Οδηγός για την. υγεία του μαστού. 15 Οκτωβρίου Ημέρα Υγείας του Μαστού

Transcript

1 Οδηγός για την υγεία του μαστού 15 Οκτωβρίου Ημέρα Υγείας του Μαστού

2 Europa Donna Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία για τον Καρκίνο του Μαστού είναι ένας ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός οργανισμός που τα μέλη του αποτελούν συνεργαζόμενες ομάδες απ όλη την Ευρώπη. Η Ομοσπονδία λειτουργεί για τη σωστή ενημέρωση και διαφώτιση για τον καρκίνο του μαστού και για να κινητοποιεί τις γυναίκες της Ευρώπης, στο να επιδιώκουν καλύτερη εκπαίδευση για τον καρκίνο του μαστού, κατάλληλα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου, την καλύτερη δυνατή θεραπεία και φροντίδα και μεγαλύτερη χρηματοδότηση για έρευνα. Η Europa Donna αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα των γυναικών της Ευρώπης σε σχέση με τον καρκίνο του μαστού προς τις Τοπικές και τις Εθνικές Αρχές, καθώς και προς τα Ιδρύματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ημέρα της Υγείας του Μαστού 15 Οκτωβρίου Η Europa Donna καθιερώνει ως Ημέρα της Υγείας του Μαστού τη 15η Οκτωβρίου για να διαδώσει τις πληροφορίες που μπορεί να βρει κανείς σ αυτό τον Οδηγό για την Υγεία του Μαστού και για να αυξήσει την ενημέρωση αναφορικά με την πρόληψη και την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του μαστού μεταξύ γυναικών και κοριτσιών σ όλη την Ευρώπη. Δέκα στόχοι της Europa Donna: Tης Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας για τον Καρκίνο του Μαστού 1. Η σωστή ενημέρωση και διαφώτιση του κοινού σε θέματα πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού. 2. Η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των γυναικών σε θέματα έγκαιρης διάγνωσης της ασθένειας. 3. Η εισαγωγή προγραμμάτων πληθυσμιακού ελέγχου για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση. 4. Η εξασφάλιση άριστης ποιότητας ιατρικών και άλλων θεραπευτικών υπηρεσιών από τον κρατικό και ιδιωτικό τομέα για όλες τις γυναίκες. 5. Ο ποιοτικός έλεγχος του ιατρικού εξοπλισμού σε τακτά χρονικά διαστήματα. 6. Η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των θεραπευτών για επιμόρφωσή τους στις σύγχρονες μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας. 7. Η διασφάλιση του δικαιώματος του ασθενή για δεύτερη ιατρική γνώμη. 8. Η προώθηση και οικονομική ενίσχυση από το κράτος της επιστημονικής έρευνας για τον καρκίνο του μαστού. 9. Η διασφάλιση πλήρους ενημέρωσης των γυναικών για τις προτεινόμενες θεραπευτικές επιλογές, συμπεριλαμβανομένων της συμμετοχής σε ερευνητικό πρόγραμμα θεραπείας, του δικαιώματος για δεύτερη ιατρική γνώμη και της συμμετοχής τους σε κλινικές δοκιμές. 10. Η αναγνώριση καλής ιατρικής πρακτικής και προώθηση της ανάπτυξής της.

3 Περιεχόμενα Γιατί η Europa Donna προωθεί την ενημέρωση για την υγεία του μαστού; Γιατί η υγεία του μαστού είναι τόσο σημαντική; Ευρωπαϊκός Κώδικας Εναντίον του Καρκίνου Ενημερώνεστε για το στήθος σας Τρόπος ζωής και καρκίνος του μαστού Θεραπεία με ορμονική αντικατάσταση (Θ.Ο.Α), αντισυλληπτικά και καρκίνος του μαστού Πρόγραμμα πληθυσμιακού ελέγχου για καρκίνο του μαστού Μερικές ερωτήσεις που θα μπορούσαν να γίνουν από γυναίκες όταν κάνουν μαστογραφία Γυναίκες κάτω των 40 και καρκίνος του μαστού Μερικές ερωτήσεις που θα ήθελαν να ρωτήσουν τους γιατρούς τους γυναίκες που διαγνώστηκαν με καρκίνο του μαστού Κλινικές δοκιμές και καρκίνος του μαστού Μερικές ερωτήσεις που θα θέλατε να ρωτήσετε το γιατρό σας για τις κλινικές δοκιμές Συνήγοροι στα θέματα καρκίνου του μαστού Ερωτήσεις που θα μπορούσατε να κάνετε στους εκλεγμένους αντιπροσώπους σας Πληροφορίες επικοινωνίας των χωρών μελών της Europa Donna

4 Γιατί η Europa Donna ενημερώνει και διαφωτίζει για την υγεία του μαστού; Europa Donna Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία για τον Καρκίνο του Μαστού έχει οργανώσεις-μέλη σε 41 ευρωπαϊκές χώρες. Τα μέλη αυτά αποτελούνται από γυναίκες συνήγορους, πολλές από τις οποίες είναι γυναίκες με εμπειρία καρκίνου του μαστού, όλες όμως ενδιαφέρονται για την υγεία του μαστού και τον αγώνα κατά του καρκίνου του μαστού. Εργάζονται για να διασφαλίσουν ότι όλες οι γυναίκες έχουν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες για την υγεία του μαστού. Αυτό περιλαμβάνει την αύξηση της ευαισθητοποίησης για την υγεία του μαστού, για ένα υγιεινό τρόπο ζωής και παράγοντες που θα βοηθήσουν τις γυναίκες να ζουν περισσότερα χρόνια με καλή υγεία. Μολονότι χρειάζεται να γίνουν περισσότερο γνωστοί οι παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του μαστού, αυτός ο οδηγός επιδιώκει να παρέχει πληροφορίες αναφορικά με την υγεία του μαστού, βασισμένες πάνω σε αποτελέσματα εκτεταμένων μελετών και σε γεγονότα που δημοσιεύτηκαν από το Διεθνή Φορέα για Έρευνα πάνω στον Καρκίνο (IARC) και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) για γυναίκες και κορίτσια όλων των ηλικιών. Γνωρίζουμε σήμερα ότι αυτά που κάνουμε από τη πιο νεαρή ηλικία μας, μπορεί να επηρεάσουν στο μέλλον την υγεία του μαστού μας. Σε διεθνές επίπεδο, η ΠΟΥ μέσω του Ψηφίσματός της για τον Έλεγχο του Καρκίνου, παρακινεί τις διάφορες χώρες να λάβουν μέτρα ούτως ώστε να αναπτύξουν προγράμματα για την πρόληψη, τη θεραπευτική αγωγή και τη θεραπεία του καρκίνου. Σε ευρωπαϊκό κοινοβουλευτικό επίπεδο το ψήφισμα για τον καρκίνο του μαστού του 2006, καλεί τις χώρες μέλη να δημιουργήσουν τις συνθήκες για τη βελτίωση επιβίωσης από καρκίνο του μαστού και τη λήψη μέτρων για την απάλειψη των μεγάλων διαφορών στις υπηρεσίες μεταξύ των χωρών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την πιστή εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών για «ποιοτική διασφάλιση στα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου και τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού.» Από την εποχή της ίδρυσής της το 1994, η Europa Donna υποστηρίζει την εφαρμογή προγραμμάτων πληθυσμιακού ελέγχου για καρκίνο μαστού, σύμφωνα με τις καθοδηγητικές γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνεχίζει να τονίζει εμφαντικά την ανάγκη όπως τέτοια προγράμματα ακολουθούν τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχοντας αυτό υπόψη, η Europa Donna δημιούργησε το Σύντομο Οδηγό για Ποιοτική Διασφάλιση του προγράμματος πληθυσμιακού ελέγχου και της Διάγνωσης του Καρκίνου του Μαστού που συμπληρώνει αυτό τον Οδηγό για την Υγεία του Μαστού. 2

5 Όλα τα προγράμματα πληθυσμιακού έλεγχου πρέπει να συνοδεύονται με αποτελεσματικές, θεραπευτικές αγωγές καθώς και μεταθεραπευτική παρακολούθηση που να παρέχεται από μια πολυθεματική ιατρική ομάδα. Γυναίκες που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού πρέπει να ενημερώνονται με σαφήνεια για τις επιλογές θεραπείας τους. Πρέπει επίσης να γνωρίζουν ορισμένους παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και που μπορούν να επηρεάσουν τις πιθανότητες επανεμφάνισης της ασθένειας. Η Europa Donna είναι αφοσιωμένη και δεσμευμένη στα θέματα διαφώτισης και ενημέρωσης για την υγεία του μαστού. Είμαστε πεπεισμένες ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια που παίρνουν μέτρα προς ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής κι έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα προγράμματα για την πρώιμη ανίχνευση και θεραπεία της ασθένειας, θα παραμείνουν πιο υγιείς. 3

6 Γιατί η υγεία του μαστού είναι τόσο σημαντική; Το πώς ζούμε τη ζωή μας, επηρεάζει την υγεία μας μακροπρόθεσμα και ορισμένοι παράγοντες του τρόπου ζωής μας, δείχνουν ότι μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο της προσβολής από τον καρκίνο. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) έχει ανακοινώσει ότι τουλάχιστον το 1/3 των περιπτώσεων καρκίνου μπορούν να αποτραπούν αφού μέχρι και 30% των καρκίνων πιθανόν να σχετίζονται με τη δίαιτα και τη διατροφή. Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συνήθης καρκίνος στις γυναίκες σ όλο τον κόσμο. Στην Ευρώπη ευθύνεται για την απώλεια της ζωής περισσότερων γυναικών από οποιοδήποτε άλλο είδος καρκίνου. Μολονότι παραμένουν πολλά που πρέπει να μάθει κανείς για τις αιτίες του καρκίνου του μαστού, έχει καταδειχθεί ότι μερικοί συγκεκριμένοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο. Το να ζει κανείς μια υγιεινή, ενεργητική ζωή, να αποφεύγει το περιττό βάρος και την παχυσαρκία, μπορούν να βοηθήσουν στο να διατηρούνται οι μαστοί υγιείς. Μελέτες έχουν δείξει ότι το 1/3 των καρκίνων του μαστού μπορεί να αποδοθεί σε αυξημένο βάρος και σε έλλειψη φυσικής άσκησης. 4

7 Ο περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ μπορεί να βοηθήσει στο να διατηρούνται υγιείς οι μαστοί, αφού η ψηλή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να διπλασιάσει τον κίνδυνο του καρκίνου του μαστού. Το να αποκτήσει μια γυναίκα παιδιά σε νεαρή ηλικία, ή ένα μεγάλο αριθμό παιδιών και να τα θηλάσει, έχουν επίσης προστατευτικά αποτελέσματα. Η συνδυασμένη θεραπεία με ορμονική αντικατάσταση (Θ.Ο.Α), σχετίζεται με την αύξηση του κινδύνου του καρκίνου του μαστού. Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τα υπέρ και τα κατά της χρήσης Θ.Ο.Α, μπορεί κανείς να επηρεάσει τη μελλοντική υγεία του μαστού. Ενώ μελέτες έχουν δείξει ότι η αυτοεξέταση δεν είναι απαραίτητα αποτελεσματική, το να γνωρίζεις το στήθος σου και τις αλλαγές σ αυτό, μπορεί να σε προειδοποιήσει για πιθανά προβλήματα. Πάνω απ όλα το να δίνεις προσοχή σε συγκεκριμένους παράγοντες του τρόπου ζωής σου, το να γνωρίζεις αρκετά για το στήθος σου και να λαμβάνεις μέρος σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου που οργανώνονται σύμφωνα με τις καθοδηγητικές γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι τα καλύτερα μέτρα που μπορείς να πάρεις για μια πιο μακροχρόνια καλή υγεία του μαστού. Λαμβάνοντας μέρος σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου του καρκίνου του μαστού, μπορεί να βοηθήσει στην ανίχνευση δυνητικών προβλημάτων αρκετά νωρίς. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι γυναίκες που υποβάλλονται σε μαστογραφία σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιζήσουν ενός καρκίνου του μαστού. Οι θάνατοι από τους καρκίνους του μαστού μειώνονται κατά 35% σε γυναίκες ηλικίας από χρονών που συμμετέχουν σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου. Πηγή για τα ανωτέρω IARC και WHO * Γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν περίπου 5%-10% των περιπτώσεων καρκίνου αλλά οι περισσότερες από τις άλλες περιπτώσεις είναι σποραδικές. 5

8 Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του Καρκίνου Η Europa Donna ενθαρρύνει τις γυναίκες να ακολουθούν τις συστάσεις της μελέτης που υποστηρίχτηκε από το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη κατά του Καρκίνου». Ο τρόπος ζωής μας μπορεί να επηρεάσει την υγεία μας και να μειώσει τις πιθανότητες να προσβληθούμε από καρκίνο. Μερικοί καρκίνοι μπορούν να αποφευχθούν και η γενική υγεία μπορεί να βελτιωθεί αν ακολουθείτε πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Μην καπνίζετε. Αν καπνίζετε, σταματήστε. Αν δεν μπορείτε να σταματήσετε, μην καπνίζετε στην παρουσία μη καπνιστών. Αποφεύγετε την παχυσαρκία. Κάνετε μερικές ζωηρές, σωματικές ασκήσεις κάθε μέρα. Αυξήστε την καθημερινή κατανάλωση λαχανικών και φρούτων: Τρώτε τουλάχιστον πέντε μερίδες την ημέρα. Περιορίστε την κατανάλωση τροφών που περιέχουν ζωικά λίπη. 6

9 Αν πίνετε αλκοόλ, είτε αυτό είναι μπίρα ή κρασί ή άλλα οινοπνευματώδη ποτά, μετριάστε την κατανάλωσή τους σε δυο ποτά την ημέρα αν είστε άντρας κι ένα ποτό την ημέρα αν είστε γυναίκα. Προσέχετε να μην εκτίθεστε υπερβολικά στον ήλιο. Είναι σημαντικό να προσέχετε ιδιαίτερα τα παιδιά και τους εφήβους. Για άτομα που έχουν την τάση να καίγονται εύκολα από τον ήλιο, πρέπει να λαμβάνονται δραστικά, προστατευτικά μέτρα κατά τη διάρκεια όλης τους της ζωής. Ακολουθείτε πιστά κανόνες που στοχεύουν στην παρεμπόδιση της χρήσης γνωστών ουσιών που προκαλούν καρκίνο. Ακολουθείτε τις συμβουλές των εθνικών υπηρεσιών προστασίας από τη ραδιενέργεια. Γυναίκες άνω των 50 ετών πρέπει να λαμβάνουν μέρος σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου για καρκίνο του μαστού. Αυτό πρέπει να γίνεται σε προγράμματα με διαδικασίες ποιοτικού ελέγχου, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Ποιοτική Διασφάλιση σε προγράμματα πληθυσμιακού έλεγχου για καρκίνο του μαστού. Γυναίκες και άντρες άνω των 50 ετών πρέπει να κάνουν κολονοσκοπική εξέταση. Αυτό επίσης πρέπει να γίνεται μέσα σε προγράμματα με διαδικασίες ποιοτικής διασφάλισης. Να λαμβάνετε μέρος σε προγράμματα εμβολιασμού κατά του ιού της ηπατίτιδας Β. Γυναίκες από την ηλικία των 25 ετών πρέπει να κάνουν εξετάσεις πληθυσμιακού ελέγχου του τραχήλου της μήτρας. Αυτό πρέπει να γίνεται εντός προγραμμάτων με διαδικασίες ελέγχου της ποιότητας, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Ποιοτική Διασφάλιση στο πληθυσμιακό έλεγχο του τραχήλου της μήτρας. 7

10 Γνωρίστε το στήθος σας Παρά το γεγονός ότι πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η αυτοεξέταση του στήθους δεν μειώνει τους θανάτους από τον καρκίνο του μαστού, εντούτοις η Europa Donna ενθαρρύνει τις γυναίκες να γνωρίζουν το στήθος τους και να ζητούν ιατρική συμβουλή αν ανακαλύψουν κάποια ασυνήθιστη αλλαγή. Εντοπίζετε οποιεσδήποτε ασυνήθιστες αλλαγές Είναι αρκετά φυσιολογικό για τις περισσότερες γυναίκες να προσέχουν αλλαγές στο στήθος τους κατά τη διάρκεια του μηνιαίου κύκλου τους αλλά μόνο εσείς γνωρίζετε τι είναι φυσιολογικό για σας. Είναι λογικό να έχετε επίγνωση του στήθους σας και να παρακολουθείτε κατά καιρούς το στήθος σας. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε ευκαιρίες όπως όταν είστε στο μπάνιο, όταν ντύνεστε κ.α. για να γνωρίσετε καλύτερα στο στήθος σας με το να το κοιτάζετε ή να το ψηλαφάτε. Αυτό θα σας βοηθήσει να προσέξετε οποιεσδήποτε αλλαγές ή ανωμαλίες (συνήθως ένα εξόγκωμα) νωρίτερα και να αντιλαμβάνεστε τι αλλάζει στο σώμα σας και τι πρέπει να ελέγχετε σ αυτό. Παρακολουθείτε: Αλλαγή στο μέγεθος ή τη μορφή ή τη θέση της θηλής. Φανερά κουβαράκια ή λιπώματα, ζαρώματα ή εσοχές του δέρματος. Φλέβες που εξέχουν περισσότερο από συνήθως. Φλεγμονή ή εξάνθημα στο μαστό. Αίμα ή εκροές από τη θηλή. Ασυνήθιστη αίσθηση ιδιαίτερα μόνο στο ένα στήθος. Ελέγξετέ το Αν προσέξετε οτιδήποτε το ασυνήθιστο, επισκεφθείτε το γιατρό σας. Να θυμάστε ότι 9 από τα 10 κουβαράκια του στήθους είναι ακίνδυνα. Το στήθος είναι συνήθως φυσιολογικά ανώμαλο ως αποτέλεσμα φυσιολογικών αδενικών αλλαγών. 8

11 9

12 Τρόπος ζωής και καρκίνος του μαστού Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις για τη σχέση μεταξύ τρόπου ζωής και καρκίνου του μαστού. Η Europa Donna ενθαρρύνει τις γυναίκες να αναλαμβάνουν την ευθύνη της υγείας τους και να κάνουν επιλογές για τον τρόπο ζωής τους τώρα, με τρόπους που θα μπορούσαν να τις προστατεύσουν αργότερα. Η υγιεινή ζωή μάς προστατεύει εναντίον διαφόρων ασθενειών. Οι γυναίκες θα πρέπει να επιδιώκουν όσο το δυνατόν περισσότερο μια υγιεινή στρατηγική που θα μειώσει τους γνωστούς κινδύνους για το στήθος, περιλαμβανομένης της αποφυγής της παχυσαρκίας και του επιπρόσθετου βάρους, της αύξησης της σωματικής δραστηριότητας και των καλύτερων επιλογών τρόπου ζωής. Το IARC υπολογίζει ότι το υπερβολικό βάρος και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας προκαλεί περίπου 20% ως 33% των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού. 10

13 Παχυσαρκία και αύξηση βάρους Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι γυναίκες που δεν είναι υπέρβαρες, μειώνουν τον κίνδυνο του καρκίνου του μαστού μετά την εμμηνόπαυση. Ο κίνδυνος αυτός είναι ανεξάρτητος από τα αποτελέσματα της σωματικής άσκησης. Είναι σημαντικό για τις γυναίκες να περιορίζουν το βάρος τους στην ενήλικη ζωή τους και να διατηρούν ένα δείκτη μάζας σώματος (Δ.Μ.Σ) μεταξύ 18,5-24,9 (βλ. τον πίνακα Δ.Μ.Σ πιο κάτω). Η παχυσαρκία μετά την εμμηνόπαυση συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Μια μεγάλη ποσότητα κοιλιακού λίπους αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Παχύσαρκες γυναίκες τείνουν να μην έχουν και τόσο φυσιολογικές μαστογραφίες όσο οι γυναίκες που δεν είναι παχύσαρκες. Δείκτης μάζας του σώματος (Δ.Μ.Σ) Με το να είναι κανείς υπέρβαρος μ ένα Δ.Μ.Σ (βλ. πίνακα κατωτέρω) 25 ή μεγαλύτερο ή να είναι παχύσαρκος μ ένα ΒΜΙ 30 ή περισσότερο, διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο προσβολής από καρκίνο του μαστού μετά την εμμηνόπαυση. Γυναίκες που ήδη είχαν καρκίνο του μαστού μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο από μεγαλύτερα προβλήματα με το να διατηρούν το βάρος τους μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια. Υπολογίζοντας το δείκτη μάζας του σώματός σας Βάρος σε κιλά 80 Δ.Μ.Σ = π.χ. = 31,25 Ύψος (μ) x Ύψος (μ) 1,60x1,60 Yπόβαροι <18,50 Φυσιολογικά επίπεδα 18,50-24,99 Υπέρβαροι >=25,00 Παχύσαρκοι >=30,00 11

14 Τρόπος ζωής και καρκίνος του μαστού Σωματική δραστηριότητα Αρκετά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μια προστατευτική σχέση μεταξύ της φυσικής δραστηριότητας και του καρκίνου του μαστού, κατά προτίμηση καθόλη τη διάρκεια της ζωής, αλλά χρήσιμη ακόμα κι αν ξεκινήσει μετά την εμμηνόπαυση. Τακτική σωματική άσκηση μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του μαστού. Έλλειψη δραστηριότητας συνδέεται με 10% - 16% όλων των καρκίνων του μαστού. Η έλλειψη δραστηριότητας σε συνδυασμό με υπερβολικό βάρος συνδέεται με περίπου 33% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού. Οι γυναίκες πρέπει να παραμένουν υγιείς και ενεργητικές και να κάνουν μέτριας έντασης ασκήσεις για τουλάχιστον λεπτά κάθε μέρα. Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ, σε λιγότερο από ένα ποτό την ημέρα (δηλαδή 10 γραμμάρια ή λιγότερα την ημέρα. Ένα ποτήρι μπίρας, κρασιού ή άλλων οινοπνευματωδών ποτών, αντιστοιχεί με οκτώ έως δέκα γραμμάρια αιθανόλης). Διατροφή Ενώ μελέτες δεν έχουν συνδέσει ειδικές δίαιτες με τον κίνδυνο καρκίνο του μαστού, η διατροφή είναι αρκετά σημαντική. Ακολουθείτε ισοζυγισμένη δίαιτα (η ημερήσια κατανάλωση λίπους δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30%). Συμπεριλάβετε φρέσκα φρούτα και λαχανικά στην καθημερινή σας διατροφή. Τρώτε τη σωστή ποσότητα για να διατηρείτε ένα υγιεινό βάρος. Περιορίστε την κατανάλωση κρέατος. Τα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας στη μείωση των πιθανοτήτων καρκίνου του μαστού, είναι ανεξάρτητα από τον παράγοντα κινδύνου που συνδέεται με το βάρος του σώματος. 12

15 Άλλοι παράγοντες Ενώ δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ ενεργητικού καπνίσματος και καρκίνου του μαστού, η αποφυγή του καπνίσματος τσιγάρων και η ελαχιστοποίηση της επαφής σας με κάπνισμα άλλων, έχει διάφορα ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία. Το κάπνισμα συνδέεται άμεσα με διάφορους τύπους καρκίνου κι άλλες ασθένειες. 13

16 Θεραπεία με ορμονική αντικατάσταση (Θ.Ο.Α), αντισυλληπτικά και καρκίνος του μαστού Ένας αριθμός ερευνών δείχνει ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του μαστού σε γυναίκες που χρησιμοποιούν Θ.Ο.Α. Η Europa Donna έχει δημοσιεύσει μια Δήλωση για Θ.Ο.Α και πιστεύει ότι οι γυναίκες πρέπει να πληροφορούνται γι αυτούς τους κινδύνους και πρέπει να συζητούν όποιες αποφάσεις σχετίζονται με τη Θ.Ο.Α λεπτομερώς με τους γιατρούς τους. Οι νεότερες γυναίκες πρέπει επίσης να είναι ενήμερες για τους κινδύνους των αντισυλληπτικών. Για τη Θ.Ο.Α Η θεραπεία με ορμονική αντικατάσταση (Θ.Ο.Α) είναι μια συνηθισμένη θεραπεία που προσφέρεται σε γυναίκες που έχουν συμπτώματα εμμηνόπαυσης. Η Θ.Ο.Α μειώνει τα συμπτώματα που προκαλούνται από την εμμηνόπαυση, διατηρεί την πυκνότητα των οστών σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και μειώνει τον κίνδυνο των καταγμάτων των οστών ένεκα οστεοπόρωσης κατά τη διάρκεια της χρήσης τους. Θ.Ο.Α και κίνδυνος καρκίνου του μαστού Με βάση ενδείξεις από διάφορες μελέτες όπως τη Women s Health Initiative ( PHTindex.htm or και τη Million Women Study (www. millionwomenstudy.org), υπάρχει μια πολύ καθαρή σχέση μεταξύ της Θ.Ο.Α και του κινδύνου προσβολής από καρκίνο του μαστού. Μελέτη ενός εκατομμυρίου γυναικών, διαπίστωσε ότι η τρέχουσα χρήση Θ.Ο.Α συντείνει στην προσβολή από καρκίνο του μαστού σε πολύ ψηλότερα ποσοστά στις γυναίκες που χρησιμοποιούν Θ.Ο.Α σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν χρησιμοποιούν Θ.Ο.Α (προσαρμοσμένος σχετικός κίνδυνος1.66) (Βλ. Lancet 2003: 362: ). Οι πιο πάνω μελέτες δείχνουν ότι ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού αυξάνεται ανάλογα με το χρόνο χρησιμοποίησης του Θ.Ο.Α. 14

17 Μια αξιολόγηση του IARC για τον κίνδυνο προβολής από καρκίνο του μαστού σε σχέση με την Θ.Ο.Α, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένας συνδυασμός οιστρογονικής και προγεστογονικής θεραπείας μπορεί να προκαλέσει καρκίνο. Αυτό το συμπέρασμα είναι βασισμένο σε διάφορες μελέτες που με συνέπεια αναφέρουν αυξημένο κίνδυνο του καρκίνου του μαστού σε γυναίκες που χρησιμοποιούν τώρα ή που συνδύασαν πρόσφατα θεραπεία συνδυασμού οιστρογόνου και προγεστογόνου. Οι γυναίκες χωρίς ιστορικό καρκίνου του μαστού θα πρέπει να συζητήσουν τον κίνδυνο και τα ωφελήματά της Θ.Ο.Α με το γιατρό τους, για να μπορέσουν να πάρουν μία ενημερωμένη απόφαση κατά πόσο η θεραπεία είναι η πιο σωστή επιλογή για την περίπτωσή τους. Συστήνεται περεταίρω να αναθεωρείτε τις τρέχουσες θεραπείες με τον γιατρό σας σε τακτική βάση, για να γνωρίζετε αν είναι ακόμα η καλύτερη σας επιλογή. Αν αποφασίσετε υπέρ της χρήσης της Θ.Ο.Α ζητήστε να παίρνετε τη χαμηλότερη αποτελεσματική δόση για το μικρότερο δυνατό χρόνο που επιβάλλεται στη δική σας περίπτωση. Η Θ.Ο.Α γενικά δεν συνιστάται εάν έχετε ιστορικό καρκίνου του μαστού, γιατί η θεραπεία αυτή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για επανεμφάνιση του καρκίνου. Επομένως, η απόφασή σας για Θ.Ο.Α επιβάλλεται να συζητείται λεπτομερώς με το γιατρό σας. Αντισυλληπτικά από το στόμα και καρκίνος του μαστού Μια αξιολόγηση του IARC για τον κίνδυνο καρκίνου μέσω αντισυλληπτικών διά του στόματος κατέληξε στο συμπέρασμα: «Υπάρχει αρκετή ένδειξη για την καρκινογενή επίδραση των συνδυασμένων οιστρογονικών και προγεστογονικών αντισυλληπτικών δια του στόματος.» Αυτή η αξιολόγηση έγινε στη βάση αυξημένων κινδύνων καρκίνου του μαστού μεταξύ γυναικών που χρησιμοποιούν ή έχουν πρόσφατα χρησιμοποιήσει αυτήν τη θεραπευτική αγωγή. 15

18 Μαστογραφικός Έλεγχος Ανίχνευσης Η Europa Donna υποστηρίζει προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, για τη διασφάλιση της ποιότητας στη μαστογραφία και τη διάγνωση καρκίνου του μαστού. Η διεξαγωγή πληθυσμιακού ελέγχου έχει καταδείξει ότι μειώνει τον αριθμό των θανάτων από καρκίνο του μαστού κατά 35% για γυναίκες μεταξύ των ηλικιών 50 και 69 ετών. Η μαστογραφία είναι γενικά αποδεκτή ως η καλύτερη μέθοδος για τον πρώιμο εντοπισμό καρκίνου του μαστού προτού μπορεί κανείς να τον ανιχνεύσει με την ψηλάφηση. Όταν κάνετε μια μαστογραφία ο ακτινογράφος βάζει το μαστό σας μεταξύ δυο μεγάλων πλακών στο μαστογράφο. Αυτές οι πλάκες συμπιέζουν το μαστό ενώ γίνεται μια ακτινογραφία. Μολονότι η συμπίεση δεν είναι ευχάριστη, είναι απαραίτητη για να έχει κανείς καλές, ευκρινείς εικόνες, για να μειώνεται η θολούρα και για να απλώνεται ο μυς και να μειώνεται επίσης η δόση της ακτινοβολίας. Ο ακτινογράφος παίρνει δυο εικόνες κάθε στήθους μια από τα άνω προς τα κάτω και η άλλη από τη μια πλευρά στην άλλη. Όταν γίνουν οι μαστογραφίες διαβάζονται από ένα ακτινολόγο. Οι ευρωπαϊκές οδηγίες για τη διασφάλιση της ποιότητας στις μαστογραφίες και τη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, συστήνουν όπως κάθε μαστογραφία διαβάζεται από δυο διαφορετικούς ακτινολόγους. Οι μαστογραφίες μπορούν να γίνουν πάνω σε φιλμ όπως μια φωτογραφία ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα ψηφιακό σύστημα οπότε τα δεδομένα σας μπορούν να αποθηκεύονται σ έναν υπολογιστή. Αν έχετε ήδη κάνει στο παρελθόν μαστογραφία ο ακτινολόγος πρέπει να συγκρίνει τα προηγούμενα φιλμ ή δεδομένα με τα σημερινά για να διαπιστώσει αν υπάρχουν αλλαγές στο μαστό σας. Οι υπέρηχοι μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να έχει κανείς περισσότερες εικόνες, ιδιαίτερα αν είστε νεότερες ή έχετε πιο συμπυκνωμένους μαστούς. Αν είστε ηλικίας μεταξύ 50 και 69 ετών πρέπει να παίρνετε μια πρόσκληση για μαστογραφία κάθε δυο χρόνια, ως μέρος του προγράμματος πληθυσμιακού ελέγχου που προσφέρεται από το δημόσιο σύστημα υγείας σας. Αυτό προβλέπεται από τις ευρωπαϊκές οδηγίες και είναι σύμφωνο τόσο με τις συστάσεις του IARC καθώς και τις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το πληθυσμιακό έλεγχο για τον καρκίνο. 16

19 Τα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου πρέπει να γίνονται σε συνεργασία με Κέντρα Μαστού όπως καθορίζεται στις ευρωπαϊκές οδηγίες για να διασφαλίζεται πρόσβαση σε μια ομάδα διάφορων ειδικών για τη διάγνωση και τη θεραπεία, υπάρχει ανάγκη. Η πρώτη έκθεση για την εφαρμογή της σύστασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το Screening για τον καρκίνο, δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2008 και παρατηρεί ότι το 2007 προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου έγιναν ή οργανώνονται σε 22 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο). Η πλήρης έκθεση βρίσκεται στην ιστοσελίδα: genetics/documents/cancer_screening.pdf. Αν δεν υπάρχει πρόγραμμα πληθυσμιακού ελέγχου στη χώρα σας ή στην περιοχή σας, θα πρέπει να συζητήσετε τις επιλογές σας με το γιατρό σας. 17

20 Μερικές ερωτήσεις που πρέπει να υποβάλλουν γυναίκες όταν κάνουν μαστογραφία (Αυτή η λίστα δεν είναι βέβαια πλήρης αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός για την προπαρασκευή της δικής σας λίστας ερωτήσεων). 1. Το πρόγραμμα πληθυσμιακού ελέγχου διασφαλίζει την ποιότητα που ανταποκρίνεται στα επίπεδα ποιότητας* της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή σε κάτι ανάλογο αντίστοιχο; 2. Πόσες μαστογραφίες κάνει αυτή η υπηρεσία κάθε χρόνο; 3. Η μαστογραφία μου θα είναι σε παραδοσιακό φιλμ ακτινογραφίας ή σε ψηφιακό; 4. Οι μαστογραφίες αναλύονται από δύο διαφορετικούς ακτινολόγους; 5. Το πρόσωπο που κάνει τη μαστογραφία είναι εγγεγραμμένος/η ακτινολόγος που ειδικεύεται σε μαστογραφίες; 6. Ο/η ακτινολόγος που αναλύει τις μαστογραφίες έχει μεγάλη πείρα; Δηλαδή αναλύει τουλάχιστον 5,000 μαστογραφίες το χρόνο; 7. Ο εξοπλισμός για τη μαστογραφία ελέγχεται τεχνικά και ρυθμίζεται πάνω σε τακτική βάση (δηλαδή τουλάχιστον μια φορά το χρόνο); 8. Πώς και πότε θα είναι έτοιμα τα αποτελέσματα; (Στην καλύτερη περίπτωση θα πρέπει να είναι έτοιμα σε λιγότερο από πέντε εργάσιμες μέρες). 9. Αν τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπάρχει πρόβλημα θα ειδοποιηθώ, και αν ναι, μέσα σε πόσο χρόνο; (Στην καλύτερη περίπτωση η πληροφορία θα πρέπει να παρέχεται σε λιγότερο από πέντε εργάσιμες μέρες, προσωπικά και στην παρουσία μιας νοσηλεύτριας μαστού). 10. Υπάρχει άλλη διαδικασία εκτός από τις μαστογραφίες που είναι πιο αξιόπιστη για τη δική μου περίπτωση; (Π.χ σε εγκυμοσύνη, εμφυτεύματα στο στήθος, κάτω από την ηλικία των 35 ετών). * Όπως περιγράφεται στις ευρωπαϊκές οδηγίες για διασφάλιση της ποιότητας στο screening και τη διάγνωση καρκίνου του μαστού, τέταρτη έκδοση, δημοσιευμένη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,

21 Γυναίκες κάτω των 40 ετών και καρκίνος του μαστού Η Europa Donna αναγνωρίζει την ανάγκη για την αύξηση της ενημέρωσης αναφορικά με τις νέες γυναίκες και τον καρκίνο του μαστού. Επειδή 5%-7% περίπου των καρκίνων του μαστού παρατηρείται σε γυναίκες κάτω των 40 ετών, οι νέες γυναίκες πρέπει να ενημερώνονται για τους κινδύνους του καρκίνου του μαστού και να είναι επίσης ενήμερες για τις συστάσεις που αναφέρονται στον Ευρωπαϊκό Κώδικα Εναντίον του Καρκίνου. Είναι σημαντικό για τις γυναίκες να είναι ενήμερες για το μαστό τους από νεαρή ηλικία (βλ. κεφάλαιο για την ενημέρωση για το μαστό). Μπορείτε να χρησιμοποιείτε κατάλληλες ευκαιρίες όπως το μπάνιο ή το ντύσιμο για να γνωρίσετε καλύτερα τους μαστούς σας με το να τους κοιτάζετε και να τους ψηλαφάτε. Η συνήθεια θα σας βοηθήσει να προσέξετε αν υπάρχουν οποιεσδήποτε αλλαγές ή ανωμαλίες (συνήθως κουβαράκια) πιο σύντομα. Μολονότι τα περισσότερα κουβαράκια του στήθους είναι ακίνδυνα, είναι σημαντικό να πληροφορήσετε το γιατρό σας για οποιεσδήποτε αλλαγές χωρίς καθυστέρηση. Αρχίζοντας από μικρή ηλικία θα πρέπει να κάνετε τακτικές κλινικές εξετάσεις του μαστού από ένα ειδικό γιατρό. Το σώμα μιας νεαρής γυναίκας έχει ορμονικά και βιολογικά χαρακτηριστικά που διαφέρουν από εκείνα των μεγαλύτερων γυναικών. Μια χαρακτηριστική συνέπεια αυτού είναι ένας πιο συμπυκνωμένος μυς του μαστού, που κάνει τις μαστογραφίες λιγότερο ευαίσθητες και ειδικά για την ανίχνευση πρώιμου καρκίνου. Οι υπέρηχοι μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικοί στη διάγνωση για καρκίνο του μαστού για νεότερες γυναίκες. Νέες γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή της ωοθήκης, πρέπει να πληροφορούνται για τους μεγαλύτερους κινδύνους της ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και να κάνουν διευθετήσεις με το γιατρό τους για τακτικές και πιο κατάλληλες εξετάσεις. 19

22 Δέκα ερωτήσεις που νέες γυναίκες θα μπορούσαν να ρωτήσουν το γιατρό τους ύστερα από μια διάγνωση καρκίνου του μαστού. 1. Πώς η θεραπεία του καρκίνου του μαστού διαφέρει σε νεότερες γυναίκες; 2. Τι είδος καρκίνου του μαστού έχω και πόσο επιθετικός είναι; 3. Μπορεί η θεραπεία για καρκίνο του μαστού να προκαλέσει πρώιμη εμμηνόπαυση; Αν ναι ποιες είναι οι συνέπειες; 4. Πώς μπορώ να διατηρήσω τη γονιμότητά μου; Θα μπορώ να κάνω δικά μου παιδιά στο μέλλον; 5. Αν θέλω να μείνω έγκυος ύστερα από καρκίνο του μαστού ποιος είναι ο καλύτερος χρόνος γι αυτό; 6. Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές αν ο καρκίνος του μαστού διαγνωστεί κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης; 7. Ένας καρκίνος του μαστού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή η θεραπευτική αγωγή του θα επηρεάσει το αγέννητο παιδί μου; 8. Θα μπορώ να θηλάζω το παιδί; 9. Πρέπει να κάνω γονιδιακά τεστ για να διαπιστώσω αν μεταφέρω το γονίδιο του καρκίνου του μαστού; 10. Υπάρχουν κλινικές δοκιμές για νέες γυναίκες και θα μπορούσα να συμμετάσχω σ αυτές; 20

23 Μερικές ερωτήσεις που γυναίκες που διαγνώστηκαν με καρκίνο του μαστού θα ήθελαν να ρωτήσουν το γιατρό τους. Το να διαγνωστεί κανείς με καρκίνο του μαστού είναι μια δύσκολη εμπειρία που μπορεί να αλλάξει τη ζωή του και οι θεραπευτικές επιλογές μπορούν επίσης να φανούν δύσκολες. Παραθέτουμε εδώ μερικές ερωτήσεις που μπορούν να σας βοηθήσουν να ετοιμάσετε τη δική σας λίστα ερωτήσεων: 1. Τι είδος καρκίνου του μαστού έχω και είναι πιθανόν να κάνει μετάσταση; 2. Ποιες είναι οι θεραπευτικές μου επιλογές και ποια είναι η θεραπεία που συστήνετε; 3. Είναι η θεραπευτική αγωγή που συστήνετε συνηθισμένη σε περιπτώσεις όπως τη δική μου; Πόσο γρήγορα πρέπει να αρχίσω θεραπεία και μπορώ να έχω δεύτερη γνώμη; 4. Θα χρειαστώ περαιτέρω θεραπεία μετά από μια εγχείρηση, π.χ. θεραπεία με ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία, θεραπεία αποκατάστασης ή συνδυασμό αυτών ή άλλων θεραπειών; 6. Μπορώ να τύχω θεραπείας σε Κέντρο Μαστού από μια ομάδα που περιλαμβάνει χειρούργο μαστού, κλινικό ογκολόγο, νοσηλεύτρια μαστού, ακτινολόγο - ογκολόγο και ψυχολόγο; 7. Εάν δεν υπάρχει Κέντρο Μαστού στην περιοχή διαμονής μου, θα ήθελα να ξέρω πόσες ασθενείς με καρκίνο μαστού αντιμετωπίζονται κάθε χρόνο στο νοσοκομείο ή κλινική που μου προτείνετε; 8. Πώς η θεραπεία θα επηρεάσει την ικανότητά μου να ασκώ τα καθημερινά μου καθήκοντα και πότε θα μπορέσω να αρχίσω κανονική ζωή, όπως να επιστρέψω στην εργασία μου κλπ. 9. Ποια βιβλία, ιστοσελίδες και ομάδες στήριξης θα συστήνατε; 10. Πώς λειτουργούν οι κλινικές δοκιμές; Θα συστήνατε να λάβω μέρος σε μια από αυτές; 5. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που συνδέονται με το κάθε είδος θεραπείας και ποιες είναι οι πιθανές παρενέργειες; 21

24 Κλινικές δοκιμές και καρκίνος του μαστού Κλινικές δοκιμές με τυχαία δείγματα είναι ο πιο ασφαλής τρόπος για την αξιολόγηση νέων φαρμάκων και διαδικασιών που μπορούν να αποδειχθούν σωτήριες για τη ζωή μας. Εμπόδια στη συμμετοχή τόσο για ασθενείς όσο και για ειδικούς κλινικούς πρέπει να ελαχιστοποιούνται. Η Europa Donna προωθεί την ενημέρωση και τη διάδοση πληροφοριών για κλινικές δοκιμές αλλά οποιαδήποτε απόφαση για συμμετοχή σε μια δοκιμή πρέπει να συζητείται με το γιατρό σας. Βλέπετε επίσης το βιβλιάριο της Europa Donna Κλινικές Δοκιμές και Καρκίνος του Μαστού για περισσότερες πληροφορίες. Μια κλινική δοκιμή είναι μια μελέτη που γίνεται σε ανθρώπους για να δοκιμαστεί μια νέα θεραπεία, διαδικασία ή μέθοδος πρόληψης, διάγνωσης ή αποθεραπείας καρκίνου. Κάποιες μελέτες εξετάζουν πιο ολοκληρωτικές στρατηγικές για τη φροντίδα της υγείας πρώην αλλά και σημερινών ασθενών με καρκίνο. Τόσο υγιείς γυναίκες όσο και γυναίκες με καρκίνο του μαστού μπορούν να λαμβάνουν μέρος σε κλινικές δοκιμές για τον καρκίνο του μαστού. Οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους αρχίζουν μόνο μετά που μελέτες σε εργαστήρια και δοκιμές σε ζώα καταδείξουν ότι οι νέες θεραπείες είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές. Κάθε είδος κλινικής δοκιμής σχεδιάζεται για να απαντήσει τα ερωτήματα της επόμενης φάσης. Οι θεραπευτικές δοκιμές ταξινομούνται κατά φάσεις: αν τα αποτελέσματα μιας δοκιμής είναι ικανοποιητικά, σχεδιάζεται μια νέα δοκιμή για να απαντήσει τις ερωτήσεις της επόμενης φάσης. Οι δοκιμές της πρώτης φάσης μελετούν ένα πολύ μικρό αριθμό συνήθως υγειών ατόμων για να εκτιμηθεί η ασφάλεια των νέων μεθόδων σε ανθρώπους και να αξιολογηθούν τυχόν παρενέργειες. Σ αυτό το μέρος της μελέτης οι ερευνητές ανακαλύπτουν την καταλληλότερη δόση και την καλύτερη μέθοδο για τη διεξαγωγή της νέας θεραπείας (π.χ. κατά πόσον ένα νέο φάρμακο θα πρέπει να δίνεται από το στόμα ή με ένεση στην κυκλοφορία του αίματος ή στους μυς). Οι δοκιμές της δεύτερης φάσης συνεχίζουν την αξιολόγηση της ασφάλειας της νέας θεραπευτικής μεθόδου σε μεγαλύτερες ομάδες και διαπιστώνουν πόσο αποτελεσματική είναι αυτή η μέθοδος. Οι δοκιμές της τρίτης φάσης μελετούν την αποτελεσματικότητα της νέας θεραπευτικής μεθόδου σε σύγκριση με τις συνηθισμένες υπάρχουσες μεθόδους. Οι δοκιμές της τρίτης φάσης εμπλέκουν μεγάλο αριθμό ατόμων. Κάθε άτομο συνήθως επιλέγεται τυχαία (τυχαίο δείγμα επιλογής) για τη χρησιμοποίηση της συνήθους θεραπείας ή της νέας θεραπείας. 22