THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Transcript

1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ TO A WORLD IN TRANSITION: THE NEW JOBS - THE NEW SKILLS Predicting the future in unpredictable times ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ

2 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ TO A WORLD IN TRANSITION: THE NEW JOBS - THE NEW SKILLS Predicting the future in unpredictable times ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018 Θα κάνω μια μικρή παρουσίαση, η οποία πιστεύω ότι θα αλλάξει και την ψηφοφορία. Θα ήθελα να μιλήσω για το brain drain και το πώς το αντιμετωπίζουμε μέσω μιας σύντομης αναφοράς, στο λεγόμενο ελληνικό παράδοξο. Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των πρώτων 25 χωρών παγκοσμίως σερ ότι αφορά την επιστημονική παραγωγή και αυτό μετράτε με διάφορους τρόπους. Όπως για παράδειγμα, την ποιότητα των επιστημονικών δημοσιεύσεων, αλλά είναι μια ήπια καινοτόμος χώρα με βαθμολογία 68 απέναντι στο 100, με 100 που ήταν ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 16 στο αντίστοιχο Innovation index. Ποια είναι η απάντησή μας σε αυτό; Η ανάπτυξη ενός νέου παραγωγικού μοντέλου για την Ελλάδα που θα βασίζεται στην οικονομία της γνώσης. Ποια είναι η γνώση στην οικονομία της γνώσης; Υπάρχουν δυο πτυχές. Η έρευνα προάγεται από τη ζήτηση προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες της αγοράς. Τις σημερινές ανάγκες της αγοράς. Κατά κύριο λόγο έχει 2

3 σαν εναλλακτικό χαρακτήρα, είναι βραχυπρόθεσμη αυτή η έρευνα και μέσα σε δυο τρία χρόνια έχει ορατά αποτελέσματα. Αυτού του είδους η έρευνα υποστηρίζει τις ανάγκες της τρέχουσας οικονομίας. Από την άλλη πλευρά δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση σε ένα άλλο είδος έρευνας. Αυτή προκύπτει από την επιστημονική περιέργεια. Είναι η εφαρμοσμένη. Ανταποκρίνεται στις ανάγκες του αύριο. Οι ανατροπές έχουν σωρευτικές και έχουν μια εν δυνάμει υψηλή προστιθέμενη αξία και έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία και την κοινωνία. Αυτού του είδους η έρευνα μεταμορφώνει την οικονομία και έχει μακροπρόθεσμους στόχους μετατρέποντας την οικονομία σε μια διαφορετικού είδους ανάπτυξη. Υπάρχει ένας οριζόντιος άξονας ο οποίος διατρέχει αυτούς τους δυο πυλώνες. Αυτό έχει να κάνει με την επιδίωξη της επιστημονικής ποιότητας και αριστείας η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία. Ουσιαστικά όλα αυτά είναι η σύνοψη του τι προσπαθούμε να κάνουμε. Το πιο σημαντικό στοιχείο ενεργητικό, το πιο σημαντικό εργαλείο γι αυτή τη δουλειά είναι οι άνθρωποι. Το ανθρώπινο κεφάλαιο και ιδίως οι νέοι υψηλά καταρτισμένοι νέοι επιστήμονες οι οποίοι είναι ό,τι πιο σημαντικό για την ανοικοδόμηση μιας οικονομίας γνώσης. Ωστόσο κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της κρίσης η υψηλή ανεργία και οι περιορισμένες προοπτικές σταδιοδρομίας και από την έρευνά μας αυτός είναι από τους πιο σημαντικούς λόγους που οι άνθρωποι φεύγουν από τη χώρα μας και δεν επιστρέφουν. Η δυνατότητα δηλαδή να κάνουν κάποια σταδιοδρομία, οδήγησε σε ενίσχυση του brain drain, καθώς και στο brain waste, δηλαδή στο φαινόμενο που άνθρωποι ασχολούνται με κάτι διαφορετικό από αυτό το οποίο έχουν σπουδάσει. Σε ότι αφορά τους υψηλά καταρτισμένους επιστήμονες, υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για το πόσοι έχουν φύγει. Οι πιο πολλές είναι εσφαλμένες. Να λοιπόν κάποια δεδομένα του Bloomberg. Την περίοδο πριν την κρίση, μετανάστευσαν περίπου νέοι επιστήμονες. Κάποιοι επέστρεψαν, αλλά οι έμειναν έξω. 3

4 Μετά από πέντε χρόνια, τα πρώτα πέντε χρόνια της κρίσης, νέοι έφυγαν. Το οποίο σας δίνει μια τάξη μεγέθους του προβλήματος. Άρα αυτό που έχει μείνει είναι να αντικαταστήσουμε το brain drain με μια υγιή κυκλοφορία ταλέντων. Δεν θέλουμε να απομονώσουμε τους επιστήμονες. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Αυτό γίνεται ήδη και θα σας δείξω τα πρώτα αποτελέσματα. Κατά πρώτον πρέπει να δώσω έμφαση στο εξής: οι παρεμβάσεις μας τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, μια πολύ σημαντική διάσταση όλου αυτού, το γνωρίζουμε άλλωστε, είναι ότι θέλουμε να δημιουργήσουμε νέες ερευνητικές ακαδημαϊκές σταδιοδρομίες που δίνουν ερεθίσματα στο δημόσιο τομέα. Όμως αυτό δεν αρκεί. Αυτό πρέπει να συμβαδίζει με ένα επιστημονικό και επιχειρηματικό περιβάλλον το οποίο θα λειτουργεί ως πόλος έλξης για νέους επιστήμονες και για διακεκριμένους επιστήμονες που ζούνε έξω. Χρειαζόμαστε λοιπόν και τα δυο. Χρειαζόμαστε θέσεις εργασίας, αλλά αυτό δεν αρκεί. Για τους ιδιαίτερα καταρτισμένους στους οποίους αναφέρομαι, τους επιστήμονες πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον στο οποίο θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους και να κάνουν τη δουλειά τους. Κάτι άλλο. Θέλουμε να ενθαρρύνουμε θέσεις εργασίας για υψηλά εξειδικευμένα άτομα στον ιδιωτικό τομέα με έμφαση στα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης. Τμήματα που είναι πολύ σημαντικά στις εταιρείες. Είναι εκεί όπου οι νέες ιδέες και οι μελλοντικές εξελίξεις που αφορούν σε μια εταιρεία, πραγματοποιούνται. Θέλουμε να ενισχύσουμε τους καταρτισμένους ανθρώπους, τους ειδικούς να γίνονται μέλη των αντιστοίχων τμημάτων στις καινοτόμες εταιρείες και κάποιοι εξ αυτών μπορεί να έχουν και επιχειρηματικά ταλέντα, οπότε πρέπει να δημιουργήσουμε ευκαιρίες χρηματοδότησης για start up και για καινοτόμες επιχειρηματικές κινήσεις που προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες του οικοδομικού τοπίου, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί κατά την διάρκεια της κρίσης. 4

5 Και βεβαίως δεν μπορούμε να τους γυρίσουμε όλους πίσω. Δεν μπορεί να έρθουν όλοι πίσω στην Ελλάδα. Κάποιοι για συγκεκριμένους λόγους θα παραμείνουν στο εξωτερικό και δεν θα επιστρέψουν. Αρκεί όμως να έχουμε δεσμούς μαζί τους, γέφυρες μαζί τους, να ενισχύσουμε το δέσιμο που έχουμε μαζί τους με την ελληνική επιστημονική διασπορά και γι αυτό υπάρχει μια ηλεκτρονική πλατφόρμα που αναπτύχθηκε από το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης προς την κατεύθυνση αυτή. Να τα μέτρα που έχουμε λάβει λοιπόν. Τα μέτρα αυτά συνδέονται επίσης και με τη λεγόμενη δαπάνη έρευνας και ανάπτυξης, η οποία τα τελευταία τρία χρόνια αυξάνονται και όπως βλέπετε σε ποσοστό σε σχέση με το ΑΕΠ, αυξάνεται, διότι το ΑΕΠ μειώνεται. Αυτό είναι λάθος, λένε κάποιοι. Βλέπετε εδώ και τα απόλυτα νούμερα. 13, 14, 15, 16. Δύσκολες χρονιές και παρ όλα αυτά ειδικά για τα τελευταία τρία χρόνια συνεχής, σταθερή αύξηση των δαπανών, η οποία έχει οδηγήσει πλέον σε ποσοστό που ξεπερνά το 1% του ΑΕΠ, το οποίο δαπανάται στην έρευνα και την ανάπτυξη. Κάτι ακόμα ενδιαφέρον είναι οι δημόσιες δαπάνες. Βλέπουμε το 2016 η κατανομή κονδυλίων για έρευνα και ανάπτυξη είναι η υψηλότερη που υπήρχε ποτέ. Τα τελευταία τρία χρόνια σταμάτησα να ασχολούμαι, αν και αυτό είναι το πεδίο μου. Βλέπουμε ότι έφτασε το 54%. Επέστρεψε δηλαδή στα επίπεδα του 2009, πριν την κρίση. Αυτές είναι οι δημόσιες δαπάνες για R and D. Και να δούμε τώρα τις δαπάνες του ιδιωτικού τομέα. Βλέπουμε ότι στον ιδιωτικό τομέα έχουμε αύξηση από το 2015 με το 2016 η οποία είναι αξιοσημείωτη. Μόνο αυτά τα τελευταία τρία χρόνια και ιδίως αυτά τα τελευταία τρία χρόνια, η αύξηση είναι πολύ σημαντική. Αυξήθηκε λοιπόν, μιλάμε για ίδια κεφάλαια που αξιοποιεί ο ιδιωτικός τομέας κατά 31%. Πώς το ερμηνεύουμε αυτό; Το ερμηνεύουμε ως ένα σήμα εμπιστοσύνης για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας ιδίως μετά τον Αύγουστο. Πήραμε κάποιες πρωτοβουλίες για την προώθηση των μέτρων αυτών. Μία εξ αυτών ήταν η ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα ίδρυμα το οποίο υποστηρίζει, αυτό που λέμε ανάπτυξη επάρκειας. Δηλαδή υποδομές, άνθρωποι. Αναφέρεται στη 5

6 λεγόμενη έρευνα του γαλάζιου ουρανού, δηλαδή πορίσματα ερευνητικά προκύπτουν από την επιστημονική περιέργεια και έχει ένα προϋπολογισμό 240 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτό είναι κάτι που υλοποιείται σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων οπότε είναι επιπρόσθετο αυτό το κονδύλι των προβλέψεων για διαρθρωτικά ταμεία για την έρευνα. Εδώ έχουμε ένα πρώτο συγκεκριμένο δείγμα προσπάθειας αντιστροφής του λεγόμενου brain drain. Άρα μιλάμε τώρα για μεταδιδακτορικούς ερευνητές. Από τις προτάσεις για τέτοιου είδους μεταδιδακτορικά ερευνητικά προγράμματα τα 184 έγιναν αποδεκτά, επιλέχθησαν και από αυτά τα 25 είναι προτάσεις υψηλά καταρτισμένων νέων Ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι δουλεύουν σε κορυφαίους φορείς στο εξωτερικό. Oxford, MIT και αλλού. Βεβαίως κάποιος θα πει ότι πολύ μικρό. 25 μόνο; Μα, είναι χιλιάδες οι νέοι. Ναι, αλλά αυτός ο αριθμός αφορά τους πολύ υψηλά καταρτισμένους και εκπαιδευμένους Έλληνες επιστήμονες. Αυτό το οποίο αποτελεί και το αντικείμενο της κουβέντας μας. Και κάτι άλλο. Υπάρχουν project τα οποία έχουν διαφημιστεί από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας, όπως η δράση Ερευνώ Δημιουργώ Καινοτομώ. Να σας πω δυο πράγματα για να έχετε μια εικόνα. Διαθέσιμα χρήματα από τον κρατικό προϋπολογισμό αρχικά ήταν 394 εκατομμύρια ευρώ. Πρόκειται για project τα οποία είναι συνεργατικά μεταξύ διαφόρων καινοτόμων εταιρειών και δημόσιων φορέων έρευνας. 394 εκατομμύρια θα πάνε στην αγορά. Και έχουμε τώρα και τον δεύτερο κύκλο. Ερευνητικά project 685 εξ αυτών και αναμένουμε να δημιουργήσουμε περίπου νέες θέσεις εργασίας για υψηλά καταρτισμένους νέους επιστήμονες. Χτίζουμε μια οικονομία γνώσης. Υπάρχουν όμως κι άλλες δυνατότητες. Ειδικά γι αυτούς οι οποίοι έχουν ταλέντο στο επιχειρείν. Η ίδρυση ενός ταμείου ταμείων για την παροχή μετοχικού κεφαλαίου ήταν αυτή η πρωτοβουλία. Το λεγόμενο Equifund. Επρόκειτο για μια καινοτομία η οποία ενέπλεξε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων και το ελληνικό κράτος. 6

7 Ξεκινήσαμε με 260 εκατομμύρια ευρώ το οποίο μέσω μόχλευσης θα φτάσει περίπου τα 400. Επί της ουσίας αυτό το ταμείο των ταμείων ουσιαστικά πρόκειται για τρία ταμεία υπό τη μία σκέπη. Το πρώτο έχει ένα λεγόμενο παράθυρο καινοτομίας που θέλει να μετασχηματίσει τις ερευνητικές ιδέες σε start up. Και σε όλα τα άλλα είδη μηχανισμών που έχουμε για το ίδιο σκοπό. θερμοκοιτίδες κλπ. Και θα ήθελα να κλείσω δείχνοντάς σας μια ολιστική, συστηματική προσέγγιση μέσω της οποίας βήμα βήμα προσπαθούμε να χτίσουμε την οικονομία της γνώσης. Έχουμε ένα διάγραμμα. Στον κάθετο άξονα είναι η αβεβαιότητα και ο επιχειρηματικός κίνδυνος. Δεν μπορεί να οριστεί σε συνάρτηση με το χρόνο. Έχουμε την έρευνα ως μια παράμετρο. Είναι μια δουλειά υψηλού ρίσκου. Εκεί ο δημόσιος τομέας είναι ο βασικός χρηματοδότησης με 240 εκατομμύρια και έχουμε και ενισχύσεις που έρχονται από το ΕΣΠΑ, τα διαρθρωτικά ταμεία. Υπάρχουν πολλά χρήματα, αλλά υπάρχουν περιορισμοί στη χρήση τους. Και έχουμε και το Fund of Funds. Το ταμείο ταμείων. Τι κάνει λοιπόν αυτό το παράθυρο καινοτομίας; Παίρνει ιδέες οι οποίες μπορεί να τύχουν εκμετάλλευσης και τις υποστηρίζει. Αυτό γίνεται με ένα τρόπο που είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες της σύγχρονης οικονομίας. Έχει διάρκεια ζωής 10 χρόνια και είναι σχεδιασμό για ερευνητικά project υψηλού κινδύνου. Δεν φοβόμαστε την αποτυχία. Αναμένουμε ότι θα υπάρχουν και αποτυχίες. Όμως δεν θέλουμε να ποινικοποιήσουμε την αποτυχία. Αυτό είναι το πρώτο fund. Επαναλαμβάνω ότι όλα αυτά είναι ταμεία μετοχικού κεφαλαίου. Δεύτερο. Υπάρχει το παράθυρο πρώιμου σταδίου που υποστηρίζει άλλες ιδέες σε πρώιμο στάδιο και έχουμε και το τρίτο που είναι το παράθυρο ανάπτυξης το οποίο υποστηρίζει εταιρείες οι οποίες βρίσκονται ήδη στην διαδικασία ανάπτυξης. Άρα όλα αυτά οδηγούν στην ανάπτυξη της Επενδυτικής Τράπεζας, της Αναπτυξιακής Τράπεζας, όπως βλέπετε όσο πέφτει το ρίσκο μειώνεται και η δημόσια συμμετοχή, η δημόσια δαπάνη, αντίστροφα έχουμε τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. 7

8 Νομίζω ότι κάπου εδώ θα πρέπει να κλείσω εκτός εάν ο πρόεδρος μου επιτρέψει να σας δείξω το όραμά μας το οποίο συνοψίζει τα πάντα. Να μια καλή σύνοψη. Και το όραμά μας να δημιουργήσουμε μια ισχυρή οικονομία της γνώσης, απελευθερώνοντας τις ανθρώπινες δυνατότητες και τα ταλέντα που έχει αυτή η χώρα, χωρίς να παγιδεύουμε, χωρίς να αποκλείουμε, χωρίς να παρεμβαίνουμε και προωθώντας κοινοπραξίες σε ζωντανούς επιστημονικούς και επιχειρηματικούς τομείς. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. 8