«Καλοκαιρινή δίαιτα 2 ειδών ιχθύων εσωτερικών υδάτων Squalius cf. cii (Μarmara chub) και Petroleuciscus smyrnaeus (Smyrna chub).»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχολή Περιβάλλοντος Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Καλοκαιρινή δίαιτα 2 ειδών ιχθύων εσωτερικών υδάτων Squalius cf. cii (Μarmara chub) και Petroleuciscus smyrnaeus (Smyrna chub).» Συντάκτης: Μόραλη Ουρανία Α.Μ.:191/09047 Υπεύθυνος Καθηγητής: Ιωάννης Μπατζάκας ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 Περίληψη Η παρούσα εργασία παρέχει μια πρώτη προσέγγιση στην διατροφή και μορφομετρία των ειδών Squalius cf. cii και Petroleuciscus smyrnaeus. Τα χαρακτηριστικά που μετρήθηκαν ήταν το ολικό μήκος (TL), το κανονικό μήκος (SL), το μήκος του ουραίου πτερυγίου (CFl), το ύψος ανοίγματος στόματος (Md), το πλάτος ανοίγματος στόματος (Mw). Το πρότυπο ανάπτυξης από την σχέση μήκους- βάρους (W = a * TL b ) για το κάθε είδος έδειξε ότι και τα 2 είδη παρουσιάζουν αλλομετρική ανάπτυξη. Από την μελέτη της κατανομής του φύλου παρατηρήθηκε η αναλογία 1:1 θηλυκών και αρσενικών ατόμων και βρέθηκε ότι το είδος Petroleuciscus smyrnaeus είχε τα περισσότερα ανώριμα άτομα. Η ανάλυση του στομαχικού περιεχομένου έγινε με την μέθοδο της συχνότητας εμφάνισης και της αριθμητικής μεθόδου. Τα τροφικά αντικείμενα αναγνωρίστηκαν στο κατώτερο δυνατό στάδιο ταξινόμησης, το οποίο για τη παρούσα εργασία είναι η οικογένεια. Η ανάλυση των δειγμάτων έδειξε μια τάση διατροφικής προτίμησης σε λάρβες εντόμων και συγκεκριμένα σε είδη που ανήκουν στις τάξεις Diptera και Ephemeroptera. ABSTRACT The present study provides a first approach to the diet and morphometry of Squalius cf. cii and Petroleuciscus smyrnaeus. The characteristics measured were the total length (TL), the standard length (SL), the length of the caudal fin (CFl), the mouth opening height (Md), the width of mouth opening (Mw). The growth pattern of the relationship of length-weight (W = a * TLb) for each species has revealed that the two species show allometric growth. From the sex distribution study of the observed sex ratio a ratio of 1: 1 females and males was observed, it was found that the species Petroleuciscus smyrnaeus had the majority of immature individuals. The analysis of the stomach content was made with the method of frequency and numerical method. Food items were identified to the lowest possible classification taxa, which for the present study is the family taxa. The analysis of the samples showed a tendency of dietary preference in insect larvae and particularly to species which belong to the orders Diptera and Ephemeroptera. 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η ολοκλήρωση αυτής της πτυχιακής υλοποιήθηκε με την υποστήριξη ενός αριθμού ανθρώπων στους οποίους θα ήθελα να εκφράσω τις θερμότερες ευχαριστίες μου. Πρώτα από όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Αργυρώ Ανδριοπούλου της οποίας η βοήθεια ήταν ζωτική στη αναγνώριση των στομαχικών περιεχομένων, τον καθηγητή μου Ιωάννη Μπατζάκα για την βοήθεια του στη διεκπεραίωση της πτυχιακής μου εργασίας, τις ερευνήτριες του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. Roberta Barbieri, Μαρία Στουμπούδη και Ελένη Καλογιάννη για τη βοήθεια τους στη συλλογή των δειγμάτων και την παροχή του κατάλληλου εξοπλισμού καθώς και για την βοήθεια τους με πληροφορίες πάνω στο εργασιακό κομμάτι. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους υπεύθυνους της πρακτικής μου στο Τμήμα Αλιείας Μυτιλήνης, την κυρία Δήμητρα Μαραγκουδάκη και τον κύριο Μιχάλη Πασπάτη για το έναυσμα που μου έδωσαν να ασχοληθώ με το αντικείμενο της παρούσας πτυχιακής μου εργασίας. 3

4 Πίνακας περιεχομένων 1. Εισαγωγή Γενικές πληροφορίες Αναλυτικά στοιχεία για το Petroleuciscus smyrnaeus Αναλυτικά στοιχεία για το Squalius cf. cii Διατροφικές συνήθειες Συσχέτιση βραγχίων με διατροφή Σκοπός της εργασίας Υλικά και μέθοδοι Δείγματα Συγκομιδή Εισαγωγή στο electro-fishing Προετοιμασία Εργαστηριακές μετρήσεις Μετρήσεις μορφολογικών χαρακτηριστικών Ωριμότητα Αναπαραγωγή Παράμετροι ωριμότητας Δείκτες Στομαχικά περιεχόμενα Στατιστική Επεξεργασία Μορφομετρική συσχέτιση Σχέση μήκους βάρους Μέθοδοι ανάλυσης της τροφής των ψαριών 26 4

5 3. Αποτελέσματα Μορφομετρική Ανάλυση Συσχέτιση μήκους εντέρου ολικό μήκος Σχέση μήκους βάρους Αναπαραγωγή Κατανομή φύλου στο κάθε είδος Δείκτες Αποτελέσματα διατροφικής συμπεριφοράς Δείκτης κενότητας C.R Μέθοδος συχνότητας εμφάνισης Fi Αριθμητική μέθοδος Ν Στομαχικά και Εντερικά περιεχόμενα Συζήτηση Βιβλιογραφία..45 5

6 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικές πληροφορίες Η Ευρωπαϊκή ιχθυοπανίδα γλυκού νερού αποτελείται από 546 εγγενή είδη (ο συνολικός αριθμός αναμένεται να ανέβει στα ), με την υψηλότερη ποικιλομορφία να βρίσκεται στα χαμηλότερα μέρη των απορροών ποταμών στη Μαύρη και Κασπία θάλασσα. Τα ψάρια γλυκού νερού είναι μια απ τις υψηλότερες ομάδες απειλουμένων ειδών στην Ευρώπη: τουλάχιστον 37% αυτών είναι απειλούμενα, με τα περισσότερα των οποίων να περιορίζονται στη νότια Ευρώπη. Περίπου το 80% των ευρωπαϊκών ειδών είναι ενδημικά στην Ευρώπη, πολλά από αυτά περιορισμένα σε ένα ή λίγα ποτάμια ή λίμνες. Τα περισσότερα από τα ψάρια του γλυκού νερού απειλούνται από τη ρύπανση, την απώλεια ενδιαιτημάτων λόγω υπεράντλησης του νερού, των εισαχθέντων ξενικών ψαριών, την υπεραλίευση και την κατασκευή των φραγμάτων, εμποδίζοντας τη μετανάστευση (Freyhof & Brooks, 2011). Η Ελληνική ιχθυοπανίδα γλυκού νερού είναι η πιο ποικιλόμορφη ιχθυοπανίδα της Ευρώπης, με έναν απ τον υψηλότερο βαθμό ενδημισμού : 60% των ειδών ψαριών του γλυκού νερού στην Ελλάδα είναι ενδημικά στην Ελλάδα ή στις νότιες απορροές των γειτονικών χωρών. Τα κυπρινοειδή περιλαμβάνουν το 47% του συνολικού αριθμού (Tsoumani et al. 2012). Η ιχθυοπανίδα γλυκού νερού στην Ελλάδα αποτελείται από 160 είδη που ανήκουν σε 27 οικογένειες, συμπεριλαμβανομένων τα ευρύαλα, εισαγόμενα και διαδρομικά. Ο πραγματικός αριθμός δεν είναι ακριβώς σαφείς, τα θαλάσσια ψάρια συχνά συναντώνται σε λιμνοθάλασσες και εκβολές ποταμών. Εκ των οποίων τα 135 απαντώνται στην Ελλάδα και τα 25 είναι εισαγομενα,44 είναι ενδημικά. Πολύ πιο πολλά είδη είναι ενδημικά στα Νότια Βαλκάνια. Ο συνολικός αριθμός αναμένεται να αυξηθεί, κυρίως λόγω ταξινομικών αλλαγών. Η πιο ποικιλόμορφη οικογένεια είναι τα κυπρινοειδή με 75 είδη, που ακολουθείται από τα Cobitidae και Gobiidae και Σολομοειδή με 10 είδη. Ο Οικονομίδης (1991), δημοσίευσε μια λίστα με τα ψάρια του γλυκού νερού της Ελλάδας, μετρώντας 105 είδη, εγγενή και εισαγόμενα. Οι Bobori & Οικονομίδης (2006) 6

7 αύξησαν τον αριθμό αυτό σε 135. Μετά από κυρίως ταξινομικές επανεκτιμήσεις, ο αριθμός αυξήθηκε στα 161 είδη (Economou et al, 2007) και 167 (Κούτσικος et al, 2012). To Squalius cf. cii και το Petroleuciscus smyrnaeus που θ αναλύσουμε παρακάτω ανήκουν στην οικογένεια των Κυπρινιδων (Cyprinidae) η οικογένεια υπάγεται στην τάξη των κυπρινόμορφων ιχθύων (Cypriniformes). Κύρια χαρακτηριστικά της τάξης των κυπρινόμορφων είναι η παρουσία ενός μόνο ραχιαίου πτερύγιου στη πλάτη του, επιπλέον χαρακτηριστικό η απουσία δοντιών στο στόμα, αντί αυτού έχουν φαρυγγικά δόντια στο λαιμό τα οποία βρίσκονται στη βάση του κρανίου. Η οικογένεια των κυπρινοειδών είναι η μεγαλύτερη οικογένεια ψαριών γλυκού νερού, είναι γενικά μικρά ψάρια (<15cm) αλλά το μεγαλύτερο κυπρινοειδές μπορεί να φτάσει και τα 3 μέτρα. Το όνομα της οικογένειας εξάγεται από την αρχαία ελληνική λέξη Κυπρίνος. Δεν έχουν δόντια στα σαγόνια τους, αλλά έχουν ειδικά δόντια στο λαιμό τους, που χρησιμοποιούνται για να μασούν την τροφή τους. Στερούνται επίσης από στομάχι. Οι θρεπτικές ουσίες απορροφώνται καθώς περνούν μέσα από τα έντερα. Η διατροφή τους είναι κυρίως βλάστηση και μικρά ασπόνδυλα, θεωρείται να έχουν εξελιγμένη αίσθηση της ακοής. Κατέχουν ένα βεμπεριανό όργανο (μία τροποποίηση αρκετών σπονδυλικών οστών) το οποίο μπορεί να περάσει τα ηχητικά κύματα από την νηκτική κύστη προς το εσωτερικό αυτί. Αν και τα περισσότερα είδη σε αυτή την οικογένεια είναι αυστηρά γλυκού νερού, υπάρχουν μερικά που μπορεί να βρεθούν σε υφάλμυρα νερά. Όλα τα ψάρια σε αυτή την οικογένεια είναι ωοτόκα και τα περισσότερα δεν φυλάνε τα αυγά τους. Ωστόσο, μερικά είδη κάνουν φωλιές ή / και φυλάνε τα αυγά. Τα 2 γένη που μελετάμε παρακάτω άνηκαν στην υποοικογένεια των Λευκισίνων, τα παρόντα γένη Petroleuciscus και Squalius υπήρξαν αρχικά στο γένος Leuciscus λόγο ταξινομικών αλλαγών και αβέβαιων οριοθετήσεων. Σε γενικές γραμμές, τα Leuciscus υπό τη σύγχρονη έννοια είναι διαδεδομένα σε όλη την Ευρασία, ενώ τα Squalius και Petroleuciscus σχεδόν περιορίζονται στην Ευρώπη. Η βιβλιογραφία της παρούσας εργασίας είναι σχετικά φτωχή, γεγονός το οποίο οφείλεται σε λίγη δουλειά που έχει γίνει πάνω στα είδη αυτά, καθώς δεν υπάρχουν πολλές εργασίες σχετικές με τα δύο είδη και την δίαιτα τους. 7

8 1.2 Αναλυτικά στοιχεία για το Petroleuciscus smyrnaeus (Smyrna chub) Εικόνα 1.1 : : φωτογραφία του Petroleuciscus smyrnaeus ( To Petroleuciscus smyrnaeus (Boulenger, 1896) είναι ένα είδος ψαριού με ακτινωτά πτερύγια της οικογένειας των κυπρινοειδών. Αρχικά καταγράφηκε ως Leuciscus smyrnaeus, αλλά τώρα μεταφέρθηκε στο γένος Petroleuciscus (Bogutskaya 2002). Βρίσκεται στην Ελλάδα και την Τουρκία. Φυσικό περιβάλλον του είναι τα ποτάμια και απειλείται από την απώλεια ενδιαιτημάτων. Έχει ένα ραχιαίο πτερύγιο με 7½ διακλαδισμένης ακτίνες και 3 σκληρές άκανθες και 7 μαλακές, ένα κοιλιακό πτερύγιο συνήθως με 8½ διακλαδισμένης ακτίνες και 3 σκληρές άκανθες και 8 μαλακές και ένα εδρικό με 3 σκληρές άκανθες και 8-10 μαλακές άκανθες. Έχει και θωρακικά πτερύγια τα οποία φυσικά είναι ζυγά, όπως και τα κοιλιακά με άκανθες και μαλακές ακτίνες. Η ίριδα του ψαριού είναι υπόλευκη, έχει λέπια στη πλευρική γραμμή του, η οπίσθια άκρη του πρωκτικού πτερύγιου του είναι ευθεία ή ελαφρώς κοίλη και η άκρη από κάθε πλευρά του έχει μαύρες χρωστικές. Το ουραίο πτερύγιο είναι διχαλωτό, πάνω-κάτω κανονικό. Το μεγαλύτερο σε μέγεθος του είδους του που χει καταγραφεί είναι 10 εκατοστά χωρίς την ουρά, αποτελεί ενδημικό είδος και η γεωγραφική κατανομή του βρίσκεται σε Ευρώπη και Ασία: Λέσβος στην Ελλάδα και στις απορροές του Αιγαίου της νοτιοδυτικής Τουρκίας, από τη Σμύρνη στο Güllük. Κατοικεί σε στάσιμα νερά αργής ροής, αν και περιγράφεται ως σπάνιο είδος ωστόσο, στη Λέσβο περιγράφεται ως αρκετά πλούσιο 8

9 Αυτό το είδος έχει ένα σχετικά μεγάλο εύρος και είναι άφθονο σε περιφερειακό επίπεδο και ανθεκτικό έναντι πολλών απειλών. Κατά συνέπεια, αξιολογήθηκε από το The IUCN Red List οf Threatened Species ως Least Concern. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΦΥΛΟ ΚΛΑΣΗ ΤΑΞΗ ΖΩΑ (Animalia) ΧΟΡΔΩΤΑ (Chordata) ΑΚΤΙΝΟΠΤΕΡΥΓΙΟΙ (Actinopterygii) ΚΥΠΡΙΝΟΜΟΡΦΑ (Cypriniformes) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΥΠΡΙΝΟΕΙΔΗ(Cyprinidae) ΓΕΝΟΣ ΕΙΔΟΣ Petroleuciscus Petroleuciscus smyrnaeus Είναι συνήθως άφθονα ακόμη και σε δεξαμενές και υδάτινες μάζες επηρεασμένες σε μεγάλο βαθμό. Πιστεύεται ότι έχουν έντονα μειωθεί λόγω της μαζικής ρύπανσης πολλών από τους πρώην οικοτόπους τους και μπορεί ακόμα να μειώνονται λόγω της άντλησης του νερού και τη ρύπανσης. Αυτό το μικρό είδος δεν χρησιμοποιείται άμεσα από τον άνθρωπο λόγω του μικρού του μεγέθους. Ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για τον κύκλο ζωής του είδους, τις διατροφικές συνήθειες, την αναπαραγωγή καθώς και την συμπεριφορά του. Τρέφονται κυρίως με έντομα και προνύμφες τους, αλλά λαμβάνουν επίσης πλαγκτόν, βενθικά ασπόνδυλα και φύκια. Σχηματίζουν ομάδες αναπαραγωγής έως και 150 άτομα. Δε μεταναστεύουν αλλά κινούνται σε βαθύτερα μέρη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Το γένος Petroleuciscus περιλαμβάνει έξι ελάχιστα γνωστά είδη: P. borysthenicus, P. kurui, P. smyrnaeus, P. persidis, P. squaliusculus και P. ulanus. Σύμφωνα με μελέτη η οποία αποτέλεσε την πρώτη μοριακή προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τρία είδη Petroleuciscus. 9

10 Εικόνα 1.2 : : φυλογενετικό δέντρο του P.smyrnaeus ( 10

11 Το γένος Petroleuciscus απεδείχθη ότι αποτελεί μια ομάδα μη συνδεδεμένων ταξινομικών κατηγοριών. Έτσι, τα Petroleuciscus borysthenicus και P. smyrnaeus είναι δύο είδη από το Αιγαίο και τις λεκάνες της Μαύρης Θάλασσας που συνδέονται στενά μεταξύ τους και έχουν συγγένεια με τα γένη Ladygesocypris και Squalius. 1.3 Αναλυτικά στοιχεία για το Squalius cf. cii (Μarmara chub) Εικόνα 1.3 : : φωτογραφία του Squalius cf. cii από προσωπική συλλογή To Squalius cii (Richardson, 1857) είναι ένα είδος ψαριού με ακτινωτά πτερύγια της οικογένειας των κυπρινοειδών. Αυτό το γένος ανήκει στην υποοικογένεια των Λευκισίνων. Η γεωγραφική του κατανομή κυμαίνεται στη Ευρώπη και Ασία, σήμερα είναι γνωστό μόνο από την Λέσβο και από τις λεκάνες απορροής στη νότιο θάλασσα Marmara εξ ου και η κοινή ονομασία του Marmara chub. Το φυσικό του περιβάλλον είναι τα ποτάμια, απαντάται σε τυπικά μεσογειακά περιοδικά ρεύματα και υπόστρωμα αποτελούμενο από βότσαλα, πέτρες και λάσπη. Προς το τέλος του καλοκαιριού, τα περισσότερα ψάρια καταλήγουν στις απομονωμένες πισίνες του νερού κατά μήκος της κοίτης. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΖΩΑ (Animalia) ΦΥΛΟ ΚΛΑΣΗ ΤΑΞΗ ΧΟΡΔΩΤΑ (Chordata) ΑΚΤΙΝΟΠΤΕΡΥΓΙΟΙ (Actinopterygii) ΚΥΠΡΙΝΟΜΟΡΦΑ (Cypriniformes) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΥΠΡΙΝΟΕΙΔΗ(Cyprinidae) 11

12 ΓΕΝΟΣ ΕΙΔΟΣ Squalius Squalius cf. cii Όλοι οι πληθυσμοί βρίσκονται υπό απειλή λόγω της απώλειας των ενδιαιτημάτων, που προκαλείται από την άντληση νερού (επιφανειακά και υπόγεια) για σκοπούς άρδευσης, καθώς και από την οργανική ρύπανση που προέρχεται από διάφορα φυτά της ελαιουργίας Αποικίζει επίσης σε λίμνες και δεξαμενές από τις οποίες μεταναστεύει σε ρεύματα εισροής ώστε να αναπαραγχθούν. Με βάση υλικό από τη Λέσβο το συγκεκριμένο είδος διακρίνεται από όλα τα άλλα ομοειδή γύρω απ το Αιγαίο και τη Δυτική Ανατολία από το συνδυασμό των ακόλουθων χαρακτηριστικών: κωνικό ρύγχος, με στρογγυλεμένη άκρη, κατευθυνόμενη προς τα κάτω, στόμα με μεγαλύτερη κάτω γνάθο, ανώτατο σημείο σχισμής κάτω από το επίπεδο του χαμηλότερου περιθωρίου του ματιού, έχει ένα ραχιαίο πτερύγιο με 3 απλές και συνήθως 7,5 ή 8,5 διακλαδιζόμενες ακτίνες, ένα εδρικό πτερύγιο με 3 απλές και 7,5 η 8,5 διακλαδιζόμενες ακτίνες, θωρακικό πτερύγιο με 16,17 και 18 ακτίνες, κοιλιακό πτερύγιο με 8,9 και 10 ακτίνες, ουρά διχαλωτη,41-44 λέπια στη πλευρική γραμμή, βάθος ουραίου μίσχου φορές στο μήκος του, μήκος κεφαλιού μεγαλύτερο του βάθους σώματος. Έχει επίμηκες σώμα, μέτρια συμπιεσμένο, προφίλ ραχιαίου σώματος κυρτό, ειδικά στη προραχιαία περιοχή, κοιλιακό προφίλ κυρτό, αλλά λιγότερο τοξωτό από το ραχιαίο, σε μεγαλύτερα άτομα παρατηρείται μια μικρή καμπούρα στον αυχένα. Ο χρωματισμός του σώματος είναι καφέ κίτρινος ενώ στο κεφάλι είναι καφέ-μαύρο. Τα θηλυκά έχουν σχετικά βαθύτερο σώμα απ τα αρσενικά, φαρδύτερο και πιο κοντό κεφάλι. Το μεγαλύτερο θηλυκό και αρσενικό που έχει καταγραφεί στη Λέσβο είναι στα 15,8 εκ. SL για το θηλυκό και το αρσενικό 10,4 εκ. SL (Stoumboudi et al., 2006) Οι Stoumboudi et al., 2006, αναγνωρίζουν διστακτικά τους πληθυσμούς Squalius ως S. cii και αναφέρουν ότι η ταξινομική κατάταξη αυτών των πληθυσμών θα εξακριβωθεί μόνο με τη ταξινομική διασάφηση των πληθυσμών Squalius της δυτικής Τουρκίας, έως σήμερα 12

13 έχουν γίνει δημοσιεύσεις και γενετικές αναλύσεις (Geiger et al., 2014) οι οποίες δείχνουν ότι οι πληθυσμοί της Λέσβου πιθανώς δεν ανήκουν στο είδος S. cii. Για τους λόγους αυτούς ενδείκνυται ο πληθυσμός της Ποταμιάς να αναφερθεί ως Squalius cf. cii. Το είδος είναι σχετικά διαδεδομένο, εμφανίζεται σε πολλούς περισσότερους από 10 ανεξάρτητους πληθυσμούς και δεν πιστεύεται ότι θα μειωθεί αρκετά γρήγορα ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις για την κατηγορία του Εγγύς Απειλούμενου ή μια άλλη κατηγορία των απειλούμενων ειδών. Κατά συνέπεια, αξιολογείται ως λιγότερης ανησυχίας Least Concern (IUCN). Η ξηρασία (η οποία προβλέπεται να αυξηθεί σε βαρύτητα λόγω της κλιματικής αλλαγής), η ρύπανση και η άντληση του νερού είναι οι μεγάλες απειλές, αλλά οι απειλές αυτές δεν φαίνεται να είναι αρκετά ισχυρές για να επηρεάσει σημαντικά το είδος σε όλο του το φάσμα. Όπως και με το Petroleuciscus λίγες πληροφορίες γνωρίζουμε σχετικά με το κύκλο ζωής, τη δίαιτα και την αναπαραγωγή του Squalius cii. 1.4 Διατροφικές συνήθειες Τα κυπρινοειδή περιλαμβάνουν μια ευρεία ποικιλία ειδικής και γενικής διατροφής πάνω σε όλα τα τροφικά επίπεδα. Λεπτομερής γνώση είναι διαθέσιμη για τα κοινά Ευρωπαϊκά κυπρινοειδή από τρεχούμενα και λιμνάζοντα γλυκά νερά. Τα περισσότερα τρέφονται με δευτερογενείς παραγωγούς: ζωοπλαγκτόν, μακρο καρκινοειδή, προνύμφες, νύμφες και ενήλικες των εντόμων, ολιγόχαιτοι, βρυόζωα, σαλιγκάρια και μύδια. Μερικά καταναλώνουν επίσης πρωτοβάθμιους (μακρόφυτα και φυτοπλαγκτόν) ή τριτοβάθμιους παραγωγούς (ψάρια), αλλά μόνο πολύ λίγοι χρησιμοποιούν αυτά ως κύρια τροφή. Όταν συζητάμε για τις δίαιτες των κυπρίνων, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τον τύπο και την διαθεσιμότητα των καταναλωτέων οργανισμών. Όχι μόνο είναι η πεπτικότητα τους σημαντική, αλλά περισσότερο από αυτό, πως εντοπίζονται και αντιμετωπίζονται από τα διάφορα είδη. Μερικοί οργανισμοί τρώγονται από όλα τα είδη, αλλά μόνο κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων οντογενετικών σταδίων του ψαριού και μόνον όταν η πυκνότητα και το μέγεθος της τροφής είναι επαρκείς. Ως εκ τούτου, η δίαιτα πρέπει να σχετίζεται με το μέγεθος του ψαριού και τη διαθεσιμότητα (πυκνότητα, κατανομή μεγέθους, ορατότητα 13

14 κ.λπ.)της τροφής. Με την αύξηση του μεγέθους των ψαριών οι αναλογίες των ψαριών και του ζωοπλαγκτόν αλλάζουν, ειδικότερα όταν τα ψάρια δεν είναι πλέον περιορισμένου στοματικού ανοίγματος (> 5 cm). Τότε η πυκνότητα και το μέγεθος της κατανομής του ζωοπλαγκτού και οι ιδιότητες διατήρησης του βραγχιακού πλέγματος γίνονται σημαντικές παράμετροι στην επιλογή. Εντός ενός είδους η επιλογή του μεγέθους αλλάζει σε σχέση με το μέγεθος των ψαριών και των διαφορών ειδών τροφής.αυτές οι διαφορές μπορούν να εξηγηθούν από την στρατηγική διατροφής, η οποία συνδέεται με το μέγεθος του ψαριού και το μέγεθος του βραγχιακού πλέγματος. Ένα μικρό ψάρι έχοντας μόνο μια μικρή στοματική κοιλότητα δεν είναι σε θέση να επεξεργαστεί αρκετό νερό για να τραφεί αποτελεσματικά μέσω διαφόρων λειτουργιών τροφοδοσίας. Για τα μικρά ψάρια, η μεμονωμένη σίτιση σωματιδίων είναι η πιο αποδοτική λειτουργία τροφοδοσίας σε φυσικές πυκνότητες ζωοπλαγκτόν. Ακόμη και σε χαμηλές ζωοπλαγκτονικές πυκνότητες, αυτοί οι τροφοδότες μεμονωμένων σωματιδίων αναζητούν τροφή εντατικά, ενώ τα μεγαλύτερα ψάρια με λειτουργία τροφοδοσίας φίλτρου αρχίζουν να αναζητούν τροφή σε πολύ υψηλότερες πυκνότητες. Τα περισσότερα κυπρινοειδή αρχίζουν να τρέφονται λίγες ημέρες μετά την εκκόλαψη, όταν έχουν γίνει 7-8 χιλιοστά σε μήκος. Τροχόζωα, ναύπλιοι και φύκια αποτελούν την κύρια τροφή. Τις πρώτες εβδομάδες τα ψάρια μεταβαίνουν ταχεία σε μεγαλύτερους οργανισμούς Στο πρώτο έτος της ηλικίας τους, στην επίτευξη ενός μήκους των 5 εκατοστών, μπορούν να φάνε όλα τα είδη μεσοζωοπλαγκτού, αν και τα κωπήποδα δε μπορούν να ληφθούν αποτελεσματικά από όλα τα είδη, λόγο της γρήγορης συμπεριφοράς διαφυγής τους. Τα περισσότερα κυπρινοειδή μπορούν να συνεχίσουν να τρέφονται με ζωοπλαγκτόν μέχρι να είναι μήκους 15 εκατοστών και να μπορούν να φάνε τα μεγάλα δαφνιδία και Leptodora στη διάρκεια της ζωής τους. Κανένα από τα κυπρινοειδή είναι αυστηρά μονοφαγικό, αλλά πολλά μπορεί να τρέφονται με μόνο ένα είδος οργανισμού ανάλογα με τη διαθεσιμότητα. Κάποια είδη μπορούν να τρώνε φυτά ή απομεινάρια φυτών, ενώ άλλα είναι ειδικευμένα στην πελαγική διατροφή με ζωοπλαγκτόν ή ψάρια, και η άλλη ομάδα είναι πιο εξειδικευμένη σε βενθοφάγα διατροφή. Κυπρινοειδή όπως το Leuciscus leuciscus τα οποία ανήκουν στη κατηγορία των χορτοφάγων, τρέφονται κυρίως με μακρόφυτα η νηματοειδή άλγη. Είναι πάραυτα ικανά να τρέφονται αποκλειστικά με ζωική τροφή επίσης, συγκεκριμένα ζωοπλαγκτόν, σαλιγκάρια και μύδια. Άλλα είδη κυπρινοειδών τρέφονται με βλάστηση, ζωοπλαγκτόν και ενήλικα έντομα κοντά στην επιφάνεια του νερού, το στόμα τους ειδικεύεται στην διατροφή από την επιφάνεια του νερού, ενώ τα φαρυγγικά τους δόντια είναι ιδανικά για την αξιοποίηση της βλάστησης. 14

15 Τα Leuciscus idus και Squalius cephalus τρέφονται επίσης με μακρόφυτα αλλά έχουν ακόμα πιο ευρύτερη διατροφή καθώς τρέφονται από όλα τα τροφικά επίπεδα μέχρι και μικρά ψάρια. Μια σχετικά μεγάλη ομάδα εκπροσωπείται από τους βενθοφάγους, όπως ο κυπρίνος, ο γοβιός κ.α., αυτοί ειδικεύονται στη τροφοδοσία με προνύμφες δίπτερων στα ιζήματα ή με οργανισμούς που συνδέονται με τα ιζήματα. Μαλάκια και σπόροι είναι συχνά συμπληρωματική τροφή για κυπρίνους, γληνάρια και σαργούς. Το ζωοπλαγκτόν επίσης τρώγεται αποτελεσματικά από κυπρίνους και από άλλα κυπρινοειδή όταν είναι σε νεαρή ηλικία. Τα δυο είδη Squalius cii και Petroleuciscus smyrnaeus που θα αναλύσουμε παρακάτω είναι κοντινοί συγγενείς με τους Leuciscus leuciscus, Leuciscus cephalus οι οποίοι ανήκουν σε βενθοφάγα ψάρια. Ένα από πιο σημαντικά βενθικά αποθεμάτα τροφών είναι οι προνύμφες chironomids, οι οποίες μπορεί να ζουν στα ιζήματα από αρκετές εβδομάδες έως αρκετούς μήνες. Ανάλογα με το μέγεθος, το είδος και τη φύση του ιζήματος, αυτές οι προνύμφες ζουν από μερικά χιλιοστά έως αρκετά εκατοστά βαθιά στα ιζήματα. Ως εκ τούτου αυτό απαιτεί ένα εξειδικευμένο μηχανισμό σκαψίματος και κοσκινίσματος για το διαχωρισμό των παρανύμφων από τα ιζήματα. Τα Κυπρινοειδή αναρροφούν τα σωματίδια ιζήματος μαζί με τους οργανισμούς και διαχωρίζουν τους οργανισμούς στη φαρυγγική εγκοπή. Βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την αποδοτικότητα της διατροφής είναι το μέγεθος σύνθεσης των σωματιδίων ιζήματος η σύνθεση του μεγέθους των σωματιδίων του ιζήματος η οριζόντια και κατακόρυφη κατανομή των chironomids, η πυκνότητα και η σύνθεση μεγέθους των chironomids, το είδος του ψαριού και το μέγεθος αυτού. Η διαθεσιμότητα των οργανισμών προς κατανάλωση δεν είναι σταθερή, αλλά σχετίζεται με τοπικές, εποχιακές και ημερήσιες μεταβολές. Πιο συγκεκριμένα, το ζωοπλαγκτόν και οι chironomids δείχνουν αυτές τις περιοδικότητες και επομένως αναγκάζουν το ψάρι να προσαρμόσει τον τρόπο τροφοδοσίας του, και να μεταβεί από τον ένα οργανισμό στον άλλο με σκοπό να αυξηθεί η αποδοτικότητα τροφοληψίας του. Για κάθε είδος και κάθε οντογενετικό στάδιο του ψαριού αυτή η αλλαγή σχετίζεται με τη συγκεκριμένη αποδοτικότητα τροφοδοσίας για συγκεκριμένους οργανισμούς. Τα ψάρια μπορεί να αλλάξουν τη διατροφή και το τρόπο τροφοδοσίας τους από μέρα σε μέρα, όταν αλλάζει η διαθεσιμότητα των τροφίμων. Οι πόροι τροφίμων στα πιο φυσικά νερά ποικίλλουν συνεχώς και τα ψάρια έχουν να αντιμετωπίσουν ένα μεταβλητό περιβάλλον, αυτό το 15

16 κάνουν με την αλλαγή της διατροφής τους από πελαγική σε βενθική, από σωματιδιακή τροφοδοσία σε τροφοδοσία μέσω φιλτραρίσματος, ή μεταναστεύοντας σε άλλα ενδιαιτήματα. Η συμπεριφορά πελαγικής διατροφής έχει τα εξής χαρακτηριστικά: διατροφή με πλαγκτόν λίγο μετά την εκκόλαψη, το θήραμα ανιχνεύεται οπτικά και λαμβάνεται ένα προς ένα. Αυτά τα ψάρια έχουν περιορισμένο άνοιγμα στόματος και το μέγεθος του σωματιδίου (που τρώγεται) σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το μέγεθος του στόματος. Με την αύξηση του μεγέθους των ψαριών η επιλογή θηραμάτων αλλάζει και σταδιακά μεγαλύτερο πλαγκτόν μπορεί να καταποθεί (μακροφαγία). Όταν το ψάρι γίνει μεγαλύτερο σε σχέση με το πλαγκτόν (microphagy), αναπτύσσονται ειδικές προσαρμογές για τη συγκράτηση των μικρών οργανισμών εντός της κοιλότητας του φάρυγγα. Σε όλες τις ομάδες των μεγαλύτερων πλανκτονοφάγων ψαριών, μια ξεχωριστή δομή φιλτραρίσματος έχει παρατηρηθεί. Άλλα ψάρια παραμένουν μακροφάγα με την αύξηση του μήκους και εξελίσσονται σε φυτοφάγα ζώα, μαλακιοφάγα, εντομοφάγα ή ιχθυοφάγα (Winfield & Nelson, 1991) Συσχέτιση βραγχίων με διατροφή Εικόνα 1.4 σύστημα βραγχιακών άκανθων 8 κυπρινοειδών:(α) χάνι (β) γλήνι (γ) κυπρίνος (δ)πεταλούδα (ε) πλατίτσα (I) λευκό σκαθάρι (ζ) κοκκινοφτερίτσα (h) χρυσοκέφαλος. Τα φαρυγγικά δόντια είναι ορατά στο κάτω μέρος του συστήματος των βραγχιακών άκανθων ως τροποποιημένα βραγχιακά τόξα. Πηγή: (Winfield & Nelson, 1991). 16

17 Στα κυπρινοειδή το βραγχιακό πλέγμα αποτελείται από βραγχιακά τόξα με εξωτερικές και εσωτερικές σειρές από βραγχιακές άκανθες. Η μορφή και η χωρική κατανομή είναι ξεχωριστή για κάθε είδος. Το πέμπτο τόξο σχηματίζει το φαρυγγικό σαγόνι. Σε γενικές γραμμές οι εξωτερικές άκανθες του πρώτου τόξου είναι μεγαλύτερες από ό, τι εκείνες από τα άλλα τόξα. Σε σύγκριση με κάποια άλλα είδη, τα κυπρινοειδή έχουν συνήθως μικρές άκανθες (Winfield & Nelson, 1991). Ο τρόπος διατροφής σχετίζεται στενά με τη δομή του βραγχιακού πλέγματος. Οι περισσότερες μελέτες σχετικά με το βραγχιακό πλέγμα έχουν δείξει ότι σωματίδια μικρότερα ή μεγαλύτερα από ό, τι αναμενόταν, από τις αποστάσεις μεταξύ των άκανθων, συγκρατούνται. Ως εκ τούτου, η κατακράτηση κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι η απλή διαδικασία κοσκινίσματος, που προτείνεται, από τα κενά μεταξύ των βραγχιακών άκανθων. Μόνο οι άκανθες των εξωτερικών γραμμών έχουν μυς και χωράνε στα εγκάρσια κανάλια του απέναντι βραγχίακου τόξου. Με πλευρική καταπίεση αυτές οι κινητές άκανθες μειώνουν τη διάμετρο του καναλιού όταν το ψάρι τρέφεται με μικρούς πλαγκτονικούς οργανισμούς (Winfield & Nelson, 1991). 1.5 Σκοπός της εργασίας Παρακάτω θα αναλύσουμε κάποια βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά των ειδών, την δίαιτα τους κατά τη καλοκαιρινή περίοδο και την αλληλοσύνδεση τους. Τα είδη που μελετούνται αποτελούν ενδημικά είδη γεγονός που τα καταστεί δείκτες οικολογικής κατάστασης αλλά και πηγή γενικών πληροφοριών του οικοσυστήματος που κατοικούν, μελετώντας τα είδη του τόπου της Λέσβου θα μπορέσουμε να πάρουμε πληροφορίες για τον τόπο και την κατάσταση των υδάτων. Η ανάπτυξη αποτελεσματικών προγραμμάτων διατήρησης για ενδημικά είδη ψαριών απαιτεί μια σαφή κατανόηση των οικολογικών απαιτήσεων των ειδών αυτών και μια καλύτερη γνώση των συνηθειών διατροφής τους είναι απαραίτητη για το σκοπό αυτό.ελλιπείς πληροφορίες για την κατανομή των ειδών ψαριών έχει εμποδίσει την έγκαιρη αξιολόγηση των περιοχών υψηλής αξίας διατήρησης και της συμπερίληψης τους στο προστατευτικό πλαίσιο NATURA

18 Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναλύσει τη διατροφική σύνθεση των 2 ειδών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, τη πιο κρίσιμη περίοδο του έτους, σε σχέση με τα τρόφιμα και τη διαθεσιμότητα των ενδιαιτημάτων στα Μεσόγεια ρεύματα(magalhães, 1993a, b). Αυτά είναι αναγκαία για να καταλάβουμε τον κύκλο ζωής αυτών των ειδών κατά τη διάρκεια περιόδων έλλειψης τροφίμων. Η διατροφική ανάλυση των ψαριών μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε τη στρατηγική διατροφής τους, τις ενδο-ή διαειδικές πιθανές αλληλεπιδράσεις τους (ανταγωνισμός και η θήρευση) και της συμπεριφοράς τροφοληψίας τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μεσογειακά ρεύματα που υποβάλλονται σε υψηλές περιβαλλοντικές διακυμάνσεις και έντονη καλοκαιρινή ξηρασία, η οποία μειώνει τα ρεύματα σε μία διαδοχή ασύνδετων πισινών. Κάτω απ αυτές τις συνθήκες τα ψάρια περιορίζονται σε μικρές περιοχές και συνήθως σε πολύ υψηλές πυκνότητες (Pires et al., 1999), όπου βιοτικές αλληλεπιδράσεις όπως ο ανταγωνισμός για τους πόρους τροφίμων θα μπορούσε να γίνει προσωρινά σημαντικός (Cowx et al, Matthews, 1988). Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παράσχει κάποια βιολογικά χαρακτηριστικά, που σχετίζονται με την σίτιση και την ανάπτυξη των 2 ειδών ώστε να γίνει ανάλυση και μελέτη των δεδομένων για σύγκριση μεταξύ τους όσο και με άλλες μελέτες. 18

19 2. Υλικά και μέθοδοι 2.1.Δείγματα Συγκομιδή Εικόνα 2.1 Χάρτης περιοχής δειγματοληψίας της περιοχής Ποταμιά. Συνολικά συλλέχτηκαν 50 δείγματα απ το ποταμό Ποταμιά της Καλλονής στην νήσο Λέσβο τέλη του μήνα Ιουλίου του 2014 πρωινή ώρα. Η συλλογή δειγμάτων πραγματοποιήθηκε με electro-fishing πλάτης, από τον αρμόδιο καθηγητή μου και τρεις εξειδικευμένους ερευνητές του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε, ο απαραίτητος εξοπλισμός χρησιμοποιήθηκε για την ασφάλεια όλων, χρησιμοποιήθηκαν ολόσωμες αδιάβροχες φόρμες για ψάρεμα με ενσωματωμένες γαλότσες, η συσκευή ρυθμίστηκε σε χαμηλή συχνότητα και με ειδικές απόχες μετά από κάθε χτύπημα στο νερό με την ηλεκτρική απόχη μαζεύονταν τα ψάρια που αναδύονταν. 19

20 Εικόνα 2.2. Φωτογραφία της περιοχής δειγματοληψίας Ποταμιά από προσωπική συλλογή Η συλλογή των δειγμάτων έγινε τέλη Ιουλίου 2014, με τη βοήθεια ηλεκτραλιείας στο ποταμό Ποταμιά στη περιοχή της Καλλονής στα βορειοδυτικά της νήσου Λέσβου. Η δειγματοληψία έγινε σε νερά με βάθος 0,4 με 1,3 μέτρα περίπου, σε μία περιοχή του ποταμού που απέχει γύρω στα 2 χιλιόμετρα από τις εκβολές του. Για την συλλογή των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε ηλεκτραλιεία τύπου backpack SAMUS 725mp. Η δειγματοληψία έγινε σε ποτάμι βάθους περίπου 2 μέτρων, η οποία περιοχή απείχε 2 χιλιόμετρα από τις εκβολές του ποταμού. Η δειγματοληψία έγινε με τη βοήθεια 4 ατόμων, κατά μήκος του ποταμού όπου καλύφθηκαν περίπου 4 μέτρα. Συνολικά συλλέχθηκαν 19 άτομα του είδους Squalius cf. cii και 31 ατομα του ειδους Petroleuciscus smyrnaeus. 20

21 2.1.2 Εισαγωγή στο electro-fishing Η ηλεκτραλιεία χρησιμοποιεί ηλεκτρισμό για την αναισθητοποίηση των ψαριών πριν συλληφθούν. Η ηλεκτραλιεία είναι μια κοινή μέθοδος επιστημονικής έρευνας που χρησιμοποιείται για να ληφθούν δείγματα από πληθυσμούς ψαριών ώστε να καθοριστεί η αφθονία, η πυκνότητα και η σύνθεση των ειδών. Όταν εκτελείται σωστά, τα αποτελέσματα της ηλεκτραλιείας δεν δημιουργούν καμία μόνιμη βλάβη στα ψάρια, τα οποία επιστρέφουν στη φυσική τους κατάσταση σε μόλις δύο λεπτά μετά την αναισθητοποίηση. Η ηλεκτραλιεία στηρίζεται σε δύο ηλεκτρόδια τα οποία παρέχουν ρεύμα μέσα στο νερό για την αναισθητοποίηση των ψαριών. Μια διαφορά υψηλής τάσης προκαλεί ένα ρεύμα να ρέει από την άνοδο στην κάθοδο, έτσι όταν ένα ψάρι συναντά μια αρκετά μεγάλη κλίση δυναμικού σε αυτό το μονοπάτι επηρεάζεται από την ηλεκτρική ενέργεια. Συνήθως εφαρμόζεται συνεχές παλμικό ρεύμα (DC), το οποίο προκαλεί γαλβανοτακτισμό στα ψάρια. Ο γαλβανοτακτισμός είναι ανεξέλεγκτος μυϊκός σπασμός που οδηγεί στην κολύμβηση ψαριών προς την άνοδο. Τουλάχιστον δύο άνθρωποι απαιτούνται για ένα αποτελεσματικό πλήρωμα ηλεκτραλιείας: ένα για τη λειτουργία της ανόδου, και το άλλο για να πιάσει το αναισθητοποιημένο ψάρι με ένα δίχτυ εμβάπτισης. Η αποτελεσματικότητα της ηλεκτραλιείας επηρεάζεται από μια ποικιλία βιολογικών, τεχνικών, υλικοτεχνικών, και περιβαλλοντικών παραγόντων. Τα αλιεύματα είναι συχνά επιλεκτικά ως προς το μέγεθος των ψαριών και τη σύνθεση των ειδών. Όταν χρησιμοποιείτε το παλμικό DC για την αλιεία, ο ρυθμός των παλμών και η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου επηρεάζουν σημαντικά το μέγεθος και τη φύση των αλιευμάτων. Η αγωγιμότητα του νερού επηρεάζει το σχήμα και την έκταση του ηλεκτρικού πεδίου και έτσι επηρεάζει την ικανότητα του πεδίου να επάγει συμπεριφορά επιρρεπή στη σύλληψη στα ψάρια. Η ηλεκτραλιεία είναι μια μη επιλεκτική μέθοδο, η οποία επιτρέπει γρήγορες συλλήψεις και αποφεύγει τη μερική πέψη του θηράματος απ το θηρευτή. Επιπλέον, το electro-fishing αποτρέπει τη παλινδρόμηση (Windel & Bowen, 1978). 21

22 2.1.3 Προετοιμασία Τα ψάρια τοποθετήθηκαν σε κουβά με οξυγονωμένο νερό, έπειτα αναισθητοποιήθηκαν με τη χρήση γαρυφαλέλαιου, για την ήπια μετάβαση τους σε θάνατο αφού θα τοποθετούνταν αργότερα σε διάλυμα φορμόλης 10% περιεκτικότητας, το έλαιο αυτό επίσης βοήθησε ώστε να μην υπάρξουν τυχόν παραμορφώσεις κατά την τοποθέτηση των ψαριών στη φορμόλη. Στο εργαστήριο βιολογίας για τη καλύτερη συντήρηση των στομαχικών περιεχομένων και αποφυγή αλλοίωσης λόγω πέμψης, στα μεγάλα ψάρια με ένα μικρό ψαλίδι σχίστηκε ένα σημείο από τα κοιλιακά πτερύγια προς τα πάνω. Τα δείγματα αποθηκεύτηκαν στο δοχείο με τη φορμόλη μέχρι την ολοκλήρωση των εργαστηριακών αναλύσεων. Πριν από κάθε μορφολογική μέτρηση τα δείγματα αφήνονταν σε μια λεκάνη με νερό μια ημέρα πριν τις μετρήσεις. 2.2 Εργαστηριακές Μετρήσεις Τα δείγματα μετρήθηκαν τόσο μορφολογικά όσο και στομαχικά. Οι μορφολογικές μετρήσεις οι οποίες διεξήχθησαν στα δείγματα είναι οι εξής: ολικό μήκος ψαριού (TL) μήκος ψαριού μέχρι τη διχάλα της ουράς (FL) μήκος του ψαριού μέχρι το μίσχο (SL) βάθος σώματος ψαριού (Bd) πλάτος σώματος ψαριού (Bw) διάμετρος ματιού (D) απόσταση απ το μέσο του ματιού μέχρι το κάτω μέρος απ το κεφάλι (Eh) μήκος κεφαλιού ψαριού (Hl) πλάτος κεφαλιού ψαριού (Hw) βάθος κεφαλιού ψαριού (Hd) μήκος πάνω σαγονιού μήκος κάτω σαγονιού μήκος απ τη μύτη τα σαγονιού μέχρι την πρώτη άκρη του ματιού 22

23 μήκος απ τη τελική άκρη του ματιού μέχρι το τέλος του κεφαλιού βάθος στόματος (Md) μήκος στόματος (Mw) απόσταση απ το πάνω μέρος του στόματος μέχρι το κάτω μέρος του κεφαλιού (Mo) κλίση στόματος (Pos) μήκος προεκβολής στόματος(pro). Οι παραπάνω μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με την βοήθεια βερνιέρου σε (mm) και χάρακα σε εκατοστά (cm) με ακρίβεια χιλιοστού. Μετά την μέτρηση των μορφομετρικών μετρήθηκε το υγρό ολικό βάρος του κάθε ατόμου Έπειτα εφαρμόστηκε στο κάθε άτομο μια τομή με χειρουργικό ψαλίδι από την έδρα και κατά μήκος της κοιλιακής χώρας, με την χρήση λαβίδας αφαιρέθηκε το στομάχι, το έντερο, το συκώτι, οι γονάδες και μετρήθηκε το βάρος τους με την χρήση εργαστηριακού ψηφιακού ζυγού ακριβείας με σφάλμα 0,01 gr. Επίσης μετρήθηκε το μήκος εντέρου του κάθε ατόμου Ωριμότητα Αναπαραγωγή Μετά την αφαίρεση των γονάδων από την κοιλιακή χώρα με την χρήση λαβίδας και την καταμέτρηση του βάρους τους ακολουθούσε η μακρομετρική παρατήρηση των γονάδων για τον φυλετικό διαχωρισμό των ατόμων του δείγματος σε αρσενικό, θηλυκό ή ανώριμο με βάση τα χαρακτηριστικά τους. επίσης με μακρομετρική παρατήρηση εκτιμήθηκε το στάδιο ωριμότητας των γονάδων για το κάθε δείγμα, η οποία στηρίχτηκε στην κλίμακα ωρίμανσης των γονάδων Nikolsky (1963) Η ταυτοποίηση του φύλου βασίστηκε στο χρώμα και το σχήμα των γονάδων. Οι γονάδες που είχαν διάφορες αποχρώσεις του κόκκινου και το σχήμα τους ήταν κοίλο δήλωναν θηλυκά άτομα ενώ οι γονάδες με αποχρώσεις κοντά στο λευκό και το σχήμα λιγότερο κοίλο αρσενικά άτομα. Τα δείγματα στα οποία η ταυτοποίηση του φύλου δεν ήταν εφικτή είτε λόγο της απουσίας γονάδων είτε λόγο της ύπαρξης μόνο μια λεπτής ίνας το άτομο ονομαζόταν ανώριμο. 23

24 Πίνακας 2.1 Φυλετικός διαχωρισμός με βάση τα χαρακτηριστικά των γονάδων. ΘΗΛΥΚΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΑΝΩΡΙΜΟ Χρώμα γονάδων. Ροζ Υπόλευκο Διάφανο Σχήμα γονάδων. Κοίλο Λιγότερο κοίλο Λεπτή ίνα ή απουσία Παράμετροι ωριμότητας Δείκτες Για τον υπολογισμό και την ανάλυση βασικών παραμέτρων ωριμότητας και αναπαραγωγής χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω δείκτες, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για την σύγκριση των αλλαγών που υπόκεινται οι επιμέρους μετρήσεις μας. Γοναδοσωματικός δείκτης : Το (GSI) αναφέρεται στην σχέση μεταξύ του βάρους των γονάδων και το ολικό σωματικό βάρος του ιχθύ (Wootton, 1991).Η διακύμανση των τιμών του Γοναδοσωματικού Δείκτη καθ όλη την διάρκεια του ετήσιου κύκλου συνήθως δείχνει την αρχή και το τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου. Στην παρούσα εργασία υπολογίστηκε ο GSI ή Δείκτης Αναπαραγωγικής δραστηριότητας (Gonadosomatic Index) από τον τύπο: GSI = ( W g / B) * 100 οπού W g = βάρος γονάδων και Β = υγρό ολικό βάρος. Βασικά με το γοναδοσωματικό δείκτη προκύπτει μια διαφορετική προσέγγιση στον προσδιορισμό του βαθμού ωρίμανσης της γονάδας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο γοναδοσωματικός δείκτης στα είδη των Ελληνικών θαλασσών αποδίδει πιστά την περίοδο αναπαραγωγής, αφού ο όγκος και το βάρος των γονάδων αλλάζουν σημαντικά κατά τη διάρκεια ωρίμανσής τους (Καλλιανιώτης, 2001). Ηπατοσωματικός Δείκτης : Ένας έμμεσος τρόπος μέτρησης της διατροφικής και ενεργειακής κατάστασης καθώς και του ρυθμού αύξησης του ψαριού είναι ο Ηπατοσωματικός Δείκτης (HSI) ο οποίος εκφράζεται από την σχέση : HSI = ( W L / B ) * 100 όπου W L = βάρος του συκωτιού και Β = υγρό ολικό βάρος. 24

25 Με βάση την τιμή που δίνει ο Ηπατοσωματικός δείκτης μπορεί να παρατηρηθεί η περίοδος ωοτοκίας του ψαριού ( Di Giácomo et al., 1994). Δείκτης Ευρωστίας : Για την εκτίμηση του Δείκτη Ευρωστίας (Condition Factor ) χρησιμοποιήθηκε ο παρακάτω τύπος κατά Fulton : CF = ( W /Ls 3 ) * 100 οπού W = ολικό υγρό βάρος και Ls = σταθερό μήκος σώματος. Συγκεκριμένα για τους 3 δείκτες που προαναφέρθηκαν, προσδιορίστηκαν τα 95% διαστήματα εμπιστοσύνης για να εξεταστεί κατά πόσο μεταβάλλονται οι μέσες τιμές ανάμεσα στα είδη του δείγματος Στομαχικά περιεχόμενα Στο στάδιο αυτό μελετήθηκαν το στομάχι και το έντερο του κάθε άτομου του δείγματος, μετρήθηκε το ολικό βάρος του στομάχου και με προσεκτική τομή της μεμβράνης του στομάχου αφαιρέθηκε το περιεχόμενο και έπειτα ζυγίστηκε το στομάχι άδειο. Το περιεχόμενο του στομάχου τοποθετήθηκε σε τριβλίο και παρατηρήθηκε με την βοήθεια στερεοσκοπίου για τον διαχωρισμό των διαφορετικών ομάδων θηραμάτων και τον προσδιορισμό των τροφικών αντικειμένων που έγινε με την χρήση κλειδών στο κατώτερο επίπεδο ταξινόμησης τους. Ένα στομάχι θεωρούνταν άδειο όταν είχε ελάχιστα υπολείμματα τροφής τα οποία δεν μπορούσαν να αναγνωριστούν ή μόνο γαστρικά υγρά. Τα παράσιτα δεν λήφθηκαν υπόψη στη μελέτη του στομαχικού περιεχομένου. Ο προσδιορισμός των τροφικών αντικειμένων έγινε με την χρήση κλειδών(tachet el al. 2002) στο κατώτερο επίπεδο ταξινόμησης τους 2.3 Στατιστική Επεξεργασία Για την ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν σχετικά με τις 2 Οικογένειες πραγματοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία των μετρήσεων (Ν=50). Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έγινε με την βοήθεια του προγράμματος Microsoft Excel 2007 και του στατιστικού λογισμικού πακέτου IBM SPSS Statistics Μορφομετρική συσχέτιση Για τις μεταβλητές του ολικού μήκους και του μήκος εντέρου δημιουργήθηκαν πίνακες συσχέτισης με την χρήση του συντελεστή Pearson για τον έλεγχο πιθανής στατιστικής διαφοράς ανάμεσα στις μεταβλητές για κάθε είδος. Η ανάλυση συσχέτισης μετρά την 25

26 σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών και δείχνει αν οι αλλαγές στην τιμή της μιας μεταβλητής θα οδηγήσει σε αλλαγές στην τιμή της άλλης μεταβλητής Σχέση μήκους βάρους Για τον υπολογισμό της σχέσης του υγρού ολικού βάρους W (gr) με το ολικό μήκος TL (cm) χρησιμοποιήθηκε η εκθετική εξίσωση : W = a * TL b (Le Cren,1951) όπου a & b είναι σταθερές, W είναι το βάρος το ψαριού σε g και ΤL είναι το μήκος του ψαριού σε cm η οποία με λογαρίθμηση λαμβάνει την γραμμική μορφή : Log (W) = Log (a) + b Log (TL) Οι παράμετροι a και b της σχέσης μήκους βάρους ( Length Weight Relationship) χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση του βάρους και του μήκους του ψαριού. Ουσιαστικά η διαδικασία που εφαρμόστηκε για την εκτίμηση των παραμέτρων αυτών είναι η Γραμμική παλινδρόμηση (linear regression), στο πρόγραμμα Excel μετά από λογαρίθμηση των δεδομένων μήκους και βάρους. Οπότε και προκύπτει το γράφημα του Log (W) με το Log (TL) αφού προσαρμοστεί η εξίσωση παλινδρόμησης Log (W) = Log (a) + b Log (TL), οπού το Log (a) είναι η τομή στον άξονα y και το b είναι η κλίση της ευθείας. Όσον αφορά την παράμετρο b περιγράφει την ισομετρική αύξηση όταν είναι ίση με 3 (b = 3) και αλλομετρική αύξηση όταν είναι στατιστικά μικρότερη ή μεγαλύτερη από 3. Όταν το b είναι μικρότερο από 3 (αρνητική αλλομετρική αύξηση, b<3) σημαίνει ότι το ψάρι γίνεται ελαφρύτερο για το μήκος του, ενώ όταν είναι μεγαλύτερο από 3 (θετική αλλομετρική αύξηση, b>3) σημαίνει ότι το ψάρι γίνεται βαρύτερο για το μήκος του όσο μεγαλώνει σε μέγεθος (Wooton, 1990). 2.4 Μέθοδος ανάλυσης της τροφής των ψαριών Στην παρούσα εργασία για τον υπολογισμό των τροφικών συνηθειών για τα 2 Είδη Κυπρινοειδών χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος συχνότητας εμφάνισης, καθώς αυτή η μέθοδος δεν λαμβάνει υπόψη το μέγεθος των θηραμάτων. Επίσης καταγράφηκε το ποσοστό των κενών στομαχιών C.R ανά Είδος σύμφωνα με τον τύπο(hynes, 1950 Vannuci, 2004) : C.R = 100 * Np/Np+Nv Np = αριθμός των κενών στομαχιών. Nv = αριθμός των γεμάτων στομαχιών. Ένα στομάχι θεωρούνταν άδειο όταν περιείχε μόνο γαστρικά υγρά ή ελάχιστα υπολείμματα τροφής που δεν μπορούσαν να προσδιοριστούν. 26

27 Κατά την μέθοδο της συχνότητας εμφάνισης (frequency of occurrence), αθροίζεται ο συνολικός αριθμός των συχνοτήτων εμφάνισης όλων των τροφικών κατηγοριών. Ο αριθμός των στομαχιών στα οποία βρέθηκε ένα συγκεκριμένο είδος εκφράζεται σαν εκατοστιαίο ποσοστό του παραπάνω αθροίσματος, σύμφωνα με τον τύπο (Lima-Junior & Goiten, 2001) Fi = 100 n i /n, οπού: Fi = η συχνότητα εμφάνισης του i τροφικού είδους στο δείγμα n i = ο αριθμός των στομαχιών που εμφανίζεται το τροφικό είδος n = το συνολικό άθροισμα των στομαχιών που εξετάστηκαν Η μέθοδος της συχνότητας εμφάνισης τείνει να υπερεκτιμήσει την σπουδαιότητα των μικρών οργανισμών στο διαιτολόγιο των ψαριών. Επίσης δεν λαμβάνεται υπόψη το μέγεθος του κάθε ζωικού οργανισμού. Οι μικρότεροι οργανισμοί που συνήθως είναι πολυάριθμοι στη φύση, συμμετέχουν με μεγαλύτερη συχνότητα στα στομάχια αλλά μπορεί να έχουν μικρότερη θρεπτική αξία σε σύγκριση με άλλα μεγαλύτερα είδη, που συνήθως παρουσιάζουν μικρότερη συχνότητα εμφάνισης, αλλά μεγαλύτερη θρεπτική αξία. Ακόμη μια μέθοδος υπολογισμού των τροφικών συνηθειών που χρησιμοποιήθηκε ήταν η αριθμητική μέθοδος, σύμφωνα με τον τύπο (Skjaeraasen & Bergstad, 2000) %N = Ni/N tot *100, Όπου: Νi = ο αριθμός του τροφικού είδους i, N tot = ο συνολικός αριθμός όλων των τροφικών ειδών που καταμετρήθηκαν. 3. Αποτελέσματα 3.1 Μορφομετρική ανάλυση Συσχέτιση μήκους εντέρου ολικό μήκος Το μήκος εντέρου (GL) θεωρείται ως ένας δείκτης της διατροφής, και ιδίως σε ψάρια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σύγκριση ενδοειδικών διατροφικών συνηθειών. Για ένα δεδομένο μήκος σώματος, το έντερο των φυτοφάγων είναι μεγαλύτερο από ότι σε παμφάγα και σε παμφάγα μεγαλύτερο από ότι σε σαρκοφάγα. Εξ ου και το ευρέως αποδεκτό μοτίβο των διακυμάνσεων του GL των ψαριών σε σχέση με τις τροφικές συνήθειες των ειδών: Σαρκοφάγα < Παμφάγα < Φυτοφάγα< Σαπροφάγα 27

28 Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του GL και του ολικού μήκους TL (Karachle & Stergiou, 2010) που περιγράφεται από την εξίσωση: GL = a*tl b Για την συσχέτιση του μήκους εντέρου και ολικού μήκους χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson ο οποίος είναι παραμετρικός συντελεστής αφού τα δεδομένα κατανέμονταν κανονικά.τα αποτελέσματα της συσχέτισης μήκους εντέρου GL και ολικού μήκους TL παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες Πίνακας 3.01 Συσχέτιση GL και TL για P.smyrnaeus Correlations GL TL Pearson Correlation 1,800 ** Sig. (2-tailed),000 GL Sum of Squares and Cross-products 15,724 16,659 Covariance,524,555 N Pearson Correlation,800 ** 1 Sig. (2-tailed),000 TL Sum of Squares and Cross-products 16,659 27,567 Covariance,555,919 N **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). Πίνακας 3.02 Συσχέτιση GL και TL για S.cf.cii Correlations GL TL Pearson Correlation 1,809 ** Sig. (2-tailed),000 GL Sum of Squares and Cross-products 152, ,170 Covariance 8,481 7,509 N Pearson Correlation,809 ** 1 Sig. (2-tailed),000 TL Sum of Squares and Cross-products 135, ,700 Covariance 7,509 10,150 N **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). 28

29 Στους πίνακες των ειδών Squalius cf.cii και Petroleuciscus smyrnaeus είναι φανερό ότι υπάρχει ισχυρή θετική συσχέτιση (R >0.6) μεταξύ του μήκους εντέρου και του ολικού μήκους με τις μεταβλητές αυτές να είναι απόλυτα εξαρτημένες μεταξύ τους, δηλαδή όταν τείνει να αυξηθεί η μια τείνει να αυξηθεί και η άλλη Σχέση μήκους βάρους Η σχέση μεταξύ μήκους βάρους στα δείγματα περιγράφει την κατά βάρος αύξηση σύμφωνα με τον τύπο W = atl b. Από τις μετρήσεις των δειγμάτων υπολογίστηκαν και παρουσιάζονται οι εξισώσεις μήκους βάρους, μαζί με τους αντίστοιχους συντελεστές συσχέτισης τους (R 2 ). Οι συντελεστές συσχέτισης εκφράζουν το επί τις εκατό ποσοστό διακύμανσης της ευθύγραμμης συσχέτισης. Τέλος, οι παράμετροι αυτών των σχέσεων υπολογίστηκαν μέσω των λογαριθμικών τους μορφών. Log (W) = Log (a) + b Log (TL) Στον πίνακα 3.1 δίνονται οι παράμετροι αύξησης (a, b) των σχέσεων μήκους βάρους των ατόμων και των 2 ειδών ψαριών και το συντελεστή συσχέτισης R 2 Το b είναι ο συντελεστής ισορροπίας των τριών διαστάσεων. Όταν το b <3 και b >3 η ανάπτυξη είναι αλλομετρική, με b<3 το ψάρι αναπτύσσεται ταχύτερα σε μήκος σε σχέση με το βάρος ενώ με b>3 το ψάρι αναπτύσσεται ταχύτερα σε βάρος σε σχέση με το μήκος. Σε περίπτωση που το b =3 τότε το ψάρι παρουσιάζει ισομετρική ανάπτυξη δηλαδή αναπτύσσεται με τον ίδιο ρυθμό και στις τρεις διαστάσεις(wooton, 1990). Πίνακας 3.03 : Παράμετροι της σχέσης μήκους βάρους. Είδος Linear regression R 2 log(a) B Squalius cf. cii y = 3,2268x 2,1946 0,9939 2,1946 3,2268 Petroleuciscus smyrnaeus y = 3,3313x 2,1243 0,9773 2,1243 3,3313 Παρακάτω απεικονίζονται τα διαγράμματα της γραμμικής παλινδρόμησης μεταξύ του μήκους και του βάρους για το κάθε είδος ξεχωριστά 29

30 Διάγραμμα 3.1. Σχέση L W για το είδος P.smyrnaeus. Διάγραμμα 3.2. Σχέση L W για το είδος S.cf.cii Από την εφαρμογή της σχέσης βάρους μήκους και την εφαρμογή του στατιστικού ελέγχου One Sample T-test για τον συντελεστή b του κάθε είδους πήραμε το αποτέλεσμα p=0.05 επομένως μπορούμε να απορρίψουμε την υπόθεση ότι b 1 =b 2 =3 σε επίπεδο σημαντικότητας 5%. Από τα παραπάνω παρατηρείται ότι τα είδη Squalius cf. cii και Petoroleuciscus smyrnaeus παρουσιάζουνα αλλομετρική ανάπτυξη με b>3. 30

31 3.2 Αναπαραγωγή Κατανομή φύλου στο κάθε είδος Το είδος Squalius cf. cii είχε συνολικά 19 άτομα με τα 9 από αυτά να είναι θηλυκά, τα 8 αρσενικά και τα 2 ανώριμα. Gender Samples % Female 9 47% Male 8 42% Juvenile 2 11% Το είδος Petroleuciscus smyrnaeus συλλέχτηκαν συνολικά 31 άτομα οπού τα 16 ήταν θηλυκά, τα 10 αρσενικά και τα ανώριμα 5. Το ολικό μήκος των ανώριμων ατόμων κυμαίνεται από 4 έως 5.2 εκατοστά Gender Samples % Female 16 52% Male 10 32% Juvenile 5 16% 31

32 3.3 Δείκτες Γοναδοσωματικός Δείκτης (GSI) είναι ο λόγος του βάρος των γονάδων προς το βάρος του σώματος και χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της αναπαραγωγικής κατάστασης. Η αναπαραγωγή είναι το πιο κρίσιμο στάδιο στον κύκλο ζωής ενός είδους το οποίο καθορίζει την επιβίωσή του. Το GSI είναι γενικά ενδεικτικό της αναπαραγωγικής επιτυχίας και γενικά της ποιότητας του νερού. Ο γοναδοσωματικός δείκτης δεν επηρεάζεται μόνο από την ρύπανση αλλά και από άλλους παράγοντες όπως η θερμοκρασία και η διαθεσιμότητα τροφής. Η μέση τιμή του GSI για τα δυο είδη είναι 0,93 για το S.cf.cii και 1,06 για το P.smyrnaeus γεγονός που παρατηρείται και από το box-plot. Η τυπική απόκλιση για το S.cf.cii είναι στο 0,35 και για το P.smyrnaeus στο 0,63, επομένως οι τιμες των ατόμων όσον αφορά το γοναδοσωματικό δείκτη είναι συγκεντρωμένες γύρω από τη μέση τιμή του. Ηπατοσωματικός Δείκτης (HSI) ορίζεται ως ο λόγος του βάρους του ήπατος προς το σωματικό βάρος. Παρέχει μια ένδειξη για την κατάσταση της ενέργειας αποθεματικού σε ένα ζώο. Σε ένα φτωχό περιβάλλον τα ψάρια έχουν συνήθως μικρό συκώτι (με λιγότερη ενέργεια να δεσμεύεται στο συκώτι). Ο Ηπατικός Δείκτης έχει αναφερθεί ότι μειώνεται στα ψάρια που έχουν εκτεθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις του Καδμίου και Ψευδάργυρου. 32

33 Η μέση τιμή του HSI για τα δυο είδη είναι 1,30 για το S.cf.cii και 1,42 για το P.smyrnaeus, παρατηρείται από το box-plot μια μικρή διαφορά στη διάμεσο. Η τυπική απόκλιση για το S.cf.cii είναι στο 0,57 και για το P.smyrnaeus στο 0,70. Επομένως τα δυο είδη διαφέρουν όσον αφορά το ηπατοσωματικό δείκτη ελάχιστα. Δείκτης Ευρωστίας (CF) που υπολογίζεται με τη χρήση του βάρους σώματος και το ολικό μήκος του ψαριού χρησιμοποιείται για να την σύγκριση των συνθηκών ανάπτυξης των ψαριών. Ένας υψηλός συντελεστής ευρωστίας αντανακλά την καλή ποιότητα του περιβάλλοντος ενώ ένας χαμηλός δείκτης προδίδει μια υποβάθμιση της ποιότητας περιβάλλοντος.. 33

34 Τα δυο είδη παρουσιάζουν διαφορά ως προς τη μέση τιμή του CF, η μέση τιμή για το S.cf.cii είναι 2,01 και για το P.smyrnaeus 2,74. Η τυπική απόκλιση για τα δυο είδη αντίστοιχα είναι 0,22 και 0,30 παρουσιάζουν δηλαδή μικρή απόκλιση μεταξύ τους ως προς τον δείκτη CF. Παρατηρούνται επίσης από το box plot ακραίες τιμές λόγο μεγάλης διαφοράς τιμών κάποιων ατόμων από το σύνολο. Πιθανόν το είδος P.smyrnaeus με τις υψηλότερες τιμές CF να ευνοείται περισσότερο από το άλλο για την συγκεκριμένη εποχή και περίοδο. 3.4 Αποτελέσματα διατροφικής συμπεριφοράς Δείκτης κενότητας C.R Καταγράφηκε ο δείκτης κενότητας C.R, δηλαδή το ποσοστό των κενών στομαχιών. Στο σύνολο των 50 στομαχιών, τα 6 ήταν κενά δηλαδή ο δείκτης κενότητας έφτασε το 12% Ως προς το κάθε είδος ο δείκτης κενότητας C.R ήταν: Πίνακας 3.04 C.R δείκτης κενότητας για τα δύο είδη ΕΙΔΟΣ C.R Squalius cf.cii 10.5% Petroleuciscus smyrnaeus 12.9% Μέθοδος συχνότητας εμφάνισης Squalius cf. cii Πίνακας 3.05 συχνότητα εμφάνισης τροφικού είδους ανά τάξη για το Squalius cf.cii ΤΑΞΗ Fi Diptera 78.94% Ephemeroptera 57.89% Trichoptera 31.5% Hymenoptera 10.5% Arachnida 10.5% 34

35 Πίνακας 3.06 συχνότητα εμφάνισης τροφικού είδους ανά οικογένεια για το Squalius cf.cii ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Fi Chironomidae 78.94% Baetidae 36.84% Caenidae 47.36% Heptageniidae 26.31% Leptoceridae 31.57% Ephydridae 5.26% Stratiomidae 5.26% Apidae 10.52% Hydrachnidiae 10.52% Petroleuciscus smyrnaeus Πίνακας 3.07 συχνότητα εμφάνισης τροφικού είδους ανά τάξη για το P.smyrnaeus ΤΑΞΗ Fi Diptera 70.96% Ephemeroptera 41.93% Trichoptera 3.22% Πίνακας 3.8 συχνότητα εμφάνισης τροφικού είδους ανά οικογένεια για το P. smyrnaeus. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Fi Chironomidae 67.74% Baetidae 3.22% Caenidae 38.71% Leptoceridae 3.22% Ephydridae 16.13% Stratiomidae 3.22% Ephemerellidae 3.22% Αριθμητική μέθοδος Squalius cf. cii Πίνακας 3.9 μέθοδος αριθμητικής ανάλυσης τροφικού είδους ανά τάξη για το S.cf.cii ΤΑΞΗ Ν Diptera 69.65% Ephemeroptera 24.01% Trichoptera 5.27% Hymenoptera 0.53% Arachnida 0.53% 35

36 Πίνακας 3.10 μέθοδος αριθμητικής ανάλυσης τροφικού είδους ανά οικογένεια για το S. cf.cii ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ N Chironomidae 69.12% Baetidae 4.48% Caenidae 16.09% Heptageniidae 3.43% Leptoceridae 5.27% Ephydridae 0.26% Stratiomidae 0.26% Apidae 0.52% Hydrachnidiae 0.52% Petroleuciscus smyrnaeus Πίνακας 3.11 μέθοδος αριθμητικής ανάλυσης τροφικού είδους ανά τάξη για το P.smyrnaeus ΤΑΞΗ Ν Diptera 80.87% Ephemeroptera 18.26% Trichoptera 0.87% Πίνακας 3.12 μέθοδος αριθμητικής ανάλυσης τροφικού είδους ανά οικογένεια για το P.smyrnaeus ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ N Chironomidae 75.65% Baetidae 0.87% Caenidae 13.91% Leptoceridae 0.87% Ephydridae 5.21% Stratiomidae 0.87% Ephemerellidae 1.74% 3.5 Στομαχικά περιεχόμενα Δημιουργήθηκαν διαγράμματα οπού τα θηράματα τα οποία αποτελούνται από λάρβες εντόμων ταξινομούνται ανά τάξη σε Diptera, Hymenoptera, Trichoptera, Ephemeroptera, Arachnida και ανά οικογένεια σε Chironomidae, Stratiomidae, Ephydridae, Leptoceridae, Baetidae, Caenidae, Hepatgeniidae, Ephemerillidae, Apidae, Hydrachnidiae, Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζονται αναλυτικά οι κατανομές των θηραμάτων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στο κατώτερο δυνατό επίπεδο της οικογένειας, που βρέθηκαν και αναγνωρίστηκαν κατά την εργαστηριακή ανάλυση των ειδών Squalius cf. cii και Petroleuciscus smyrnaeus. 36

37 Squalius cf. cii Κατά την ανάλυση του στομαχικού περιεχομένου παρατηρήθηκε φυτικό υλικό όπως άλγη, πλαγκτόν, διάτομα καθώς και νηματώδη (παράσιτα). Πέτρες διαφόρων μεγεθών βρέθηκαν στα περισσότερα στομάχια που εξετάστηκαν, σε μερικά των οποίων βρέθηκε επίσης και ύφασμα. Τα παραπάνω δεν συμπεριλήφθησαν στα διατροφικά αποτελέσματα. Κύρια θηράματα του Squalius cf. cii αποτελούσαν προνύμφες ειδών που ανήκουν στις τάξεις Diptera και Ephemeroptera (σε μικρότερο βαθμό). Οι λάρβες που ανήκουν στην οικογένεια Chironomidae, της τάξης των δίπτερων, κυριαρχούσαν στα στομαχικά περιεχόμενα του S. cii και φαίνεται να αποτελούν να το κυρίαρχο τροφικό είδος την καλοκαιρινή περίοδο στο συγκεκριμένο ποτάμι. Εκτός από στάδιο της προνύμφης, βρέθηκε και άτομο στο στάδιο της νύμφης που άνηκε σε είδος της ίδιας οικογένειας (Chironomidae). Στην τάξη των Ephemeroptera στα στομαχικά περιεχόμενα βρέθηκαν εξίσου αρκετά άτομα που ανήκαν στις οικογένειες Caenidae και Baetidae και ορισμένα Heptageniidae. Στα στομαχικά περιεχόμενα του Squalius cf.cii βρέθηκαν επίσης κάποια άτομα και θήκες που ανήκουν σε είδη της οικογένειας Leptoceridae (τάξη Trichoptera), άτομα της οικογένειας Hydrachnidae (αράχνη του νερού), αλλά και άτομα της τάξης Hymenoptera (κοινή μέλισσα). Το συγκεκριμένο είδος λοιπόν φαίνεται να έχει τεράστια προτίμηση στη τάξη των Δίπτερων, ακολουθούνε σε προτίμηση οι τάξεις Εφεμερόπτερα και Τριχόπτερα. Υπάρχει φανερή προτίμηση στην οικογένεια Chironomidae η οποία από ότι φαίνεται αποτελεί τη κύρια τροφή του είδους, ακολουθεί η οικογένεια Caenidae, Leptoceridae και Baetidae. Διάγραμμα 4.1 Στομαχικά περιεχόμενα του Squalius cf. cii ανά τάξη και ανά οικογένεια. 37

38 Διάγραμμα 4.2 Ποσοστιαία στομαχικά περιεχόμενα του Squalius cf. cii ανά τάξη. Διάγραμμα 4.3 Ποσοστιαία στομαχικά περιεχόμενα του Squalius cf. cii ανά οικογένεια Όσον αφορά τις τάξεις, ποσοστιαία τα Diptera αποτελούν το 70% της διατροφής του S.cf.cii, με 24% ακολουθούνε τα Ephemeroptera ως δευτερεύουσα κύρια τροφή και σε μικρά ποσοστά 5%, 1%, 0% τα Trichoptera, Hymenoptera και Arachnida αντίστοιχα. Στις οικογένειες κυρίαρχη είναι αυτή των Chironomidae με 69%, δευτερεύουσα η οικογένεια Caenidae 16% και μια μικρή προτίμηση στις οικογένειες Leptoceridae και Baetidae με 5%. 38

39 Εικόνα 4.1 Απεικόνιση Chironomidae σε μεγέθυνση 2X σε στερεοσκόπιο Olympus SZX7, camera Infinity-1. Εικόνα 4.2 και 4.3 Απεικόνιση Chironomidae σε μεγέθυνση 1,25X και 2Χ σε στερεοσκόπιο Olympus SZX7, camera Infinity-1. Petroleuciscus smyrnaeus Κατά την ανάλυση του στομαχικού περιεχομένου παρατηρήθηκε φυτικό υλικό όπως άλγη, πλαγκτόν, διάτομα καθώς και νηματώδη (παράσιτα). Πέτρες βρέθηκαν σε πολλά στομάχια που εξετάστηκαν, καθώς και φυτικοί σπόροι. Τα παραπάνω δεν συμπεριλήφθησαν στα διατροφικά αποτελέσματα. Κύρια θηράματα του Petroleuciscus smyrnaeus αποτελούσαν προνύμφες ειδών που ανήκουν στις τάξεις Diptera και Ephemeroptera (σε μικρότερο βαθμό). Οι λάρβες που ανήκουν στην οικογένεια Chironomidae, της τάξης των δίπτερων, κυριαρχούσαν στα στομαχικά περιεχόμενα του είδους και φαίνεται να αποτελούν το κυρίαρχο τροφικό είδος την καλοκαιρινή περίοδο στο συγκεκριμένο ποτάμι. Στην τάξη των Ephemeroptera στα στομαχικά περιεχόμενα βρέθηκαν εξίσου αρκετά άτομα που ανήκαν στις οικογένειες Caenidae και ορισμένα Baetidae και Ephemeryllidae Στα στομαχικά περιεχόμενα βρέθηκε επίσης ένα άτομο και θήκες που ανήκουν σε είδος της οικογένειας Leptoceridae (τάξη Trichoptera), Το συγκεκριμένο είδος λοιπόν φαίνεται να έχει τεράστια προτίμηση στη τάξη των Δίπτερων, ακολουθούνε σε προτίμηση οι τάξεις Εφεμερόπτερα και Τριχόπτερα. 39

40 Υπάρχει φανερή προτίμηση στην οικογένεια Chironomidae η οποία από ότι φαίνεται αποτελεί τη κύρια τροφή του είδους, ακολουθεί ως δευτερευουσα κυρια τροφη η οικογένεια Caenidae. Διάγραμμα 4.4 Στομαχικά περιεχόμενα του P.smyrnaeus ανά τάξη και ανά οικογένεια. Διάγραμμα 4.5 Ποσοστιαία στομαχικά περιεχόμενα του P.smyrnaeus ανά οικογένεια. 40

41 Διάγραμμα 4.6 Ποσοστιαία στομαχικά περιεχόμενα του P.smyrnaeus ανά τάξη. Όσον αφορά τις τάξεις, ποσοστιαία τα Diptera αποτελούν το 81% της διατροφής του P.smyrnaeus, με 18% ακολουθούνε τα Ephemeroptera ως δευτερεύουσα κύρια τροφή και σε μικρό ποσοστό 1%, τα Trichoptera. Στις οικογένειες κυρίαρχη είναι αυτή των Chironomidae με 75%, δευτερεύουσα η οικογένεια Caenidae 15% και μια μικρή προτίμηση 5% στις οικογένειες Ephydridae, 2% Ephemerillidae και 1% οι Leptoceridae, Baetidae και Stratiomidae. Diptera Εικόνα 4.4 Stratiomidae Εικόνα 4.5 Ephydridae (πηγή : 41