηαρπδξνκείν, ελψ ν δεχηεξνο είλαη ην ειεθηξνληθφ εκπφξην πνπ πεξηιακβάλεη παξαγγειία, πιεξσκή θαη παξάδνζε άπισλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ. Η πιεξσκή ησλ ππεξεζηψλ απηψλ γίλεηαη είηε κε πηζησηηθέο θάξηεο είηε κε ειεθηξνληθφ ρξήκα κε ηελ αξσγή πάληα θαη ηε ζχκπξαμε ησλ ηξαπεδψλ. Η αλάγθε γηα Ηιεθηξνληθφ εκπφξην πξνθχπηεη απφ ηελ απαίηεζε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ θπβεξλήζεσλ γηα θαιχηεξε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ησλ ππνινγηζηψλ θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ψζηε λα βειηησζνχλ νη ζρέζεηο ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο κε ηνπο πειάηεο-πνιίηεο-θαηαλαισηέο, νη επηρεηξεκαηηθέο δηεξγαζίεο θαη ε αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ ελδν-επηρεηξεζηαθά, αιιά θαη θπξίσο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. Πάλησο ε νπζηαζηηθή επηδίσμε ηεο θάζε επηρείξεζεο ζηνλ έληνλα αληαγσληζηηθφ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν ηεο επνρήο καο είλαη ε εμαζθάιηζε ζηξαηεγηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Η ηερλνινγία θαη εηδηθφηεξα ην Ηιεθηξνληθφ Δκπφξην παξέρεη επέιηθηεο θαη νινθιεξσκέλεο ιχζεηο ηνπνζέηεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηηο επηζπκεηέο αγνξέο (target markets) παξεκβαίλνλrαο επεξγεηηθά ζε θάζε ζηάδην ηεο αιπζίδαο αμίαο ηνπο (value chain). Tν Internet ήηαλ απηφ πνπ έδσζε κεγάιε ψζεζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ. Έηζη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο βιέπνπκε κηθξέο επηρεηξήζεηο ή λενζχζηαηεο λα δηεπζχλνπλ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο on-line, φπσο αθξηβψο θαη νη κεγαιχηεξνη αληαγσληζηέο ηνπο. Με απηφ ηνλ ηξφπν φιεο νη επηρεηξήζεηο κεγάιεο ή κηθξέο πεξλνχλ ην πιενλέθηεκα ηνπ Internet θαη πξνρσξνχλ ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο ηνπο, κε ην λα θαηαξγνχλ αζχκθνξα ηδησηηθά δίθηπα θαη ςεθηνπνηψληαο ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Η θίλεζε απηή δελ είλαη λέα, έρεη μεθηλήζεη εδψ θαη κηα δεθαεηία θαη ζπλερίδεη λα απμάλεηαη θαζψο νη πξνζσπηθνί ππνινγηζηέο γίλνληαη θαζηεξσκέλν εξγαιείν θάζε επηρείξεζεο. Πσο δεκηνπξγήζεθε; εκαληηθφ ξφιν έπαημε ε ζπνπδαία ζπλεξγαζία κεηαμχ: ςεθηαθήο πιεξνθφξεζεο, ππνινγηζηηθψλ εθαξκνγψλ, θαη ην Internet. Απηή ε ζπλεξγία έθαλε δπλαηή ηελ αλάπηπμε ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην είλαη έλα ζχζηεκα πνπ πεξηέρεη φρη κφλν απηέο ηηο πξάμεηο πνπ επηθεληξψλνληαη ζηελ αγνξά θαη πψιεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ δεκηνπξγνχλ θέξδνο αιιά έρεη λα θάλεη θαη κε εθείλεο ηηο ζπλαιιαγέο πνπ ππνζηεξίδνπλ απηφ ην θέξδνο. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην ρηίδεηαη πάλσ ζηα πιενλεθηήκαηα θαη ζηε δνκή ηνπ παξαδνζηαθνχ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ κε ην λα πξνζζέηεη ηελ επθακςία πνπ πξνζθέξνπλ ηα ειεθηξνληθά δίθηπα. Με ην λα ρεηξίδεζαη ςεθηαθέο πιεξνθνξίεο κέζα ζε ειεθηξνληθά δίθηπα, ην ειεθηξνληθφ εκπφξην θέξλεη κεξηθέο λέεο επθαηξίεο εκπνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Γηα παξάδεηγκα, κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ςεθηαθήο πιεξνθνξίαο γηα ηε δηεμαγσγή 95

96 εκπνξηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ην ειεθηξνληθφ εκπφξην θάλεη επθνιφηεξε ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηκεκάησλ. Σα ηκήκαηα απηά κπνξεί λα είλαη ηκήκαηα αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ γηα δεκηνπξγία ζηξαηεγηθήο Marketing, ζπλεξγαδφκελεο εηαηξίεο πνπ ζρεδηάδνπλ θαη θαηαζθεπάδνπλ λέα πξντφληα ή λα πξνζθέξνπλ λέεο ππεξεζίεο. Δπίζεο δηεπζχλνληαο εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζε ειεθηξνληθά δίθηπα αθαηξεί θπζηθά εκπφδηα. Γηα παξάδεηγκα ηα ειεθηξνληθά ζπζηήκαηα είλαη έηνηκα λα εμππεξεηήζνπλ πειάηεο 24 ψξεο ην 24σξν θαη 7 εκέξεο ηελ βδνκάδα. Παξαγγειίεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ κπνξνχλ λα γίλνπλ δεθηέο νπνηαδήπνηε ζηηγκή θαη απφ νπνπδήπνηε. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην θάλεη δπλαηέο λέεο κνξθέο επηρεηξήζεσλ θαζψο επίζεο θαη λένπο ηξφπνπο δηνίθεζεο. Η Amazon.com γηα παξάδεηγκα είλαη έλα βηβιηνπσιείν κε έδξα ζην εάηι. Απηή ε επηρείξεζε δελ έρεη θαλέλα θπζηθφ θηήξην (απνζήθεο γξαθεία). Πνπιάεη φια ηα βηβιία κέζσ Internet θαη ηα απνζηέιιεη θαη επζείαλ κέζσ ηνπ εθδφηε θαη έηζη δελ ρξεηάδεηαη λα θξαηάεη θαλέλα αξρείν πσιήζεσλ ή πειαηψλ. Ο νξηζκφο ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ δελ είλαη ζηαηηθφο. Αθφκα θαη αλ ε λέα ηερλνινγία καο πξνζθέξεη πάξα πνιιέο ηθαλφηεηεο, αχξην θάηη λέν θαη θαιχηεξν κπνξεί λα εκθαληζηεί. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην εμππεξεηεί ηηο επηρεηξήζεηο θαη καθξνπξφζεζκα θαη βξαρππξφζεζκα. ρη κφλν κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη λέεο αγνξέο, ηθαλέο λα πξνζειθχζνπλ λέν αγνξαζηηθφ θνηλφ, αιιά θάλνπλ πην εχθνιν γηα ηνλ θαηαλαισηή λα θάλεη ηελ δνπιεηά ηνπ κε ηελ ππάξρνπζα θαηαλαισηηθή βάζε θαη ηελ ππνζηήξημε πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζην ειεθηξνληθφ εκπφξην. Κάλνληαο επηρεηξεκαηηθέο εξγαζίεο, φπσο είλαη νη δηάθνξεο παξαγγειίεο, ε ειεθηξνληθή ππνζηήξημε ηνπ θαηαλαισηή, ε έθδνζε ηηκνινγίσλ, νδεγνχκαζηε ζηε κείσζε ηεο γξαθηθήο θαη πιηθήο εξγαζίαο πνπ πεξηιακβάλεηαη ζηηο ζπλαιιαγέο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. ηαλ νη πεξηζζφηεξεο εξγαζίεο γίλνληαη ειεθηξνληθά κπνξείο θαιχηεξα λα θαηαιάβεηο ηηο θαηαλαισηηθέο αλάγθεο. Παξνπζηάδνληαο ιχζεηο πξνο ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο πειάηεο ηνπο, φζνλ αθνξά ζηε δηαβίβαζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ θαηαλαισηψλ ζηηο επηρεηξήζεηο, ζε απαληήζεηο πνπ δίλνληαη ζηα πξνβιήκαηα ηνπο θαηά ηηο ζπλαιιαγέο απφ ηελ επηρείξεζε θαη άιια, ην ειεθηξνληθφ εκπφξην παξνπζηάδεη ζεκαληηθά πιενλεθηήκαηα. πλνςίδνληαο, ηα νθέιε ηνπ e-δκπνξίνπ κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ σο εμήο: Δπεθηείλεη ηε ζέζε ηεο αγνξάο ζε εζληθέο θαη δηεζλείο αγνξέο, κεηψλεη ην θφζηνο ηεο δεκηνπξγίαο, επεμεξγαζίαο, δηαλνκήο, απνζήθεπζεο θαη αλάθηεζεο πιεξνθνξηψλ ηαρχηεξε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο, επηηξέπεη ηε κείσζε απνζεκάησλ θαη εμφδσλ, δηεπθνιχλνληαο ηε δηαρείξηζε αιπζίδαο πξνκεζεηψλ ηχπνπ έιμεο, ε επεμεξγαζία ηχπνπ έιμεο επηηξέπεη πξνζαξκνγή πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, κεηψλεη ην ρξφλν αλάκεζα ζηε δηάζεζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ζηε ιήςε ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, κεηψλεη ην ρξφλν παξαγσγήο θαη παξάδνζεο, παξέρεη ηε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο άθξσο εμεηδηθεπκέλσλ επηρεηξήζεσλ, εθθηλεί επηρεηξεκαηηθέο δηαδηθαζίεο έξγσλ αλαζρεδίαζεο (business processes reengineering, BPR) κε ζθνπφ ηελ απινπνίεζε δηαδηθαζηψλ θαη ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, κεηψλεη ην ηειεπηθνηλσληαθφ θφζηνο - ην Internet είλαη πνιχ θζελφηεξν απφ ηα VANs θαη παξέρεη βειηησκέλε εηθφλα, βειηησκέλε εμππεξέηεζε πειαηψλ, εχξεζε λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ εηαίξσλ, κεησκέλν θφζηνο κεηαθνξάο θαη απμεκέλε επειημία. 96

97 4.4.3 Ηλεκηπονικό επισειπείν (e-business) Σν Γηαδίθηπν δελ απνηειεί κφλν πεγή πιεξνθφξεζεο, δηαζθέδαζεο ή εθπαίδεπζεο. Απνηειεί έλα εμαηξεηηθά πνιχηηκν εξγαιείν γηα ην επηρεηξείλ. Σν Ηιεθηξνληθφ Δπηρεηξείλ (γλσζηφ θαη σο e-επηρεηξείλ) ζεκαίλεη αθξηβψο απηφ πνπ ππνδεηθλχεη ν φξνο: αλάπηπμε επηρεηξεκαηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη ππεξεζηψλ κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ. Μέζσ ηνπ e-επηρεηξείλ δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζε νπνηαδήπνηε επηρείξεζε, νξγαληζκφ, αιιά θαη ζε νπνηνλδήπνηε επαγγεικαηία λα παξέρεη ηηο ππεξεζίεο ηνπ θαη λα ηθαλνπνηεί ηηο απαηηήζεηο θαη επηζπκίεο ησλ πειαηψλ ηνπ γξήγνξα θαη απιά, κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ, φπσο θαη λα ζπλαιιάζζεηαη κε ηνπο πξνκεζεπηέο θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ. Σν e-επηρεηξείλ ελζσκαηψλεη δξαζηεξηφηεηεο γηα ην ειεθηξνληθφ εκπφξην (ecommerce) πνπ παξνπζηάζηεθε ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα. Η πηνζέηεζε ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ηερλνινγηψλ ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο απνηειεί απφθαζε ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο, ε νπνία πινπνηείηαη ζε δηάθνξα ζηάδηα. ε πξψην επίπεδν, ε επηρείξεζε αλαπηχζζεη έλα Δηαηξηθφ δηθηπαθφ ηφπν (web site). Με ηνλ ηξφπν απηφ απνθηά παξνπζία ζην δηαδίθηπν, παξνπζηάδεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο, δίλεη πιεξνθνξίεο γηα ηα πξντφληα θαη ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξεη, θαη ηέινο αξρίδεη λα αμηνπνηεί ηηο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξνληαη απφ ην δηαδίθηπν. Πξνθεηκέλνπ λα κεγηζηνπνηήζεη ηα νθέιε απφ ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ, ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ε επηρείξεζε αλαπηχζζεη βαζηθέο ειεθηξνληθέο ζπλαιιαγέο, παξέρνληαο δπλαηφηεηα αγνξψλ κέζσ ηεο ηζηνζειίδαο ηεο θαζψο θαη δπλαηφηεηα ζπλαιιαγψλ θαη επηθνηλσλίαο κε ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο. ε απηφ ην ζεκείν, ε επηρείξεζε πξαγκαηνπνηεί εηαηξηθέο ζπλαιιαγέο (businesstobusiness - B2B) ή / θαη ζπλαιιαγέο ιηαλεκπνξίνπ (business-to-consumer - B2C). Υαξαθηεξηζηηθέο εθαξκνγέο επηρείξεζεο πξνο επηρείξεζε B2B ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ ειεθηξνληθή αληαιιαγή εηαηξηθψλ εγγξάθσλ φπσο ηηκνιφγηα θαη ζπκβφιαηα. Η απηνκαηνπνηεκέλε θαη ειεθηξνληθή κεηάδνζε, εθηφο απφ ηελ αχμεζε ηεο ηαρχηεηαο, κεηψλεη ην θφζηνο θαη ηα πηζαλά ιάζε επηηξέπνληαο άκεζν έιεγρν θαη αξρεηνζέηεζε. Σαπηφρξνλα, εμαζθαιίδεη ηελ άκεζε δηαζχλδεζε ηεο δηαδηθαζίαο κε ηελ ειεθηξνληθή δηεθπεξαίσζε πξνκεζεηψλ, απηνκαηνπνηψληαο ηε παξαγγειία πξψησλ πιψλ θαη εμνπιηζκνχ. Έλαο πεξαηηέξσ ηνκέαο ρξήζεο είλαη ν θαηακεξηζκφο εξγαζηψλ κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ε θνηλή ρξήζε πφξσλ, δεδνκέλσλ θαη εμνπιηζκνχ. Δπίζεο παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πφξνη φπσο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ, πιηθά θαη ππνινγηζηηθή ηζρχο, ηα νπνία ίζσο λα πξνζθέξνληαη κφλν ζε πεξηνξηζκέλα ζεκεία ηνπ δηθηχνπ ζπλεξγαδφκελσλ επηρεηξήζεσλ. Σα νθέιε ηνπ e-δπηρεηξείλ B2B ρσξίδνληαη ζε ιεηηνπξγηθά θαη ζηξαηεγηθά. Σα ιεηηνπξγηθά πεξηιακβάλνπλ ηε δηεπθφιπλζε θαη απηνκαηνπνίεζε εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ, ηε κείσζε ησλ απνζεκάησλ, ηνπ θφζηνπο απνζήθεπζεο θαη ηνπ θφζηνπο επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ απφ αλζξψπηλν δπλακηθφ (π.ρ. ε ρεηξσλαθηηθή εηζαγσγή θαη επεμεξγαζία ζηνηρείσλ, ε ραξηηθή χιε θαη ηα ηαρπδξνκηθά έμνδα) ελψ παξάιιεια επηηπγράλεηαη βειηησκέλε δηαρείξηζε ξεπζηψλ δηαζεζίκσλ, απνθπγή ιαζψλ πνπ γηλφληνπζαλ παιαηφηεξα ζε ρεηξφγξαθεο ζπλαιιαγέο θαη ειεθηξνληθή εθθαζάξηζε πιεξσκψλ κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. Σα ζηξαηεγηθά νθέιε ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ επηηάρπλζε ηνπ εκπνξηθνχ θχθινπ θαη ηελ παξνρή δπλαηνηήησλ επαλαπξνζδηνξηζκνχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ νξγαληζκψλ, κέζσ ηεο θαιχηεξεο δηαρείξηζεο, ηεο ξεπζηφηεηαο θαη ηεο εθκεηάιιεπζεο ησλ ιεηηνπξγηθψλ νθειψλ. Πξαγκαηνπνηείηαη, επίζεο, ε βειηίσζε πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ θαη 97

98 εληζρχεηαη ην γφεηξν ηεο επηρείξεζεο. B2C είλαη νη ζπλαιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ φπσο ην ιηαληθφ εκπφξην ή ε παξνρή ππεξεζηψλ κε ρξήζε ειεθηξνληθψλ κέζσλ. ήκεξα ην e- Δκπφξην είλαη ε βαζηθή κνξθή ηνπ e-δπηρεηξείλ B2C. Παξαδείγκαηα εθαξκνγψλ ηνπ B2C ζπκπεξηιακβάλνπλ ειεθηξνληθά θαηαζηήκαηα θαη πνιπθαηαζηήκαηα, δεκνπξαζίεο, ηξαπεδηθή, δεκνζηνγξαθία, παξνρή πιεξνθνξηψλ, κεηαθνξέο θαη εθαξκνγέο ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. Οθέιε ηνπ B2C γηα ηελ επηρείξεζε είλαη: εμαζθαιίδεη δπλαηφηεηα παγθφζκηαο παξνπζίαο, βειηησκέλε αληαγσληζηηθφηεηα, παξνρή εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ, ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, λέεο επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο θαη ζκίθξπλζε ηεο πξνκεζεπηηθήο αιπζίδαο. Έρνληαο πιένλ θαιχςεη βαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ (ecommerce), ε εηαηξεία εηζέξρεηαη ζηνλ ηνκέα ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ (ebusiness) γηα λα εμαζθαιίζεη πιένλ απηνκαηνπνηεκέλεο θαη αζθαιείο ζπλαιιαγέο, δπλακηθή αλαλέσζε ησλ πιεξνθνξηψλ αλαθνξηθά κε ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, δηαζχλδεζε ησλ ζπλαιιαγψλ κε ηα ρξεζηκνπνηνχκελα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο επηρεηξεζηαθψλ πφξσλ (ERP) θ.ιπ. ε απηφ ην ζηάδην ε εηαηξεία ιεηηνπξγεί «ειεθηξνληθά» απνθηψληαο πιήξε απηνκαηνπνίεζε κεηαμχ ηεο δηάζεζεο /δηαλνκήο, παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο θαη εθνδηαζηηθήο αιπζίδαο. Σέινο, πξνθεηκέλνπ ε επηρείξεζε λα αληαπεμέιζεη ζηηο λέεο ζπλερψο δηακνξθνχκελεο πξνθιήζεηο, νη νπνίεο αλαδεηθλχνληαη απφ έλα αληαγσληζηηθφ θαη ζπλερψο κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ, ρξεηάδεηαη λα δηακνξθψλεη ηηο εδξαησκέλεο πιαηθφξκεο ηνπ «ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ» νχησο ψζηε λα εθκεηαιιεχεηαη ζην κέγηζην βαζκφ ηηο λέεο επθαηξίεο αιιά θαη ηερλνινγίεο. Δίλαη απαξαίηεηε ε αθφκε απνδνηηθφηεξε δηαρείξηζε ησλ ζπλαιιαγψλ, ε ηαρχηεξε αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ, ε γξεγνξφηεξε πξφζβαζε ζηελ αγνξά θαη ε πεξαηηέξσ αλάπηπμε, αμηνπνίεζε θαη ζχζθημε ησλ ζρέζεσλ κε ηελ πειαηεηαθή βάζε Τεσνολογική εξάπηηζη Οη ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ έρνπλ δηεηζδχζεη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηνπο έρνπλ επεξεάζεη εηζάγνληαο θαηλνηνκηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Η ζχγρξνλε επηρείξεζε έρεη αιιάμεη ζεκαληηθά ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο ηφζν φζνλ αθνξά ζηελ παξαγσγηθή ηεο δηαδηθαζία κέζσ ηεο εηζαγσγήο πξνεγκέλσλ ζπζηεκάησλ απηνκαηνπνίεζεο θαη ειέγρνπ, φζν θαη ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία ηεο κε άιιεο επηρεηξήζεηο αθνινπζψληαο πξνεγκέλα κνληέια επηρεηξεζηαθήο ιεηηνπξγίαο. Μέρξη πξφζθαηα, ε ίδηα ε πιεξνθνξία δελ ππνινγηδφηαλ σο ζεκαληηθφ πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν κηαο επηρείξεζεο. Η δηεξγαζία ηνπ κάλαηδκελη ήηαλ κηα αηνκηθή ηέρλε πξνζσπηθψλ επαθψλ θαη φρη κηα παγθφζκηα ηειε-δηεξγαζία ζπληνληζκνχ. Σψξα πηα ε πιεξνθνξία απνηειεί ην πην ζεκαληηθφ εθφδην κηαο επηρείξεζεο γηα λα νδεγεζεί ζηελ επηηπρία. Με ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ δεκηνπξγήζεθαλ λέεο κνξθέο νξγάλσζεο επηρεηξήζεσλ, πνπ ζηεξίδνληαη θπξίσο ζηε κεηάδνζε πιεξνθνξηψλ θαη ζηε ζπλερή θαη ηαρχηαηε επηθνηλσλία: Δηθνληθόο νξγαληζκόο (virtual organization): Οξγαληζκφο πνπ ρξεζηκνπνηεί δίθηπα γηα ηε ζχλδεζε αλζξψπσλ, πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ θαη ηδεψλ, κε ζηφρν ηε 98

99 δεκηνπξγία θαη δηαλνκή λέσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, ρσξίο λα πεξηνξίδεηαη απφ παξαδνζηαθά νξγαλσηηθά φξηα ή θπζηθέο ηνπνζεζίεο Γηεπηρεηξεζηαθά ζπζηήκαηα (interorganizational systems): πζηήκαηα πιεξνθνξηψλ ηα νπνία απηνκαηνπνηνχλ ηε ξνή πιεξνθνξηψλ κέζσ ησλ νξγαλσηηθψλ νξίσλ θαη ζπλδένπλ κηα εηαηξεία κε ηνπο πειάηεο, ηνπο αληηπξνζψπνπο ή ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο. Ηιεθηξνληθή αγνξά (electronic market): Μία αγνξά πνπ δεκηνπξγείηαη κε ηερλνινγίεο ππνινγηζηψλ θαη επηθνηλσληψλ, ε νπνία ζπλδέεη πνιινχο αγνξαζηέο θαη πσιεηέο. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ελδεηθηηθή δνκή κηαο ζχγρξνλεο επηρείξεζεο, πιήξσο εμαξηεκέλεο απφ ηελ ηερλνινγία θαη ηελ νξγαλσζηαθή δνκή πνπ απηή επηβάιεη. Γηάγξακκα 12: Η ζχγρξνλε επηρείξεζε 4.5. Νέν κνληέιν επηρείξεζεο ζηε δηεζλνπνηεκέλε νηθνλνκία (global outsourcing) Η δηαζπλδεζηκφηεηα νηθνλνκηψλ, αγνξψλ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθψλ πφξσλ ζε παγθφζκην επίπεδν κεηέβαιε ηελ θχζε ησλ επηρεηξεκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ. Σα πξντφληα πνπ θαηαλαιψλνπκε ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή, ηα εξγαιεία θαη νη δεμηφηεηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ηηο δνπιεηέο καο επεξεάδνληαη ζην ζχλνιφ ηνπο άκεζα ή θαη έκκεζα απφ ηελ ηερλνινγηθή αλάπηπμε θαη ηελ δηεζλνπνίεζε. Η εμέιημε, ζε ηαρχηεηα, ιεηηνπξγηθφηεηα θαη πξφζβαζε ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ, World Wide Web, θαη ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ, e-commerce, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηεζλνπνίεζε ηνπ αληαγσληζκνχ άλνημαλ λέεο πξννπηηθέο αιιά 99

100 θαη πξνθιήζεηο γηα ηηο κηθξνκεζαίεο θαη κεγάιεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε. Καζεκεξηλά νδεγνχκε απηνθίλεηα ζρεδηαζκέλα ζηελ Δπξψπε αιιά θαηαζθεπαζκέλα ζηελ Νφηην-αλαηνιηθή Αζία γηα ινγαξηαζκφ Ακεξηθαληθψλ ή Δπξσπατθψλ βηνκεραληψλ. Δπξσπατθά, ακεξηθάληθα θαη ηαπσληθά ηερλνινγηθά πξντφληα ζπλαξκνινγνχληαη απφ εμαξηήκαηα πνπ θαηαζθεπάδνληαη απφ δηαθνξεηηθέο επηρεηξήζεηο ζηηο πέληε επείξνπο. Η δηεζλνπνίεζε ησλ αγνξψλ, ε ξαγδαία κείσζε ηνπ θφζηνπο ησλ κεηαθνξψλ, ε δηαζχλδεζε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ αγνξψλ κέζνπ ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ, ε αλάγθε γηα ηελ επίηεπμε θαη δηαηήξεζε αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ζε δηεζλέο επίπεδν νδήγεζε ηηο επηρεηξήζεηο ζε έλα λέν κνληέιν νξγάλσζεο, δηνίθεζεο θαη ιεηηνπξγίαο. Γηάγξακκα 13: Νέν κνληέιν επηρείξεζεο ζηε δηεζλνπνηεκέλε νηθνλνκία (Πεγή: Living in the Corporate Zoo, Richard Scase, Capstone, 2002) χκθσλα κε ηνπο Murray, Wildt θαη Kotabe, ν φξνο «global outsourcing» πεξηιακβάλεη ηελ εγθαηάζηαζε θαη ιεηηνπξγία παξαγσγηθψλ κνλάδσλ ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο κε ζθνπφ ηελ παγθφζκηα αγνξά ή/ θαη ηελ αγνξά θαη ζπλαξκνιφγεζε κεξψλ ή θαη νιφθιεξσλ πξντφλησλ, αιιά θαη ππεξεζηψλ ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο ηνπ πιαλήηε. Πξντφληα πνιπεζληθψλ εηαηξηψλ φπσο π.ρ. ε Nike, θαη ε Puma ζηνλ ηνκέα ησλ αζιεηηθψλ εηδψλ, ε Philips, Nokia, Dell, IBM, ζηνλ ηνκέα ησλ Η/Τ θαη θηλεηήο ηειεθσλίαο θαηαζθεπάδνληαη ζε ρψξεο ηεο Νφηηναλαηνιηθήο Αζίαο, ζηελ Κίλα θαη ζηελ Ιλδία. Έηζη δεκηνπξγνχληαη επηρεηξήζεηο ζε «αλαπηπζζφκελεο» νηθνλνκηθά ρψξεο κε ρακειφ θαηά θεθαιήλ κεληαίν εηζφδεκα, κεηψλνληαο ην θφζηνο ησλ ππεξεζηψλ θαη απμάλνληαο ηα πεξηζψξηα θέξδνπο γηα ηελ επηρείξεζε. Δθαηνληάδεο ρηιηάδεο Ακεξηθαληθέο θαη Δπξσπατθέο επηρεηξήζεηο-θνινζζνί εθκεηαιιεχηεθαλ ηα πιενλεθηήκαηα ηνπ outsourcing, ηηο θνξνινγηθέο δηεπθνιχλζεηο θαη Κξαηηθέο επηδνηήζεηο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ ηεο Κίλαο θαη ηεο Ιλδίαο θαη κεηέθεξαλ ηηο γξακκέο παξαγσγήο ηνπο ζηηο ρψξεο απηέο. Οη καθξνπξφζεζκεο ζπλέπεηεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο δχζεο κεηαμχ άιισλ πεξηιακβάλνπλ: 100

101 Σε ζηαδηαθή αλάπηπμε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο ησλ 2.5 πεξίπνπ δηζεθαηνκκπξίσλ πνιηηψλ ηεο Κίλαο θαη ηεο Ιλδίαο. Σε ξαγδαία νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ ρσξψλ απηψλ κε ηελ ηαπηφρξνλε δήηεζε γηα θαηαλάισζε ηεξαζηίσλ απνζεκάησλ πεηξειαίνπ γηα λα θηλεζεί ε δηαξθψο εμειηζζφκελε βηνκεραλία ηεο Αζίαο. Σε δηαζχλδεζε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ θφζκνπ θαη ηελ κεηαθνξά ηεξάζηησλ θεθαιαίσλ απφ ηελ Δπξψπε θαη ηελ Ακεξηθή, ζηελ Κίλα, θαη ηελ Ιλδία. Σε ζηαδηαθή απνβηνκεράληζε ησλ παξαδνζηαθψλ δπηηθψλ νηθνλνκηψλ πνπ δηαηεξνχλ ηα θέληξα δηνίθεζεο θαη ιήςεο απνθάζεσλ αιιά κεηαθέξνπλ ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία εθηφο ζπλφξσλ. «Η εθηίκεζε κνπ είλαη όηη νη νηθνλνκίεο απηέο, ησλ 2.5 δηζεθαηνκκπξίσλ πνιηηώλ, ησλ ηεξάζηησλ γεσθπζηθώλ απνζεκάησλ (ηα νπνία ειάρηζηα θαηαλαιώλνπλ σο ηώξα θαζώο πξνηηκνύλ λα ηα αγνξάδνπλ από ηνπο Άξαβεο θαη ηηο δπηηθέο νηθνλνκίεο), θαη ρξεκαηηθώλ πόξσλ, πεξηκέλνπλ ππνκνλεηηθά λα επηηεζνύλ ζηηο αγνξέο ηεο δύζεο πξνζθέξνληαο ηιηγγηώδε ρξεκαηηθά πνζά γηα ηελ δηάζσζε ησλ εηαηξηώλ πνπ ζα θηλδπλέςνπλ άκεζα κε πηώρεπζε (πνιιά από ηα εξγνζηάζηα ησλ νπνίσλ βξίζθνληαη ήδε ζε εδάθε ηεο Κίλαο θαη ησλ Ιλδηώλ) κε αληάιιαγκα ηελ εμαγνξά ησλ πιεηνςεθηθώλ παθέησλ ησλ κεηνρώλ ησλ επηρεηξήζεσλ απηώλ. Πξηλ ιίγα ρξόληα ε IBM (ην ηκήκα ησλ ππνινγηζηώλ) πνπιήζεθε ζηελ Κηλεδηθή Lenovo, θαη ε βξεηαληθή απηνθηλεηνβηνκεραλία MG εμαγνξάζηεθε από ηελ Κηλεδηθή Nanjing Automobile Corporation (NAC), θαη απηά είλαη κόλν δπν από ηα εθαηνληάδεο παξαδείγκαηα πνπ πξνβιέπσ όηη ζα ηα δνύκε λα πνιιαπιαζηάδνληαη ζην κέιινλ. Γηαλύνπκε έλα κεηαβαηηθό ζηάδην, κηα ηζηνξηθή πεξίνδν, κέζα από ηελ νπνία ν θαπηηαιηζκόο ηεο Γύζεο θαίλεηαη όηη κεηαθνκίδεη ζηελ Αλαηνιή, κε πξσηαγσληζηή θαη πάιη ηελ ζύγρξνλε επηρείξεζε θαη ηνλ επηρεηξεκαηία, όπσο αλέθεξε ν Weber θαη ν Schumpeter ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα! ην βάζνο ηνπ ζθνηεηλνύ ηνύλει ηεο νηθνλνκηθήο ύθεζεο ηεο Γύζεο αξρίδεη λα θαίλεηαη ν Κηλέδνο Γξάθνο θαη ν Ιλδόο Μαραξαγηάο. ηηο νηθνλνκίεο ηεο Αλαηνιήο έξρεηαη λα πξνζηεζεί θαη ε ζύγρξνλε θαη δηαξθώο αλαπηπζζόκελε θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκία ηεο Ρσζίαο, ε νπνία επέδεημε πξηλ από κεξηθνύο κήλεο ηελ δύλακε ηεο πξνζθέξνληαο ζαλίδα ζσηεξίαο ζηελ Ιζιαλδία. Η δηεζλνπνίεζε ησλ αγνξώλ, ην εθεύξεκα, ηεο ζύγρξνλεο δπηηθήο θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκίαο ηειηθά κπνξεί λα επηζηξέςεη σο ζύγρξνλνο Γνύξεηνο Ίππνο ηεο Αλαηνιήο ζηελ Γύζε!» (Πεγή: άξζξν ηνπ Λέθηνξα Παλ. Μαθεδνλίαο, Πάλνπ Γ. Πηπεξόπνπινπ) 4.6. Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): Γηεζλνπνίεζε ηνπ Οκίινπ ΣΙΣΑΝ Ο ΣΙΣΑΝΑ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ καθξφρξνλνπ βίνπ ηνπ εζηίαζε ζηε ζπλερή επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ζηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ζπλεπψο ζηελ ηζρπξνπνίεζε ηεο ζέζεο ηνπ ζηελ αγνξά ησλ δνκηθψλ πιηθψλ. Ο εμσζηξεθήο ζηξαηεγηθφο πξνζαλαηνιηζκφο πνπ δηέθξηλε ηελ Δηαηξία απφ ηα πξψηα θηφιαο έηε ιεηηνπξγίαο ηεο απνηέιεζε ζεκαληηθφ παξάγνληα ηεο επηηπρίαο ηεο. Παξαπιεχξσο, κε νδεγφ ηελ θνηλσληθή ηεο ππεπζπλφηεηα θαη απνζηνιή, θαηεχζπλε ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηεο ζηα πιαίζηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, ηφζν αλαθνξηθά κε ηνπο αλζξψπνπο ηεο, φζν θαη κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. 101

102 ε κηα πξνζπάζεηα θαηεγνξηνπνίεζεο ηεο αλαπηπμηαθήο πνξείαο ηεο Δηαηξίαο κε βάζε ηνπο ζηξαηεγηθνχο ηεο ζηφρνπο, ζα κπνξνχζακε λα δηαθξίλνπκε ηέζζεξηο πεξηφδνπο θιηκάθσζεο ηεο δηεζλνχο παξνπζίαο ηεο θαη κεηαζηξνθήο ησλ ζηξαηεγηθψλ ηεο επηινγψλ: Η πξψηε εθηείλεηαη απφ ηελ ίδξπζή ηεο κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 ( ), ε δεχηεξε δηαξθεί έσο ηελ απαξρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ( ), ε ηξίηε ( ), ελψ ε ηειεπηαία ζπκπεξηιακβάλεη θαη ην ηξέρνλ έηνο (1992 ζήκεξα). Η πξψηε θάζε δηεζλνχο επέθηαζεο ηνπ ΣΙΣΑΝΑ δηαθξίλεηαη απφ ηελ εζηίαζε ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο γηα ηε δηνρέηεπζή ηεο ζηελ εγρψξηα θαη δηεζλή αγνξά θαη ζηελ ηζρπξνπνίεζε ηεο ζέζεο ηνπ σο ηζρπξήο ηζηκεληνβηνκεραλίαο. Έηζη, μεθηλψληαο ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ σο ηνπηθή (domestic) επηρείξεζε ζπληνλίδεη ηηο δπλάκεηο ηνπ γηα ηελ εδξαίσζε αξρηθά ζηελ ειιεληθή αγνξά κέζσ ηεο ζεκειίσζεο απαξαίηεησλ κνλαδηθψλ ηθαλνηήησλ (ηδηνθηεζηαθψλ πιενλεθηεκάησλ θαηά Dunning), πνπ ζα ζπληειέζνπλ ζηε κεηέπεηηα επέθηαζε εθηφο ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ. Οη επελδπηηθέο θηλήζεηο ηεο Δηαηξίαο ζηξέθνληαη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ εγρψξησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ζηελ εγθαζίδξπζε λέσλ παξαγσγηθψλ κνλάδσλ. Η νξηδφληηα νινθιήξσζε θαη ε ζεκειίσζε ησλ ζπγαηξηθψλ ζε ηφπνπο εχθνιεο πξφζβαζεο δηα ηεο ζαιάζζεο νη ππνδνκέο ηεο ρψξαο γηα ηελ γξήγνξε κεηαθνξά ησλ πξντφλησλ ηεο απφ ηελ μεξά ήηαλ αλεπαξθήο - (εθκεηάιιεπζε ρσξνηαμηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηά Dunning) επηηξέπεη ζηνλ ΣΙΣΑΝΑ λα θάλεη ηηο πξψηεο ηνπ εμαγσγέο. Χζηφζν, ην δχζθνξν θιίκα ησλ πξψησλ εηψλ ιεηηνπξγίαο ηεο απνηειέζκαηα Α θαη Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ - θαη ηα πςειά επίπεδα επηρεηξεκαηηθνχ θηλδχλνπ δελ επηηξέπνπλ ζηελ Δηαηξία λα εγθαζηδξχζεη λέεο ζπγαηξηθέο ζε άιιεο ρψξεο εθηφο ηεο βάζεο ηεο. Σν ηέινο ηεο πξψηεο πεξηφδνπ επέθηαζεο, βξίζθεη ηνλ ΣΙΣΑΝΑ λα έρεη επεθηείλεη βαζκηαία ηελ εγρψξηα παξαγσγηθή ηνπ δπλακηθφηεηα, εθκεηαιιεπφκελνο ηηο νηθνλνκίεο κάζεζεο αλαθνξηθά κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο, θαη, κέζσ ησλ άξηζησλ παξαγσγηθψλ πξνδηαγξαθψλ ηνπ θαη ηεο ζπλερνχο πξνζπάζεηαο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο δηα κέζνπ ηζρπξψλ ιεηηνπξγηψλ E&A, λα έρεη απνθηήζεη ηελ απαηηνχκελε θήκε θαη πειαηεία ηφζν ζηελ εγρψξηα φζν θαη ζηε δηεζλή αγνξά. Σν δεχηεξν ζηάδην επέθηαζεο ηνπ Οκίινπ δηαθξίλεηαη απφ ηνλ ζηξαηεγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ θαζεηνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ηελ αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηελ αλαδήηεζε λέσλ αγνξψλ γηα εληαηηθνπνίεζε ηεο εμαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη δηνρέηεπζε ηεο ππεξβάιινπζαο παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο. Πξνηεξαηφηεηα ηνπ ΣΙΣΑΝΑ είλαη ε ελνπνίεζε (νξηδφληηα θαη θάζεηε) ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ γηα αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο απνδνηηθφηεηαο θαη βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπ απνηειεζκάησλ. Η Δηαηξία ζηξέθεηαη αλνδηθά ζην ζχζηεκα αμίαο ηνπ πξντφληνο ηεο, ηφζν ζηελ θαηεχζπλζε ηνπ δηθηχνπ δηαλνκήο θαη δηαθίλεζεο ησλ πξντφλησλ ηεο (κέζσ ηεο ΝΑΤΣΙΣΑΝ), φζν θαη ζηελ παξαγσγή ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο δήηεζεο ηνπ θαηαζθεπαζηηθνχ θιάδνπ, ην έηνηκν ζθπξφδεκα (κέζσ ηεο ΙΝΣΔΡΜΠΔΣΟΝ,ΟΜΙΚΑ ΤΛΙΚΑ Α.Δ.). Οη εμαγσγέο αθνινπζνχλ ζπλερή αλνδηθή πνξεία, ελψ δηελεξγείηαη θαη ε πξψηε άκεζε μέλε επέλδπζε ηνπ Οκίινπ (ζηε ανπδηθή Αξαβία θαη ηελ Αιεμάλδξεηα ηεο Αηγχπηνπ). Χζηφζν, ν ΣΙΣΑΝΑ αζθεί αθφκα θαζαξά εμαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ζην εμσηεξηθφ, φκσο πιένλ κέζσ δηθψλ ηνπ αληηπξνζψπσλ. Η δεχηεξε θάζε δηεζλνπνίεζεο βξίζθεη ηελ Δηαηξία λα παξνπζηάδεη απμεκέλεο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο ιφγσ ηεο πεξαηηέξσ αχμεζεο ηεο παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο θαη ησλ εμαγσγψλ ηεο, ηεο απηνηεινχο δηνρέηεπζεο ησλ πξντφλησλ ηεο θαη ηεο ηζρπξνπνίεζεο ηεο αιπζίδαο αμίαο ηεο. Σα ηδηνθηεζηαθά πιενλεθηήκαηα ηνπ Οκίινπ γλσξίδνπλ κεγάιε δηεχξπλζε, γεγνλφο πνπ απμάλεη αλάινγα ηε δηεζλή θήκε θαη ην πειαηνιφγηφ ηνπ. 102

103 ηελ έλαξμε ηεο ηξίηεο θάζεο δηεζλνπνίεζεο ηνπ ΣΙΣΑΝΑ ζπληειεί θαηά βάζε ε πίεζε ηνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο (ελεξγεηαθή θξίζε) αθ ελφο απφ ηελ αχμεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη αθ εηέξνπ απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε ηνπ αληαγσληζκνχ. ηα λέα απηά δεδνκέλα νη ζηξαηεγηθνί ζηφρνη ηεο Δηαηξίαο δηεπξχλνληαη θαη αλαπξνζαξκφδνληαη ζηηο λέεο ζπλζήθεο. ε δηεζλή βάζε, ν ΣΙΣΑΝΑ απνκαθξχλεηαη απφ ηε δηελέξγεηα άκεζσλ εμαγσγψλ θαη πξνζαλαηνιίδεηαη ζηε δηελέξγεηα άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ είηε κέζσ εμαγνξψλ είηε κέζσ εγθαζίδξπζεο λέσλ ζπγαηξηθψλ κνλάδσλ, κε ζηφρν ηελ απφθηεζε ζηξαηεγηθνχ ελεξγεηηθνχ άιισλ επηρεηξήζεσλ, ηε βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ηελ πξφζβαζε ζε λέεο πην πξνζνδνθφξεο αγνξέο. Οη ζηξαηεγηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηνπ Οκίινπ ζηνρεχνπλ ζηε γεσγξαθηθή δηαθνξνπνίεζε θαη πεξαηηέξσ θαζεηνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ, ηελ πξφζβαζε ζε θζελνχο πινπηνπαξαγσγηθνχο πφξνπο, ηε κείσζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ θφζηνπο θαη ηνπ θφζηνπο κεηαθνξάο θαη ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ αιινδαπψλ πειαηψλ ηνπ. Η Δηαηξία δξαζηεξηνπνηείηαη πιένλ ζε ηξεηο επείξνπο θαη πιεζψξα ηνπηθψλ αγνξψλ, ηφζν ζε παξαγσγηθή φζν θαη ζε εκπνξηθή βάζε. Η εκπεηξία ηνπ παξειζφληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα λέα ηδηνθηεζηαθά θαη ρσξνζεηηθά πιενλεθηήκαηα επηηξέπνπλ ζηνλ ΣΙΣΑΝΑ λα αμηνπνηήζεη βέιηηζηα ηα ζπγθξηηηθά ηνπ πιενλεθηήκαηα (πιενλεθηήκαηα εζσηεξίθεπζεο) θαη λα ζεκειηψζεη κηα εθιεθηηθή δηεζλή πνξεία, θαηά Dunning. Κίλεηξν ηεο Δηαηξίαο γηα ηελ ππεξαηιαληηθή επέθηαζή ηεο (ζηηο Η.Π.Α.) είλαη επηπιένλ ε εθκεηάιιεπζε ησλ ζπλζεθψλ ηεο ηνπηθήο αγνξάο, θαζψο αθ ελφο ε δήηεζε δνκηθψλ πιηθψλ, ηελ νπνία ζηεξίδεη θαη ε ηνπηθή θπβέξλεζε, είλαη απμεκέλε θαη ν θαηαζθεπαζηηθφο θιάδνο ηδηαίηεξα αλεπηπγκέλνο, θαη αθ εηέξνπ ην θφζηνο ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πφξσλ είλαη ζρεηηθά ρακειφ (βι. ην δηακάληη ηνπ Porter, ελφηεηα 2.2). ηελ απγή ηεο λέαο δεθαεηίαο (1990) ν ΣΙΣΑΝΑ έρεη εδξαηψζεη κηα ηζρπξή αιπζίδα αμίαο, κηα ζηαζεξή ζέζε ζηελ παγθφζκηα αγνξά θαη κηα ιακπξή πνξεία δηεζλνχο επέθηαζεο. Η ηέηαξηε θαη ηειεπηαία θάζε δηεζλνπνίεζεο ηνπ Οκίινπ ζεκαηνδνηείηαη απφ ηε ζχιιεςε ηνπ νξάκαηνο γηα θαζηέξσζή ηνπ σο αλεμάξηεηεο πνιππεξηθεξεηαθήο δχλακεο ζηε δηεζλή αγνξά ησλ δνκηθψλ πιηθψλ. ηελ πξαγκάησζε ηνπ ζηφρνπ απηνχ ζπληειεί ε εθ λένπ έκθαζε ζηελ θάζεηε θαη νξηδφληηα ελνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ζηε γεσγξαθηθή δηαζπνξά ησλ ιεηηνπξγηψλ, ζηε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ελ ηέιεη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο Δηαηξίαο. Ο ΣΙΣΑΝΑ πξνρσξάεη ζε κηα ζεηξά ζηξαηεγηθψλ δηεζλνχο επέθηαζεο ηφζν κε ηε κνξθή ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ φζν θαη κε ηε κνξθή εμαγνξψλ δηάθνξσλ παξαγσγηθψλ θαη εκπνξηθψλ κνλάδσλ. Η έκθαζε ζηε δηαηήξεζε θαη επέθηαζε ησλ ζπγθξηηηθψλ ηνπ πιενλεθηεκάησλ κέζσ ηεο ζπλερνχο επέλδπζεο ζε εθζπγρξνληζκφ ησλ κνλάδσλ θαη ζε E&A, κέζσ ηεο αλαδηάξζξσζεο θαη βειηίσζεο ηεο επηρεηξεζηαθήο δνκήο θαη κέζσ αχμεζεο ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ επελδπκέλσλ θεθαιαίσλ ζπληειεί ηειηθά ζηελ ζηαδηαθή κεγέζπλζε ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπ κεγεζψλ θαη ζηελ ηζρπξνπνίεζε ηεο ζέζεο ηνπ ζηε δηεζλή αγνξά. Σελ αλαδηάξζξσζε ηεο εηαηξηθήο ζηξαηεγηθήο επέβαιιαλ πάιη νη ζπλζήθεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο ν ζπλερψο απμαλφκελνο δηεζλήο αληαγσληζκφο θαη νη επηζεηηθέο θηλήζεηο ησλ θνινζζψλ ηεο ηζηκεληνβηνκεραλίαο θαη νη πςειέο βιέςεηο ηνπ Οκίινπ γηα ηε κειινληηθή ηνπ πνξεία. Έρνληαο πιένλ επεθηαζεί ζεκαληηθά, θαηέρνληαο έλα ηζρπξφ παγθφζκην δίθηπν θαζεηνπνηεκέλσλ θαη νξηδνληίσο νινθιεξσκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη εθκεηαιιεπφκελνο ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη κάζεζεο ηεο ππεξ-εθαηνληαεηνχο επηρεηξεζηαθήο ηνπ ππφζηαζεο, ν ΣΙΣΑΝΑ κπνξεί λα εθπιεξψζεη ην φξακα θαη ηνπο ζηξαηεγηθνχο ηνπ ζηφρνπο. 103

104 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5: ΘΔΩΡΗΣΙΚΔ ΠΡΟΔΓΓΙΔΙ ΣΩΝ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΔΣΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΣΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ 5.1. Σερλνινγηθή αιιαγή θαη θαηλνηνκία ζηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε Σν 2004 ε Δπξψπε ησλ 25 δαπάλεζε 200 δηο. επξψ ζε R&D, φπνπ παξαηεξήζεθε κηα κείσζε (απφ 1,92% επί ηνπ ΑΔΠ ην 2003 ζην 1,90% επί ηνπ ΑΔΠ ην 2004). Η έληαζε γηα δαπάλεο R&D παξέκεηλε ζεκαληηθά ρακειφηεξε ζηελ Δπξψπε ησλ 25 ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο κεγάιεο παγθφζκηεο νηθνλνκίεο. Σν 2003, νη δαπάλεο γηα R&D ήηαλ 2,59% επί ηνπ ΑΔΠ γηα ηηο ΗΠΑ, 3,15% γηα ηελ Ιαπσλία ελψ γηα ηελ Κίλα ήηαλ 1,31%. Βέβαηα νη δαπάλεο, ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο, απμήζεθαλ θαηά 13% απφ ην 2001 έσο ην 2004 φπνπ ζρεδφλ γηα ηελ ίδηα πεξίνδν ( ) νη ΗΠΑ ζεκείσζαλ -0.1% θαη 1,8% γηα ηελ Ιαπσλία. Σν 2003 ν ηδησηηθφο ηνκέαο ρξεκαηνδφηεζε 54% ηνπ ζπλφινπ ησλ δαπαλψλ ζε R&D, ελψ ηα κεξίδηα ζε ΗΠΑ θαη Ιαπσλία ήηαλ 63% θαη 75% αληηζηνίρσο. Οη ζηξαηεγηθνί ζηφρνη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ Έξεπλα θαη ηελ Αλάπηπμε έρνπλ δηαηππσζεί ζηε ζηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο γηα ηελ πεξίνδν έσο ην 2010, φπνπ ε έληαζε ησλ δαπαλψλ ζα πξέπεη λα απμεζεί θαη λα θηάζεη ζηα επίπεδα ηνπ 3% θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα λα αγγίμεη ηα 2/3 ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ. Οη πιεξνθνξίεο πνπ καο δίλεη ε Δπξσπατθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία (EUROSTAT) είλαη φηη ε έληαζε γηα δαπάλεο R&D πνηθίιινπλ απφ 0.3% επί ηνπ ΑΔΠ γηα ηε Μάιηα, έσο ην 3,7% επί ηνπ ΑΔΠ γηα ηελ νπεδία. Σν 2004 ηηο πςειφηεξεο δαπάλεο R&D ζεκείσζε ε νπεδία θηάλνληαο ζην 3,74% επί ηνπ ΑΔΠ θαη αθνινπζεί ε Φηιαλδία κε 3,51%, ε Γαλία κε 2,63% θαη ε Γεξκαλία κε 2,49%. ηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο ε Μάιηα (0,29%), ε Κχπξνο (0,37%), ε Λεηνλία (0,42%), ε ινβαθία (0,53%) θαη ε Διιάδα (0,58%). Βέβαηα δελ κπνξνχκε λα παξαβιέςνπκε ηνπο έληνλνπο ξπζκνχο αχμεζεο ηεο έληαζεο γηα δαπάλεο R&D, φπνπ γηα ηελ πεξίνδν 2001 έσο 2004, ε Δζζνλία άγγημε ην 16%, ε Κχπξνο ην 15%, ε Ληζνπαλία ην 12% θαη ε Ιζπαλία ην 10%. Πηψζε παξαηεξήζεθε θαηά 4% ζηελ Πνξηνγαιία, θαηά 2% ζε Βέιγην, ινβαθία θαη νπεδία. Απηά ηα δεδνκέλα δείρλνπλ ηε ζεκαληηθή πζηέξεζε ηεο Δπξψπεο ζε δαπάλεο R&D ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο παγθφζκηεο νηθνλνκίεο θαζψο θαη ηελ αλάγθε γηα ελεξγνπνίεζε ησλ ηδησηηθψλ νξγαληζκψλ ζηελ Δπξψπε γηα κεγαιχηεξε αχμεζε ησλ δαπαλψλ ηνπο ζηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε. Η πνηθηινκνξθία ησλ νηθνλνκηθψλ θάζεσλ πνπ βξίζθνληαη νη εζληθέο νηθνλνκίεο ζηελ Δπξψπε αλαδεηθλχεη ηηο ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην βαζκφ αλάπηπμεο ηεο θαηλνηνκίαο. Η πξνψζεζε ηεο έξεπλαο θαη ηεο αλάπηπμεο θαίλεηαη κνλφδξνκνο γηα ηελ κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηα θξάηε-κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. 104

105 5.2. Μηθξννηθνλνκηθή αλάιπζε ησλ θηλήηξσλ γηα ηερλνινγηθή αιιαγή ην απιφ λενθιαζηθφ κνληέιν, ε ζπλάξηεζε παξαγσγήο (Q) ζπλαξηάηαη απφ ην θεθάιαην(k) θαη ηελ εξγαζία (L) : Qt = f (Kt, L t) (1) To 1956, δχν κεγάινη νηθνλνκνιφγνη, νη Solow θαη Swan, δηαπηζηψλνπλ φηη γηα λα δηαηεξεζεί έλαο ζεηηθφο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο (κε φπνηα κνξθή θαη αλ εθθξάδεηαη) είλαη απαξαίηεηε. Έηζη ελζσκαηψλνληαο ηελ ηερλνινγία ζε ζπλάξηεζε κε ην ρξφλν, ζηε βαζηθή ζπλάξηεζε παξαγσγήο έρνπκε: Qt = Α(t)f(Kt, Lt) (2) ηε ζπλέρεηα, ν Romer (1986) έδσζε κηα άιιε κνξθή ζην παξαπάλσ κνληέιν, κε βαζηθή αιιαγή ηελ ελδνγελνπνίεζε ηεο ηερλνινγίαο. Με άιια ιφγηα, ν Romer θαηαζθεχαζε έλα κνληέιν ζην νπνίν ε ηερλνινγία πξνζδηνξίδεηαη κέζσ ηεο δηάρπζεο ηεο γλψζεο. Έηζη ε ζπλάξηεζε (2) κπνξεί λα παξνπζηαζηεί σο εμήο: Qj=A(K, L) Kj 1-a Lj a (3) πνπ ν δείθηεο a κεηξάεη ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ αχμεζε ηεο εξγαζίαο ζηελ παξαγσγή. Γεληθφηεξα, ζα ιέγακε φηη ην ζπκπέξαζκα ησλ ζπνπδαηφηεξσλ νηθνλνκνιφγσλ ηνπ αηψλα καο (δει. ζεηηθή επίδξαζε ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε) απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθφηεξα βήκαηα ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο. Γηα ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε, ε ζπδήηεζε γηα ηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα επελδχζεηο ζε R&D βαζίδεηαη ζηελ αθφινπζε ππφζεζε: «Η επίηεπμε ηεο θαηλνηνκίαο ζε κηα επηρείξεζε δεκηνπξγείηαη από επελδύζεηο ζε R&D». Σα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα επελδχζεηο ζε R&D ζεσξνχληαη φηη είλαη κφλν δχν: 1. Αχμεζε ηνπ θέξδνπο (είηε κέζσ ηεο κείσζεο θφζηνπο ή ηεο αχμεζεο ηεο πνηφηεηαο ηνπ πξντφληνο/ππεξεζίαο) κε δεδνκέλεο ηηο δαπάλεο R&D ησλ άιισλ επηρεηξήζεσλ. 2. «ηξαηεγηθφ πιενλέθηεκα»: Αλ ε επηρείξεζε δελ επελδχζεη ζε R&D, ζα ράζεη ην κεξίδην αγνξάο θαη ζπλεπψο κείσζε θεξδψλ, δεδνκέλνπ φηη ν αληαγσληζκφο επελδχεη ζε R&D. Έηζη ινηπφλ, γηα ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε, ε θαηλνηνκηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο εμαξηάηαη απφ δχν (2) παξάγνληεο: 1. Σα θίλεηξα ηεο επηρείξεζεο γηα θαηλνηνκία. 2. Σελ ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο γηα ηελ επίηεπμε ηεο θαηλνηνκίαο. Σν πεδίν ηεο κηθξν-νηθνλνκηθήο αλάιπζεο εζηηάδεηαη ζηε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ησλ παξαπάλσ θηλήηξσλ ζε δηαθνξεηηθέο δνκέο αγνξάο (δει. κνλνπψιην, νιηγνπψιην θαη ηέιεηνο αληαγσληζκφο). Έλα απφ ηα πην γλσζηά ππνδείγκαηα γηα ηελ αλάιπζε ησλ θηλήηξσλ γηα δαπάλεο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε R&D είλαη θαη απηφ ηνπ θαζεγεηή ησλ Παλεπηζηεκίσλ Stanford θαη 105

106 Harvard, Kenneth Arrow (Νφκπει Οηθνλνκίαο 1972). Αλαθέξακε φηη γηα ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε έλα απφ ηα θίλεηξα ηεο επηρείξεζεο γηα δαπάλεο ζε R&D είλαη ε αχμεζε ηνπ θέξδνπο κέζσ ηεο κείσζεο ηνπ θφζηνπο (πνπ είλαη ξεαιηζηηθφ θίλεηξν). Με βάζε απηφ ην θίλεηξν, ν Arrow δηαηππψλεη ην εμήο εξψηεκα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ππνδείγκαηνο ηνπ : «Πνηεο είλαη νη κέγηζηεο δαπάλεο ζε R&D πνπ ζα έθαλε κηα επηρείξεζε γηα λα κεηώζεη ην θόζηνο παξαγσγήο;» Ο Arrow εμηζψλεη ηηο κέγηζηεο δαπάλεο κε θίλεηξν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο, ηφζν ζε πεξηπηψζεηο κνλνπσιίνπ φζν θαη ζε πεξηπηψζεηο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ. ην ππφδεηγκά ηνπ θάλεη ηε δηάθξηζε δξαζηηθήο θαη κε δξαζηηθήο θαηλνηνκίαο. ηαλ ε θαηλνηνκία είλαη «δξαζηηθή», ηφηε ην θφζηνο παξαγσγήο είλαη κεγαιχηεξν απφ ηελ ηηκή ηεο ηερλνινγίαο ( P m c). Αληηζέησο, φηαλ ε θαηλνηνκία είλαη «κε δξαζηηθή», ηφηε ην θφζηνο παξαγσγήο είλαη κηθξφηεξν απφ ηελ ηηκή ηεο ηερλνινγίαο ( P m c). Γηάγξακκα 14: Γαπάλεο ζε R&D θαη ην θφζηνο παξαγσγήο ζηηο πεξηπηψζεηο δξαζηηθήο θαη κε δξαζηηθή θαηλνηνκίαο ηνπ Arrow (1962) ε ζπλζήθεο αγνξάο κνλνπσιίνπ, ν Arrow ππνζέηεη φηη ηα εκπφδηα εηζφδνπ είλαη ηέηνηα, ψζηε ε επηρείξεζε δελ απεηιείηαη απφ ηελ είζνδν θάπνηαο άιιεο λέαο επηρείξεζεο. Σφηε ην θίλεηξν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο λέαο ηερλνινγίαο (Im) είλαη ε δηαθνξά θέξδνπο κε ηε λέα θαη ηελ παιηά ηερλνινγία, δειαδή Im= Π m-π m, φπνπ Π m θαη Πm είλαη ην θέξδνο κε ηερλνινγία c. ε ζπλζήθεο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ, ε επηρείξεζε αλ απνθηήζεη ηε λέα ηερλνινγία κπνξεί λα δψζεη δηθαηψκαηα ρξήζεο ηεο ζε φιεο ηηο επηρεηξήζεηο, έλαληη ελφο αληίηηκνπ r (royalty) αλά κνλάδα πξντφληνο. Απφ ηηο ζπγθξηηηθέο αλαιχζεηο κεηαμχ δξαζηηθήο θαη κε δξαζηηθήο θαηλνηνκίαο ζε ζπλζήθεο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ, ν Arrow απνδεηθλχεη φηη αλεμαξηήησο ηχπνπ θαηλνηνκίαο, ν ηέιεηνο αληαγσληζκφο πξνζθέξεη κεγαιχηεξα θίλεηξα γηα αλάπηπμε λέσλ ηερλνινγηψλ απφ φ,ηη ην κνλνπψιην. 106

107 Βαζηθά πξνβιήκαηα ηνπ ππνδείγκαηνο Arrow είλαη φηη: α. Γελ θαζνξίδνληαη νη άξηζηεο δαπάλεο ζε R&D. β. Σν κνλνπψιην ππνηίζεηαη φηη δελ απεηιείηαη απφ είζνδν θαη απηφ κπνξεί λα κεηψλεη ην θίλεηξν ηεο επηρείξεζεο λα επελδχζεη ζε R&D. γ. Γελ ππάξρεη αληαγσληζκφο ζε R&D κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. Βέβαηα ππάξρνπλ πην ζχγρξνλα ππνδείγκαηα, φπνπ αλαιχνπλ ην παξαπάλσ εξψηεκα ζε ζπλζήθεο νιηγνπσιίνπ. Σέηνηα ππνδείγκαηα είλαη θαηεγνξηνπνηεκέλα σο εμήο: α.«tournament models» ή «patent-race models» θαη β. «non-tournament models» Σερλνινγηθά ππνδείγκαηα θαη ηερλνινγηθέο ηξνρηέο ηα ηερλνινγηθά ππνδείγκαηα, νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη γηα κηα εθεχξεζε. Έηζη, ε ζπκκεηξηθή αξρηθή ηζνξξνπία κεηαηξέπεηαη ζε αζπκκεηξηθή ηζνξξνπία, ελψ ζηα κε ηερλνινγηθά ππνδείγκαηα, νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη γηα κηα παηέληα. Η ππφζεζε πνπ γίλεηαη ζηα ηερλνινγηθά ππνδείγκαηα είλαη ε αθφινπζε: Αλ γίλνπλ δαπάλεο Υ γηα R&D, ηφηε ν ρξφλνο θαηλνηνκίαο ζα είλαη Σα(Υ), φπνπ Σ (Υ) < 0. εδψ ε νηθνλνκηθή αλάιπζε πξνζπαζεί λα δψζεη απάληεζε ζην εμήο εξψηεκα: «ε πνηεο ζπλζήθεο ε κία ή άιιε επηρείξεζε είλαη ν πηζαλόο ληθεηήο κε βάζε ηελ σθέιεηα πνπ ζα ιάβεη από ηελ θαηλνηνκία;» θαη αλαπηχζζεηαη κηα αλάιπζε, ζηελ νπνία εμεηάδνληαη δηάθνξα ζελάξηα κε βάζε ην ρξφλν πνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ε θαηλνηνκία ζε δηαθνξεηηθέο δνκέο αγνξάο (κνλνπψιην θαη ηέιεηνο αληαγσληζκφο). ε απηήλ ηε ζεηξά ησλ ππνδεηγκάησλ γίλεηαη ε δηάθξηζε ζε ηξεηο (3) σθέιεηεο απφ ηελ θαηλνηνκία: 1. Χθέιεηα (value) απφ ηελ θαηλνηνκία γηα ην ζρεδηαζηή ν νπνίνο ζρεδηάδεη ηελ θαηλνηνκία γηα ηελ θνηλσλία (Vs). 2. Χθέιεηα απφ ηελ θαηλνηνκία γηα ηελ επηρείξεζε πνπ ιεηηνπξγεί ζε ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ (Ve). 3. Χθέιεηα απφ ηελ θαηλνηνκία γηα ηε κνλνπσιηαθή επηρείξεζε. Με βάζε ην παξαπάλσ ππφδεηγκα ηνπ Arrow: Vs > Ve > Vm. Αλ ππνζέζνπκε φηη ππάξρεη ηέιεηνο αληαγσληζκφο ζηελ ηερλνινγία, ηφηε ζηελ ηζνξξνπία ην θέξδνο (ππφ ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ) πξέπεη λα είλαη κεδέλ, δειαδή: Παe=Xe φπνπ: Παe: Παξνχζα αμία ηεο σθέιεηαο απφ ηελ θαηλνηνκία ζε ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ. Παe=Ve/(1+r)T(Xe) Xe: Γαπάλεο ζε R&D ζε ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ. Δλψ αλ κηα λέα επηρείξεζε θαηλνηνκήζεη πξηλ απφ ηελ ππάξρνπζα κνλνπσιηαθή επηρείξεζε, κπνξεί λα εηζέιζεη ζηελ αγνξά θαη ηφηε ζα έρνπκε δπνπψιην ή κνλνπψιην απφ ηε λέα επηρείξεζε. Αλ ε ππάξρνπζα επηρείξεζε θαηλνηνκήζεη, ζα θάλεη θέξδνο Πm, κε παξνχζα αμία: Πme-rT(x) θαη ζα θάλεη δαπάλεο (Υm), ελψ ην θαζαξφ θέξδνο ηεο είλαη: Πme-rT(x)- Υm 107

108 Η ππφζεζε πνπ γίλεηαη ζηα κε ηερλνινγηθά ππνδείγκαηα είλαη ε αθφινπζε: ε ζπλζήθεο νιηγνπσιίνπ κε Ν επηρεηξήζεηο θάλνπλ Υ δαπάλεο ζε R&D θαη έηζη κεηψλνπλ ην κέζν θαη νξηαθφ θφζηνο παξαγσγήο c, φπνπ: c=(x) θαη c (x) < Κιαζηθή θαη Νενθιαζηθή Οηθνλνκηθή Θεσξία Η θιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία ή φπσο αιιηψο νλνκάδεηαη ε θιαζηθή ζεσξία ηεο αλάπηπμεο, εμεηάδεη ηε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο σο κεραληζκό θαηαλνκήο ησλ πόξσλ ζηνλ νπνίν νη ιεηηνπξγίεο ηεο δήηεζεο αιιειεπηδξνύλ κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο πξνζθνξάο πξνθεηκέλνπ λα θαζνξηζηνχλ νη ηηκέο, λα επηηεπρζεί θαη λα δηαηεξεζεί ηζνξξνπία ζηελ αγνξά. χκθσλα κε ηνλ Parkin (1997) νη Adam Smith, Thomas Robert Malthus θαη David Ricardo, νη δηαθεθξηκέλνη νηθνλνκνιφγνη ηνπ 18νπ θαη ηνπ 19νπ αηψλα, αλέπηπμαλ απηήλ ηελ ζεσξία. Η θιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία δελ εμεηάδεη ηε δπλακηθή ηεο αλάπηπμεο αιιά ζεσξεί φηη ε νηθνλνκία ιεηηνπξγεί ζχκθσλα κε ηνπο αηηηνθξαηηθνχο λφκνπο ζηνπο νπνίνπο ην κέιινλ είλαη κηα πξνβιέςηκε επαλάιεςε ηνπ παξειζφληνο. Πξνρσξά θαηά ηξφπν θαλνληθφ ζχκθσλα κε ηνπο νηθνλνκηθνχο λφκνπο ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο, πνπ είλαη ην αληίζηνηρν ησλ θπζηθψλ λφκσλ. Χο εθ ηνχηνπ, ε θαηλνηνκία αληηκεησπίδεηαη σο κηα αλεμήγεηε θαη απξνζδφθεηε κεηαηφπηζε ζηε ιεηηνπξγία ηεο πξνζθνξάο θαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν. Μέζα ζε απηφ ην ζχζηεκα, νη άλζξσπνη εθιακβάλνληαη σο ινγηθά φληα δεδνκέλνπ φηη, ζχκθσλα κε ηε ζεψξεζε απηή ππνινγίδνπλ θαη πξνβιέπνπλ ηηο νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο θάζε δξάζεο ηνπο, επηιέγνληαο λα πξνβνχλ ζε εθείλεο ηηο ελέξγεηεο πνπ ζα κεγηζηνπνηήζνπλ ηηο απνδφζεηο ηνπο. Οδεγεκέλε απφ ηε κεγηζηνπνίεζε θέξδνπο θαη ρξεζηηθφηεηαο ε αγνξά ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθά γηα λα βειηηζηνπνηήζεη ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ. Οη θιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη ηνπ 18νπ θαη 19νπ αηψλα ζεσξνχζαλ φηη ε ηερλνινγηθή αιιαγή θαη ε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ απνηεινχλ ηηο κεραλέο ηεο αλάπηπμεο. Αιιά επίζεο ζεσξνχζαλ φηη αλεμάξηεηα απφ ην πφζν επηηπρείο είλαη νη άλζξσπνη ζηελ εθεχξεζε ησλ παξαγσγηθφηεξσλ ηερλνινγηψλ θαη ηελ επέλδπζε ζε λέα θεθάιαηα, είλαη κνηξαίν λα δνχλε ζε επίπεδα απιήο επηβίσζεο. Απηνί νη θιαζζηθνί νηθνλνκνιφγνη είραλ βαζίζεη ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο ζηελ πεπνίζεζε φηη ε αχμεζε παξαγσγηθφηεηαο πξνθαιεί αληίζηνηρε αχμεζε πιεζπζκψλ, ε νπνία ζηε ζπλέρεηα, γίλεηαη αηηία πηψζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Θεσξνχζαλ φηη φπνηε ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε απμάλεη ηα εηζνδήκαηα επάλσ απφ ην επίπεδν επηβίσζεο, ν πιεζπζκφο ζα απμάλεηαη. Καη ζπλερίδνληαο απηή ηε γξακκή ινγηθήο ζεσξνχζαλ φηη ε πιεζπζκηαθή αχμεζε θέξλεη κεησκέλεο επηζηξνθέο πνπ ηείλνπλ λα ρακειψζνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα. Καηά ζπλέπεηα, ηα εηζνδήκαηα πξέπεη δηαξθψο λα κεηψλνληαη ζην επίπεδν επηβίσζεο. Μφλν φηαλ ηα εηζνδήκαηα βξίζθνληαη ζην επίπεδν επηβίσζεο ε αχμεζε πιεζπζκψλ κπνξεί λα ειέγρεηαη. ε έλα ηέηνην ζχζηεκα ε έλλνηα ηνπ λεσηεξηζκνχ, ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ηεο θαηλνηνκίαο είλαη αζπκβίβαζηεο. Η λενθιαζηθή αλάπηπμε ηεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο ζπλερίδεηαη ζχκθσλα κε Fonseca (2002), ζην πιαίζην αλαθνξάο πνπ ζεσξεί ηελ θαηλνηνκία σο κηα κεηαβιεηή ζηε ιεηηνπξγία πξνζθνξάο-παξαγσγήο ηεο ηζνξξνπίαο ηεο αγνξάο. Η λενθιαζηθή ζεσξία αλάπηπμεο είλαη κηα ζεσξία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο πνπ εμεγεί πψο ε απνηακίεπζε, ε επέλδπζε θαη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε αληαπνθξίλνληαη ζηελ αχμεζε πιεζπζκψλ θαη ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή. Απηή ε ζεσξία πξνηάζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 απφ Robert Solow ηνπ MIT, θαη γηα απηήλ ηνπ απελεκήζε ην βξαβείν Νφκπει ζηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε. 108

109 ηε λενθιαζηθή ζεσξία ν ξπζκφο ηερλνινγηθήο αιιαγήο επεξεάδεη ην ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, αιιά ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε δελ επεξεάδεη ην ξπζκφ ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο. Πξφθεηηαη κάιινλ γηα ηελ πεξίπησζε φπνπ ε ηερλνινγηθή αιιαγή θαζνξίδεηαη θαηά ηχρε. ηαλ είκαζηε ηπρεξνί, έρνπκε επηηάρπλζε ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο θαη φηαλ είκαζηε άηπρνη, ν ξπζκφο ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ επηβξαδχλεηαη. Αιιά δελ ππάξρεη ηίπνηα πνπ κπνξνχκε λα θάλνπκε γηα λα επεξεάζνπκε ην ξπζκφ ηεο. χκθσλα κε ηνλ Fonseca ε θαηλνηνκία πξνθαιείηαη απφ αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο (εμσγελείο κεηαβιεηέο) θαη κεραληζκνχο θαη έηζη ηα ζηειέρε πνπ ιεηηνπξγνχλ κε ινγηθά θξηηήξηα δξάζεο κπνξνχλ λα ηελ ειέγμνπλ, κέρξη έλα βαζκφ, αιιά δελ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ην ξπζκφ ηεο. Η θαηλνηνκία πνπ πξνθαιείηαη ζπρλφηεξα απφ ηερλνινγηθφ θαη ιηγφηεξν ζπρλά απφ νξγαλσζηαθέο αιιαγέο δηαηαξάδεη ηελ ηζνξξνπία αγνξάο, ζπλήζσο κε ηελ αιιαγή ηεο ζέζεο θαη ηεο κνξθήο ηεο ιεηηνπξγίαο παξαγσγήο θαη ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ παξάγνληα εξγαζίαο ηεο παξαγσγήο κε ηνλ θεθαιαηνπρηθφ παξάγνληα. πλεπψο, νη δπλάκεηο αγνξάο ζα αληηδξάζνπλ γηα λα παξαγάγνπλ κία λέα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο. Οη ηερλνινγηθέο θαη νξγαλσηηθέο θαηλνηνκίεο δελ εμεγνχληαη ζχκθσλα κε ηνλ Fonseca ζηελ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία, αιιά εθιακβάλνληαη απιά σο αηηίεο πνπ ελζσκαηψλνληαη ζην θεθάιαην ή ηε γλψζε πνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ δηαρείξηζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ αλζξσπίλσλ πφξσλ. Απηφο ν ηξφπνο ζθέςεο νδήγεζε ηνπο λενθιαζηθνχο νηθνλνκνιφγνπο ζηελ αλαδήηεζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεηαβιεηψλ θαη ησλ πεξηζηάζεσλ πνπ γελλνχλ ηελ θαηλνηνκία γηα λα βνεζήζνπλ έηζη ηνπο κάλαηδεξ λα ηελ δηαρεηξηζηνχλ. ε επίπεδν βηνκεραλίαο φκσο, νη θαηλνηνκίεο γίλνληαη θαηαλνεηέο σο επηινγέο πνπ γίλνληαη απφ ηηο νξγαλψζεηο κε ινγηθά θξηηήξηα γηα λα εμαζθαιίδνπλ ηηο πξνζσξηλέο κνλνπσιηαθέο ζέζεηο πνπ ζα κεγηζηνπνηνχλ ηα θέξδε ηνπο. Απηφ βαζίζηεθε ζηε ζθέςε φηη αθνχ νη θαηλνηνκίεο δηαηαξάδνπλ ηελ ηζνξξνπία ηεο αγνξάο απαηηείηαη θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα πξηλ νη κεραληζκνί ηεο αγνξάο λα κπνξέζνπλ λα αληηδξάζνπλ θαη λα απνθαηαζηήζνπλ ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο. Η θαηλνηνκία, επνκέλσο, γίλεηαη κηα πεγή, πξνζσξηλά, ηνπιάρηζηνλ, κνλνπσιηαθήο δχλακεο θαη επηηπρίαο κεγαιχηεξσλ απφ ηα αλακελφκελα θέξδε. Αλεμάξηεηα απφ ην πφζν ζεκαληηθή ζεσξήζεθε ε θαηλνηνκία ζηε λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία, ζπλέρηζε λα ζηεξείηαη επαξθνχο εμήγεζεο Η εμειηθηηθή νηθνλνκηθή ζεσξία ηνπ Schumpeter Η εμειηθηηθή νηθνλνκηθή ζεσξία, ε παηξφηεηα ηεο νπνίαο απνδίδεηαη ζηνλ Schumpeter (1942), είλαη κία απφ ηηο πξψηεο θαη κε ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε νηθνλνκηθέο ζεσξίεο πνπ εμεγνχλ ηελ θαηλνηνκία θαη ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ζπλδένπλ ηηο δχν έλλνηεο κεηαμχ ηνπο. Σν θεληξηθφ αλαιπηηθφ ζρέδην πνπ δηαρέεηαη ζε νιάθεξν ην έξγν ηνπ Schumpeter είλαη ε εμέιημε ησλ νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ ή «νη δηαδηθαζίεο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο» φπσο ραξαθηήξηζε. Απηέο νη δηαδηθαζίεο είλαη εγγελψο δπλακηθέο, ζε αληηδηαζηνιή κε ηηο ζηαηηθέο δνκέο ηεο ζεσξίαο ηεο ηζνξξνπίαο, ε νπνία ξεηά ή ζησπεξά πάληα ήηαλ θαη είλαη αθφκα ην θέληξν ηεο παξαδνζηαθήο ζεσξίαο. Απηφ δε ζεκαίλεη φηη ν Schumpeter απνξξίπηεη ηε ζεσξία ηεο ηζνξξνπίαο αιιά αληίζεηα, ρξεζηκεχεη σο ε απαξαίηεηε βάζε γηα ην δπλακηθφ κνληέιν ηνπ. Απηφ εκθαλίδεηαη επεηδή ην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα είλαη, ζχκθσλα κε ηνλ Schumpeter (1942), απφ ηε θχζε ηνπ κηα κνξθή ή κηα κέζνδνο νηθνλνκηθήο αιιαγήο πνπ δελ είλαη πνηέ ζηάζηκε. 109

110 Η ζεκειηψδεο ψζεζε πνπ ζέηεη θαη θξαηά ηελ θεθαιαηνθξαηηθή κεραλή ζε θίλεζε πξνέξρεηαη απφ ηελ εηζαγσγή ησλ απνθαινχκελσλ λέσλ ζπλδπαζκψλ (λέα θαηαλαισηηθά αγαζά, λέεο κεζφδνπο παξαγσγήο ή κεηαθνξά, λέεο αγνξέο, λέεο κνξθέο βηνκεραληθήο νξγάλσζεο) πνπ νδεγνχλ ζε λένπο ζπλδπαζκνχο, απνηεινχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σν κνληέιν ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηνπ Schumpeter δελ είλαη ππνθαηάζηαην ηεο ζεσξίαο ηεο ηζνξξνπίαο αιιά κάιινλ έλα απαξαίηεην ζπκπιήξσκά ηεο. Υσξίο απηφ είλαη αδχλαην λα γίλεη θαηαλνεηή ε ιεηηνπξγία ελφο νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Αιιά ε ζηαηηθή πεξηγξαθή ελφο νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο νηθνλνκηθή δσή απφ ηε ζθνπηά κηαο θπθιηθήο ξνήο είλαη κηα νπζηαζηηθή δνκηθή κνλάδα γηα ην δπλακηθφ πξφηππν θαη ν Schumpeter αθηεξψλεη νιφθιεξν ην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο ηνπ «Η Θεσξία ηεο Οηθνλνκηθήο Αλάπηπμεο (1934)» ζε απηφ. Η νπζηαζηηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο εμειηθηηθήο πξννπηηθήο ηνπ Schumpeter θαη ησλ λενθιαζηθψλ νηθνλνκνιφγσλ, είλαη φηη ν Schumpeter ρεηξίδεηαη ηελ αβεβαηφηεηα σο κία βαζηθή εξκελεία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ελψ ζηηο νηθνλνκηθέο ζεσξίεο ε έλλνηα ηεο αβεβαηφηεηαο απνπζηάδεη εληειψο. Ο Schumpeter ελδηαθέξεηαη λα εμεγήζεη γηαηί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε εκθαλίδεηαη θαη φρη απιά θαη κφλν λα ηελ απνδψζεη ζε αλεμήγεηεο κεηαβιεηέο. Καηά ζπλέπεηα ηνπνζεηεί ηελ θαηλνηνκία κέζα ζην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα γηα πξψηε θνξά αληί λα ηελ ζεσξήζεη σο εμσγελέο ζνθ ζην νπνίν ηα νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα αληηδξνχλ Κνηλσληνινγηθή Πξνζέγγηζε & ην Έξγν ηνπ Max Weber Ο θεληξηθφο ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ θαηλνηνκία θαη αληίζηξνθα, ζχκθσλα κε ην έξγν ηνπ Schumpeter, καο ππνθηλεί λα εξεπλήζνπκε ηνπο θνηλσληνινγηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα επηθεληξψλνληαο ηελ πξνζνρή καο ζηηο ηζηνξηθέο δηαδξνκέο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο εξγαζίεο ηνπ Max Weber, «Η Πξνηεζηαληηθή Ηζηθή θαη ην Πλεχκα ηνπ Καπηηαιηζκνχ (1930)» θαη «Οη Θεσξίεο ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Οξγάλσζεο (1947)». Πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ην κέγεζνο θαη ε ζπνπδαηφηεηα ησλ έξγσλ ηνπ Weber θαη ηνπ πιήζνπο ησλ αθαδεκατθψλ θαη εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε απηφ, είλαη ηφζν ζεκαληηθά θαη νγθψδε ψζηε λα κελ επηηξέπνπλ λα απνηνικήζνπκε λα ηα ρεηξηζζνχκε κε ιεπηνκεξή ηξφπν ζην παξφλ θεθάιαην. Απηφ πνπ αθνινπζεί είλαη κηα επηιεθηηθή πεξίιεςε ζεκειησδψλ ελλνηψλ ζην έξγν ηνπ Weber πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα ε πιεζπζκηαθή αχμεζε θαη ηα δεδνκέλα ησλ θπζηθψλ πφξσλ ηεο Δπξψπεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο βειηησκέλεο ηερληθέο παξαγσγήο, δηεπθφιπλαλ θαη ηελ επέθηαζε ηεο παξαγσγήο θαη ηελ επέθηαζε ησλ αγνξψλ. Έηζη ζηνλ 14ν αηψλα, ε επέθηαζε ηεο αγνξάο ήηαλ ε αξρηθή δχλακε πνπ νδήγεζε ζηελ πηψζε ηνπ κεζαησληθνχ ζπζηήκαηνο βηνηερλίαο αθξηβψο φπσο ε επέθηαζε ηνπ εκπνξίνπ ήηαλ ε αξρηθή δχλακε πνπ επέθεξε ηελ πηψζε ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ γαηνθηεκφλσλ δχν αηψλεο λσξίηεξα. ην ηέινο ηνπ 15νπ αηψλα, ειάρηζηα κφλν απνκεηλάξηα ηεο αγξνηηθήο θενπδαξρηθήο κνξθήο νηθνλνκίαο παξέκεηλαλ. Πνιιέο πεξηνρέο θαπηηαιηζηηθήο νξγάλσζεο άθκαζαλ ζηε βφξεηα θαη λφηηα Δπξψπε θαη βξηζθφληνπζαλ ζηα πξφζπξα επέθηαζεο ζηελ ζπλνιηθή νηθνλνκηθή δσή ηεο Δπξψπεο. Μφλν κηα νπζηαζηηθή πξνυπφζεζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο 110

111 απνπζίαδε: θάπνην πξφηππν εζηθήο πνπ ήηαλ ζπκβαηφ κε ηε ζπζζψξεπζε ηνπ θεθαιαίνπ Μειέηε Πεξίπησζεο (case study): «Έλα απξνζρεδίαζην πξντόλ ηνπ Β Παγθόζκηνπ πνιέκνπ, ην νπνίν ην R&D έθαλε ην πην επηηπρεκέλν παηρλίδη ηνπ 20νύ αηώλα» πσο ην Silly Putty, ην Slinky ήηαλ έλα απξνζρεδίαζην πξντφλ ηνπ Β Παγθφζκηνπ πνιέκνπ, πνπ ην R&D ην κεηαζρεκάηηζε ζε έλα απφ ηα πην επηηπρεκέλα παηρλίδηα γηα παηδηά, ηνλ αηψλα πνπ πέξαζε. Σν 1943, ν κεραληθφο Richard James, ν πην γλσζηφο κεραληθφο ζηε Φηιαδέιθεηα, δνχιεπε ζην εξγνζηάζην ηνπ γηα λα αλαθαιχςεη ηκήκαηα ειαζκάησλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ππνζηεξίμνπλ επαίζζεηα φξγαλα ησλ πινίσλ πνπ ηαμίδεπαλ ζε «άγξηεο» ζάιαζζεο. ηαλ κηα κέξα, θαηά ιάζνο, ρηχπεζε έλα απφ ηα ειάζκαηα απφ ην ξάθη, ν James παξαηήξεζε φηη αληί λα πέζεη ζην πάησκα, ην έιαζκα έμαλε κηα ζεηξά απφ θχθινπο (ζαλ θχκαηα) γχξσ απφ κηα ζηνίβα απφ βηβιία, ζην ηξαπέδη θαη ζην πάησκα θαη κεηά ηελ εθηίλαμε ζηεθφηαλ φξζην. Μεηά ηα επαλαιακβαλφκελα πεηξάκαηα απνδείρηεθε φηη ε δηάζεκε, πιένλ δπλαηφηεηα ηνπ ειάζκαηνο ήηαλ λα ζθαξθαιψλεη ζε ζθάιεο ηζνγείσλ, φπνπ ε γπλαίθα ηνπ James (Betty) ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε ζπγθεθξηκέλε ζπζθεπή ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί σο παηρλίδη. Σφηε έδσζε ζηε ζπζθεπή ην φλνκα Slinky. Σν 1945, γηα πξψηε θνξά, εμέζεζαλ ην λέν παηρλίδη ζην θαηάζηεκα Gimbels ζην θέληξν ηεο Φηιαδέιθεηαο. ε 90 είραλ πνπιήζεη 400 Slinky θαη ν πάηαγνο γηα ην παηρλίδη είρε ήδε μεθηλήζεη. Ο James ίδξπζε ηελ James Industries, ζην Hollidaysburg ηεο Pennsylvania, γηα λα δηαζέζεη ην πξντφλ ζηελ επξχηεξε αγνξά. Ο James είρε αλαθαιχςεη κεραλέο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πεξηηπιίμνπλ ζπξκαηφζρνηλν κήθνπο 80 πνδηψλ ζε έλα Slinky, ζε 10. ηελ επέηεην ησλ 50 εηψλ (1995), ε ίδηα εηαηξεία ρξεζηκνπνηνχζε ηηο ίδηεο κεραλέο θαη είρε πνπιήζεη 250 εθαη. Slinky ζε φιν ηνλ θφζκν. Σν 1940, ην λαπηηθφ δελ έδεηρλε ελδηαθέξνλ γηα ηα ειάζκαηα ηνπ James, αιιά κεηά ηελ επηηπρία ηνπ Slinky σο παηρλίδη, άξρηζε λα βιέπεη πξαθηηθέο ρξήζεηο. Οη θαζεγεηέο ζηα ιχθεηα ην ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα λα επηδείμνπλ ηηο θηλήζεηο ησλ θπκάησλ. ην Βηεηλάκ ρξεζηκνπνηήζεθε σο θεξαία θηλεηήο αζχξκαηεο επηθνηλσλίαο. Η NASA ην ρξεζηκνπνίεζε ζε ζπλζήθεο κεδεληθήο βαξχηεηαο γηα πεηξάκαηα ζην Γηάζηεκα. Έηζη ινηπφλ ζήκεξα, ην Slinky απφ ηνπο παηρληδφηνπνπο έσο ηηο αίζνπζεο δηδαζθαιίαο, απφ ηα ζθακπαλεβάζκαηα ζην ηζφγεην έσο ηελ αηψξεζή ηνπ ζην Γηάζηεκα, ε αλαθάιπςε ηνπ James ζπλερίδεη λα εθπαηδεχεη θαη λα δηαζθεδάδεη. 111

112 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6: ΚΡΑΣΙΚΔ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ 6.1. Μέηξα θαηλνηνκίαο Η εζληθή ππνδνκή αθνξά ζην πεδίν δξάζεο κέζα ζην νπνίν ειίζζνληαη θαη εμειίζζνληαη νη επηρεηξήζεηο θαη ην νπνίν πιαηζηψλεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαηλνηνκίαο ζε επίπεδν επηρείξεζεο, κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ έρνπλ θαζηεξσζεί θαη αλαπηπρζεί. Απηνί νη παξάγνληεο νξίδνπλ ηηο γεληθέο παξακέηξνπο, ην πιαίζην χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ θιάδσλ θαη επνκέλσο, έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ θαηλνηνκία ησλ επηρεηξήζεσλ. Πξφθεηηαη ινηπφλ, γηα έλα γεληθφ ζεζκηθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν παξέρεη ην πιαίζην ζπλζεθψλ κέζα ζην νπνίν κπνξεί λα επέιζεη θαηλνηνκία. Αλ θαη ζε ηειεπηαία αλάιπζε είλαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ επηρεηξήζεσλ θαη θιάδσλ πνπ θαζνξίδνπλ ηελ επίδνζε ζε θαηλνηνκία κηαο ρψξαο, ζα ιέγακε φηη ε εζληθή ππνδνκή αθνξά ζην επξχηεξν πιαίζην πνπ δηαηξέρεη νξηδφληηα ην ζψκα ηεο νηθνλνκίαο. Μεξηθνί απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ ην πιαίζην απηφ είλαη νη αθφινπζνη: Δπελδχζεηο ζε βαζηθή έξεπλα. Κξαηηθέο πνιηηηθέο ππνζηήξημεο θαη ρξεκαηνδφηεζεο ηεο έξεπλαο. Γηαζεζηκφηεηα θεθαιαίσλ επηρεηξεκαηηθνχ θηλδχλνπ (venture capital). Δπίπεδν εθπαίδεπζεο. Πνιηηηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε θνξνιφγεζε θεθαιαίσλ γηα Δ&Α. Τπνδνκή ζε ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη ηειεπηθνηλσληψλ. Πξνζηαζία πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Έθζεζε ζην δηεζλή αληαγσληζκφ θαη πξνζέιθπζε επελδχζεσλ. Δγρψξηα δήηεζε γηα θαηλνηνκηθά πξντφληα. Η βαζηθή έξεπλα, θαη ηδίσο απηή πνπ «αλνίγεη λένπο δξφκνπο» κε ηελ παξαγσγή θαη δηάρπζε επηζηεκνληθήο γλψζεο, απνηειεί ην ζεκέιην γηα ηε κεηέπεηηα εμέιημε ζε εκπνξηθέο θαηλνηνκίεο. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, ν ξφινο ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ είλαη θαζνξηζηηθφο. Η ρξεκαηνδφηεζε θαη ελ γέλεη ε ππνζηήξημε ηεο παλεπηζηεκηαθήο έξεπλαο έρεη επίζεο σο απνηέιεζκα ηελ ελδπλάκσζε ηεο «δεμακελήο» εμεηδηθεπκέλνπ θαη πςειψλ πξνζφλησλ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο νη επελδχζεηο ζε βαζηθή έξεπλα απνδίδνπλ καθξνπξφζεζκα, ελψ ηα απνηειέζκαηά ηεο δηαρένληαη ζε κεγάιν εχξνο ηεο νηθνλνκίαο, δπζρεξαίλνληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν, ηελ άκεζε ζχλδεζε κεηαμχ επελδεδπκέλσλ πφξσλ θαη πξαγκαηνπνηεζέλησλ απνηειεζκάησλ. Υψξεο, φπσο ε Φηλιαλδία θαη ε νπεδία, θαηέρνπλ αμηνζεκείσηα πνζνζηά δεκφζησλ επελδχζεσλ ζε βαζηθή έξεπλα, αγγίδνληαο πνζνζηά ηεο ηάμεσο ηνπ 0,99% θαη 0,92% ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ ζε Δ&Α αληίζηνηρα, ζεκαληηθά πςειφηεξα ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ (0,65%), αιιά θαη ησλ ΗΠΑ (0,68%) θαη ηεο Ιαπσλίαο (0,74%) 56. ηελ Διιάδα ην αληίζηνηρν πνζνζηφ (0,42%) βξίζθεηαη θάησ απφ ην κέζν φξν ηεο ΔΔ θαη ησλ πνζνζηψλ ησλ ΗΠΑ θαη ηεο Ιαπσλίαο. 56 European Innovation Scoreboard 2008 Comparative Analysis of Innovation Performance

113 Δθηφο, φκσο, απφ ηηο δεκφζηεο εζληθέο δαπάλεο, ηα θξάηε-κέιε ηεο ΔΔ ρξεκαηνδνηνχληαη θαη απφ θνηλνηηθά θνλδχιηα γηα βαζηθή έξεπλα. Αμηφινγε πεγή πφξσλ Δ&Α απνηεινχλ θαη ηα Κνηλνηηθά Πιαίζηα ηήξημεο (ΚΠ) θαη ηα Πξνγξάκκαηα Πιαίζηα, ηα νπνία έξρνληαη λα ζπκπιεξψζνπλ ηα αληίζηνηρα εζληθά πξνγξάκκαηα. ηφρνο ηνπο είλαη θπξίσο ε εθπαίδεπζε θαη ελζάξξπλζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ησλ εξεπλεηψλ, κε ηελ παξάιιειε δηάρπζε ησλ εξεπλεηηθψλθαηλνηνκηθψλ απνηειεζκάησλ κέζσ ηεο ζχλαςεο δηεπξσπατθψλ ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ δηαθφξσλ θνξέσλ ηεο νηθνλνκίαο (βηνκεραλία, θπβέξλεζε, εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ην 6ν Πξφγξακκα Πιαίζην είρε σο θπξίαξρε πξνηεξαηφηεηα ηε δεκηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ Υψξνπ Έξεπλαο (ΔΥΔ), πνπ ζα εμαζθαιίδεη ζπλέπεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ έξεπλαο θαη θαηλνηνκίαο, κηα πξνηεξαηφηεηα ε νπνία ζπλερίδεη λα πθίζηαηαη θαη ζην ηξέρνλ 7o Πξφγξακκα Πιαίζην. ηηο ρψξεο, νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ απμεκέλεο επηδφζεηο ζηελ θαηλνηνκία, ε έξεπλα δε δηεμάγεηαη κφλν κε δεκφζηνπο ή θνηλνηηθνχο πφξνπο. Αληίζεηα, ην χςνο ησλ ηδησηηθώλ επελδύζεσλ γηα Δ&Α είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξν. Οη ηδησηηθέο επελδχζεηο ζε Δ&Α αληαλαθινχλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ λα παξάγνπλ, λα απνξξνθνχλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ λέα γλψζε κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ησλ θαηλνηνκηθψλ ηνπο ελεξγεηψλ. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ επεξεάδεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο νηθνλνκηθέο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ζε εζληθφ επίπεδν. Γηα παξάδεηγκα, ε νπεδία θαη ε Φηλιαλδία επελδχνπλ 2,92% θαη 2,46% ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο ηνπο αληίζηνηρα ζε ηδησηηθέο επελδχζεηο Δ&Α, ελψ ην πνζνζηφ απηφ γηα ηηο ΗΠΑ αλέξρεηαη ζε 1,87% θαη γηα ηελ Ιαπσλία ζε 2,39% 57. ηε ρψξα καο, ελψ ην πνζνζηφ ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ γηα Δ&Α έρεη απμεζεί ζεκαληηθά, ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ηδησηηθψλ επελδχζεσλ παξακέλεη εμαηξεηηθά θησρφ, θπκαηλφκελν ζην 28,23% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ δαπαλψλ γηα Δ&Α. χκθσλα κε ηελ έθζεζε Industrial R&D Scoreboard πνπ δεκνζίεπζε πξφζθαηα ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή, νη επξσπατθέο επηρεηξήζεηο απμάλνπλ ζεκαληηθά ηηο επελδχζεηο ηνπο γηα Δ&Α. Η έθζεζε πεξηειάκβαλε ζηνηρεία γηα επηρεηξήζεηο (1.000 επηρεηξήζεηο εληφο Δπξψπεο θαη επηρεηξήζεηο εθηφο Δπξψπεο), νη νπνίεο ην 2007 ζεκείσζαλ αχμεζε ησλ επελδχζεψλ ηνπο θαηά 7% ζε ζρέζε κε ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη επξσπατθέο επηρεηξήζεηο αχμεζαλ ηηο επελδχζεηο ηνπο θαηά 5,3% ελψ νη επηρεηξήζεηο εθηφο Δπξψπεο θαηά 7,7%. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη ζηηο 50 πξψηεο ζέζεηο βξίζθνληαη επηρεηξήζεηο κε έδξα ζηελ ΔΔ θαη 32 κε έδξα ζηηο ΗΠΑ, ηελ Ιαπσλία, ηελ Διβεηία θαη ηε Νφηηα Κνξέα ελψ νη κεγαιχηεξεο επελδχζεηο πξνέξρνληαη απφ απηνθηλεηνβηνκεραλίεο, θαξκαθεπηηθέο εηαηξείεο θαη εηαηξείεο πιεξνθνξηθήο. Αληίζηνηρα ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ξφινο ηεο δηαζεζηκόηεηαο θεθαιαίσλ, θπξίσο θεθαιαίσλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξεκαηνδφηεζε πςεινχ θηλδχλνπ (risk capital, venture capital), γηα ηε δχζθνιε θάζε πνπ ε θαηλνηνκία πεξλάεη απφ ην ζηάδην ηνπ βηνκεραληθνχ πξσηνηχπνπ ζ απηφ ηεο εηζαγσγήο ηεο σο ηειηθνχ πξντφληνο ζηελ αγνξά. Απνηειεί θνηλή δηαπίζησζε φηη κφλν έλα πνιχ κηθξφ πνζνζηφ θαηλνηνκηψλ πεξλά ζηε θάζε ηεο εκπνξηθήο εθκεηάιιεπζεο θαη απφ απηφ έλα επίζεο πνιχ κηθξφ πνζνζηφ επηηπγράλεη ηελ απνδνρή ησλ θαηαλαισηψλ. Η ρξεκαηνδφηεζε πςεινχ θηλδχλνπ γλψξηζε ηδηαίηεξε αχμεζε απφ ην 1998, κε ηελ αδηακθηζβήηεηε θπξηαξρία ησλ ΗΠΑ αθνινπζνχκελσλ απφ ηελ ΔΔ θαη ηελ Ιαπσλία. κσο, κε ηελ θξίζε ησλ 57 European Innovation Scoreboard 2008 Comparative Analysis of Innovation Performance The 2008 EU Industrial R&D Investment Scoreboard

114 εηαηξεηψλ ηεο «λέαο νηθνλνκίαο», θαηά ηε δηεηία ε ρξεκαηνδφηεζε πςεινχ θηλδχλνπ κεηψζεθε θαηά 62% ζηηο ΗΠΑ θαη 37,8% ζηελ ΔΔ. ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη δηάθνξεο ρψξεο ζηε δηαδηθαζία αλάπηπμεο ηεο θαηλνηνκίαο ηνπο έρνπλ πηνζεηήζεη θαη εθαξκφζεη κε απνηειεζκαηηθφηεηα ζπλδπαζηηθέο κεζόδνπο ρξεκαηνδόηεζεο θαη επέλδπζεο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ιαπσλία πινπνηνχληαη επελδπηηθά πξνγξάκκαηα κε ηε ζπλεξγαζία κεγάισλ ηδησηηθψλ νξγαληζκψλ θαη δεκφζησλ εξεπλεηηθψλ ηδξπκάησλ, ελψ ζηε Βφξεηα Ιηαιία ζεκαληηθή πεγή θεθαιαίσλ θαηλνηνκίαο απνηεινχλ ηα δίθηπα κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη δεκφζησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ νξγαληζκψλ. Έλαο άιινο εμίζνπ ζεκαληηθφο παξάγνληαο είλαη ην κέγεζνο θαη ε πνηόηεηα ηνπ εξεπλεηηθνύ δπλακηθνύ κηαο ρψξαο ζε ζέκαηα ηερλνινγίαο θαη επηζηεκψλ. Γηα παξάδεηγκα, ν αξηζκφο ησλ εξεπλεηψλ ή θαηφρσλ δηδαθηνξηθψλ δηπισκάησλ θάζε ρψξαο θαηαδεηθλχεη ην βαζκφ απαζρφιεζεο κε ηελ παξαγσγή θαη ηελ απνξξφθεζε θαηλνηνκηθήο γλψζεο. ηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο πεξίπνπ 9 εξεπλεηέο αληηζηνηρνχλ ζε ρίιηνπο εξγαδφκελνπο ελψ ρψξεο φπσο, ε Διιάδα, ε Πνξηνγαιία θαη ε Ιηαιία βξίζθνληαη πνιχ πην πίζσ. κσο, είλαη αμηνπξφζεθην ην γεγνλφο φηη ε ρψξα καο θαηά ην δηάζηεκα παξνπζίαζε απμεηηθνχο ξπζκνχο ηεο ηάμεο ηνπ 11,03%, θαηαιακβάλνληαο ηελ πξψηε ζέζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο ηεο ΔΔ, ζηηο ΗΠΑ θαη ηελ Ιαπσλία 59. Χζηφζν, εθηφο απφ ηνπο θαηαξηηζκέλνπο εξεπλεηέο ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκίαο παίδεη θαη ην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα κηαο ρψξαο, πνπ νθείιεη λα παξάγεη αλζξψπηλν δπλακηθφ πςεινχ επηπέδνπ, δεκηνπξγψληαο «δεμακελέο ηαιέλησλ», απφ ηηο νπνίεο αληινχλ νη θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο αιιά θαη άιινη θνξείο ζ φιν ην θάζκα ηεο νηθνλνκίαο. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ, πξέπεη λα ππάξρεη κηα νινθιεξσκέλε παηδεία κε ζπλέπεηα θαη ζπλέρεηα ζ φια ηα ζηάδηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, απφ ην λεπηαγσγείν έσο ηε κεηαπηπρηαθή εθπαίδεπζε, κε ζαθή πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ πνηφηεηα, ζηελ αλαλέσζε ησλ κνληέισλ κάζεζεο θαη ζηηο αξρέο ηεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο. ην παλεπηζηήκην ηεο Καιηθφξληα (ΗΠΑ) εθαξκφδεηαη ην πξφγξακκα Berkeley Pledge, θαηά ην νπνίν ηνπνζεηνχληαη θνηηεηέο σο ζχκβνπινη ζε γεηηνληθά δεκνηηθά ζρνιεία, ζπλήζσο ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ. ηφρνο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε ζπλεξγαζία κε ηνπο θαζεγεηέο ησλ ζρνιείσλ απηψλ, πξνθεηκέλνπ λα εληζρχζνπλ ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηε ινγνηερλία, ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ηα καζεκαηηθά 60. ην άιιν άθξν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο - εθείλνπ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο - πινπνηείηαη ην πξφγξακκα Berkeley Extension, ην νπνίν απεπζχλεηαη ζε ελήιηθεο πνπ επηζπκνχλ λα εληζρχζνπλ θαη λα αλαλεψζνπλ ηηο γλψζεηο θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπο. Οη πνιηηηθέο, ινηπφλ, πνπ εθαξκφδεη κηα ρψξα ζ απηφλ ηνλ ηνκέα είλαη θξίζηκεο, θαζψο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο ηνπ εξεπλεηηθνχ δπλακηθνχ ζε ζέκαηα θαηλνηνκίαο θαη εκπνξηθήο εθκεηάιιεπζεο λέσλ ηερλνινγηψλ ζηε δηεζλή αγνξά. Έλα πνιχ θαιφ παξάδεηγκα απνηειεί ε θπβέξλεζε ηεο Φηλιαλδίαο, ε νπνία ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα απμήζεη ην επηζηεκνληθφ θαη ηερλνινγηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο, εθάξκνζε πξνγξάκκαηα, ζχκθσλα κε ηα νπνία έζηειλε θνηηεηέο γηα κεηαπηπρηαθέο ή δηδαθηνξηθέο ζπνπδέο ζην εμσηεξηθφ κε ππνηξνθία, αιιά κε ηελ ππνρξέσζε λα επαλέιζνπλ ζηε Φηλιαλδία θαη λα εξγαζηνχλ γηα έλα δηάζηεκα. Υψξεο, φπσο ε Βξεηαλία, ε Γαιιία θαη ε Ιξιαλδία θαηέρνπλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά απνθνίησλ ζε ηερλνινγία θαη επηζηήκεο, ζρεδφλ δηπιάζηα ησλ ΗΠΑ, ελψ άιιεο φπσο ε νπεδία, ε Βξεηαλία θαη ε Γαλία θαηέρνπλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά ζε δηα βίνπ 59 European Commission, Towards a European Research Area Science, Technology and Innovation Key Figures Berkeley Pledge 114

115 εθπαίδεπζε. Η Διιάδα, φζνλ αθνξά ζηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε, αλ θαη ηελ πεξίνδν παξνπζίαζε κηα απμεηηθή ηάζε, εληνχηνηο πζηεξεί πνιχ ζε ζρέζε κε ηελ ΔΔ. Μηα άιιε ζεκαληηθή ζπληζηψζα είλαη θαη ε ππνδνκή γηα ηε δηάρπζε ηεο πιεξνθόξεζεο ζηνλ εξεπλεηηθφ θαη επηρεηξεκαηηθφ ηζηφ κηαο ρψξαο. Η ππνδνκή απηή πεξηιακβάλεη: εμνπιηζκφ θαη ζπζηήκαηα πιεξνθνξηθήο (θεληξηθέο κνλάδεο, ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα, εθηππσηέο, κεραλέο απνζήθεπζεο θ.ιπ.), ππεξεζίεο θαη ινγηζκηθφ πιεξνθνξηθήο, ππεξεζίεο θαη εμνπιηζκφ ηειεπηθνηλσληψλ (ηειεπηθνηλσληαθά δίθηπα ζηαζεξήο θαη θηλεηήο ηειεθσλίαο, παξνρή ππεξεζηψλ Γηαδηθηχνπ θ.α.) 61. Σα θαηλφκελα πνπ ζπλδένληαη κε ην Γηαδίθηπν απνηεινχλ αδηάςεπζην κάξηπξα γηα ηα πνιιαπιαζηαζηηθά νθέιε πνπ κπνξεί λα έρεη ε δηάρπζε ηεο πιεξνθφξεζεο ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ ζ έλα επξχ θάζκα θιάδσλ ηεο νηθνλνκίαο. Σν θαηάιιειν ζεζκηθό πιαίζην απνηειεί κηα αθφκε ζεκαληηθή παξάκεηξν γηα ηε δεκηνπξγία πεξηβάιινληνο πνπ είλαη δεθηηθφ ζηελ αλάπηπμε θαηλνηνκηψλ. εκαληηθφο εδψ είλαη ν ξφινο ηεο πξνζηαζίαο ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (π.ρ. παηέληεο, δηθαηψκαηα copyright θ.α.), γηα ηελ νπνία μνδεχνληαη πεξίπνπ έλα δηζεθαηνκκχξην δνιάξηα θάζε κέξα ζηηο ρψξεο κε ηνλ πςειφηεξν βαζκφ θαηλνηνκίαο. Η παξάκεηξνο απηή ζπκβάιιεη ζηελ εζληθή «ππνδνκή» θαηλνηνκίαο α) επηηξέπνληαο θαη ελζαξξχλνληαο ηηο επηρεηξήζεηο λα εκπιαθνχλ ζε καθξνρξφληεο επελδχζεηο θαηλνηνκίαο, εμαζθαιίδνληάο ηνπο ζεκαληηθά νθέιε, β) εληζρχνληαο ηελ ειθπζηηθφηεηα ηεο ρψξαο σο ην θαηάιιειν κέξνο αλάιεςεο θαηλνηνκηθψλ ελεξγεηψλ ζε δηεζλέο επίπεδν θαη γ) ππνβνεζψληαο ηε δηάρπζε ηεο γλψζεο (πνπ απνθαιχπηεηαη θαηά ηε δηαδηθαζία πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ θαηλνηνκίαο) ζ φιν ην εχξνο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Ιδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζην ζεκείν απηφ, παξνπζηάδνπλ νη κειέηεο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο (World Bank), ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο θνξπθαίεο εηαηξείεο κε έκθαζε ζηελ έξεπλα δελ πξνρσξνχλ ζε θαηλνηνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζε ρψξεο κε ρακειή πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. πγθεθξηκέλα, νη εηαηξείεο απηέο δείρλνπλ απξνζπκία λα κεηαθέξνπλ ηερλνινγία θαη ηερλνγλσζία, λα επελδχζνπλ ζε Δ&Α θαη λα ζπκκεηάζρνπλ ζε θνηλνπξαμίεο αθφκα θαη κε ζπγαηξηθέο ηνπο εηαηξείεο ζηηο ρψξεο απηέο. Δπηπιένλ, ε θνξνινγηθή αληηκεηώπηζε δαπαλψλ γηα Δ&Α, νη αληηκνλνπσιηαθέο πνιηηηθέο γηα ηελ ελζάξξπλζε ηνπ αληαγσληζκνχ, θαη ην «άλνηγκα» ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ζην δηεζλή αληαγσληζκφ, δεκηνπξγνχλ έλα πιέγκα θηλήηξσλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο θαηλνηνκίαο. Δηδηθφηεξα, πνιηηηθέο πνπ εληζρχνπλ ηε δηαθίλεζε πξντφλησλ, ππεξεζηψλ θαη ηδεψλ αλάκεζα ζηα θξάηε έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ησλ αληαγσληζηηθψλ πηέζεσλ ζ εζληθφ επίπεδν θαη ηελ αλαδήηεζε θαηλνηφκσλ πξαθηηθψλ απφ ηε δηεζλή αγνξά. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηηπγράλεηαη, καθξνπξφζεζκα, αληαιιαγή γλψζεο αιιά θαη πξνζέιθπζε θεθαιαίσλ ρξεκαηνδφηεζεο έξεπλαο θαη θαηλνηνκίαο απφ ηηο πεξηζζφηεξν πξνο ηηο ιηγφηεξν θαηλνηφκεο ρψξεο. Οη «αλνηθηέο» ζην δηεζλή αληαγσληζκφ νηθνλνκίεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα ηαρχηεξεο απνξξφθεζεο θαη εθκεηάιιεπζεο ησλ παγθφζκησλ απνηειεζκάησλ Δ&Α. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα κηαο ρψξαο πνπ αλέπηπμε πςειφ επίπεδν θαηλνηνκηθήο ηθαλφηεηαο είλαη ην Ιζξαήι. Σν Ιζξαήι, επσθεινχκελν απφ κηα δηκεξή ζχκβαζε ζπλεξγαζίαο κε ηηο ΗΠΑ πνπ πξνέβιεπε θνξνινγηθά θίλεηξα γηα απφ θνηλνχ έξεπλα, θαζηέξσζε ζηε δεθαεηία ηνπ 80 έλα αληαπνδνηηθφ 61 OECD, Science, technology and industry scoreboard: benchmarking knowledge based economies,

116 πξφγξακκα Δ&Α, ζην νπνίν ρξεκαηνδνηνχζε κε 50% ησλ απαηηνχκελσλ θεθαιαίσλ ηνπο εξεπλεηέο κε ζηφρν λα ηνπο βνεζήζεη λα θέξνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο ηνπο ζηε δηεζλή αγνξά. Σέινο, ζ έλα κεγάιν βαζκφ ε θαηλνηνκία είλαη δπλαηφλ λα εμαξηάηαη απφ ηηο απαηηήζεηο πνπ ζέηεη ε πιεπξά ηεο δήηεζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε δήηεζε γηα ακπληηθέο ή δηαζηεκηθέο ηερλνινγίεο απφ ην Ακεξηθάληθν δεκφζην θαη ε ψζεζε πνπ έρεη απηή δεκηνπξγήζεη ζηνπο αληίζηνηρνπο θιάδνπο αιιά θαη ζηελ ελ γέλεη ηερλνινγηθή αλάπηπμε ησλ ΗΠΑ Σν Διιεληθό ύζηεκα Καηλνηνκίαο, Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο Φοπείρ Έπεςναρ και Τεσνολογικήρ Ανάπηςξηρ (ΕΤΑ) Σν Δζληθφ χζηεκα Καηλνηνκίαο (ΔΚ) ελζσκαηψλεη ηξία επίπεδα αλάιπζεο: ην «καθξν», ην «κεζν» θαη ην «κηθξν» επίπεδν. ην πιαίζην απηψλ ησλ επηπέδσλ κηα ζεηξά απφ θνξείο παίθηεο δηακνξθψλνπλ ην εζληθφ ζχζηεκα θαηλνηνκίαο, έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο κέζα απφ πνηθίινπο ζπζρεηηδφκελνπο ξφινπο θαη δξάζεηο 62 : Η θπβέξλεζε θαη νη άιινη θξαηηθνί νξγαληζκνί, θχξηα δξάζε ησλ νπνίσλ είλαη ε δηακφξθσζε θαη ε δηαηήξεζε ζπλζεθψλ πνπ λα επλννχλ ηελ αλάπηπμε έξεπλαο θαη θαηλνηνκίαο. Σέηνηνπ είδνπο επλντθέο ζπλζήθεο είλαη ε χπαξμε ζηαζεξνχ καθξννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, ππνζηεξηθηηθνχ ζεζκηθνχ θαη θνξνινγηθνχ πιαηζίνπ, θαζψο θαη ε χπαξμε θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ. Παξάιιεια, νθείινπλ λα βνεζνχλ ζηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ αλάπηπμεο εξεπλεηηθήο θαη θαηλνηνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη λα ελζαξξχλνπλ ηε δηαζχλδεζε δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ θνξέσλ ΔΣΑ. Οη επηρεηξήζεηο θαη νη δηάθνξνη ηδησηηθνί εξεπλεηηθνί νξγαληζκνί. Οη βαζηθέο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο εζηηάδνληαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ απνηειεζκάησλ ΔΣΑ κέζσ ηεο αλάπηπμεο εκπνξηθά εθκεηαιιεχζηκσλ θαηλνηνκηψλ. ε αξθεηά αλαπηπγκέλα θξάηε, φπσο νπεδία, Βέιγην, ΗΠΑ, Ιαπσλία, νη επηρεηξήζεηο θαη νη ηδησηηθνί νξγαληζκνί παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν, θαζψο απνηεινχλ ηε ζεκαληηθφηεξε πεγή ρξεκαηνδφηεζεο ηεο ΔΣΑ ηεο ρψξαο. Οη κεραληζκνί δηαζύλδεζεο ή ελαιιαθηηθά νη «ελδηάκεζνη θνξείο» πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηε κεηαθνξά ηερλνινγίαο θαη ηερλνγλσζίαο αιιά θαη θαηάιιεισλ δηνηθεηηθψλ πξαθηηθψλ ζ απηνχο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ή ζρεδηάδνπλ λα αλαπηχμνπλ θαηλνηνκίεο. Σέηνηνη θνξείο είλαη ηα αιιεινζπλδεφκελα δίθηπα επηρεηξήζεσλ θαη νξγαληζκψλ, ηα Κέληξα Αλαδηαλνκήο Καηλνηνκίαο, ηα επηζηεκνληθά θαη ηερλνινγηθά πάξθα, νη ζεξκνθνηηίδεο θ.ιπ. Οη κεραληζκνί απηνί είλαη δπλαηφλ λα δηαθέξνπλ αλά θιάδν ή γεσγξαθηθή πεξηθέξεηα αλάινγα κε ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ή ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ (ηνπηθή δήηεζε, δηαζεζηκφηεηα αλζξψπηλσλ πφξσλ, θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο θ.ιπ.). Ιδξύκαηα Αλώηαηεο Δθπαίδεπζεο θαη Γεκόζηνη Δξεπλεηηθνί Φνξείο. Σα Παλεπηζηήκηα, νη ηερλνινγηθέο ζρνιέο, ηα αθαδεκατθά εξγαζηήξηα θαη ηλζηηηνχηα απνηεινχλ ηελ θχξηα πεγή ηεο βαζηθήο ΔΣΑ (νη επηρεηξήζεηο ελδηαθέξνληαη 62 OECD, Managing National Innovation Systems,

117 θπξίσο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο εθαξκνζκέλεο έξεπλαο 63 ) θαη ηαπηφρξνλα ηξνθνδνηνχλ ην ΔΚ κε ην απαηηνχκελν αλζξψπηλν δπλακηθφ. ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ε θξαηηθή δαπάλε γηα ΔΣΑ ζηελ πιεηνςεθία ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ ζπξξηθλψλεηαη ελψ παξάιιεια απμάλεηαη ε αληίζηνηρε ηάζε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Βέβαηα, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε θαη παξαθάησ, ζηελ Διιάδα κέρξη ζηηγκήο, θχξηνο θαη βαζηθφο ρξεκαηνδφηεο ΔΣΑ είλαη ην θξάηνο. Οη ρξεκαηνδνηηθνί νξγαληζκνί εθηόο ηνπ θξάηνπο, όπσο νη ηξάπεδεο, ην ρξεκαηηζηήξην, ηα θεθάιαηα επηρεηξεκαηηθνύ θηλδύλνπ (venture capital), ηα θεθάιαηα εθθίλεζεο (seed capital) θαη νη δηάθνξνη ηδηώηεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηηο ρξεκαηννηθνλνκηθέο απαηηήζεηο θπξίσο θαηά ηα ζηάδηα αλάπηπμεο θαη εηζαγσγήο ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ αγνξά. Οη θνξείο δήηεζεο απνηειεζκάησλ ΔΣΑ πνπ δελ είλαη άιινη απφ ηνπο ηειηθνχο θαηαλαισηέο ή ηνπο ελδηάκεζνπο ρξήζηεο (επηρεηξήζεηο) πνπ δεηνχλ θαηλνηνκηθέο εθαξκνγέο γηα λα βειηηψζνπλ ηνπο φξνπο παξαγσγήο ή θαη ην βηνηηθφ ηνπο επίπεδν. Βαζηθφο θνξέαο ράξαμεο θαη εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο ΔΣΑ θαη θαηλνηνκίαο ζηελ Διιάδα είλαη ε Γεληθή Γξακκαηεία Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο (ΓΓΔΣ) απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, ε νπνία ππάγεηαη ζην Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο, Αληαγσληζηηθφηεηαο θαη Ναπηηιίαο (ΤΠΟΙΑΝ). Η ΓΓΔΣ ζπληνλίδεη ηα εξεπλεηηθά έξγα πνπ ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηα δηαξζξσηηθά πξνγξάκκαηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ζνλ αθνξά ζηελ αλάπηπμε πνιηηηθψλ, ε ΓΓΔΣ ππνζηεξίδεηαη απφ ην Δζληθφ πκβνχιην Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο (ΔΔΣ) θαη απφ άιινπο ζπιινγηθνχο θνξείο (εκπνξηθά επηκειεηήξηα, χλδεζκν Διιεληθψλ Βηνκεραληψλ θ.ιπ.) 64. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην Δζληθφ πκβνχιην Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο είλαη ην αλψηαην γλσκνδνηηθφ φξγαλν ηεο Πνιηηείαο γηα ηε δηακφξθσζε θαη ράξαμε ηεο εζληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ έξεπλα θαη ηελ ηερλνινγία. Δηζεγείηαη ηηο βαζηθέο επηινγέο θαηά ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο θπβεξλεηηθήο εξεπλεηηθήο πνιηηηθήο θαη γλσκνδνηεί ζε φια ηα ζέκαηα έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο, ζηα νπνία απαηηείηαη ε γλψκε ηνπ, θαζψο θαη ζε εηδηθφηεξα ζέκαηα πνπ παξαπέκπνληαη ζην ζπκβνχιην απηφ απφ ηνλ Τπνπξγφ Οηθνλνκίαο, Αληαγσληζηηθφηεηαο θαη Ναπηηιίαο 65. Απφ ην 2001 ιεηηνπξγεί ην Δζληθφ πκβνχιην Αληαγσληζηηθφηεηαο θαη Αλάπηπμεο (ΔΑΑ) κε θχξην ζηφρν ηε ράξαμε ηεο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο αλάπηπμεο, θαζψο θαη ηε ζπλεξγαζία θαη θηλεηνπνίεζε φισλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ζηφρσλ ηεο Ληζαβφλαο θαη ηελ αλαβάζκηζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο ηεο Διιάδαο. Πξφθεηηαη γηα ην αλψηαην γλσκνδνηηθφ φξγαλν ηνπ ΤΠΟΙΑΝ γηα θάζε ζέκα ζρεηηθφ κε ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Δκπινπηηζκέλν κε Γεληθνχο θαη Δηδηθνχο Γξακκαηείο Τπνπξγείσλ, επηζηήκνλεο θαη εθπξνζψπνπο φισλ ησλ παξαγσγηθψλ θαη θνηλσληθψλ θνξέσλ, αλαιακβάλεη ην ξφιν ζπλδέζκνπ κεηαμχ ηεο αγνξάο θαη ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο, αιιά θαη κεηαμχ ηεο εζληθήο πνιηηηθήο θαη ηεο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. 63 Βαζηθή έξεπλα είλαη νη πεηξακαηηθέο ή ζεσξεηηθέο εξγαζίεο πνπ αλαιακβάλνληαη κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία λέσλ γλψζεσλ γηα ηηο αηηίεο ησλ παξαηεξνχκελσλ θαηλνκέλσλ θαη γεγνλφησλ, ρσξίο λα πξνζδνθάηαη νπσζδήπνηε ζπγθεθξηκέλε εθαξκνγή ή ρξεζηκνπνίεζε. Δθαξκνζκέλε έξεπλα είλαη νη πξσηφηππεο εξγαζίεο πνπ αλαιακβάλνληαη κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία λέσλ γλψζεσλ θαη θαηεπζχλνληαη ζε πξνθαζνξηζκέλν ζηφρν. [Γεληθή Γξακκαηεία Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο (ΓΓΔΣ), «Η Έξεπλα ζηελ Διιάδα ην 1993», 1997]. 64 European Commission, European Trend Chart on Innovation: Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Greece Δζληθφ πκβνχιην Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο 117

118 Η πνιηηηθή πνπ ζρεδηάδεη ην ΔΑΑ είλαη βξαρππξφζεζκε, ε νπνία αθνξά ζε πξνηάζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε δηεζλψλ θαη εζσηεξηθψλ εμειίμεσλ, ιήςε δηνξζσηηθψλ κέηξσλ θ.ιπ., κεζνπξφζεζκε, φπσο Γ ΚΠ θαη ΔΠΑ, μέλεο επελδχζεηο, δεκφζηεο επελδχζεηο, λνκνζεηήκαηα θαη καθξνπξφζεζκε, ε νπνία αθνξά ζηε γεληθή αλαπηπμηαθή θαηεχζπλζε ηεο ρψξαο, ζηνλ εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ ζρεδηαζκφ, ζε λένπο ζεζκνχο θ.ιπ. 66 Σν Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο, Αληαγσληζηηθφηεηαο θαη Ναπηηιίαο είλαη, επίζεο, ππεχζπλν γηα ζέκαηα Βηνκεραλίαο, Δλέξγεηαο θαη Δκπνξίνπ. απηφ ην πιαίζην, ην ΤΠΟΙΑΝ ζπληνλίδεη φιεο ηηο αλαπηπμηαθέο δξάζεηο θαη εηδηθφηεξα, ηηο δξάζεηο ΔΣΑ. Μέζσ ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Βηνκεραλίαο ην ΤΠΟΙΑΝ κπνξεί λα επεξεάδεη ην πεξηβάιινλ θαη ην γεληθφηεξν πιαίζην κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ θαη αλαπηχζζνληαη νη ΜΜΔ 67. εκαληηθφ ξφιν παίδεη θαη ην Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ ζηε δηακφξθσζε ηεο πνιηηηθήο έξεπλαο θαη θαηλνηνκίαο ζηελ Διιάδα, θαζψο είλαη απηφ πνπ θαζνξίδεη ηε καθξννηθνλνκηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο κέζα ζηα πιαίζηα ησλ πξνζηαγψλ ηνπ ECOFIN θαη ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο. Έηζη, θαζνξίδεη ηα θίλεηξα γηα ηδησηηθέο επελδχζεηο, κέζσ επηρνξεγήζεσλ θεθαιαίσλ, θνξνινγηθψλ θηλήηξσλ θαη ρνξεγήζεηο δαλείσλ. Άιια ππνπξγεία πνπ εκπιέθνληαη ζε δξάζεηο ΔΣΑ είλαη ηα Τπνπξγεία Παηδείαο, Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Δζληθήο Άκπλαο. Σν Τπνπξγείν Παηδείαο έρεη ηελ επζχλε γηα ηνπο εξεπλεηηθνχο νξγαληζκνχο ζηα Παλεπηζηήκηα. Δπίζεο, ζέκαηα ΔΣΑ ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα παξαθνινπζνχληαη απφ ην Τπνπξγείν Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο ελψ ζέκαηα ακπληηθήο έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο παξαθνινπζνχληαη απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Άκπλαο Η καινοηομία ζηην Ε.Ε. και η ποπεία ηηρ Ελλάδαρ: ςθιζηάμενη καηάζηαζη 69 Η επηηάρπλζε ηεο κεηάβαζεο ζηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο, ζηφρνο πνπ ζπλάδεη κε ηε ζηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο αιιά θαη ηηο επηηαγέο ηεο λέαο πνιηηηθήο ηεο ζπλνρήο απνηειεί θεληξηθή αλαπηπμηαθή επηινγή ηεο Διιάδαο ζην ζεκεξηλφ, νινέλα θαη πην απαηηεηηθφ, επξσπατθφ θαη δηεζλέο πεξηβάιινλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ν ξφινο ηεο θαηλνηνκίαο, έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο ζην εγρείξεκα απηφ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο. Η Δπξψπε ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξε θαηλνηνκία ζχκθσλα κε ηελ έθζεζε European Innovation Scoreboard 2009 πνπ δεκνζηεχηεθε πξφζθαηα. Η νηθνλνκηθή θξίζε έρεη επεξεάζεη ηελ αλνδηθή πνξεία ηεο επξσπατθήο θαηλνηνκίαο, θπξίσο ζε ρψξεο κε ήδε ρακειέο επηδφζεηο, θαη ε ζχγθιηζε κε ηηο ΗΠΑ είλαη πιένλ δχζθνιε ππφζεζε. Δμαθνινπζεί, σζηφζν, λα πξνπνξεχεηαη ησλ αλεξρφκελσλ νηθνλνκηψλ φπσο ε Βξαδηιία, ε Ρσζία, ε Ιλδία θαη ε Κίλα. 66 Δζληθφ πκβνχιην Αληαγσληζηηθφηεηαο θαη Αλάπηπμεο 67 European Commission, European Trend Chart on Innovation: Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Greece Διιεληθφ χζηεκα ΔΣΑ - Φνξείο ΔΣΑ European Comission, European Innovation Scoreboard 2009, 118

119 Γηάγξακκα 15: χγθξηζε θαηλνηνκίαο Δ.Δ. κε ΗΠΑ, Κίλαο, Ρσζίαο, Ιλδίαο θαη Βξαδηιίαο (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) Η Διιάδα εληάζζεηαη ζηελ νκάδα ρσξψλ κε κέηξηεο επηδφζεηο θαηλνηνκίαο. Η θαηλνηνκία ζηε ρψξα καο είλαη ρακειφηεξε απφ ηνλ επξσπατθφ κέζν φξν, αιιά ν ξπζκφο αλάπηπμεο ππεξβαίλεη ηνλ αληίζηνηρν επξσπατθφ. Σα ηειεπηαία 5 ρξφληα, έρνπλ βειηησζεί νη δείθηεο πνπ αθνξνχλ ηε ρξεκαηνδφηεζε, ηελ ππνζηήξημε, ηα απνηειέζκαηα ηεο θαηλνηνκίαο (Γηθαηψκαηα Γηαλνεηηθήο Ιδηνθηεζίαο) θαη ηνλ νηθνλνκηθφ αληίθηππν, σο απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ησλ θεθαιαίσλ επηρεηξεκαηηθψλ ζπκκεηνρψλ (venture capital) (24,10%), ηεο επξπδσληθήο πξφζβαζεο ησλ επηρεηξήζεσλ (35,4%), ησλ θνηλνηηθψλ ζρεδίσλ (Community designs) (34,2%) θαη ησλ πσιήζεσλ ζηελ αγνξά (new-to-market sales) (32,8%). Μείσζε ζεκεηψζεθε ζηηο δαπάλεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα έξεπλα (-4,5%) θαη ζηηο δαπάλεο γηα κε ηερλνινγηθή/εξεπλεηηθή θαηλνηνκία (Non-R&D innovation) (-22,7%). Γηάγξακκα 16: Η θαηλνηνκία ζηελ Διιάδα 119

120 (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ Πίλαθα Απνηειεζκάησλ Καηλνηνκίαο (European Innovation Scoreboard - EIS) 2009, ε Διιάδα εκθαλίδεη ηηο εμήο ζπλνιηθά επηδφζεηο: Καιέο ζρεηηθά επηδφζεηο ζε θάπνηνπο δείθηεο εηζξνψλ (απφθνηηνη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, δεκφζηα ρξεκαηνδφηεζε επηρεηξήζεσλ γηα θαηλνηνκία) θαη θάπνηνπο δείθηεο εθξνψλ (% ΜΜΔ πνπ «θαηλνηνκνχλ» ζε νξγαλσηηθνχ φκσο ηχπνπ θαηλνηνκίεο) Υακειέο ζέζεηο ζηνπο πεξηζζφηεξνπο δείθηεο (πνιχ αξλεηηθέο επηδφζεηο ζε πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία, δηα βίνπ κάζεζε, ηδησηηθέο δαπάλεο γηα Δ&Α): βαζηθέο παξάκεηξνη ηνπ ΔΚ πζηεξνχλ ζε ζρέζε κε ηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο Η Διιάδα αξγεί ζην λα κεηαζρεκαηηζηεί ζε νηθνλνκία ηεο γλψζεο: νη ζεκεξηλέο ηθαλφηεηεο ηεο Διιάδαο δείρλνπλ λα κελ είλαη πηζαλή ε αλάπηπμε δεκηνπξγηθψλ θαηλνηφκσλ ηθαλνηήησλ ζην θνληηλφ κέιινλ, αιιά ππάξρεη δπλαηφηεηα βειηίσζεο ηεο αληίζηνηρεο επίδνζήο ηεο κέζσ δηάρπζεο ηεο θαηλνηνκίαο Αληηθαηηθά κελχκαηα απφ ηελ πιεπξά ησλ επηρεηξήζεσλ (CIS4): 35,8% ησλ επηρεηξήζεσλ επηδεηθλχεη ηερλνινγηθή θαηλνηνκία (17ε/29 ρψξεο) 25,1% ησλ επηρεηξήζεσλ εηζήγαγε θάπνην λέν πξντφλ/ ππεξεζία (θαηλνηνκία πξντφληνο), ελψ ην 31,8% επέδεημε θαηλνηνκία δηαδηθαζίαο Σν 46% επηδεηθλχεη κε ηερλνινγηθή θαηλνηνκία, θπξίσο νξγαλσζηαθή θαη θαηλνηνκία marketing Τζηέξεζε ζε παξαγσγή θαηλνηφκσλ βηνκεραληθψλ πξντφλησλ ηερλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ πνπ απαηηνχλ ππνδνκέο, ηερλνγλσζία θαη εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ κσο ηα % ησλ θαηλνηφκσλ επηρεηξήζεσλ θηλνχληαη ζηελ πεξηνρή ηνπ 30%: αμηνπνίεζε γλψζεο πνπ ππάξρεη ζηνλ θιάδν, ρσξίο φκσο λα ζπκκεηέρεη ζηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ηεο Καηλνηνκία ζε παξαδνζηαθνχο θιάδνπο κε θησρέο επηδφζεηο ζε ζπλήζεηο δείθηεο (ρακειέο επελδχζεηο ζε Δ&Α, θακία παηέληα, θηι.): ζπζζσξεπκέλε γλψζε εηψλ ε νπνία αμηνπνηείηαη ζπζηεκαηηθά ή κε θαη νδεγεί ζε «θξπθή θαηλνηνκία» (hidden innovation) O Δπξσπατθφο Πίλαθαο Απνηειεζκάησλ Καηλνηνκίαο (European Innovation Scoreboard - EIS) ρσξίδεη ηηο επξσπατθέο ρψξεο ζε ηέζζεξηο νκάδεο κε δηαθνξεηηθά επίπεδα επηδφζεσλ: - Η νπεδία, ε Φηλιαλδία, ε Γεξκαλία, ε Γαλία θαη ην Ηλσκέλν Βαζίιεην είλαη νη πξσηνπφξνη ηεο θαηλνηνκίαο, κε επηδφζεηο πνιχ πςειφηεξεο απφ ην κέζν φξν ηεο ΔΔ. Η Φηλιαλδία θαη ε Γεξκαλία βειηηψλνπλ ηηο επηδφζεηο ηνπο κε ηαρχηεξν ξπζκφ. 120

121 - Η Απζηξία, ην Βέιγην, ε Κχπξνο, ε Δζζνλία, ε Γαιιία, ε Ιξιαλδία, ην Λνπμεκβνχξγν, ε Οιιαλδία θαη ε ινβελία αθνινπζνχλ, κε επηδφζεηο πνπ πξνζεγγίδνπλ ή ππεξβαίλνπλ ηνλ κέζν φξν ηεο ΔΔ. - Η Σζερία, ε Διιάδα, ε Οπγγαξία, ε Ιηαιία, ε Ληζνπαλία, ε Μάιηα, ε Πνισλία, ε Πνξηνγαιία, ε ινβαθία θαη ε Ιζπαλία κεηψλνπλ κέηξηεο επηδφζεηο θαηλνηνκίαο, θάησ ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ. - Η Λεηνλία, ε Βνπιγαξία θαη ε Ρνπκαλία, κε επηδφζεηο θαηλνηνκίαο πνιχ θάησ ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ, πξνζπαζνχλ λα ζπγθιίλνπλ κε ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο ρψξεο. Η Βνπιγαξία θαη ε Ρνπκαλία βειηηψλνληαη κε ηνπο ηαρχηεξνπο ξπζκνχο. Γηάγξακκα 17: χλνςε ησλ επηδφζεσλ θαηλνηνκίαο ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ 121

122 (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) Πίλαθαο 11: Οη πξσηνπφξνη ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ Δ.Δ. (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) πγθξηηηθά κε ηηο ΗΠΑ, νη αδπλακίεο ηεο Δπξψπεο είλαη νη δηεζλείο παηέληεο, ε ζχλδεζε δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, ν αξηζκφο ησλ εξεπλεηψλ θαη νη δαπάλεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα έξεπλα θαη ηερλνινγία. Γηάγξακκα 18: Η θαηλνηνκία ζηελ Δ.Δ. ζπγθξηηηθά κε ησλ ΗΠΑ θαη Ιαπσλίαο 122

123 (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) χκθσλα κε ηελ Δπίηξνπν γηα ηελ Έξεπλα θαη ηελ Καηλνηνκία Maire Geoghegan- Quinn, δχν είλαη ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα ηνπ European Innovation Scoreboard. Πξψηνλ, ε Δπξψπε είλαη κηα ήπεηξνο πνπ θαηλνηνκεί θαη παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ παγθφζκηα ηερλνινγηθή επαλάζηαζε. Γεχηεξνλ, ζα πξέπεη λα εληαζνχλ νη πξνζπάζεηεο γηα ηελ εμέιημε ηεο Δπξψπεο ζε κηα δπλακηθή θαηλνηφκα νηθνλνκία, ζε κηα "i-conomy", ψζηε λα επηηεπρζεί ν ζηφρνο ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο ην πιαίζην απηφ, ε Δπίηξνπνο αλαθνίλσζε ηελ εθπφλεζε ελφο ρεδίνπ Έξεπλαο θαη Καηλνηνκίαο πνπ αλακέλεηαη ην θαινθαίξη/θζηλφπσξν ηνπ Ο επξσπατθφο πίλαθαο απνηειεζκάησλ θαηλνηνκίαο θαηαξηίδεηαη κε εληνιή ηεο Γεληθήο Γηεχζπλζεο Δπηρεηξήζεσλ θαη Βηνκεραλίαο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο απφ ην Κέληξν Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Έξεπλαο θαη Καηάξηηζεο ηνπ Μάαζηξηρη γηα ηελ θαηλνηνκία θαη ηελ ηερλνινγία (UNU-MERIT), κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ Κνηλνχ Κέληξνπ Δξεπλψλ ηεο ΔΔ. Πεξηιακβάλεη 29 δείθηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηλνηνκία, γηα ηα 27 θξάηε-κέιε ηεο ΔΔ θαζψο θαη γηα Κξναηία, εξβία, Σνπξθία, Ιζιαλδία, Ννξβεγία θαη Διβεηία. Οη δείθηεο θαιχπηνπλ ζέκαηα φπσο; ε δηαζεζηκφηεηα κνξθσκέλνπ/ πςειά θαηαξηηζκέλνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, ε ρξεκαηνδφηεζε θαηλνηφκσλ έξγσλ, ε ππνζηήξημε ηεο θπβέξλεζεο γηα ζρεηηθέο δξάζεηο, ηα δηθαηψκαηα δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο, ν αξηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ εηζήγαλ ηερλνινγηθέο/κε ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο ζηνλ νξγαληζκφ ηνπο ή ζηελ αγνξά, ν νηθνλνκηθφο αληίθηππνο ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ απαζρφιεζε, ηηο εμαγσγέο θαη ηηο πσιήζεηο, θ.ά. Γηάγξακκα 19: Δπηδφζεηο θαηλνηνκίαο αλά θαηεγνξία δεηθηψλ 123

124 (Πεγή: EIS 2009 Report, European Commission) 124