ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ... 4 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ... 7

Transcript

1 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΠΑΣΤΙΚΩΝ ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑ, ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Αθήνα, 24 & 25 Φεβρουαρίου 2006 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ

2 ΠΕΡΙΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ... 4 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ Χαιρετισµός άφνης Οικονόµου, Προέδρου της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών Χαιρετισµός Καθηγητή Μιχάλη. ερµιτζάκη, Αντιπρύτανη Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Ακολουθώντας τη φυσική παρακίνηση της µάθησης και της διδασκαλίας, Colwyn Trevarthen, Οµότιµος Καθηγητής Παιδοψυχολογίας και Ψυχοβιολογίας, Σχολή Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας και Επιστηµών Γλώσσας, Πανεπιστήµιο Εδιµβούργου Η νέα µορφή της οικογένειας και οι επιπτώσεις στα παιδιά, Ζαϊρα Παπαληγούρα, Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας, Τµήµα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Εκπαίδευση, το κεντρικό πρόβληµα της πολιτικής, Χρήστος Γιανναράς, Οµότιµος Καθηγητής Φιλοσοφίας & Πολιτιστικής ιπλωµατίας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Το σχολείο στις συνθήκες του σύγχρονου κόσµου, Μιχάλης Πουλαντζάς, Kαθηγητής Κοινωνιολογίας, Τµήµα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Πανεπιστήµιο Ρώµης, Υπεύθυνος Σπουδών για την Ευρώπη του Πολιτειακού Πανεπιστηµίου Olympia, Delaware, ΗΠΑ Πως η παιδεία µπορεί να αλλάξει τις συνθήκες του σύγχρονου κόσµου, Ruth Penn, ιευθύντρια του Τµήµατος Ειδικής Αγωγής, Υπουργείο Παιδείας, Ισραήλ Ιδιαίτερα παιδιά σε κανονικά σχολεία, Simon Haskell, Οµότιµος Καθηγητής Παιδαγωγικής, Τέως Πρύτανης του Πανεπιστηµίου Deakin, Victoria, Αυστραλία Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 1

3 9. άσκαλοι για ιδιαίτερα παιδιά ή δάσκαλοι για παιδιά µε ιδιαίτερες δυσκολίες, Margaret Paull, Τέως Επίκουρη Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής, King Alfred College, Winchester, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός Σύµβουλος, Αγγλία Ποιότητα στην ειδική εκπαίδευση, Judith Hallonwegen, Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής, Παιδαγωγική Σχολή, Πανεπιστήµιο Εφαρµοσµένων τεχνών, Ζυρίχη, Ελβετία Μαθαίνοντας µέσω της τέχνης, Walli Meier, Καθηγήτρια Χορού και Κίνησης, Laban Centre, London Αν ακούς»: Η ροή της εµπειρίας και η εµπλοκή της διδασκαλίας, Lori Custodero, Καθηγήτρια Μουσικών Σπουδών, Teachers College, Πανεπιστήµιο Columbia, ΗΠΑ Μαθαίνοντας από το παιδί, άφνη Οικονόµου, Φιλόλογος, Πρόεδρος της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, µητέρα παιδιού µε εγκεφαλική παράλυση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Βασίλης Σγούτας, Αρχιτέκτονας, τέως Πρόεδρος ιεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (U.I.A.), µέλος της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

4 ΕΙΙΣΑΓΩΓΗ Η Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών, σε συνεργασία µε το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών και την Παγκόσµια Οργάνωση Εγκεφαλικής Παράλυσης (ICPS), οργάνωσε στην Αθήνα στις 24 και 25 Φεβρουαρίου 2006, ένα ιεθνές Συµπόσιο µε θέµα: Παιδεία καθοριστικός παράγοντας της ζωής κάθε ανθρώπου. Με έµφαση στην ευρύτερη έννοια της «µάθησης», το Συµπόσιο εξέτασε τις αλλαγές και τις εξελίξεις στον σηµερινό κόσµο, αλλά και τα λάθη που έγιναν, τα µαθήµατα που πήραµε και τις προοπτικές του µέλλοντος. Πιστεύουµε στην πρωταρχική σηµασία της παιδείας. Αλλά το ερώτηµα παραµένει κατά πόσο οι άστατες συνθήκες του σύγχρονου κόσµου διασφαλίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης ή ακόµα και την πρόσβαση στη µάθηση που δικαιούνται όλα τα παιδιά. Πιστεύουµε επίσης ότι, τα προβλήµατα που συναντούν τα παιδιά και οι νέοι µε αναπηρίες καθώς µεγαλώνουν οφείλονται, πέρα από την έλλειψη άµεσης πείρας, στις σοβαρές αδυναµίες των εκπαιδευτικών συστηµάτων σε όλο τον κόσµο. Τα προβλήµατα αυτά, θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά µε µία θαρραλέα στάση απέναντι στην παιδεία, στις ποικίλες και πολυδιάστατες µορφές της. Στο Συµπόσιο, σηµαντικοί οµιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παρουσίασαν τις απόψεις τους πάνω σε ένα ευρύ φάσµα θεµάτων. Το Συµπόσιο απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς, δασκάλους, ειδικούς παιδαγωγούς, ψυχολόγους, θεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς, γονείς και σε όλους εκείνους που πιστεύουν ότι: εενν έέχεει ι ττί ίποττα πιο πολλύττι ιµο η ψυχή από ττηνν παιδεεί ία καιι ττονν ττρόπο ζζωήςς ((Πλλάττωνν,,Φαίδωνν ΙΙΙ Ι77d)).. Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 3

5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ Προσέλευση 9.30 Έναρξη και χαιρετισµοί άφνη Οικονόµου, Πρόεδρος.Σ. Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών Καθηγητής Γεώργιος Μπαµπινιώτης, Πρύτανης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών ΣΥΝΕ ΡΙΑ A Μάθηση, παιδεία, µόρφωση, καλλιέργεια Προεδρεύει η κα Μίκα Φατούρου, Καθηγήτρια Ψυχολογίας Ακολουθώντας την φυσική παρακίνηση της µάθησης και της διδασκαλίας Colwyn Trevarthen. Οµότιµος Καθηγητής Παιδοψυχολογίας και Ψυχοβιολογίας, Σχολή Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας και Επιστηµών Γλώσσας, Πανεπιστήµιο Εδιµβούργου, Σκωτία Η νέα µορφή της οικογένειας και οι επιπτώσεις στα παιδιά Ζαΐρα Παπαληγούρα. Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας, Τµήµα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Καφές Προεδρεύει η κα Ντόρα Βασιλικού, Αρχαιολόγος Εκπαίδευση, το κεντρικό πρόβληµα της πολιτικής Χρήστος Γιανναράς. Οµότιµος Καθηγητής Φιλοσοφίας & Πολιτιστικής ιπλωµατίας, Πάντειο Πανεπιστήµιο Το σχολείο στις συνθήκες του σύγχρονου κόσµου Μιχάλης Πουλαντζάς. Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Τµήµα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Πανεπιστήµιο Ρώµης. Υπεύθυνος Σπουδών για την Ευρώπη του Πολιτειακού Πανεπιστηµίου Olympia, Delaware, ΗΠΑ Συζήτηση Γεύµα 4 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

6 ΣΥΝΕ ΡΙΑ B Η παιδεία σήµερα και αύριο Προεδρεύει η κα Αγγελική Γενά, Επίκουρη Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής Το πολυπολιτισµικό σχολείο: µια σύγχρονη πραγµατικότητα «Το σχολείο», ταινία της Μαριάννας Οικονόµου Πρώτο βραβείο στο ιεθνές Φεστιβάλ Ντοκιµαντέρ Θεσσαλονίκης 2001 Προλογίζει η Μαρία-Μάρθα Φλωράτου. ασκάλα Ειδικής Αγωγής, Σχολική Σύµβουλος ηµοτικής Εκπαίδευσης Πως η παιδεία µπορεί να αλλάξει τις συνθήκες του σύγχρονου κόσµου Ruth Penn. ιευθύντρια του Τµήµατος Ειδικής Αγωγής, Υπουργείο Παιδείας, Ισραήλ ιεθνής εκπαίδευση που βασίζεται στην έρευνα και στη πράξη. International Baccalaureate. Ann Hickey. PYP Regional Manager Africa/Europe/Middle East, International Baccalaureate Organization, Ελβετία Συζήτηση ΣΑΒΒΑΤΟ 25 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2006 ΣΥΝΕ ΡΙΑ Γ Σύγχρονες τάσεις στην ειδική εκπαίδευση Προεδρεύει η κα Λουκία Μουσούρου, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Η ανθρωπιστική και ψυχοκοινωνική διάσταση του θεραπευτικού έργου Γεώργιος Κρουσταλλάκης. Καθηγητής Παιδαγωγικής, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήµιο Αθηνών Γενική παιδεία, ειδική παιδεία, δύο εκφράσεις του ίδιου στόχου Γεώργιος Τσιάκαλος. Καθηγητής Παιδαγωγικής, Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Καφές Προεδρεύει η κα Carol Hehir, Εκπαιδευτικός, Πρόεδρος της ICPS Ιδιαίτερα παιδιά σε κανονικά σχολεία Simon Haskell. Οµότιµος Καθηγητής Παιδαγωγικής, Τέως Πρύτανης του Πανεπιστηµίου Deakin - Victoria, Αυστραλία Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 5

7 άσκαλοι για ιδιαίτερα παιδιά ή δάσκαλοι για παιδιά µε ιδιαίτερες δυσκολίες Margaret Paull. Τέως Επίκουρη Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής, King Alfred College, Winchester, Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός Σύµβουλος, Αγγλία Ποιότητα στην ειδική εκπαίδευση Judith Hollenweger. Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής, Παιδαγωγική Σχολή, Πανεπιστήµιο Εφαρµοσµένων Επιστηµών, Ζυρίχη, Ελβετία Συζήτηση Γεύµα ΣΥΝΕ ΡΙΑ ιδάσκοντας - Μαθαίνοντας Προεδρεύει ο κος Βασίλης Σγούτας, Αρχιτέκτων, τέως Πρόεδρος ιεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (U.I.A.) Μαθαίνοντας µέσω της τέχνης και της δηµιουργίας Walli Meier. Καθηγήτρια Χορού και Κίνησης, Laban Centre London, Αγγλία Ταινία «Πετώντας ψηλά» Στιγµιότυπα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες ατόµων µε και χωρίς αναπηρία «Αν ακούς»: Η ροή της εµπειρίας και η εµπλοκή της διδασκαλίας Lori Custodero. Καθηγήτρια Μουσικών Σπουδών, Teachers College, Πανεπιστήµιο Columbia, ΗΠΑ Mαθαίνοντας από το παιδί άφνη Οικονόµου. Φιλόλογος, Πρόεδρος της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών, µητέρα παιδιού µε εγκεφαλική παράλυση Συζήτηση Συµπεράσµατα ΛΗΞΗ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ 6 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

8 ΠΑΡΟΥΣΙΙΑΣΕΙΙΣ ΟΜΙΙΛΗΤΩΝ Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 7

9 Χαιιρετιισµός άφνης Οιικονόµου,, Προέδρου της Εταιιρείίας Προστασίίας Σπαστιικών Καλωσορίζουµε σήµερα, όλους τους αγαπητούς φίλους, που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσµά µας και τιµούν µε την παρουσία τους, το συµπόσιό µας. Πριν από δέκα χρόνια η Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών οργάνωσε ένα ανάλογο συµπόσιο, πάνω στο ίδιο θέµα, πάλι µε εκλεκτούς οµιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Φέτος µε την συνεργασία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών και της Παγκόσµιας Οργάνωσης Εγκεφαλικής Παράλυσης, θέτουµε πάλι το θέµα της Παιδείας ως καθοριστικό παράγοντα της ζωής κάθε ανθρώπου. Με έµφαση στην ευρύτερη έννοια της µάθησης, το συµπόσιο σκοπεύει να εξετάσει τις αλλαγές και τις εξελίξεις στο σηµερινό κόσµο, αλλά και τα λάθη που έγιναν, τα µαθήµατα που πήραµε, και τις προοπτικές του µέλλοντος. Πιστεύουµε στην πρωταρχικής σηµασίας της Παιδείας. Αλλά το ερώτηµα παραµένει, κατά πόσο οι άστατες συνθήκες του σηµερινού κόσµου διασφαλίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης, ή ακόµα και την πρόσβαση στη µάθηση που δικαιούνται όλα τα παιδιά. Πιστεύουµε επίσης ότι τα προβλήµατα που συναντούν τα παιδιά και οι νέοι µε αναπηρίες, «καθώς µεγαλώνουν», οφείλονται πέρα από την έλλειψη άµεσης πείρας, στις σοβαρές αδυναµίες των εκπαιδευτικών συστηµάτων σε όλο τον κόσµο. Τα προβλήµατα αυτά θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά, µε µια θαρραλέα στάση απέναντι στην παιδεία, στις ποικίλες και πολυδιάστατες µορφές της. Έτσι στις επόµενες δύο µέρες, σηµαντικοί οµιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, θα παρουσιάσουν τις απόψεις τους πάνω σε ένα ευρύ φάσµα θεµάτων. Ευχαριστούµε από καρδιάς τους οµιλητές και συντονιστές, που όλοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή µας. Νοµίζω πως συγκεντρώσαµε µία υπέροχη οµάδα από εξέχοντες οµιλητές και συντονιστές, και τους ευχαριστούµε όλους. 8 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

10 Το Συµπόσιο, απευθύνετε σε κάθε άνθρωπο που πιστεύει πως η ψυχή δεν έχει τίποτα ποιο πολύτιµο απ την παιδεία και τον τρόπο ζωής. Το Συµπόσιο αφιερώνετε στη µνήµη µιας εκλεκτής Ελληνίδας, της Ντόρας Βουρλούµη. Άνθρωπος σπάνιας ευφυΐας καλλιέργειας και ευαισθησίας, πίστευε βαθύτατα στη σηµασία της Παιδείας, και µε την έµφυτη αγάπη της για τους νέους ανθρώπους έµεινε πάντα νέα στη ψυχή, και ανοιχτή σε ότι µπορούσε να µάθει απ την πείρα της ζωής. «Αλησµόνητη Ντόρα είσαι σήµερα εδώ µαζί µας». Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 9

11 Χαιιρετιισµός Καθηγητή Μιιχάλη.. ερµιιτζάκη,, Αντιιπρύτανη Εθνιικού & Καποδιιστριιακού Πανεπιιστηµίίου Αθηνών Κυρίες και Κύριοι, Με µεγάλη χαρά παρευρίσκοµαι σήµερα και χαιρετίζω την έναρξη του ιεθνούς Συµποσίου για την Παιδεία, που διοργανώνει η Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών, µε τη συνεργασία του Πανεπιστηµίου Αθηνών και της Παγκόσµιας Οργάνωσης Εγκεφαλικής Παράλυσης. Μεταφέρω σε όλους τους θερµούς χαιρετισµούς του Πρυτάνεως, καθηγητή Γεωργίου Μπαµπινιώτη, ο οποίος εκφράζει τη λύπη του γιατί κάποιες επείγουσες επαγγελµατικές υποχρεώσεις δεν του επέτρεψαν να είναι σήµερα µαζί µας, εκφράζει όµως τη διαβεβαίωσή του ότι το Πανεπιστήµιο Αθηνών στηρίζει και θα στηρίζει πάντοτε µε προθυµία τέτοιου είδους και επιπέδου επιστηµονικές συναντήσεις, που προωθούν την έρευνα αλλά και αναβαθµίζουν την ποιότητα ζωής όλων µας. Το θέµα που έχετε επιλέξει για το σηµερινό Συµπόσιο αγγίζει και αφορά τους προβληµατισµούς όλων όσοι ασχολούµαστε άµεσα µε την Εκπαίδευση. Η παιδεία, γενικότερα, η οποία αποτελεί αναµφισβήτητα ένα από τα πολυτιµότερα πνευµατικά αγαθά και το ουσιαστικότερο κριτήριο του πολιτισµού ενός λαού, υφίσταται σήµερα αλλαγές, τόσο ως προς την σκοποθεσία της, τους σκοπούς δηλαδή που επιδιώκονται µέσω αυτής, όσο και ως προς τα µέσα µε τα οποία καλλιεργείται και µεταδίδεται. Η τεχνολογία και η πληροφορική, µε την ανάπτυξη του διαδικτύου και την προώθηση της ευρύτατης χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην εκπαίδευση, αλλά και η λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης, που έχουν αναλάβει σήµερα, µεταξύ άλλων, και ρόλο επιµορφωτικό, διαµορφώνουν διαφορετικές παραµέτρους ως προς τη µετάδοση της γνώσης. Παράλληλα, όµως, δηµιουργούν και νέα προβλήµατα, µεταξύ των οποίων η δυνατότητα όλων των παιδιών να έχουν ίσες ευκαιρίες για πρόσβαση στη γνώση και στη 10 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

12 µάθηση. Οµάδες παιδιών όπως εκείνα που ζουν σε αποµακρυσµένες περιοχές ή σε περιοχές µε οικονοµικά και άλλα προβλήµατα, καθώς και παιδιά µε αναπηρίες, αντιµετωπίζουν σήµερα σοβαρά προβλήµατα στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για µόρφωση και εκπαίδευση, ενώ ακριβώς αυτά τα τεχνολογικά µέσα, σωστά και ευρέως χρησιµοποιούµενα, θα µπορούσαν να δώσουν τεράστια ώθηση στη διάδοση της παιδείας. Είναι αναµφισβήτητο ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα πρέπει να γίνει πιο ευέλικτο και περισσότερο αποτελεσµατικό στην αντιµετώπιση των προβληµάτων που αφορούν την ειδική αγωγή, την εκπαίδευση των παιδιών µε αναπηρίες. Απαιτείται ισχυρή βούληση, συνεργασία µε τους εξειδικευµένους εκπαιδευτικούς, σχεδιασµός και προώθηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων, σε συνεργασία και µε φορείς και επιστήµονες από το εξωτερικό, ενώ παράλληλα απαιτείται η σωστή ενηµέρωση και συνεργασία όλων των µελών της εκπαιδευτικής κοινότητας. Τρέφω την πεποίθηση ότι η ελληνική κοινωνία είναι σήµερα πολύ περισσότερο ευαισθητοποιηµένη σε θέµατα παιδείας και ίσων ευκαιριών από ό,τι παλαιότερα. Σίγουρα, όµως, πρωτοβουλίες και επιστηµονικές συναντήσεις όπως η σηµερινή, προωθούν πολύ περισσότερο την έρευνα αλλά και την ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε την ειδική αγωγή και εκπαίδευση. Αξίζουν συγχαρητήρια στην Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών, και ιδιαιτέρως στην πάντοτε ακαταπόνητη Πρόεδρό της, την φιλόλογο άφνη Οικονόµου, για την πρωτοβουλία και την άψογη διοργάνωση αυτού του τόσο ενδιαφέροντος Συµποσίου, και ευχαριστίες σε όλους τους έλληνες και ξένους επιστήµονες που δέχθηκαν µε χαρά την πρόσκληση να συµµετάσχουν σε αυτό. Εύχοµαι ευόδωση των εργασιών του Συνεδρίου και εκφράζω την ευχή και την πεποίθησή µου ότι αυτού του είδους οι εκδηλώσεις θα συνεχιστούν µε την ίδια και µεγαλύτερη επιτυχία, υπενθυµίζοντας σε όλους µας ότι η παιδεία είναι η τροφή της ψυχής και η λυδία λίθος που κρίνει τον πολιτισµό µας. Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 11

13 Ακολουθώνττας ττην φυσιική παρακίίνηση ττης µάθησης καιι ττης διιδασκαλίίας Colwyyn Trreevvaarrttheen,, Οµόττι ιµοςς Καθθηγγηττήςς Παιδοψυχολλογγί ίαςς καιι Ψυχοβιολλογγί ίαςς,, Σχολλή Φιλλοσοφί ίαςς,, Ψυχολλογγί ίαςς καιι Επισττηµώνν Γλλώσσαςς,, Παννεεπι ισττήµι ιο Εδιµβούργγου I am a developmental psychologist educated as a biologist, or naturalist. My method is to make detailed observations of how infants and toddlers act in situations where they can grow in experience and skill. Everyone in this kind of research has been impressed with children s inborn clever awareness of what the world offers for their conscious interest, but more especially with their powers of communication with the human world, and with their ability and need to make other persons communicate with them. Thee naatturraal l sscci ieenccee off humaan leeaarrni l ing I believe that what happens before school can show us what education should be about and consequently how professional teachers ought to be trained to educate (not just to instruct and test). Little children naturally enjoy doing and experiencing with others who know and act differently from them. They do their own education out of their natural curiosity and increase this with a powerful wish to share the knowing and doing with people they love, and whose interests and purposes they respect (Trevarthen, 2004). The relation of children s learning to teaching for the social and technical needs of a nation depends on support for their intent participation in meaningful life (Rogoff 2003), where individuals in a group (be it a family, an informal social group or an organised class ) have pride in what they know and do because others show the interest and pleasure that is born out of shared hopes, beliefs and memories. The people at the Pen Green Research Base in Corby use the term chuffedness for the manifest pleasure a little child gets in solving a problem and in showing off the knowing to others. 12 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

14 But how can we talk scientifically about education for children under school age? How can we get the necessary information about how teaching and learning work before a child can think rationally about problems set in technical ways or language given in artificial texts? Well, all we need do is observe the motives and emotions of infants, who solve problems without the use of language that can be spoken and written down (Bruner 1996; Donaldson 1992). We have to fully appreciate how babies gain human sense for our purposes and concerns, by collaborative learning in communities of learners. Most infants invite and return the smiles of people they love when they are just a few weeks old and should be well into the business of learning with a teacher (of any age) by the age of 1 year, or 6 months. But the interests must come alive between them, not be prescribed by distant masters with their own unreceptive purposes. There can be no curricular framework. Infants communicate with more people than adults who are their attachment figures. When only a few months old they can be sociable with persons of all ages, and may engage their peers in intimate negotiations of actions and feelings when no adults are present (Selby & Bradley 2003). The human purpose for skilful knowing and doing is vital if educational institutions are to be efficient. That is why the ideas of Malaguzzi in Italy and the Te Whariki framework in New Zealand have proved so influential. They capture important aspects of the motivation for learning in companionship: that each person's imagination is made meaningful by the appreciation and approval of others, which in turn demonstrate the community s shared aims and values. This is the way toddlers learn, and how they may fail to learn if both their energy and sociability are not respected. A neew ttheeorryy off eeduccaatti ion Some say we need a new theory of education. But, with theories or without, children learn everywhere, and have always done so. What we need to know is how they learn, from whom, and what practices stand in the way of their inborn wish to know and understand. I agree there is something wrong with what the experts and policy-makers in our society believe education should be like. We Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 13

15 do need to rethink learning and teaching, because we have become confused by an inadequate theory of what motivates people to educate others. We need a better human psychology, one that is less cognitive and which recognises the emotional dynamic of shared aims. Knowledge is not created only by those with scientific, problem-solving minds nor is it passed on only by experts instructing novices in how to perceive, think or move, and in what to do. Our most important and valuable ideas are products of shared enthusiasms and ambitions learned in the joy and hurt of companionship. We have to recognise children s eagerness to know, and then run with them in exercising it. Educators, especially, must think about this human sharing, about how different people of any age, with their different experiences and different purposes, can act and think together. Thee sscci ieenccee off tthee inffaantt i mind A well-informed human psychobiology a natural science of growing minds in active growing bodies can help define the kinds of special education that will assist children with physical disabilities, or gain the trust of those who are unusually focused on practical or emotional aspects of their own experience and so out of touch with more easily sociable folk. Such special needs are hopelessly challenging for our existing educational theory, when it does not try to recognise the various motives of sociability that might make up the spirit of a human being. All 'special needs' can be met by affectionate acceptance and absorption in the child s humanity and sense of fun. What is important is to listen to the child (Economou & Michaleli 1996). The key discovery from research is that every infant is born with yes, born with the receptive awareness and expressive body needed to communicate fully with others. They can feel and express curiosity, intention, doubt and anxiety, joy in achievement, love and pride in admired accomplishment, shame or jealousy at being misinterpreted. Their manifest need is for expressive contact with sympathetic, joy-seeking, generous company. Lack of this creative harmony with important other persons of all ages can lead a child towards despair or anger. 14 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

16 Both these defensive states of the human spirit block the sharing of experience that rewards all new achievement, and the agreement that is necessary for any meaning to be known. Children are born needing to become part of transmitted knowledge and skill, part of a decently sociable, cooperative culture that is rich in meaningful goals (Trevarthen, 2004). Mussi iccaal littyy off tthee bodyy Mother and child swing together in a common rhythm, and in so doing strengthen each other s identity There are many skills to be mastered: body language, the subtleties of spoken language, humour, songs. All the keys that will open the door to the fellowship of child culture, a muse-ical community of friendship and bickering, warmth and coldness, play and rivalry. (Bjørkvold 1992: 13 & 22.) A musician, Stephen Malloch, has helped us appreciate the rhythms, melodies and harmonies in voice and gesture which link the intuitions of a young infant to those of an affectionate parent. His acoustic analyses have proved that even premature newborns have human rhythms, and can sense them in others. He has shown how the story told in a proto-conversation with a 2 month old, or in the teasing play of a baby song, enthrals the child (Trevarthen & Malloch 2002). Ellen Dissanayake (2000) identifies the poetic, musical patterns of early communication between mother and baby as the evolutionary and developmental source of all art the motivation for making specially beautiful sights and sounds that other persons can appreciate. As Jon-Roar Bjørkvold (1992) explains, this musicality is also the common language of playground games and dramas between children everywhere. It leads to the flow of emotion in experiences that fires up interest, imagination and learning for infants and pre-school children (Custodero 2005). Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 15

17 Onee wayy tteeacchiing iiss ffrruiittlleessss Education loses value if it forgets the input of motivation from young minds in young bodies, especially if it fails to recognise the motives for cooperative awareness in special relationships and in sociable groups. Cultural learning is not just a matter of paying joint attention to the social environment. It is driven as Penelope Hubley discovered in my laboratory by mutual awareness of the variety of different individual interests, activities and pleasures that can be negotiated confidently with companions (Hubley & Trevarthen 1979). The jointness is not merely a meeting of 'hands on' activities that help the development of cognitive learning. It has a moral foundation, a need for sympathy of intentions and feelings, for shared enthusiasm, pride and concern for those who feel left out or ashamed in the knowledge game. Ambition has to flow two ways not just from the teacher to the pupil, but also from the pupil to the teacher (and to the government ministers beyond), as a guide to what is worth learning. Failing to recognise this is why we have such controversy and disharmony in the debates about how teachers teach, and children learn and how both might do it better, together. Research with infants and toddlers confirms these claims, and can be a guide for a less anxious and less mechanical teaching for all ages one that does not set its course by assessment of prescribed levels of knowing or by published criteria of achievement according to goals set by school managers. Natural human teaching and learning is for and of companionship in making and finding out; the kind of thing even a baby enjoys doing. It is a cultural learning, in which learners tell one another something new, something that can add to the community s story of knowledge and skill, to the imagining and style of its art and to the joy of participation. 16 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

18 H νέα µορφή ττης οιικογένειιας καιι οιι επιιπττώσειις σττα παιιδιιά Ζαϊρα Παπαλληγγούρα,, Επίκουρη Καθθηγγήττρι ια Ψυχολλογγί ίαςς,, Τµήµα Ψυχολλογγί ίαςς,, Αρισττοττέέλλεει ιο Παννεεπι ισττήµι ιο Θεεσσαλλοννί ίκηςς Αν ο όρος παιδεία δηλώνει, υπό την ευρεία έννοια του όρου, τη διάπλαση του ανθρώπου σε «καλόν καγαθόν πολίτη άνθρωπον». Αν ακόµη δηλώνει τη δηµιουργία πολιτισµού αντάξιου προς την έννοια του «καλού και αγαθού πολίτη» θα µπορούσαµε να αναρωτηθούµε σε ποιο βαθµό και µε ποιο τρόπο πραγµατώνεται η διαµόρφωση του ανθρώπου σε ατοµική προσωπικότητα και κοινωνική οντότητα στο σχολικό αλλά και στο οικογενειακό πλαίσιο. Σε ποιο βαθµό δηλαδή συµβάλλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου οι γονείς και οι δάσκαλοι. Ο Πλάτωνας αναφερόµενος στον Θεαίτητο, στον οµώνυµο διάλογο, περιγράφει χωρίς να το ονοµάζει, το φαινόµενο που αργότερα ο Φρόιντ ονόµασε µεταβίβαση. Η µεταβίβαση είναι µια διεργασία µέσω της οποίας επανενεργοποιούνται συναισθήµατα και πρότυπα της παιδικής ηλικίας και µεταφέρονται σε ένα άλλο πλαίσιο σχέσεων. Συνεπώς, το παιδί µπορεί να επιλέξει το πρόσωπο του δασκάλου, αν αυτός είναι διαθέσιµος, και να µεταφέρει σε αυτόν τα σηµαντικά συναισθήµατα που δηµιουργήθηκαν στις πρωταρχικές σχέσεις καθιστώντας τον σηµαίνον πρόσωπο. Επίσης, οι καλές σχέσεις των παιδιών µε τους γονείς και τους δασκάλους σύµφωνα µε τον Colwyn Trevarthen βασίζονται στο σεβασµό των ενηλίκων προς τα παιδιά και σε αυτό που ονοµάζουµε ενσυναίσθηση και ο Trevarthen αποκαλεί συµπάθεια. Σήµερα ο σαφής ορισµός της οικογένειας είναι δυσχερής καθώς τα τελευταία 30 χρόνια ο θεσµός αυτός κατέστη συνθετότερος. Τα ποσοστά των διαζυγίων αυξήθηκαν και στις Η.Π.Α φθάνουν το 43.5%. Στο τέλος της δεκαετίας του 1990 το 25% των παιδιών είχαν γεννηθεί εκτός γάµου. Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 17

19 Καθώς τα διαζύγια πολλαπλασιάστηκαν πολλά παιδιά µεγαλώνουν σε µονογονεϊκές οικογένειες και µάλιστα υπολογίζεται ότι σταδιακά τα περισσότερα από τα µισά παιδιά στις Η.Π.Α. θα ζήσουν µερικά από τα καθοριστικά, για τη συγκρότηση της ψυχής τους, χρόνια σε µονογονεϊκές οικογένειες. Αυτή η µεταβολή στη µορφή της οικογένειας πανικόβαλε πολλούς οι οποίοι την ενοχοποίησαν για τη σηµερινή παρατηρούµενη έκπτωση των αξιών ενώ, θεωρήθηκε αρνητική εξέλιξη για τη µετέπειτα ανάπτυξη των παιδιών. Οι έρευνες από το χώρο της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας καταδεικνύουν ότι τα παιδιά τα οποία προέρχονται από µονογονεϊκές οικογένειες αντιµετωπίζουν περισσότερα προβλήµατα στη συναισθηµατική τους ανάπτυξη και στη σχολική τους επίδοση. Εµφανίζουν συχνότερα προβλήµατα συµπεριφοράς και αποκτούν τα ίδια παιδιά σε πολύ µικρότερη ηλικία από τα παιδιά εκείνα που µεγαλώνουν σε οικογένειες και µε τους δύο γονείς. Ωστόσο, ένα από τα χαρακτηριστικά των µονογονεϊκών οικογενειών είναι η ετερογένειά τους. Κάποιοι γονείς είναι µόνοι εξ αιτίας ενός διαζυγίου, κάποιοι εξ αιτίας θανάτου του ή της συντρόφου τους ενώ, για κάποιους άλλους η δηµιουργία µιας µονογονεϊκής οικογένειας αποτέλεσε συνειδητή επιλογή. Οι περισσότερες από τις οικογένειες αυτές αποτελούνται από µόνες µητέρες εν τούτοις το ποσοστό των ανδρών που µεγαλώνουν µόνοι τα παιδιά τους ολοένα αυξάνει. Οι λόγοι για τους οποίους δηµιουργείται µια µονογονεϊκή οικογένεια επηρεάζει παραµέτρους όπως την επαγγελµατική ζωή, την οικονοµική κατάσταση, τις σχέσεις µε άλλους ενήλικες, την εµπλοκή µε τα παιδιά, και κάθε µια από τις παραµέτρους αυτές επηρεάζει, µε τη σειρά της, τις επιπτώσεις που θα έχει η µορφή αυτή της οικογένειας στην ανάπτυξη των παιδιών. Ακόµη, τα χαρακτηριστικά των ίδιων των παιδιών θα καθορίσουν και αυτά, σε κάποιο βαθµό, το πόσο και µε ποιο τρόπο θα επηρεασθούν από τη µορφή της οικογένειάς τους. Οι µελέτες καταδεικνύουν ότι, η απουσία του πατέρα, η ανέχεια, η µειωµένη κοινωνική στήριξη, η περιορισµένη εµπλοκή του γονέα στην ανατροφή των παιδιών συνιστούν παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη των παιδιών. Συχνά οι παράγοντες αυτοί συνυπάρχουν στις µονογονεϊκές οικογένειες. Επιπρόσθετα, ο σηµαντικότερος µεµονωµένος παράγοντας που επηρεάζει τις 18 Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου

20 επιπτώσεις της µονογονεϊκής οικογένειας φαίνεται να είναι ο οικονοµικός καθώς η οικονοµική ασφάλεια και η ικανοποίηση από τον επαγγελµατικό χώρο θα καθορίσουν, εν πολλοίς, το πόσο ικανοποιηµένος θα αισθάνεται ο µόνος γονέας και συνεπώς και τη σχέση που θα δηµιουργήσει µε το παιδί του. Περίπου το 65% των χωρισµένων γυναικών και το 75% των χωρισµένων ανδρών ξαναπαντρεύονται και ένα µεγάλο ποσοστό εξ αυτών έχουν ήδη παιδιά από τον προηγούµενο γάµο τους. Καθώς τα ποσοστά των διαζυγίων και των δεύτερων γάµων αυξήθηκαν στις δεκαετίες 1960, 1970 πολλαπλασιάστηκε και το ενδιαφέρον των ερευνητών για την προσαρµογή των µελών των οικογενειών αυτών. Αρχικά θεωρήθηκε ότι η οικογενειακή ατµόσφαιρα και όχι η συγκεκριµένη δοµή της οικογένειας είναι το ουσιώδες για την ανάπτυξη των παιδιών. Τα πιο πρόσφατα ευρήµατα ερευνών κατέδειξαν, ακολούθως, ότι οι δυσκολίες που απορρέουν από ένα διαζύγιο και έναν επόµενο γάµο δυσχεραίνουν την προσαρµογή των παιδιών. Εύλογα, οι µεγαλύτερες δυσκολίες, παρατηρούνται τα πρώτα χρόνια µετά από ένα διαζύγιο και τον πρώτο καιρό µετά τη σύναψη ενός νέου γάµου. Την εποχή, δηλαδή, που εγκαθιδρύονται οι νέοι ρόλοι και δηµιουργούνται οι νέες σχέσεις. Μια καινούργια ισορροπία φαίνεται να κατακτάται περίπου δύο χρόνια µετά από ένα διαζύγιο ενώ ένας δεύτερος γάµος συνήθως απαιτεί µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. Οι περισσότερες µελέτες που έχουν ερευνήσει την προσαρµογή των παιδιών στις οικογένειες που δηµιουργούνται µετά από έναν δεύτερο γάµο διαπιστώνουν ότι το θεµελιώδες είναι η ποιότητα της γονεϊκότητας, η οποία επηρεάζει τα παιδιά άµεσα αλλά και έµµεσα καθώς είτε οξύνει είτε αµβλύνει τις επιπτώσεις των δυσκολιών που απορρέουν από τις οικογενειακές µεταβολές. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει οµοφωνία µεταξύ των ειδικών ότι για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών σηµαντικό είναι να µεγαλώνουν σε µια οικογένεια µε δύο γονείς όπου υπάρχουν περιορισµένες συγκρούσεις, ταυτόχρονα δεν αµφισβητείται ότι το ουσιώδες δεν είναι αυτή κάθε αυτή η δοµή της οικογένειας αλλά η ποιότητα της γονεϊκότητας, οι απουσία γονεϊκών συγκρούσεων καθώς και το οικονοµικό επίπεδο της οικογένειας. Συµπόσιο: Παιδεία, καθοριστικός παράγοντας στη ζωή κάθε ανθρώπου 19