Παιδιά στην Ευρώπη. Είκοσι χρόνια δικαιώματα των παιδιών ΤΕΥΧΟΣ /2009. διερευνούμε θέματα, τιμώντας τη διαφορετικότητα

Transcript

1 Παιδιά στην Ευρώπη διερευνούμε θέματα, τιμώντας τη διαφορετικότητα ΤΕΥΧΟΣ /2009 Είκοσι χρόνια δικαιώματα των παιδιών Κοινή έκδοση σε 15 γλώσσες από ένα δίκτυο περιοδικών 17 χωρών της Ευρώπης Εκδόσεις Ντουντούμη, Μαυρομιχάλη 60, Αθήνα Τιμή: 5,00

2 Συντακτική επιτροπή Irene Balaguer, Infancia en Europa, Ισπανία Η Ένωση των Mestres Rosa Sensat εκδίδει δύο διαφορετικά περιοδικά, Infància και Infancia, στα καταλανικά και στα ισπανικά, έξι φορές τον χρόνο. Και τα δύο καλύπτουν τις ηλικίες 0-6 ετών και συνδυάζουν θεωρία και πράξη. Bronwen Cohen, Children in Scotland, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία Το Children in Scotland είναι μηνιαία έκδοση. Δημοσιεύει άρθρα και νέα για θέματα που αφορούν παιδιά, εφήβους και τις οικογένειες στη Σκοτία. Ferruccio Cremaschi, Bambini, Ιταλία Το Bambini είναι ένα μηνιαίο περιοδικό για τους εκπαιδευτικούς της παιδικής ηλικίας (0-6 χρόνων) που εστιάζει στην επιστημονική έρευνα και στην καλή πρακτική στην εκπαίδευση. Εξετάζει τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, με επίκεντρο πάντα τις ανάγκες των παιδιών. Eva Grueber, Betrifft Kinder, Γερμανία Το Betrifft Kinder είναι ένα μηνιαίο περιοδικό με ειδήσεις και κείμενα για τις πρωτοβουλίες και τις καλές εκπαιδευτικές πρακτικές για τις μικρές ηλικίες στη Γερμανία. (Αυστρία) Παιδιά στην Ευρώπη 2009 Το Παιδιά στην Ευρώπη είναι ένα περιοδικό για όλους όσους εργάζονται με παιδιά ηλικίας 0-10 ετών και για όσους ενδιαφέρονται για θέματα που αφορούν την παιδική ηλικία. Εκδίδεται ταυτόχρονα σε δεκαπέντε γλώσσες από ένα δίκτυο εθνικών περιοδικών. Το δίκτυο Παιδιά στην Ευρώπη στοχεύει να: προσφέρει έναν χώρο για την ανταλλαγή ιδεών, πρακτικών και πληροφοριών διερευνήσει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη θεωρία και στην πράξη συμβάλει στην ανάπτυξη πολιτικών και πρακτικών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο αναδείξει τη διαφορετικότητα αναγνωρίσει τη συμβολή του παρελθόντος στο παρόν εμβαθύνει στην κατανόηση της παιδικής ηλικίας στην Ευρώπη στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Stig Lund, Børn & Unge, Δανία Το Børn & Unge εκδίδεται σε εβδομαδιαία βάση και διανέμεται σε μέλη του BUPL (Ομοσπονδία των Παιδαγωγών). Καλύπτει θέματα που αφορούν την εκπαιδευτική πρακτική, τη θεωρία και τις συνθήκες εργασίας. Φλαμανδία και Ολλανδία Φλαμανδία: Jan Peeters, VBJK Resource centre for ECE, επιμελητής του περιοδικού Kiddo, Ολλανδία: Wilma Schepers, Child Care International Marie Nicole Rubio, Le Furet, Γαλλία Το Le Furet εκδίδεται τρεις φορές τον χρόνο. Αφορά τις ηλικίες 0-6 χρόνων και απευθύνεται σε επιμορφωτές, διευθυντές και συντονιστές στη Γαλλία. Perrine Humblet, Grandir à Bruxelles, Γαλλική κοινότητα, Βέλγιο Το περιοδικό Grandir à Bruxelles διανέμεται δωρεάν κάθε εννέα μήνες. Tereza Ogrodzińska, Comenius Foundation for Child Developent, Πολωνία Πρόκειται για μια μη κερδοσκοπική, μη κυβερνητική οργάνωση που δραστηριοποιείται στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για παιδιά ηλικίας 0-10 χρόνων. Alexandra Marques, Cadernos de Educação de Infãncia, Πορτογαλία Το Cadernos de Educação de Infãncia εκδίδεται από την APEI (Associação di Profissionais de Educação de Infãncia), τρεις φορές τον χρόνο, και είναι το μοναδικό περιοδικό που αφορά την πρώιμη παιδική ηλικία (0-6 χρόνων). Annica Grimlund, Tidningen Förskolan, Σουηδία Το Tidningen Förskolan είναι ένα περιοδικό της σουηδικής ομοσπονδίας δασκάλων και εκδίδεται δέκα φορές τον χρόνο. Τζέλα Βαρνάβα-Σκούρα, γέφυρες, Ελλάδα Το περιοδικό γέφυρες εκδίδεται έξι φορές τον χρόνο και απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και φοιτητές παιδαγωγικών σχολών. Δημοσιεύει άρθρα που αφορούν καλές πρακτικές και εκπαιδευτικές έρευνες. Καλύπτει τις ηλικίες 3-12 χρόνων. Helena Buric, Pučko otvoreno učilište Korak po korak, Κροατία Το Pučko otvoreno učilište Korak po korak είναι ένας μη κυβερνητικός, μη κερδοσκοπικός φορέας για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών με σκοπό την προώθηση της ποιοτικής εκπαίδευσης και φροντίδας όλων των παιδιών. Εταίροι: Αυστρία - Ρουμανία - Ουγγαρία -

3 Καλωσορίσατε στο τεύχος 17 του περιοδικού Παιδιά στην Ευρώπη. Το θέμα μας αυτή τη φορά είναι τα δικαιώματα των παιδιών, με αφορμή την 20ή επέτειο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Πιστεύουμε ότι είναι μια κατάλληλη ευκαιρία να ασχοληθούμε με αυτό το σημαντικό θέμα. Υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες εμπειρίες που δείχνουν πώς μπορούμε να κάνουμε τα δικαιώματα των παιδιών να λειτουργήσουν προς όφελος των παιδιών από το εθνικό επίπεδο μέχρι έναν συγκεκριμένο παιδικό σταθμό ή ένα νηπιαγωγείο. Τώρα που τα δικαιώματα των παιδιών έχουν εδραιωθεί στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πολίτες της Ευρώπης πρέπει, όντως, να σκεφτούν πώς μπορούν να τα προωθήσουν και να τα κάνουν πράξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μπορούμε, βέβαια, να μιλήσουμε για πρόοδο, όμως θα πρέπει να συνοδεύσουμε την αναφορά μας αυτή σημειώνοντας ότι: «Θα μπορούσε να πάμε καλύτερα». Ενώ κάποιες χώρες, οργανισμοί και άτομα έχουν κάνει τα δικαιώματα των παιδιών προτεραιότητά τους, άλλοι τα έχουν αντιμετωπίσει ως περιθωριακά ή ως «βιτρίνα». Υπάρχει διαρκής ανάγκη για υποστήριξη, εκστρατεία, μόρφωση, πειραματισμό, διάδοση. Τα δικαιώματα των παιδιών θα αποκτήσουν νόημα μόνο αν τα αντιμετωπίσουμε ως μέρος μιας δημοκρατικής πολιτικής για την παιδική ηλικία. Αυτό το τεύχος είναι το τελευταίο που επιμελούμαι. Ύστερα από δέκα χρόνια ενασχόλησης με τα Παιδιά στην Ευρώπη είναι καιρός να παραμερίσω και να αφήσω άλλους να αναλάβουν, φέρνοντας νέα ενδιαφέροντα και καινούργιες ιδέες. Φεύγω πεπεισμένος όσο ποτέ άλλοτε ότι τα Παιδιά στην Ευρώπη είναι μια πολύ αναγκαία πλατφόρμα για τον διάλογο και την ανταλλαγή εμπειριών στην Ευρώπη. Είναι ένα μοναδικό δημιούργημα που σήμερα εκδίδεται σε 17 χώρες και 15 γλώσσες. Το παραδίδω με μεγάλες προσδοκίες για το μέλλον του. Τα δικαιώματα του παιδιού είναι ένα θέμα που θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά. Η δουλειά του Έλληνα Συνηγόρου του Παιδιού είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας και γίνεται όλο και περισσότερο γνωστή. Είναι όμως απαραίτητη η δυναμική προώθηση των δικαιωμάτων του παιδιού από ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα. Το περιοδικό Παιδιά στην Ευρώπη με το 17ο τεύχος του τιμά το σημαντικό έργο που έχει πραγματοποιηθεί σε πολλές χώρες για τα δικαιώματα των παιδιών συμβάλλοντας έτσι στην ευρύτερη διάδοσή τους αλλά και στην ανάπτυξη προβληματισμού για τα όσα ακόμα μπορούν να γίνουν. Τζέλα Βαρνάβα-Σκούρα Περιεχόμενα 4 Editorial Είκοσι χρόνια από τη Σύμβαση του ΟΗΕ Irene Balaguer 6 Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού: σύντομος οδηγός 8 Η Νορβηγός Συνήγορος του Παιδιού μια πρωτιά για τα παιδιά Maalfrid Grude Flekkøy 11 To Σύνταγμα της Βραζιλίας: άλλη μια πρωτιά για τα παιδιά Fúlvia Rosemberg 14 H Ευρωπαϊκή Ένωση: προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ευρώπη Anna Zito 15 Ενισχύοντας τη θέση των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ευρώπη Jana Hainsworth 17 Η φωνή των παιδιών για τα δικαιώματα των παιδιών Aποσπάσματα από το βιβλίο In viaggio coi diritti delle bambine e dei bambini, Reggio Children Η φτώχεια της συμμετοχής: ακούγοντας τους νεαρούς ανθρώπους που ζουν σε δυσμενείς συνθήκες στο Βέλγιο Bernard de Vos 21 Ζώντας και μαθαίνοντας τα δικαιώματα των παιδιών στην Κροατία: από το εθνικό στο τοπικό Dubravka Maleš, Zlata Gunc 24 Η τέχνη της προώθησης των δικαιωμάτων του παιδιού στην Ελλάδα Αναστασία Χουντουμάδη 26 Ας δώσουμε φωνή στα παιδιά: ακούγοντας τα παιδιά στην Πολωνία Ewa Sadowska 28 Τα φυσικά δικαιώματα των παιδιών Gianfranco Zavalloni 30 H Eglantyne Jebb και η Διακήρυξη της Γενεύης Jordi Cots Peter Moss Διευθυντής του περιοδικού Παιδιά στην Ευρώπη Peter.Moss@ioe.ac.uk Παιδιά στην Ευρώπη Υπεύθυνη έκδοσης: Τζέλα Βαρνάβα-Σκούρα Διευθυντής: Peter Moss Προσκεκλημένη επιμελήτρια έκδοσης τεύχους 17: Irene Balaguer Eκδότης: Γιώργος Nτουντούμης Διεύθυνση έκδοσης, επιστημονική ευθύνη: Tζέλα Bαρνάβα-Σκούρα Συντονισμός σύνταξης: Xριστίνα Nτεμίρη Mετάφραση: Ι. Φ. Βλαχόπουλος Διόρθωση κειμένων - Γλωσσική επιμέλεια: Ελένη Μαυρακάκη Σχεδιασμός έκδοσης: Πόπη Aλεξίου Eπιμέλεια παραγωγής: Γιώργος Nτουντούμης Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία: Γιώργος Μυλωνάς & ΣIA ΟΕ Iδιοκτησία: Γ. Nτουντούμης & ΣIA OE, Mαυρομιχάλη 60, Aθήνα s: info@doudoumis.gr, doudoumi@hol.gr Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση μέρους ή όλου του έργου, η αναπαραγωγή, η μετάδοσή του με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό, γραπτό ή άλλο μέσο, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ή του συγγραφέα. Παιδιά στην Ευρώπη [17]

4 Editorial Είκοσι χρόνια από τη Σύμβαση του ΟΗΕ Η φιλοξενούμενη επιμελήτρια Irene Balaguer * και ο Peter Moss παρουσιάζουν το τεύχος 17 με θέμα τα δικαιώματα των παιδιών. Αυτό το τεύχος του περιοδικού Παιδιά στην Ευρώπη τιμά την 20ή επέτειο από την υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΣΗΕΔΠ), που έγινε στις 20 Νοεμβρίου Η Σύμβαση είναι ένα ορόσημο αν και όχι η αρχή, όπως μας θυμίζει αυτό το τεύχος για το κίνημα υπεράσπισης των δικαιωμάτων των παιδιών, το οποίο για πολλά χρόνια αναζητούσε μια νέα σχέση ανάμεσα στο παιδί, στους ενήλικες και στην κοινωνία. Χωρίς αμφιβολία η ΣΗΕΔΠ δεν είναι ούτε τέλεια ούτε πλήρης, αλλά η σημασία της είναι τεράστια (στο τέλος του άρθρου θα βρείτε μια περίληψή της). Η Σύμβαση αναγνωρίζει το παιδί, από τη στιγμή της γέννησής του, ως πρόσωπο, ως πολίτη με δικαιώματα, ο/η οποίος/-α δικαιούται να τον/την ακούν και να τον/τη σέβονται, και αποτελεί μια μεγάλη καμπή, παρόλο που οι δυνατότητές της απέχουν ακόμη πολύ από την υλοποίηση, καθώς σε πάρα πολλές χώρες έχουν γίνει ελάχιστα για να κινητοποιηθεί η κοινή γνώμη πάνω στο θέμα αυτό και να τεθεί η Σύμβαση σε εφαρμογή στην πλειονότητα των τομέων όπου θα έπρεπε να ισχύει. Τρία ερωτήματα αιωρούνται πάνω από τη Σύμβαση, τα οποία και απασχολούν αυτό το τεύχος. Πώς πρέπει να ερμηνεύσουμε τα δικαιώματα των παιδιών που ορίζει η Σύμβαση; Πώς μπορούν να εφαρμοστούν τα δικαιώματα αυτά; Και, μήπως χρειάζεται να σκεφτούμε πέρα από τη Σύμβαση; Όπως κάθε πολιτικό έγγραφο, έτσι και η Σύμβαση είναι πολιτικό έγγραφο * Η Irene Balaguer είναι πρόεδρος της Associació De Mestres Rosa Sensat και επιμελήτρια του περιοδικού Infància. Infancia.europa@revistainfancia.org που διαμορφώθηκε μέσα από διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε ανθρώπους με πολύ διαφορετικά κίνητρα και οπτικές χρειάζεται ερμηνεία, η οποία με τη σειρά της απαιτεί πολιτικές διαδικασίες. Καταδικάζει ή όχι, για παράδειγμα, τη σωματική τιμωρία (τον δαρμό των παιδιών); Τι σημαίνει για τη δυνατότητα πρόσβασης όλων των παιδιών στην εκπαίδευση και φροντίδα της πρώτης παιδικής ηλικίας; Πρέπει να προστατεύει περισσότερο τα περιθωριοποιημένα παιδιά, όπως αυτά που ζητούν άσυλο; Αυτές είναι μερικές από τις γκρίζες περιοχές που ανιχνεύει η πρώτη στον κόσμο Επίτροπος του Παιδιού, Maalfrid Grude Flekkøy, στη συνέντευξή της στο τεύχος αυτό. Το άρθρο της Fulvia Rosemberg από τη Βραζιλία στρέφει την προσοχή σε ένα άλλο ζήτημα που χρειάζεται ερμηνεία. Τα δικαιώματα των παιδιών μπορεί να επικεντρωθούν σε κάποιες περιθωριοποιημένες ή παραβατικές ομάδες και να γίνουν έτσι άλλο ένα μέσο για τη στόχευση σε προνοιακά ενδιαφέροντα. Όμως η Σύμβαση και το ευρύτερο κίνημα, του οποίου αποτελεί μέρος, αφορά όλα τα παιδιά τα παιδιά ως κοινωνική ομάδα. Μια απάντηση στο πρόβλημα της εφαρμογής της Σύμβασης ήταν η δημιουργία επίσημων, αλλά ανεξάρτητων, θεσμών, τους οποίους ορίζει και χρηματοδοτεί το κράτος για να επιβλέπουν, να πιέζουν και να δημοσιεύουν εκθέσεις για την πρόοδο Défenseurs des Enfants, Child Advocates, Child Commissioners, Ombudsmen, Συνή- 4 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

5 γοροι του Παιδιού κ.ά. είναι γνωστοί με διάφορα ονόματα. Τα περισσότερα κράτη-μέλη έχουν τέτοιους θεσμούς. Όμως, παρόλο που πρόκειται για σημαντικούς θεσμούς, υπάρχει ένα όριο στο τι μπορούν να επιτύχουν. Πιο σημαντική είναι η ανταπόκριση των ενηλίκων συνολικά, και ιδίως εκείνων που ζουν και δουλεύουν με τα παιδιά, συγκεκριμένα των γονέων και των εκπαιδευτικών. Όπως υποστηρίζει η Dubravka Males στο τεύχος αυτό, «Ο βαθμός στον οποίο τα παιδιά θα απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους δεν εξαρτάται τόσο από τον νόμο, εξαρτάται περισσότερο από τους ενήλικες που οργανώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και συμμετέχουν σε αυτήν». Πάντως, εμείς θα τονίζαμε ότι χρειάζονται και τα δύο: και ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο και η δράση των ενηλίκων. Σε κάθε περίπτωση, η Σύμβαση θέτει μια μεγάλη πρόκληση, όχι μόνο στους γονείς, αλλά και στους εκπαιδευτικούς: να αναγνωρίσουν και να τιμήσουν τα δικαιώματα των παιδιών, να τα κάνουν μέρος της καθημερινής ζωής και των σχέσεών τους, να πληροφορήσουν την ευρύτερη κοινωνία ότι τα παιδιά έχουν δικαιώματα. Η εφαρμογή της Σύμβασης σε μερικές χώρες έχει προχωρήσει περισσότερο απ ό,τι σε άλλες (μάλιστα εκκρεμεί ακόμη η επικύρωσή της από δύο χώρες, μία από τις οποίες είναι οι ΗΠΑ υπενθύμιση στον Πρόεδρο Ομπάμα: «Ναι, μπορείς»!). Αυτό είναι εν μέρει ζήτημα πολιτικής, επιμονής και θέλησης: τα δικαιώματα των παιδιών και οι δημοκρατικές αξίες που αποτελούν τη βάση τους είναι ισχυρότερα σε κάποιες χώρες απ ό,τι σε άλλες. Υπάρχουν επίσης πολλές πιθανές πηγές αντίστασης, μεταξύ των οποίων είναι και γονείς και εκπαιδευτικοί που ίσως πιστεύουν ότι τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν παρέμβαση στις δικές τους υποθέσεις. Έπειτα είναι και το ζήτημα που θέτει απερίφραστα ο Bernard de Vos: «Η φτώχεια έχει αντίκτυπο σε όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και ασφαλώς και στα δικαιώματα του παιδιού. Οι φτωχές οικογένειες δεν μπορούν να ωφεληθούν πλήρως από τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση, την υγεία και την αξιοπρεπή κατοικία, γιατί δεν διαθέτουν τους απαιτούμενους πόρους». Ασφαλώς, τα δύο αυτά συνδέονται: η φτώχεια μπορεί να εμποδίσει τα δικαιώματα, αλλά και τα δικαιώματα μπορούν να συμβάλουν στην απάλυνση της φτώχειας. Ωστόσο, τα δικαιώματα των παιδιών δεν πρέπει να αποτελούν δικαιολογία για να μην επιχειρείται η αντιμετώπιση του αίσχους να συνεχίζουν τα παιδιά να ζουν σε φτώχεια και ανισότητα. Το πρόβλημα είναι να θέσει κανείς τα δικαιώματα μέσα σε μια προοπτική, να παραδεχτεί τι μπορούν να κάνουν και τι όχι. Η άποψη της Maalfrid Flekkøy βασίζεται σε μακρά εμπειρία: «Η Σύμβαση είναι χρήσιμη, μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις για να υποστηρίξεις τα επιχειρήματά σου, για παράδειγμα στην εκστρατεία εναντίον του δαρμού των παιδιών. Αλλά έχει τα όριά της. Είναι τόσο σημαντική, όσο της επιτρέπουν οι άνθρωποι. Έχει βέβαια επικυρωθεί από πολλά κράτη, κι όμως σήμερα δεν είναι τα πάντα όπως πρέπει για τα παιδιά». Αυτό δεν είναι λόγος για να απελπιζόμαστε. Η Σύμβαση ποτέ δεν ήταν μια μαγική λύση όλων των προβλημάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασήμαντη ή άχρηστη. Καθιερώνει θεσμούς και αρχές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην πολιτική, στις πολιτικές και στις πρακτικές. Ενισχύει κάποιες επιχειρηματολογίες, προσθέτει βάρος στις εκστρατείες και συμβάλλει στην αλλαγή αντιλήψεων. Όμως, προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως αυτό το εργαλείο, χρειάζεται δουλειά, εφαρμογή, ανταλλαγή εμπειριών, ακόνισμα των επιχειρημάτων. Ούτε και πρέπει να θωρείται η ΣΗΕΔΠ η τελευταία λέξη για τα δικαιώματα των παιδιών. Το Μανιφέστο για τα Φυσικά Δικαιώματα των Παιδιών, για το οποίο γράφει ο Gianfranco Zavalloni, είναι ένα μόνο ζωντανό παράδειγμα για το πώς τα δικαιώματα μπορούν να αναπτυχθούν και να αποτελέσουν μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης για το νόημα μιας καλής παιδικής ηλικίας και μιας καλής ζωής. Στο τεύχος αυτό Σε μια εποχή όπου συχνά υποφέρουμε από ιστορική αμνησία, εμείς γυρνάμε πίσω, στα όσα προηγήθηκαν της Σύμβασης. Ξαναθυμόμαστε το πρωτοπόρο έργο της Englantyne Jebb και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού του 1924, η οποία υπήρξε πρόδρομος της ΣΗΕΔΠ. Ακούμε τι έχει να μας πει ο πρώτος στον κόσμο Επίτροπος για τα Παιδιά, ο οποίος άρχισε να δουλεύει στη Νορβηγία το Και φεύγουμε από την Ευρώπη με ένα άρθρο για το βραζιλιανό Σύνταγμα του 1988, το οποίο είναι άλλο ένα ορόσημο για τα δικαιώματα των παιδιών. Και οι δύο αυτές εμπειρίες τροφοδοτούν σημαντικές σκέψεις για τα οφέλη και τους περιορισμούς που περιέχει μια προσέγγιση της βελτίωσης της θέσης των παιδιών με βάση τα δικαιώματα. Στη συνέχεια επιστρέφουμε στην Ευρώπη για να επισημάνουμε μια σημαντική εξέλιξη αν και, όπως πολλά από αυτά που συμβαίνουν στην Ευρώπη, η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών της θα την προσπεράσει. Ύστερα από δεκαετίες άρνησης της Ευρώπης να ασχοληθεί με οποιοδήποτε τρόπο με τα παιδιά, η ΕΕ αναγνώρισε πλέον τα δικαιώματα των παιδιών και τον ρόλο της στην προστασία και προώθησή τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει ένα Κλιμάκιο για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Παιδιού, και μέσα στο έτος αυτό θα ξεκινήσει την περαιτέρω ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τα δικαιώματα του παιδιού, θέτοντάς τα ως θέμα προτεραιότητας για την ΕΕ. Με ομάδες υποστήριξης, όπως είναι το Eurochild και το Euronet, να ασχολούνται με το θέμα και να τονώνουν το ενδιαφέρον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αρχίζει να διαφαίνεται μια ευρωπαϊκή πολιτική για την παιδική ηλικία. Μια πρόταση από το Παιδιά στην Ευρώπη: η ΕΕ πρέπει να εξασφαλίσει ότι θα λαμβάνει υπόψη τα δικαιώματα των παιδιών κατά την ανάπτυξη της πολιτικής της για την εκπαίδευση και τη φροντίδα της πρώτης παιδικής ηλικίας, κατευθύνοντάς την πέρα από τους Στόχους της Βαρκελώνης. Όπως συνήθως, περιλαμβάνουμε στο τεύχος αυτό κάποια άρθρα για προγράμματα σχετικά με το θέμα που εξετάζεται. Πρόκειται για άρθρα που αφορούν την εφαρμογή των δικαιωμάτων των παιδιών στην πράξη, με σκοπό να δοθεί ισχυρότερη φωνή και περισσότερη συμμετοχή στα παιδιά και στους νέους. Όπως πάντα, μπορούμε απλώς να ξύσουμε την επιφάνεια όσων συμβαίνουν στην Ευρώπη. Χωρίς αμφιβολία, θα μπορούσαμε να γεμίσουμε αρκετά τεύχη του Παιδιά στην Ευρώπη με τέτοιες τοπικές εμπειρίες και, όπως συνήθως, μένουμε με την αίσθηση ότι η ευκαιρία για ευρωπαϊκό διάλογο, ανταλλαγή απόψεων και αμοιβαία μάθηση σε θέματα που αφορούν παιδιά και οικογένειες απέχει πολύ από το να γίνει πραγματικότητα. Έχουμε ήδη αναφέρει το άρθρο του Gianfranco Zavalloni, και αυτό είναι ένα καλό σημείο για να κλείσουμε αυτή την εισαγωγή. Γιατί το άρθρο του μας θυμίζει κάποια άλλα πιθανά δικαιώματα: το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο, το δικαίωμα να λερώνονται, το δικαίωμα στις λεπτές αποχρώσεις Χρειάζεται να χτίσουμε πάνω στα ισχυρά θεμέλια που έχουμε, ιδιαίτερα πάνω στη ΣΗΕΔΠ, αλλά ταυτόχρονα χρειάζεται να φανταζόμαστε και άλλες δυνατότητες. Παιδιά στην Ευρώπη [17]

6 Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού: σύντομος οδηγός Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια απλοποιημένη επιτομή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία υιοθετήθηκε το 1989 και επικυρώθηκε από όλα τα μέλη της ΕΕ. Έχει γραφεί από τους P. Benevene, F. Ippolito και F. Tonucci για το Foundation Basso της Ιταλίας. Δημοσιεύθηκε σto βιβλίο του Francesco Tonucci, Se i bambini dicono: adesso basta (Αν τα παιδιά πουν: Φτάνει ως εδώ!) που εκδόθηκε το Αυτή η απλοποιημένη εκδοχή έχει σκοπό να διαδοθεί και να γίνει κατανοητή η Σύμβαση που είναι ένα θεμελιώδες κείμενο στα παιδιά και τους νέους, και έχει διατεθεί δωρεάν σε τοπικές αρχές, σχολεία και άλλους οργανισμούς. Άρθρο 1 Η Σύμβαση αφορά τα δικαιώματα κάθε ανθρώπου ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών. Άρθρο 2 Όλα τα κράτη πρέπει να σέβονται τα δικαιώματα του κάθε παιδιού χωρίς διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας και πολιτικών πεποιθήσεων του παιδιού ή των μελών της οικογένειάς του. Άρθρο 3 Σε όλες τις πράξεις που αφορούν παιδιά, κύριο μέλημα θα είναι το συμφέρον του παιδιού. Το παιδί δικαιούται να έχει την προστασία και τη φροντίδα που χρειάζεται για μια καλή ζωή. Άρθρο 4 Κάθε κράτος θα λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την εφαρμογή των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στην παρούσα Σύμβαση. Άρθρο 5 Οι γονείς ή άλλα πρόσωπα που έχουν την κατά νόμο ευθύνη για το παιδί θα πρέπει να το φροντίζουν. Άρθρο 6 1. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στη ζωή. 2. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Άρθρο 7 Το παιδί θα καταγράφεται σε μητρώο αμέσως μετά τη γέννησή του και θα δικαιούται να έχει όνομα και εθνικότητα, καθώς και να ξέρει, όσο είναι δυνατόν, τους γονείς του και να δέχεται τη φροντίδα τους. Άρθρο 8 Τα κράτη δεσμεύονται να σέβονται το δικαίωμα του παιδιού στην ταυτότητα, στην εθνικότητα, στο όνομά του και στην επαφή με τους οικείους του. Άρθρο 9 Το παιδί έχει το δικαίωμα να διατηρεί άμεση επαφή με τους γονείς του, έστω και αν ζουν χωριστά ή είναι διαζευγμένοι. Άρθρο 10 Το παιδί έχει το δικαίωμα της επανένωσης με τους γονείς του ή της επαφής μαζί τους, αν ζουν σε άλλη χώρα. Άρθρο 11 Τα παιδιά δεν επιτρέπεται να μεταφέρονται παράνομα σε άλλη χώρα. Άρθρο 12 Το παιδί έχει το δικαίωμα να εκφράζει τις απόψεις του πάνω σε όλα τα θέματα που το αφορούν. Στις απόψεις αυτές πρέπει να δίνεται η δέουσα προσοχή. Άρθρο 13 Το παιδί πρέπει να έχει ελευθερία έκφρασης μέσα από όποιο μέσο επιλέξει. 6 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

7 Άρθρο Το παιδί έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. 2. Οι γονείς έχουν το δικαίωμα και το καθήκον να κατευθύνουν το παιδί τους, και στο έργο τους αυτό έχουν το δικαίωμα της ελευθερίας των πεποιθήσεων. Άρθρο 15 Το παιδί έχει το δικαίωμα της ελεύθερης συναναστροφής. Άρθρο 16 Δεν επιτρέπεται να γίνεται αυθαίρετη ή παράνομη παρέμβαση στην προσωπική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του παιδιού. Δεν επιτρέπονται οι παράνομες επιθέσεις στην τιμή και την υπόληψη του παιδιού. Άρθρο 17 Οι εφημερίδες και οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές είναι σημαντικές για τα παιδιά, και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να είναι κατάλληλες γι αυτά. Τα κράτη πρέπει να ενθαρρύνουν την έκδοση βιβλίων και προγραμμάτων για παιδιά, καθώς και να προστατεύουν τα παιδιά από πληροφορίες και υλικά που είναι βλαβερά γι αυτά. Άρθρο 18 Το παιδί πρέπει να έχει κάποιον να το φροντίζει στην περίπτωση που δεν έχει γονείς. Τα παιδιά των εργαζομένων γονέων πρέπει να τα φροντίζει κάποιος κατά τις ώρες εργασίας των γονέων. Άρθρο 19 Κανένας δεν επιτρέπεται να παραμελήσει, να εγκαταλείψει, να κακομεταχειριστεί ή να εκμεταλλευτεί ένα παιδί ή να ασκήσει βία πάνω του. Άρθρο 20 Αν ένα παιδί δεν μπορεί να μείνει με την οικογένειά του, πρέπει να ζήσει με κάποιον που θα το φροντίζει. Άρθρο 21 Το παιδί έχει το δικαίωμα να υιοθετηθεί στην περίπτωση που η οικογένειά του δεν μπορεί να το φροντίσει. Δεν επιτρέπεται το εμπόριο υιοθεσίας. Άρθρο Το παιδί που είναι πρόσφυγας έχει δικαίωμα στην παροχή προστασίας. 2. Το παιδί που είναι πρόσφυγας θα βοηθείται να επανενωθεί με την οικογένειά του. Άρθρο Το παιδί με πνευματική ή σωματική αναπηρία δικαιούται να απολαμβάνει τη ζωή, όπως τα άλλα παιδιά, και να βρίσκεται μαζί τους. 2. Το παιδί με πνευματική ή σωματική αναπηρία δικαιούται να έχει ειδική φροντίδα. 3. Το παιδί με πνευματική ή σωματική αναπηρία έχει δικαίωμα στις ευκαιρίες για εκπαίδευση, επαγγελματική προετοιμασία και ψυχαγωγία. Άρθρο 24 Το παιδί δικαιούται να έχει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας και να δέχεται την κατάλληλη φροντίδα σε περίπτωση ανάγκης. Άρθρο 25 Τα παιδιά που δέχονται σωματική ή ψυχική θεραπευτική αγωγή έχουν το δικαίωμα σε περιοδική επανεξέταση της αγωγής τους. Άρθρο 26 Κάθε παιδί δικαιούται να απολαμβάνει την κοινωνική ασφάλεια. Άρθρο 27 Το παιδί δικαιούται να έχει την πρέπουσα σωματική, ψυχική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη. Άρθρο 28 Το παιδί έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να είναι υποχρεωτική και να διατίθεται δωρεάν σε όλους. Άρθρο 29 Το παιδί έχει δικαίωμα να λαμβάνει μια εκπαίδευση η οποία θα αποσκοπεί τόσο στην ανάπτυξη των ικανοτήτων του όσο και στη διδασκαλία της ειρήνης, της φιλίας, της ισότητας και του σεβασμού προς το φυσικό περιβάλλον. Άρθρο 30 Το παιδί που ανήκει σε μειονότητα έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη γλώσσα του, να απολαμβάνει τον πολιτισμό του και να ακολουθεί τη θρησκεία του. Άρθρο 31 Το παιδί έχει δικαίωμα να παίζει, να αναπαύεται, να έχει ελεύθερο χρόνο και να ασχολείται με τις δραστηριότητες που αγαπά περισσότερο. Άρθρο 32 Δεν επιτρέπεται η (οικονομική) εκμετάλλευση του παιδιού. Κανένα παιδί δεν μπορεί να εκτελεί εργασία που ενέχει κινδύνους ή εμποδίζει την ανάπτυξη και την εκπαίδευσή του. Άρθρο 33 Το παιδί πρέπει να προστατεύεται από τα ναρκωτικά. Άρθρο 34 Το παιδί δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση. Άρθρο 35 Δεν επιτρέπεται η απαγωγή, αγορά ή πώληση παιδιών. Άρθρο 36 Δεν επιτρέπεται η εκμετάλλευση των παιδιών (με οποιοδήποτε άλλο τρόπο). Άρθρο 37 Το παιδί δεν πρέπει να υποβάλλεται σε βασανιστήρια, θανατική ποινή ή ισόβια φυλάκιση. Δεν πρέπει να στερείται την ελευθερία του με τρόπο παράνομο ή αυθαίρετο. Άρθρο 38 Παιδιά κάτω των δεκαπέντε ετών δεν επιτρέπεται να στρατολογούνται ούτε να παίρνουν μέρος σε ένοπλες συγκρούσεις. Άρθρο 39 Το παιδί που έχει παραμεληθεί, έχει υποστεί εκμετάλλευση ή κακοποίηση, έχει δικαίωμα να βοηθηθεί ώστε να ανακτήσει την υγεία και τη γαλήνη του. Άρθρο 40 Το παιδί που έχει κατηγορηθεί για παραβίαση του ποινικού νόμου πρέπει να θεωρείται αθώο μέχρι να αποδειχθεί ένοχο ύστερα από δίκαιη δίκη. Αλλά και όταν αποδειχθεί ένοχο, το παιδί έχει το δικαίωμα να αντιμετωπίζεται με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη την ηλικία του και να διευκολύνει την επανένταξή του. Άρθρο 41 Το κάθε κράτος μπορεί να προσθέσει και άλλα δικαιώματα στα προαναφερόμενα, με σκοπό να βελτιώσει την κατάσταση των παιδιών. Άρθρο 42 Το περιεχόμενο αυτής της Σύμβασης πρέπει να είναι γνωστό σε όλους, ενήλικες και παιδιά. Βλ. σχετικά και ιστοχώρο του Συνηγόρου του παιδιού Παιδιά στην Ευρώπη [17]

8 Η Νορβηγός Συνήγορος του Παιδιού μια πρωτιά για τα παιδιά Η Νορβηγία ήταν η πρώτη χώρα που διόρισε Συνήγορο του Παιδιού το 1981, μερικά χρόνια πριν από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Στη συνέντευξη αυτή ο επιμελητής του περιοδικού Παιδιά στην Ευρώπη, Peter Moss, συζητά με τη Maalfrid Grude Flekkøy για την εμπειρία της να είναι ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που ανέλαβε αυτό τον ρόλο. PM: Πότε διοριστήκατε ως η πρώτη Συνήγορος του Παιδιού στη Νορβηγία; Ποιο ήταν το προηγούμενο έργο σας και ποια η εμπειρία σας; Πώς επιλεγήκατε για τη θέση αυτή; MGF: Ο θεσμός του Συνηγόρου του Παιδιού που στα Νορβηγικά ονομάζεται Barneombud προτάθηκε για πρώτη φορά το 1969 από έναν καθηγητή του Δικαίου. Όμως το ζήτημα αναδείχθηκε κατά το Διεθνές Έτος του Παιδιού το 1979, και η Νορβηγική Επιτροπή συμφώνησε ότι υπήρχε ανάγκη για έναν Barneombud. Εκείνη την εποχή είχαμε ήδη στη Νορβηγία άλλους Συνηγόρους, για παράδειγμα, Συνήγορο του Καταναλωτή και Συνήγορο της Ισότητας των Φύλων. Τελικά, πρώτος Συνήγορος του Παιδιού έγινα εγώ το Από μικρή ηλικία ήξερα ότι ήθελα να δουλέψω με τα παιδιά σε ηλικία 9 ετών ήμουν αρχηγός στις Οδηγούς! Η μητέρα μου ήταν διακεκριμένη παιδοψυχολόγος και νόμιζα ότι ήθελα να γίνω και εγώ το ίδιο. Όμως στα 18 ή 19 μου άλλαξα γνώμη και σπούδασα στη Δανία για να γίνω barnehagelærer (νηπιαγωγός). Άσκησα αυτό το επάγγελμα στη Νορβηγία αρκετά χρόνια. Έβλεπα παιδιά με προβλήματα και ήθελα να καταλάβω πώς έγιναν έτσι, γι αυτό και σπούδασα ψυχολογία και έγινα τελικά παιδοψυχολόγος. Είχα επίσης τρία δικά μου παιδιά και ασχολήθηκα με την τοπική πολιτική. Έτσι, όταν δημιουργήθηκε η θέση του Συνηγόρου του Παιδιού, διέθετα τα σχετικά προσωπικά και επαγγελματικά προσόντα. Έγινε δημόσια προκήρυξη της θέσης, αλλά ταυτόχρονα με προσέγγισαν για να θέσω υποψηφιότητα. Υπήρχαν 19 υποψήφιοι. Υπηρέτησα δύο τετραετείς θητείες μέχρι το PM: Υπήρξε μεγάλη αντίθεση στην πρόταση ή ευρεία συμφωνία; MGF: Υπήρξε πολύ μεγάλη αντίθεση. Η Νορβηγία ήταν διχασμένη στο θέμα του Συνηγόρου του Παιδιού. Όλοι συμφωνούσαν ότι υπήρχε ανάγκη να ενισχυθεί η θέση των παιδιών, αλλά πολλοί ήταν αντίθετοι στην ιδέα να γίνει αυτό μέσω ενός Συνηγόρου. Έλεγαν ότι θα κόστιζε χρήματα που μπορούσαν να ξοδευτούν με καλύτερο τρόπο, ότι έχουμε ήδη θεσμούς για τον σκοπό αυτό. Πράγματι, υπήρχε μια κρατική επιτροπή πρόνοιας, η οποία όμως βρισκόταν, ουσιαστικά, σε λήθαργο. Όμως το ισχυρότερο επιχείρημα εναντίον της ιδέας ήταν ότι ο Συνήγορος θα παρενέβαινε στις οικογένειες ένα επιχείρημα που έχω ακούσει πολλές φορές έκτοτε και σε πολλές χώρες. Η πρόταση διατυπώθηκε από τη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση και ψηφίστηκε λίγο πριν οι Σοσιαλδημοκράτες χάσουν τις εκλογές και αναλάβει μια δεξιά κυβέρνηση, τα συνεργαζόμενα κόμματα της οποίας είχαν εναντιωθεί στην πρόταση. Το Συντηρητικό Κόμμα μάλιστα είχε δηλώσει ότι θα καταργούσε τον θεσμό αυτό, αν κέρδιζε τις εκλογές, τις οποίες και κέρδισε. Την εποχή που έγιναν οι εκλογές βρισκόμουν στη θέση αυτή μόλις δύο εβδομάδες και δεν είχα ούτε γραφείο ούτε εξοπλισμό. Αποφάσισα ωστόσο να συνεχίσω, και ευτυχώς η νέα κυβέρνηση αγνόησε την υπόσχεσή της και το κοινοβούλιο ενέκρινε κονδύλια, ώστε να συνεχίσουμε τη δουλειά μας. PM: Άλλαξε αυτή η αντίδραση; MGF: Ναι, ο θεσμός έγινε πολύ πιο αποδεκτός στη διάρκεια της θητείας μου ως Συνηγόρου. Μια δημοσκόπηση που έγινε τον πρώτο καιρό έδειξε ότι οι περισσότεροι ενήλικες ήταν εναντίον της ιδέας του Συνηγόρου, και η Βουλή ήταν διχασμένη. Στο τέλος της θητείας μου υπήρχε ευρεία δημόσια υποστήριξη και κανένας στη Βουλή δεν ήθελε να καταργήσει τον θεσμό. Στο τέλος της θητείας μου υπήρχε επίσης μεγάλη υποστήριξη από τα παιδιά. Πάνω 8 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

9 από το 80% των παιδιών ήξερε τι μπορούσε να κάνει ο Συνήγορος και τον ήθελε. Τα παιδιά ήξεραν περισσότερα για τον θεσμό απ ό,τι οι ενήλικες. Και πράγματι πετύχαμε. Λίγο καιρό μετά την τοποθέτησή μου, η Κόστα Ρίκα και η Νέα Ζηλανδία όρισαν Συνηγόρους του Παιδιού, και σήμερα νομίζω ότι ο θεσμός αυτός υπάρχει σε περισσότερες από 30 χώρες νιώθω λιγάκι σαν γιαγιά! Δεν θα είχε εξαπλωθεί, αν δεν ήταν καλή ιδέα. PM: Πώς αποφασίσατε πώς θα δουλέψετε και σε ποια θέματα; Τι μάθατε για την εφαρμογή των δικαιωμάτων των παιδιών; MGF: Όταν άνοιξε το γραφείο μας το 1981, ήμασταν τέσσερα άτομα: εγώ, μια γραμματέας, μια δικηγόρος και μια κοινωνιολόγος. Το γραφείο παρέμεινε έτσι μέχρι που αποχώρησα το 1989, γιατί τα κονδύλια δεν αυξήθηκαν σήμερα το γραφείο του Συνηγόρου έχει, νομίζω, δεκαέξι ανθρώπους. Είχαμε επίσης περιορισμένα μέσα επικοινωνίας δεν είχαμε διαδίκτυο ούτε και δωρεάν τηλεφωνική πρόσβαση του κοινού, είχαμε μόνο ένα τηλεοπτικό κανάλι. Ήθελα να είμαι Συνήγορος όλης της Νορβηγίας και όχι μόνο του Όσλο. Γι αυτό και έβγαινα έξω, επισκεπτόμουν διάφορους χώρους και μιλούσα σε συγκεντρώσεις, σε τοπικές εφημερίδες και ραδιόφωνα. Επισκέφθηκα περίπου 300 δήμους σε σύνολο 350. Κυκλοφορήσαμε επίσης φυλλάδια, ένα μάλιστα ειδικό για τα μικρά παιδιά κάτω των 8 ετών. Φρόντιζα επίσης πάντα να απαντώ η ίδια στα τηλεφωνήματα και τα γράμματα των παιδιών, κι έτσι μιλούσα στο τηλέφωνο με τα παιδιά και απαντούσα στα γράμματά τους. Όταν ξεκίνησα, αποφάσισα με ποια ζητήματα θα ασχοληθώ. Το πρώτο σημαντικό ζήτημα που μας απασχόλησε ήταν η επίδραση της τηλεόρασης και των βίντεο στα παιδιά, προπάντων η βία που δείχνουν ήταν η εποχή της κατακόρυφης αύξησης των πωλήσεων των βίντεο και του πολλαπλασιασμού των τηλεοπτικών καναλιών μετά την κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου. Ένα άλλο ζήτημα ήταν η εκστρατεία ενάντια στον δαρμό των παιδιών. Το ζήτημα τέθηκε το 1982 και συνάντησε μεγάλη αμφισβήτηση. Στην αρχή πίστεψα ότι δεν χρειαζόμασταν νέους νόμους, νόμιζα ότι το θέμα καλυπτόταν από τους υπάρχοντες, αλλά, όπως αποδείχτηκε, χρειαζόταν νέα νομοθεσία. Ξεκινήσαμε μια δημόσια συζήτηση, ετοιμάσαμε νομοσχέδιο και μια κοινοβουλευτική επιτροπή κατέθεσε πρόταση για νέα νομοθεσία. Η συντηρητική κυβέρνηση ήταν απρόθυμη να προωθήσει νέο νόμο. Βοήθησα να κρατηθεί το θέμα ζωντανό και συνέχισα να ενοχλώ. Τελικά, όταν το 1988 εκλέχθηκε νέα σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση, ο νόμος ψηφίστηκε πολύ γρήγορα. Ωστόσο, εκείνος ο νόμος δεν ήταν αποτελεσματικός, ήταν ασαφής, και μόνο πρόσφατα αποκτήσαμε ένα σαφή νόμο. Όπως βλέπετε, λοιπόν, για να γίνει η αλλαγή στον τόπο μας χρειάστηκαν 30 χρόνια! Στη συνέχεια, είχαμε το ζήτημα των παιδιών που οι οικογένειες τους ζητούσαν άσυλο. Υπήρξα πρόσφυγας στις ΗΠΑ για πέντε χρόνια. Ο παππούς μου ήταν υπουργός Εξωτερικών της Νορβηγίας και φύγαμε το 1940, όταν εισέβαλαν στη χώρα μας οι ναζί. Έθεσα το ζήτημα τη δεκαετία του Ενώ το Υπουργείο Εξωτερικών προσπαθούσε να διώξει αυτές τις οικογένειες από τη Νορβηγία, εγώ υποστήριζα ότι τα παιδιά αυτών των οικογενειών έχουν δικαιώματα, για παράδειγμα, στην εκπαίδευση. Δυστυχώς, το θέμα αυτό δεν έχει αντιμετωπιστεί ακόμη. Ανέλαβα νομικές υποθέσεις των παιδιών. Όμως μία από τις αρχές μου ήταν να ενθαρρύνω τα παιδιά να χρησιμοποιούν τους υπάρχοντες διαύλους για να εκφράσουν τα παράπονά τους, για παράδειγμα, τους πολιτικούς της περιοχής τους. Οι περισσότερες υποθέσεις αφορούσαν ενήλικες που προσέφευγαν νομικά για λογαριασμό των παιδιών, ζητώντας, για παράδειγμα, καλύτερες συνθήκες στέγασης. Και στην περίπτωση αυτή τους ενθάρρυνα να χρησιμοποιούν τους καθιερωμένους πολιτικούς διαύλους, ωστόσο παρενέβαινα αν δεν έβρισκαν την πρέπουσα ανταπόκριση. Αυτό που παρατήρησα ήταν ότι τα παιδιά μού τηλεφωνούσαν για να μου πουν πώς πήγε η υπόθεση πολύ πιο συχνά από τους ενήλικες. Ο νόμος μού απαγόρευε να ασχοληθώ με ατομικές περιπτώσεις διαζυγίων και επιμέλειας, αλλά κρατούσα αρχείο των αιτημάτων, γιατί το διαζύγιο και η επιμέλεια των παιδιών ήταν σημαντικό ζήτημα για τα παιδιά. PM: Τι μαθήματα πήρατε από τη θητεία σας ως Συνηγόρου; Μετανιώνετε για κάτι; MGF: Το αξίωμα του Συνηγόρου πρέπει να είναι και να φαίνεται ότι είναι ανεξάρτητο από την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα. Ήμουν σαφής στο ζήτημα αυτό από την αρχή. Ανήκα στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και η κυβέρνηση ήταν συντηρητική, γι αυτό και έπρεπε να είμαι σίγουρη ότι δεν θα μπορούσα να κατηγορηθώ για κομματική πολιτική. Είναι σημαντικό να έχει ο Συνήγορος καλές σχέσεις με όλα τα κόμματα, τις κοινωνικές οργανώσεις κτλ. Για παράδειγμα, ανέπτυξα πολύ καλές σχέσεις με τις οργανώσεις των εκπαιδευτικών. Όμως πρέπει να αποφεύγει την κομματική πολιτική και να φροντίζει ώστε όλες οι γνώμες του να βασίζονται σε γεγονότα. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να βρίσκεται μακριά από τα κόμματα και να είναι απολύτως ανεξάρτητος από την κυβέρνηση. Με την τακτική αυτή μπόρεσα να κρατήσω ζωντανά θέματα όπως ο δαρμός των παιδιών, παρά την αλλαγή κυβέρνησης. Ο Barneombud δεν πρέπει να έχει κρυφή ατζέντα. Θέλω να πω ότι οποιοδήποτε ζήτημα αναλαμβάνει πρέπει να έχει αποδεδειγμένα μεγάλη σημασία για το παιδί δεν πρέπει να θέτει ένα ζήτημα που, στην πραγματικότητα, αφορά περισσότερο τους ενήλικες, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα παιδιά για να προωθήσουν μια κρυφή ατζέντα για άλλους. Ο Συνήγορος πρέπει να συναντά τα παιδιά, να βρίσκεται σε επαφή μαζί τους, και πρέπει να είναι συνήγορος όλων των παιδιών. Επειδή η Νορβηγία είναι μικρή χώρα, μπόρεσα να έχω επαφή με παιδιά σε όλη την έκτασή της, όμως αυτό θα πρέπει να είναι δύσκολο σε μεγαλύτερες χώρες. Ίσως εκεί να χρειάζονται περιφερειακοί Συνήγοροι. Έμαθα επίσης ότι το σημαντικότερο πράγμα είναι να καλλιεργήσεις στον κόσμο τη συνείδηση ότι τα παιδιά είναι άνθρωποι και έχουν την ίδια υπόσταση με τους ενήλικες. Είναι διαφορετικά, όχι κατώτερα. PM: Κατά τη θητεία σας ως Συνήγορος δουλεύατε περισσότερο με μικρότερα ή με μεγαλύτερα παιδιά; Ή η αναλογία ήταν ίση; MGF: Κάναμε πολλή δουλειά με τα μικρότερα παιδιά. Εισηγηθήκαμε την ύπαρξη barnehager (νηπιαγωγείων) για όλα τα παιδιά. Η κοινωνιολόγος του γραφείου μας μίλησε για τις επιπτώσεις που έχει στα παιδιά η αλλαγή της δομής της οικογένειας, η οποία έχει πλέον λιγότερα παιδιά. Τα barnehager ήταν σημαντικά για τα παιδιά ως χώροι επαφής και δημιουργίας σχέσεων με άλλα παιδιά, αλλά και ως χώροι παιχνιδιού, καθώς οι χώροι όπου άλλοτε έπαιζαν τα παιδιά εξαφανίζονταν λόγω της κυκλοφοριακής κίνησης. Αλλά υπήρχε και ένας άλλος λόγος για να υποστηρίξουμε τα barnehager ως καθολικό δικαίωμα: ήταν και είναι χώροι για να μαθαίνουν τα παιδιά τη δημοκρατία, για να γίνο- Παιδιά στην Ευρώπη [17]

10 νται πολίτες και τα barnehager κάνουν αυτή τη δουλειά πολύ καλύτερα από τα σχολεία. Ήταν, τέλος, σημαντικά και ως προληπτικό μέτρο, για την υποβοήθηση των παιδιών που βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση. Κάτι άλλο που υποστήριξα επίσης ήταν ότι υπάρχει ανάγκη να εκπαιδεύονται τα παιδιά από μικρή ηλικία, ας πούμε από 11 ετών, στο θέμα της ανατροφής των παιδιών. Αλλά στο ζήτημα αυτό απέτυχα. PM: Τι πιστεύετε ότι έχει επιτύχει για τα παιδιά η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού; Ποια είναι τα όριά της, τι δεν μπορεί να κάνει ή να επιτύχει για τα παιδιά; MGF: Αποχώρησα από τη θέση του Barneombud πριν υιοθετηθεί η Σύμβαση. Δεν είμαι βέβαιη ότι θα ήταν πολύ διαφορετικό το έργο μου αν η Σύμβαση ίσχυε το Η Σύμβαση είναι χρήσιμη, μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις για να υποστηρίξεις τα επιχειρήματά σου, για παράδειγμα, κατά την εκστρατεία εναντίον του δαρμού των παιδιών. Αλλά έχει τα όριά της. Είναι τόσο σημαντική, όσο της επιτρέπουν οι άνθρωποι. Έχει βέβαια επικυρωθεί από πολλά κράτη, κι όμως σήμερα δεν είναι τα πάντα όπως πρέπει για τα παιδιά, σε πολλές περιπτώσεις η Σύμβαση δεν εφαρμόζεται. Στη Νορβηγία συζητούμε ακόμη για τα δικαιώματα των παιδιών των οικογενειών που ζητούν άσυλο, χρόνια αφότου έθεσα αυτό το ζήτημα. Υπάρχει ο κίνδυνος η Σύμβαση να κάνει τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι όλα πάνε καλά. Στη Νορβηγία είναι σημαντικό να έχει η Σύμβαση μια σαφή θέση στη νομοθεσία ως κύριο όργανο, πράγμα που θα την κάνει ανώτερη από τους επιμέρους νόμους, οι οποίοι θα πρέπει όλοι να είναι σύμφωνοι με αυτήν. Επίσης, στη Νορβηγία ο Barneombud ετοιμάζει, μαζί με άλλες οργανώσεις, μια ξεχωριστή έκθεση για την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ, η οποία παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης. Η έκθεση αυτή συνοδεύει την έκθεση της κυβέρνησης. PM: Κοιτώντας μπροστά, πώς πιστεύετε ότι θα πρέπει να εξελιχθούν τα δικαιώματα των παιδιών; Ποια θα πρέπει να είναι η εξέλιξη του Συνηγόρου, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικός; MGF: Μια δυνατότητα είναι να υπάρχουν συνήγοροι για συγκεκριμένους χώρους, π.χ., για τα σχολεία. Από την άλλη μεριά, ένας γενικός Συνήγορος μπορεί να κινείται σε όλους τους χώρους, πράγμα που είναι καλό. Ευχή μου είναι τα δικαιώματα των παιδιών να είναι ανώτερα από όλων των άλλων. Αυτό θα έκανε τον κόσμο καλύτερο και πιο δημοκρατικό. Άλλωστε, τα παιδιά είναι το μέλλον μας και ο πιο σημαντικός πόρος μας. Όμως στην πραγματικότητα αντιμετωπίζουμε πολλή βία και τον δισταγμό των ενηλίκων, και δεν το βλέπω να γίνεται. Πάντως, προσπαθώ να διατηρώ την αισιοδοξία μου! ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Ο Συνήγορος του Παιδιού με τα ασυνόδευτα παιδιά στη Μυτιλήνη Ο Συνήγορος του Παιδιού επισκέφθηκε το Κέντρο Κράτησης Παγανής, όπου κρατούνται μετανάστες που έρχονται χωρίς χαρτιά στην Ελλάδα, και το Κέντρο Φιλοξενίας Αγιάσου, όπου φιλοξενούνται παιδιά που έρχονται μόνα τους από άλλες χώρες. Συζήτησε με το προσωπικό και παιδιά για να έχει άμεση εικόνα για τη λειτουργία των κέντρων αυτών και τις συνθήκες στις οποίες μένουν τα παιδιά και οι έφηβοι που βρίσκονται εκεί. Στο Κέντρο Κράτησης Παγανής οι συνθήκες κράτησης των ασυνόδευτων παιδιών και των γυναικών, πολλές από τις οποίες είναι μητέρες με μωρά και μικρά παιδιά αλλά και έγκυες, είναι απαράδεκτες. Στο Κέντρο Φιλοξενίας Αγιάσου οι έφηβοι φιλοξενούνται σε ικανοποιητικές συνθήκες και έχουν φροντίδα και υποστήριξη από ειδικούς, όμως το Κέντρο έχει ακόμη προβλήματα σε νομικό επίπεδο. Ο Συνήγορος του Παιδιού έχει επισκεφθεί ξανά στο παρελθόν παρόμοια κέντρα και σε άλλες περιοχές και έχει διαπιστώσει ότι παραβιάζονται πολλά δικαιώματα των παιδιών που βρίσκονται εκεί. Γι αυτό έχει προτείνει στην Πολιτεία να μην κρατούνται τα παιδιά, αλλά να φιλοξενούνται σε κατάλληλους χώρους και να έχουν την κατάλληλη φροντίδα και προστασία. Η Ελληνική Πολιτεία έχει υποχρέωση από τον νόμο να φροντίζει και να προστατεύει τα δικαιώματα των ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται στη χώρα μας. Αντλημένο από την ιστοσελίδα 10 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

11 Το Σύνταγμα της Βραζιλίας: άλλη μια πρωτιά για τα παιδιά Το Σύνταγμα της Βραζιλίας του 1988 ήταν το πρώτο στον κόσμο που αναγνώρισε και ενσωμάτωσε τα δικαιώματα του παιδιού. Η Fúlvia Rosemberg * εξηγεί τι προσφέρει το Σύνταγμα στα παιδιά και κάνει μια αποτίμηση όσων έχει επιτύχει γι αυτά. Μια ρήξη με το παρελθόν * Η Fúlvia Rosemberg είναι συντονίστρια του Κέντρου Μελέτης του Φύλου, της Φυλής και της Ηλικίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του São Paulo και ερευνήτρια στο Ίδρυμα Carlos Chagas. Το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα της Βραζιλίας υιοθετήθηκε το 1988 από μια δημοκρατικά εκλεγμένη Εθνική Συνταγματική Συνέλευση, ύστερα από δύο δεκαετίες στρατιωτικής δικτατορίας. Ονομάστηκε το Σύνταγμα του Πολίτη, και με την ευρεία κινητοποίηση πολιτικών κομμάτων, συνδικάτων και κοινωνικών κινημάτων, αποκατέστησε τη δημοκρατική τάξη στη χώρα. Στην 20ή του επέτειο η αποτίμηση της επίδρασής του στη ζωή της Βραζιλίας ήταν θετική: επανέφερε τη δημοκρατία και προώθησε τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα αποτέλεσε μια ρήξη με το παρελθόν. Υπερασπίζεται τις αρχές του κράτους κοινωνικής πρόνοιας, όπως την καθολική βασική εκπαίδευση και υγεία. Θεσμοθετεί ειδικά δικαιώματα για τους αυτόχθονες κατοίκους και για άλλες μειονοτικές ομάδες, αναγνωρίζοντας τη χώρα ως πολυεθνοτική και πολυπολιτισμική (εκτιμάται ότι υπάρχουν 291 αυτόχθονες εθνότητες και 180 αυτόχθονες γλώσσες). Οι επακόλουθες δημόσιες πολιτικές είχαν ως συνέπεια την αύξηση των γεννήσεων στους αυτόχθονες πληθυσμούς και την καθιέρωση δίγλωσσης εκπαίδευσης στα σχολεία για τις αυτόχθονες ομάδες. Και επιπλέον, για πρώτη φορά αναγνωρίζει συγκεκριμένα δικαιώματα στα παιδιά και στους εφήβους, τα οποία δεν συνδέονται αποκλειστικά με τα δικαιώματα της οικογένειας. Τα δικαιώματα αυτά εκτίθενται στο διάσημο άρθρο 227 (Κεφάλαιο για την οικογένεια, τα παιδιά, τους εφήβους και τους ηλικιωμένους), το οποίο ψηφίστηκε ομόφωνα από τη Συνταγματική Συνέλευση και υποστηρίχθηκε από μια τεράστια λαϊκή κινητοποίηση (ενάμιση εκατομμύριο υπογραφές, όπως λέγεται) (βλ. Πλαίσιο 1). Η αλλαγή από την προηγούμενη νομική κατάσταση, όπως αυτή οριζόταν στον Κώδικα για τους Ανηλίκους του 1979, ήταν ολοκληρωτική: εγκαταλείψαμε το νομικό δόγμα των «ανηλίκων σε μη ομαλές καταστάσεις», που αναφερόταν είτε σε παραβατικούς είτε σε αποδέκτες βοήθειας ή αγαθοεργίας, και το αντικαταστήσαμε με την «ολική προστασία». Πιο συγκεκριμένα, το Σύνταγμα αναγνώρισε ειδικά δικαιώματα για τα παιδιά και τους εφήβους (βλ. Πλαίσιο 1). Κατά τη νομικό Martha de Toledo Machado, τα δικαιώματα αυτά οργανώνονται γύρω από πέντε αρχές: ολική προστασία, σεβασμός στην ιδιαίτερη κατάσταση των αναπτυσσόμενων ανθρώπων, ισότητα νομικού καθεστώτος για όλα τα παιδιά και τους εφήβους (με την απάλειψη της διάκρισης του Κώδικα Ανηλίκων ανάμεσα σε «ομαλή» και «μη ομαλή» κατάσταση), απόλυτη προτεραιότητα, με τον χαρακτηρισμό των συμφερόντων των παιδιών και των εφήβων ως υψίστης σημασίας, και λαϊκή συμμετοχή στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων παιδιών και εφήβων. Παρότι το Σύνταγμα της Βραζιλίας προηγήθηκε της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εμπνέεται από παρόμοιες αρχές, οι οποίες εκφράστηκαν στον «Νόμο για τα Παιδιά και τους Εφήβους» (ΝΠΕ) του Ο νόμος αυτός, ο οποίος χαιρετίστηκε από τους νομικούς ως ένας από τους πιο προχωρημένους νομικούς κώδικες στη Λατινική Αμερική, αναγνωρίζει στα παιδιά (μέχρι 12 ετών) και στους εφήβους (μέχρι 18 ετών) δικαιώματα προστασίας, προόδου και συμμετοχής. Για να γίνει δυνατό να συνεργαστούν οι τρεις πρωταγωνιστές που το Σύνταγμα κατονομάζει ως υπεύθυνους για την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών και των εφήβων η οικογένεια, η κοινωνία και το κράτος ο ΝΠΕ δημιούργησε Συμβούλια Δικαιωμάτων και Συμβούλια Επιμέλειας, με κοινωνική συμμετοχή και έλεγχο, αν και ακόμη μέχρι σήμερα δεν τα βρίσκουμε σε όλους του Δήμους. Το Σύνταγμα και η εκπαίδευση Αξίζει επίσης να προσέξουμε το κεφάλαιο του Συντάγματος για την εκπαίδευση. Θεωρείται «δικαίωμα όλων και καθήκον του κράτους και της οικογένειας» (άρθρο 205), και υποχρέωση του κράτους είναι να παρέχει υποχρεωτική βασική εννιαετή εκπαίδευση από την ηλικία των 6 ετών. Επρόκειτο για μια σπουδαία καινοτομία με μεγάλες επιπτώσεις. Εξίσου σημαντική ήταν και η αναγνώριση του δικαιώματος στην εκπαίδευση όλων των παιδιών από τη γέννησή τους μέχρι την ηλικία των έξι ετών: το κράτος είχε την υποχρέωση να την παρέχει, και η οικογένεια μπορούσε να επιλέξει αν θα τη χρησιμοποιήσει ή όχι (άρθρο 208, παράγραφος IV). Πριν από το 1988 η εκπαίδευση της πρώτης παιδικής ηλικίας ήταν μια ουδέτερη ζώνη, χωρίς κανόνες, με περιορισμένη κάλυψη, η παροχή της οποίας χωριζόταν σε ημερήσια φροντίδα (με ευθύνη των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας) και προδημοτική εκπαίδευση (με ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας). Αν το Σύνταγμα δεν αποτέλεσε επανάσταση στον χώρο της εκπαίδευσης, Παιδιά στην Ευρώπη [17]

12 προκάλεσε όμως επανάσταση στον χώρο της Φροντίδας και Εκπαίδευσης της Πρώτης Παιδικής Ηλικίας (ΦΕΠΠΗ), ιδίως στην ημερήσια φροντίδα. Οι νόμοι ορίζουν τους παιδικούς σταθμούς (0-3 ετών) και τα νηπιαγωγεία (3-6 ετών) ως ενιαίο εκπαιδευτικό επίπεδο (νηπιακή εκπαίδευση), που είναι το πρώτο στάδιο της βασικής εκπαίδευσης, και απαιτούν την ενσωμάτωσή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα σε όλα τα επίπεδα: από την επίσημη ρύθμισή τους από την ομοσπονδιακή νομοθεσία (ο Νόμος κατευθύνσεων και θεμελιωδών αρχών για την εθνική παιδεία του 1996 αναγνωρίζει τη ΦΕΠΠΗ ως το πρώτο στάδιο της βασικής εκπαίδευσης), μέχρι την ενσωμάτωσή τους στα δημοτικά εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία έχουν την κύρια ευθύνη για τη ΦΕΠΠΗ και για τη βασική υποχρεωτική εκπαίδευση. Η ΦΕΠΠΗ περιλαμβάνεται στο Εθνικό Σχέδιο για την Εκπαίδευση και στο ομοσπονδιακό χρηματοδοτικό σύστημα για τη βασική εκπαίδευση και έχουν διαμορφωθεί οδηγίες για το πρόγραμμα σπουδών και ποιοτικοί δείκτες. Πριν, στο Σύνταγμα δεν υπήρχε τίποτε από αυτά. Μετά το Σύνταγμα, η ΦΕΠΠΗ έγινε πεδίο εκπαιδευτικής πολιτικής, κοινωνικής πρακτικής και κοινωνικής γνώσης. Μπορεί το Σύνταγμα του 1988 να ήταν το πιστοποιητικό γέννησης της ΦΕΠΠΗ στη Βραζιλία, όμως η ημερήσια φροντίδα παραμένει ο «φτωχός συγγενής» του εκπαιδευτικού συστήματος. Η ενσωμάτωσή της στην εκπαίδευση υπήρξε σταδιακή. Κάθε νέο επίτευγμα όπως η ένταξή της στο ομοσπονδιακό χρηματοδοτικό σύστημα για τη βασική εκπαίδευση απαίτησε κινητοποίηση των κοινωνικών κινημάτων για να ξεπεραστούν οι αντιστάσεις. Μέχρι και σήμερα αντιμετωπίζουμε το επιχείρημα ότι είναι καλύτερα να εκπαιδεύσουμε τις μητέρες, παρά να βάζουμε τα μικρά παιδιά στους παιδικούς σταθμούς. Το επιχείρημα αυτό ενισχύεται από την οικονομική κρίση, το δόγμα του λιγότερου κράτους και τις παρεμβάσεις διεθνών οργανισμών (προπάντων της UNICEF και της Παγκόσμιας Τράπεζας). Η αλλαγή εμποδίζεται από την κακή φήμη των δημόσιων παιδικών σταθμών και από την ανεπαρκή προετοιμασία της βραζιλιανής εκπαίδευσης να προσφέρει στα μικρότερα παιδιά ολοήμερες υπηρεσίες που συμπεριλαμβάνουν εκπαίδευση και φροντίδα. Το αποτέλεσμα είναι προσφορά χαμηλού επιπέδου υπηρεσιών, η ποιότητα των οποίων έχει κατακριθεί: το 2006 το ποσοστό των παιδιών που φοιτούσαν σε παιδικούς σταθμούς ήταν 15,5%, ενώ στην προδημοτική εκπαίδευση ήταν 76%. Άλλα κέρδη για τα παιδιά Τα πιο γενικά μέρη του Συντάγματος του 1988 ευνοούν τα παιδιά και τους εφήβους, εν μέρει επειδή τους αναγνωρίζουν την ίδια υπόσταση με «όλους τους άλλους» (για παράδειγμα, ως προς τη γενική αρχή της αξιοπρέπειας του ανθρώπινου προσώπου) και εν μέρει λόγω των δικαιωμάτων των ενηλίκων που ισχύουν για τους γονείς. Για παράδειγμα, τα εργατικά δικαιώματα με το μειωμένο ωράριο και την παρατεταμένη άδεια μητρότητας, η εξομοίωση των δικαιωμάτων των εργατών της πόλης και της υπαίθρου, η ασφάλιση ανεργίας, το δικαίωμα της απεργίας και η αυτονομία των συνδικαλιστικών ενώσεων όλα αυτά τα δικαιώματα έχουν επίπτωση στη ζωή των παιδιών και των εφήβων, επειδή βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής των ενηλίκων που εργάζονται ή ζουν μαζί τους. Τα παιδιά και οι έφηβοι ευεργετούνται επίσης από την πρόοδο στην καθιέρωση του καθολικού δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση, η οποία περιλαμβάνει συνταξιοδότηση, υγεία και πρόνοια. Για παράδειγμα, η δημιουργία του εθνικού συστήματος υγείας, ως απόρροια του Συντάγματος, θεωρείται «η μεγαλύτερη κίνηση ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό που έγινε ποτέ στην ιστορία της Βραζιλίας» και έχει συμβάλει στη μείωση της βρεφικής θνησιμότητας. Ανεκπλήρωτες ελπίδες Το Σύνταγμα γέννησε ελπίδες μιας νέας εποχής για την κοινωνία και την παιδική ηλικία. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στη χώρα που περιγράφουν οι νόμοι και στην πραγματική χώρα. Στην πραγματική χώρα, παρά το ότι θεσμοθετήθηκε και ενισχύθηκε το Sistema de Garantias dos Direitos da Criança e do Adolescente (Σύστημα Εγγύησης των Δικαιωμάτων των Παιδιών και των Εφήβων) και παρά τη βελτίωση κάποιων δεικτών (όπως η μείωση της βρεφικής και παιδικής θνησιμότητας και του υποσιτισμού των παιδιών και η αύξηση της φοίτησης στα σχολεία), οι ανισότητες παραμένουν. Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν το υψηλότερο επίπεδο φτώχειας. Οι εθνικές και περιφερειακές διαφορές στην πρόσβαση των παιδιών σε υλικούς πόρους παραμένουν. Τα παιδιά των μαύρων, των αυτοχθόνων και των αγροτών, καθώς και τα παιδιά από τις βόρειες και βορειοανατολικές περιοχές, εξακολουθούν να εμφανίζουν χειρότερους δείκτες από τα λευκά παιδιά και τα παιδιά από τις αστικές περιο- 12 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

13 χές στον νότο και τα νοτιοανατολικά. Το 40% των παιδιών και των εφήβων εγκαταλείπει το σχολείο πριν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μια έκθεση του 2007 από το Instituto de Pesquisas Econômicas Aplicadas επισημαίνει αρκετούς παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό: περιορισμένη κάλυψη από τις δημόσιες υπηρεσίες, ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών και αυξημένη μη κυβερνητική συμμετοχή στην παροχή τους, αποκέντρωση της εφαρμογής της πολιτικής, εστίαση κάποιων τομέων της κοινωνικής πολιτικής στην ακραία φτώχεια. Οι αλλαγές αυτές «έδωσαν στην κοινωνική πολιτική της Βραζιλίας ένα χαρακτήρα ελεύθερης αγοράς», αντίθετα προς το δημόσιο και καθολικό πνεύμα του Συντάγματος. Θέλω να επισημάνω, επίσης, την έλλειψη κινητοποίησης εκ μέρους της βραζιλιανής κοινωνίας (πολιτικά κόμματα και κοινωνικά κινήματα, για παράδειγμα) υπέρ των παιδιών. Στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και της οικογένειας οι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους, στον δημόσιο χώρο, όμως, εξακολουθούμε να είμαστε μια κοινωνία «ενηλικοκρατίας». Παρατηρούμε κάποιες επιφανειακές κινητοποιήσεις όλοι είμαστε υπέρ τον παιδιών αλλά η πολιτική αντίληψη της ανισότητας των γενεών δεν έχει φτάσει ακόμη στην καρδιά της βραζιλιανής κοινωνίας. Είναι δύσκολο να κάνουμε ακριβείς εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις του Συντάγματος και του ΝΠΕ στις αντιλήψεις των Βραζιλιανών για την παιδική και την εφηβική ηλικία, ιδίως στην περίπτωση των φτωχών. Από τη μια μεριά, ο μειωτικός όρος «minor», που παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για να ορίσει τους φτωχούς, έχει περιπέσει σε αχρηστία. Επίσης, καθώς οι αναφορές στα παιδιά και στους εφήβους ως υποκείμενα δικαιωμάτων εμφανίζονται όλο και πιο συχνά, έχουν δημιουργηθεί λαϊκά μέσα για τη δημοσίευση των δικαιωμάτων παιδιών και εφήβων. Από την άλλη, η πολιτική ατζέντα για τα παιδιά και τους εφήβους τείνει να δίνει προτεραιότητα σε θέματα που έχουν σχέση με την «παραβατικότητα», όπως η χρήση ναρκωτικών, ο αλκοολισμός και η εφηβική εγκυμοσύνη. Παρά τη σημασία τους, αυτά τα θέματα αφορούν μια μικρή μόνο μερίδα του πληθυσμού και έχουν συνδεθεί ιστορικά με μια προσέγγιση ηθικοπλαστική και ελεγκτική. Ίσως ένας λόγος για την περιορισμένη επίδραση να βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο δόθηκε στα δικαιώματα των παιδιών μια υψηλή θέση. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι η ομοψυχία στο ζήτημα αυτό ήταν περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική. Στο εσωτερικό των κινημάτων που κάνουν εκστρατείες υπέρ των παιδιών υπάρχουν πολύ διαφορετικά κίνητρα (για παράδειγμα, η υπέρ των παιδιών κινητοποίηση της Καθολικής Εκκλησίας είχε μεταξύ των κινήτρων της και τον πόλεμο που διεξάγει εναντίον του αγώνα των φεμινιστριών για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων). Παράλληλα, το θέμα της παιδικής ηλικίας δεν εμφανιζόταν στα προγράμματα των κομμάτων. Η συζήτηση για τα δικαιώματα των παιδιών φαίνεται ότι οφείλει περισσότερα στο ενδιαφέρον για την πρόληψη και τον έλεγχο των κινδύνων, παρά στην αντίληψη ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι κοινωνικοί παράγοντες και υποκείμενα δικαιωμάτων. Πλαίσιο 1 Άρθρα του Συντάγματος που αναφέρονται στα δικαιώματα των παιδιών και των εφήβων Άρθρο 227 Καθήκον της οικογένειας, της κοινωνίας και του κράτους είναι να εξασφαλίζουν με απόλυτη προτεραιότητα στα παιδιά και στους εφήβους το δικαίωμα στη ζωή, την υγεία, την τροφή, την εκπαίδευση, στον ελεύθερο χρόνο, στην επαγγελματική εκπαίδευση, στον πολιτισμό, στην αξιοπρέπεια, στον σεβασμό, στην ελευθερία και την οικογενειακή και κοινοτική ζωή, καθώς και να τα προστατεύουν από όλες τις μορφές παραμέλησης, διάκρισης, εκμετάλλευσης, βίας, σκληρότητας και καταπίεσης. Το κράτος θα προωθεί προγράμματα ολικής φροντίδας υγείας για τα παιδιά και τους εφήβους σεβόμενο τις ακόλουθες αρχές: Ι διάθεση ενός ποσοστού των κονδυλίων δημόσιας υγείας για τη βοήθεια μητέρας και παιδιού ΙΙ δημιουργία προγραμμάτων πρόληψης και ειδικής φροντίδας για τα παιδιά με σωματικές, αισθητηριακές και ψυχικές αναπηρίες Το δικαίωμα στην ειδική προστασία θα περιλαμβάνει τις ακόλουθες πλευρές: I ελάχιστη ηλικία εισόδου στην απασχόληση τα 14 έτη (σήμερα τα 16) II εγγύηση κοινωνικής ασφάλισης και εργατικών δικαιωμάτων III εγγύηση της πρόσβασης των εργαζόμενων εφήβων στο σχολείο IV εγγύηση της πλήρους και επίσημης ενημέρωσης όταν κατηγορούνται για κάποια παράβαση, ισότητα στη νόμιμη διαδικασία και τεχνική υπεράσπιση από κατάλληλο επαγγελματία, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από την ειδική νομοθεσία προστασίας V συμμόρφωση με τις αρχές τις ταχείας εκδίκασης, της ιδιαιτερότητας και του σεβασμού της ειδικής κατάστασης του αναπτυσσόμενου ατόμου, όταν επιβάλλονται μέτρα στέρησης της ελευθερίας VI οι δημόσιες αρχές θα διευκολύνουν τη χορήγηση ασύλου σε ορφανά ή εγκαταλειμμένα παιδιά και εφήβους με τη μορφή της επιμέλειας μέσω της παροχής νομικής βοήθειας, οικονομικών κινήτρων και επιδοτήσεων, όπως ορίζει ο νόμος VII προγράμματα πρόληψης και εξειδικευμένης φροντίδας για τα παιδιά και τους εφήβους που εξαρτώνται από ναρκωτικά και παρόμοιες ουσίες Ο νόμος θα τιμωρεί σκληρά την κακομεταχείριση, την άσκηση βίας και τη σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών και των εφήβων Οι δημόσιες αρχές θα βοηθούν την υιοθεσία όπως ορίζει ο νόμος, ο οποίος θα καθορίσει τις περιπτώσεις και τις προϋποθέσεις συμμετοχής και των ξένων Τα παιδιά θα έχουν τα ίδια δικαιώματα και πιστοποιητικά είτε έχουν γεννηθεί στο πλαίσιο γάμου είτε είναι υιοθετημένα, και απαγορεύονται οποιεσδήποτε διαφοροποιητικές αναφορές στο καθεστώς γέννησής τους Για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων παιδιών και εφήβων θα λαμβάνονται υπόψη τα προβλεπόμενα από το άρθρο 204. Άρθρο 228 Οι ανήλικοι κάτω των 18 ετών δεν υπόκεινται σε ποινική δίωξη, καθώς υπόκεινται στους κανόνες της ειδικής νομοθεσίας. Άρθρο 229 Οι γονείς έχουν καθήκον να βοηθούν, να ανατρέφουν και να μορφώνουν τα ανήλικα παιδιά τους, και τα ενήλικα παιδιά έχουν καθήκον να βοηθούν και να προστατεύουν τους γονείς τους στα γεράματα και σε καταστάσεις ανάγκης ή ασθένειας. Παιδιά στην Ευρώπη [15]

14 Η Ευρωπαϊκή Ένωση: προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ευρώπη Η προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων του παιδιού είναι προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Anna Zito * περιγράφει έναν αναπτυσσόμενο τομέα της ευρωπαϊκής πολιτικής, που απαιτεί ισχυρή συνεργασία ανάμεσα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν μέρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τα οποία η ΕΕ και τα κράτη-μέλη πρέπει να σέβονται, σύμφωνα με τις διεθνείς και τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Όλα τα κράτη-μέλη έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση του 1989 των ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Τα δικαιώματα των παιδιών καθιερώνονται στο άρθρο 24 του Ευρωπαϊκού Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το δε άρθρο 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 3 της Συνθήκης της Λισαβόνας) ορίζει ότι «Η Ένωση προωθεί την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού Στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο η Ένωση συμβάλλει στην εξάλειψη της φτώχειας και στην προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδίως των δικαιωμάτων του παιδιού». Η ΕΕ αναγνωρίζει ρητά ότι τα παιδιά είναι άτομα που δεν χρειάζονται απλώς προστασία, αλλά έχουν αυτοδικαίως δικαιώματα, καθώς και την ευθύνη της για την υποστήριξη και την προστασία αυτών των δικαιωμάτων. Οι θεσμοί της ΕΕ δεσμεύονται να προωθούν και να προστατεύουν τα δικαιώματα των παιδιών. Η Επιτροπή όρισε τα δικαιώματα των παιδιών ως μία από τις βασικές προτεραιότητές της στην Ανακοίνωση για τους Στρατηγικούς Στόχους : «Ιδιαίτερη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών τόσο εναντίον της οικονομικής τους εκμετάλλευσης όσο και εναντίον όλων των μορφών κακομεταχείρισης, με την Ένωση να λειτουργεί ως φάρος για τον υπόλοιπο κόσμο». Τον Απρίλιο του 2005 η Ομάδα των Επιτρόπων για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα, την Απάλειψη των Διακρίσεων και τις Ίσες Ευκαιρίες αποφάσισε να ενεργοποιήσει μια ειδική πρωτοβουλία για την προώθηση, προστασία και πραγμάτωση των δικαιωμάτων των παιδιών στην εσωτερική και την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Για την υλοποίηση αυτών των αποφάσεων η Επιτροπή ενέκρινε το 2006 την Ανακοίνωση «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού». Αυτό το κείμενο προτείνει μια καινοτόμο προσέγγιση της πολιτικής της ΕΕ, τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής. Η στρατηγική καλύπτει ζητήματα, όπως η κοινωνική προστασία, η αναπτυξιακή συνεργασία, οι εμπορικές διαπραγματεύσεις, η παιδεία, η υγεία και η ποινική και αστική δικαιοσύνη. Το Κλιμάκιο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και Δικαιωμάτων του Παιδιού συστήθηκε τον Ιανουάριο του 2008 στη Γενική Διεύθυνση Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης. Έργο του Κλιμακίου είναι να εξασφαλίζει ότι οι δράσεις της ΕΕ θα είναι σύμφωνες με τις απαιτήσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων και του σεβασμού και της προώθησης των δικαιωμάτων των παιδιών, και να ελέγχει και να εξασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες της Επιτροπής που επηρεάζουν τα δικαιώματα των παιδιών είναι σύμφωνες με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές προδιαγραφές, όπως αυτές τίθενται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Τα πεδία πολιτικής στα οποία εκτείνεται η δράση του Κλιμακίου περιλαμβάνουν τη βία και τη διακίνηση, τη μετανάστευση, την αστική και ποινική δικαιοσύνη, την υγεία, την κακομεταχείριση των παιδιών και τις τεχνολογίες πληροφόρησης. Η Επιτροπή δεσμεύεται για τη συμμετοχή της κοινωνίας στη στρατηγική της ΕΕ για τα παιδιά. Για τον σκοπό αυτό δημιουργήθηκε το Φόρουμ των Δικαιωμάτων του Παιδιού, με σκοπό να συμβουλεύει την Επιτροπή και άλλους ευρωπαϊκούς θεσμούς πάνω σε ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα των παιδιών. Μέλη του Φόρουμ είναι εκπρόσωποι των κρατών-μελών, Συνήγοροι του Παιδιού και εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, του Συμβουλίου της Ευρώπης, της UNICEF και μη κυβερνητικών οργανώσεων. * Η Anna Zito είναι συντονίστρια δικαιωμάτων των παιδιών στη Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Anna.zito@ec.europa.eu). 14 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

15 Η ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τα δικαιώματα των παιδιών συνεπάγεται επίσης την πρόταση για τη λήψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η υποστήριξη που παρέχει η Επιτροπή για τη δημιουργία σε κάθε κράτος-μέλος ενός συστήματος συναγερμού για τα παιδιά, το οποίο θα έχει διασυνοριακές δυνατότητες και σκοπός του θα είναι η σωτηρία της ζωής παιδιών που έχουν απαχθεί από εγκληματίες. Μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, που έγινε το 2008, διαπίστωσε ότι το 76% των παιδιών δεν είχε γνώση των δικαιωμάτων τους και το 79% δεν ήξερε πού να καταφύγει σε περίπτωση ανάγκης. Αυτός είναι ο λόγος που η Επιτροπή δημιουργεί ένα δικτυακό τόπο για τα παιδιά, με σκοπό να τους εξηγήσει ποια είναι τα δικαιώματά τους και τι κάνει η ΕΕ στην πράξη για να προωθήσει και να προστατεύσει αυτά τα δικαιώματα. Ο δικτυακός αυτός τόπος θα περιλαμβάνει λεπτομερείς πληροφορίες για τους θεσμούς και τις αρχές που προσφέρουν βοήθεια στα παιδιά σε κάθε χώρα-μέλος, στις οποίες τα παιδιά μπορούν να προστρέξουν. Η προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών είναι αναπόσπαστο μέρος της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στην οποία περιλαμβάνονται πολιτικές για την ανάπτυξη, την ειρήνη και τη ασφάλεια. Με αυτές τις πολιτικές η ΕΕ αποσκοπεί στην προώθηση αρχών, όπως η απάλειψη των διακρίσεων, το συμφέρον του παιδιού, η επιβίωση και η ανάπτυξη του παιδιού. Οι Οδηγίες για τα Δικαιώματα του Παιδιού της ΕΕ (2007) προωθούν τα δικαιώματα των παιδιών παγκοσμίως. Οι Οδηγίες της ΕΕ για τα Παιδιά και τις Ένοπλες Συγκρούσεις (2003, αναθεώρηση 2008) αντιμετωπίζουν τις βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που έχουν οι ένοπλες συγκρούσεις στα παιδιά. Η Ανακοίνωση της Επιτροπής «Ένας ειδικός χώρος για τα παιδιά στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ» (2008) ορίζει τομείς προτεραιότητας, εργαλεία προγραμματισμού και αρχές που καθοδηγούν την εξωτερική δράση της ΕΕ υπέρ των παιδιών. Η Επιτροπή χρησιμοποιεί αρκετά εργαλεία για να επιτύχει αυτούς τους σκοπούς, όπως είναι ο πολιτικός διάλογος με τις άλλες χώρες, η αναπτυξιακή συνεργασία και η διεθνής σύμπραξη και συνεργασία με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Το 2008 η Επιτροπή ξεκίνησε μια διαδικασία για τον καθορισμό των μελλοντικών προτεραιοτήτων της ΕΕ υπέρ των δικαιωμάτων των παιδιών. Μια εξωτερική αξιολόγηση θα εκτιμήσει τις επιπτώσεις που είχε η μέχρι τώρα δράση της ΕΕ στα δικαιωμάτων των παιδιών. Δυνητικά, τα δικαιώματα των παιδιών αφορούν ένα ευρύ φάσμα πολιτικών της ΕΕ. Γι αυτό τον λόγο η Επιτροπή ενδιαφέρεται έντονα να στηρίξει τη στρατηγική της για τα δικαιώματα των παιδιών σε σαφώς προσδιορισμένες προτεραιότητες, όπως είναι η βία, η φτώχεια και τα παιδιά που βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευάλωτη κατάσταση, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της μετανάστευσης (ασυνόδευτοι ανήλικοι, θύματα διακίνησης κτλ.). Πρόσφατα η Επιτροπή πρότεινε την περαιτέρω ανάπτυξη της στρατηγικής της ΕΕ για τα δικαιώματα των παιδιών ως ένα από τα ζητήματα προτεραιότητας για το αποκαλούμενο «Πρόγραμμα της Στοκχόλμης», το οποίο θα θέσει τις προτεραιότητες της Επιτροπής στον τομέα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα δικαιώματα των παιδιών και για να έχετε πρόσβαση σε βασικά κείμενα της Επιτροπής, επισκεφθείτε τη διεύθυνση: Ενισχύοντας τη θέση των δικαιωμάτων των παιδιών στην Ευρώπη Η Jana Hainsworth * καλεί σε κινητοποίηση την κοινωνία των πολιτών για να εξασφαλιστεί ότι τα δικαιώματα των παιδιών θα αποκτήσουν μια υψηλή θέση στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ. Η νομοθεσία και η πολιτική της ΕΕ έχει τεράστια επίδραση στη ζωή των παιδιών στην Ευρώπη. Παρά ταύτα, μέχρι πρόσφατα τα δικαιώματα των παιδιών όπως αυτά ορίζονται από τη Σύμβαση των ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού ήταν ανύπαρκτα στην ατζέντα της πολιτικής της ΕΕ. Αυτό πρέπει να αλλάξει, αν και όποτε τεθεί σε ισχύ η νέα Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για πρώτη φορά ένα βασικό νομικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει τα δικαιώματα των παιδιών, δηλώνοντας ότι «Η Ένωση προωθεί την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού» (άρθρο 3). Καθιστά επίσης τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ο οποίος αναφέρει ρητά τα δικαιώματα των παιδιών στο άρθρο 24 νομικά δεσμευτικό. Αυτό θα είναι μια σημαντική αλλαγή για τα δικαιώματα των παιδιών στην ΕΕ. Αν και δεν δημιουργεί νέες αρμοδιότητες, δημιουργεί την ανάγκη η ΕΕ να αντιμετωπίσει τα παιδιά ως μια ειδική ομάδα ενδιαφέροντος σε όλους τους τομείς δραστηριότητάς της. Οι εξελίξεις αυτές είναι εξαιρετικά σημαντικές. Παλαιότερα η απουσία μιας σαφούς νομικής βάσης είχε εμποδίσει τις προσπάθειες για συστηματικό συνυπολογισμό των δικαιωμάτων των παιδιών στην * Η Jana Hainsworth είναι Γενική Γραμματέας του Eurochild (jana. hainsworth@eurochild.org). Παιδιά στην Ευρώπη [17]

16 όλα τα μέλη της ΕΕ. Για το Eurochild, αυτό ενισχύει την ανάγκη μιας ισχυρότερης ατζέντας για τα δικαιώματα των παιδιών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια ανακοίνωση Τύπου πριν από τη συνάντηση κορυφής της 18ης Ιουνίου, το Eurochild κάλεσε τις κυβερνήσεις να ενισχύσουν τις επενδύσεις τους σε υπηρεσίες που προωθούν την ευημερία των παιδιών και προσφέρουν στήριξη την οποία χρειάζονται πολύ οι οικογένειες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη υπηρεσιών υψηλής ποιότητας για την εκπαίδευση και τη φροντίδα της πρώτης παιδικής ηλικίας. Εκφράσαμε την ανησυχία μας για το γεγονός ότι, σε μια εποχή που η φτώχεια αυξάνεται, τα παιδιά αντιμετωπίζουν περικοπές σε ζωτικές υπηρεσίες, ως αποτέλεσμα αυτής της κρίσης. Με δεδομένο ότι τα σημερινά παιδιά θα έχουν να αντεπεξέλθουν σε ένα άνευ προηγουμένου δημόσιο χρέος και σε αυξημένο κόστος υγείας και συνταξιοδότησης εξαιτίας του γηράσκοντος πληθυσμού, η έλλειψη προσοχής στα παιδιά φαίνεται ασυγχώρητη. Παράλληλα με την ατζέντα της για τα παιδιά, η ΕΕ μπορεί με το έργο της να βοηθήσει στην προώθηση μιας συνολικής προσέγγισης στον τομέα της κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής ένταξης. Παρόλο που η ΕΕ δεν έχει άμεση αρμοδιότητα στον τομέα αυτό, η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (ΑΜΣ), την οποία έχουν υπογράψει όλα τα κράτη-μέλη, δημιουργεί κοινούς στόχους και δείκτες και διευκολύνει την αμοιβαία μάθηση, οδηγώντας σε κάποια σύγκλιση τον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών. Η διαδικασία έχει θέσει σαφώς την παιδική φτώχεια στην πολιτική ατζέντα: τρεις διαδοχικές συναντήσεις κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τόνισαν την ανάγκη να καταπολεμηθεί η παιδική φτώχεια και 24 από τα 27 κράτη-μέλη έθεσαν την παιδική φτώχεια ως προτεραιότητα στις εθνικές στρατηγικές τους για την κοινωνική ένταξη ( ). Το Eurochild έχει επανειλημμένα επικρίνει την παράλειψη των κρατών-μελών να υιοθετήσουν μια προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα του παιδιού στις προσπάθειές τους να αντιμετωπίσουν την παιδική φτώχεια. Οι κυβερνήσεις δίνουν συνήθως έμφαση στις μελλοντικές οικονομικές και εργασιακές δυνατότητες των παιδιών, αντί να βλέπουν τις πολιτικές από τη σκοπιά των δικαιωμάτων των παιδιών και της ευημερίας τους εδώ και τώρα. Ωστόσο, υπάρχουν ελπιδοφόρα σημάδια αλλαγής. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να αναπτύξει δείκτες που απεικονίζουν την ευημερία των παιδιών με την ευρύτερη έννοια. Και υπάρχουν μερικά παεσωτερική και την εξωτερική δραστηριότητα της ΕΕ. Το 2006 το Eurochild και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις για τα παιδιά επικρότησαν την υιοθέτηση της Ανακοίνωσης της ΕΕ «Προς μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δικαιώματα του παιδιού». Το κείμενο αυτό ήταν φιλόδοξο όσον αφορά τη δέσμευσή του να καθιερώσει τα δικαιώματα των παιδιών, να προωθήσει τη συμμετοχή των παιδιών και να κινητοποιήσει τους αρμοδίους για την ανάπτυξη μιας μακροπρόθεσμης ευρωπαϊκής πολιτικής. Ωστόσο, η πρόοδος έκτοτε υπήρξε εμβαλωματική. Τα ελάχιστα επιτεύγματα απέχουν πολύ από μια συνολική προσέγγιση που «προωθεί και διαφυλάσσει τα δικαιώματα των παιδιών σε όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές της δράσεις». Η Ανακοίνωση δημιούργησε προσδοκίες, τις οποίες μέχρι τώρα η Επιτροπή δεν μπόρεσε να εκπληρώσει. Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας, αν υπάρξει ποτέ, θα μπορέσει να αναιρέσει αυτή τη νομική αβεβαιότητα. Τα δικαιώματα των παιδιών κατέχουν σημαντική θέση στην ατζέντα του προτεινόμενου Προγράμματος της Στοκχόλμης, το οποίο θέτει τις προτεραιότητες στους τομείς της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ασφάλειας για τα επόμενα πέντε χρόνια. Το πρόγραμμα, το οποίο θα πρέπει να υιοθετηθεί από τους αρχηγούς κρατών τον Δεκέμβριο, ζητεί την ανάπτυξη μιας φιλόδοξης ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δικαιώματα του παιδιού. Επαναλαμβάνει τη δέσμευση της Ανακοίνωσης του 2006 να λαμβάνονται συστηματικά υπόψη τα δικαιώματα των παιδιών σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ και να βρεθούν τρόποι με τους οποίους η ΕΕ μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω διεύρυνσή τους. Μια συνολική πολιτική της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού θα απαιτήσει ισχυρή υποστήριξη από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Πριν από τις πρόσφατες ευρωεκλογές, το Eurochild μαζί με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο των Παιδιών (EURONET) πραγματοποίησαν μια καμπάνια, καλώντας όλους τους υποψηφίους να υπογράψουν ένα μανιφέστο δέκα σημείων, το οποίο περιλάμβανε μια συνολική στρατηγική για τα δικαιώματα των παιδιών. Υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση και, ακόμη και με τη δεξιά στροφή στο νέο Κοινοβούλιο, προσδοκούμε ότι θα επιτύχουμε αρκετή διακομματική συναίνεση, ώστε να υποστηριχθεί μελλοντικά το έργο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των δικαιωμάτων των παιδιών. Οι κοινωνικές συνέπειες της χρηματοοικονομικής κρίσης γίνονται σήμερα αισθητές από ραδείγματα αν και λίγα περιφερειακών ή εθνικών κυβερνήσεων που αναπτύσσουν πλαίσια πολιτικής και παρακολούθησης βασισμένα στη ΣΗΕΔΠ, όπως το Παρατηρητήριο για την Ευημερία των Παιδιών και των Νέων στην Ουαλία. Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι. Το Eurochild ζητά να δημιουργηθεί μια διακομματική ομάδα για τα δικαιώματα των παιδιών στο νέο Ευρωκοινοβούλιο, η οποία θα είναι ο άγρυπνος φρουρός των δικαιωμάτων των παιδιών στις πολιτικές της ΕΕ. Θέλουμε η ΕΕ να υιοθετήσει μέσα στο 2010 μια μακρόπνοη στρατηγική για τα δικαιώματα των παιδιών, βασισμένη σε ευρεία διαβούλευση των ενδιαφερομένων μερών με συμμετοχή και των παιδιών. Και θέλουμε από το 2010, που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος εναντίον της Φτώχειας και του Κοινωνικού Αποκλεισμού, να προκύψει μια Οδηγία για τη φτώχεια και την ευημερία των παιδιών, με σαφείς στόχους για τη μείωση της παιδικής φτώχειας και με συστάσεις που θα υποστηρίζουν μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού. Μια τόσο φιλόδοξη ατζέντα είναι δυνατή μόνο με την υποστήριξη των κυβερνήσεων των κρατών-μελών. Η σουηδική προεδρία (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2009) είναι μια σπουδαία ευκαιρία, με δεδομένο το ιστορικό της στο θέμα των δικαιωμάτων των παιδιών, αλλά τόσο η Ισπανία (Ιανουάριος-Ιούνιος 2010) όσο και το Βέλγιο (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2010) πρέπει να βοηθήσουν στην προάσπιση των παιδιών μέσα στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ. Δεν έχει υπάρξει ποτέ σημαντικότερη στιγμή για την ενεργό υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών στα δικαιώματα των παιδιών. Μόνο μέσα από συντονισμένες προσπάθειες θα καταστήσουμε τις κυβερνήσεις υπόλογες για τις υποσχέσεις τους και θα αναδείξουμε με ποιο τρόπο διαψεύδουν τις προσδοκίες για τα παιδιά μας. 16 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

17 Η φωνή των παιδιών για τα δικαιώματα των παιδιών Ακούμε μικρά παιδιά να λένε τι σκέφτονται για τα δικαιώματα. Πρώτα από το Reggio Emilia της Ιταλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αποσπάσματα από το βιβλίο In viaggio coi diritti delle bambine e dei bambini * (Ταξιδεύοντας με τα δικαιώματα των παιδιών) που επέλεξε το Reggio Children. Στη συνέχεια παραθέτουμε αποσπάσματα από ένα πρόγραμμα που πραγματοποιήθηκε τώρα με παιδιά ενός πορτογαλικού νηπιαγωγείου. Τα δικαιώματα όπως τα είδαν παιδιά (4.11 έως 5.7 ετών) προδημοτικής εκπαίδευσης στο Reggio Emilia Έχουμε το δικαίωμα να παίζουμε, αλλά δεν είμαστε υποχρεωμένοι να παίζουμε. «Δικαιώματα» σημαίνει ότι μπορείς να κάνεις κάτι. Μυαλό που σκέφτεται και αποφασίζει. Δικαιώματα, πρέπει να τα έχεις. Αν δεν τα έχεις, είσαι δυστυχισμένος. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν πράγματα. Είναι καλύτερα να ξέρεις πράγματα, παρά να συμβαίνουν πράγματα χωρίς να τα ξέρεις, για παράδειγμα, ο πόλεμος και ο θάνατος. Ελευθερία είναι το δικαίωμα να ξέρεις πράγματα. Ελευθερία σημαίνει ότι μιλάς για πράγματα. Είναι το δικαίωμα να σκέφτεσαι. Αν ένα παιδί δεν ξέρει κάτι, έχει το δικαίωμα να κάνει λάθος. Αλλά αυτό είναι καλό, γιατί όταν βλέπεις τα προβλήματα και τα λάθη που κάνεις και μετά μαθαίνεις, τότε τα παραδείγματα σε βοηθούν. Σημαντικές, πολύπλοκες, δύσκολες, ζικ ζακ συζητήσεις. Ένα αφεντικό που έχει περισσότερα δικαιώματα δεν είναι καλό. Δύο φίλοι έχουν το δικαίωμα να μαλώνουν. Είναι καλό, για να ξέρεις πότε έχεις λάθος. Μπορείς να συζητήσεις, αλλά και να μαλώσεις. Είναι σαν να χτυπάς κάποιον με τη φωνή σου. Όταν ένα παιδί θέλει να συζητήσει κάτι, οι άλλοι πρέπει να το ακούν, είναι δικαίωμά του. Διαφορετικά θυμώνει. Είναι δικαίωμα να ζεις ευτυχισμένος και με ειρήνη. * Το In viaggio coi diritti delle bambine e dei bambini (Ταξιδεύοντας με τα δικαιώματα των παιδιών) Νηπιαγωγεία και Παιδικοί Σταθμοί Istituzione του Δήμου του Reggio Emilia, εκδόθηκε από το Reggio Children (1996) και είναι διαθέσιμο στα ιταλικά, αγγλικά, γερμανικά, ολλανδικά, νορβηγικά, ισπανικά, καταλανικά, κινεζικά και κορεατικά (bookshop@ reggiochildren.it). Θυμός ανάμεσα σε φίλους. > Παιδιά στην Ευρώπη [15]

18 > Ο ενεργός πολίτης στο νηπιαγωγείο Horta Nova της Λισαβόνας Καθώς γιορτάζουμε τα είκοσι χρόνια της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Παιδιών, αποφασίσαμε να δουλέψουμε πάνω στο θέμα του πολίτη, δίνοντας την ευκαιρία σε όλα τα παιδιά του σχολείου να μιλήσουν, να σκεφτούν και να ενεργήσουν σχετικά με τα δικαιώματα και τα καθήκοντα των ανθρώπων. Εδώ τα παιδιά μιλούν για το νόημα του να είναι κανείς πολίτης, ξεκινώντας από τη Σύμβαση του ΟΗΕ. Olívia Mendes, Graciete Dionísio, Clara Januário και Ana Maria Reis Το να είσαι πολίτης σημαίνει: Να έχεις δικαιώματα δικαιώματα είναι αυτά που μπορούμε να κάνουμε και αυτά που ζητούμε, γιατί όλοι τα έχουμε! Να μαθαίνουμε τους κανόνες και να κάνουμε αυτά που συζητήσαμε και αποφασίσαμε όλοι μαζί. Να ψηφίζουμε για να πούμε αυτά που θέλουμε στην τάξη, αλλά και στο σχολείο. Να κάνουμε όλη τη δουλειά μας και μετά να πάμε να παίξουμε και να ταχτοποιούμε όλα τα πράματα πρώτα. Να έχουμε δελτίο ταυτότητας (που λέει πολίτης). Να μας αγκαλιάζουν συνέχεια. Να έχουμε οικογένεια Τα αγόρια πρέπει να έχουν ένα όνομα και σχολείο Να έχουμε δικαίωμα να έχουμε πράματα όπως όλοι Να έχουμε ασφάλεια, να μην κινδυνεύουμε. 18 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009

19 H φτώχεια της συμμετοχής: ακούγοντας τους νεαρούς ανθρώπους που ζουν σε δυσμενείς συνθήκες στο Βέλγιο Η φτώχεια επηρεάζει την άσκηση όλων των δικαιωμάτων. Ο Bernard de Vos * υποστηρίζει ότι η συμμετοχή των νεαρών ανθρώπων που ζουν σε δυσμενείς συνθήκες είναι προτεραιότητα. Έκθεση για τη φτώχεια Πρέπει να αλλάξουμε ριζικά τις εικόνες που έχουμε για την παιδική φτώχεια. Μαζί με τα θλιμμένα παιδιά της Αφρικής που απλώνουν το χέρι, έχουμε και άλλες εικόνες: εικόνες λευκών παιδιών σε πλούσιες χώρες. Αν ζούσε σήμερα ο Κάρολος Ντίκενς και επισκεπτόταν το Βέλγιο, θα έβρισκε άφθονη έμπνευση για το λογοτεχνικό του ταλέντο. Σε αυτή την πλούσια χώρα, το πολιτικό κέντρο της Ευρώπης, δεκάδες χιλιάδες παιδιά ζουν σε οικογένειες που βρίσκονται σε δύσκολες συνθήκες, που παλεύουν με τη φτώχεια κάθε μέρα. Είχαμε την εντύπωση ότι οι περισσότερες ατομικές περιπτώσεις με τις οποίες ασχολείται το γραφείο μου είχαν σχέση με αυτές τις συνθήκες. Αυτή η ανησυχητική κατάσταση και η επιθυμία να επαληθεύσουμε αυτή την εντύπωση μας οδήγησαν στην απόφαση να τιμήσουμε την εικοστή επέτειο της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, συντάσσοντας μια θεματική έκθεση για τις επιπτώσεις της φτώχειας στις συνθήκες ζωής των παιδιών και στην άσκηση των δικαιωμάτων τους. Αποφασίσαμε να συναντήσουμε και να μιλήσου- με με παιδιά οικογενειών που ζουν σε δυσμενείς συνθήκες, καθώς και με ειδικούς που ασχολούνται με το ζήτημα αυτό. Η ετοιμασία αυτής της έκθεσης, που δημιουργήθηκε συνεργατικά, μας οδήγησε σε πέντε γαλλόφωνες περιοχές του Βελγίου. Πραγματοποιήσαμε τη δουλειά μας σε δύο φάσεις. Πρώτα διαμορφώσαμε ερωτήσεις για κάθε θέμα και τις συζητήσαμε με ειδικούς σε κάθε περιοχή. Στη συνέχεια πήραμε συνεντεύξεις από πολίτες, μία σε κάθε περιοχή, στις οποίες συμμετείχαν περίπου 15 γονείς και παιδιά. Από αυτούς ζητήσαμε να σκεφτούν, να διευκρινίσουν και να προσαρμόσουν τις ερωτήσεις με βάση τις δικές τους συνθήκες ζωής και εμπειρίες. Η κάθε φάση βιντεοσκοπήθηκε και ηχογραφήθηκε. Η τελική έκθεση θα εξετάζει την ύπαρξη και τις επιπτώσεις της φτώχειας στα παιδιά, στους νέους και στις οικογένειές τους. Θα επιστρέψουμε σε αυτούς που συμμετείχαν για να έχουμε τις αντιδράσεις τους και την έγκρισή τους για την έκθεση και την κάλυψη με τα πολυμέσα. Στη συνέχεια, τον Νοέμβριο θα παραδώσουμε την έκθεση στον πρωθυπουργό και στο κοινοβούλιο της γαλλόφωνης κοινότητας και θα την κυκλοφορήσουμε ευρέως. * Ο Bernard de Vos είναι Délégué Général aux droits de l enfant, στη γαλλόφωνη κοινότητα του Βελγίου (bernard.devos@cfwb.be). Παιδιά στην Ευρώπη [17]

20 Φτώχεια και δικαιώματα Πρέπει να σημειώσουμε κάτι από την αρχή. Παρόλο που περιμέναμε ότι τέτοιες καταστάσεις θα ήταν εξαιρετικά βλαβερές για την ανάπτυξη των παιδιών και για τις συνθήκες ζωής των οικογενειών, συγκλονιστήκαμε βαθύτατα από τις μαρτυρίες που μας δόθηκαν και από την αποκάλυψη καταστάσεων που προκαλούν ντροπή και είναι ανάξιες μιας πολιτισμένης χώρας. Επιπλέον, όταν δει κανείς τα πράγματα από κοντά, ούτε ένα άρθρο της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού δεν αντέχει στη δοκιμασία της φτώχειας. Πώς μπορεί να γίνει αποδεκτό γονείς που ζουν σε συνθήκες φτώχειας να μη βοηθιούνται για τη μόρφωση των παιδιών τους επειδή στους παιδικούς σταθμούς δίνεται προτεραιότητα σε όσους έχουν εργασία; Πού πάει το δικαίωμα της σχολικής εκπαίδευσης, όταν, παρά τις επαναλαμβανόμενες υποσχέσεις, δεν υπάρχει ισότητα στην πρόσβαση στο σχολείο, με αποτέλεσμα τα πιο ευάλωτα παιδιά να εξαποστέλλονται σε άθλιες σπουδές και σε σχολεία-σκουπιδοτενεκέδες; Τι μπορεί να πει κανείς για το δικαίωμα στην υγεία, όταν η υγειονομική περίθαλψη είναι ζωτικής σημασίας, αλλά πολλές οικογένειες αδυνατούν να πληρώσουν τα γυαλιά ή τα ορθοδοντικά συρματάκια των παιδιών τους; Και τι να πει για το δικαίωμα του παιδιού να ζει μέσα σε οικογενειακό περιβάλλον, όταν, παραδόξως, η αδυναμία των γονέων να προσφέρουν στα παιδιά τους ένα ικανοποιητικό περιβάλλον συνεπάγεται την τοποθέτηση των παιδιών σε ιδρύματα με μεγάλο κόστος; Τι να πει για το δικαίωμα σε δραστηριότητες πολιτισμού, αναψυχής και ελεύθερου χρόνου, όταν η οικογένεια αναγκάζεται να αφιερώσει όλη της την ενέργεια και όλους τους οικονομικούς πόρους της στην απλή επιβίωση; Η φτώχεια επηρεάζει όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και ασφαλώς και τα δικαιώματα του παιδιού. Οι φτωχές οικογένειες δεν μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση, την υγεία και την αξιοπρεπή κατοικία, γιατί δεν διαθέτουν τους απαιτούμενους πόρους. Το χαμηλό εισόδημα εμποδίζει την πρόσβαση στην εκπαίδευση και στις πολιτισμικές δραστηριότητες, υποσκάπτει τη σωματική και ψυχική υγεία κοκ. Για τα παιδιά, συνεπώς, φτώχεια δεν είναι απλώς το γεγονός ότι οι γονείς τους έχουν λίγα χρήματα. Αυτές οι οικονομικές δυσκολίες αποδιοργανώνουν το περιβάλλον τους συνολικά: το φαγητό που τρώνε, τα ρούχα που φορούν, οι σχέσεις τους με τους γονείς, τους φίλους και την κοινότητά τους, ακόμα και ο αέρας που αναπνέουν επηρεάζονται από αυτή την κατάρα. Το μέλλον του παιδιού μπαίνει σε μεγάλο κίνδυνο: οι δυσκολίες που συναντά γίνονται γρήγορα αξεπέραστα εμπόδια, τα οποία περιπλέκουν περισσότερο αυτή τη θλιβερή κατάσταση. Φτώχεια και συμμετοχή Ακόμα πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι η φτώχεια περιορίζει δραστικά τη συμμετοχή στη δημόσια ζωή και την ικανότητα επηρεασμού της δημόσιας και της πολιτικής ατζέντας. Όμως η συμμετοχή των παιδιών και των οικογενειών που ζουν σε συνθήκες φτώχειας έχει ύψιστη σημασία. Όταν ετοιμάζαμε την έκθεσή μας, συναντήσαμε πολλούς τέτοιους ανθρώπους, οι οποίοι συχνά μας εξηγούσαν και αποδείκνυαν ότι οι πολιτικές που σχεδιάζονται από επάνω προς τα κάτω, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την πραγματικότητα στη βάση, είναι στην καλύτερη περίπτωση αναποτελεσματικές και στη χειρότερη αντιπαραγωγικές. Αν όσοι βιώνουν δύσκολες και ταπεινωτικές συνθήκες δεν μπορέσουν να εκφράσουν τη δική τους αντίληψη και εκτίμηση αυτών των συνθηκών, δεν θα μπορέσουν να απελευθερωθούν πραγματικά από αυτές και να εμποδίσουν τις επόμενες γενιές να καταδικαστούν στη φτώχεια. Οι λανθασμένες αντιλήψεις των κοινωνικών υπηρεσιών σχετικά με τη διαδικασία μέσα από την οποία περιέρχεται κανείς σε κατάσταση φτώχειας, σε συνδυασμό με τη μειωμένη δυνατότητα των νέων που ζουν σε δυσμενείς συνθήκες να συμμετέχουν στην κοινωνία, έχουν οδυνηρές συνέπειες. Όταν αυτές οι υπηρεσίες αδυνατούν να οργανώσουν τη συμμετοχή με τρόπο που να ωφελεί αυτούς που βρίσκονται στη χειρότερη οικονομική κατάσταση, δεν οδηγούν μόνο τις ειδικές πολιτικές, που αποσκοπούν να ελαφρώσουν το βάρος της φτώχειας, σε αποτυχία να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες και τις επιρροές που λειτουργούν μέσα στις τοπικές κοινωνίες, αλλά μπορούν ακόμη και να επιτείνουν τον αποκλεισμό των ίδιων των φτωχών. Συνεπώς, η συμμετοχή των νέων που ζουν σε κατάσταση φτώχειας είναι ζήτημα προτεραιότητας. Ενώ η κοινωνία προωθεί τον ατομικισμό και διακηρύσσει «καθένας για τον εαυτό του», η συμμετοχή η οποία απαιτεί έναν τρόπο σκέψης και δράσης βασισμένο άμεσα στην έννοια της συνεργασίας υποδηλώνει ότι όλοι πρέπει να συνεργάζονται. Συμμετέχω σημαίνει απαιτώ ένα χρήσιμο ρόλο, θέλω να είμαι υπολογίσιμος, προσπαθώ να έχω τον έλεγχο της ζωής μου και του περιβάλλοντός μου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έλλειψη επένδυσης στην αλληλεγγύη και στην ιδιότητα του πολίτη και η αδυναμία ορισμένων νέων να συμμετέχουν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην εικόνα τους, καθώς αυτοί αποσύρονται στον δικό τους κόσμο. Περισσότερη συμμετοχή, όχι αυστηρότερα μέτρα ασφάλειας Παραμένει, ωστόσο, ένα κυνικό, απαίσιο γεγονός: στην πραγματικότητα, όσο «χαμηλότερα» βρίσκονται οι νέοι στην κλίμακα της κοινωνικοοικονομικής ευημερίας, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να κληθούν να συμμετάσχουν και να ασχοληθούν με την κοινωνική ζωή. Έτσι, εφόσον ποτέ δεν τους ζητείται, ποτέ δεν καλούνται να συμμετάσχουν, κάποιοι νέοι που βιώνουν δυσκολίες και ταλαιπωρίες, καταλήγουν να πιστεύουν ότι μπορούν να συμβιβαστούν με την παθητική κατάσταση στην οποία τοποθετούνται: γίνονται παθητικοί δέκτες εκπαίδευσης, κατάρτισης κτλ. Η πρόχειρη, απλουστευτική ερμηνεία αυτής της στάσης είναι ότι πρόκειται για οκνηρούς ταραξίες, μικροκακοποιούς, τραμπούκους και πρωτόγονους. Οι φτωχοί νέοι σταμπάρονται με μια αρνητική εικόνα που προκαλεί φόβο: νιώθουμε την ανάγκη να φυλαχτούμε και να προστατευθούμε από αυτούς. Το επόμενο βήμα είναι ο πειρασμός να ενταθούν τα μέτρα ασφάλειας. Η συμμετοχή είναι ένα ισχυρό αντίδοτο στη λογική της αυστηρότερης ασφάλειας. Όταν καλούμε τους νέους ΟΛΟΥΣ του νέους να συμμετάσχουν, να συνεργαστούν, σημαίνει ότι τους παίρνουμε υπόψη πριν γίνουν ενοχλητικοί ή πρόβλημα που θα χρειαστεί να «αντιμετωπίσουμε». Σημαίνει επίσης ότι τους δίνουμε τη δυνατότητα να αποτινάξουν την απαίσια εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και να αποκτήσουν μια θετική κοινωνική στάση. Η υπενθύμιση, ταυτόχρονα, στην κοινωνία ότι η νεότητα δεν είναι πρόβλημα θα βοηθούσε να αποκατασταθεί η εικόνα των νέων και θα μας σταματούσε όποτε νιώθαμε τη διάθεση να τους τιμωρήσουμε, να τους περιορίσουμε, να τους εγκλείσουμε ή να τους φυλακίσουμε 20 Παιδιά στην Ευρώπη [17] 2009