«Τεχνολογικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές των έργων εκτροπής του Αχελώου»

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 0 ΔΠΜΣ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ «Τεχνολογικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές των έργων εκτροπής του Αχελώου» Αποστολόπουλος Ιάσων Φελώνη Ελισσάβετ Ιούνιος, 2013

2 Αχελώος 1 Περιεχόμενα Περίληψη... 2 Εισαγωγή... 2 Κεφάλαιο 1. Γεωγραφική και τεχνική περιγραφή των έργων εκτροπής Γενικά Υλοποιηθέντα έργα στη Θεσσαλία Έργα εκτροπής Αχελώου Σκοπιμότητα των έργων Ενεργειακή αξιοποίηση υδάτων Αχελώου Κεφάλαιο 2. Περιβαλλοντικές πτυχές Φυσικό περιβάλλον Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον Αναμενόμενες επιπτώσεις Κεφάλαιο 3. Κοινωνικές και πολιτικές πτυχές Γενικά Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικό-οικονομικών χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής των έργων Αχελώου Το χρονικό της εκτροπής Το ζήτημα της Μεσοχώρας Η εκτροπή ως πολιτικό εργαλείο Αδυναμίες του σχεδίου εκτροπής και προβληματισμοί Διαχειριστικές αδυναμίες Οι βαμβακοκαλλιέργειες υποχωρούν- η εκτροπή χρειάζεται; Αδυναμία εκμετάλλευσης των υδάτων στο Θεσσαλικό κάμπο Συμπεράσματα- Εναλλακτικές κάλυψης των ελλειμμάτων Βιβλιογραφία... 36

3 Αχελώος 2 Περίληψη - Η παρούσα εργασία επιχειρεί μια κριτική αξιολόγηση του σχεδίου εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και πολυπλοκότερα σύμπλεγμα τεχνικών έργων στη χώρα, που η ιδέα του χρονολογείται από το Ο περιβαλλοντικός και κοινωνικός αντίκτυπος από την ολοκλήρωση της κατασκευής και τελική λειτουργία των έργων είναι ευρύς και σημαντικός σε εθνικό επίπεδο, και για το λόγο αυτό το ζήτημα έχει τη μερίδα του λέοντος στην θεματολογία ερευνητών, πολιτικών και οργανώσεων. Λέξεις κλειδιά: Αχελώος, εκτροπή, περιβάλλον, έργα, κοινωνία. Εισαγωγή Το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα αποτελεί ένα μεγάλο και πολυσύνθετο τεχνικό έργο, η κατασκευή και λειτουργία του οποίου θα επηρεάσει έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο που περιλαμβάνει την περιφέρεια Θεσσαλίας, το νομό Αιτωλοακαρνανίας και ένα μεγάλο μέρος της οροσειράς της νότιας Πίνδου. Οι επιπτώσεις εστιάζονται κυρίως στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, ενώ επεκτείνονται στα υδρολογικά και υδρογεωλογικά δεδομένα, στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική δομή της παραπάνω περιοχής. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν θεοποιήσει τον ποταμό Αχελώο και πίστευαν ότι ήταν ο πατέρας όλων των ρεόντων υδάτων. Στη μυθολογία γνωστή είναι η αναμέτρηση του ποτάμιου θεού Αχελώου με τον ημίθεο Ηρακλή για χάρη της Δηιάνειρας, κόρης του βασιλιά της Ακαρνανίας Οινέα. Ο Αχελώος είναι ο μεγαλύτερος σε παροχή και δεύτερος μεγαλύτερος σε έκταση ποταμός, εξ αυτών που πηγάζουν και ρέουν εξολοκλήρου σε Ελληνικό έδαφος, ενώ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ποτάμια οικοσυστήματα της χώρας. Πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου στα σύνορα Θεσσαλίας - Ηπείρου και συγκεκριμένα από το όρος Περιστέρι (Λάκμων) σε υψόμετρο 1800 m. Έχει μήκος 220 km περίπου και γενική κατεύθυνση από βορρά προς νότο τέμνοντας την οροσειρά της Πίνδου. Η συνολική έκταση της λεκάνης απορροής του Αχελώου ανέρχεται σε 4860 km 2. Κατά την διαδρομή του διασχίζει το νομό Τρικάλων και διέρχεται από τα όρια των νομών Καρδίτσας και Άρτας, τα όρια των νομών Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας και στη συνέχεια αφού διασχίσει στην πεδιάδα του Αγρινίου στρέφεται προς τα Δ.-ΝΔ. και εκβάλει στο Ιόνιο πέλαγος (Εχινάδες Νήσοι) κοντά στο Μεσολόγγι.

4 Αχελώος 3 Η υψηλή αισθητική αξία και η πλούσια χλωρίδα και πανίδα χαρακτηρίζουν το τοπίο του ποταμού. Το άνω τμήμα του είναι ορεινό, με έντονο ανάγλυφο, πολλαπλές πτυχώσεις, και πυκνό υδρογραφικό δίκτυο ενώ στο μέσο και κάτω τμήμα του το τοπίο εναλλάσσεται μεταξύ ορεινού, ημιορεινού και πεδινού. Η κοιλάδα του Αχελώου (κωδικός GR ) εντάσσεται στο δίκτυο «NATURA 2000» και το σύμπλεγμα των εκβολών του Αχελώου μαζί με τις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου- Αιτωλικού ως περιοχές μεγάλης οικολογικής και αισθητικής αξίας (μεταβατικά νερά), προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR. Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Αχελώου είναι ο Αγραφιώτικος, ο Ταυρωπός (ή Μέγδοβας) και ο Τρικεριώτης. Κατά μήκος του ποταμού έχουν κατασκευασθεί από την ΔΕΗ και είναι σε λειτουργία τα υδροηλεκτρικά έργα των Κρεμαστών (ωφέλιμη χωρητικότητα x 106 m 3 ) του Καστρακίου με (ωφέλιμη χωρητικότητα 220 x 106 m 3 ) και του Στράτου (ωφέλιμη χωρητικότητα 11 x 106 m 3 ). Έχει επίσης ολοκληρωθεί η κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας (ωφέλιμη χωρητικότητα 228 x 106 m 3 ), ενώ έχει ξεκινήσει η κατασκευή του φράγματος της Συκιάς (ωφέλιμη χωρητικότητα 440 x 106 m 3 ). Το φράγμα της Μεσοχώρας και της Συκιάς εντάσσονται στο συνολικό εγχείρημα της εκτροπής (600 x 106 m 3 ) ποσότητας νερού μέσω σήραγγας προς τη θεσσαλική πεδιάδα. Στον Ταυρωπό έχει ήδη κατασκευασθεί το ομώνυμο φράγμα με ωφέλιμη χωρητικότητα 300 x 106 m 3.

5 Αχελώος 4 Κεφάλαιο 1. Γεωγραφική και τεχνική περιγραφή των έργων εκτροπής 1.1 Γενικά Τα έργα μερική εκτροπής (δηλ. 600hm 3 νερού) του ποταμού Αχελώου αναπτύσσονται στο μεγαλύτερο μέρος τους στην ορεινή Νότια Πίνδο, από ανάντη του οικισμού Μεσοχώρας και Αρματωλικού (ν. Τρικάλων), μέχρι τη Συκιά, δίπλα στον οικισμό Πετρωτού (σύνορα ν. Άρτης και Καρδίτσας). Όπως βλέπουμε και στο Σχήμα 1, στην περιοχή αυτή αναπτύσσονται τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς και οι αντίστοιχοι ταμιευτήρες, η σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας - Γλύστρας και οι ΥΗΣ Γλύστρας και Συκιάς. Η σήραγγα εκτροπής ξεκινά κοντά στον οικισμό Πετρωτό, διασχίζοντας σχεδόν κάθετα την οροσειρά της Πίνδου και εξέρχεται στη θέση Πευκόφυτο (ν. Καρδίτσας). Στην ίδια περιοχή αναπτύσσεται ο ΥΗΣ Πευκοφύτου και η αναρρυθμιστική δεξαμενή με τον μικρό ΥΗΣ Μαυροματίου. Σχήμα 1. Γενική διάταξη των έργων εκτροπής (Πηγή: Ο Υδρονομέας και η εφαρμογή του στη μελέτη των έργων εκτροπής Αχελώου, Δ. Κουτσογιάννης) 1.2 Υλοποιηθέντα έργα στη Θεσσαλία Μέχρι σήμερα στη Δυτική Θεσσαλία (Σχήμα 2) έχουν κατασκευαστεί δύο μεγάλα έργα, το έργο Ν. Πλαστήρα και το έργο Σμοκόβου (ν. Καρδίτσας). Από την άλλη, στην ανατολική

6 Αχελώος 5 Θεσσαλία έχει επαναδημιουργηθεί η λίμνη Κάρλα, ενώ σε φάση κατασκευής βρίσκεται και ο ταμιευτήρας Γυρτώνης (Πηνειός ποταμός). Στη συνέχεια ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των έργων. Ανατολική περιοχή Δυτική περιοχή Σχήμα 2. Ενότητες Θεσσαλίας (Πηγή: Σχέδιο διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού Θεσσαλίας) Ο ταμιευτήρας Ν. Πλαστήρα δέχεται τα νερά λεκάνης απορροής 167 km 2, με μέσες ετήσιες εισροές τα 153 hm 3. Το μέγιστο ύψος φράγματος είναι 83 m, με το απόλυτο υψόμετρο στέψης στα +795 m. Περιλαμβάνει ακόμα την εκτροπή του παραπόταμου Κερασιώτη (7.3 km 2, μέσες ετήσιες εισροές 7.5 hm 3 ). O ωφέλιμος όγκος ταμιευτήρα είναι 300 hm 3, εκ των οποίων τα 20 hm 3 καλύπτουν τις υδρευτικές ανάγκες της Καρδίτσας και των γύρω περιοχών, ενώ καλύπτει και τις αρδευτικές ανάγκες περίπου στρεμμάτων. Η μέση ετήσια απόληψη εκτιμάται σε 140 hm 3, ενώ για διατήρηση της κατώτερης οικολογικής στάθμης δε θα πρέπει να υπερβαίνει τα 120 hm 3. Τέλος, η ενεργειακά αποδεκτή απόληψη του δεδομένου έργου εκτιμάται σε 75 hm 3. Ο ταμιευτήρας Σμοκόβου δέχεται τα νερά λεκάνης απορροής συνολικής έκτασης 382 km 2. Το ύψος του φράγματος είναι 104 m (στο +382 m) και ο ωφέλιμος όγκος ταμιευτήρα 191 hm 3. Σύμφωνα με μελέτη του 1990, το συγκεκριμένο έργο καλύπτει τις αρδευτικές ανάγκες στρεμμάτων περίπου, ενώ οι μέσες ετήσιες απολήψεις υπολογίζονται το πολύ στα 110 hm 3. Ειδικότερα επ αυτού, η αρχική πρόβλεψη για καθαρή συνολική απόληψη 145 hm 3 δεν πραγματοποιείται, με την ετήσια καθαρή απόληψη να εκτιμάται πλέον στα 105 hm 3, εκ των οποίων σε άρδευση αφορούν το πολύ 85 hm 3. Τα συγκεκριμένα νούμερα προκύπτουν

7 Αχελώος 6 από παρατηρήσεις μέχρι το 2007, και δε λαμβάνουν υπόψη το πλούσιο υδρολογικό έτος , όπου και πάλι το τελικό απόθεμα θα μπορούσε να αυξηθεί μέχρι 5 hm 3 / έτος. Ο ταμιευτήρας Κάρλας, όπου πρόκειται για παλαιότερη αποξηραμένη λίμνη, βρίσκεται εντός λεκάνης απορροής έκτασης 1050 km 2. Η επιφάνεια της λίμνης είναι περίπου στρέμματα, το ύψος των περιμετρικών αναχωμάτων ~9 m και το μήκος ~21 km. Η μέση ετήσια απόληψη από τον ταμιευτήρα εκτιμάται στα 42 hm 3, σε συνδυασμό με υδροληψίες από υδρογεωτρήσεις (8.5 hm 3 ). Σύμφωνα με το διαχειριστικό σχέδιο, σε πρώτη φάση ο απολήψιμος όγκος εκτιμάται στα 46 hm 3 και μελλοντικά στα 60 hm 3, με ενίσχυση κατά 70% από τα χειμερινά νερά του Πηνειού. Από τα νερά της Α φάσης διαχείρισης της λ.κάρλας και των υδρογεωτρήσεων, καλύπτονται αρδευτικές ανάγκες ~ στρεμμάτων, ενώ συμβάλλει στην υδροδότηση του μεγαλύτερου τμήματος του Βόλου με 10.6 hm 3 / έτος, περιοχή που σημειώνει ημερήσια αιχμή ~45000 m 3. Ακόμα, στην ευρύτερη περιοχή λειτουργεί ο ταμιευτήρας Ελασσόνας (H=43 m, C=1.5 hm 3 ), που βρίσκεται στη λεκάνη του π. Τιταρήσιου, ενώ κατασκευάζεται και το φράγμα Γυρτώνης - εκτροπής του π. Πηνειού. 1.3 Έργα εκτροπής Αχελώου Τα βασικά χαρακτηριστικά των κύριων έργων εκτροπής, συνοψίζονται στα ακόλουθα. Το φράγμα Μεσοχώρας έχει ύψος 150 m, με Ανωτάτη Στάθμη Λίμνης (Α.Σ.Λ.) m, ωφέλιμο όγκο ταμιευτήρα 228 x 106 m 3, και με σταθμό παραγωγής στη Γλύστρα. Η λειτουργία του ΥΗΕ Μεσοχώρας είναι αμιγώς ενεργειακή και δεν συνεισφέρει στις ανάγκες της εκτροπής ούτε επηρεάζεται από αυτή. Στον εκκενωτή πυθμένα του ΥΗΕ λειτουργεί μικρός ΥΗΣ για την εξασφάλιση συνεχούς οικολογικής παροχής 1,5 m 3 /s). Η σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας Γλύστρας, με συνολικό μήκος 7,4 km. Ο ΥΗΣ Γλύστρας, με δύο μονάδες ισχύος 2 x 80 MW και ετήσια συνολική παραγόμενη ενέργεια 362 GWh. Τα παραπάνω έργα έχουν ολοκληρωθεί από την ΔΕΗ και δεν επηρεάζουν την εκτροπή η οποία πραγματοποιείται από τον κατάντη ταμιευτήρα της Συκιάς.

8 Αχελώος 7 Σχήμα 3. Γενική διάταξη έργων (Πηγή: ΔΕΗ) Το σύστημα φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς, (χωμάτινο, από αμμοχάλικα κοίτης και αργιλικό πυρήνα), με ύψος φράγματος 145 m, με ωφέλιμο όγκο ταμιευτήρα 530 hm 3, με Α.Σ.Λ m αντί της αρχικής ( m), ώστε να μειωθεί σε 15 m το ύψος του προστατευτικού αναχώματος (προστασία από την κατάκλυση, ΜΠΕ 2002) της Μονής Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου, που βρίσκεται μεταξύ ΥΗΣ Γλύστρας και ΥΗΕ Συκιάς,. Ο ΥΗΣ Συκιάς λειτουργεί με δύο μονάδες ισχύος 2 x 60 MW και παράγει συνολική ετήσια ενέργεια 283,1-315 GWh. Ο μικρός ΥΗΣ στον εκκενωτή πυθμένα λειτουργεί με οικολογική παροχή 5 m 3 /s. Ο ταμιευτήρας του ΥΗΕ Συκιάς τροφοδοτεί τη σήραγγα εκτροπής προς τη Θεσσαλία, με ετήσιο όγκο εκτρεπόμενου νερού προς Θεσσαλία 600 x 106 m 3, ενώ η έκταση της ανάντη λεκάνης απορροής είναι 1170 km 2. Η σήραγγα εκτροπής Αχελώου (YHΣ Πευκόφυτου), συνολικού μήκους 17.4 km, διαμέτρου 6 m, που θα εκτρέπει τα 600 hm 3 /έτος, με το υψόμετρο εισόδου στα +470,0 m και εξόδου στα +433,50 m προς Θεσσαλία (Συκιά-Πευκόφυτο), με υδροληψία από τον ταμιευτήρα Συκιάς. Οι δύο οδοί μήκους m και m, με αφετηρία την Ε.Ο. Μουζακίου - Αργιθέας και πέρας τη θέση εισόδου και συναρμολογήσεως του ΤΒΜ και την είσοδο της σήραγγας αερισμού του φρέατος αναπλάσεως αντίστοιχα, καθώς και χώροι εργοταξιακών εγκαταστάσεων.

9 Αχελώος 8 Ο ΥΗΣ Πευκοφύτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής, με Α.Σ.Λ. στα +260,0 m, και ΥΗΣ δύο μονάδων 2 x 80 MW (εγκατεστημένη ισχύς) και συνολική ετήσια παραγωγή ενέργειας GWh. Το φράγμα Μουζακίου - ΥΗΣ Μουζακίου (Μαυρομμάτι), με χωμάτινο φράγμα (αμμοχάλικα ποταμού) και αργιλικό πυρήνα ή ανάντη πλάκα ύψους 90 m, συνολική έκταση λεκάνης απορροής ~147 km 2 και όγκο ταμιευτήρα ~200 hm 3, ενώ για τον ΥΗΣ η συνολική παραγωγή ενέργειας εκτιμάται στις 190 GWh, χωρίς την εκτροπή Πύλης και στα 230 με την εκτροπή. Η αναρρυθμιστικό φράγμα Μαυρομματίου που σχεδιάζεται για αρδευτική χρήση, καθώς και ο μικρός ΥΗΣ Μαυρομματίου (Μουζάκι), με χωμάτινο ανάχωμα ύψους 25 m, όγκου ταμιευτήρα ~2,5 hm 3, παραγόμενη ενέργεια (με Πύλη) ~55 GWh και εγκατεστημένη ισχύ 30 MW. Το φράγμα Πύλης και η συνδετήρια σήραγγα εκτροπής προς Μουζάκι, που είναι χωμάτινο (αμμοχάλικα ποταμού με κεντρικό αργιλικό πυρήνα), έχει ύψος ~90 m και όγκο ταμιευτήρα ~ 65 hm 3, ενώ η ανάντη λεκάνη έχει εμβαδό ~134 km 2. Τέλος, η συνδετήρια σήραγγα θα έχει μήκος 7,3 km και διάμετρο 3.0 m. Τέλος, προβλέπονται έργα συμπλήρωσης της άρδευσης της Θεσσαλικής πεδιάδας, σε ό,τι αφορά τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής νερού.

10 9 Πίνακας 1. Εκτιμώμενα χαρακτηριστικά μεγέθη μελλοντικών μεγάλων ταμιευτήρων/φραγμάτων/απολήψεων/παραγόμενης ενέργειας Θεσσαλίας και από Αχελώο (Πηγή: Η διαχείριση των Υδατικών Πόρων - Το Θεσσαλικό Πρόβλημα - Παρόν και προοπτικές, HELECO, Βόλος 2010)

11 Αχελώος Σκοπιμότητα των έργων Σύμφωνα με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (1995) για τα έργα μερικής εκτροπής του π. Αχελώου, το σύστημα εκτροπής χαρακτηρίζεται ως έργο πολλαπλής σκοπιμότητας. Οι κυριότερες πτυχές, συνοψίζονται στα παρακάτω: Παραγωγή ΥΗ ενέργειας, κατά τη μεταφορά του νερού του Αχελώου από τη νότια Πίνδο στα χαμηλά υψόμετρα της Θεσσαλίας. Δευτερευόντως, επειδή μεγάλο μέρος των εισρεουσών ποσοτήτων θα υποκαταστήσει αντλούμενο νερό από γεωτρήσεις μεγάλου βάθους, θα υπάρξει και εξοικονόμηση ενέργειας. Παροχή νερού για ύδρευση οικιστικών συγκροτημάτων. Πρωτεύουσας σημασίας είναι η εξασφάλιση ποσοτήτων νερού για ύδρευση, άμεσα ή έμμεσα, μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων (Βόλου και Λάρισας) και μικρότερων κοινοτήτων οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα υδροδότησης, είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά. Παροχή νερού για άρδευση. Κύριο στόχο αποτελεί μια ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλικής πεδιάδας, έκτασης περίπου 2.4 εκατ. στρεμμάτων, η οποία αρδεύεται σήμερα πλημμελώς, με γεωτρήσεις συνεχώς αυξανόμενου βάθους και μειωμένης παροχής. Αναμένεται ότι με τα νερά της εκτροπής θα υπάρξει σημαντική υποκατάσταση υπογείων υδάτων με επιφανειακά πλέον νερά, τα οποία θα καλύπτουν τις αρδευτικές ανάγκες τμήματος της ως άνω περιοχής. Οικολογική σκοπιμότητα. Η εντατική εκμετάλλευση των υπογείων νερών της Θεσσαλίας και της θερινής απορροής του Πηνειού για την άρδευση του κάμπου έχει υποβιβάσει επικίνδυνα τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των υπογείων υδροφοριών (υφαλμύρωση στην περιοχή Κάρλας και Πηνειού, καθιζήσεις στον Ριζόμυλο κ.ά.) και έχει ξεράνει τα φυσικά ρέματα, συμπεριλαμβανομένου και του Πηνειού, του οποίου η θερινή παροχή σχεδόν μηδενίζεται, με επιπτώσεις στο ποτάμιο οικοσύστημα και στη δυνατότητα αποκαθαρισμού των επιφανειακών αποδεκτών που δέχονται μεγάλα ρυπαντικά φορτία αστικής, αγροτικής και αγροτοβιομηχανικής προελεύσεως. Επίσης, η εντατική εκμετάλλευση του υπογείου υδροφορέα, έχει συντελέσει στην εξαφάνιση πολλών πηγών και μικρολιμνών. Αναμένεται ότι η επιφανειακή διάθεση των εκτρεπομένων ποσοτήτων δια της κοίτης του Πηνειού θα περιορίσει τις παραπάνω αρνητικές επιπτώσεις.

12 Αχελώος Ενεργειακή αξιοποίηση υδάτων Αχελώου Για τη βέλτιστη ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων που εκτρέπονται από τον Αχελώο προς το Θεσσαλικό κάμπο, έχουν εκπονηθεί πλήθος μελετών υπό την αιγίδα του ΥΠΕΧΩΔΕ (Λ. Λαζαρίδης, Γ. Καλαούζης, Δ. Κουτσογιάννης, Π. Μαρίνος, ανακοίνωση- Συνέδριο ΤΕΕ Λάρισα). Πιο συγκεκριμένα, διερευνήθηκαν σχήματα άντλησης ταμίευσης, τόσο από τον ταμιευτήρα Μουζακίου προς ταμιευτήρα Συκιάς, όσο και από τον αναρρυθμιστικό ταμιευτήρα Μαυρομματίου προς τον ταμιευτήρα Μουζακίου. Τα αποτελέσματα υπήρξαν πολύ ενδιαφέροντα και η χρησιμοποίηση αντιστρεπτών μονάδων ανατρέπει θεαματικά την κατάσταση του ενεργειακού ισοζυγίου υπέρ των έργων εκτροπής από τον ταμιευτήρα Συκιάς προς την Θεσσαλία, έναντι της πλήρους ενεργειακής αξιοποίησης των νερών του π. Αχελώου προς την Αιτωλοακαρνανία. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του μοντέλου και των προσομοιώσεων που εκτελέστηκαν επέτρεψαν την εξαγωγή των πιο κάτω συμπερασμάτων: 1. Καταρχήν, η εκτροπή 600hm 3 νερού ετησίως προς τη Θεσσαλία είναι δυνατή (για αποδεκτό επίπεδο αξιοπιστίας) με χρησιμοποίηση μόνο του ρυθμιστικού όγκου του ταμιευτήρα Συκιάς. Η λειτουργία του ταμιευτήρα Μεσοχώρας δεν επηρεάζεται πρακτικώς από αυτή την εκτροπή. 2. Η κατασκευή του ταμιευτήρα Μουζακίου δίνει ευνοϊκά αποτελέσματα για το όλο σύστημα, αυξάνοντας την οικονομική επίδοση, την αξιοπιστία και την ελαστικότητα του συστήματος. Παρόμοια ευνοϊκά αποτελέσματα έχει η κατασκευή του ταμιευτήρα Πύλης, σε συνδυασμό με την κατασκευή του ταμιευτήρα Μουζακίου. 3. Στις διατάξεις έργων που περιλαμβάνουν και το φράγμα Πύλης, το σύστημα παρουσιάζει αξιοσημείωτη ελαστικότητα ως προς τη διαχείρισή του. Σε περίπτωση τυχόν μικρότερων πραγματικών αρδευτικών αναγκών (ή και μικρότερου πραγματικού οφέλους από την άρδευση), η λειτουργία του συστήματος μπορεί να προσανατολιστεί προς την αύξηση του ενεργειακού οφέλους (Πηγή: HELECO, 2010).

13 Αχελώος 12 Κεφάλαιο 2. Περιβαλλοντικές πτυχές 2.1 Φυσικό περιβάλλον Σε όλο το μήκος του ρου του Αχελώου υπάρχουν πολλά και αξιόλογα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος. Η περιοχή του άνω ρου του Αχελώου περιλαμβάνει μεικτά δάση με παραποτάμια βλάστηση, αλπικά και υποαλπικά λιβάδια. Τα κυρίαρχα είδη των δένδρων είναι η ελάτη (Abies borisiiregis) και η βελανιδιά (Quercus cerris). Η οικολογική σπουδαιότητα της περιοχής οφείλεται στο ότι περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία οικοτόπων, οι οποίοι βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Τα δάση οξιάς, ελάτης και δρυός διατηρούν τη δομή και τη λειτουργία τους σε άριστο επίπεδο. Ενδεικτική της σπουδαιότητας της περιοχής είναι η παρουσία πολλών φυτικών και ζωικών ειδών, τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούμενα. Στην περιοχή υπάρχουν και πολλά θηλαστικά, όπως η Αρκούδα (Ursus arctos), η Βίδρα (Lutra lutra), το Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica) και ο λύκος (Canis lupus). Επίσης συναντούνται και αρκετά είδη αρπακτικών πτηνών. Πλούσια επίσης είναι η ιχθυοπανίδα της περιοχής ιδιαίτερα τα ρεόφιλα είδη. Σημαντική είναι η παρουσία μεγάλων πληθυσμών άγριας πέστροφας. Η περιοχή της κοιλάδας του Αχελώου καλύπτει μια απότομη, μερικώς δασωμένη χαράδρα και περιλαμβάνει το τμήμα του ποταμού Αχελώου, το οποίο καθορίζει τα σύνορα μεταξύ των νομών Άρτας και Τρικάλων και εκείνα μεταξύ των νομών Άρτας και Καρδίτσας. Κατά μήκος του ποταμού υπάρχουν δάσημες Ιτιές (Salix alba), Λεύκες (Populus nigra), Κλήθρα (Alnus glutinosa) και Φράξοι (Fraxinus αngustifolia). Το παρόχθιο δάσος περιβάλλεται από μακκία και φρυγανώδη βλάστηση. Κοντά στο χωριό Συκιά, όπως αναφέρεται και παραπάνω, βρίσκεται το υπό κατασκευή υδροηλεκτρικό φράγμα της Συκιάς, που αποτελεί μέρος του έργου της εκτροπής. Ένα σημαντικό τμήμα της περιοχής καλύπτεται από μικτό δάσος δρυός (επικρατεί η Quercus frainetto), ενώ ένα μικρό τμήμα από το ελληνικό ενδημικό έλατο (Abies borisii-regis). Το παρόχθιο δάσος καθώς και η υπόλοιπη βλάστηση κατά μήκος της όχθης και της κοιλάδας του ποταμού είναι πολύ σημαντικά για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την κατολίσθηση, το σχηματισμό σημαντικών βιοτόπων για τα ζώα της περιοχής (ειδικά για τη βίδρα και για πολλά είδη πουλιών), τη μείωση της ρύπανσης του ποταμού, τη συγκράτηση των υλικών που μεταφέρει το ποτάμι και την άμεση ή έμμεση βελτίωση του κλίματος στην ευρύτερη περιοχή. Η περιοχή αυτή αποτελεί ένα από τα λίγα εναπομείναντα καταφύγια και είναι μεγάλης σημασίας για την επιβίωση πολλών ζωικών ειδών που απειλούνται και

14 Αχελώος 13 προστατεύονται σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες και την ελληνική νομοθεσία. Στην περιοχή αυτή υπάρχει μια σημαντική αποικία από Όρνια (Gyps fulvus), όπως επίσης και από αρπακτικά πουλιά όπως ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus). Επίσης, η κοιλάδα του Αχελώου χρησιμοποιείται από πολλά μεταναστευτικά πουλιά ως ενδιάμεσος σταθμός. Οι Βίδρες (Lutrα lutrα) απαντώνται και σε αυτή την περιοχή, ενώ παρατηρείται επίσης και η παροδική παρουσία της καστανής αρκούδας (Ursus αrctos). Σημαντικό για την περιοχή αυτή είναι η εξαίρεση της περιοχής «Κοιλάδα Αχελώου» από τον Κατάλογο των Περιοχών Ειδικής Προστασίας (SPA) και το Δίκτυο Natura 2000 (GR ) και η ένταξη στη θέση της με το ίδιο όνομα άλλης περιοχής (GR ). Η πρακτική αυτή της διοίκησης ενέχει υποψίες μιας και σχεδόν το σύνολο της κατακλύζεται από την πλήρωση του ταμιευτήρια της Συκιάς. Σε ότι αφορά την περιοχή της Μεσοχώρας, η τεχνητή λίμνη θα σκεπάσει με πολλές δεκάδες μέτρα νερό την Κοιλάδα του Αχελώου, μια από τις πιο πλούσιες και αδιατάρακτες παραποτάμιες περιοχές της Ελλάδας. Θα καταλάβει επίσης, όλο το μήκος της κοίτης μέχρι το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Γλύστρας, θα εισχωρήσει στις χαράδρες του Κωθωνιάτικου και του Καληκωμίτικου και θα γεμίσει τις κοιλάδες του Λεσκοβίτικου περίπου ως το Ανθηρό και την Στεφανιάδα, εξαφανίζοντας το ποτάμι και το παραποτάμιο οικοσύστημα. Εκτός από τα μεμονωμένα κτίσματα και τους οικισμούς θα κατάκλυζε και ένα σπουδαίο στοιχείο της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς την μονή Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο. Ωστόσο, στη συμπληρωματική ΜΠΕ προτάθηκε κατασκευή προστατευτικού αναχώματος, καθώς το μνημείο βρίσκεται σε ένα ύψωμα δίπλα από την όχθη του ποταμού. Σχήμα 4. Οι εκβολές του Αχελώου (Πηγή: / ToPotami/PhotoAxeloos.htm)

15 Αχελώος 14 Η περιοχή του δέλτα του Αχελώου (Σχήμα 4) είναι ένα πολύπλοκο οικοσύστημα που βρίσκεται στη δυτική Ελλάδα και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υγροτόπους της χώρας και προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR (περί τα από τα στρέμματα της συνολικής έκτασης). Η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής παρουσιάζουν μεγάλη ιδιαιτερότητα λόγω της έντονης παρουσίας και κυριαρχίας ειδών του υγρού στοιχείου. Η θέση του δέλτα του Αχελώου αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό. Τα παραποτάμια δάση που εκτείνονται κατά μήκος του ποταμού περιλαμβάνουν ποικιλία δένδρων όπως πλατάνια, λεύκες, ιτιές, φράξοι, καραγάτσια κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της περιοχής αποτελεί το μοναδικό στην Ελλάδα αμιγέs δάσος φράξου (Fraxinus αngustifolia) που υπάρχει στην περιοχή του Λεσινίου. Παρά την έντονη διαμόρφωση της γης, υπάρχουν ακόμη εκτεταμένες περιοχές με αλμυρά έλη, αμμώδεις περιοχές και λασποτόπια. Αυτές οι περιοχές έχουν τεράστιο ορνιθολογικό αλλά και γενικότερα οικολογικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικά αναφέρονται διάφορα είδη ορνιθοπανίδας όπως: ο Αργυροπελεκάνος (Pelecannus crispus), η Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), το Νεροχελίδονο(Glareola pratincola), ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus), η Αβοκέτα (Recurvirostra avosetta), ο Λεπτόραμφος γλάρος (Larus genei), ο Αργυροτσικνιάς (Ergetta alba) ο Κορμοράνος(Phalacrocorax carbo), ο Θαλασσαετός (Haliaeetus albicilla), ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos).κ.ά. (Πηγή: Παπαγιαννάκης Σ., ΕΜΠ 2010). 2.2 Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον Η Ιστορία της περιοχής ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους, συνεχίζεται στην κλασική και ρωμαϊκή περίοδο, στους βυζαντινούς χρόνους, και περνά στην τουρκοκρατία όπου η περιοχή διατήρησε σχετική αυτονομία μέχρι το 1882 όποτε και γίνετε η προσάρτησή της στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η μακραίωνη αυτή ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του Άνω Αχελώου έχει αφήσει μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Πέτρινα γεφύρια, μοναστήρια και εκκλησίες, νερόμυλοι, βρύσες, μονοπάτια, τοποθεσίες, ιστορικοί χώροι, δείγματα όλα εποχών με άλλη αισθητική αντίληψη και με διαφορετική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, προϊόντα ενός πολιτισμού αιώνων, ο οποίος κατόρθωσε όχι απλά να επιβιώσει, αλλά να ανθίσει, στις δύσκολες συνθήκες της Πίνδου, χωρίς να υποβαθμίσει το φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για μνημεία ανυπολόγιστης αξίας, μάρτυρες της Ιστορίας, σημεία του Χώρου, στα οποία επιζεί η Μνήμη και ο Χρόνος, αποτυπωμένα στην ελληνική ψυχή μέσα από μύθους και τραγούδια. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής εκκλησίες: η Ιερά Μονή

16 Αχελώος 15 Αγ.Γεωργίου Μυροφύλλου Τρικάλων (η περίπτωση αναλύεται στο Κεφ.1), τον Ιερό Ναό Αγ.Τριάδος Μεσοχώρας, την Ι.Μ. Αγ.Παρασκευής (1762 μ.χ.), και άλλες πολλές. Επίσης, ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι λιθόκτιστες γέφυρες, παλαιότερες και νεότερες, που συνδέουν και εξυπηρετούν τις κοντινές κοινότητες αλλά και πιο μακρινές περιοχές, όπως η τοξωτή γέφυρα Κορανοσίας (1241 μ.χ.) που βρίσκεται στον Αρέντιο ποταμό, η γέφυρα Καρυάς (13ος αιώνας), η κουτσογέφυρα Συκιάς, η γέφυρα Χατζηπέτρου Μεσοχώρας (1894) και η γέφυρα στη θέση Πετρωτό (13ος αιώνας). 2.3 Αναμενόμενες επιπτώσεις Σύμφωνα με τη ΜΠΕ των Έργων Εκτροπής (1995), στην ορεινή περιοχή των έργων αναμένεται υποβάθμιση του τοπίου και των φυσικών οικοσυστημάτων λόγω της κατασκευής, επιπτώσεις μη αντιστρεπτές και μερικώς αντιμετωπίσιμες, τοπικού όμως χαρακτήρα. Αρνητικές επιπτώσεις μετρίου βαθμού κατά την λειτουργία των έργων αναμένονται στην παραποτάμια βλάστηση και την ιχθυοπανίδα. Αρνητικές επιπτώσεις επίσης αναμένονται και στο ανθρωπογενές περιβάλλον (οικισμός, υποδομές, χρήσεις γης, δημογραφικά μεγέθη) των παραλίμνιων χωριών, με έμφαση στη Μεσοχώρα. Αναμένονται όμως και θετικές επιπτώσεις από τη δημιουργία ενός νέου αξιόλογου λιμναίου τοπίου και την δυνατότητα δημιουργίας νέων βιοτόπων. Μία τέτοια εξέλιξη, υπό τα κατάλληλα μέτρα, θα δώσει αναπτυξιακή ώθηση στην περιοχή με βάση δραστηριότητες τουρισμού - αναψυχής. Τέλος, ισχυρές αρνητικές επιπτώσεις και μερικώς αντιμετωπίσιμες αναμένονται στον τομέα του πολιτισμού λόγω κατάκλισης κατασκευών με αξιόλογο ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα. Οι γενικές επιπτώσεις τους αφορούν τα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα, το ζωτικό χώρο των περιοχών εντός του ταμιευτήρα και κατάντη του φράγματος, όπως απώλεια δασικών εκτάσεων και σε ζωτικό χώρο άγριας πανίδας, εξαφάνιση ειδών από την ενδημική χλωρίδα και πανίδα, απώλεια ειδών που ζουν στο ίδιο το νερό (όπως είδη ιχθύων) τόσο ανάντη όσο και κατάντη των φραγμάτων, απώλεια χρήσιμης γης στην περιοχή πλημμύρας καθώς και μεταβολή των οικοσυστημάτων στις εκβολές και στις γύρω ακτές. (Πηγή: ΜΠΕ, 1995). Πέρα από την όχληση κατά τη φάση της κατασκευής οι χώροι εργασίας, η διαμόρφωση των πρανών, οι εγκαταστάσεις των εργοταξίων, τα οδικά έργα προσπέλασης και οι χώροι απόληψης ή απόθεσης εδαφικών υλικών, έχουν σαν αποτέλεσμα την κατάληψη και

17 Αχελώος 16 τροποποίηση χώρων, την αποψίλωση της βλάστησης και συνεπακόλουθα την καταστροφή χώρων φωλιάσματος. Στην παραποτάμια βλάστηση πολλά πτηνά κατασκευάζουν τις φωλιές τους είτε γιατί προφυλάσσονται από δυσμενείς καιρικές συνθήκες είτε γιατί βρίσκονται κοντά στην πηγή διατροφής τους. Θηλαστικά όπως: αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια κ.α. συναντώνται στο βόρειο τμήμα της περιοχής του Άνω Αχελώου, οπότε ο ταμιευτήρας Μεσοχώρας θα μπορούσε να παρεμποδίσει τη μετακίνησή τους. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που αφορά στη θνησιμότητα των ψαριών είναι η πτώση από τον υπερχειλιστή. Η ταχύτητα του νερού που περνάει πάνω από έναν υπερχειλιστή είναι σχετικά μικρή στη στέψη και αυξάνει γρήγορα. Ανάλογα με την κατασκευή του υπερχειλιστή, μια ελεύθερη πτώση πάνω από 30 μέτρα είναι δύνατη. Η ταχύτητα του νερού είναι συνάρτηση του ύψους πτώσεως, της ομαλότητος και κλίσης του υπερχειλιστή και του μεγέθους ανταλλαγής αέρα-νερού (air-water momentum exchange). Το νερό στον πόδα του υπερχειλιστή κινείται πολύ γρήγορα και όταν προσκρούει, δημιουργεί υδραυλικό άλμα και δίνη. Τέτοιο περιβάλλον αυξάνει τη διαλυτότητα των αερίων στο νερό. Έχουν παρατητηθεί συγκεντρώσεις διαλελυμένου αζώτου πάνω από 130 % των κανονικών επιπέδων(υπερκορεσμός). Ένας τέτοιος υπερκορεσμός αζώτου δημιουργεί ασθένεια στα ψάρια(gas bubble disease). Συμπτώματα είναι ο αποπροσανατολισμός, εμφύσημα, εμβολή, εξοφθαλμία και θάνατος. Σε ό,τι αφορά το τοπίο της περιοχής, το οποίο θα τροποποιηθεί με την πλήρωση του ταμιευτήρα, έχει χαρακτηρισθεί στο σύνολό του, ως παράγων μεγάλης αισθητικής αξίας, με κυρίαρχο στοιχείο το ποτάμι και τις εναλλαγές χώρου και υποχώρου. Ο παράγων ποτάμια αισθητική ή κοιλαδική αισθητική ποιότητα, βρίσκεται σε κίνδυνο για πλήρη αφανισμό. Σχήμα 5. Το πριν και το μετά, η παρέμβαση στο τοπίο. (Πηγή: Χατζή Π., Δ.Ε.,ΑΠΘ 2010)

18 Αχελώος 17 Τέλος, σύμφωνα με τη συμπληρωματική ΜΠΕ της εκτροπής του Αχελώου (2003) μέχρι στιγμής τα υφιστάμενα υδροηλεκτρικά και εγγειοβελτιωτικά έργα έχουν επηρεάσει τη δίαιτα των υδάτων του και τις στερεοπαροχές με συνέπεια τη σημαντική μείωση της έκτασης των υγροτόπων. Από φωτοερμηνεία αεροφωτογραφιών των ετών 1945 και 1986 προκύπτει ότι η οπισθοδρόμηση της ακτογραμμής ξεπερνά σε ορισμένα σημεία τα 100 m. Η οπισθοδρόμηση αυτή μετά την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών αντιστοιχεί σε μέση ετήσια τιμή ταχύτητας μετατόπισης περίπου 3 m/έτος. Η μελέτη θεωρεί ότι το μέγιστο της βλάβης συντελέστηκε με την κατασκευή του φράγματος του Στράτου, με τα εγγειοβελτιωτικά έργα και τις διευθετήσεις της κοίτης του Αχελώου κι έτσι η εκτροπή δεν θα επηρεάσει περαιτέρω. Παρά ταύτα, η συγκεκριμένη πεποίθηση αμφισβητείται από πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις και τοπικούς φορείς.

19 Αχελώος 18 Κεφάλαιο 3. Κοινωνικές και πολιτικές πτυχές 3.1 Γενικά Η εκτροπή του Αχελώου αποτελεί αναμφισβήτητα το πιο αμφιλεγόμενο και μακροσκελές ζήτημα σχεδιασμού στην Ελλάδα. Η ιδέα κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή των τελευταίων 30 χρόνων και συμπεριλαμβανόταν στην ατζέντα όλων των κομμάτων εξουσίας. Η πόλωση που προκάλεσε είναι χαρακτηριστική. Προκάλεσε συγκρούσεις σε όλα τα επίπεδα από το κοινοβουλευτικό και το δικαστικό (4 καταδικαστικές αποφάσεις του ΣτΕ) μέχρι και το κοινωνικό (κατάληψη του εργοταξίου από τους κατοίκους και σύγκρουση με τα ΜΑΤ). Υπέρ της εκτροπής τάσσονταν οι κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών, η συντριπτική πλειοψηφία των αγροτών της Θεσσαλίας και φορείς κατασκευαστικών κλάδων. Αντίθετα στην μη εκτροπή εντάσσονται κοινωνικοί και πολιτικοί φορείς της Αιτωλοακαρνανίας, οι κάτοικοι της Μεσοχώρας, περιβαλλοντικές και πολιτικές οργανώσεις. Οι υπέρμαχοι της εκτροπής ισχυρίζονται ότι το σχέδιο θα αποτελέσει ζωτική λύση στα ελλείμματα της Θεσσαλίας, θα συμβάλλει στην ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση του Πηνειού ποταμού και των υπόγειων υδροφορέων που σήμερα απειλούνται από υπεράντληση, θα αυξήσει την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας ωφελώντας σε συνολικό επίπεδο την εθνική οικονομία. Η άλλη άποψη έχει ως κύριους άξονες ότι η εκτροπή θα προκαλέσει μη αναστρέψιμη υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου μιας ευρείας ορεινής περιοχής που ειναι από τις πιο πλούσιες και αδιατάρακτες παραποτάμιες περιοχές της Ελλάδας καθώς και στο τελευταίο τμήμα του ποταμού Αχελώου. Και δεύτερον, ότι τα προβλήματα λειψυδρίας δημιουργούνται κυρίως από κοινωνικοοικονομικά αιτία και όχι από έλλειψη φυσικών πόρων. Συνδέονται κυρίως με σπάταλη και καταχρηστική κατανάλωση νερού και δεν αντιμετωπίζονται με τεράστια κοστοβόρα έργα σε άλλη λεκάνη αλλά με αυστηρά διαχειριστικά μέτρα, και έργα τοπικής κλίμακας. Η εκτροπή απλά θα διαιωνίσει και θα παρατείνει την παθογένεια του αρδευτικού καθεστώτος της Θεσσαλίας παρά θα το λύσει.

20 Αχελώος Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικό-οικονομικών χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής των έργων Αχελώου Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Νομού Αιτωλοακαρνανίας χαρακτηρίζεται από αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής (-1,51%) κατά τη διάρκεια των ετών σε αντίθεση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας (+2,63%) και το σύνολο της χώρας. Ο παραγωγικός πληθυσμός (2001) του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (ηλικίας 15-64) είναι αρκετά χαμηλότερος (63,9%) από την αντίστοιχο της περιφέρειας Θεσσαλίας (65,9%). Το ποσοστό ανεργίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας (2001) είναι υψηλότερο (12,7%) από το αντίστοιχο της περιφέρειας Θεσσαλίας (10,8%). Αξιοσημείωτο είναι ότι στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το ποσοστό των ανέργων που είναι νέοι (7.093) είναι 66,4% σε σχέση με το αντίστοιχο επίπεδο της χώρας (48,2%). Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων του νομού Αιτωλοακαρνανίας (2001) έχει αποφοιτήσει μόνο από το Δημοτικό σχολείο (64,7%), ποσοστό μεγαλύτερο από κάθε άλλο νομό της περιοχής μελέτης και πολύ υψηλότερο από αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (59,9%) και του συνόλου της χώρας (54,4%). Το ποσοστό αναλφάβητων για το έτος 2001 είναι πολύ υψηλό (7,8%), σε σχέση με το αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (6,5%) και του συνόλου της χώρας (3,6%) Από τους νομούς της περιοχής μελέτης, ο νομός Αιτωλοακαρνανίας έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ το έτος 2001 (78% του μέσου εθνικού). Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001 (ΕΣΥΕ) η περιοχή μελέτης είναι σαφώς προσανατολισμένη στον πρωτογενή τομέα. Η συμβολή των δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα στο παραγόμενο προϊόν μειώνεται συνεχώς στη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών ( ) όσον αφορά όλες τις χωρικές ενότητες (σε επίπεδο νομών και συνόλου χώρας), διατηρώντας όμως συνεχώς την πολύ υψηλότερη τιμή σε όλους τους νομούς της περιοχής μελέτης συγκριτικά με το μέσο εθνικό όρο. Με βάση τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα των επιμέρους χωρικών ενοτήτων της περιοχής, διαπιστώνεται σχετική «υστέρηση» της Αιτωλοακαρνανίας. Το γεγονός αυτό, καθώς επίσης και ο υψηλός βαθμός εξάρτησης του νομού από τον πρωτογενή τομέα και οι παρεμβάσεις όπως το έργο της εκτροπής του Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα, φαίνεται να αποδυναμώνουν ακόμη περισσότερο το «ευάλωτο» αναπτυξιακό υπόβαθρό της Αιτωλοακαρνανίας, στερώντας της «έναν πολύτιμο φυσικό πόρο».

21 Αχελώος Το χρονικό της εκτροπής Στη συνέχεια ακολουθεί μια σύντομη ιστορική αναδρομή των έργων εκτροπής του Αχελώου, από το 1925 μέχρι σήμερα Πρώτη διατύπωση της ιδέας της εκτροπής του Αχελώου (Ταυρωπού) πρωτοδιατυπώθηκε από τον καθηγητή Κουτσοκώστα και μελετήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, επί πρωθυπουργίας του Κων. Καραμανλή Ο Κουτσοκώστας προτείνει την εκτροπή με σκοπό την άρδευση της Θεσσαλίας στη θέση της Μεσοχώρας, με σήραγγα μήκους 20 περίπου χιλιομέτρων. Τις επόμενες δεκαετίες γίνονται μελέτες για την υλοποίηση αυτών των σχεδίων Αναφορά στο έργο της εκτροπής Αχελώου κάνει ο Γεώργιος Παπανδρέου σε προεκλογική του ομιλία στη Λάρισα Τίθεται σε λειτουργία το φράγμα Αχελώου στα Κρεμαστά Η ελβετική εταιρεία Electrowatt γνωματεύει ότι η εκτροπή με κύριο στόχο την αρδευτική αξιοποίηση της πεδιάδας της Θεσσαλίας είναι αντιοικονομική. Στο ίδιο αποτέλεσμα κατέληξαν και μελέτες της καναδικής SNC( ) που έγιναν για την ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου. Με βάση αυτές τις κατευθύνσεις η EW μελέτησε και πρότεινε μια σειρά αρδευτικών φραγμάτων στη λεκάνη του Πηνειού για την επίλυση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας. Παρόλ αυτά η δικτατορία συνεχίζει να μελετά το έργο Τίθεται σε λειτουργία το φράγμα Αχελώου στο Καστράκι Αν και η εκτροπή του Αχελώου είχε αρχικά απορριφθεί ως οικονομικά και ενεργειακά ασύμφορη, επανήλθε το μέσα από μια πρόταση του μηχανικού της ΔΕΗ Σ. Μαγειρία. Η πρόταση περιελάμβανε την εκτροπή 5-6 ποταμών (Καλαμά, Αώου, Αχελώου) προς τη Θεσσαλία, ώστε να «εξασφαλιστεί η άρδευση ολόκληρης της Θεσσαλικής πεδιάδας για πάντα (!)». Υποδείχτηκε ως εφικτή λύση η εκτροπή υδάτων του Αχελώου από ταμιευτήρα στη Συκιά, στοιχείο που έγινε κοινά αποδεκτό και έκτοτε αποτέλεσε τη βάση όλων των σχεδιασμών του έργου Κατά την 4ετια ( ) έγιναν μελέτες Επιτροπών και Ομάδων εργασίας για το έργο. Ανάμεσα σε αυτές η πιο σημαντική είναι η έκθεση της ΕΣΥΟ (Επιτροπή

22 Αχελώος 21 Συνεργασίας Υδατικής Οικονομίας) που έγινε το 1977 η οποία προέκρινε ότι το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας μπορεί να καλυφτεί μόνο με την εκτροπή μέρους των υδάτων του Άνω Αχελώου ποταμού Η κυβέρνηση Ράλλη της ΝΔ εγγράφει κονδύλιο 200 εκ. δρχ. για τη μελέτη του έργου εκτροπής, ενώ το 1981 εξαγγέλλει διεθνή διαγωνισμό για τη μελέτη σκοπιμότητας του όλου έργου Η νέα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ ακυρώνει τη μελέτη σκοπιμότητας Στις 13 Μαρτίου του 1983 εξαγγέλλεται για πρώτη φορά από τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου στην επέτειο του Κιλελέρ, η απόφαση της κυβερνήσεως να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου της εκτροπής, χωρίς να έχουν γίνει οι απαραίτητες μελέτες σχετικά με το ενεργειακό σκέλος του, τη γεωργική ανάπτυξη της Θεσσαλίας, την οικονομική σκοπιμότητα του συνολικού σχεδίου εκτροπής και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις επιμέρους έργων. Αυτό το οποίο κυριαρχεί είναι η παρουσίαση του έργου ως εθνικής σημασίας και ως τον βασικότερο πυλώνα της ανάπτυξης Χωρίς να επιτευχθεί συμφωνία με τους κατοίκους της Μεσοχώρας και πριν ολοκληρωθούν οι χρηματοοικονομικές αναλύσεις του έργου ξεκίνησε από τη ΔΕΗ η κατασκευή έργων (φράγμα Μεσοχώρας και σήραγγες εκτροπής σε Πύλη, Συκιά και Μουζάκι), ενώ αποφασίστηκε η ένταξη ορισμένων από αυτά στο ΜΟΠ-ΑΚΕ Το 1987 η ΕΚ αρνήθηκε να εγκρίνει ένα από τα έργα του ίδιου του ΜΟΠ-ΑΚΕ, στο οποίο είχε ενταχθεί μέρος των έργων κεφαλής εκτροπής του ποταμού παράλληλα με την κατασκευή αρδευτικών έργων εκτάσεως στρεμμάτων. Για να εξασφαλιστούν λοιπόν χρηματικοί πόροι αποφασίστηκε να σπάσει το έργο και εντάχθηκε το έργο κεφαλής[11] στο ΣΠΑ και στο Α ΚΠΣ ( ) ως καθαρά ενεργειακό έργο, ενώ στο διεθνή διαγωνισμό που ακολούθησε το 1987 μία μόνο εταιρία δήλωσε προσφορά, χωρίς τελικά όμως να επικυρωθεί οποιαδήποτε συμφωνία ύστερα από την αντίδραση της ΕΕ Σε ημερίδα του ΤΕΕ επισημαίνεται ο κίνδυνος από έργα που γίνονται χωρίς μελέτες. «Τι θα μας πει η μελέτη σκοπιμότητας; Ή μήπως αμφιβάλλουν για τη σκοπιμότητα του όλου έργου; Εμείς δεν έχουμε καμία αμφιβολία». Είναι η απάντηση του τότε υπουργού Εθν. Οικονομίας, Π. Ρουμελιώτη.

23 Αχελώος Η κατάσταση στη Μεσοχώρα οξύνεται. Για να ξεκινήσουν οι εργασίες κατασκευής τού κυρίως φράγματος πρέπει να διακοπεί η επιφανειακή ροή του ποταμού και να γίνεται μέσα από κατασκευασμένη υπόγεια σήραγγα. Οι κάτοικοι προσπαθούν να εμποδίσουν αυτή την εκτροπή. Απέναντί τους, 400 άνδρες των ΜΑΤ που είχαν φτάσει από ορεινούς δρόμους Οι Μεσοχωρίτες παρεμποδίζουν κατ επανάληψη τα συνεργεία της ΔΕΗ που επιχειρούν κτηματογράφηση των υπό κατάκλυση εκτάσεων Το 1993 η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προώθησε νέο σχέδιο το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αχελώος», το οποίο εντάχθηκε στο Β ΚΠΣ ( ) και υποβλήθηκε για έγκριση στην ΕΕ, ενώ τον Μάρτιο του 1993 υπογράφτηκε σύμβαση, η οποία όμως αφορούσε μόνο τα έργα κεφαλής. Ουσιαστικά όμως τίποτα δεν έχει αλλάξει. Ποιο είναι το πραγματικό κόστος του έργου; Ποιες θα είναι επιπτώσεις του στο περιβάλλον και στην εθνική οικονομία; Ποια τα μακροχρόνια αποτελέσματά του; Όλα αυτά τα ερωτήματα παρέμεναν αναπάντητα. Το ΕΠ Αχελώος αποτελούσε μια φραστική αναπροσαρμογή των στόχων του έργου τονίζοντας τον παράγοντα της άμεσης κοινωνικής ανάγκης για την κάλυψη των βασικών αρδευτικών και υδρευτικών απαιτήσεων. Και σε αυτή τη περίπτωση όμως, η ΕΕ αποφάνθηκε αρνητικά, όταν το 1994 δεν εγκρίθηκε η κοινοτική χρηματοδότηση για τη προώθηση της εκτροπής μέσα στα πλαίσια του Β ΚΠΣ Μεγάλη συγκέντρωση κατοίκων στη Μεσοχώρα. Ζητούν χαμήλωμα του φράγματος στα μέτρα, γεωλογική έρευνα, οικισμό μεταστέγασης, αξιοπρεπείς αποζημιώσεις, διενέργεια έργων αποκατάστασης παράλληλα με τα έργα φράγματος Πρώτη καταδικαστικη απόφαση του ΣτΕ ως προς την εκτροπή του Αχελώου (απόφαση[15] αρ. 2760). Η αιτιολογία του ΣτΕ ήταν πως δεν αρκούσε η σύνταξη ΜΠΕ για κάθε έργο ξεχωριστά, μιας και επειδή το έργο ήταν τεράστιο έπρεπε να γίνει συνθετική μελέτη, με την οποία θα μπορούσαν να διαγνωσθούν σε όλη τους την έκταση οι περιβαλλοντικές συνέπειες του έργου και να κριθεί αν είναι επιτρεπτή ή όχι η εκτέλεσή του Μέσα σε 3 μήνες το ΥΠΕΧΩΔΕ εκπονεί νέα συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων χωρίς εργασία πεδίου και με συρραφή των προηγούμενων μελετών για την εκτροπή του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία. Στη μελέτη αυτή μελετήθηκαν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συνολικού έργου της εκτροπής και επί πλέον τροποποιήθηκε ο αρχικός σχεδιασμός. Συγκεκριμένα, πρώτον μειώθηκε η ποσότητα του νερού που εκτρέπεται από τα 1100 εκ. κυβικά μέτρα σε 600 εκ. κυβικά μέτρα ετησίως και δεύτερον

24 Αχελώος 23 διαμορφώθηκε το ισχύον σήμερα σχήμα εκτροπής και τα έργα της εκτροπής που είναι τα ακόλουθα: Το φράγμα Συκιάς και ο ομώνυμος Υδροηλεκτρικός Σταθμός. Η σήραγγα εκτροπής του Αχελώου ποταμού προς τη Θεσσαλία μήκους 17,5χλμ. με υδροληψία στον ταμιευτήρα Συκιάς. Ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Πευκόφυτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής. Αναρρυθμιστικό έργο Μαυρομματίου Ολοκλήρωση φράγματος Μεσοχώρας Ανατίθεται η κατασκευή της σήραγγας Συκιάς-Πευκοφύτου, αλλά η χρηματοδότηση στα χρόνια που ακολουθούν είναι ισχνή. Οκτώ χρόνια μετά θα έχουν ολοκληρωθεί περίπου οκτώ χιλιόμετρα. Σήμερα απειλείται κατακόρυφη αύξηση του κόστους λόγω τεχνικών προβλημάτων και αστοχίας μελετών (σαθρά εδάφη) Δεύτερη καταδικαστική απόφαση του ΣτΕ. Το 2000 η Ολομέλεια του ΣτΕ με την απόφαση 3478/2000 αποδέχθηκε την μερική εκτροπή του Αχελώου, ύστερα όμως από αρκετές αιτήσεις ακύρωσε την Κ.Υ.Α. του 1995 περί έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων των έργων. Η αιτιολογία του ΣτΕ βασίστηκε στο ότι δεν ερευνήθηκαν εναλλακτικές λύσεις ως προς τον αριθμό, το μέγεθος και τη διάρθρωση των έργων που είναι απαραίτητα για την εκτροπή, ενώ δεν ελήφθησαν επαρκή μέτρα προστασίας της Ι. Μονής Α. Γεωργίου Μυροφύλλου Το έτος 2002, το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. προσπαθώντας να συμμορφωθεί με τη νέα απόφαση του ΣτΕ, εκπόνησε «Συμπληρωματική ΜΠΕ[22] - (ΣΜΠΕ/2002)», αφού τηρήθηκαν πλήρως οι διαδικασίες δημοσιοποίησης και διαβούλευσης που προβλέπονται από τις εθνικές και κοινοτικές διατάξεις. Στις 19 Μαρτίου 2003, εκδόθηκε Κοινή Υπουργική Απόφαση με Α.Π σχετικά με την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων των έργων μερικής εκτροπής του άνω ρου του Αχελώου προς τη Θεσσαλία Τρίτη καταδικαστική απόφαση του ΣτΕ καθώς δεν υπήρξε σχεδιασμός για τη διαχείριση των υδάτων, όπως προβλέπεται από τις κοινοτικές Οδηγίες. Στη παρ 14 τονιζόταν, ότι ένα τόσο πολύπλοκο εγχείρημα εθνικής εμβέλειας με τέτοιο εύρος και συνέπειες, δεν μπορεί, κατά την έννοια του νόμου, παρά να είναι προϊόν ολοκληρωμένης διαδικασίας προγραμματισμού και όχι να στηρίζεται σε προσωρινά υποκατάστατα της διαδικασίας αυτής για μεταφορά ύδατος από ένα υδατικό διαμέρισμα σε άλλο. Ιδιαίτερη μνεία γινόταν για το αν

25 Αχελώος 24 έπρεπε ή όχι να συνεχιστεί το έργο. Η αιτιολογία ήταν ότι το έργο είχε σχεδιασθεί αρχικά ως «μεγάλη εκτροπή» (ταμιευτήρες στη Μεσοχώρα, τη Συκιά, την Πύλη και το Μουζάκι και σήραγγα εκτροπής), περιορίσθηκε μετά την πρώτη ακυρωτική απόφαση σε «μερική εκτροπή» (ταμιευτήρες στη Μεσοχώρα και τη Συκιά και σήραγγα εκτροπής), όμως στα στοιχεία φακέλου της ΣΜΠΕ/2002 γινόταν λόγος για την κατασκευή και των Ταμιευτήρων Πύλης και Μουζακίου. Το ΣτΕ με την απόφαση αυτή ζήτησε τον οριστικό τερματισμό όλων των εργασιών Η νέα κυβέρνηση της ΝΔ με υπουργό ΥΠΕΧΩΔΕ τον κ. Σουφλιά προχώρησε στην ψήφιση δύο τροπολογιών βασιζόμενες στην οδηγία 2000/60/ΕΚ οι οποίες άνοιξαν το δρόμο για την ολοκλήρωση των έργων της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου. Τα έργα συνεχίζονται και η ηγεσία της ΝΔ δηλώνει ότι βρίσκονται στο τελικό στάδιο κατασκευής Το ΣτΕ παραπέμπει το θέμα στο ΔΕΕ καθώς προέκυπταν εξαιρετικά σοβαρά ζητήματα εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ Εν αναμονή της απόφασης του ΔΕΕ, η WWF Ελλάδας κατέθεσε στο ΣτΕ αίτηση αναστολής όλων των έργων, ώστε να μη δημιουργηθούν καταστροφικά τετελεσμένα πριν κριθεί δικαστικά η υπόθεση από το ΔΕΕ. Τελικά στις η Επιτροπή Αναστολών του ΣτΕ με την απόφαση 141/2010 έκανε δεκτή την αίτηση της 23/10/2009 και αποφάσισε: 1) την άμεση διακοπή όλων των εργασιών που διενεργούνται και αποσκοπούν στην κατασκευή του έργου της μερικής εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, 2) την αποχή από κάθε υλική ενέργεια που κατατείνει στην ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων που συνδέονται με το εγχείρημα της εκτροπής, 3) τη μη λειτουργία όσων εκ των έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ήδη ολοκληρωθεί Οι διαχειριστικές Μελέτες για τα ύδατα στη Δυτική Στερεά και τη Θεσσαλία προκρίνουν μεταφορά 250 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού από τον ταμιευτήρα της Συκιάς Σεπτέμβριος Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) απάντησε στα 14 προδικαστικά ερωτήματα που τού τέθηκαν από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) για την υπόθεση της εκτροπής του Αχελώου. Όπως προκύπτει από την απόφαση του ΔΕΕ, η εκτροπή, με τον τρόπο που σχεδιάσθηκε και εγκρίθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το 2006, παραβιάζει την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία. Το σχέδιο εκτροπής, το οποίο εγκρίθηκε με νόμο που ψηφίστηκε από τη Βουλή το 2006 (ν. 3481/2006), βασιζόταν σε

26 Αχελώος 25 ανεπαρκή και ανεπίκαιρα στοιχεία και αγνοούσε τις ελάχιστες νομικές απαιτήσεις για την διαχείριση των υδάτων. Το ΔΕΕ έκρινε επίσης ότι είναι ανεπίτρεπτη η περιβαλλοντική μελέτη του έργου, καθώς στηριζόταν σε ανεπίκαιρα και αναξιόπιστα στοιχεία για τις συντελούμενες επεμβάσεις σε περιοχές Natura 2000 και για τον σκοπό του έργου, δηλαδή την άρδευση του θεσσαλικού κάμπου. Έτσι, η πρόχειρη μεθόδευση του τότε αρμόδιου Υπουργού Γ. Σουφλιά -με τροπολογία της τελευταίας στιγμής- αποδοκιμάζεται, ενώ καταδεικνύεται ο ψευδεπίγραφος χαρακτήρας των εγκριθέντων με τον νόμο του σχεδίων διαχείρισης των ποταμών Πηνειού και Αχελώου. Αναμένεται πλέον η οριστική απόφαση από την Ολομέλεια του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου. Νοέμβριος Οι διαχειριστικές Μελέτες για τα ύδατα στη Δυτική Στερεά και τη Θεσσαλία προκρίνουν ως ένα από τα 3 σενάρια τη μεταφορά 250 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού από τον ταμιευτήρα της Συκιάς παράλληλα όμως με τις εξής κατευθηντήριες. - Αναδιάρθρωση καλλιεργειών - Μείωση της άρδευσης ανάστρέμμα, με διατήρηση των ίδιων αρδευόμενων εκτάσεων στη Θεσσαλία - Υλοποίηση των δρομολογημένων (Κάρλα, Αγιονέρι, Ληθαίος, κ.ά.) αλλά όχι και των πρόσθετων έργων ταμίευσης νερού στη Θεσσαλία 3.4 Το ζήτημα της Μεσοχώρας Είναι γεγονός ότι το ζήτημα της εναντίωσης στην εκτροπή θα είχε πάρει άλλη μορφή αν η στάση του κράτους απέναντι στους κατοίκους της Μεσοχώρας ήταν διαφορετική. Οι κάτοικοι του χωριού παραπλανήθηκαν από την αρχή, δεχόμενοι εγγυήσεις από κλιμάκιο της κυβέρνησης και τον διοικητή της Δ.Ε.Η. κ. Δημ. Παπαμαντέλου (καθηγητή Πολυτεχνείου), ότι το ύψος του φράγματος θα είναι μέτρα και δε θα επηρεάσει τη ζωή των κατοίκων, αντιθέτως θα βοηθήσει στην ανάπτυξη του τόπου (1985). Μετά από νέες πιέσεις προς την ΔΕΗ τους αποστέλλεται καινούρια απάντηση (έγγραφο της 1181 ΔΑΥΗΕ/ ) το οποίο περιείχε εντελώς καινούργια στοιχεία. Αν και οι προκαταρκτικές εργασίες για τα φράγματα σε Μεσοχώρα, Συκιά, Πύλη, Μουζάκι έχουν ξεκινήσει από το 1985, μετά από 3 χρόνια μαθαίνει ο κόσμος της Μεσοχώρας, για πρώτη φορά ότι το υψομετρικό όριο επέμβασης ήταν τα 755μ.(σήμερα 800μ.) δηλαδή, με τη τεχνητή λίμνη θα κατακλύζονταν τα 2/3 του χωριού.

27 Αχελώος 26 Άμεσα ιδρύεται ο «Σύνδεσμος κατακλυζόμενων Μεσοχώρας» και μετά από λαϊκή συνέλευση του χωριού υπογράφονται αιτήματα τα οποία υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ελληνική Κυβέρνηση και από ένα αντίγραφο στάλθηκε σε όλους τους υπουργούς και βουλευτές του ελληνικού κοινοβουλίου Τα αιτήματα τους ήταν : 1. Χαμήλωμα του ύψους του φράγματος στα m. 2. Επισταμένη γεωλογική έρευνα για το μη κατακλυζόμενο τμήμα του χωριού. 3. Δημιουργία πρότυπου οικισμού για τη μεταστέγαση των κατακλυζομένων και συνέχιση της ζωής της Μεσοχώρας. 4. Πραγματικές, δίκαιες και αξιοπρεπείς αποζημιώσεις για τα κατακλυζόμενα σπίτια και άλλες ιδιοκτησίες των κατοίκων. 5. Λήψη και εφαρμογή επανορθωτικών μέτρων, παράλληλα με την πορεία των εργασιών και νομική κατοχύρωση των αποφάσεων. Σημειώνεται ότι ελάχιστοι από αυτούς συγκινήθηκαν και απάντησαν στο υπόμνημα, ενώ η αδιαφορία των τοπικών βουλευτών του Ν.Τρικάλων προς τους πληττόμενους κατοίκους υπήρξε καθολική. Η κατάσταση εκτραχύνεται και οι κάτοικοι προχωρούν σε αποκλεισμούς δρόμων και παρεμπόδιση εργασιών. Αφού η μείωση του φράγματος στάθηκε αδύνατη οι κάτοικοι ζητούν, για τη μεταστέγαση των πληττόμενων, αλλά και την εξασφάλιση της συνέχειας της ζωής της Μεσοχώρας, τη δημιουργία ενός πρότυπου οικισμού, με όλα τα απαραίτητα έργα υποδομής (Υδρεύση, Αποχέτευση, Ηλεκτροφωτισμό, εσωτερική οδοποιία, πλατείες κ.λ.π.), αφού προηγουμένως αποζημιωθούν για τα σπίτια και άλλες ιδιοκτησίες τους που χάνονται. Οι όροι αυτοί έχουν γίνει δεκτοί αλλά προς το παρόν καμία ουσιαστική μέριμνα δεν έχει ληφθεί για την τύχη του χωριού και των κατοίκων, τόσο από τη Δ.Ε.Η., όσο και από την πλευρά της πολιτείας γενικότερα. Τίποτε επίσης, από τα προβλεπόμενα επανορθωτικά μέτρα, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα. Για τους υπέργηρους ιδιοκτήτες δεν προβλέπεται γηροκομείο αλλά προσωρινές εγκαταστάσεις (κοντέινερ) μαζί και οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι. Επίσης όσον αφορά το ζήτημα του της μεταφραγματικής τουριστικής αξιοποίησης αξιοποίησης αντιμετωπίζονται με πολύ σκεπτικισμό από τους κατοίκους. Όταν, σύμφωνα με τη μελέτη άλλων ειδικών μελετητών, προδικάζεται ήδη, ότι, λόγω των μεγάλων κλίσεων του εδάφους, η στάθμη της λίμνης, θα ανεβοκατεβαίνει μέτρα και επομένως η εξασφάλιση τέτοιων προϋποθέσεων θεωρείται αδύνατη. Δε μπορεί να υπάρξουν εδώ συγκριτικά στοιχεία με τη

28 Αχελώος 27 λίμνη του Μέγδοβα, διότι άλλες είναι οι εδαφικές συνθήκες και οι κλίσεις εκείνης της περιοχής και άλλες οι της Μεσοχώρας. Σχήμα 5. Μεσοχώρα. Το πριν και το μετά (Πηγή: Αναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας - ENVIPLAN (Τσεκούρας & Συνεργάτες, 2004)

29 Αχελώος Η εκτροπή ως πολιτικό εργαλείο Η εκτροπή είχε από την πρώτη στιγμή έντονα πολιτικό χαρακτήρα. Το 1983, η κυβέρνηση εξήγγειλε το έργο ως πανάκεια για όλα τα προβλήματα του κάμπου, επιδίωξε να το συνδέσει με τους αγώνες για την απόκτηση γης ενάντια στα τσιφλίκια και τα μεγάλα συμφέροντα, καθώς και -σύμφωνα με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής- με τη στάση ενάντια στην ΕΟΚ. Οι επιλογές και οι μελλοντική κατεύθυνση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της ΕΕ (η προώθηση γεωργίας μειωμένης έντασης, διεθνώς ανταγωνιστικής και συμβατής με την προστασία του περιβάλλοντος) ήταν ήδη γνωστές στις ελληνικές κυβερνήσεις πριν το 1983 και την αρχική εξαγγελία του έργου, αγνοήθηκαν όμως συστηματικά, τόσο στο σχεδιασμό του όσο και στα λεγόμενα στους Θεσσαλούς αγρότες, αφού κυρίαρχο στοιχείο στο αγροτικό κομμάτι παραμένει η εντατικοποίηση των αρδεύσεων και η διατήρηση των μονοκαλλιεργειών, κυρίως βαμβακιού. Η αδιάκοπη έκτοτε πολιτική εκμετάλλευση του θέματος, από όλα τα κόμματα, δημιούργησε τεράστιες προσδοκίες στους Θεσσαλούς αγρότες και καλλιέργησε κλίμα που δεν επιτρέπει, ακόμα και σήμερα, την αντικειμενική εκτίμηση των δεδομένων και την εξέταση εναλλακτικών. Δεδομένων που σχετίζονται με την μείωση της εντατικής γεωργίας, την εξοικονόμηση του νερού, τα μέτρα αποτροπής σπατάλης, τον εκσυγχρονισμό των αρδευτικών δικτύων, συλλογικής διαχείρισης των προβλημάτων. Η υπόσχεση της εκτροπής συντηρούσε την υφιστάμενη παθογένεια του αρδευτικού καθεστώτος της Θεσσαλίας αφού είναι πολύ πιο προσοδοφόρο για έναν πολιτικό να ασχοληθεί με μεγάλα εντυπωσιακά τεχνικά έργα τα οποία αποδίδουν δόξα και χρήμα παρά να επιβάλλει διαχειριστικά μέτρα ή να επιδιορθώσει αρδευτικά κανάλια. Στην Θεσσαλία όποιος ψελλίσει το θέμα «υδρομετρητές» απλά δεν ξαναβγαίνει βουλευτής. 3.6 Αδυναμίες του σχεδίου εκτροπής και προβληματισμοί Διαχειριστικές αδυναμίες Όπως αναφέρεται από τους ίδιους τους θεσμικούς φορείς που είναι υπέρ της εκτροπής (έκθεση ΤΕΕ, 1988): «Δεν υπάρχει μια συνολική μελέτη που να εξετάζει με τεχνικά και οικονομικά δεδομένα συνολικά το έργο, χρησιμοποιώντας τη σύγχρονη επιστημονική