Η ανάγκη βελτίωσης της δασικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα

Transcript

1 1 Η ανάγκη βελτίωσης της δασικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα Μια πρόταση του WWF Ελλάς στα πλαίσια της εκστρατείας άση για Πάντα Οκτώβριος 1999

2 2 «Αν υποτεθή, ότι παύσουν να υπάρχουν δάση παύει να υπάρχει χώρα, δεν είναι δυνατόν να επιβιώσει ο λαός της, δεν υπάρχει οξυγόνον» Κλεόβουλος Γιαννούσης Υφυπουργός Γεωργίας 1976 (από τα πρακτικά της Βουλής)

3 3 World Wide Fund For Nature WWF Eλλάς Παγκόσµιο Ταµείο Για τη Φύση Φιλελλήνων 26 Αθήνα Tηλ: Fax: Η ανάγκη βελτίωσης της δασικής νοµοθεσίας στην Ελλάδα - Μια πρόταση του WWF Ελλάς στα πλαίσια της εκστρατείας άση για Πάντα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Η διαδροµή του νοµοθετικού έργου για τα δάση 2.1. Οι δασικοί νόµοι προ του Συντάγµατος του Το Σύνταγµα του Ο Νόµος 998/ Ο Νόµος 1734/ Ο Νόµος 2664/ Οι αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας 3. Βασικά προβλήµατα 3.1. Ο ορισµός του δασικού χώρου 3.2. Όρια του δασικού χώρου 3.3. Επιβουλές του δασικού χώρου 4. Σηµερινά προβλήµατα 4.1. Αλλαγή ιδιοκτησίας δασών 4.2. Αναγνώριση ιδιοκτησίας 4.3. Πρόληψη παρανοµιών και αντιµετώπιση 4.4. Ένταξη χορτολιβαδικών εκτάσεων στο δασικό χώρο 5. Προτάσεις αλλαγών 6. Συµπεράσµατα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Η αλήθεια για το ιδιοκτησιακό των δασών, υπηρεσιακή έκθεση του Ελευθέριου Φραγγιουδάκη, δασολόγου τέως ιευθυντή Προστασίας ασών του Υπουργείου Γεωργίας. 2. Άρθρα της δασικής νοµοθεσίας 3. Αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας και ικαστηρίων. 4. ηµοσιεύµατα - ανακοινώσεις Την εργασία συνέταξαν για το WWF Ελλάς οι δασολόγοι ΗΛΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙ ΗΣ και ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ. Το WWF Ελλάς ευχαριστεί πολύ τον πρώην υφυπουργό δασών ΚΛΕΟΒΟΥΛΟ ΓΙΑΝΝΟΥΣΗ, το δασολόγο ΤΑΣΟ ΚΟΥΡΗ, τη νοµικό ΑΙΘΡΑ ΜΑΡΙΑ, το δασοπόνο ΘΕΟ ΩΡΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟ και το δασολόγο τέως ιευθυντή Προστασίας ασών του Υπουργείου Γεωργίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΦΡΑΓΓΙΟΥ ΑΚΗ για πολύτιµες συµβουλές, υποδείξεις και σχόλια.

4 4 1. Εισαγωγή Η προστασία και διαχείριση του χερσαίου φυσικού χώρου και των στοιχείων του, µετά την οργάνωση των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών, έπρεπε να υπακούει σε κάποιους κανόνες. Η αξία των φυτών και των ζώων για τη διαβίωση της ανθρώπινης κοινότητας, έγινε από νωρίς κατανοητή και γι' αυτό στην αρχαία Ελλάδα υπήρξε θέσπιση κανόνων για προστασία δασών και µεµονωµένων δένδρων ή ζώων (ιερά άλτις της Ολυµπίας, αειθαλής πλάτανος Κρήτης, πλάτανος Ιπποκράτη, ελιά Πλάτωνα, δρυς µαντείου ωδώνης, δάφνη Απόλλωνα). Το νεώτερο ελληνικό κράτος, από την εποχή των Οθωµανών µέχρι σήµερα, προσπάθησε µε µια σειρά νοµοθετηµάτων να προστατεύσει την ύπαρξη και σωστή χρήση του δάσους, αλλά ταυτόχρονα και να ικανοποιήσει συγκεκριµένες νέες κοινωνικές και οικονοµικές ανάγκες, που είχαν προκύψει. Αν και οι ανάγκες αυτές ήταν και είναι ιδιαίτερης σηµασίας, χρησιµοποιήθηκαν συχνά σαν πρόφαση για να δροµολογηθούν άλλα µεγαλόπνοα σχέδια, που πέρα από κάθε έννοια µακροπρόθεσµης ανάπτυξης οδηγούν συνεχώς τα δάση της χώρας µας σε αφανισµό και υποβάθµιση. Όσες δασικές εκτάσεις έχουν αποκτήσει ανταλλάξιµη αξία, υφίστανται συνεχώς πιέσεις για «αξιοποίηση». Παρ' όλο που η δασική νοµοθεσία της Ελλάδας καλύπτει σχεδόν όλα τα θέµατα προστασίας και διαχείρισης των δασών, είναι αποσπασµατική και περιέχει σε πολλά σηµεία τροποποιήσεις, που αµφισβητούν το νόηµα της προστασίας των δασών, είτε άµεσα, είτε έµµεσα, προσφέροντας δυνατότητες καταστρατήγησης του Συντάγµατος και των νόµων µε αµφίβολες διατάξεις, µε "παράθυρα" παρερµηνείας και µε µη νόµιµες αποφάσεις. Οι σηµερινές εθνικές ανάγκες για περιφερειακή ανάπτυξη, ποιότητα ζωής και οικονοµική πρόοδο, επιβάλλουν την ύπαρξη ενός αδιαφιλονίκητου θεσµικού πλαισίου προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας µας. Το παγκόσµιο Ταµείο για τη Φύση WWF Ελλάς ξεκίνησε το Νοέµβριο του 1998 την εκστρατεία ΑΣΗ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ µε στόχο τη βελτίωση της θεσµικής προστασίας των δασών, ως ουσιαστικό µέτρο πρόληψης ενάντια στις δασικές πυρκαγιές. Οι δραστηριότητες της εκστρατείας εστιάζονται στην αντιµετώπιση των τριών πιο σηµαντικών δασικών προβληµάτων, που είναι: η έλλειψη δασολογίου, η έλλειψη ενός ενιαίου φορέα δασοπροστασίας και τα παραθυράκια της δασικής νοµοθεσίας. Η εργασία αυτή αφορά το τρίτο ζήτηµα και έχει σκοπό να επισηµάνει τους βασικούς µηχανισµούς αλλαγής χρήσης και ιδιοκτησίας των δασών, να καταγράψει τα προβλήµατα που έχουν άµεση σχέση µε την υπάρχουσα νοµοθεσία και τέλος να προτείνει τις αλλαγές που επιβάλλονται για την αντιµετώπιση ή βελτίωση της κατάστασης. Το WWF-Ελλάς παρεµβαίνει στη σηµερινή αρνητική κατάσταση µε συγκεκριµένες υλοποιήσιµες προτάσεις, που αν γίνουν δεκτές, θα αποτελέσουν µία πολύ καλή βάση, για την ουσιαστική προστασία των χερσαίων οικοσυστηµάτων της χώρας µας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου της Ελλάδας. Για το WWF Ελλάς Αθήνα, Νοέµβριος 1999 Αριστοτέλης Παπαγεωργίου Υπεύθυνος ασικών Προγραµµάτων WWF Ελλάς

5 5 2. Η διαδροµή του νοµοθετικού έργου για τα δάση. Οι νόµοι που αφορούν τα δάση απασχόλησαν το ελληνικό κράτος αµέσως µετά την απελευθέρωση µε πιο σηµαντικό νοµοθέτηµα αυτό του 1836 περί ιδιωτικών δασών. Η βάση του νοµοθετικού πλαισίου που ισχύει µε τροποποιήσεις σχεδόν µέχρι σήµερα καταρτίσθηκε µεταξύ 1920 και 1930, µετά την ίδρυση της ασολογικής Σχολής και του Υπουργείου Γεωργίας το Μεγάλη θετική στροφή στην αντιµετώπιση των δασών έγινε µε το Σύνταγµα του 1975, ενώ αργότερα το νοµοθετικό έργο που ακολούθησε δεν φαίνεται δείχνει την ίδια ευαισθησία Οι δασικοί νόµοι προ του Συντάγµατος Η περιπέτεια των ελληνικών δασών στη σύγχρονη ελληνική ιστορία αρχίζει από το 1821, όταν απελευθερώθηκαν από τον Οθωµανό κατακτητή και περιήλθαν στη δικαιοδοσία του ανοργάνωτου και σπαρασσόµενου ελληνικού κράτους. Ο τρόπος απελευθέρωσης της γης (µε πόλεµο, συµβάσεις) έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του νοµικού καθεστώτος των δασών του νέου κράτους, αφού στην προσπάθεια ρύθµισης των θεµάτων έβαζαν εµπόδια και προσπαθούσαν να εδραιωθούν νέα ανερχόµενα συµφέροντα. Η µετάβαση από το οθωµανικό δίκαιο σε µια νέα ελληνική νοµοθεσία, ήταν µια επίπονη διαδικασία µε πολλές συγκρούσεις, ατέλειες και υποχωρήσεις. Ο πρώτος νόµος που έβαζε τάξη στη δασική ιδιοκτησία είναι ο νόµος (διάταγµα) περί ιδιωτικών δασών της (ΦΕΚ 69/ ) µε τον οποίο εκαλούντο όσοι είχαν ιδιωτικά δικαιώµατα επί δασών, να τα δηλώσουν σε διάστηµα ενός έτους. Φυσικά ο νόµος αυτός ίσχυσε για το µικρό ελληνικό κράτος του 1836, ενώ άλλο καθεστώς ίσχυσε µε την προσάρτηση της Θεσσαλίας και µέρους της Ηπείρου 1881), διαφορετικό µε την σύνδεση των Επτανήσων, της Μακεδονίας - Θράκης (νέων χωρών), της Κρήτης και της ωδεκανήσου. Στο µεταξύ, το οθωµανικό δίκαιο ρυθµίστηκε και αποσαφηνίστηκε µε τον οθωµανικό νόµο περί γαιών του 1858 και τον οθωµανικό νόµο περί δασών του 1870, πράγµα που επηρέαζε άµεσα και τις ελληνικές ιδιοκτησίες στα σκλαβωµένα εδάφη. Η έννοια του δάσους µε ακρίβεια προσδιορίστηκε µόνο το 1888 µε το νόµο ΑΧΝ/1888 περί διακρίσεως και οριοθεσίας των δασών, ενώ τα πιο σηµαντικά κείµενα για τη διαχείριση των δασών εκδόθηκαν το 1924 µε τον πρώτο ασικό Κώδικα (Ν.3077/ ), το 1928 µε το Π της περί διαχειρίσεως δασών και το 1929 µε το νέο ασικό Κώδικα που αποτελεί µέχρι σήµερα ένα πολύ σηµαντικό εργαλείο. Μετά τα νοµοθετικά και κανονιστικά κείµενα της δεκαετίας του 1920 σηµαντική τοµή στη διαχείριση των δασών είναι η εισαγωγή της έννοιας των Εθνικών ρυµών µε το νόµο ΑΝ 856/1937, η ρύθµιση της διαχείρισης των δασών µε υπουργικές αποφάσεις µεταξύ των ετών και τέλος ο ασικός Κώδικας του 1969 (Ν 86/89). Κατά το έτος 1971 µε το Ν 996/ που συµπληρώνει το ασικό Κώδικα του 1969, προσετέθησαν 6 άρθρα που αφορούν την ίδρυση και διαχείριση Εθνικών ρυµών και προστατευοµένων περιοχών σε δάση.

6 Το Σύνταγµα του Η ψήφιση του Ελληνικού Συντάγµατος του 1975, έφερε µια νέα εποχή στην προστασία και διαχείριση των δασών, αφού έκανε ιδιαίτερη αναφορά στα δάση και δασικές εν γένει εκτάσεις, ενώ προχώρησε σε ειδικό άρθρο για τα κατεστραµµένα ή καµένα δάση θέλοντας να προσφέρει σ αυτά µια περισσότερο αυστηρή προστασία. Οι αναφορές στα 2 άρθρα που αφορούν τα δάση είναι: Άρθρο 24, παρ. 1. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους. Η εξοµοίωση του πολιτιστικού µε το φυσικό περιβάλλον είναι µια αναγνώριση της αξίας της φύσης, ενώ ορίζεται σαφώς πως το κράτος έχει υποχρέωση για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Το κράτος υποχρεούται να λαµβάνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα προς διαφύλαξιν αυτού. Η υποχρέωση για λήψη από το κράτος προληπτικών και κατασταλτικών µέτρων, φανερώνει τη διάθεση του συνταγµατικού νοµοθέτη να υπάρχει σχεδιασµός (πρόληψη) στη διαχείριση της φύσης καθώς και αυστηρά (ιδιαίτερα) µέτρα για την προστασία της. Νόµος καθορίζει τα αφορόντα εις την προστασίαν των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων. Η αναφορά σε δάση και δασικές εν γένει εκτάσεις είναι ιδιαίτερα σηµαντική αφού επεκτείνει το χώρο του δάσους πέρα από τα πυκνά ξυλοπαραγωγά δάση και σε µια ευρύτερη οµάδα χερσαίων οικοσυστηµάτων. Τα όρια του δάσους από το «µη δάσος» είναι ένα αντιµαχόµενο ζήτηµα ιδιαίτερης σηµασίας, όπως θα δούµε παρακάτω, και περιγράφονται από την 2085/95 απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Απαγορεύεται η µεταβολή του προορισµού των δηµοσίων δασών και των δηµοσίων δασικών εκτάσεων πλην αν προέχη εις την Εθνικήν Οικονοµίαν η αγροτική εκµετάλλευσις τούτων ή άλλη χρήσις εκ δηµοσίου συµφέροντος επιβαλλοµένη. Η απαγόρευση µεταβολής του προορισµού των δασών για οποιαδήποτε αιτία εκτός εθνικής σηµασίας λόγων, προσφέρει µια πολύ σηµαντική προστατευτική οµπρέλα, την οποία όµως προσπαθούν από τότε µε πάµπολλους τρόπους να πλήξουν διάφορα οικονοµικά συµφέροντα. Άρθρο 117, παρ. 3 ηµόσια ή ιδιωτικά δάση ή δασικαί εκτάσεις καταστραφείσαι ή καταστρεφόµεναι εκ πυρκαγιάς ή άλλως πως αποψιλωθείσαι ή αποψιλούµεναι, δεν αποβάλλουν εκ του λόγου τούτου τον όν εκέκτηντο προ της καταστροφής των χαρακτήρα και κηρύσσονται υποχρεωτικώς αναδασωτέαι, αποκλειοµένης της διαθέσεως τούτων δι έτερον προορισµόν. Η αναφορά και στο παρελθόν, χωρίς όριο χρονικό (καταστραφείσαι) είναι ένα πολύ θετικό µέτρο για τα δάση. Η ονοµαστική αναφορά σε πυρκαγιές και αποψιλώσεις, αποτυπώνει δυστυχώς και στο Σύνταγµα τους συνήθεις τρόπους µεταβολής του χαρακτήρα των δασών στην Ελλάδα. Οι αναφορές του Συντάγµατος στα δάση είναι από κάθε άποψη θετικές, ενώ η επιτρεπόµενη αλλαγή του προορισµού τους για ανάγκες της εθνικής οικονοµίας ή το δηµόσιο συµφέρον, περιορίζει σηµαντικά τις περιπτώσεις εκείνες που ένα δάσος µπορεί να αντικατασταθεί από άλλη χρήση. υστυχώς η πράξη δείχνει ότι πολλοί είναι εκείνοι που ονοµάζοντας τα δικά τους συµφέροντα «εθνικά» και µε τις κατάλληλες ενέργειες καταφέρνουν και επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους εις βάρος των δασών µε κύριο σκοπό την οικοπεδοποίηση Ο Νόµος 998/79 Ο νόµος αυτός που ψηφίστηκε κατ επιταγή του άρθρου 24 παρ. 1 του Συντάγµατος του 1975, έχει τον τίτλο Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας και απετέλεσε στοιχείο εντονότατης αντιπαράθεσης µεταξύ της τότε κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, αλλά και στελεχών της κυβέρνησης που διαφωνούσαν µε το νόµο.

7 7 Με τις αλλαγές που υπέστη κατά την ψήφισή του στην Βουλή, δηµοσιεύτηκε ως Νόµος 998/79 στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως στις και αποτέλεσε ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο για την άµυνα των δασών και δασικών εκτάσεων, ενάντια σε κάθε είδους επιβουλές που άρχισαν από τότε να εκδηλώνονται. εν λείπουν δυστυχώς οι αρνητικές πλευρές αυτού του νόµου, οι οποίες συνοψίζονται σε τρία κύρια σηµεία: Η αναφορά στο άρθρο 3 πως δεν υπάγονται στην δασική νοµοθεσία ( εις τας διατάξεις του παρόντος νόµου ): 6.β. Οι χορτολιβαδικές εκτάσεις επί πεδινών εδαφών ή λόφων 6.γ. Οι βραχώδεις ή πετρώδεις εκτάσεις επί πεδινών ή λοφωδών εδαφών. Αυτή η εξαίρεση των χορτολιβαδικών και βραχωδών εδαφών ήταν η πρώτη προσπάθεια να διακριθεί ο δασικός χώρος µε κριτήρια αντιεπιστηµονικά, χωρίς να δικαιολογείται αυτή η πράξη και χωρίς προφανή σκοπό. Ήταν το πρώτο βήµα της απόσπασης από τις δασικές εκτάσεις µιας επιφάνειας στρεµµάτων ή του 11,4% του εθνικού χώρου µε σκοπό να ισχύσουν σ αυτές τα προβλεπόµενα από τη γεωργική νοµοθεσία. Όµως έτσι σταµάτησε να ισχύει επ αυτών η δασική νοµοθεσία και µπορούν πλέον να γίνουν σ αυτές ευκολότερα οι αλλαγές χρήσης, αλλά και να διεκδικηθούν πιο αποτελεσµατικά από κάθε είδους ιδιοκτήτες. Οι εκτάσεις αυτές είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία δηµόσιες και βρίσκονται κυρίως σε νησιά (Κυκλάδες, Κρήτη, Νότια Ελλάδα), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αποτελούν υποβαθµισµένα δάση και δασικές εκτάσεις που λόγω ληστρικής διαχείρισης και πυρκαγιών έχουν σήµερα µορφή χορτολιβαδική ή βραχώδη. Ερµηνεύοντας το Σύνταγµα του 1975, ο δασικός νόµος θα έπρεπε να είναι κάτι παραπάνω από µια απλή διοικητική ρύθµιση της δασοπονίας και να αποτελέσει την ασπίδα προστασίας των χερσαίων οικοσυστηµάτων της χώρας, θεωρώντας τα ισάξια. Η εξαίρεση των χορτολιβαδικών εκτάσεων από το Νόµο 998/79 είναι αντίθετη µε το πνεύµα αυτό, αλλά και µε τα επιστηµονικά συγγράµµατα, που περιγράφουν τις χορτολιβαδικές εκτάσεις ως ιδιαίτερα πλούσιες σε βιοποικιλότητα. Ο νοµοθέτης, ενώ εξαιρεί µε το άρθρο 3 τις χορτολιβαδικές εκτάσεις, προσπαθεί παράλληλα να τις προστατεύσει µε το άρθρο 61 (βάρος αποδείξεως της ιδιοκτησίας σε ιδιώτες) και µε το άρθρο 80 (χαρτογραφούνται ως δασικές εκτάσεις και οι χορτολιβαδικές µε τις βραχώδεις). Όµως µε την πράξη αυτή µπήκε η βάση για τις µετέπειτα επιθέσεις κατά των ίδιων εκτάσεων. Η σύµφωνα µε το άρθρο 64 παραχώρηση κατά πλήρη κυριότητα των ρητινευόµενων δασών που είχαν παραχωρηθεί παλαιότερα σε ρητινοσυλλέκτες, επίσης κατά κυριότητα µε σκοπό τη ρητινοσυλλογή. Αυτό το άρθρο θα ήταν κοινωνικά δίκαιο αν εξυπηρετούσε πραγµατικά τους ρητινοσυλλέκτες. υστυχώς όµως δηµιούργησε τεράστια αναστάτωση στις περιοχές που είχαν ρητινευµένα δάση (Αττική, Εύβοια, Κορινθία), αφού ήδη τα δάση αυτά είχαν αποκτήσει τεράστια οικοπεδική αξία, ενώ πολύ µεγάλο τµήµα τους ήδη είχε πουληθεί παράνοµα µε προσύµφωνα σε οικοδοµικούς συνεταιρισµούς. Προξενεί κατάπληξη το γεγονός, πως σ αυτήν την περίπτωση το δικαίωµα της πλήρους κυριότητας απέκτησαν και οι οικοδοµικοί συνεταιρισµοί, εφ όσον συνήψαν συµβολαιογραφικό προσύµφωνο και κατέβαλαν το 50% του προσυµφωνηθέντος τιµήµατος..., ενώ παρακάτω το ίδιο άρθρο αναφέρει πως οι οικοδοµικοί συνεταιρισµοί δεν δύνανται να µεταβιβάσουν εις έκαστον των µελών του... πλείονα των δύο οικοπέδων, εις έκαστον δε των εγγραφοµένων νέων µελών των πλείονα του ενός οικόπεδα.... Έτσι το άρθρο αυτό καταλήγει να νοµιµοποιεί κάθε προηγούµενη πράξη παράνοµης πώλησης, κατάτµησης, οικοπεδοποίησης και σφετερισµού δηµόσιας περιουσίας και διευκολύνει τη διανοµή των πευκοδασών, τα οποία στην προκειµένη περίπτωση τα ονοµάζει οικόπεδα. Η ασάφεια στον προσδιορισµό του δασικού χώρου δηµιούργησε σηµαντικές διxογνωµίες ως προς το ποσοστό κάλυψης του εδάφους που θα προσδιόριζε την κατάταξη µιας έκτασης στις δασικές ή τις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Αυτή η λεπτοµέρεια, ιδιαίτερα σηµαντική, αφού ουσιαστικά έβαζε τα όρια

8 8 µεταξύ του δασικού και µη δασικού χώρου (πεδινές χορτολιβαδικές) τελικά καθορίστηκε στο ποσοστό δασικής κάλυψης επί του εδάφους ίσο µε 15%. Η µεταβατική διάταξη χαρακτηρισµού των δασικών εκτάσεων µε πράξη χαρακτηρισµού του δασάρχη (άρθρο 14) που διατηρήθηκε για 20 χρόνια και η παραποµπή των ανεπιθύµητων πράξεων σε επιτροπές επίλυσης δασικών αµφισβητήσεων, σε ορισµένες περιπτώσεις δηµιούργησε «επιτροπές αποχαρακτηρισµού δασικών εκτάσεων», ιδιαίτερα στην Αττική. Πρέπει να αναφερθεί ότι τα άρθρα για την παράδοση των πεδινών χορτολιβαδικών εκτάσεων στη Γεωργική Υπηρεσία και την αναγνώριση ιδιοκτησίας στα ρητινευόµενα δάση, δεν λειτούργησαν στην πράξη γιατί η εφαρµογή τους προσέκρουε σε νοµικές και ηθικές ελλείψεις. Όµως οι επόµενες νοµοθετικές ρυθµίσεις προσπάθησαν πάλι να συνεχίσουν τα λάθη του Ν. 998/ Ο Νόµος 1734/87 Ο νόµος αυτός, γνωστότερος ως νόµος «περί βοσκοτόπων», ψηφίσθηκε στη Βουλή το καλοκαίρι του 1987 προκαλώντας τεράστιες αντιδράσεις από το δασικό χώρο, τους δασολόγους, την αντιπολίτευση, αλλά και το σύνολο της κοινωνίας. Η διαπόµπευσή του υπήρξε καταλυτική και ουσιαστικά καταργήθηκε πριν ακόµη ψηφισθεί. Η ουσιαστική του κατάργηση έγινε µε απόφαση του Σ.τ.Ε. που έκρινε αντισυνταγµατικό το άρθρο 3 (οριοθέτηση βοσκοτόπων) και έτσι έθεσε πρακτικά υπό αµφισβήτηση το περιεχόµενο όλου του νόµου. Οι πιο σηµαντικές αλλαγές που προσπάθησε να επιφέρει στη δασική νοµοθεσία είναι οι παρακάτω : Εισάγει µε το άρθρο 1 την έννοια του βοσκότοπου και µετονοµάζει ως τέτοιες τις χορτολιβαδικές και δασικές εκτάσεις, ενώ δεν αφήνει έξω και µικρές συστάδες δάσους. Με το άρθρο 2 ορίζει πως ότι ονοµατιστεί ως βοσκότοπος δεν διαχειρίζεται ως δάσος και δασική έκταση, ενώ σ αυτούς ουσιαστικά δεν ισχύουν και οι διατάξεις αναδάσωσης των κατεστραµµένων ή καµένων δασικών εκτάσεων. Η πρόταξη της χρήσης µιας έκτασης (βοσκότοπος), από τον χαρακτήρα της (δάσος, δασική, χορτολιβαδική) και η υπερίσχυση της χρήσεως για να υπερβεί ο νοµοθέτης την παρεχόµενη από το Σύνταγµα προστασία στα δάση και δασικές εκτάσεις, είναι µία πράξη µε βραχύπνοο χαρακτήρα και ευθέως αντικείµενη στο Σύνταγµα, γεγονός µάλιστα που επιβεβαίωσε και το Σ.τ.Ε. µε την απόφαση 664/90, όπου ακύρωσε νοµαρχιακές αποφάσεις οριοθέτησης βοσκοτόπων. Στο άρθρο 13 που προβλέπει «παραχωρήσεις δασικών εκτάσεων» κατά παράβαση του Συντάγµατος και χρησιµοποιώντας ως πρόφαση το δηµόσιο συµφέρον και την εθνική οικονοµία. Οι παραχωρήσεις γίνονται σχεδόν για κάθε κοινωφελή ή οικονοµική δραστηριότητα, έχουν σκοπό να εξυπηρετήσουν διάφορους, ενώ διακρίνονται από την παντελή αγνόηση του χαρακτήρα των δασικών εκτάσεων. Στις χρήσεις που τέθηκαν αρχικά, αργότερα προστέθηκαν και άλλες, για να γίνει πλήρης ο διαµερισµός των δασών και δασικών εκτάσεων. Το άρθρο αυτό ήρθε να συµπληρώσει την καταστροφή που ξεκίνησε το άρθρο 3 του Ν. 998/79. Το δάσος, ως φυσικός χώρος και οικοσύστηµα, που συµβάλλει στην οικολογική ισορροπία, αντιµετωπίζεται ως εµπόρευµα που διατίθεται κατά το δοκούν προς κάθε αιτούντα. Η προστασία που παρέχει το Σύνταγµα στα δάση και τις δασικές εκτάσεις, αγνοήθηκε για ευτελείς σκοπούς, πράγµα που επιβεβαιώθηκε και από αντίστοιχες αποφάσεις του Σ.τ.Ε. Ο Νόµος αυτός, από την αντίδραση που υπήρξε, κυρίως από περιβαλλοντικούς και οικολογικούς φορείς, έµεινε σε µεγάλο βαθµό ανενεργός.

9 Ο Νόµος 2664/98 Ο νόµος αυτός που ψηφίσθηκε από την Βουλή το Φθινόπωρο του 1998 και αφορά το Εθνικό Κτηµατολόγιο, περιέλαβε και 2 άρθρα που αφορούν τους δασικούς χάρτες. Σ αυτούς θα καταγραφούν τα δάση και οι δασικές εκτάσεις, εκτός των χορτολιβαδικών εκτάσεων και των τεχνητών δασικών φυτειών. Ταυτόχρονα καταργήθηκε ο νόµος 248/1976 περί δασικού κτηµατολογίου. Αν και ο νόµος αυτός είναι θετικός αφού προωθεί την καταγραφή των δασών της χώρας παράλληλα µε την κατάρτιση του Εθνικού Κτηµατολογίου 1, καθιερώνει την µη καταγραφή και συνεπώς εξαίρεση των χορτολιβαδικών και βραχωδών εκτάσεων (περιπτώσεις 6β και 6γ του άρθρου 3 του Ν. 998/79) από τις εκτάσεις που θεωρούνται δάση ή δασικές. Έτσι, αποτέλεσε το τρίτο βήµα αποκοπής των χορτολιβαδικών εκτάσεων από το δασικό χώρο, µετά το άρθρο 3 παρ. 6 του Ν. 998/79 και το άρθρο 2 του Ν. 1734/87. Η παράλειψη της καταγραφής των χορτολιβαδικών εκτάσεων από το Ν. 2664/98 ξεσήκωσε πολλές καταγγελίες και αντιδράσεις από πολλούς επιστηµονικούς και επαγγελµατικούς φορείς, µε αποκορύφωµα τη συλλογή υπογραφών πολιτών από το WWF Ελλάς και την παράδοση τους στον Πρωθυπουργό. Σαν αποτέλεσµα των ενεργειών αυτών, έγιναν δυο διορθώσεις στην υπ αριθµό 99580/506 απόφαση του Υφυπουργού Γεωργίας (ΦΕΚ 1358 Β/1999), που καθορίζει τις τεχνικές προδιαγραφές κατάρτισης των δασικών χαρτών. Με αυτές αποφασίστηκε να καταγραφούν οι χορτολιβαδικές και βραχώδεις εκτάσεις, αλλά να µην αναρτηθούν στους δασικούς χάρτες. Επίσης διευκρινίστηκε πως η εξαίρεση των αναδασώσεων αφορά µόνο εκείνες τις εκτάσεις που έχουν δηµιουργηθεί επί άλλης κατηγορίας εκτάσεων (εννοείται µη δασικών). Έτσι οι χορτολιβαδικές εκτάσεις θα καταγραφούν, πράγµα που είναι σαφώς θετικό, αλλά θα παραµείνουν εκτός δασικού χώρου, σύµφωνα µε την αντιεπιστηµονική τακτική των νόµων 998/79, 1734/87 και 2664/98. Ένα ακόµη σηµαντικό πρόβληµα είναι, πως ακόµη µέχρι σήµερα, ένα χρόνο µετά την ψήφιση του Νόµου 2664/98, δεν έχει εκδοθεί το Προεδρικό ιάταγµα που είναι απαραίτητο για να αρχίσει η προετοιµασία σύνταξης των δασικών χαρτών Οι αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας Επειδή η προστασία των δασών δεν είναι δυνατό να εξασφαλιστεί µόνον από τη θέσπιση φιλοδασικών νόµων, το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της χώρας, το Συµβούλιο της Επικρατείας και ιδιαίτερα το Ε τµήµα του, κατάφερε να σταµατήσει πολλές επιθέσεις κατά των δασών, από κάθε είδους επιβουλείς. Αυτή του η λειτουργία κατέστησε το Ε τµήµα ένα µεγάλο σύµµαχο των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος. Ορισµένες από τις σηµαντικές αποφάσεις είτε της Ολοµέλειας είτε του Ε τµήµατος του Σ.τ.Ε. αναφέρονται στο παράρτηµα αυτής της εργασίας. 1 Στο θέµα αυτό αναφέρεται σχετική µελέτη του WWF Ελλάς µε τίτλο «Η αναγκαιότητα σύνταξης του ασολογίου στην Ελλάδα - Μια πρόταση του WWF Ελλάς στα πλαίσια της εκστρατείας άση για Πάντα», που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 1999.

10 10 3. Βασικά προβλήµατα Η προστασία και διαχείριση του δασικού χώρου αντιµετωπίζει ποικίλα προβλήµατα, τα οποία, ανάλογα µε τις επικρατούσες συνθήκες, οξύνονται ή βρίσκονται σε ύφεση. Τα πιο σηµαντικά έχουν σχέση µε την ιδιοκτησία στη δασική γη και την αλλαγή της χρήσης. Η µορφή που παρουσιάζονται τα βασικά προβλήµατα είναι : Ο ορισµός του δασικού χώρου Η καταγραφή του Τα όρια του δασικού χώρου Οι επιβουλές κατά της µορφής και ιδιοκτησίας 3.1. Ο ορισµός του δασικού χώρου Ο ορισµός του χώρου που προσδιορίζεται ως δασικός, έχει τουλάχιστον 3 πλευρές προσέγγισης, από τις οποίες εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό, ο τύπος και το µέγεθος της προστασίας που θα του παρασχεθεί, καθώς και ο τρόπος της διαχείρισής του. Αυτές είναι : Η επιστηµονική προσέγγιση Η νοµική Η οικολογική (φυσική) προσέγγιση Από άποψη επιστηµονική, ο δασικός χώρος περιλαµβάνει εκείνους τους τύπους βλάστησης οι οποίοι διακρίνονται από ορισµένα στοιχεία όπως : Το είδος φυτού που κυριαρχεί Το µέγεθος των φυτών Η σύνθεση και πυκνότητα Επιστηµονικά στο δασικό χώρο µπορούµε να κατατάξουµε τα υψηλά δάση, τις θαµνώδεις εκτάσεις, τις ποώδεις εκτάσεις, τις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Η νοµική προσέγγιση του χώρου αφορά τις εκτάσεις που υπάγονται σε συγκεκριµένο νοµικό καθεστώς. Συνήθως οι νόµοι αντιµετωπίζουν τα προβλήµατα (και το δασικό χώρο) ανάλογα µε τις ανάγκες και τις ευαισθησίες της κοινωνίας, δυστυχώς όµως συχνά και ανάλογα των πιέσεων που δέχονται διάφοροι υπεύθυνοι και άλλων βραχυπρόθεσµων αναγκών. Η νοµική αντιµετώπιση του δασικού χώρου αφορά τις εκτάσεις που έχουν έντονο φυσικό χαρακτήρα, έχουν µία εσωτερική οργανική σχέση και αποτελούν µία αλληλεξαρτώµενη ενότητα. Με αυτήν την έννοια στο δασικό χώρο εµπίπτει κάθε χερσαίο φυσικό οικοσύστηµα, που φέρει φυσική βλάστηση, ή θα µπορούσε να φέρει τέτοια (δυνάµει δάσος ή δασικά εδάφη) η βιοκοινότητα που διαβιεί σ αυτόν και κάθε άλλη επιφάνεια που εµπεριέχεται σ αυτή την ενότητα. Με την παραπάνω προσέγγιση ο δασικός χώρος συµπίπτει µε το φυσικό χερσαίο χώρο ή τα φυσικά οικοσυστήµατα. Άρα όταν αναφέρουµε νοµικά το «δασικό χώρο», συµπεριλαµβάνουµε στην ουσία όλα τα χερσαία οικοσυστήµατα της χώρας, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι πρόκειται πραγµατικά για δάση, ή ότι θα έπρεπε αυτά τα οικοσυστήµατα να γίνουν κάποτε δάση. Από οικολογική σκοπιά, δασικός χώρος δεν νοείται να είναι µόνο το δάσος, αφού όλα τα χερσαία τµήµατα της χώρας είναι πολύτιµα και έχουν σπάνιες οικολογικές αξίες. Η διάκριση που µπορεί να γίνει είναι ανάµεσα σε φυσικά οικοσυστήµατα, ανάλογα µε τα παρακάτω κριτήρια: - Η µορφή της βλάστησης - Φυσικές οριογραµµές (λεκάνες απορροής, ορεινοί όγκοι, κορυφογραµµές) - Οι µορφές βιοκοινωνιών που εµφανίζονται (φυτά, ζώα, ερπετά, πτηνά). Επειδή µέχρι σήµερα δεν υπάρχει στη νοµοθεσία για τον φυσικό χώρο άλλη ορολογία εκτός του δάσους, µοιραία ο χερσαίος φυσικός χώρος και οι βιοκοινωνίες του ταυτίζονται µ αυτό τον όρο. Η

11 11 κοινοτική νοµοθεσία περί φυσικών οικοτόπων (Οδηγία ΕΕ 92/43) δεν αλλάζει την κατάσταση παρ όλο που ενσωµατώθηκε το εκέµβριο του 1998 στην ελληνική νοµοθεσία. Η κατάσταση δεν αλλάζει ούτε µε τις διακρίσεις των προστατευοµένων περιοχών που έγινε µε το άρθρο 18 παρ. 3 του Ν. 1650/86 για την προστασία του περιβάλλοντος. Στο σηµείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί, ότι αναφέρουµε τον επιστηµονικό και νοµικό ορισµό του δασικού χώρου, χωρίς να επεκταθούµε σε κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι θα εξεταστούν παρακάτω. Το γεγονός ότι ο δασικός χώρος αντιπροσωπεύει στην ουσία όλα τα χερσαία οικοσυστήµατα της χώρας δεν σηµαίνει αυτόµατα, πως ότι πρέπει να αποκλειστούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες από αυτόν. Η χωροταξική αναδιοργάνωση της χώρας ήταν και είναι αναγκαία, ώστε να υπάρξει µια κοινωνικά δίκαιη ρύθµιση για τους κατοίκους της χώρας µας και να προστατευτεί ουσιαστικά το περιβάλλον Όρια του δασικού χώρου Τα όρια του δασικού χώρου, που παραµένουν µέχρι σήµερα αδιευκρίνιστα σε εθνικό επίπεδο, προσδιορίζονται έµµεσα από πράξεις και έγγραφα της διοίκησης και από την ηµιτελή κτηµατογράφηση που έγινε από την υπηρεσία του δασικού κτηµατολογίου (Ν. 248/76). Ιδιαίτερα προβληµατική είναι η κατάσταση στις περιοχές που υπάρχουν δασικές εκτάσεις του δηµοσίου, οι οποίες ουσιαστικά παραµένουν εκτός κάθε ελέγχου. Η έλλειψη κτηµατολογίου για κάθε είδους ιδιοκτησία έχει επιφέρει στα δηµόσια δάση τεράστιες καταστροφές. Η κατάσταση γίνεται ακόµη χειρότερη, αφού δεν υπάρχει ούτε χωροταξικός σχεδιασµός που θα κατέγραφε τις υπάρχουσες και τις επιτρεπόµενες χρήσεις γης. Η προσπάθεια καταγραφής του δασικού χώρου ξεκίνησε ήδη από τον περασµένο αιώνα. Η πιο όµως σηµαντική προσπάθεια ξεκίνησε µε την ψήφιση και την ενεργοποίηση του Ν.248/76, που έθετε τα θεµέλια µιας ολοκληρωµένης καταγραφής. Όµως, µε σκόπιµα εµπόδια από αντίθετα συµφέροντα, η προσπάθεια οδηγήθηκε σε ναυάγιο. Την ίδια τύχη φαίνεται ότι θα έχει και ο Νόµος 1664/98 αν παραµείνει αποσπασµατικό µέτρο και δεν συνδεθεί µε µια φιλοδασική αλλαγή της κρατικής πολιτικής Επιβουλές του δασικού χώρου Η βραχυπρόθεσµη ανάπτυξη και η υπερβολική προσήλωση της κοινωνίας µας στο κέρδος έχουν δηµιουργήσει µία κακή κατάσταση σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος. Οι κύριες µορφές επίθεσης που δέχονται τα δάση και γενικά τα χερσαία οικοσυστήµατα της χώρας είναι: Αλλαγή χρήσης. Η προσπάθεια αυτή είναι διαρκής και µετέρχεται πάρα πολλούς τρόπους και τεχνικές. Βασικός σκοπός είναι η µετατροπή του δάσους σε ανταλλάξιµο ή αξιοποιήσιµο υλικό (κυρίως οικόπεδο). Μείωση προστασίας. Αφορά τις πράξεις µε τις οποίες είτε µειώνεται ο δασικός χώρος (π.χ. χορτολιβαδικές εκτάσεις), είτε γίνεται ελαστικότερη η προστασία ορισµένων στοιχείων του (π.χ. δασικές εκτάσεις), είτε επιτρέπεται η χρήση του για δραστηριότητες που είναι αντίθετες προς τον προορισµό του (π.χ. κυνήγι, χιονοδροµικά κέντρα). Τεµαχισµός. Είναι µία ενέργεια που γίνεται είτε νόµιµα (παραχωρητήρια για ρητινευόµενα), είτε παράνοµα (διανοµές σε µέλη οικοδοµικών συνεταιρισµών), µε τελικό σκοπό την αλλαγή της χρήσης. Αντισυνταγµατικοί νόµοι και Προεδρικά ιατάγµατα. Πρόκειται για «αναπτυξιακά» συνήθως νοµοσχέδια, που συχνά ψηφίζονται µε µεταµεσονύχτιες ξαφνικές τροπολογίες. Αυτά πολλές φορές περιέχουν αντισυνταγµατικές διατάξεις που εντοπίζονται από το Σ.τ.Ε. 2 Προτάσεις για τη γρήγορη και αξιόπιστη καταγραφή του δασικού χώρου υπάρχουν στη µελέτη του WWF Ελλάς µε τίτλο «Η αναγκαιότητα σύνταξης του ασολογίου στην Ελλάδα - Μια πρόταση του WWF Ελλάς στα πλαίσια της εκστρατείας άση για Πάντα», που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 1999.

12 Σχέδια Πόλης. Είναι ο βασικός λόγος επίθεσης στα δάση και τις δασικές εκτάσεις. Τέτοιες επιθέσεις εξακολουθούν να γίνονται µέχρι σήµερα, είτε µε παράνοµες αποφάσεις νοµαρχών (οριοθεσίες οικισµών πριν το 1923), είτε µέσω αποφάσεων των υπουργείων. 12

13 Οικοδοµικοί Συνεταιρισµοί. Πρόκειται για µεγάλο εχθρό των δασών, αφού οι πιέσεις που ασκούν για οικοπεδοποίηση είναι πολύ έντονες. Ειδικά στην Αττική έχουν εµφανιστεί πολλοί µετά από τις καταστροφικές πυρκαγιές των τελευταίων δεκαετιών, εκµεταλλευόµενοι κενά στις αποφάσεις αναδάσωσης. Σήµερα υπολογίζονται περίπου 180 οικοδοµικοί συνεταιρισµοί µόνο στην Αττική να έχουν αξιώσεις σε στρέµµατα δάσους. Ενώσεις ισχυρών κοινωνικά οµάδων. Συνήθως πιέζουν για φωτογραφικές διατάξεις σε νόµους και προσωπικές λύσεις, φυσικά εις βάρος του δασικού χώρου. 13

14 14 4. Σηµερινά προβλήµατα Η πίεση που δέχονται σήµερα τα δάση και οι δασικές εκτάσεις της χώρας είναι κυρίως για απόκτηση ιδιοκτησίας και αλλαγή της χρήσης τους. Η ιδιαίτερα µεγάλη τιµή της γης σε ορισµένες περιοχές, έχει αυξήσει κατακόρυφα τις επιθέσεις κατά του φυσικού χώρου και κυρίως εκείνων των εκτάσεων που έχουν αµφισβητούµενο νοµικό καθεστώς. Η πολιτική που ασκούνταν και ασκείται ως σήµερα από τις κυβερνήσεις που πέρασαν µετά τη δικτατορία των ετών , είναι συγκεχυµένη και αποπροσανατολιστική. Οι πολιτικές δυνάµεις ενώ από τη µία θέση βλέπουν τη συνεχόµενη υποβάθµιση του δασικού χώρου και κραυγάζουν για τη σωτηρία του, αδυνατούν, από την άλλη, να βρουν σαν κυβερνήσεις το σθένος να αντεπεξέλθουν στο πολιτικό κόστος που µερικές φορές συνεπάγεται µια φιλοδασική πολιτική. Αποτέλεσµα αυτής της κατάστασης είναι: Να νοµοθετούνται θετικά µέτρα και να µην τηρούνται, όπως ο Ν.1845/89 για σύσταση Φορέα ασοπροστασίας 3. Να παραµένουν σε ισχύ παράνοµα σχέδια πόλης σε δάση, κυρίως οικοδοµικών συνεταιρισµών και να µην ακυρώνονται. Να υπάρχουν αντισυνταγµατικές διατάξεις της νοµοθεσίας και να µην καταργούνται, όπως το άρθρο 2 Ν.1512/85 «Ρυµοτοµικά σχέδια σε δασικές εκτάσεις», ή το άρθρο 49 παρ. 2 Ν.998/79 «Πολεοδόµηση δασών». Να προσπαθεί το κράτος να περάσει από το ΣτΕ αντισυνταγµατικά σχέδια πόλης, που να περιλαµβάνουν δάση και δασικές εκτάσεις. Να καθυστερούν αδικαιολόγητα οι δασικοί χάρτες. Να διαλύεται µε συστηµατικές ενέργειες η ασική Υπηρεσία ώστε να εξασθενεί ο έλεγχος και η εφαρµογή του νόµου στα δάση. Από τα προβλήµατα που απασχολούν περισσότερο το φυσικό χώρο, τα πιο σηµαντικά, από άποψη ανάγκης άµεσης αντιµετώπισης, κρίνονται: Ο τρόπος αλλαγής ή απόκτησης της ιδιοκτησίας των δασών. Η αναγνώριση της δασικής ιδιοκτησίας. Η πρόληψη των παρανοµιών και η αντιµετώπισή τους. Η ένταξη των χορτολιβαδικών εκτάσεων στο δασικό χώρο Αλλαγή ιδιοκτησίας δασών Η αγοραπωλησία δασών καθώς και η αναγνώριση ιδιοκτησιών είναι µια από τις πιο σοβαρές απειλές για τα δάση. Σχεδόν καµιά δικαιοπραξία δεν έχει σχέση µε τον προορισµό του δάσους, που είναι η διατήρηση της φυσικής ισορροπίας και η παραγωγή δασικών προϊόντων. Αντίθετα, κάθε αλλαγή ή απόκτηση ιδιοκτησίας έχει προφανέστατο στόχο την αλλαγή της χρήσης ή και του προορισµού, ο οποίος σχεδόν αποκλειστικά είναι η οικοδόµηση. Με δεδοµένες τις παραπάνω παραδοχές, φαίνεται πως αν σταµατήσει αυτή η διαδικασία θα σωθεί ένα µεγάλο µέρος των δασών που γίνονται βορά οικοπεδοφάγων. Οι συνήθεις τρόποι που χρησιµοποιούνται για την παράνοµη οικειοποίηση δασών και δασικών εκτάσεων είναι οι εξής: Η προσφυγή σε επιτροπές ή πολιτικά δικαστήρια µε ατελείς τίτλους κυριότητας, εκµεταλλευόµενοι την αδράνεια της διοίκησης να διεκδικήσει τα δικαιώµατα του δηµοσίου, επιστρατεύοντας ψευδοµάρτυρες, αλλά και υπαλλήλους της διοίκησης, επικαλούµενοι παραλείψεις που τους ευνοούν αλλά και αποκρύπτοντας στοιχεία που δεν συµφέρουν, ενώ δεν λείπει και το φαινόµενο των πλαστογραφιών. 3 Στο θέµα αυτό αναφέρεται σχετική µελέτη του WWF Ελλάς µε τίτλο «Η οργάνωση της δασοπροστασίας στην Ελλάδα - Μια πρόταση του WWF Ελλάς στα πλαίσια της εκστρατείας άση για Πάντα», που παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 1999.

15 15 Η παρεµβολή σε νόµους διατάξεων που αναγνωρίζουν περιορισµένα δικαιώµατα νοµής ή χρήσης (ακόµη και ιδιοκτησίας) σε δάση µε τα οποία δίνουν τη δυνατότητα σε ορισµένες κατηγορίες πολιτών να προχωρήσουν σε παράνοµες πράξεις που θα αναµένουν ρύθµιση. Τέτοιες περιπτώσεις είναι τα ρητινευµένα δάση, τα καστανοτεµάχια, οι εποικιστικές εκτάσεις σε δάση. Αυτό το εµπόριο ελπίδων που κάνουν συστηµατικά οι κυβερνήσεις αποβαίνει τελικά σε βάρος των δασών, υποχρεώνει τη διοίκηση σε διγλωσσία, αντικρουόµενους νόµους και αποφάσεις, ενώ δηµιουργεί προβλήµατα σε νοµοταγείς πολίτες. Η αγορά δασικών εκτάσεων από ενώσεις προσώπων ή από συγκεκριµένο πρόσωπο, πίσω από τα οποία υποκρύπτονται θεσµοθετηµένοι ή µη οικοδοµικοί ή οικοπεδικοί συνεταιρισµοί. Τέτοιες περιπτώσεις συνήθως στηρίζονται είτε σε υποσχέσεις πολιτικών για ρύθµιση του θέµατος, είτε σε σηµαντικές διασυνδέσεις, είτε στη σηµαντική δύναµη κάποιου ισχυρού πολιτειακού παράγοντα, είτε στη δύναµη της ψήφου µε την συγκέντρωση πολλών αιτούντων «λύση», είτε στη συµµετοχή σηµαντικών πολιτικών προσώπων. 4.2 Αναγνώριση ιδιοκτησίας Η αναγνώριση δικαιωµάτων κυριότητας επί δασών και δασικών εκτάσεων, ήταν πάντοτε µία ιδιαίτερη διαδικασία, αφού αυτή θα έπρεπε να προέρχεται, είτε από την τουρκική διοίκηση (µε έγγραφα που αναγνωρίστηκαν από συνθήκες), είτε από την ελληνική διοίκηση (και να παραχωρήθηκε µε ορισµένες παραδεκτές διαδικασίες). Έκτακτη χρησικτησία αναγνωρίζεται µόνο µεταξύ των ετών και θα πρέπει να αποδεικνύεται µε συγκεκριµένες διακατοχικές πράξεις. Το πιο σηµαντικό νοµοθετικό κείµενο που κατοχυρώνει την ιδιοκτησία του δηµοσίου επί των δασών είναι το άρθρο 62 του Ν.998/79, που προβλέπει ότι «επί πάσης φύσεως αµφισβητήσεων» µεταξύ του δηµοσίου και φυσικού ή νοµικού προσώπου, θα πρέπει «το άνω πρόσωπο να αποδείξει την παρ αυτού ύπαρξη του δικαιώµατός του». Με αυτό τον τρόπο κατοχυρώνεται και ο κοινωνικός χαρακτήρας των δασών. Η αναγνώριση ιδιοκτησιών επί δασών ακόµη και σήµερα διευκολύνεται : Από επιτροπές που κρίνουν επί ιδιοκτησιακών ζητηµάτων µε ελλιπή κριτήρια, πάντοτε υπέρ των ιδιωτών. Η συνήθης µειοψηφία κάποιων δηµοσίων λειτουργών υπερκαλύπτεται από το πολιτικό κύρος που δίνει στις αποφάσεις η πολιτική ηγεσία. Από τον αποχαρακτηρισµό δασών που γίνεται είτε από επιτροπές, είτε από νόµους. Αυτή η άρση προστασίας των δασικών νόµων, οδηγεί σχεδόν πάντα σε οικειοποίηση δασών ή δασικών εκτάσεων από ιδιώτες. Από νοµιµοποιήσεις παράνοµων πράξεων, συνήθως παραµονές εκλογών,. 4.3 Πρόληψη παρανοµιών και αντιµετώπιση Οι πιο συνηθισµένες παράνοµες πράξεις που έχουν να αντιµετωπίσουν οι δασικοί υπάλληλοι που είναι επιφορτισµένοι µε την προστασία των δασών είναι: Οι αυθαίρετες καταλήψεις δασικών εκτάσεων µε τη χρησιµοποίηση διαφόρων διακατοχικών πράξεων (περίφραξη, εγκατάσταση οικίσκων κλπ). Οι ανεγέρσεις παράνοµων κτισµάτων µέσα σε δασικές εκτάσεις που συνήθως έχουν αµφισβητούµενο ιδιοκτησιακό καθεστώς ή είναι δηµόσιες. Η εκχέρσωση της δασικής βλάστησης µε σκοπό την αφαίρεση του τεκµηρίου χαρακτηρισµού της έκτασης ως δασικής. Η αλλαγή συνόρων στα όρια του δάσους, µε την επέκταση των ιδιοκτησιών σε βάρος του δηµόσιου χώρου. Το µπάζωµα δασικών εκτάσεων, µε σκοπό να εξαφανισθεί η δασική βλάστηση και να ακολουθήσουν οι επόµενες διακατοχικές πράξεις. Η φύτευση καρποφόρων δέντρων (κυρίως ελιές µεγάλης ηλικίας) µέσα σε δασικές εκτάσεις και κατόπιν η αφαίρεση της δασικής βλάστησης. Η καλλιέργεια της δασικής έκτασης µε σκοπό την αλλαγή χρήσης.

16 16 Η αντίδραση σε αυτές τις παρανοµίες συνήθως µεταφράζεται στην έκδοση Πρωτοκόλλου ιοικητικής Αποβολής (Π Α) και σε απόφαση κατεδάφισης ή αποµάκρυνσης κάθε διακατοχικού στοιχείου. Η έκδοση Π Α πρέπει να στηρίζεται σε τρεις προϋποθέσεις: Να είναι η έκταση δηµόσια, δηµοτική ή µοναστηριακή. Να φέρει δασική βλάστηση ή να έχει δασικό χαρακτήρα. Να υπάρχει κατάληψη της έκτασης µε σκοπό την απόκτηση νοµής. Η κατεδάφιση παράνοµων εγκαταστάσεων ή κτισµάτων, ενώ µέχρι το 1992 γινόταν µε βάση το άρθρο 71 του Ν.998/79 µε άµεσες διαδικασίες από το δασαρχείο, τώρα ρυθµίζεται από το άρθρο 114 του Ν.1892/92 και προβλέπεται µία ατέρµονη διαδικασία µε την παρεµβολή αποφάσεων νοµαρχών και δικαστηρίων, που ουσιαστικά καταργούν αυτή τη διαδικασία (άρθρο 45 Ν.2145/93). Στο σηµείο αυτό οφείλουµε να διευκρινίσουµε, πως αν και η αυστηρή αποβολή κάθε παραβάτη από το δάσος είναι επιβεβληµένη από τη νοµοθεσία, δεν είναι στην παρούσα φάση δυνατή. Η κατεδάφιση εκατοντάδων χιλιάδων αυθαιρέτων, που υπάρχουν σήµερα στην Ελλάδα, είναι ανέφικτη και κοινωνικά προβληµατική. Αποτελεί λοιπόν προτεραιότητα η θέσπιση και εφαρµογή µιας ουσιαστικής προστασίας του χερσαίου φυσικού χώρου και έπειτα η αυστηρή εφαρµογή της νοµοθεσίας Ένταξη χορτολιβαδικών εκτάσεων στο δασικό χώρο Η αποκοπή των πεδινών χορτολιβαδικών και βραχωδών εκτάσεων από την προστασία των δασικών νόµων, που ξεκίνησε µε το άρθρο 3 παρ. 6β και 6γ του Ν. 998/79 και συνεχίστηκε µε το άρθρο 27 παρ. 1 του Ν. 2664/98 είναι ένα µεγάλο πλήγµα για την προστασία των χερσαίων οικοσυστηµάτων της χώρας µας. Αυτή η ενέργεια αφαιρεί για πρώτη φορά τµήµα του δασικού χώρου από τη δασική προστασία για να το αποδώσει υποτίθεται στην ανάπτυξη και την ελεύθερη επέµβαση (ουσιαστικά οικοπεδοποίηση). Όµως αυτό, εφ όσον υλοποιηθεί: Θα είναι πράξη αντίθετη µε το πνεύµα του Συντάγµατος. Θα δηµιουργήσει τεράστια προβλήµατα ερµηνείας αφού ποτέ δεν έγινε εννοιολογικός προσδιορισµός των πεδινών χορτολιβαδικών εκτάσεων. Φυσικά κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να γίνει µε φυσικά κριτήρια και κάθε απόπειρα προσδιορισµού θα δηµιουργήσει τεράστια προβλήµατα. Θα εκθέσει τη χώρα µας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αφού σ αυτές τις εκτάσεις βρίσκουµε τουλάχιστον 11 οικοτόπους κοινοτικού ενδιαφέροντος (Οδηγία 92/43 - Natura 2000) από τους οποίους δύο οικότοποι προτεραιότητας ως προς την προστασία τους.

17 17 5.Προτάσεις αλλαγών Στο σηµείο αυτό παρουσιάζουµε τις αλλαγές εκείνες που είναι απαραίτητες να γίνουν στη δασική νοµοθεσία, σύµφωνα µε την ανάλυση που έγινε παραπάνω. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει ένα πρώτο βήµα καλύτερης προστασίας των δασών και δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα. Αλλαγή 1 Κατάργηση αντισυνταγµατικών διατάξεων νόµων Να καταργηθούν όλα τα άρθρα των νόµων που κρίθηκαν αντισυνταγµατικά σε ελέγχους συνταγµατικότητας του Συµβουλίου της Επικρατείας, καθώς και των Ανωτάτων ικαστηρίων της χώρας. Ειδικότερα: 1. Το άρθρο 2 του Ν.1512/85 (ΦΕΚ Α/4/ ), που κρίθηκε ανίσχυρο ως αντικείµενο, ευθέως προς το άρθρο 24 παρ.2 του Συντάγµατος (Σ.τ.Ε. 1589/99, τµήµα Ε ). 2. Η παρ.2 του άρθρου 49 του Ν.998/79 δια της οποίας επιτρέπεται η ένταξη δηµοσίου δάσους ή δασικής έκτασης εντός οικιστικής περιοχής, που κρίθηκε αντισυνταγµατική µε την ίδια απόφαση του Σ.τ.Ε. (1589/99, τµήµα Ε ). 3. Οι παρ.3,4,5 και 6 του άρθρου 49 του Ν.998/79 ως ευθέως αντίθετες προς το άρθρο 24 παρ.2 του Συντάγµατος για τους ίδιους παραπάνω λόγους. 4. Το άρθρο 64 του Ν.998/79 ως αντισυνταγµατικό, αφού προβλέπει την ένταξη δασών σε σχέδια πόλης και νοµιµοποίηση καταπατήσεων και παρανοµιών οικοδοµικών συνεταιρισµών, που έγιναν µέσα σε δάση. 5. Το άρθρο 2 του Ν.1734/87 «περί βοσκοτόπων» που ακυρώθηκε µε την 664/90 απόφαση του Σ.τ.Ε. 6. Το άρθρο 13 παρ.2 του Ν.1734/87 «περί βοσκοτόπων» γιατί προβλέπει τη διάθεση δασικών εκτάσεων για χρήσεις ξένες προς τον προορισµό του δάσους και είναι αντισυνταγµατικό. 7. Το άρθρο 9 του Ν.1878/90 (ΦΕΚ Α/33/ ) που επιτρέπει την κατασκευή µόνιµων κτιριακών εγκαταστάσεων σε δάση και δασικές εκτάσεις για τη λειτουργία κατασκηνώσεων, ενώ νοµιµοποιεί και παλιές επεµβάσεις. 8. Το άρθρο 12 του Ν.2116/93 (ΦΕΚ Α/18/ ) που επιτρέπει την παραχώρηση κατά κυριότητα, δασικών εκτάσεων για την οικοδόµηση σε αυτές, εργατικών κατοικιών, σχολικών κτιρίων, δηµαρχείων, νοσοκοµείων, ναών, φυλακών, σφαγείων, τυροκοµείων κλπ. επειδή αυτό δήθεν «προέχει για την εθνική οικονοµία». 9. Το άρθρο 16 του Ν.2040/92 (ΦΕΚ Α/70/ ), που επιτρέπει για «εθνικούς λόγους» να παραχωρούνται κατά κυριότητα δηµόσιες δασικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις σε νοµικά πρόσωπα που συνιστώνται ή θα συσταθούν από τα πρεσβυγενή Ελληνορθόδοξα Πατριαρχεία της Ανατολής προφανώς προς οικοδόµηση. Αλλαγή 2 Άκυρα τα προσύµφωνα για αγορά δασών Για την αγορά δασών και δασικών εκτάσεων δεν πρέπει να ισχύουν προσύµφωνα για κανένα λόγο. Όσοι συνάπτουν τέτοιες συµφωνίες θα πρέπει να τιµωρούνται. Αλλαγή 3 Αγορά και µεταβίβαση δασικής ιδιοκτησίας Η αγορά δασικής γης, δηλαδή δασών και δασικών εκτάσεων, που θεωρούνται ιδιοκτησιακά αναγνωρισµένα από το ελληνικό δηµόσιο, να θεωρείται του λοιπού ως εξαιρετική δικαιοπραξία. Οι κάτοχοι δασών και δασικών εκτάσεων θα πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά σε πίνακες ιδιοκτητών δασικής έκτασης (Π.Ι..Ε.), ενώ το ίδιο θα πρέπει γίνεται και για κάθε νέο αγοραστή δασικής γης, ανεξάρτητα αν πρόκειται για αυτοτελή δασοτεµάχια, κλασµατικά δικαιώµατα ή ιδανικά µερίδια. Οι αγοραστές πριν την αγορά θα πρέπει µε υπεύθυνη δήλωσή τους να δικαιολογούν την πράξη τους. Καµία δικαιοπραξία δεν θα πρέπει να γίνει, εάν οι ιδιοκτήτες δασικής γης δεν είναι εγγεγραµµένοι στους Π.Ι..Ε.

18 18 Αλλαγή 4 ήλωση δασικής ιδιοκτησίας Οι κάτοχοι δασών και δασικών εκτάσεων πρέπει υποχρεωτικά κάθε έτος να δηλώνουν την περιουσία τους σε ειδικό έντυπο, που θα χορηγείται µε τις ετήσιες φορολογικές δηλώσεις. Όσοι αποκρύπτουν την ιδιοκτησία τους δεν θα πρέπει να προβούν σε καµία πράξη επ αυτής για τα επόµενα 5 έτη, ενώ θα πρέπει να τιµωρούνται µε χρηµατικά πρόστιµα κυµαινόµενα από δρχ. ανά στρέµµα. Αλλαγή 5 Σύνταξη διαχειριστικών µελετών για όλα τα ιδιωτικά δάση της χώρας Η σύνταξη ιαχειριστικών Μελετών για όλα τα ιδιωτικά δάση της χώρας θα πρέπει να είναι υποχρεωτική, ανεξαρτήτως της έκτασής τους. Σε περίπτωση αδυναµίας του ιδιοκτήτη να συντάξει τη µελέτη, το γνωστοποιεί στην αντίστοιχη ασική Υπηρεσία, η οποία συντάσσει τη διαχειριστική µελέτη και αµείβεται µε την εµπορία των δασικών προϊόντων. Αλλαγή 6 Κατάργηση παράνοµων σχεδίων πόλης Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να καταργηθούν όλα τα παράνοµα σχέδια πόλεως, απανταχού της Ελλάδας, εφ όσον περιλαµβάνουν στην έκτασή τους δάση, δασικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις. Οµοίως πρέπει να καταργηθούν όσα σχέδια πόλης δεν φέρουν την υπογραφή του Υπουργού Γεωργίας, βασίζονται σε διατάξεις αντισυνταγµατικές ή έχουν συνταχθεί χωρίς να στηρίζονται σε υπαρκτές διατάξεις νόµων. Πρέπει να παύσουν να εκδίδονται άδειες σε σχέδια πόλης που περιλαµβάνουν δάση και δασικές εκτάσεις. Η απαγόρευση αυτή πρέπει να ισχύει έως ότου οι αδόµητες εκτάσεις χαρακτηρισθούν µη δασικές, µε τη διαδικασία των δασικών χαρτών. Σε περίπτωση που χαρακτηρισθούν δασικές, ο οικοδοµικός συνεταιρισµός πρέπει να αναλάβει την αποκατάσταση των συνεταίρων που κατείχαν οικόπεδα σε δάση και δασικές εκτάσεις, ενώ οι αντίστοιχες εκτάσεις παραµένουν ως δάσος. Στόχος της αλλαγής αυτής είναι η αποφυγή οικοδόµησης των δασών και δασικών εκτάσεων, που βρίσκονται σε άκυρα σχέδια πόλης. Για ήδη οικοδοµηµένα σχέδια πόλης, που αποτελούν πλέον οικισµούς, πρέπει να αναζητηθούν οι ευθύνες αυτών που επέτρεψαν την παρανοµία αυτή.

19 19 Συµπεράσµατα Από την απελευθέρωση και µετά διαπιστώνεται µια φθίνουσα πορεία ως προς την προστασία των δασών της χώρας µας. Χωρίς κανένα σχεδιασµό και όραµα, µε αποσπασµατικές ενέργειες και χωρίς καµία συνέχεια, θεσπίζονται νόµοι, διατάξεις και τροπολογίες, που τελικά αντί να προστατεύσουν το φυσικό µας πλούτο έχουν επιφέρει µύρια δεινά. Σήµερα βρισκόµαστε σε µια χαώδη κατάσταση, όπου οι νόµοι δεν µπορούν πλέον να προστατεύσουν τα δάση και τις δασικές εκτάσεις και ο καθένας γνωρίζει πως κάνοντας µια παρανοµία έχει µεγάλη πιθανότητα να µείνει ατιµώρητος. Αντίθετα, δηµιουργούνται προβλήµατα σε νοµοταγείς πολίτες, οι οποίοι συχνά βρίσκονται αντιµέτωποι µε µια άδικη νοµοθεσία, µια χρονοβόρα και ανούσια γραφειοκρατική διαδικασία και µια αδιάφορη διοίκηση. Η µελέτη δεν µπόρεσε να εξαντλήσει το θέµα των νοµικών προβληµάτων σχετικά µε τα δάση, αφού αυτό είναι τεράστιο, πολύπλοκο και επεκτείνεται σε όλους σχεδόν τους κοινωνικούς και οικονοµικούς τοµείς της χώρας. Εδώ φροντίσαµε να παρουσιάσουµε συγκεκριµένα άρθρα και παραγράφους νόµων, που ευθύνονται για τον αφανισµό µεγάλων εκτάσεων δασών, κυρίως µέσω των αλλαγών της χρήσης τους σε οικισµούς. Φωτογραφίσαµε δηλαδή τα πιο σηµαντικά «παράθυρα» στη νοµοθεσία, που εκµεταλλεύονται κάποιοι για να δράσουν εις βάρος του φυσικού µας πλούτου. Με τις προτάσεις αλλαγών που παραθέτουµε, ελπίζουµε να κλείσουν τα παράθυρα αυτά και να γίνει έτσι το πρώτο βήµα προς µια σωστή κατεύθυνση. Αυτό το βήµα όµως δεν αρκεί από µόνο του να φέρει τη λύση. Χρειάζεται να γίνουν γενναίες ρυθµίσεις σε εθνικό επίπεδο, ώστε να ξεκαθαρίσουν οι µπλεγµένες καταστάσεις που εκκρεµούν από το Αφού γίνει αυτό και βρεθεί µια δίκαιη λύση για όλους, τότε µπορεί να µπει µια σωστή βάση τόσο για την ανάπτυξη της υπαίθρου, όσο και την προστασία του περιβάλλοντος. Τρία βασικά βήµατα πρέπει να γίνουν κατά τη γνώµη µας άµεσα: 1. Να πραγµατοποιηθούν οι αλλαγές στη νοµοθεσία, που προτείνουµε στο προηγούµενο κεφάλαιο, ώστε να κλείσουν τα «παράθυρα» της δασικής νοµοθεσίας, 2. Να κωδικοποιηθεί η δασική νοµοθεσία, ώστε να µπορέσει αυτή να ειδωθεί συνοπτικά και ολοκληρωµένα, 3. Να προωθηθεί η σύνταξη του Εθνικού Κτηµατολογίου και µέσω αυτού των δασικών χαρτών, ώστε να ξεκαθαρίσει το ιδιοκτησιακό θέµα στην Ελλάδα και ιδιαίτερα να περιγραφούν τελικά τα όρια του δασικού χώρου. Αυτό όµως πρέπει να γίνει σύµφωνα µε τις σύγχρονες οικολογικές αντιλήψεις, που θέλουν µια συνολική εκτίµηση των χερσαίων οικοσυστηµάτων της χώρας µας µε βάση τη µοναδικότητά τους και το ρόλο τους στην προστασία της βιοποικιλότητας και όχι µόνο µε το µέγεθος των φυτών, όπως γινόταν ως τώρα. Αυτά τα µέτρα έχουν µια µακροπρόθεσµη προοπτική και τα θετικά αποτελέσµατα που θα προκύψουν έχουν έναν ορίζοντα που ξεπερνά κατά πολύ την τετραετή διάρκεια της θητείας µιας κυβέρνησης. Είναι λοιπόν θέµα εθνικό και σαν τέτοιο µόνο µπορεί να αντιµετωπιστεί.

20 20 7. Βιβλιογραφία 1. Η Ελληνική Χλωρίδα (στο µύθο, την παράδοση, τη λογοτεχνία), Έλµουτ Μπάουµαν. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Αθήνα Η Νοµική Προστασία των ασών, Ευπραξία-Αίθρα Μαριά. Σάκκουλας, Αθήνα ασική Νοµοθεσία, Ιωάννη Στ. Μακρή. Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη ασική Νοµοθεσία, Παναγιώτη Ε. Γιαννακούρου. Σάκκκουλας, Αθήνα Το νοµικό καθεστώς των τέως δηµοσίων οθωµανικών γαιών , Γεωργίου Π.Νάκου. University Studio Press, Θεσσαλονίκη Νόµοι, Προεδρικά ιατάγµατα, Υπουργικές αποφάσεις, Αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικράτειας, Αποφάσεις ικαστηρίων. 7. Εκ Βαθέων Εξοµολογήσεις (Τέως Υπουργού ασών κ. Κλ. Γιαννούση), Γεώργιος Βλαχοκώστας, Αθήνα 1999.