Kάποτε, στα πολύ παλιά χρόνια ο Δίας θύμωσε με τους ανθρώπους και αποφάσισε

Transcript

1

2 o μύθος των ανθρώπων που γεννήθηκαν από τις πέτρες Kάποτε, στα πολύ παλιά χρόνια ο Δίας θύμωσε με τους ανθρώπους και αποφάσισε να τους καταστρέψει με έναν μεγάλο κατακλυσμό. Ο Τιτάνας Προμηθέας, θέλησε να σώσει το γιο του τον Δευκαλίωνα και τον συμβούλεψε να φτιάξει ένα μεγάλο πλοίο, μια κιβωτό, για να σωθεί μαζί με τη γυναίκα του την Πύρρα. Έτσι έγινε και γέμισε η γη νερό και όλα καταστράφηκαν οι άνθρωποι, οι πόλεις, τα χωριά και τα χωράφια. Εννιά μέρες και εννιά νύχτες έπλεε η κιβωτός μέχρι που κάθισε στην ψηλότερη κορφή του Παρνασσού. Μόλις σταμάτησε η βροχή και τραβήχτηκαν τα νερά βγήκαν και χαρούμενοι που σώθηκαν, έκαναν θυσία στο Δία και του ζήτησαν να φτιάξει καινούργιους ανθρώπους να κατοικήσουν την έρημη γη. Πήραν πέτρες και τις έριχναν πίσω τους, χωρίς να γυρίσουν να κοιτάξουν. Από τις πέτρες του Δευκαλίωνα έβγαιναν άνδρες και από τις πέτρες της Πύρρας γυναίκες. Έτσι γεννήθηκαν πάλι οι άνθρωποι, ο νέος λαός από την αρχαία λέξη λας που σημαίνει πέτρα. Όταν όλοι μαζί γύρισαν τρομαγμένα τα μάτια τους για να δουν που θα ξεκινήσουν την καινούργια τους ζωή, το βλέμμα τους σταμάτησε στη μακριά στενή λωρίδα γης που απλώνεται ανάμεσα στον Παρνασσό και τον Καλλίδρομο. Ξεχώρισαν τον Κηφισό ποταμό και τους παραπόταμούς του που απλώνονταν στα διπλανά βουνά, τις πηγές, τα βρεγμένα δάση που τα κλαδιά τους στραφτάλιζαν στον ήλιο. Η ελπίδα της ζωής φτερούγισε μέσα τους. Τα νερά του ποταμού θα τους πρόσφεραν άφθονο ψάρεμα και τα πυκνά δάση κυνήγι. Η γη περίμενε να καρπίσει με τη σπορά και τα λιβάδια να ταΐσουν τα κοπάδια. Εδώ άρχισαν τη ζωή τους και εδώ στήσανε τα σπιτικά τους. Και εδώ, μετά από χιλιάδες χρόνια ήρθαν οι αρχαιολόγοι, έσκαψαν αυτά τα πρώτα σπίτια και ο μύθος έγινε ιστορία.

3 μια μεγάλη επανάσταση στην ανθρώπινη ιστορία Ηνεολιθική περίοδος ( π.χ.) είναι μέρος της προϊστορίας και ονομάστηκε νεολιθική, δηλαδή νέα εποχή του λίθου, σε συνέχεια των προηγούμενων, της μεσολιθικής και της παλαιολιθικής. Κοινό γνώρισμα των περιόδων αυτών είναι η κατεργασία της πέτρας (λίθου) για την κατασκευή εργαλείων. Στα τέσσερις χιλιάδες χρόνια της διάρκειάς της οι προϊστορικοί άνθρωποι κατέκτησαν νέες τεχνικές για να μεταμορφώσουν υλικά που εύκολα εύρισκαν στο περιβάλλον και τα οποία τους βοήθησαν να επιβιώσουν. Όμως, το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της εποχής αυτής είναι η αλλαγή της σχέσης με το περιβάλλον: ο άνθρωπος, για πρώτη φορά, εξημερώνει τα ζώα, καλλιεργεί τη γη και χτίζει σπίτια όπου μένει μόνιμα φτιάχνει χωριά. ο άνθρωπος και ο τόπος Τα χωριά των πρώτων αυτών αγροτών βρίσκονται κοντά σε πηγές, λίμνες ή ποτάμια. Σπανιότερα, κατοικούν σε σπηλιές ή κοντά στη θάλασσα. Η οικονομία τους στηρίζεται στην κτηνοτροφία, στη γεωργία, στην παραγωγή και ανταλλαγή των προϊόντων και των πρώτων υλών της κάθε περιοχής. Τα σπίτια τους στην αρχή είναι καλύβες από κορμούς δέντρων και κλαδιά, μονόχωρα ή δίχωρα κτίσματα με θεμέλια από πέτρα και τοίχους από πλιθιά. Το νοικοκυριό περιλαμβάνει κατασκευές μέσα και έξω από τα σπίτια όπως εστίες για ζεστασιά και μαγείρεμα, φούρνους για το ψήσιμο του ψωμιού και της κεραμικής, εργαστήρια, λάκκους αποθήκευσης. Αργότερα, κατασκευάζονται μεγαλύτερα, πολύχωρα, κτίρια, δρόμοι, περίβολοι και κοινόχρηστοι χώροι. Όταν έκλεινε ο κύκλος της ζωής, έθαβαν τους νεκρούς τους σε λάκκους έξω ή κάτω από τα σπίτια τους και προς το τέλος της νεολιθικής περιόδου σε οργανωμένα νεκροταφεία, έξω από το χωριό. Στη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού, ο οποίος διαχρονικά αποτελεί πηγή ζωής, εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν πολλοί και σημαντικοί νεολιθικοί οικισμοί. Ο πρώτος αρχαιολόγος που ασχολήθηκε με την προϊστορία της περιοχής ήταν ο Γεώργιος Σωτηριάδης στις αρχές του εικοστού αιώνα.

4 χώμα, νερό, αέρας, φωτιά Η κατάκτηση της χρήσης της φωτιάς καθόρισε τη ζωή του προϊστορικού ανθρώπου για να μαγειρέψει την τροφή του, να ζεσταθεί, να ακούσει ιστορίες γύρω από αυτήν, να ψήσει τα πήλινα αγγεία, να επεξεργαστεί τα μέταλλα. Ηχρήση της κεραμικής έφερε νέους τρόπους για το μαγείρεμα, την αποθήκευση και τη μεταφορά των βασικών ειδών της διατροφής του νεολιθικού ανθρώπου. Τα πρώτα αγγεία είχαν απλά σχήματα δίχως διακόσμηση. Έγιναν από μια μπάλα πηλού η οποία διαμορφώθηκε με το χέρι σε στρογγυλό, βαθουλό σχήμα. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της κατασκευής με μακαρόνια: Το αγγείο πατούσε πάνω σε βάση από πλάκα πηλού και τα τοιχώματα χτίζονταν με πήλινα χοντρά μακαρόνια που ενώνονταν με τη πίεση των χεριών. Τέλος, το αγγείο λειαινόταν με ένα εργαλείο και αφού στέγνωνε στον ήλιο πάνω σε ψάθες, ψηνόταν σε φούρνο. Μετά οι άνθρωποι άρχισαν να διακοσμούν με διάφορους τρόπους την επιφάνεια των αγγείων, ζωγραφίζοντας ή χαράζοντας διάφορα μοτίβα. Στη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού υπήρχαν σημαντικά κέντρα παραγωγής κεραμικής με ξεχωριστά, τοπικά χαρακτηριστικά. O πηλός αποτελεί ένα από τα πιο αρχαία υλικά που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για να κατασκευάσει κεραμικά αντικείμενα που βρίσκονται σε αφθονία στις αρχαιολογικές θέσεις όλων των εποχών. Οι αρχαιολόγοι μπορούν να χρονολογήσουν την κεραμική από τα σχήματα και την διακόσμηση των αγγείων ή από τα κομμάτια τους.

5 η μεταλλουργία Οι νεολιθικοί άνθρωποι χρησιμοποίησαν τα μέταλλα σε καθαρή μορφή, όπως βρέθηκαν στη φύση. Με τη σταδιακή ανάπτυξη της μεταλλουργίας κατάκτησαν τη μεταμόρφωση, μέσα από την επεξεργασία με σφυρηλάτηση, κοπή και λείανση, μαλακών υλικών όπως ο χρυσός, το ασήμι και ο χαλκός για να φτιάξουν όπλα, εργαλεία και κοσμήματα. το φαγητό Από την αρχή της νεολιθικής εποχής οι άνθρωποι άρχισαν να καθαρίζουν από την άγρια βλάστηση τα χωράφια, κοντά στα χωριά τους, για να καλλιεργήσουν δημητριακά (στάρι, σίκαλη, κριθάρι, βρώμη, κεχρί) αλλά και όσπρια (φακή, μπιζέλια, κουκιά, ρεβύθια). Με το μάζεμα των καρπών (μούρα, μήλα, αχλάδια, βελανίδια, σταφύλια, φυστίκια, ελιές), την κτηνοτροφία (πρόβατα, κατσίκια, γουρούνια, βοοειδή), το κυνήγι των άγριων ζώων και το ψάρεμα συμπληρωνόταν η διατροφή του νεολιθικού ανθρώπου.

6 πέτρες και κόκαλα Ως υλικό για τα εργαλεία του ο νεολιθικός άνθρωπος χρησιμοποίησε την πέτρα, τα κόκαλα των ζώων και το ξύλο. παραγωγή εργαλείων από πέτρα με πίεση και κρούση Ητεχνική παραγωγής των λεπίδων αποτέλεσε μια μεγάλη επανάσταση στην τεχνολογική εξέλιξη του ανθρώπου. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιήθηκε στα εργαλεία αυτά ήταν ο οψιανός και ο πυριτόλιθος. Ο οψιανός, είναι ένα ηφαιστειογενές πέτρωμα που προέρχεται κυρίως από το νησί της Μήλου. Αποτελούσε αντικείμενο εκτεταμένων ανταλλαγών και η εύρεση του στις προϊστορικές ανασκαφές είναι μια από τις πρώτες μαρτυρίες για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο στο Αιγαίο. Ο πυριτόλιθος έχει τοπική προέλευση ή έρχεται από τη δυτική Ελλάδα. Η παραγωγή των λεπίδων του οψιανού γινόταν με πίεση, ενώ του πυριτόλιθου με κρούση (έμμεσο κτύπημα). Τα εργαλεία που παράγονταν, στερεώνονταν σε ξύλο ή κόκαλο και τα χρησιμοποιούσαν ως δρεπάνια ή μαχαίρια.

7 εργαλεία από λειασμένη πέτρα Tα εργαλεία αυτά γίνονται από σκληρές πέτρες που τρίβονταν και λειαίνονταν συνήθως μόνο στην κόψη και μετά στερεώνονταν σε ξύλα ή κέρατα μεγάλων ζώων. Είναι πελέκια και αξίνες προορισμένα για τη γεωργία και το κόψιμο των ξύλων, σμίλες για τις πιο λεπτές εργασίες, τριπτήρες, μυλόλιθοι και γουδιά, τα οποία χρησίμευαν για την παρασκευή της τροφής, κυρίως για το άλεσμα των δημητριακών. εργαλεία από κόκαλα και κέρατα ζώων Π ροέρχονται κυρίως από τα άκρα των προβάτων και των κατσικιών και χρησιμοποιούνται για λεπτές εργασίες: σπάτουλες για λείανση επιφανειών, βελόνες για ράψιμο, σουβλιά (οπείς) για το τρύπημα σκληρών υλικών, όπως το δέρμα. Στα εργαλεία για τις καθημερινές ανάγκες του νεολιθικού ανθρώπου ανήκουν ακόμη, τα όπλα από πέτρα, κόκαλο και πηλό, όπως οι αιχμές βελών και δοράτων, τα ρόπαλα ή τα βλήματα για σφενδόνες.

8 κοσμήματα, σφραγίδες και άλλα περίεργα Το κόσμημα διαχρονικά θεωρείται σύμβολο γοήτρου. Ως αντικείμενο περιέχει συμβολισμούς, κοινωνικές ακόμα και προσωπικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Τα κοσμήματα στη νεολιθική εποχή ήταν τρυπημένα θαλασσινά ή ποταμίσια όστρεα (κοχύλια), μαλακές πέτρες, κόκαλα και δόντια ζώων, ενώ στην κατασκευή τους μπορεί να χρησιμοποιούνταν και άλλα υλικά, όπως λουλούδια, καρποί ή φτερά. Ο ι σφραγίδες είναι από πηλό ή μαλακές πέτρες και διακοσμούνται με διάφορα γεωμετρικά σχέδια. Τι σφράγιζαν ή αποτύπωναν όμως; ίσως επιφάνειες αγγείων, υφάσματα ή ακόμη και το ανθρώπινο δέρμα, σαν τατουάζ. Τα ειδώλια απεικονίζουν την ανθρώπινη μορφή, κυρίως γυναίκες αλλά και ζώα, πουλιά, ομοιώματα επίπλων και σπιτιών. Είναι φτιαγμένα από πηλό και σπανιότερα από μάρμαρο, πέτρα ή κόκαλο. Η χρήση των ειδωλίων έχει πολλαπλές αναγνώσεις: Θρησκεία, μαγεία, τελετές που αφορούσαν το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, τη γονιμότητα. Μπορεί ακόμα να χρησιμοποιούνταν σαν παιχνίδια, να απεικόνιζαν, σαν πορτραίτα, πραγματικούς κατοίκους του χωριού ή να ήταν ένα είδος πρώτο - γραφής που βοηθούσε στην επικοινωνία των κατοίκων της κοινότητας.

9 πλέξιμο, ράψιμο, αργαλειός Ως πρώτες ύλες για το ρουχισμό των νεολιθικών ανθρώπων χρησιμοποιήθηκαν τα δέρματα των ζώων, το μαλλί και το λινάρι. Αντικείμενα που έχουν σχέση με το ράψιμο και την ύφανση είναι οι βελόνες από κόκαλο, τα πηνία (κουβαρίστρες) για τις κλωστές, τα σφονδύλια για το γνέσιμο, οι αγνύθες (υφαντικά βάρη) για τους αργαλειούς. Τόσο τα υφάσματα που χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες του σπιτιού και για τις φορεσιές όσο και τα προϊόντα από φυτικές ίνες, όπως καλάθια, ψάθες, σχοινιά και δίχτυα, επειδή ήταν από φθαρτά υλικά δεν σώθηκαν. Έμμεσες πληροφορίες για την τεχνική της κατασκευής τους μας δίνουν διακοσμητικά σχέδια από αγγεία, ειδώλια που απεικονίζουν, ντυμένες μορφές ή ακόμα και ψάθες που αποτυπώθηκαν στον πάτο αγγείων πριν το ψήσιμο.

10

11 1. Ποιος ήταν ο πρώτος αρχαιολόγος που έσκαψε προϊστορικούς οικισμούς στη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού; Ο Άρθουρ Έβανς Ο Πιερ Παρί 2. Τι καλλιέργειες είχαν και ποια ζώα εξημέρωσαν πρώτα οι νεολιθικοί άνθρωποι; Πατάτες Γάτες Ντομάτες Άλογα Καλαμπόκι Ο Ερρίκος Σλήμαν Ο Γεώργιος Σωτηριάδης Γουρούνια Φακή Πρόβατα Στάρι Κότες 5. Ποιες από τις σύγχρονες ανέσεις λείπουν από το νεολιθικό σπίτι; Ψυγείο Κατσαρόλες Κουζίνα Νερό Ηλεκτρικό Μπάνιο 6. Tα αγγεία στη νεολιθική εποχή κατασκευάζονταν από: Χαλκό Μάρμαρο Πηλό Πλαστικό Χρυσό Ξύλο 7. Τι είδους όπλα υπήρχαν στη νεολιθική εποχή; Πιστόλια Βλήματα για σφενδόνες Τόξα Σπαθιά Δόρατα 3. Πού ζούσαν οι νεολιθικοί άνθρωποι στην περιοχή μας; Σε σπηλιές Δίπλα από το ποτάμι Στον Παρνασσό Στον κάμπο 4. Ποια είναι τα υλικά κατασκευής του νεολιθικού σπιτιού; Ξύλο Τσιμέντο Τούβλα Σίδερο Καλάμια Αλουμίνιο

12 γλωσσάρι αγγείo πήλινο ειδώλιο χάλκινα εγχειρίδια πήλινη σφραγίδα οπέας από κόκαλο περίαπτο από κόκαλο πυρήνας πυριτόλιθου