Μαρία Ζαφειροπούλου, Ασπασία Θεοδοσίου, Iωάννα Μαρίνη και Αναστασία Παπακωνσταντίνου. Πάτρα, Ιούλιος 2015

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μαρία Ζαφειροπούλου, Ασπασία Θεοδοσίου, Iωάννα Μαρίνη και Αναστασία Παπακωνσταντίνου. Πάτρα, Ιούλιος 2015"

Transcript

1 Έκθεση Κριτικής Ανάλυσης Λόγου επίσημων και πολιτικών εγγράφων στον Ελλαδικό χώρο: Ανάλυση Δημοσίου Λόγου της Ελληνικής Κρίσης: η περίπτωση των αντιλήψεων των Ελλήνων πολιτικών για τους Γερμανούς και τα διαδικτυακά σχόλια των αναγνωστών σχετικά με τις επισκέψεις της Καγκελάριου Μέρκελ στην Αθήνα Μαρία Ζαφειροπούλου, Ασπασία Θεοδοσίου, Iωάννα Μαρίνη και Αναστασία Παπακωνσταντίνου Πάτρα, Ιούλιος 2015 Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης- Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

2 1

3 ΕΚΔΟΣΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1 η Έκδοση 14/01/2015 Α. Θεοδοσίου, Ι. Μαρίνη, Μ. Ζαφειροπούλου 2 η Έκδοση 22/02/2015 Μ. Ζαφειροπούλου Α. Θεοδοσίου, Ι. Μαρίνη, Α. Παπακωνσταντίνου 3η Έκδοση 29/07/2015 Μ. Ζαφειροπούλου Α. Θεοδοσίου, Ι. Μαρίνη, Α. Παπακωνσταντίνου 2

4 3

5 Πίνακας Περιεχομένων 1. Εισαγωγή Πολιτικό Υπόβαθρο Θεωρητικό υπόβαθρο και μεθοδολογία Κριτική ανάλυση λόγου Πολιτκές ομιλίες, πολιτικές συζητήσεις, πολιτικός λόγος Ψηφιακά μέσα επικοινωνίας, διαδικτυακές κοινότητες και διαδικτυακή δημοσιογραφία Ερευνητικό πλαίσιο Το πλαίσιο της έρευνας για τις πολιτικές ομιλίες Το πλαίσιο της έρευνας για τα σχόλια των αναγνωστών Ποσοτικά δεδομένα Ομιλίες πολιτικών: στατιστικά στοιχεία Σχόλια αναγνωστών: στατιστικά στοιχεία Κριτική ανάλυση λόγου Οι Γερμανοί ως ρυθμιστές Οι Γερμανοί ως «οι προνομιούχοι»' Οι Γερμανοί ως μια δυτική/συμπτωματική αυτοκρατορία Οι Γερμανοί ως «συνωμότες»' Στρατηγικές λόγου και επιχειρηματολογίας στα σχόλια των διαδικτυακών αναγνωστών Κύριες ομαδοποιημένες κατηγορίες Εσωτερική πολιτική και πρακτικές Ελληνική κρίση: με τα μάτια στην Ευρώπη; Βρίσκεται σε πτώση η ευρωπαϊκή ιδέα? Το ζήτημα της συνομωσίας Υπάρχουν προκλήσεις μπροστά μας; Δυτικά ουτοπικά κριτήρια; Προς εναλλακτικούς ανθεκτικούς ορίζοντες Η αμφίσημη επίσκεψη της Merkel

6 Η αρχέτυπη μορφή της Merkel αντιπροσωπεύει τον «σωτήρα» της Ευρώπης Merkel= a non grata persona Γλωσσικές στρατηγικές. Η κατασκευή των Εγώ, Εμείς, Αυτοί Γλωσσικές στρατηγικές στον πολιτικό λόγο Τριπλό επιχειρηματολογικό σχήμα: «απόδοση κατηγοριών», «επείγουσα ανάγκη» και «κίνδυνος» Απόδοση ευθυνών έναντι πολιτικής και ιστορικής ευθύνης Νεολογισμοί που αποδίδονται σε συγκεκριμένο συμβάν: η στάση υποταγής της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της κρίσης Η προσλεκτική ισχύς των πολιτισμικών στερεοτύπων και ιστορικών δογμάτων Μεταφορικοποίηση Συνοχή και αξιοπιστία πηγής Γλωσσικές στρατηγικές στα σχόλια των αναγνωστών Χαρακτηρισμός Ενδεικτικές μεταφορές Επαναλήψεις Χαρακτηριστικά πολιτισμικά στερεότυπα Νεολογισμοί Έμμεση αναγνώριση των αναγνωστών: πολιτική προπαγάνδα Πολιτισμική προπαγάνδα Η κάθαρση των αναγνωστών Η χρήση προσωπικών αντωνυμιών Η κατασκευή των Εγώ, Εμείς και Εκείνοι «Εγώ» και «Εμείς» στον πολιτικό λόγο The Οι σφαίρες του Εμείς Παρουσίαση του εαυτού Η απεικόνιση των Άλλων «Εγώ» και «Εμείς» στα διαδικτυακά σχόλια των αναγνωστών «Εγώ» και «Άλλοι» Συμπεράσματα Κρίση, ευθύνη, κατηγορία και οι λαϊκές αντιλήψεις του εαυτού και του άλλου

7 9.2. Συμπερασματικοί προβληματισμοί περί λόγου Βιβλιογραφία Πίνακες ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ MERKEL ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ ΚΑΘΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 4 : ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΟΛΙΩΝ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΟΛΙΩΝ ΑΝΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Γραφήματα ΓΡΑΦΗΜΑ 1. ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 2 : ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΟΛΙΩΝ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 3: ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΟΛΙΩΝ ΑΝΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 4: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΧΟΛΙΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ MERKEL ΓΡΑΦΗΜΑ 5: ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΕΣ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 6: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ-ΚΛΕΙΔΙΑ ΣΤΙΣ ΟΜΙΛΙΕΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 7: ΟΙ ΣΦΑΙΡΕΣ ΤΟΥ ΕΜΕΙΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 8: ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΣΦΑΙΡΕΣ ΤΟΥ «ΕΜΕΙΣ»

8 7

9 1. Εισαγωγή Η μελέτη αυτή επιχειρεί να υπερβεί τη μορφή του «θυμωμένου Έλληνα», που τόσο συχνά υιοθετείται από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, και να εντρυφήσει στην αμφίθυμη εμπειρία της τρέχουσας οικονομικής κρίσης με το να επικεντρώσει συγκεκριμένα την προσοχή της στον τρόπο με τον οποίο οι αντιλήψεις για τη Γερμανία και τους Γερμανούς αρθρώνονται στον δημόσιο πολιτικό λόγο. Εξετάζουμε τον τελευταίο μέσω μιας διττής προσέγγισης: εκ των άνω προς τα κάτω φέρνοντας στο προσκήνιο την οπτική ελλήνων πολιτικών ως προς γερμανικές πολιτικές επιλογές και από κάτω προς τα επάνω με την εκτύλιξη της ρητορείας που αναφέρεται σε ευθύνες και τις εντυπωσιακές της αμφιθυμίες, όπως υιοθετούνται και εκφράζονται από αναγνώστες ειδήσεων μέσω των σχολίων τους στο διαδίκτυο. Διαμέσου αυτής της προσέγγισης στόχος μας είναι επίσης: να παρουσιάσουμε και να αναλύσουμε την εικόνα των Γερμανών ανάλογα με τους κοινωνικούς δρώντες (αναγνώστες και πολιτικούς) σε περίοδο κρίσης να εξετάσουμε την (αυτο-) εικόνα των δρώντων σχετικά με τις κοινωνικές πρακτικές των ίδιων και άλλων, και να εντοπίσουμε διαδικασίες κατασκευής ταυτότητας (πολιτικών εκπροσώπων και κοινών ανθρώπων) κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης. Με την υιοθέτηση μιας προσέγγισης κριτικής ανάλυσης λόγου τα ερευνητικά ερωτήματα που καθοδηγούν τη διερεύνησή μας ακολουθούν με κάποιες τροποποιήσεις τις παραδειγματικές ερωτήσεις της Wodak (2001) οι οποίες έχουν σχεδιαστεί με συγκεκριμένη αναφορά στη μελέτη φυλετικών, εθνικών και εθνοτικών ταυτοτήτων και στη δημιουργία στερεοτύπων: 1. Μέσω ποιων επιχειρημάτων επιδιώκουν συγκεκριμένοι δρώντες να αποδώσουν ευθύνες για την τρέχουσα κρίση; 2. Πώς κατονομάζονται οι Έλληνες και οι σημαντικοί για αυτούς Άλλοι και ποιες είναι οι γλωσσικές αναφορές σε αυτούς; 3. Ποια γνωρίσματα, χαρακτηριστικά και ιδιότητες αποδίδονται σε αυτούς; 8

10 4. από ποια οπτική εκφράζονται αυτοί οι χαρακτηρισμοί, οι αποδόσεις γνωρισμάτων και τα επιχειρήματα (δηλαδή ηθική, πολιτισμική, οικονομική, πολιτική κ.λπ.); 1 Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας παρατηρείται ο πολλαπλασιασμός των μελετών κριτικής ανάλυσης λόγου σε διάφορα αντικείμενα όπως την κοινωνική συμπερίληψη και τον κοινωνικό αποκλεισμό (Wodak 2008), τον ρατσισμό (van Dijk 2005) κ.λπ. Η τρέχουσα οικονομική κρίση υποδηλώνει βαθιές κοινωνικές αλλαγές που έχουν αντίκτυπο στην πολιτική, στην οικονομική ζωή, στις κοινωνιακές αξίες, στην ηθική κ.λπ. Υπάρχει έκδηλη απουσία κριτικής ανάλυσης λόγου των διαδικτυακών σχολίων των ελλήνων αναγνωστών και των ομιλιών ελλήνων πολιτικών και ο αριθμός των εμπειρικών μελετών βάσει κριτικής ανάλυσης λόγου που έχουν διενεργηθεί στο πλαίσιο της κρίσης στην Ελλάδα είναι μικρός. Αυτό είναι αξιοσημείωτο δοθέντος του μεγάλου αριθμού των μελετών που χρησιμοποιούν ανάλυση πολιτικού λόγου στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κρίσης (Strath & Wodak 2009, Krzyżanowski 2010, Vaara 2014) τέλος λίγες είναι και οι μελέτες που διερευνούν την ελληνική κρίση από τη γερμανική οπτική (Bickes et al. 2014, Vasilopoulou et al. 2014). Ποιος είναι όμως ο σκοπός για τον οποίο προβάλλεται μια τέτοια προσέγγιση; Το να δίνουμε προσοχή στον τρόπο με τον οποίο αρθρώνεται ο λόγος πέραν του επιπέδου των ατομικών συναισθημάτων και της προσωπικής έκφρασης σημαίνει ότι εστιάζουμε σε εκείνα τα σχήματα κοινωνικής αντίληψης και κατανόησης που υποστηρίζουν εν τέλει τις ατομικές ιδέες. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι εξετάζουμε πώς από κοινωνική άποψη οι εμπλεκόμενοι στην κρίση, όπως οι πολιτικοί, αντλούν τα διαπιστευτήριά τους ως προς την πραγματικότητα από κοινές πεποιθήσεις, ευρέως αποδεκτούς κανόνες δράσης και στόχους, ευρέως αναγνωρισμένες αξίες και αρχές. Δοθέντος ότι οι στάσεις των εμπλεκομένων εξαρτώνται νοηματικά από κοινωνικές αντιλήψεις που βασίζονται σε δημόσιες νόρμες, η έρευνα πρέπει να συμπληρωθεί από μια πιο εξατομικευμένη κοινωνική κατανόηση που συνδέεται με την προσωπική αντίληψη. Αυτό το ενστερνιζόμαστε εδώ μέσω μιας διερεύνησης σχολίων που αναρτούν διαδικτυακοί αναγνώστες. 1 Βλ. επίσης Ntampoudi 2014:

11 Η προσέγγισή μας αναπτύσσει τα ερμηνευτικά μέσα της κοινωνιολογίας της γνώσης, δηλαδή έναν μεθοδολογικό προσανατολισμό που διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι στάσεις αναδύονται ως κοινωνικές αντιλήψεις και τα γεγονότα βάσει αντίληψης που καθοδηγείται από νόρμες. Σύμφωνα με την κοινωνιολογία της γνώσης η (λογική-κανονιστική) ερμηνεία συνιστά μεγάλο μέρος της κοινωνικής γεγονικότητας. Η απόπειρα επομένως να αναλυθεί ο δημόσιος λόγος στα διαδικτυακά σχόλια αναγνωστών ή στις πολιτικές ομιλίες και συζητήσεις πρέπει να αντιμετωπίσει τα εξής ερωτήματα: τι απαρτίζει αυτή την αντίληψη από ποιες πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές κατανοήσεις αντλεί αυτή και ποιους πόρους κινητοποιεί για να υποστηρίξει την επιχειρηματολογία της. Καθώς η αντίληψη της πολιτικής παίζει καίριο ρόλο στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, περιττεύει να σημειωθεί ότι είναι βασικό να κατανοήσουμε πώς οι πολιτικοί και τα μέσα ενημέρωσης διαμορφώνουν την κοινή γνώμη σε τέτοια επίμαχα και πολύπλευρα ζητήματα όπως η ελληνική κρίση και ο ρόλος της Γερμανίας σε αυτή. Ο ηλεκτρονικός Τύπος και οι πολιτικές συζητήσεις είναι δύο από τις πλέον αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου ο αριθμός των ηλεκτρονικών συζητήσεων αυξάνεται διαρκώς και όπου η δημόσια σφαίρα είναι αλληλένδετη με την πολιτική σφαίρα εάν δεν αντικατοπτρίζεται σε αυτή. 10

12 2. Πολιτικό Υπόβαθρο Παρά τις δύο συμφωνίες διάσωσης πρωτοφανούς μεγέθους και την εφαρμογή ενός προγράμματος αυστηρής λιτότητας, η επίλυση της ελληνικής κρίσης δεν έχει ακόμη διαφανεί. Έτσι η χώρα εξακολουθεί να είναι μια θερμή εστία που προκαλεί επανειλημμένες αναταράξεις σε μια εύθραυστη ευρωζώνη. Τα αποτελέσματα της διαχείρισης της κατάστασης δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το ότι η κρίση δεν έτυχε του κατάλληλου χειρισμού. Είναι προφανές ότι επίλυση της ελληνικής κρίσης δεν θα υπάρξει όσο οι έλληνες και οι ευρωπαίοι πολιτικοί δεν κατορθώνουν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς των εθνικών πολιτικών υπολογισμών και δεν ασκούν ηγεσία αντίστοιχη με την πρόκληση που συνιστά η διάσωση της Ελλάδας και κατά συνέπεια της ίδιας της ευρωζώνης (Katsikas 2012a). Η οδύσσεια της ελληνικής κρίσης ξεκίνησε με τις αποκαλύψεις για το απρόσμενα υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας το φθινόπωρο του Οι αποκαλύψεις αυτές έπληξαν πολύ σοβαρά την αξιοπιστία της Ελλάδας πράγμα που σε συνδυασμό με τα ήδη γνωστά προβλήματα του υψηλού δημόσιου χρέους και της χαμηλής ανταγωνιστικότητας έκαναν τις ήδη ευμετάβλητες και ανήσυχες χρηματοπιστωτικές αγορές να αντιδράσουν αρνητικά. Στις 6 Οκτωβρίου 2009 ο Γιώργος Παπανδρέου, ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, έγινε ο 182 ος πρωθυπουργός της Ελλάδας. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές εκείνου του μήνα με 43,92% των ψήφων έναντι 33,48% της Νέας Δημοκρατίας αποσπώντας 160 έδρες έναντι 91. Εντός των λίγων επόμενων μηνών η ελληνική κυβέρνηση έχασε τη δυνατότητά της να χρηματοδοτεί το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας. Έτσι την άνοιξη του 2010 η Ελλάδα υποχρεώθηκε να υποβάλει επίσημο αίτημα για οικονομική βοήθεια στους ευρωπαίους εταίρους της. Τον Μάιο του 2010 η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν ένα πακέτο διάσωσης ύψους 110 δισεκατομμυρίων ευρώ για την Ελλάδα, η οποία έγινε η πρώτη χώρα-μέλος της ευρωζώνης που διασώθηκε από την οικονομική κατάρρευση. Το πακέτο παρείχε χρηματοπιστωτική στήριξη σε μια χώρα που παρέπεε στο χείλος της πτώχευσης και πολιτική στήριξη σε μια κυβέρνηση που αντιμετώπιζε τεράστιο όγκο οικονομικών προβλημάτων. Σε αντάλλαγμα για τη χρηματοπιστωτική στήριξη η Ελλάδα δέχθηκε να εφαρμόσει ένα πακέτο αυστηρής λιτότητας. 11

13 Η συμφωνία συνοδευόταν από αυστηρούς όρους με τη μορφή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος πολιτικής (Μνημόνιο) την εφαρμογή του οποίου θα επέβλεπε η αποκαλούμενη Τρόικα (το ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν αρχικά επικεντρώθηκαν σε αυξήσεις φόρων και οριζόντιες περικοπές κυβερνητικών δαπανών (για παράδειγμα μέσω μειώσεων σε μισθούς και συντάξεις). Η κυβέρνηση μπόρεσε γρήγορα να επικαλεστεί μια εντυπωσιακή μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος κατά περισσότερες από πέντε ποσοστιαίες μονάδες στα τέλη του Ωστόσο περαιτέρω πρόοδος στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος όσο και στο καίριο έργο της αποκατάστασης της ανταγωνιστικότητας της χώρας απαιτούσε σύνθετες, δύσκολες και χρονοβόρες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τόσο στον κρατικό μηχανισμό όσο και στην ιδιωτική οικονομία. Πέραν της συνθετότητάς τους, οι μεταρρυθμίσεις αυτές υποκίνησαν έντονη και καλά οργανωμένη αντίδραση από ομάδες συμφερόντων, όπως τα ελευθέρια και τα κλειστά επαγγέλματα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις του δημόσιου τομέα, εκείνους δηλαδή που θα υφίσταντο απώλειες από την εφαρμογή τους. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης απέρριψαν και αυτά το πρώτο πακέτο διάσωσης και το καταψήφισαν στο Κοινοβούλιο. Το αποτέλεσμα ήταν το πρόγραμμα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων να περιέλθει γρήγορα σε στασιμότητα. Εν τω μεταξύ η λιτότητα είχε αρχίσει να πλήττει την οικονομία βαθαίνοντας την ύφεση, πράγμα που εκτροχίασε τους δημοσιονομικούς στόχους της κυβέρνησης. Σταδιακά η αυξανόμενη κοινωνική αντίθεση στις πολιτικές λιτότητας, ο βαθμιαίος εκτροχιασμός του δημοσιονομικού προγράμματος και η εμμένουσα στασιμότητα στον τομέα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων υπονόμευσαν τη θέση της κυβέρνησης τόσο στο εσωτερικό όσο και στην Ευρώπη. Παρά τις αρχικές εκτιμήσεις για γοργή διευθέτηση των ελληνικών ζητημάτων και για επιστροφή στις αγορές ήδη από το 2013, έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι η κρίση θα είχε μεγάλη διάρκεια καθώς τα προβλήματα της χώρας ήταν κατά πολύ σοβαρότερα από ό,τι είχε αρχικώς εκτιμηθεί (Katsikas 2012a) 12

14 Στις αρχές του 2011 ήταν ήδη σαφές ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει τους στόχους του προγράμματος. Στις 29 Ιουνίου 2011 το ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (νόμος 3985/2011). Σταδιακά και απρόθυμα η Τρόικα αποδέχθηκε την ανάγκη διαπραγμάτευσης μια δεύτερης συμφωνίας διάσωσης και την παροχή πρόσθετων πόρων στη Ελλάδα, ενώ μείωνε το χρέος σε βιώσιμα επίπεδα. Συζητήσεις για την ανάγκη νέου δανείου είχαν αρχίσει από το καλοκαίρι του 2011, μόλις έναν χρόνο μετά την εφαρμογή του πρώτου προγράμματος προσαρμογής, και είχαν ως αποτέλεσμα μια δεύτερη συμφωνία διάσωσης ύψους 130 δισεκατομμυρίων ευρώ τον Φεβρουάριο του Η Ελλάδα εισήλθε στο 2012 έχοντας βιώσει μια πολιτική κρίση. Μετά από αρκετές ημέρες κοινωνικής αναστάτωσης τον Οκτώβριο του 2011, οι οποίες αμαύρωσαν τους εορτασμούς της εθνικής επετείου για την αντίσταση στον φασισμό κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ο πρωθυπουργός Παπανδρέου πρότεινε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη. Η πρόταση επικρίθηκε ως θέτουσα σε κίνδυνο την αξιοπιστία της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και προκάλεσε αμέσως αρνητικές αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθιστώντας τη θέση του πρωθυπουργού ιδιαιτέρως επισφαλή ακόμη και για το ίδιο του το κόμμα. Το αποτέλεσμα της κρίσης που ακολούθησε ήταν η δημιουργία μιας κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Λουκά Παπαδήμο με τη συμμετοχή των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, του σοσιαλδημοκρατικού ΠΑΣΟΚ και της κεντροδεξιάς Νέας Δημοκρατίας, και του ΛΑΟΣ, ενός μικρού κόμματος της Δεξιάς με εθνικιστικές τάσεις. Η κυβέρνηση Παπαδήμου, που ορκίστηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011, είχε τη συγκεκριμένη εντολή να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για μια δεύτερη συμφωνία διάσωσης με τους πιστωτές και κατόπιν να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές. Η περιορισμένη αυτή εντολή οριοθέτησε εξαρχής τη λειτουργία της νεοσχηματισθείσας κυβέρνησης, η οποία χαρακτηρίστηκε από συνεχείς διαμάχες μεταξύ των μελών της, που επιχειρούσαν να τοποθετηθούν σε ευνοϊκότερη θέση έναντι των εταίρων τους ενόψει των επερχόμενων εκλογών. Ο Λουκάς Παπαδήμος, ένας τεχνοκράτης που είχε ολοκληρώσει τη θητεία του ως αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μερικούς μήνες νωρίτερα, 13

15 είχε στη διάθεσή του ένα σύντομο χρονικό διάστημα για να διαπραγματευθεί και το σημαντικότερο να πείσει τα κόμματα που μετείχαν στην κυβέρνηση να δεχθούν τους όρους μιας δεύτερης συμφωνίας διάσωσης. Στην ουσία ο πρωθυπουργός έπρεπε να διαπραγματευθεί σε δύο επίπεδα ταυτοχρόνως: από τη μία πλευρά με την Τρόικα και από την άλλη με τους κυβερνητικούς εταίρους. Σε οικονομικό επίπεδο, παρότι η Ελλάδα βρισκόταν σε ύφεση για πέμπτη συνεχή χρονιά, το ΑΕΠ εξακολούθησε να μειώνεται κατά σχεδόν 6% το 2012, πράγμα που οδήγησε την ανεργία πάνω από το κατώφλι του 20% για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας. Αυτή η οικονομική επιδείνωση συνοδεύτηκε από την αναγνώριση από την πλευρά των δανειστών ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να επιστρέψει στις αγορές σε σύντομο χρονικό διάστημα. Παρά τις δυσκολίες ο Παπαδήμος κατόρθωσε να ολοκληρώσει επιτυχώς τις διαπραγματεύσεις και στις 12 Φεβρουαρίου 2012 το ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη νέα δανειακή σύμβαση και το συνοδευτικό Μνημόνιο Συνεννόησης. 2 Η συμφωνία συνοδευόταν από ένα δεύτερο πρόγραμμα προϋποθέσεων που διατήρησε την εστίαση του πρώτου προγράμματος στη λιτότητα προσθέτοντας ωστόσο νέα έμφαση στην προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Σε ένα άλλο επίπεδο το 2012 ήταν η χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα στην ουσία αθέτησε την αποπληρωμή του χρέους της. Επιπλέον ενός δεύτερου προγράμματος προϋποθέσεων, η δεύτερη συμφωνία διάσωσης συνοδευόταν από μια συμφωνία για την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους που είχαν στα χέρια τους ιδιώτες επενδυτές. Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η Ελλάδα συνιστά μοναδική περίπτωση, η διάσωση με bail-in των ιδιωτών πιστωτών την αποκαλούμενη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα [private sector involvement, PSI] αντιπροσωπεύει ένα ορόσημο στον χειρισμό της ελληνικής αλλά και της ευρύτερης ευρωπαϊκής κρίσης. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ήταν μέρος της συμφωνίας για το δεύτερο δάνειο διάσωσης. Θεωρήθηκε αναγκαία διότι είχε πλέον καταστεί σαφές ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος δεν ήταν βιώσιμο. 2 Στην πραγματικότητα το ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε τέσσερις νέες δανειακές συμβάσεις, τρεις από τις οποίες σχετίζονταν με την αποκαλούμενη «συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα» [PSI], και τρία διαφορετικά Μνημόνια Συνεννόησης. Για τον πλήρη κατάλογο βλ. 14

16 Τον Φεβρουάριο του 2012 η Ελλάδα υπέβαλε προσφορά ανταλλαγής μη ληξιπρόθεσμων ομολόγων που βρίσκονταν στα χέρια ιδιωτών, των οποίων η συνολική ονομαστική αξία ανερχόταν σε 206 δισεκατομμύρια ευρώ. Ανταποκρίθηκαν προσφερόμενοι και συγκατατιθέμενοι σε ανταλλαγή κάτοχοι ομολόγων ύψους 198 δισεκατομμυρίων ευρώ. Αυτά αντιπροσώπευαν το 96% του οφειλόμενου μη ληξιπρόθεσμου ποσού, ενώ για το υπολειπόμενο 3,6% δεν υπήρξαν προσφορές ούτε επιβλήθηκε υποχρεωτική ανταλλαγή. Η απομείωση («κούρεμα») σε μη ληξιπρόθεσμη ονομαστική αξία ήταν 53,5% (σε όρους ενεστώσας εμπορικής αξίας έφτασε τότε το 75%) και η απομείωση του χρέους μετά την ανταλλαγή ανήλθε σε 106 δισεκατομμύρια ευρώ (σε όρους ονομαστικής αξίας χωρίς να συμπεριληφθούν τα οφέλη από την πληρωμή μειωμένων τόκων και από τη μακρύτερη διάρκεια των νέων ομολόγων). Η απόφαση αναδιάρθρωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους συνιστά ορόσημο στον χειρισμό της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, καθώς είναι η πρώτη φορά που σημειώνεται «κούρεμα» δημόσιου χρέους. Μια απόφαση που ήταν ως τότε αδιανόητη στην ευρωζώνη πραγματοποιήθηκε μέσω της εισαγωγής ενός νέου, ισχυρού αλλά επικίνδυνου όπλου στα χέρια των ευρωπαϊκών αρχών. Παρά τις διασφαλίσεις των ευρωπαίων ηγετών ότι η Ελλάδα συνιστά μοναδική περίπτωση, από τη στιγμή που αυτή η εναλλακτική ενεργοποιήθηκε, είναι αναμενόμενο ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ξανά, με όλα όσα αυτό συνεπάγεται για τη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών. Για την Ελλάδα το αποτέλεσμα ήταν σημαντικό στην ουσία αυτό που συνέβη ήταν μια ανταλλαγή του ιδιωτικού με το δημόσιο χρέος καθώς το αναδιαρθρωμένο ελληνικό χρέος σε χέρια ιδιωτών αντικαταστάθηκε από το νέο επίσημο δάνειο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ). Η πραγματική διαφορά για την Ελλάδα προήλθε από την επιμήκυνση [re-profiling] του εναπομείναντος ιδιωτικού χρέους και τους πολύ καλύτερους όρους του νέου επίσημου δανείου σε σχέση με το προηγούμενο ιδιωτικό χρέος. Το profil του νέου χρέους κατέστησε πολύ ευκολότερο για την Ελλάδα, ιδιαίτερα σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο επίπεδο, να εξυπηρετήσει το χρέος της και να σηματοδοτήσει ένα σημαντικό μέρος από το (προβλεπόμενο) πρωτογενές πλεόνασμά της σε δημόσιες επενδύσεις προκειμένου να προωθήσει μεγέθυνση και να μειώσει το ποσό του εκκρεμούς χρέους (Katsikas 2012b). 15

17 Το νέο πρόγραμμα παρείχε στην Ελλάδα χρηματοδότηση έως το τέλος του Οι πόροι που διατέθηκαν μέσω της δεύτερης συμφωνίας διάσωσης ανέρχονται σε 174 δισεκατομμύρια ευρώ τα 117,8 σχετίζονταν με το bail-in των ιδιωτών πιστωτών (ΣΙΤ/PSI), 3 ενώ τα υπόλοιπα επρόκειτο να καλύψουν λειτουργικές χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης και την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημόσιου χρέους. Οι όροι της δεύτερης δανειακής σύμβασης ήταν σημαντικά ευνοϊκότεροι για την Ελλάδα σε σχέση με εκείνους της πρώτης του Η διάρκεια των νέων δανείων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ήταν κατά πολύ μακρύτερη (15 έως 30 χρόνια με δεκαετή περίοδο χάριτος) ενώ επεκτάθηκε σε δεκαετία και η διάρκεια του δανείου του ΔΝΤ. Επιπροσθέτως επιμηκύνθηκε η ωρίμανση του πρώτου δανείου ενώ υπήρξε και μείωση του περιθωρίου των επιτοκίων σε 1,5 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το euribor. Ήδη η συμφωνία συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα είχε μειώσει το ελληνικό χρέος που βρισκόταν σε χέρια ιδιωτών κατά 106 δισεκατομμύρια ευρώ και είχε επεκτείνει την αποπληρωμή του έως 30 χρόνια επιβάλλοντας στους επενδυτές απώλειες που με όρους τρέχουσας καθαρής αξίας έφταναν και το 75%. Η ολοκλήρωση της δεύτερης συμφωνίας διάσωσης χαιρετίστηκε από διεθνείς αξιωματούχους και αναλυτές ως σημαντική επιτυχία. Στην Ελλάδα ωστόσο οι απόψεις διέφεραν. Παρά τα προαναφερθέντα οφέλη η συμφωνία πυροδότησε εσωτερική πολιτική κρίση, λόγω του νέου γύρου μέτρων λιτότητας που επέβαλε το Μνημόνιο το οποίο συνόδευε τη νέα δανειακή σύμβαση. Πιο συγκεκριμένα το Μνημόνιο υπαγόρευε ένα νέο πακέτο μέτρων στα οποία περιλαμβάνονταν η κατάργηση των περισσότερων φορολογικών ελαφρύνσεων, νέος γύρος μειώσεων σε μισθούς, συντάξεις και επιδόματα και περισσότερες περικοπές σε διάφορους τομείς δημόσιων δαπανών. Εκείνο όμως που προκάλεσε μεγάλη δυσφορία ήταν οι 3 Πιο συγκεκριμένα η συμφωνία περιλάμβανε 29,7 δισεκατομμύρια ευρώ σε ομόλογα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ως «αντάλλαγμα» για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI), 4,9 δισεκατομμύρια ευρώ για δεδουλευμένους τόκους επί των αναδιαρθρωμένων ελληνικών ομολόγων και 35 δισεκατομμύρια ευρώ σε γραμμάτια του ΕΤΧΣ για να χρησιμοποιηθούν ως πρόσθετη διασφάλιση για τη χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κατά την περίοδο κατά την οποία τα ελληνικά ομόλογα είχαν ενταχθεί στην κατηγορία «επιλεκτικής χρεοκοπίας». 16

18 παρεμβάσεις της κυβέρνησης στην αγορά εργασίας. Ο κατώτατος μισθός μειώθηκε κατά 22% με πρόσθετη μείωση κατά 10% για τους νέους έως 25 ετών. Την ίδια στιγμή το νέο Μνημόνιο κατάργησε τις υπάρχουσες συλλογικές συμβάσεις ως ελάχιστο πλαίσιο αναφοράς για εργασιακά δικαιώματα και μισθούς, μέχρι τη σύναψη νέων συμβάσεων μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την αντικατάσταση των κλαδικών συμβάσεων από συμβάσεις ανά επιχείρηση και ανά εργαζόμενο. Το νέο ελάχιστο πλαίσιο αναφοράς είναι πλέον εκείνο που προτείνει η κυβέρνηση το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τον μειωμένο κατώτατο μισθό και σημαντική μείωση στον αριθμό και το είδος των επιδομάτων που δικαιούνται οι εργαζόμενοι. Οι αλλαγές αυτές αποδείχθηκαν πολιτικά απαράδεκτες για πολλούς. Το αποτέλεσμα ήταν μερικές ημέρες πριν από την ολοκλήρωση της συμφωνίας το ΛΑΟΣ, ο τρίτος δεξιός εταίρος της κυβερνητικής συμμαχίας, να αποσύρει τους υπουργούς από την κυβέρνηση Παπαδήμου και να ανακαλέσει τη στήριξή του προς αυτή. Επιπροσθέτως πολλοί βουλευτές των κομμάτων της κυβερνητικής συμμαχίας περιφρόνησαν την κομματική γραμμή και καταψήφισαν τη σύμβαση υποχρεώνοντας τους ηγέτες τους να τους διαγράψουν από τις αντίστοιχες κοινοβουλευτικές ομάδες. Συνολικά διαγράφηκαν 45 βουλευτές: 22 από το ΠΑΣΟΚ, 21 από τη Νέα Δημοκρατία και δύο από το ΛΑΟΣ, οι οποίοι ψήφισαν υπέρ της συμφωνίας παρά την αντίδραση του κόμματός τους (Katsikas 2012b). Η αντίθεση μεταξύ των «θετικών» νέων για τη δεύτερη συμφωνία διάσωσης, παρά το PSI και τα υπόλοιπα, και της πολιτικής κρίσης την οποία αυτή υποκίνησε καταδεικνύει σαφώς το ουσιαστικό χάσμα μεταξύ των επίσημων αναλύσεων και της ρητορείας από τη μία πλευρά και από την άλλη των αισθημάτων των πολιτών που βίωναν τις καταστροφικές επιπτώσεις της λιτότητας αυτή η λαϊκή πίεση οδήγησε κάποιους βουλευτές σε αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Το προαναφερθέν χάσμα αποκαλύφθηκε στις εκλογές που ακολούθησαν λίγους μήνες αργότερα. Μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών που απαιτούνταν για το PSI η κυβέρνηση, όπως επέβαλε η συμφωνία δημιουργίας της, προκήρυξε βουλευτικές εκλογές για τις 6 Μαΐου

19 Το αποτέλεσμα των εκλογών προκάλεσε έκπληξη και στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο. Η διπολική «ισορροπία δυνάμεων» που είχε εγκαθιδρυθεί στο ελληνικό πολιτικό σύστημα μεταξύ του κεντροδεξιού πόλου της Νέας Δημοκρατίας και του κεντροαριστερού πόλου του ΠΑΣΟΚ από τη δεκαετία του 1980 ανατράπηκε ολοκληρωτικά. Το κάποτε ισχυρό σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ κατέληξε στην τρίτη θέση, χάνοντας στις κάλπες περισσότερες από 30 ποσοστιαίες μονάδες. Η Νέα Δημοκρατία δεν είχε καλύτερα αποτελέσματα, παρότι είχε υπάρξει αντιπολίτευση κατά την πρώτη φάση της οικονομικής κρίσης ( ). Κέρδισε τις εκλογές του Μαΐου του 2012 καταγράφοντας όμως το χειρότερο εκλογικό της αποτέλεσμα όλων των εποχών. Ο Σύριζα από την άλλη πλευρά, ένα ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα που κατέκτησε τη δεύτερη θέση, θεωρήθηκε ο κύριος νικητής των εκλογών καθώς κατέγραψε εξαιρετική βελτίωση στο μερίδιο των ψήφων του, το οποίο έως τότε κυμαινόταν γύρω στο 4%. Σημαντική ώθηση εισέπραξαν και λαϊκιστικά και ακραία κόμματα της Δεξιάς (συμπεριλαμβανομένης και της Χρυσής Αυγής, ενός κόμματος με νεοναζιστικές και φασιστικές διασυνδέσεις), κυρίως λόγω της ένθερμης κριτικής τους εναντίον της συμφωνίας διάσωσης και του Μνημονίου, επίσης όμως λόγω της καταγγελίας τους για το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα. Η Χρυσή Αυγή δεν ήταν νέο κόμμα, η επιρροή της όμως στις βουλευτικές εκλογές ήταν έως τότε αμελητέα (κάτω από 1% των ψήφων), ενώ στις εκλογές του 2012 εκτοξεύτηκε στο 7%. Εκείνο που είναι ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι η επιρροή της δεν φαίνεται να εξαντλείται σε μια ψήφο διαμαρτυρίας. Αντιθέτως επανειλημμένες δημοσκοπήσεις από το 2012 τη δείχνουν σταθερά ως το τρίτο δημοφιλέστερο κόμμα, πίσω από τη Νέα Δημοκρατία και τον Σύριζα. Συχνά δε αποσπά ποσοστό που υπερβαίνει το 10% μεταξύ των ερωτώμενων στο δημοσκοπικό ερώτημα ποιο κόμμα θα ψήφιζαν εάν οι εκλογές διενεργούνταν «την επόμενη Κυριακή». Ένας από τους παράγοντες που έχει σαφώς συνεισφέρει στην άνοδο της Χρυσής Αυγής είναι η μαχητική ρητορεία της εναντίον του Μνημονίου σε συνδυασμό με τα έντονα εθνικιστικά χαρακτηριστικά που επιδεικνύει. Ένας άλλος ενδεχομένως σημαντικότερος παράγοντας είναι η πλήρης απώλεια αξιοπιστίας των κυρίαρχων πολιτικών ελίτ, των πολιτικών δηλαδή της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ. Σε αυτό το πλαίσιο η ψήφος στη Χρυσή Αυγή φαίνεται να έχει προσελκύσει πολίτες που θέλουν να ψηφίσουν «αντισυστημικά». Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για εξαιρετικά ανησυχητική εξέλιξη, η οποία συνοδεύτηκε από ρατσιστικές και βίαιες συμπεριφορές συχνά μάλιστα και από βουλευτές του κόμματος. Έχουν αισθανθεί 18

20 ενισχυμένοι από το γεγονός ότι οι σκοποί τους έχουν για πρώτη φορά «νομιμοποιηθεί» από τη λαϊκή ψήφο τον Μάιο του Οι εκλογές εκείνες δεν απέδωσαν. Μετά από την αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας, προκηρύχθηκαν νέες εκλογές για τις 17 Ιουνίου. Το διάστημα μεταξύ των δύο αναμετρήσεων ήταν ένα από τα κρισιμότερα της περιόδου της κρίσης καθώς οι φόβοι για το αποκαλούμενο Grexit (την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη) αναζωπυρώθηκαν ενόψει της αβεβαιότητας για το αποτέλεσμα των εκλογών. Η Νέα Δημοκρατία και ο Σύριζα ανταγωνίζονταν ψήφο προς ψήφο για την πρώτη θέση με την απολύτως αρνητική στάση του τελευταίου έναντι της συμφωνίας διάσωσης να καθιστά την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη πιθανή εξέλιξη, εάν κέρδιζε τις εκλογές. Ωστόσο, ενώ οι εκλογές του Ιουνίου του 2012 επιβεβαίωσαν τον μετασχηματισμό του ελληνικού πολιτικού τοπίου, δηλαδή του συστήματος των πολιτικών κομμάτων, οδήγησαν στον σχηματισμό μιας κυβέρνησης συνεργασίας. Η Νέα Δημοκρατία ήρθε πρώτο κόμμα, με δεύτερο τον Σύριζα και με το ΠΑΣΟΚ να βρίσκεται πολύ πίσω από τους δύο πρώτους. Υπό τη διεθνή πίεση που ασκείτο στην Ελλάδα προκειμένου να αποφευχθεί η χρεοκοπία η οποία δεν αποκλειόταν, εάν η χώρα κατέφευγε για τρίτη φορά σε εκλογές, τρία κόμματα, η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και η μετριοπαθής και φιλοευρωπαϊκή Δημοκρατική Αριστερά, σχημάτισαν κυβέρνηση συνεργασίας με εντολή την επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας διάσωσης της χώρας. Πίνακας 1: Αποτελέσματα βουλευτικών εκλογών Αποτελέσματα βουλευτικών εκλογών Οκτώβριος 2009 Μάιος 2012 Ιούνιος 2012 ΠΑΣΟΚ ,92% ΝΔ ,85% ΝΔ ,66% ΝΔ 91 33,47% ΣΥΡΙΖΑ 52 16,78% ΣΥΡΙΖΑ 71 26,89% ΚΚΕ 21 7,54% ΠΑΣΟΚ 41 13,18% ΠΑΣΟΚ 33 12,28% ΛΑΟΣ 15 5,63% ΑΝΕΛ 33 10,61% ΑΝΕΛ 20 7,51% ΣΥΡΙΖΑ 13 4,60% Χρυσή 26 8,48% Χρυσή 18 6,92% Αυγή Αυγή ΔΗΜΑΡ 21 6,97% ΔΗΜΑΡ 17 6,25% ΚΚΕ 19 6,11% ΚΚΕ 12 4,5% 19

21 Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι σε πολιτικό επίπεδο το 2012 ήταν η χρονιά κατά την οποία το ελληνικό πολιτικό σύστημα άλλαξε δραστικά και ίσως αμετάκλητα. Μετά από δύο διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις η λαϊκή δυσαρέσκεια με το πρόγραμμα λιτότητας και τα αποτελέσματά του οδήγησαν σε πλήρη ανατροπή μιας μακρόχρονης ισορροπίας στο σύστημα των πολιτικών κομμάτων με συνέπειες που είναι επί του παρόντος απρόβλεπτες (Katsikas 2012b). Η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, που εναλλάσσονταν στην εξουσία για τέσσερις σχεδόν δεκαετίες ( ), αντιμετώπιζαν πλέον αμφισβήτηση από την Αριστερά: το αριστερό ριζοσπαστικό κόμμα Σύριζα κατέκτησε τη δεύτερη θέση και στις δύο αναμετρήσεις του 2012, με αποτέλεσμα να είναι η αξιωματική αντιπολίτευση στο ελληνικό Κοινοβούλιο την περίοδο Στη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 2012 η νέα ελληνική κυβέρνηση βρισκόταν σε σκληρές διαπραγματεύσεις με την Τρόικα αναφορικά με ένα νέο πακέτο λιτότητας ύψους 11,5 δισεκατομμυρίων ευρώ (το οποίο τελικά ανήλθε στα 13,5 δισεκατομμύρια) που επρόκειτο να καλύψει μια προβλεπόμενη απόκλιση από στόχους δημοσιονομικής προσαρμογής τα έτη 2013 και Το νέο πακέτο λιτότητας απεδείχθη σημαντική δοκιμασία για την κυβέρνηση συνεργασίας. Η Δημοκρατική Αριστερά, ο μικρότερος από τους εταίρους, αποφάσισε να απόσχει από την ψήφισή του, διότι διαφωνούσε με την θέσπιση νέων ελαστικών εργασιακών σχέσεων στην αγορά εργασίας επιπλέον έξι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και ένας από τη Νέα Δημοκρατία δεν υποτάχθηκαν στην κομματική γραμμή και δεν υπερψήφισαν τη νέα συμφωνία. Τελικά το πακέτο υπερψηφίστηκε με ισχνή πλειοψηφία μόλις τριών ψήφων. Η κυβέρνηση ήλπιζε ότι η ψήφιση νέων μέτρων θα καθιστούσε δυνατή μια επαναδιαπραγμάτευση των όρων της συμφωνίας διάσωσης και την εκταμίευση μιας πολυαναμενόμενης δόσης ύψους 31,5 δισεκατομμυρίων ευρώ που είχε καθυστερήσει από τον Ιούνιο. Πράγματι μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με την Τρόικα τα κράτη-μέλη 4 Αυτή ήταν προϋπόθεση της δεύτερης συμφωνίας διάσωσης λόγω των δημοσιονομικών αποκλίσεων του πρώτου προγράμματος. Τελικά το πακέτο αφορούσε μέτρα ύψους 13,5 δισεκατομμυρίων ευρώ με περίπου 9,4 δισεκατομμύρια να έχουν σημειωθεί για το Βλ. Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής , Υπουργείο Οικονομικών, Οκτώβριος

22 της ευρωζώνης και το ΔΝΤ μπόρεσαν τελικά να φτάσουν σε συμφωνία στις συναντήσεις του Eurogroup της 26 ης και της 27 ης Δεκεμβρίου Το Eurogroup έδωσε εντολή στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας να εκταμιεύσει μια δόση μαμούθ ύψους 49,1 δισεκατομμυρίων εκ των οποίων τα 34,4 πληρώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2012 ενώ η αποπληρωμή των υπολοίπων συμφωνήθηκε για το πρώτο τρίμηνο του 2013 (σε σύνδεση με συγκεκριμένα ορόσημα). Η ελληνική κυβέρνηση μπόρεσε επιπροσθέτως να διασφαλίσει μια παράταση στο πρόγραμμα δημοσιονομικής σταθερότητας για δύο ακόμη χρόνια, έως το 2016, και μια σειρά από μέτρα (μείωση επιτοκίων, επέκταση της ωρίμανσης δανείων, παραπομπή της αποπληρωμής τόκων και ένα σχέδιο για επαναγορά του ελληνικού χρέους στη δευτερεύουσα αγορά) για να μειώσει το μέγεθος του δημόσιου χρέους σε 124% του ΑΕΠ ως το Τελικά το 2012 ολοκληρώθηκε με μια θετική νότα για την Ελλάδα. Οι πόροι τους οποίους είχε λάβει θα κάλυπταν τις ανάγκες του προϋπολογισμού της, θα εγκαινίαζαν την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών και θα ενεργοποιούσαν ένα σχέδιο αποπληρωμής καθυστερούμενες οφειλές περίπου 9 δισεκατομμυρίων ευρώ σε εγχώριους προμηθευτές. Το σημαντικότερο, η εκταμίευση αυτής της τεράστιας δόσης υπήρξε σημαντική ένδειξη για την αποφασιστικότητα της ευρωζώνης να στηρίξει την Ελλάδα, πράγμα που με τη σειρά του σήμαινε ότι το ενδεχόμενο ενός Grexit είχε σαφώς μειωθεί. Το δεύτερο δάνειο διάσωσης είχε σημαντικά επακόλουθα τόσο για την Ελλάδα όσο και τους ευρωπαίους εταίρους της. Για τους τελευταίους η έγκριση μιας δεύτερης δανειακής σύμβασης ήταν στην πράξη παραδοχή αποτυχίας: ήταν σαφές ότι στο πρώτο πρόγραμμα διάσωσης είχαν υποτιμήσει το βάθος και την οξύτητα της ελληνική κρίσης. Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που εισέπραττε δεύτερο πακέτο επίσημης βοήθειας, με το σύνολο των πόρων για τα δύο πακέτα να φτάνει το ποσό των 240 δισεκατομμυρίων ευρώ. Με αυτή την έννοια η απόφαση για την εκχώρηση δεύτερου δανείου, το οποίο μάλιστα ήταν μεγαλύτερο από το πρώτο ως προς τη χρηματοδότηση, έστειλε ένα σημαντικό μήνυμα: η ευρωζώνη δεν θα εγκατέλειπε τα μέλη της που αντιμετώπιζαν δυσκολίες, αλλά θα δέσμευε σημαντικούς πόρους, όταν παρίστατο η ανάγκη επρόκειτο για ένα μήνυμα αλληλεγγύης Από την άλλη πλευρά, παρά την αποτυχία του πρώτου προγράμματος διάσωσης, στο δεύτερο πρόγραμμα εφαρμόστηκε η ίδια συνταγή 21

23 εμπροσθοβαρής λιτότητα, συνοδευόμενη αυτή τη φορά από επαυξημένη εστίαση στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτό στην πράξη ήταν μια ισχυρή ένδειξη ότι η προσέγγιση της ευρωζώνης στον χειρισμό της κρίσης δεν είχε και δεν επρόκειτο να αλλάξει. Η καταλληλότητα της θεραπείας δεν αμφισβητήθηκε εάν κάτι έπρεπε να αλλάξει αυτό ήταν η δέσμευση που απαιτούνταν για την εφαρμογή της. Στην Ελλάδα το δεύτερο δάνειο έδωσε ανάσα στην οικονομία. Παρείχε στη χώρα τους αναγκαίους πόρους για να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της για έναν αριθμό ετών και της έδωσε τα περιθώρια να αντιμετωπίσει το διπλό έλλειμμά της. Με αυτή την έννοια το δεύτερο δάνειο της επέτρεψε να παραμείνει στην ευρωζώνη, καθόσον χωρίς τη χρηματοδότηση η χώρα θα αναγκαζόταν να επιστρέψει στο δικό της νόμισμα για να χρηματοδοτήσει το πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα, το οποίο παρέμενε μεγάλο. Το δάνειο ωστόσο δεν ήταν λευκή επιταγή. Η αποδοχή του συνοδευτικού προγράμματος προσαρμογής ήρθε με τη συνειδητοποίηση ότι η διεθνής οικονομική επίβλεψη δεν θα ήταν μια προσωρινή κατάσταση πραγμάτων: η χώρα αντιθέτως θα βρισκόταν υπό επίβλεψη για τουλάχιστον άλλα τρία χρόνια, μέχρι την ολοκλήρωση της προγραμματισμένης εκταμίευσης του δανείου, και θα εξακολουθούσε να ελέγχεται εκ του σύνεγγυς για πολλά χρόνια μετά, καθώς οι υποχρεώσεις τις οποίες είχε αναλάβει βάσει του δεύτερου προγράμματος διάσωσης θα ίσχυαν για μεγάλο διάστημα μετά τον τερματισμό της περιόδου χρηματοδότησης. Επιπροσθέτως η υπογραφή της δεύτερης συμφωνίας διάσωσης σήμαινε ότι η Ελλάδα θα ακολουθούσε πολιτικές λιτότητας για πολλά χρόνια η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος είχε πολλαπλό αντίκτυπο στην οικονομική, την πολιτική και την κοινωνική ζωή της χώρας. Αυτή η κατάσταση πραγμάτων έχει προκαλέσει βαθύ διχασμό τόσο στο ελληνικό πολιτικό σύστημα όσο και στην κοινωνία. Μετά από τέσσερα χρόνια, δύο Μνημόνια και δύο Μεσοπρόθεσμα Πλαίσια Δημοσιονομικής Στρατηγικής είναι προφανές ότι το κοινωνικό κόστος των πακέτων οικονομικής πολιτικής που αναγκάστηκε να δεχθεί η Ελλάδα ήταν υπερβολικά υψηλό. Τα Μνημόνια δανεισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δεν χειρίστηκαν με τον κατάλληλο τρόπο τις συγκεκριμένες διαρθρωτικές αδυναμίες της χώρας. Οι Έλληνες εξακολούθησαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως την οικονομική ύφεση για έκτη κατά 22

24 σειρά χρονιά ποσοστό ανεργίας στα πιο υψηλά επίπεδα (27% το 2014) ποσοστά φορολόγησης και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης από τις υψηλότερες στην Ευρώπη και διαρκείς εικασίες για το κατά πόσον η πατρίδα τους θα αναδιαρθρωθεί, θα χρεοκοπήσει ή ακόμη θα επιστρέψει στη δραχμή. Από την αρχή της οικονομικής κρίσης η Ελλάδα έκανε σημαντικά βήματα ως προς την αναδρομολόγηση των δημόσιων οικονομικών της. Οι πολιτικές όμως που εφαρμόστηκαν από την κυβέρνηση και την Τρόικα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχουν εναποθέσει μεγάλο βάρος στους Έλληνες. Ο κοινωνικός αντίκτυπος της κρίσης είναι έκδηλος στο ποσοστό ανεργίας που φτάνει σε ύψη ρεκόρ, στην εργασιακή ανασφάλεια, στη μείωση του εισοδήματος, στο κλείσιμο επιχειρήσεων και στον αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ενώ η ελληνική κοινωνία αντέδρασε με σημαντική ωριμότητα και ανθεκτικότητα, υπάρχει μια έντονη αποξένωση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικού συστήματος (Malkoutzis 2011). Τα μέτρα που έχουν ληφθεί ως τώρα έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικά στον χειρισμό τριών σημαντικών ζητημάτων: στην κατανομή των βαρών και τον δίκαιο καταμερισμό του κόστους του πακέτου λιτότητας στη μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα και στην εκρηκτική και συχνά κακοπροαίρετη πολιτική διαμάχη για την υπέρβαση της κρίσης. 23

25 3. Θεωρητικό υπόβαθρο και μεθοδολογία 3.1 Κριτική ανάλυση λόγου «Η λέξη κριτικός υποδηλώνει την επισήμανση συνδέσεων και αιτιών που είναι κρυμμένες υποδηλώνει επίσης παρέμβαση, για παράδειγμα παροχή πόρων για εκείνους που μπορεί να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση λόγω της αλλαγής» (Fairclough 1992: 9). Σε αυτή την ενότητα θα παρουσιάσουμε και θα συζητήσουμε το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία μας εστιάζοντας στην κριτική ανάλυση λόγου. Κατά παράδοση η κριτική ανάλυση λόγου πρεσβεύει ότι γενικά η επιστήμη και στην περίπτωσή μας ο λόγος όσων διαμορφώνουν πολιτική ή των αναγνωστών επηρεάζεται από την κοινωνική δομή και παράγεται με την κοινωνική διάδραση. Μια κριτική ανάλυση λόγου απαιτεί οργανωμένη, αυστηρή και πολύπλευρη εργασία από τους ερευνητές που τη χρησιμοποιούν. Οι Fairclough & Wodak (1997: ) συνοψίζουν τα κύρια χαρακτηριστικά τέτοιας εργασίας ως εξής: 1. Η κριτική ανάλυση λόγου εγκύπτει σε κοινωνικά προβλήματα 2. Οι σχέσεις εξουσίας είναι σχέσεις λόγου 3. Ο λόγος συνιστά την κοινωνία και την κουλτούρα 4. Ο λόγος επιτελεί ιδεολογικό έργο 5. Ο λόγος είναι ιστορικός 6. Ο δεσμός μεταξύ κειμένου και κοινωνίας διαμεσολαβείται 7. Η ανάλυση λόγου είναι ερμηνευτική και επεξηγηματική 8. Ο λόγος είναι μια μορφή κοινωνικής δράσης. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτόν η κριτική ανάλυση λόγου συνδέεται με διάφορες έννοιες όπως την κοινωνία, την ιστορία, την κουλτούρα, την κοινωνική δράση, την ερμηνεία και τα κοινωνικά προβλήματα. Σχετίζεται επομένως με την ανθρώπινη συμπεριφορά και το γενικό περιβάλλον και η ερμηνεία αυτών βασίζεται σε σύμβολα. Τέλος πρέπει να προσθέσουμε ότι, όπως σημειώνει ο van Dijk (2001: 354), «οι πλέον οικείες έννοιες ανάλυσης λόγου είναι εξουσία, κυριαρχία, ηγεμονία, ιδεολογία, διακρίσεις, συμφέροντα, 24

26 αναπαραγωγή, θεσμοί, κοινωνική δομή και κοινωνική τάξη». Η προσέγγιση αυτή που βρίσκεται κοντά στο δόγμα ανάλυσης κριτικού λόγου του Foucault, αναλύει τον λόγο ως «πρακτικές εξουσίας γνώσης» και παραγωγής νοήματος. 3.2 Πολιτκές ομιλίες, πολιτικές συζητήσεις, πολιτικός λόγος «Η πολιτική είναι ένας αγώνας για εξουσία προκειμένου να γίνουν πράξη ορισμένες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδέες. Σε αυτή τη διαδικασία η γλώσσα παίζει καίριο ρόλο, διότι κάθε πολιτική δράση προετοιμάζεται, συνοδεύεται, επηρεάζεται και εκτυλίσσεται μέσω της γλώσσας» (Horváth 2009). Ο λόγος ως ευρύς όρος με περισσότερους του ενός ορισμούς «ενσωματώνει μια ολόκληρη παλέτα ερμηνειών» (Titscher et al. 1998: 42) που κυμαίνονται από τη γλωσσολογία ως την κοινωνιολογία, τη φιλοσοφία και άλλα επιστημονικά πεδία. Ο λόγος ως κείμενο σε συγκεκριμένο συγκείμενο θεωρείται ως «δεδομένα που είναι επιρρεπή σε εμπειρική ανάλυση» (Titscher et al. 1998: 42) με τον επιστήμονα να επικεντρώνεται στον λόγο ως δράση και διαδικασία. Ο «λόγος» επομένως είναι ευρύτερος όρος από το «κείμενο»: «Θα χρησιμοποιήσω τον όρο λόγος για να αναφερθώ σε ολόκληρη τη διαδικασία της κοινωνικής διάδρασης της οποίας ένα κείμενο είναι απλώς ένα μέρος» (Fairclough 1989:24) Η κριτική ανάλυση λόγου δεν είναι ένα ομοιογενές μοντέλο ούτε είναι σχολή σκέψης ή επιστημολογικό παράδειγμα. Είναι «μια κοινή οπτική βάσει της οποίας επιδίδεται κάποιος σε γλωσσολογία, σημειωτική ή ανάλυση λόγου» (van Dijk 1993: 42). Με άλλα λόγια η κριτική ανάλυση λόγου έχει ως στόχο «να αντιληφθούμε τη γλώσσα ως κοινωνική πρακτική» (Horváth 2009). Οι χρήστες της γλώσσας δεν λειτουργούν απομονωμένοι αλλά εντός πλαισίων που διαμορφώνονται βάσει της κουλτούρας, της κοινωνίας και του ψυχολογικού περιβάλλοντος στα οποία μετέχουν (Horváth 2009). Η κριτική ανάλυση λόγου εξετάζει τις συνδέσεις μεταξύ κειμενικών δομών, λαμβάνει υπ όψιν το κοινωνικό πλαίσιο και διερευνά τις σχέσεις μεταξύ κειμενικών δομών και της λειτουργίας τους σε διάδραση εντός της κοινωνίας. «Τέτοια ανάλυση είναι σύνθετη και πολυεπίπεδη, εάν λάβουμε υπ όψιν την προφανή έλλειψη ευθείας, μίας προς μίαν ανταπόκρισης μεταξύ κειμενικών δομών και κοινωνικών λειτουργιών» (Horváth 2009). Όταν ορίζει την κριτική ανάλυση λόγου ο Fairclough τη θεωρεί ως ανάλυση 25

27 λόγου που έχει στόχο να εξερευνά συστηματικά συχνά ασαφείς σχέσεις αιτιότητας και προσδιορισμού μεταξύ (α) πρακτικών λόγου, συμβάντων και κειμένων και (β) ευρύτερων κοινωνικών και πολιτισμικών δομών, σχέσεων και διαδικασιών να διερευνά πώς τέτοιες πρακτικές, συμβάντα και κείμενα προκύπτουν από και διαμορφώνονται ιδεολογικά από σχέσεις εξουσίας και την πάλη για αυτή και να εξετάζει πώς η ασάφεια αυτών των σχέσεων μεταξύ λόγου και κοινωνίας είναι η ίδια ένας παράγοντας διασφάλισης της εξουσίας και της ηγεμονίας για ισχυρούς δρώντες (Fairclough 1993: 135). Όπως προαναφέρθηκε, η χρήση της γλώσσας διαμορφώνεται εντός του πολιτισμικού, κοινωνικού και ψυχολογικού πλαισίου. Την ίδια στιγμή ωστόσο επηρεάζει και διαμορφώνει το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου βρίσκεται. Οι πρακτικές του λόγου κατά συνέπεια είναι συστατικές των κοινωνικών δομών με τον ίδιο τρόπο που οι κοινωνικές δομές καθορίζουν τις πρακτικές του λόγου. Η κριτική ανάλυση λόγου αναγνωρίζει αυτή την αμφίδρομη διάσταση και πιο συγκεκριμένα «[διερευνά] την ένταση μεταξύ των δύο αυτών πλευρών της γλωσσικής χρήσης, τη διαμορφωμένη από την κοινωνία και την κοινωνικά συστατική» (Fairclough 1993: 135). Ένα σύντομο σχόλιο για τον πολιτικό λόγο και τη διάκρισή του από άλλες υποκατηγορίες Ο πολιτικός λόγος ως υποκατηγορία του λόγου γενικότερα μπορεί να βασιστεί σε δύο κριτήρια: λειτουργικό και θεματικό. Ο πολιτικός λόγος είναι αποτέλεσμα της πολιτικής και καθορίζεται ιστορικά και πολιτισμικά. Πληροί διαφορετικές λειτουργίες που οφείλονται σε διαφορετικές πολιτικές δραστηριότητες. Είναι θεματικός, επειδή η θεματολογία του σχετίζεται πρωτίστως με την πολιτική όπως τις πολιτικές δραστηριότητες, τις πολιτικές ιδέες και τις πολιτικές σχέσεις (Schaffner 1996: 202). Η γλώσσα παίζει ρόλο-κλειδί στην ανταλλαγή αξιών στην κοινωνική ζωή και στο να μετασχηματίζει την εξουσία σε δικαίωμα και την υπακοή σε καθήκον. Μπορεί και να δημιουργήσει εξουσία και να γίνει ο χώρος όπου η εξουσία μπορεί να ασκηθεί. Οι κοινωνικές αξίες και πεποιθήσεις είναι προϊόντα των θεσμών και των οργανισμών γύρω μας και δημιουργούνται και μοιράζονται μέσω της γλώσσας (Edelman 1977). 26

28 Ο Rousseau τονίζει το σημείο αυτό λέγοντας «ο ισχυρότερος δεν είναι ποτέ αρκετά ισχυρός για να είναι πάντοτε κυρίαρχος, εκτός εάν μετασχηματίζει την εξουσία του σε δικαίωμα και την υπακοή σε καθήκον» (Bullock & Trombley, 1999). Η συναισθηματική λειτουργία της γλώσσας ασχολείται με το ποιος επιτρέπεται να πει τι σε ποιον, πράγμα που είναι «βαθιά συνδεδεμένο με την εξουσία και την κοινωνική θέση» (Wareing 2004). Με άλλα λόγια το πώς τα άτομα επιλέγουν και χρησιμοποιούν διαφορετικά γλωσσικά συστήματα ποικίλλει ανάλογα με το ποιος είναι ο ομιλητής, πώς αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και ποια ταυτότητα επιθυμεί να προβάλλει. Η γλώσσα ποικίλλει επίσης ανάλογα το εάν η κατάσταση είναι δημόσια ή ιδιωτική, επίσημη ή μη, ανάλογα με το σε ποιον απευθύνεται ο ομιλητής και ποιος μπορεί να ακούσει τα λεγόμενά του. Παρότι η χρήση της γλώσσας είναι αναντίρρητα σημαντικό στοιχείο στην πολιτική, ο Fairclough σημειώνει ότι μπορεί «να διαστρεβλώσει αλλά και να απεικονίσει πραγματικότητες, δύναται να υφάνει οράματα και φαντασιακά που μπορούν να εφαρμοστούν για να αλλάξουν τις πραγματικότητες και σε κάποιες περιπτώσεις να βελτιώσουν την ανθρώπινη ευημερία, μπορεί όμως ρητορικά να περιπλέξει πραγματικότητες και να τις ερμηνεύσει ιδεολογικά για να υπηρετήσουν άδικες σχέσεις εξουσίας» (Fairclough 2006). Ο κύριος σκοπός των πολιτικών είναι να πείσουν το ακροατήριό τους για την εγκυρότητα των πολιτικών τους ισχυρισμών. Η πολιτική επιρροή απορρέει από τη χρήση πόρων που διαμορφώνουν τις πεποιθήσεις και τη συμπεριφορά των άλλων. Κοινοί τέτοιοι πόροι είναι εξειδικευμένες δεξιότητες, ο περιορισμός της πληροφόρησης, η ικανότητα να παρέχει εύνοια ή να πλήττει άλλους χωρίς τη χρήση φυσικής βίας και η εκλεπτυσμένη ή ωμή δωροδοκία (Bayram 2010). Ο van Djik (2006) σημειώνει ότι οι πολιτικές καταστάσεις δεν κάνουν απλώς τους πολιτικούς δρώντες να μιλούν με συγκεκριμένο τρόπο, αλλά «υπάρχει ανάγκη για γνωσιακή συνεργασία μεταξύ καταστάσεων και ομιλίας ή κειμένου, δηλαδή ένα συγκείμενο». Τέτοιο συγκείμενο καθορίζει πώς οι συμμετέχοντες βιώνουν, ερμηνεύουν και αναπαριστούν τις σχετικές για εκείνους πλευρές της πολιτικής κατάστασης. Ο πολιτικός λόγος δεν ορίζεται μόνο με δομές πολιτικού λόγου αλλά και με πολιτικά συγκείμενα. Έτσι το να δρα κάποιος ως βουλευτής, πρωθυπουργός, αρχηγός κόμματος ή διαδηλωτής θα γίνεται χαρακτηριστικά αντιληπτό από τους ομιλητές ή τους αποδέκτες ως μια σχετική κατηγορία συγκείμενου στον πολιτικό λόγο. 27

29 Μια γλωσσική ανάλυση πολιτικού λόγου γενικώς και πολιτικών ομιλιών ειδικότερα μπορεί να είναι ιδιαιτέρως επιτυχής, όταν συσχετίζει τις λεπτομέρειες της γλωσσικής συμπεριφοράς με την πολιτική συμπεριφορά. Αυτό μπορεί να γίνει από δύο απόψεις: μπορούμε να ξεκινήσουμε από το γλωσσικό μικροεπίπεδο και να διερωτηθούμε στην πλήρωση ποιων στρατηγικών λειτουργιών χρησιμεύουν ορισμένες συγκεκριμένες δομές (για παράδειγμα η επιλογή των λέξεων, μια συγκεκριμένη συντακτική δομή) (Bayram 2010). Εναλλακτικά μπορούμε να ξεκινήσουμε από το μακροεπίπεδο, δηλαδή την επικοινωνιακή περίσταση και τη λειτουργία ενός κειμένου, και να διερωτηθούμε ποιες γλωσσικές δομές έχουν επιλεγεί για να εκπληρώσουν αυτή τη λειτουργία. Η χρήση της γλώσσας, ο λόγος, η λεκτική διάδραση και η επικοινωνία ανήκουν στο μικροεπίπεδο της κοινωνικής τάξης. Η εξουσία, η κυριαρχία και η ανισότητα μεταξύ κοινωνικών ομάδων είναι χαρακτηριστικά όροι που ανήκουν σε ένα μακροεπίπεδο ανάλυσης. Δεδομένης της δύναμης του γραπτού και του προφορικού λόγου, η κριτική ανάλυση λόγου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή, την ερμηνεία, την ανάλυση και την κριτική της κοινωνικής ζωής που αντικατοπτρίζεται στο κείμενο. Ακριβής ανάλυση και περιγραφές της υλικότητας της γλώσσας είναι παράγοντες πάντοτε χαρακτηριστικοί της κριτικής ανάλυσης λόγου. Αυτή προσπαθεί να διερευνήσει πώς οι εν λόγω μη διαφανείς σχέσεις είναι παράγοντας στη διασφάλιση της εξουσίας και της ηγεμονίας και προσελκύει την προσοχή σε ανισότητες εξουσίας, κοινωνικές μεροληψίες, μη δημοκρατικές πρακτικές και άλλες αδικίες με την ελπίδα να παροτρύνει τους ανθρώπους σε διορθωτικές δράσεις (Fairclough 1992). Συλλογή δεδομένων και τεχνικές έρευνας Η ελληνική κοινή γνώμη φαίνεται να αποδίδει την ευθύνη για την οικονομική κατάρρευση της χώρας στη «γερμανική παρόρμηση για ηγεμονία στην Ευρώπη», στην «αρπακτική φύση» του δυτικού οικονομικού συστήματος και στη θεωρούμενη έλλειψη αλληλεγγύης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποφασίσαμε έτσι να εξετάσουμε δηλώσεις πολιτικών αρχηγών, γραπτές δηλώσεις πολιτικών κομμάτων και πρακτικά από τις συνεδριάσεις της Ολομέλειας του ελληνικού Κοινοβουλίου και να αναζητήσουμε τις αντιλήψεις δείγματος ελλήνων πολιτικών, 28

30 όπως βουλευτών, αναφορικά με τη Γερμανία και τον ρόλο της στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης. Αναζητώντας συμπεράσματα ως προς τις αντιλήψεις των ελλήνων πολιτικών για τους Γερμανούς και τον ρόλο της Γερμανίας στη διαχείριση της κρίσης θα μπορούσαμε να είχαμε χρησιμοποιήσει συνεντεύξεις ή άρθρα τους. Ωστόσο η ομιλία κάθε βουλευτή δεν αντικατοπτρίζει τις επίσημες θέσεις του πολιτικού κόμματος στο οποίο ανήκει. Θα μπορούσαμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τις επερωτήσεις που έχουν δικαίωμα να θέτουν οι βουλευτές στην κυβέρνηση στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Αυτές όμως οι επερωτήσεις δεν καταχωρίζονται επισήμως και το ίδιο το Κοινοβούλιο χρειάζεται πολύ χρόνο για να τις συλλέξει και να τις αρχειοθετήσει. Επιπροσθέτως η πρόσβαση σε ορισμένες από τις καταχωρίσεις και τα αρχεία του Κοινοβουλίου είναι περιορισμένη, όχι επειδή οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις είναι μυστικές, αλλά επειδή υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση και άφθονη γραφειοκρατική αδράνεια στη διαχείριση των αρχείων του. Το πρόβλημα έγκειται επίσης στους διάφορους πολιτικούς και στα κόμματα στα οποία αυτοί ανήκουν: στις ιστοσελίδες των ελληνικών κομμάτων δεν παρακολουθείται ούτε καταγράφεται η κοινοβουλευτική δραστηριότητα των βουλευτών. Οι ιστοσελίδες αυτές δεν είναι ενημερωμένες και το υλικό που αναρτάται σχετίζεται κυρίως με την ενημέρωση για δραστηριότητες επιλεγμένων κομματικών στελεχών και βουλευτών. Θα μπορούσαμε βεβαίως να αναζητήσουμε πληροφορίες στις προσωπικές ιστοσελίδες βουλευτών και στον Τύπο. Κάτι τέτοιο όμως δεν θα ήταν επαρκές ως προς τη συνοχή του υλικού. Ορισμένα από τα πολιτικά κόμματα έχουν ιδρυθεί πρόσφατα και οι ιστοσελίδες τους δεν είναι πλήρως ενημερωμένες επίσης υπάρχουν βουλευτές που έχουν εγκαταλείψει το πολιτικό κόμμα στο οποίο ανήκαν λόγω διαφωνίας με την ηγεσία του μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και έχουν προσχωρήσει σε άλλο. Για να επιλύσουμε αυτά τα προβλήματα αποφασίσαμε να επωφεληθούμε από το γεγονός ότι και σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα από το 2010 (π.χ. Μάιος-Ιούνιος 2010, Ιούνιος 2011, Φεβρουάριος-Μάρτιος 2012) ο λόγος για τη Γερμανία βρέθηκε στο προσκήνιο της ελληνικής πολιτικής σφαίρας. Από την έναρξη της κρίσης και καθώς ψηφίζονταν από την κυβέρνηση οι 29

31 νέοι νόμοι και εξελίσσονταν τα μέτρα λιτότητας που επέβαλλαν τα Μνημόνια συνεννόησης στην Ελλάδα αναπτύχθηκαν διάφορες στάσεις και εσφαλμένες και μη αντιλήψεις για τη Γερμανία. Δοθέντος ότι τα σχετικά νομοσχέδια και τα μέτρα λιτότητας συζητιόνταν στη Βουλή επιλέξαμε να εστιάσουμε στις συνεδριάσεις της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις οποίες συγκεκριμένοι ομιλητές και εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων παρουσίαζαν τις επίσημες θέσεις των κομμάτων τους. Επιλέξαμε επίσης να επικεντρωθούμε στις γραπτές δηλώσεις και στις επίσημες ανακοινώσεις των κομμάτων μετά το 2010 και κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 2012, δηλαδή την περίοδο πριν από τις πρώτες εθνικές εκλογές που διενεργήθηκαν μετά την έναρξη της κρίσης. Συμπεριλάβαμε επίσης στα υπό εξέταση κείμενα αποσπάσματα από τα πρακτικά μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής: της Διακομματικής Επιτροπής για τη Διεκδίκηση των Γερμανικών Οφειλών (πολεμικών αποζημιώσεων, επανορθώσεων, αποπληρωμής του κατοχικού δανείου, επιστροφής των κλεμμένων αρχαιολογικών θησαυρών) πρόκειται για Επιτροπή για Εθνικά ή Γενικού Ενδιαφέροντος Θέματα του ελληνικού Κοινοβουλίου και εξετάζει ζήτημα που σχετίζεται άμεσα με τη Γερμανία, εκτιμά δηλαδή τις αποζημιώσεις που σύμφωνα με ορισμένα ελληνικά κόμματα η Γερμανία χρωστά στη χώρα μας λόγω της ναζιστικής Κατοχής της περιόδου Η κοινοβουλευτική αυτή επιτροπή συστάθηκε τον Απρίλιο του 2014 μετά από επίμονη απαίτηση του τότε κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του Σύριζα, και το έργο της επρόκειτο να ολοκληρωθεί ως τον Φεβρουάριο του 2015 με τη δημοσίευση μιας ειδικής έκθεσης και τη διοργάνωση μιας διεθνούς διάσκεψης. Βάσει των προαναφερθέντων η εργασία αυτή αναλύει τον πολιτικό λόγο που έχει αντληθεί από επίσημες δηλώσεις και κείμενα των ελληνικών πολιτικών κομμάτων, από ομιλίες μελών του Κοινοβουλίου κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων συνεδριάσεων της Ολομέλειας, δηλώσεις πολιτικών αρχηγών πριν από τις επισκέψεις της καγκελαρίου Merkel στην Αθήνα το 2012 και το 2014 καθώς και από τα πρακτικά της Διακομματικής Επιτροπής για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. Με την επικέντρωσή της σε συζητήσεις στο Κοινοβούλιο, η εργασία αυτή εξετάζει τις ομιλίες και τα πρακτικά των συζητήσεων πριν από την ψηφοφορία για το πρώτο Μνημόνιο ( ), για το πρώτο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 30

32 ( ), για το δεύτερο Μνημόνιο ( ) και για το δεύτερο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής ( ). Εξετάζει επίσης τις δηλώσεις των πολιτικών αρχηγών σχετικά με την πρώτη ( ) και με τη δεύτερη ( ) επίσκεψη της καγκελαρίου της Γερμανίας Angela Merkel στην Αθήνα. Για την ανάλυση του πολιτικού λόγου χρησιμοποιήσαμε το λογισμικό Atlas.ti. 5 Οι κύριες οικογένειες εγγράφων μας επέτρεψαν να ομαδοποιήσουμε τα στοιχεία ως προς το εάν τα υπό εξέταση κείμενα ήταν: α) πρωτόκολλα συνεδριάσεων του Κοινοβουλίου β) εκθέσεις των επιτροπών οικονομικών υποθέσεων και προϋπολογισμού του Κοινοβουλίου 6 γ) κείμενα στρατηγικής των πολιτικών κομμάτων και από ποιο κόμμα προέρχεται το σχόλιο. Ακολούθως δημιουργήθηκαν μονάδες ανάλυσης με τη μορφή παραθεμάτων ανεξάρτητα από κώδικες ή memos. Τα memos συνέδεαν με τα έγγραφα σημαντικά στοιχεία όπως τη χρονολογική περίοδο των δεδομένων ενώ οι κώδικες δημιουργήθηκαν για να εξαγάγουν τις κύριες έννοιες και για να διαρθρώσουν τις κύριες κατηγορίες. Τα memos προστέθηκαν για μπορέσουμε να συλλάβουμε ορισμένες βαθύτερες αντιλήψεις οι οποίες λόγω του μεγάλου αριθμού των σχολίων δεν ήταν δυνατόν να συνδεθούν με τα δεδομένα και ακολούθως συνδέθηκαν με τους κώδικες. Οι κώδικες εντάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες: 1) κώδικες πολιτικών κομμάτων 2) κώδικες επιχειρηματολογικών κανονικοτήτων και 3) κώδικες γλωσσικής στρατηγικής. Αυτό μας παρείχε μεγάλη ευελιξία για τη μικρο-ανάλυση των σχολίων των πολιτικών. Κάθε σχόλιο ορίστηκε ως παράθεμα και οι κώδικες συνδέθηκαν με τα παραθέματα. Τέλος χρησιμοποιήθηκαν κάποιες οπτικές αναπαραστάσεις δεδομένων (κώδικες, παραθέματα) προκειμένου να χειριστούμε τα δεδομένα και να διερευνήσουμε συνδέσεις μεταξύ ανάλυσης λόγου, ιδιαίτερα για να δημιουργήσουμε τις αναπαραστάσεις «εμείς» και «άλλοι». Η έρευνά μας στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Κοινοβουλίου, στις εκθέσεις των κοινοβουλευτικών επιτροπών οικονομικών υποθέσεων και προϋπολογισμού και στα κείμενα 5 Το Atlas.ti είναι λογισμικό για την ποιοτική ανάλυση δεδομένων κειμενικών, γραφικών, ακουστικών ή οπτικών (video). 6 Σημειώνεται ότι από την έρευνα της ομάδας έργου δεν προέκυψε ότι έχουν δημοσιευθεί σχετικές εκθέσεις. 31

33 στρατηγικής των πολιτικών κομμάτων έχει στόχο να καταδείξει τους τρόπους με τους οποίους έλληνες πολιτικοί αναφέρονται αμέσως ή εμμέσως στη Γερμανία και στον πληθυσμό της μοιράζονται τις κοινωνικές τους αναπαραστάσεις για τη Γερμανία και/ή τους Γερμανούς με τους συναδέλφους και τους υποστηρικτές τους αλλάζουν τις στρατηγικές επιχειρηματολογίας τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους εκφράζουν τις αντιλήψεις τους σε συγκεκριμένο πλαίσιο κατά τη διάρκεια της κρίσης. 3.3 Ψηφιακά μέσα επικοινωνίας, διαδικτυακές κοινότητες και διαδικτυακή δημοσιογραφία Πέραν των πολιτικών κειμένων, θα αναλύσουμε επιπροσθέτως αναρτήσεις αναγνωστών διαδικτυακών εφημερίδων που σχετίζονται με τη θεματολογία αυτής της έρευνας. Για να τοποθετήσουμε την ανάλυσή μας στο σχετικό ερευνητικό πλαίσιο, ακολουθεί μια σύντομη συζήτηση για τα ψηφιακά μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο στο πλαίσιο των σημερινών πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων. Η χρήση ψηφιακών μέσων επικοινωνίας/ενημέρωσης έχει ενσωματωθεί σε όλες τις πλευρές της σύγχρονης ζωής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21 ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, γλωσσικών, πολιτισμικών, κοινωνικών πλευρών. Την ίδια στιγμή η κλίμακα και παγκόσμια εμβέλεια των διαδικτυακών μέσων καθώς και η ποικίλη και διεισδυτική φύση τους τα καθιστούν ένα δύσκολο και ταυτόχρονα ακαταμάχητο αντικείμενο εθνογραφικής διερεύνησης. Από το 2004 και ως αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού των τεχνολογιών WEB 2.0, το ενδιαφέρον επιστημονικό και μη για τις ψηφιακές τεχνολογίες αναζωπυρώθηκε, μετά από μια σύντομη περίοδο κατά την οποία είχε αμβλυνθεί. Σήμερα πλέον είναι ευρέως αποδεκτό ότι το διαδίκτυο έχει πάμπολλες όψεις. Όπως έχουν επισημάνει πριν από 15 χρόνια οι Miller & Slater (2000: 3), το διαδίκτυο εμπλέκει «πολλές διαφορετικές τεχνολογίες, πρακτικές, πλαίσια: δεν είναι ένα πράγμα». Σήμερα πλέον υπάρχει ένα μεγεθυνόμενο σώμα έρευνας στα πεδία των κοινωνικών και των ανθρωπιστικών επιστημών σε σχέση με τη διαρκή 32

34 διαφοροποίηση του διαδικτύου σε ένα επεκτεινόμενο σύμπαν νοημάτων και πρακτικών που καλύπτουν σημαντικό εύρος ενδιαφερόντων. Ακολουθώντας το πολύ προγενέστερο ενδιαφέρον για τον κυβερνοχώρο, η βιβλιογραφία για τα ψηφιακά μέσα υιοθετεί συνήθως δύο αντίθετες αν και ακραίες θέσεις: μία η οποία μεταξύ άλλων προβλημάτων τα δαιμονοποιεί ως αντικοινωνικά μέσα που προωθούν περαιτέρω απομόνωση (βλ. για παράδειγμα Markley 1996) και μια άλλη που τα επαινεί ως τον νέο χώρο της παγκόσμιας δημοκρατίας και απελευθέρωσης (Castells 1996, Negroponte, Turkle 1995, Hamilakis 2000: 245). Μια ισορροπημένη ανάλυση, σύμφωνα με μελετητές, πρέπει να «επαρχιοποιήσει» για να χρησιμοποιήσουμε τον γνωστό όρο του Chakrabarty s (2000) τον κυβερνοχώρο προκειμένου να διερευνήσει περαιτέρω το πώς, το πού και το γιατί των ψηφιακών μέσων (Coleman 2010). Με άλλα λόγια μια τέτοια ανάλυση καλείται να διερευνήσει και τις δύο προαναφερθείσες απόψεις. Πρέπει επίσης να δείξει όχι μόνο πώς αυτά τα μέσα έχουν αποκτήσει κεντρικό ρόλο στην άρθρωση των τρόπων ύπαρξης στον σημερινό κόσμο, αλλά επίσης να συζητήσει πώς η ανάλυση των ψηφιακών μέσων πρέπει να αποφύγει εύκολες παραδοχές για την παγκοσμιότητα της ψηφιακής εμπειρίας. Σε αυτό το υπόβαθρο η ακαδημαϊκή συζήτηση για τη διαμόρφωση διαδικτυακών κοινοτήτων, ο τρόπος με άλλα λόγια με τον οποίο το διαδίκτυο βοηθά στη δημιουργία νέων συλλογικοτήτων, είναι ιδιαίτερα πλούσια. Ένα σημαντικό ρεύμα έρευνας εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο ταυτότητες και αναπαραστάσεις κυκλοφορούν και επικοινωνούνται στον κυβερνοχώρο για παράδειγμα η χρήση του κυβερνοχώρου από ομάδες διασποράς (Bernal 2005) στρέφει επίσης την προσοχή της σε ζητήματα όπως τα κοινά και η ψηφιακή πρόσβαση (Benkler 2006, Lessig 2004), στις διασυνδέσεις μεταξύ ταυτότητας, εθνικισμού, εθνικότητας και φυλής (Nakamura 2007, Eglash & Bennett 2009, Saunders 2011) σε συνδέσεις μεταξύ νεολαίας και ψηφιακών μέσων (Ito et al. 2009), σε πρακτικές και θέματα που εξαρτώνται από την ψηφιακή τεχνολογία (για παράδειγμα Boellstorff 2008), στην αντίληψη και την αυτοσυνείδηση, το συναίσθημα και την εξάρτηση, τις φιλίες κ.λπ. καθώς και σε εργαλεία των κοινωνικών μέσων και τον ρόλο τους στον πολιτικό ακτιβισμό. 33

35 Επιπροσθέτως ένας σημαντικός αριθμός μελετών, λαμβάνοντας σοβαρά υπ όψιν τη συμμετοχική αρχιτεκτονική και τη δυναμικότητά του για περιεχόμενο που δημιουργούν οι χρήστες, προωθούν μια κατανόηση του διαδικτύου «ως ενός νέου δημόσιου χώρου» (Jones 1997), 7 ο οποίος αποτελεί ένα άλλο forum για πολιτική διαβούλευση. Οι υπέρμαχοι του κυβερνοχώρου υποστηρίζουν ότι ο διαδικτυακός λόγος αυξάνει την πολιτική συμμετοχή, δημιουργεί νέους χώρους για πολιτική εμπλοκή και τελικά ανοίγει τον δρόμο για μια επέκταση της δημόσιας σφαίρας και για την περαιτέρω προώθηση της δημοκρατίας. 8 Ως τέτοιο λέγεται ότι το διαδίκτυο δημιουργεί «έναν χώρο για αμοιβαία λογοδοσία» ο οποίος συγχέει τους ρόλους του ομιλητή και του ακροατή (Bohman 2004: 136), όπως θα εξηγήσουμε πιο κάτω. Την ίδια στιγμή το διαδίκτυο υποστηρίζει ποικίλες ομάδες, πρακτικές και επικοινωνιακά είδη (Coleman 2010: 490). 9 Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το διαδίκτυο έχει υπάρξει κεντρικός δίαυλος για ένα από τα πλέον δημόσια και σημαίνονται από πολιτική άποψη είδη επικοινωνίας: τις ειδήσεις. 10 Στη μετάβαση από τα παλαιά στα νέα μέσα το περιεχόμενο και η μετάδοση των ειδήσεων έχουν αλλάξει δραστικά. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί, καθώς ενστερνίζονται νέα μέσα και τις δυνατότητες που αυτά δημιουργούν για διάδραση, εγκαθιδρύουν forum και πίνακες σχολίων και επιπροσθέτως προσκαλούν τους καταναλωτές των διαδικτυακών ειδήσεων να μετέχουν στη συζήτηση (McCluskey & Hmielowski 2011). Καθώς η δημοσιογραφία περνά στο διαδίκτυο οι ρόλοι των παραγωγών και των καταναλωτών συγχέονται και αυτή η μάλλον μοναδική σχέση αμφισβητεί τη συμβατική άποψη που θέλει τους δημοσιογράφους να είναι οι κύριοι φορείς κριτικής και ελέγχου της εγκαθιδρυμένης εξουσίας. Η σχετική επιστημονική συζήτηση εστιάζει όλο και περισσότερο στο μέλλον της 7 Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Papacharissi (2002:10). 8 Ο Habermas είδε τη δημόσια σφαίρα ως ένα κοινωνικό πεδίο στο οποίο η κοινή γνώμη μπορεί να πάρει τη μορφή μιας ορθολογικής συζήτησης η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε δημόσια συμφωνία και λήψη αποφάσεων. 9 Την ίδια στιγμή ωστόσο υπάρχουν και ισχυρές ενδείξεις για περιορισμούς, όπως οι αποικιακές ιδιότητες, η περιορισμένη ακόμη προσβασιμότητα ή το ζήτημα της δυναμικότητας των ψηφιακών ΜΜΕ (επ αυτού το διαδίκτυο είναι παραδειγματική περίπτωση). 10 Βλ. επίσης τη σχετική συζήτηση για το διαδίκτυο ως αρχείο (Ogle 2010). 34

36 δημοσιογραφίας και κατ επέκταση στο μέλλον της δημοκρατίας (Downie & Schudson 2009). Συχνά χρησιμοποιούμενες φράσεις όπως «δημοσιογραφία των πολιτών» συνδέονται πολύ στενά με τις εννοιολογήσεις του Habermas για τη «δημόσια σφαίρα»: ο τελευταίος θεωρεί την ορθολογική-κριτική διαμάχη και την ενημερωμένη συζήτηση ως το θεμέλιο της δημοκρατικής συμμετοχής (Stromer-Galley & Wichowski 2010). Οι Ruiz et al. (2011) για παράδειγμα επιχειρούν να διερευνήσουν κατά πόσον οι διαδικτυακές εφημερίδες αποτελούν νέα δημόσια σφαίρα, εξετάζουν την κανονιστική οπτική της ηθικής του λόγου του Habermas ως ορόσημο για την αποτίμηση της ποιότητας των παραγόμενων συζητήσεων και επιχειρηματολογούν για τη σχετικότητα του πολιτισμικού συγκειμένου. 11 Υπάρχουν ωστόσο απόψεις που διαφωνούν με τις θέσεις του Habermas και οι οποίες υιοθετούν αντ αυτών μια οπτική σύγκρουσης. Αντλώντας από στοχαστές όπως η Chantal Mouffe και από τη σύλληψή της για την πολιτική (2005), οι κριτικές αυτές προσεγγίσεις τονίζουν μια κατανόηση του πολιτικού που είναι συνυφασμένη με την εξουσία και τη σύγκρουση στο συγκεκριμένο συγκείμενο το «πάθος» θεωρείται ισχυρή δύναμη στην πολιτική αρένα (π.χ. Papacharissi 2004, Larsson 2014). 12 Μεταξύ των χαρακτηριστικών του διαδικτύου που συζητούνται σε σχέση με τη δυνατότητά του να προωθεί πολιτική συζήτηση (Stromer-Galley & Wichowski 2010: 170 κ.ε.) περιλαμβάνονται τα εξής: η δυνατότητα διάδρασης, η οποία αναφέρεται συχνότατα ως μία από τις κυριότερες πλευρές ως προς την προώθηση της δημοκρατίας η δυνατότητά του να γεφυρώνει αποστάσεις και έτσι να σχηματίζει ομοιογενείς και ετερογενείς ομάδες η διευκόλυνση της ελευθερίας του λόγου η ευκαιρία που δημιουργεί για κριτική ισχυρισμών καθώς και ο βαθμός της αναστοχαστικότητας που παράγει (Stromer-Galley & Wichowski 2010: 178). Το 11 Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν δύο μοντέλα ψηφιακής δημόσιας συζήτησης: κοινότητες διαμάχης και ομοιογενείς κοινότητες. 12 Στην προσέγγισή της η Papacharissi (2004) αναγνωρίζει επίσης συναισθήματα και αντιλαμβάνεται τις εξημμένες συζητήσεις ως κάτι πολύτιμο. Ισχυρίζεται ότι οι μελετητές τείνουν να παραγνωρίζουν «τη δημοκρατική αξία των ζωηρών και εξημμένων συζητήσεων» (2004: 259) και ότι περιγράφουν συχνά την αστική αβρότητα ως απλή διαπροσωπική ευγένεια. Αντ αυτού η Papacharissi περιγράφει πώς διακρίνονται οι δύο έννοιες: το αντίθετο της αστικής αβρότητας προσδιορίζεται ως η στάση που απειλεί τη δημοκρατία και τα δικαιώματα των άλλων ή αποδίδει στερεότυπα και το αντίθετο της ευγένειας ορίζεται ως η χρήση χαρακτηρισμών, κακολογίας ή λέξεων που υποδηλώνουν μη συνεργασία (2004: 274). 35

37 ζήτημα της ανωνυμίας παίζει σημαντικό ρόλο εδώ, διότι επιτρέπει τη διάδραση διαφορετικών ομάδων ανθρώπων (για παράδειγμα διάφορες ομάδες διασποράς). Επιπροσθέτως «η δυνατότητα να εκφράσει κάποιος την άποψή του ανώνυμα επισημαίνεται συχνά ως ουσιαστικής βαρύτητας για τον δημοκρατικό λόγο καθώς η ανώνυμη ομιλία επιτρέπει την έκφραση μη δημοφιλών συναισθημάτων ή δηλώσεων από μειονεκτούντες πληθυσμούς χωρίς τον φόβο αντεγκλήσεων» (Lee 1996). Η ανώνυμη ομιλία στο διαδίκτυο λέγεται επίσης ότι προσελκύει την προσοχή και ότι υποστηρίζει πεποιθήσεις (Donath & Boyd 2004), ενώ επίσης επιτρέπει την κάθαρση (Davis 2005) και λειτουργεί ως χώρος αυτοπαρουσίασης (Trammell & Keshelashvili 2005, Wynn & Katz 1997). Την ίδια στιγμή ωστόσο η ανωνυμία συνδέεται με την απουσία προσωπικής λογοδοσίας και με την ανάδυση αντικοινωνικών συμπεριφορών όπως το flaming ή το trolling. 13 Εδώ αξίζει να επισημάνουμε ότι το ζήτημα του flaming φέρνει στο προσκήνιο το σημαντικό στοιχείο των γλωσσικών τακτικών που χρησιμοποιούν οι χρήστες του διαδικτύου, τη στρατηγική επιλογή γλώσσας από πλευράς τους, με άλλα λόγια το «πώς» των λεγομένων τους μάλλον παρά το «τι». 14 Σε ό, τι αφορά την εστίαση της εργασίας μας, δηλαδή τα διαδικτυακά σχόλια που αναρτούν αναγνώστες, αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό των αναγνωστών που πράγματι αναρτούν σχόλια σε ειδησεογραφικά άρθρα είναι μικρό. Σε αντίθεση με τις συμβατικές επιστολές προς τον αρχισυντάκτη ή τον διευθυντή μιας εφημερίδας, τα διαδικτυακά σχόλια εμφανίζονται συνήθως αμέσως μετά την ανάρτηση του άρθρου και συνάπτονται άμεσα στο αρχικό δημοσίευμα. Υπάρχουν αρκετές μελέτες που ασχολούνται με τα σχόλια των αναγνωστών κυρίως από την οπτική των αρχισυντακτών και των δημοσιογράφων (για παράδειγμα Chung 2007, Domingo 13 Flaming: είναι οι λεκτικές επιθέσεις ή προσβολές στον διαδικτυακό λόγο. Trolling: είναι οι αναρτήσεις σε forum διαδικτυακής συζήτησης που έχουν σκοπό να διαταράξουν ή να δυσφημίσουν τη συζήτηση. Πρόκειται για συχνά φαινόμενα στα forum των διαδικτυακών συζητήσεων που είναι πιθανό να αποτρέψουν τη συμμετοχή πολλών ενδιαφερομένων (Steele 2013: 172). Στην αργκό του διαδικτύου trolling σημαίνει «κάθε εμπρηστική συμπεριφορά στον παγκόσμιο ιστό» (Alang 2013: 1). 14 Το flaming έχει υποστεί άδικη κριτική δοθέντος ότι πολλές μελέτες επικεντρώνουν υπερβολικά στο περιεχόμενο χωρίς να εξετάζουν το συγκείμενο και τη στρατηγική επιλογή της γλώσσας που χρησιμοποιείται βάσει αυτού. 36

38 2008, Freund 2011, Matheson 2004, Paulussen & Ugille 2008, Singer 2006, Thurman 2008, Viscovi & Gustafsson 2013, Williams et al. 2011). Είναι αρκετά ενδιαφέρον ωστόσο ότι λίγες έχουν επικεντρωθεί στον πραγματικό σχολιασμό από τους αναγνώστες (Bergström 2008, Bergström & Wadbring 2012, Chung 2008). Πέρα από τις πραγματικές δυνατότητες που προσφέρει το ίδιο το διαδίκτυο, οι αναλύσεις δείχνουν ότι η διαδικτυακή συζήτηση είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο που διαμορφώνεται από τις αντιλήψεις, τα κίνητρα και τις πρακτικές, όπως αναπτύσσονται σε διάφορα διαδικτυακά forums, των συζητητών και των διαχειριστών/συντονιστών (εάν υπάρχουν): «οι διαδικτυακές συζητήσεις επομένως δεν πρέπει να χαρακτηρίζονται ως ένα μοναδικό φαινόμενο που είτε οδηγεί είτε είναι καταστροφικό για τον δημοκρατικό διάλογο, αλλά ως μια πολύπλευρη πρακτική η οποία ποικίλλει βάσει των χρήσεων του μέσου στις οποίες επιδίδονται οι συμμετέχοντες και των πρακτικών συντονισμού/διαχείρισης των διοργανωτών» (Mitschelstein 2011: 2026). Για ποιον λόγο όμως μιλούν για πολιτική οι άνθρωποι στο διαδίκτυο; Συμβάλλει αυτό στη διεύρυνση των οπτικών που παρουσιάζονται στις ειδήσεις; Κατά πρώτον η εμπλοκή με σχόλια αναγνωστών είναι συχνότερη στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες (Bergström 2008; Bergström and Wadbring 2012). Τα κίνητρα εκείνων που αναρτούν σχόλια μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά ενδέχεται δε να είναι ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: προσπάθεια αναζήτησης διαφορετικής οπτικής γωνίας, προσπάθεια να μάθει κάποιος περισσότερα για ένα πολιτικό ζήτημα, να διασαφηνίσει και να αρθρώσει πιο καθαρά τις απόψεις του ή ακόμη και για να παρατηρήσει τις απόψεις εκείνων με τους οποίους διαφωνεί. Μπορεί επίσης η συμμετοχή σε διαδικτυακές συζητήσεις να είναι ένας τρόπος έκφρασης δυσαρέσκειας με την πολιτική ή απόκτησης πληροφοριών πέραν του πλαισίου των καθιερωμένων μέσων ενημέρωσης, εύρεσης άλλων με παρόμοια οπτική ή και τρόπος να «τσιγκλίζει» κάποιος τους άλλους για διασκέδαση (Stromer-Galley & Wichowski 2010: 176). Ο Mitschelstein (2011) εξετάζει την πολιτική ομιλία σε δύο διαφορετικά διαδικτυακά πλαίσια τις διαδικτυακές εφημερίδες και τα blog και επιχειρηματολογεί ότι η συμμετοχή σε blog είναι απλώς ζήτημα κοινωνικοποίησης και συζήτησης, ενώ η ανάρτηση σχολίων σε διαδικτυακές εφημερίδες συνδέεται με ανάγκες αυτοέκφρασης. 37

39 Ο σχολιασμός των χρηστών επηρεάζεται αναμφίβολα από τις πληροφορίες και τις απόψεις που παρουσιάζονται στα σχόλια (π.χ. Baden 2010). Μια γερμανική έρευνα χρηστών εκτιμά ότι τα κίνητρα των χρηστών για συμμετοχή σε νήματα σχολίων είναι πρώτον να διευρύνουν τις γνώσεις τους και δεύτερον να φέρουν ορισμένα ζητήματα στο προσκήνιο της ημερήσιας διάταξης (Heise et al. 2013). Οι Baden & Springer (2014) παρουσιάζουν μια λεπτομερή επισκόπηση της βιβλιογραφίας που υποστηρίζει ότι η δημοσιογραφία συχνά αντιπροσωπεύει μόνο μια περιορισμένη ποικιλία οπτικών και ότι οι διαφορετικές πηγές ειδήσεων δεν παρουσιάζουν αναγκαστικά ποικίλες απόψεις. 15 Εδώ ταιριάζει η έννοια του «επικοινωνιακού καπιταλισμού» της Dean (2009) καθώς αναφέρεται στον πολλαπλασιασμό και στη διάδοση ποικιλίας απόψεων χωρίς να δημιουργούνται πολιτικές συνέπειες. Σε αυτό το πλαίσιο η άνοδος των κοινωνικών μέσων που επιτρέπουν τον σχολιασμό των χρηστών σε διαδικτυακές ειδησεογραφικές πλατφόρμες δίνει την ευκαιρία σε χρήστες ειδήσεων να συμπληρώσουν τις ειδήσεις με τις δικές τους ερμηνείες (Gamson 1992) και έτσι εν δυνάμει να προωθήσουν την ποικιλία των διαθέσιμων απόψεων και να αμφισβητήσουν τις απόψεις που έχουν παρουσιαστεί (Springer & Pfaffinger 2012). Είναι ωστόσο πιθανό οι χρήστες να απηχούν απλώς την περιορισμένη ποικιλία των ερμηνειών που παρουσιάζονται στις ειδήσεις (Iyengar & Simon 1993, Tewksbury et al. 2000). Σε ό, τι αφορά την ποιότητα των διαδικτυακών πολιτικών διαβουλεύσεων, πολυάριθμες μελέτες συμφωνούν ότι υπάρχει κακοφωνία στις διαδικτυακές πολιτικές συζητήσεις, ενώ υπογραμμίζουν το χαμηλό επίπεδο αμοιβαιότητας και την έλλειψη αλληλοκατανόησης της οπτικής των άλλων. Η ποιότητα των αναρτώμενων επιχειρημάτων θεωρείται χαμηλή, διότι οι άνθρωποι επιλέγουν σύντομα, «πιασιάρικα» μηνύματα αντί για συνετές και επεξεργασμένες θέσεις. Οι Bergström & Wadbring (2012) για παράδειγμα σημειώνουν την έντονη στήριξη που εκφράζεται στο κοινό για τα σχόλια των αναγνωστών ως μέρος του συγκειμένου των 15 Οι επίσημες πηγές (κυβερνήσεις, διοίκηση, ξένοι αξιωματούχοι) κατέχουν τη μερίδα του λέοντος στην ειδησεογραφική κάλυψη (Althaus et al. 1996, Bennett 1996) και, εάν δεν αναφέρονται πηγές εκτός ελίτ, ο κύριος όγκος των αναφορών κατανέμεται σε έναν μικρό αριθμό οργανώσεων ακτιβιστών που αναγνωρίζονται ευρέως ως «αντι-ελίτ» (Smith et al. 2001). 38

40 διαδικτυακών ειδήσεων: η στήριξη αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της υψηλής ποιότητας των σχολίων αλλά της επιδίωξης των δικών τους συμφερόντων. Οι Baden & Springer (2014: 543) στη συγκριτική ανάλυσή τους για τις ερμηνείες της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε δημοσιογραφικές περιγραφές και στα επακόλουθα σχόλια των αναγνωστών, υποστηρίζουν ότι οι αναγνώστες δίνουν έμφαση πολύ περισσότερο στη δράση από ό,τι στη δομή. «Οι χρήστες σπανίως κατασκευάζουν νέα ερμηνευτικά ρεπερτόρια εκτός του λόγου των ειδήσεων» (Gamson 1992). Συμπληρώνουν τις πληροφορίες των ειδήσεων χρησιμοποιώντας κοινή λογική και ιστορικές αναλογίες, σπανίως όμως φέρνουν αυθεντικά διαφορετική πληροφορία. Τέλος οι χρήστες έχουν λίγα εποικοδομητικά να πουν για πιθανές λύσεις ή θεραπείες. Η συζήτησή τους παραμένει κατά το πλείστον έκφραση αντίδρασης και κριτική (Baden & Springer 2014: 545). Μεθοδολογική προσέγγιση Λαμβάνοντας υπ όψιν τη σπάνι των μελετών που εστιάζουν στα σχόλια των αναγνωστών, η έκθεση αυτή αντλεί από την εθνογραφία περίπου αναρτήσεων αναγνωστών που συνελέγησαν από τους διαδικτυακούς τόπους τριών ελληνικών ειδησεογραφικών πυλών/εφημερίδων με επιρροή: Βήμα, Πρώτο Θέμα και TVXS. Η επιλογή αυτή υπαγορεύθηκε κυρίως από τεχνικά-πρακτικά χαρακτηριστικά, όπως τη φιλοξενία ανοικτής υποδομής διαδικτυακών σχολίων κάτι που έχει ακόμη πολύ περιορισμένη παρουσία στον κυρίαρχο επικοινωνιακό κόσμο της χώρας ενώ καταβλήθηκε προσπάθεια να εκπροσωπηθούν «εφημερίδες ποιότητας» (όπως Το Βήμα, μια πολιτική εφημερίδα με επιρροή) αλλά και ένα μέσο πιο λαϊκού προσανατολισμού (Πρώτο Θέμα). Τέλος μέσω αυτής της επιλογής επιχειρήσαμε να έχουμε πρόσβαση σε ποικιλία κυρίαρχου πολιτικού λόγου (δηλαδή το TVXS). Οι αναρτήσεις είναι σχόλια αναγνωστών σε 65 άρθρα που δημοσιεύτηκαν κατά την περίοδο γύρω από δύο σημαντικές πολιτικές στιγμές στο πλαίσιο της κρίσης που έπληξε την Ελλάδα: τις δύο επισκέψεις της γερμανίδας καγκελαρίου Angela Merkel στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2012 και τον Απρίλιο του Ενώ ο συνολικός αριθμός των αναρτήσεων που σχετίζονται με άρθρα που έχουν σημανθεί με τη λέξη-κλειδί «Merkel» υπερέβαινε τις 4.500, λόγω περιορισμών χρόνου και χώρου, εξαντλήσαμε την ανάλυσή μας σε από αυτά, 39

41 φροντίζοντας ωστόσο να συμπεριλάβουμε άρθρα με τα σχόλιά τους και από τις τρεις ειδησεογραφικές πύλες τα οποία να καλύπτουν και τις δύο επισκέψεις, με προτεραιότητα σε άρθρα που είχαν συγκεντρώσει μεγάλο αριθμό σχολίων. Παρότι τα σχόλια αυτά συνδέουν ποικίλους κόσμους, είδη ανθρώπων, πρακτικές και θέματα, η ανάλυσή μας εδώ δεν μπορεί να καλύψει όλες αυτές τις διαστάσεις ταυτοχρόνως. Το τι περιλαμβάνεται εξαρτάται από ένα συγκεκριμένο είδος συμβάντος, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Badiou, δηλαδή από τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές από τους αναγνώστες δύο στιγμές-κλειδιά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία οι επίσημες επισκέψεις της Merkel στην Αθήνα. Για λόγους χώρου δεν θα αναφερθούμε στο κείμενο ή στο συγκείμενο, καθώς τα πολιτικά συμβάντα αναφορικά με τις επισκέψεις αυτές έχουν καταγραφεί επαρκώς. Ποιο είναι το μήνυμα που μπορεί να φέρει η Καγκελάριος της Γερμανίας σε μια χώρα που βρίσκεται σε ύφεση για πολλά χρόνια, που έχει υπομείνει μια όλο και βαθύτερη λιτότητα και της οποίας το μέλλον στην ευρωζώνη παραμένει αμφίβολο; Πώς αυτό συζητείται και αναλύεται από τους έλληνες διαδικτυακούς αναγνώστες; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης. Προοπτικές και περιορισμοί Τι σημαίνει όμως να κάνει κάποιος μια διαδικτυακή εθνογραφία; Οι Miller & Slater (2000: 6) ισχυρίζονται ότι οι διαδικτυακοί τομείς [domains] είναι αναπόσπαστο μέρος καθημερινών μη διαδικτυακών συγκειμένων: «η εικονικότητα ως η δυνατότητα των επικοινωνιακών τεχνολογιών να συνιστούν μάλλον παρά να διαμεσολαβούν πραγματικότητες και να συνιστούν σχετικά οριοθετημένες σφαίρες διάδρασης δεν είναι νέα σε ό, τι αφορά το διαδίκτυο ούτε και ίδια αυτού. Είναι πράγματι κατά πάσα πιθανότητα εγγενής στην ίδια τη διαδικασία της διαμεσολάβησης». Ωστόσο η μελέτη των ψηφιακών μέσων ανασκευάζει τα ενδεχόμενα και τις μορφές της εργασίας πεδίου (Burrel 2009, Wesch 2007). Η διαδικτυακή εθνογραφία δύναται να γίνει 40

42 αντιληπτή ως μια μορφή «πολυ-τοπικής εθνογραφίας» στην οποία κάποιος μπορεί να «εντοπίσει τα κοινωνικά σκέλη και τις γειώσεις των συσχετίσεων που είναι σαφέστερα ζωντανές στη χρήση της γλώσσας και στα έντυπα ή οπτικά μέσα» (Marcus 1995: 108). Σημαντικό θέμα εδώ είναι πώς να κατανοήσουμε δεδομένα που μπορεί αρχικά να φανούν ακατάλληλα για εθνογραφική ανάλυση (Coleman 2010: 494), επειδή η κοινωνική και υλική ζωή τους είναι συχνά εμποτισμένη με ανωνυμία, υπερκινητικότητα, προσωρινότητα, ευμεταβλητότητα και ακόμη ένα εντυπωσιακό επίπεδο ηθικής οξύτητας (Coleman 2010: 495). Επ αυτού του υπόβαθρου υπάρχει ένα αυξανόμενο σώμα πλούσιας εθνογραφικής εργασίας που επιδιώκει να κατανοήσει τι είναι αυτό που ο Coleman (2010) αποκαλεί τα «πραγματολογικά των ψηφιακών μέσων» την κουλτούρα και τη γλώσσα των ψηφιακών μέσων κάνοντας δύο πράγματα: πρώτον δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό που ο Gershon ορίζει ως «ιδεολογίες των μέσων», δηλαδή «πεποιθήσεις για το πώς ένα μέσο επικοινωνεί και διαρθρώνει την επικοινωνία» (2010: 3) και δεύτερον με το να συγκρίνει αυτά έναντι εκείνων που οι άνθρωποι πράγματι κάνουν με αυτό το μέσο. Μια σειρά από εθνογραφικές μελέτες εστιάζουν επίσης στη διασταύρωση των ψηφιακών μέσων και στην ανεπισημότητα, το παιχνίδι και την ηθική της αλλαγής στις γλωσσικές ιδεολογίες (Axel 2006, Baron 2008, Cook 2004, Crystal 2008, Danet & Herring 2007, Eisenlohr 2004, Gershon 2010, Jones & Schieffelin 2009a, 2009b, Keating & Mirus 2003, Lange 2009, McIntosh 2010). Η διερεύνηση του blogging παρέχει εδώ ένα ταιριαστό παράδειγμα: παρότι θεωρείται ως ένα αναδυόμενο είδος ομιλίας (Doostdar 2004), οι σύνθετες γλωσσικές στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι μπλόγκερ εξετάζονται παρ όλα αυτά ως προς τον βαθμό ενσωμάτωσής τους εντός της ευρύτερης «οικολογίας» των μέσων στο διαδίκτυο (Herring et al. 2004). Για να συνοψίσουμε το επιχείρημά μας μέχρι αυτό το σημείο: έχουμε παρουσιάσει μια σύντομη θεωρητική ανάλυση του πολιτικού λόγου και έχουμε εκθέσει τους τύπους των κειμένων πρακτικά κοινοβουλευτικών επιτροπών και επίσημες δηλώσεις κομμάτων μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα τα οποία θα αναλύσουμε αργότερα με τη χρήση κριτικής ανάλυσης λόγου έχουμε επίσης συζητήσει την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για τα ψηφιακά μέσα και το διαδίκτυο ως ένα πλαίσιο εντός του οποίου θα εξετάσουμε τα διαδικτυακά σχόλια αναγνωστών που σχετίζονται με την κρίση και τη διαχείρισή της. 41

43 Συμπληρώσαμε το αναλυτικό μας πλαίσιο με τη συζήτηση βαθύτερων παρατηρήσεων που αντλούνται από τη διαδικτυακή εθνογραφία των σχολίων των αναγνωστών. 42

44 4. Ερευνητικό πλαίσιο 4.1. Το πλαίσιο της έρευνας για τις πολιτικές ομιλίες Στις 23 Απριλίου 2010 ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Α. Παπανδρέου ανακοίνωσε την ένταξη της Ελλάδας στον μηχανισμό στήριξης που επέφερε την έλευση της Τρόικας την οποία απάρτιζαν αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην Αθήνα και την κυριαρχία των Μνημονίων. Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 2014, παρατηρήθηκε μια διστακτική και μερική επιστροφή της ελληνικής οικονομίας στις αγορές. Για πολλούς το γεγονός αυτό σημαδεύτηκε από τη δεύτερη επίσκεψη της Καγκελαρίου της Γερμανίας στην Αθήνα. Τα τέσσερα αυτά χρόνια, γεμάτα εντάσεις και πολιτικές διαμάχες, άλλαξαν ριζικά την κοινωνία, την πολιτική και την οικονομία και τελικά τις συνθήκες ζωής στην Ελλάδα. Η υπογραφή της Σύμβασης Δανειακής Διευκόλυνσης στις 8 Μαΐου 2010 σηματοδότησε το τέλος της πολιτικής Μεταπολίτευσης και την απαρχή μιας νέας ιστορικής περιόδου. Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: στις αρχές του 2010 το δανειακό κόστος για την Ελλάδα αυξανόταν διαρκώς. Οι αγορές ήταν αρνητικές προς τη χώρα όπως εξάλλου και τα επιτόκια δανεισμού. Το αδιέξοδο ήταν αναπόφευκτο. Τον Φεβρουάριο του 2010 ο Γιώργος Παπανδρέου βρέθηκε υπό πίεση στο Νταβός της Ελβετίας. Το σενάριο της ελληνικής χρεοκοπίας διαδιδόταν ήδη. Με την επιστροφή του από την Ελβετία ο πρωθυπουργός ανήγγειλε πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα. Παρά μια σχετική ηρεμία στις αγορές, την οποία ακολούθησε μείωση των επιτοκίων, η κατάσταση δεν άλλαξε σημαντικά. Η κυβέρνηση Παπανδρέου δεσμεύτηκε να υιοθετήσει αμέσως ένα ευρύ πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο στα τέλη Φεβρουαρίου 2010 τα σπρεντ των CDS αυξήθηκαν υπερβολικά λόγω της αρνητικής φημολογίας που συνόδευε την αξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών δεδομένων για το χρέος. Την ίδια στιγμή οι αγορές αξιολογούσαν αρνητικά τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία στις αρχές Μαρτίου ανακοίνωσε ένα πακέτο σκληρών μέτρων σε μια προφανή προσπάθεια να αποφύγει την έλευση του Μνημονίου. 43

45 Στις αρχές Απριλίου ανακοινώθηκαν από οίκους αξιολόγησης νέες υποβαθμίσεις της Ελλάδας. Οι αγορές προέβλεπαν την είσοδο της χώρας στον μηχανισμό στήριξης. «Προχωρήστε..., μην καθυστερείτε άλλο» ήταν η σαφής παραίνεση πολλών αρχηγών και υπουργών Οικονομικών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων προς τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Οικονομικών της χώρας. Το επιχείρημά τους ήταν συγκεκριμένο: όσο περισσότερο καθυστερείτε, τόσο περισσότερο κινδυνεύουμε όλοι. Πίστευαν ότι η κρίση εμπιστοσύνης διαχεόταν στις αγορές... Το «μικρόβιο» δεν αντιμετωπιζόταν εύκολα, απαιτούνταν δραστικές λύσεις. Στις 5 Μαΐου 2010 επικυρώθηκε βιαστικά το πρώτο Μνημόνιο Συνεννόησης μεταξύ Ελλάδας και των πιστωτών της. Την ίδια εκείνη ημέρα κηρύχθηκε απεργία από τα μεγαλύτερα συνδικάτα της χώρας η οποία συνοδεύτηκε από μαζικές διαδηλώσεις στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Τα συνδικάτα διαδήλωσαν αρκετές φορές το 2010 και το Στις 25 Μαΐου 2011 χιλιάδες έλληνες indignados μιμούμενοι αντίστοιχες ισπανικές πολιτικές διαμαρτυρίες διαδήλωσαν στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις εναντίον της εφαρμοζόμενης οικονομικής πολιτικής. Η διαδήλωση των «αγανακτισμένων» στην πρωτεύουσα μετατράπηκε σε διαμαρτυρία διαρκείας με δεκάδες ανθρώπους να εγκαθίστανται με σκηνές στην πλατεία Συντάγματος. Στις 29 Ιουνίου 2011 εγκρίθηκε από τη Βουλή ένα ακόμη πακέτο μέτρων αυστηρής λιτότητας, το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής. Η σχετική συνεδρίαση της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου σημαδεύτηκε από εντάσεις και πολιτικούς διαπληκτισμούς. Το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής ψηφίστηκε τελικά από 154 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και έναν της Νέας Δημοκρατίας. Οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ που καταψήφισαν το πλαίσιο και ο βουλευτής της ΝΔ που το υπερψήφισε τιμωρήθηκαν από τα κόμματά τους με διαγραφή από τις αντίστοιχες κοινοβουλευτικές ομάδες. Κατά την είσοδό τους στο Κοινοβούλιο για τη συγκεκριμένη ψηφοφορία πολλοί βουλευτές δέχθηκαν επιθέσεις από διαδηλωτές. Είναι ενδεικτικό ότι επίθεση δέχθηκε ένας πρώην υπουργός Ανάπτυξης (ο Κωστής Χατζιδάκης της Νέας Δημοκρατίας) αλλά και ένας βουλευτής του ΚΚΕ, στον οποίο πέταξαν γιαούρτια οι διαδηλωτές. 44

46 Στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Κάννες, στις 31 Οκτωβρίου 2011, υπό την πίεση των βίαιων αντιδράσεων κατά τη διάρκεια των εορτασμών της εθνικής επετείου της 28 ης Οκτωβρίου, ο Γ. Παπανδρέου ανακοίνωσε το σχέδιό του για διενέργεια δημοψηφίσματος σχετικά με τα νέα μέτρα λιτότητας που συνόδευαν το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής. Ο γάλλος πρόεδρος N. Sarkozy και η γερμανίδα καγκελάριος A. Merkel αντέδρασαν αρνητικά και έντονα. Στις 6 Νοεμβρίου 2011 ο Γ. Παπανδρέου απέσυρε τα περί δημοψηφίσματος και η κυβέρνησή του έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στο Κοινοβούλιο γρήγορα ωστόσο συμφώνησε με τον Αντώνη Σαμαρά, ηγέτη της Νέας Δημοκρατίας, του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, στον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Στις 8 Νοεμβρίου 2011, μετά από μια πολιτική κρίση διάρκειας 12 ημερών, αλλεπάλληλες διαπραγματεύσεις, εντάσεις και ανατροπές, το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ συμφώνησαν ως προς το πρόσωπο του πρωθυπουργού και τη σύνθεση της νέας κυβέρνησης. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο Λουκάς Παπαδήμος, πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και η τρικομματική (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΛΑΟΣ) κυβέρνηση έλαβε εντολή να διεκπεραιώσει την ψήφιση ορισμένων μέτρων οικονομικής πολιτικής και να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές μέσα στο Τον Φεβρουάριο του 2012 σημειώθηκε νέα και αυτή τη φορά μεγαλύτερης διάρκειας πολιτική κρίση. Η Αθήνα φλεγόταν από μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις μετά την ψήφιση του δεύτερου Μνημονίου. Ο Γ. Καρατζαφέρης, ηγέτης του ΛΑΟΣ, του τρίτου κόμματος που μετείχε στην κυβέρνηση Παπαδήμου, απέσυρε τη στήριξή του. Το νέο Μνημόνιο ψηφίστηκε τελικά αλλά η Νέα Δημοκρατία βίωσε μεγάλη εσωκομματική κρίση: 20 από τους βουλευτές της διαγράφηκαν από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος με εντολή του αρχηγού της Αντώνη Σαμαρά. Στις 6 Μαΐου 2012 η Κυβέρνηση Παπαδήμου διεξήγαγε εθνικές εκλογές, ωστόσο δεν κατέστη δυνατός ο σχηματισμός κυβέρνησης με αποτέλεσμα να οριστεί υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Παναγιώτη Πικραμμένο με σκοπό να οδηγηθεί η χώρα σε νέες εκλογές τον Ιούνιο Οι εκλογές της 17 ης Ιουνίου 2012 ανέδειξαν πρώτο κόμμα τη Νέα Δημοκρατία και δεύτερη εκλογική δύναμη το ΣΥΡΙΖΑ. Η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και η Δημοκρατική Αριστερά συγκρότησαν κυβέρνηση υπό τον Αντώνη Σαμαρά. Τον Οκτώβριο του 2012 η καγκελάριος της Γερμανίας Angela Merkel επισκέφθηκε την Αθήνα για πρώτη φορά για να στηρίξει την κυβέρνηση συνεργασίας και τον πρωθυπουργό Α. Σαμαρά. 45

47 Ορισμένα μέσα ενημέρωσης αναφέρθηκαν στην επίσκεψη αυτή ως συμβολική για τη στήριξη της Γερμανίας προς τους Έλληνες και την κυβέρνησή τους. Ωστόσο οι ηγέτες των κομμάτων της αντιπολίτευσης, συνδικαλιστές και ορισμένα γερμανικά μέσα ενημέρωσης είχαν διαφορετική άποψη. Για παράδειγμα η εφημερίδα Handelsblatt σχολίασε ότι «ενώ κάποιοι θεωρούν την καγκελάριο Merkel ως τον Μεσσία, άλλοι τη βλέπουν ως Μεφιστοφελή. Καμία άλλη χώρα δεν αμφισβητεί τον ρόλο της Merkel στην κρίση όσο οι Έλληνες». 16 Η εφημερίδα Süddeutsche Zeitung από την άλλη πλευρά έγραψε ότι «η Merkel δίνει θάρρος στους Έλληνες, όπως ένας γιατρός σε κατ οίκον επίσκεψη», σημειώνοντας ότι η Ελλάδα χρειάζεται «στήριξη, υποκίνηση και κατανόηση». 17 Οι αρχηγοί των κομμάτων της τρικομματικής κυβέρνησης χαιρέτισαν την επίσκεψη της Merkel στην Αθήνα και τόνισαν τη σημασία της, ενώ ο αρχηγός του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης δήλωσε ότι «η Merkel ήρθε στην Αθήνα για να στηρίξει τους μερκελιστές της Ελλάδας [...] αλλά η Ευρώπη των λαών θα νικήσει την Ευρώπη των Μνημονίων και της βαρβαρότητας». 18 Τον Νοέμβριο του 2012 εγκρίθηκε νέος προϋπολογισμός λιτότητας, ενώ στο τέλος εκείνου του μήνα το Eurogroup ανακοίνωσε ότι, μόλις η Ελλάδα επιτύγχανε πρωτογενές πλεόνασμα, θα άρχιζαν οι συζητήσεις για τη μείωση του χρέους. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου για την ψήφιση του δεύτερου Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής σημειώθηκε ένταση μεταξύ των βουλευτών της τρικομματικής κυβέρνησης και των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Στους δρόμους της Αθήνας, έξω από το Κοινοβούλιο, στην πλατεία Συντάγματος, εργαζόμενοι, συνδικαλιστές και φοιτητές διαδήλωναν εναντίον της ψήφισης. Οι διαδηλώσεις ανακόπηκαν από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις. Τον Ιούνιο του 2013 σημειώθηκε νέα πολιτική κρίση. Η Δημοκρατική Αριστερά αποχώρησε από την κυβέρνηση λόγω της απόφασης της Νέας Δημοκρατίας να κλείσει την κρατική 16 CE% B1%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%AC%CE %B B%CE%B1/a [τελευταία πρόσβαση: 12/12/2014]. 17 Στο ίδιο [τελευταία πρόσβαση: 12/12/2014]. 46

48 ραδιοτηλεόραση ΕΡΤ. Η ΔΗΜΑΡ χαρακτήρισε την απόφαση αυτή απαράδεκτη πράξη θεσμικού αυταρχισμού. Υποστήριξε δημόσια ότι δεν μπορούσε να δεχθεί χειρισμούς που κατέλυαν κάθε έννοια συνεργασίας, επισημαίνοντας ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν μπορούσαν και δεν έπρεπε να συνδέονται με οριζόντιες απολύσεις και βαρβαρότητα. Στις 10 Απριλίου 2014 η Ελλάδα επέστρεψε στις αγορές μετά από απουσία τεσσάρων ετών. Το γεγονός επισφράγισε η δεύτερη επίσκεψη της καγκελαρίου Merkel στην Αθήνα. Για την κυβέρνηση η επίσκεψη αυτή συνιστούσε ισχυρή «ψήφο εμπιστοσύνης» στις προσπάθειες της χώρας να επαναφέρει σε τροχιά τα δημόσια οικονομικά της. Ο ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξης Τσίπρας σχολίασε: «Η κυρία Merkel έρχεται να κάνει προεκλογική εκστρατεία για τον εκλεκτό της στην Ευρώπη και τον προστατευόμενό της στην Ελλάδα». Ο ηγέτης της ΔΗΜΑΡ δήλωσε ότι η επίσκεψη της γερμανίδας Καγκελαρίου επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη για αλλαγή πολιτικών, ότι μόνον το τέλος της λιτότητας την οποία έχει επιβάλει η Γερμανία σε όλη την Ευρώπη μπορεί να σηματοδοτήσει μια πραγματική ανάκαμψη της οικονομίας και της κοινωνίας και ότι χρειαζόμαστε «μια ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι μια γερμανική Ευρώπη». Εκείνη την ημέρα πολλοί διαδήλωσαν εναντίον της επίσκεψης της Merkel στην Αθήνα θεωρώντας την Καγκελάριο ως τον κύριο υποστηρικτή των πολιτικών λιτότητας Το πλαίσιο της έρευνας για τα σχόλια των αναγνωστών Η κρίση της ευρωζώνης έχει προκαλέσει μεγάλο αριθμό από επιστημονικές και πολιτικές αναλύσεις καθώς και σχόλια πολιτών. Τα περισσότερα κείμενα έχουν επικεντρωθεί στις οικονομικές και πολιτικές πλευρές της, αντίστοιχα με τον τρόπο με τον οποίο αυτή έχει διευθετηθεί. Η συζήτηση για την ελληνική οικονομική κρίση καταλαμβάνει προεξάρχουσα θέση στα εγχώρια μέσα καθώς πρόκειται για ζήτημα υψηλού διακυβεύματος. Οι τεχνικές πλευρές ορισμένων χαρακτηριστικών του δημόσιου λόγου φέρνουν στο προσκήνιο την εξάρτηση των αναγνωστών από το τι παρουσιάζουν τα μέσα και από τους ειδικούς. Έτσι για να καταστεί δυνατή μια ενημερωμένη συζήτηση είναι αναγκαία ποικίλα ειδησεογραφικά πλαίσια. 47

49 Στο πλαίσιο αυτής της μελέτης εξετάζεται ένα συγκεκριμένο είδος διαδικτυακής πολιτικής ομιλίας αυτή των αναρτήσεων των αναγνωστών σε διαδικτυακές εφημερίδες και θεωρείται ως περιστάσεις κατά τις οποίες η κοινότοπη κατανάλωση των μέσων διαταράσσεται κάπως. Χρησιμοποιώντας τις αναρτήσεις ως ευκαιρίες για πρόσβαση σε καθημερινό λόγο και για την εκτύλιξη της συνθετότητας της δημόσιας ζωής στις διαμεσολαβημένες κοινωνίες (Angouri & Wodak 2014: 542) τις προσεγγίζουμε μέσω της έννοιας του «βαθιού παιχνιδιού», όπως την ανέπτυξε ο Geertz και την επεξεργάστηκε ο Fischer: το βαθύ παιχνίδι «αναφέρεται σε πολιτισμικούς τόπους όπου διασταυρώνονται και συμπυκνώνονται πολλαπλά επίπεδα διάρθρωσης, εξήγησης και νοήματος, συμπεριλαμβανομένης της πολιτισμικής φαντασμαγορίας που γειώνει και διαρθρώνει το πεδίο όπου λειτουργούν χωρίς να μπορούν να το περιορίσουν η λογική, η βούληση και η γλώσσα» (Fischer 2003: 31, η έμφαση των γραφουσών). Σε αυτό το υπόβαθρο εντεινόμενου προβληματισμού κυρίως μεταξύ κοινωνικών επιστημόνων για την πολιτισμική πολιτική και τα εθνικά στερεότυπα που αρθρώνονται εντός και μέσω της κρίσης καθώς και για την έξαρση των εθνικισμών και του ευρωσκεπτικισμού στην Ευρώπη (π.χ. Ntampoudi 2014, Angouri & Wodak 2014), η μελέτη αυτή έχει στόχο να κατανοήσει καλύτερα την πολιτισμική δυναμική της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Καταπιάνεται με το ζήτημα της πολιτισμικής πολιτικής της κρίσης με το να αποκαλύπτει τις στρατηγικές λόγου που χρησιμοποιούν οι έλληνες αναγνώστες στις διαδικτυακές αναρτήσεις τους προκειμένου να κατανοήσουν την τρέχουσα κρίση και να αποδώσουν ή να αρνηθούν ευθύνες. Πώς πλαισιώνεται επομένως η κρίση μέσω διάφορων λόγων για την υπευθυνότητα, την απόδοση ευθυνών και τη λογοδοσία; Ευρύτερα το άρθρο θίγει τις συμβολικές διαιρέσεις που έχουν εμφανιστεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχουν ενεργοποιηθεί από αυτό που μπορεί να αποκληθεί η «πολιτική της απόδοσης ευθυνών» ή, όπως αναφέρεται στον Τύπο, «το παιχνίδι της κατηγορίας» (Bleich 2012, Kutlay 2011, Wee 2012, Weeks 2011). Το κάνει αυτό από έναν τόπο που θεωρείται το επίκεντρο της κρίσης της ευρωζώνης καθώς είναι ο πλέον αδύναμος κρίκος της, δηλαδή την Ελλάδα. Στη διαίρεση πυρήνα-περιφέρειας, που θεωρείται «κεντρικό χαρακτηριστικό της κρίσης» (Becker 48

50 & Jäger 2011), ο πυρήνας αναπαρίσταται εδώ από το παράδειγμα της Γερμανίας, η οποία θεωρείται ότι παίζει ηγετικό ρόλο στην κρίση. 49

51 5. Ποσοτικά δεδομένα 5.1. Ομιλίες πολιτικών: στατιστικά στοιχεία Το γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει τον αριθμό των αναφορών στους Γερμανούς σε διάφορες πολιτικές ομιλίες και συζητήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι με την πάροδο του χρόνου ο αριθμός των αναφορών αυξάνει. Πράγματι το 2010 οι αναφορές στους Γερμανούς είναι μόλις 15% του συνόλου των σχολίων, το 2011 ανέρχονται στο 18% και το 2012 φτάνουν το 45%. Το 2014 οι ομιλίες των πολιτικών επικεντρώνονται στην επίσκεψη της Merkel στην Αθήνα και οι συζητήσεις τους εστιάζουν στη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. Τα πρακτικά της ομώνυμης Διακομματικής Επιτροπής, που συστάθηκε τον Απρίλιο του 2014 στο πλαίσιο των Επιτροπών για Εθνικά ή Γενικότερου Ενδιαφέροντος Ζητήματα, αναφέρονται προφανώς στους Γερμανούς και συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό από στερεότυπα αναφορικά με τον τρόπο ζωής, το παρελθόν και τον χαρακτήρα τους. Τέλος ο αριθμός των αναφορών στο Ζάππειο Ι ήταν 2% ενώ στο Ζάππειο ΙΙ δεν υπήρχε καμία αναφορά στους Γερμανούς 19. Γράφημα 1. Αριθμός αναφορών στους Γερμανούς στους λόγους των πολιτικών 19 Το Ζάππειο I «Στρατηγική Ελπίδας για την έξοδο από την κρίση» που παρουσιάστηκε από τον τότε Αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, Αντώνη Σαμαρά, στις 07 Ιουλίου 2010 και το Ζάππειο ΙΙ «Επανεκκίνηση της Οικονομίας» που παρουσιάστηκε από τον Αντώνη Σαμαρά στις 22 Απριλίου 2012, αποτελούσαν οικονομικά προγράμματα της Νέας Δημοκρατίας για την ανασυγκρότηση της οικονομίας και την έξοδο από την κρίση. 50

52 Αριθμός Αναφορών Πρακτικά Ολομέλειας στις (1ο Μνημόνιο) Πρακτικά Ολομέλειας στις (1ο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής) Πρακτικά Ολομέλειας στις (2ο Μνημόνιο) 2% 3% 3% 3% 12% Πρακτικά Ολομέλειας στις (2ο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής) Ζάππειο I ( ) 12% 10% 18% Οκτώβριος 2012, Δηλώσεις Ελλήνων πολιτικών για την πρώτη επίσκεψη της Μέρκελ στην Αθήνα Απρίλιος 2014, Λόγος Ελλήνων πολιτικών για την 2η επίσκεψη της Μέρκελ στην Αθήνα 2% 22% 13% Πρακτικά 3ης Συνεδρίασης της Επιτροπής για τις πολεμικές αποζημιώσεις Πρακτικά 4ης Συνεδρίασης της Επιτροπής για τις πολεμικές αποζημιώσεις Πρακτικά 6ης Συνεδρίασης της Επιτροπής για τις πολεμικές αποζημιώσεις Πρακτικά 7ης Συνεδρίασης της Επιτροπής για τις πολεμικές αποζημιώσεις

53 5.2. Σχόλια αναγνωστών: στατιστικά στοιχεία Το γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει τον συνολικό αριθμό των σχολίων των αναγνωστών κατά την πρώτη και κατά τη δεύτερη επίσκεψη της Merkel στην Ελλάδα. Οι κατηγορίες που περιγράφονται δημιουργήθηκαν μετά από προσεκτική ανάγνωση όλων των σχολίων, την κωδικοποίηση καθενός από αυτά και τη σύνδεσή του με κεντρικές και δευτερεύουσες έννοιες. Έτσι δημιουργήθηκαν 15 κατηγορίες που ομαδοποιούνται στα εξής πέντε θέματα: 1. Εσωτερική πολιτική και πρακτικές (κατηγορίες 1, 2, 8, 12 και 13) 2. Ελληνική κρίση: στραμμένοι προς την Ευρώπη; (κατηγορίες 3, 7, 11 και 14) 3. Η αμφίσημη επίσκεψη της Merkel (κατηγορίες 4, 5 και 6) 4. Σχόλια περί κάθαρσης (κατηγορία 9) και 5. Σχόλια για τον γράφοντα (κατηγορία 10). Πίνακας 2: Αριθμός των σχολίων για την πρώτη και τη δεύτερη επίσκεψη Merkel στην Αθήνα Κατηγορίες Συνολικός Αριθμός σχολίων Αριθμός σχολίων αριθμός (πρώτη (δεύτερη σχολίων επίσκεψη) επίσκεψη) Κατηγορίες εναντίον ελλήνων πολιτικών Η οικονομική και πολιτική πτώση: ευθύνη της ίδιας της Ελλάδας Η οικονομική και πολιτική πτώση: κοινή ευθύνη - η Ελλάδα ως θύμα Κατηγορίες εναντίον της Γερμανίας και/ή της Merkel Αντικειμενική και θετική στάση έναντι της Merkel Επίσκεψη για το «θεαθήναι» που εξυπηρετεί ξένα συμφέροντα Η ευρωπαϊκή ιδέα Πολιτικοί από το παρελθόν έναντι σύγχρονων ελλήνων και ξένων πολιτικών Κάθαρση

54 Θετική ή αρνητική κριτική στον συγγραφέα του άρθρου Βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα Η μεγάλη συζήτηση: υπέρ ή κατά του Σύριζα Παρουσία της Χρυσής Αυγής Ανάγκη δυτικοποίησης της Ελλάδας Ανάξιο σχολιασμού Σύνολο Παρατηρούμε σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ του αριθμού των σχολίων που γίνονται κατά την πρώτη και εκείνων που γίνονται κατά τη δεύτερη επίσκεψη. Πιο συγκεκριμένα, οι θετικές διακυμάνσεις των σχολίων στις κατηγορίες «κάθαρση» και «η μεγάλη συζήτηση: υπέρ ή κατά του Σύριζα» είναι πολύ σημαντικές (έως 97,96% και 681,48% αντίστοιχα). Αντιθέτως ο αριθμός των σχολίων των κατηγοριών «αντικειμενική και θετική στάση έναντι της Merkel», «η παρουσία της Χρυσής Αυγής» και «βούληση για αλλαγή, αναφορά στο δημοψήφισμα» παρέμειναν σχεδόν αναλλοίωτες, με μια ελαφριά αρνητική διακύμανση (έως 50%, 72,41% και 10% αντίστοιχα). Πίνακας 3: Διακυμάνσεις κάθε κατηγορίας Κατηγορίες Διακύμανση % Κατηγορίες εναντίον ελλήνων πολιτικών 65,28 Η οικονομική και πολιτική πτώση: ευθύνη της ίδιας της Ελλάδας 89,47 Η οικονομική και πολιτική πτώση: κοινή ευθύνη - η Ελλάδα ως 49,36 θύμα Κατηγορίες εναντίον της Γερμανίας και/ή της Merkel 60,92 Αντικειμενική και θετική στάση έναντι της Merkel 50 Επίσκεψη για το «θεαθήναι» που εξυπηρετεί ξένα συμφέροντα 26,53 Η ευρωπαϊκή ιδέα 300 Πολιτικοί από το παρελθόν έναντι σύγχρονων ελλήνων και ξένων πολιτικών Κάθαρση 97,96 Θετική ή αρνητική κριτική στον συγγραφέα του άρθρου 1040 Βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα 10

55 Η μεγάλη συζήτηση: υπέρ ή κατά του Σύριζα 681,48 Παρουσία της Χρυσής Αυγής 72,41 Ανάγκη δυτικοποίησης της Ελλάδας 3800 Ανάξιο σχολιασμού 60,78 54

56 6. Κριτική ανάλυση λόγου Η κρίση έχει προκαλέσει μια ιδεολογική μετατόπιση σε ό,τι αφορά τις σχέσεις Ελλάδας- Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ευρωσκεπτικισμός, που βρίσκεται σε άνοδο σε άλλες ευρωπαϊκές δημοκρατίες, έχει κατά πάσα πιθανότητα καταστεί κυρίαρχος στην Ελλάδα. Τα αριστερά κόμματα θεωρούν τους εταίρους της χώρας στην Ε.Ε. και ιδιαίτερα τους Γερμανούς υπεύθυνους για την επιβολή στη χώρα περιορισμών που έχουν προκαλέσει βαθιά ύφεση, καλπάζουσα ανεργία και δραστικές περικοπές στους μισθούς αφήνοντας λιγοστές πιθανότητες για μεγέθυνση στο εγγύς μέλλον. Πράγματι ακόμη και οι αξιωματούχοι της Τρόικας παραδέχθηκαν ότι στο πρώτο πακέτο διάσωσης (Μάιος 2010) η αναλογία των μέτρων που προωθούσαν τη μεγέθυνση και εκείνων που μείωναν τις δημόσιες δαπάνες δεν ήταν σωστή. Τα κόμματα επιρρίπτουν ευθύνες στο δικομματικό σύστημα που αποδέχθηκε τέτοια σκληρά μέτρα. Οι Γερμανοί επομένως παρουσιάζονται είτε ως το μοντέλο της Ευρώπης και κατά συνέπεια και της Ελλάδας για μια μειοψηφία των πολιτικών είτε, για το μεγαλύτερο μέρος τους, ως οι προνομιούχοι της ευρωπαϊκής κρίσης, ακόμη και ως δύναμη διαίρεσης της Ευρώπης Οι Γερμανοί ως ρυθμιστές Στην αρχή της κρίσης οι πολιτικοί δήλωναν στις ομιλίες τους ότι ο μόνος στόχος για την Ελλάδα θα έπρεπε να είναι η αντιγραφή του ρυθμιστικού μοντέλου της Γερμανίας και η προσαρμογή του στα ελληνικά πρότυπα. Οι Γερμανοί εμφανίζονται ως σύμμαχοι και ως ρυθμιστές που επιθυμούν να επιλύσουν τα προβλήματα της χώρας. Το γερμανικό σύστημα παρουσιάζεται ως το πρότυπο και οι γερμανοί πολιτικοί ως προστάτες της Ελλάδας. «Εμείς σκεφτόμαστε να αναλάβουμε ευθύνες σήμερα, που κανονικά θα έπρεπε να τις αναλάβει η Αξιωματική Αντιπολίτευση της χώρας. Και έρχεται η Αξιωματική Αντιπολίτευση, παραιτούμενη του φυσικού της ρόλου και λέει στον ελληνικό λαό τι; Να μην πάρουμε τα χρήματα; Έχουμε αναλογιστεί, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι της Νέας Δημοκρατίας, τι θα πει αυτή η θέση; Τι θα πάτε να πείτε στο Λαϊκό Κόμμα στο οποίο συμμετέχετε; Το μηχανισμό 55

57 αυτόν και τους όρους τους έφτιαξε ο κ. Σαρκοζί, μέλος του Λαϊκού Κόμματος, ο κ. Μπερλουσκόνι, μέλος του Λαϊκού Κόμματος, με την κ. Μέρκελ, μέλος του Λαϊκού Κόμματος. Τι μας λέει η Νέα Δημοκρατία εδώ σήμερα; Ότι ο κ. Σαρκοζί, η κ. Μέρκελ και ο κ. Μπερλουσκόνι είναι άνθρωποι που είναι εναντίον του ελληνικού λαού και πρέπει να τους πούμε όχι; Να πάτε να τους πείτε εκεί στην Ευρώπη κατάμουτρα. Δεν είναι σοβαρή θέση αυτή που ακολουθείτε. Προδίδετε τον αστικό χώρο σήμερα. Παραιτείστε του φυσικού σας ρόλου και αναθέτετε σε εμάς να παίξουμε ένα ρόλο που ακόμα και για εμάς είναι δύσκολο να αναλάβουμε. Εμείς σκεφτόμαστε να αναλάβουμε ευθύνες σήμερα, που κανονικά θα έπρεπε να τις αναλάβει η Αξιωματική Αντιπολίτευση της χώρας. Και έρχεται η Αξιωματική Αντιπολίτευση, παραιτούμενη του φυσικού της ρόλου και λέει στον ελληνικό λαό τι; Να μην πάρουμε τα χρήματα; Έχουμε αναλογιστεί, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι της Νέας Δημοκρατίας, τι θα πει αυτή η θέση; Τι θα πάτε να πείτε στο Λαϊκό Κόμμα στο οποίο συμμετέχετε; Ο κ. Σαμαράς έχει εγκλωβιστεί σε μια στρατηγική, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι της Νέας Δημοκρατίας, η οποία είναι αξιοθρήνητη» (Σπυρίδων-Άδωνις Γεωργιάδης, ΛΑΟΣ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μνημόνιο). «Αυτή τη στιγμή θα κλυδωνιστεί το εισόδημα του Έλληνα κατ ανάγκην. Θα μειωθούν επιδόματα, συντάξεις, μισθοί κ.λπ.. Παράλληλα όμως θα πρέπει να αρχίσει και κακώς που δεν έχει ήδη αρχίσει- η μάχη των τιμών. Πρέπει να μειωθούν οι τιμές, να χτυπηθεί η αισχροκέρδεια, για να υπάρξει αυτή η εξισορρόπηση της απώλειας της εισοδήματος. Και εμείς έχουμε μια ξεκάθαρη πρόταση. Ο μέσος όρος τιμών αναφέρομαι στα προϊόντα ευρείας καταναλώσεως σούπερ μάρκετ κ.λπ.- που ισχύει σε Γαλλία και Γερμανία, να ισχύει στην Ελλάδα. Να περάσουμε έναν τέτοιο νόμο. Να τιθασεύσουμε την αισχροκέρδεια και να βοηθήσουμε τον απλό πολίτη, που βλέπει το εισόδημά του να μειώνεται». (Αστέριος Ροδούλης, ΛΑΟΣ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μνημόνιο). Ο λόγος των κομμάτων αλλάζει ελαφρά μετά τις μαζικές διαδηλώσεις και τη λαϊκή αναστάτωση που ακολούθησαν τη συνεδρίαση της Ολομέλειας για το πρώτο Μνημόνιο στις Τα πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας της 29 ης Ιουνίου 2011 για την ψήφιση του πρώτου Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής αποκαλύπτουν 56

58 ότι ακόμη και οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ έχουν αλλάξει την εικόνα τους για τους Γερμανούς από «ρυθμιστές» σε «προνομιούχους» Οι Γερμανοί ως «οι προνομιούχοι»' Σε περιόδους κρίσης ο κοινωνικός και οικονομικός κατακερματισμός λειτουργεί ως στήριγμα για το σύμπλεγμα κατωτερότητας των Ελλήνων και επομένως για την πεποίθηση ότι οι Γερμανοί είναι ένα προνομιούχο έθνος. Ο ισχυρισμός αυτός σχετίζεται ευθέως με τη συχνά επαναλαμβανόμενη άποψη ότι οι Γερμανοί δεν σέβονται το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή τάξη. Οι διακειμενικές αναφορές (Fairclough & Fairclough 2012: 85) στις ομιλίες των πολιτικών επισημαίνουν την ηγεμονική στάση των Γερμανών σε πολιτισμικά, οικονομικά, κοινωνικά και κοινωνιακά ζητήματα, με την οποία αποπειρώνται να δικαιολογήσουν τους ισχυρισμούς τους. Αναφερόμενοι στα εγκλήματα (λεηλασίες, ληστείες, καταστροφή υποδομών, δολοφονίες κ.λπ.) που διέπραξαν οι ναζί σε βάρος των Ελλήνων κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο οι έλληνες πολιτικοί επιχειρούν να δημιουργήσουν εμπλοκή και να συμβάλουν στη δημιουργία δεσμών με τους πολίτες. «Μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο η ηττημένη Γερμανία καταδικάστηκε από τη Συμφωνία των Βερσαλλιών, μεταξύ πολλών άλλων, εδαφικών και οικονομικών και σε πολεμικές αποζημιώσεις ύψους 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το Είστε καλύτερος από εμένα στην ιστορία. Το 1924 η Γερμανία έδειξε αδυναμία να μπορεί να αποπληρώσει το χρέος της και τα 32 δισεκατομμύρια έγιναν 24. Το 1931 η Γερμανία υποχρεώθηκε σε ένα είδος μνημονίου για να μπορέσει να πληρώσει τις δόσεις της. Και στη Συμφωνία της Λωζάννης απηλλάγη των πολεμικών αποζημιώσεων, αδύναμη να τις εκπληρώσει. Μέχρι τότε, κύριοι Υπουργοί, είχε πληρώσει το 1/8 των πολεμικών αποζημιώσεων. Αυτό δείχνει ότι ακόμα και οι πιο γονατισμένες κοινωνίες και κράτη, μετά από μία ήττα σε ένα πόλεμο είναι ικανές ή πρέπει να είναι ικανές να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σε αυτά που είναι αναγκαία για το δικό τους το λαό. Εμείς δεν ζητήσαμε ποτέ, ούτε ως συντεταγμένη πολιτεία, ούτε εμείς ως Νέα Δημοκρατία να μην πληρώσουμε τα χρέη μας. Αλλά για να το κάνουμε αυτό, για να διατηρήσουμε δηλαδή την αξιοπιστία μας απέναντι στους δανειστές μας -διότι δεν μας δάνεισαν τράπεζες, αλλά μας 57

59 δάνεισαν κράτη με απόφαση των κοινοβουλίων και ελέγχονται οι όποιες κυβερνήσεις από τις αντιπολιτεύσεις και το λαό τους γι αυτά τα χρήματα που έδωσαν στην Ελλάδα στο όνομα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης- για να μπορέσουμε, ως οφείλουμε, να είμαστε αξιόπιστοι και να συντηρήσουμε το όραμα της εσωτερικής ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που είναι κορυφαίο όραμα για τη συνοχή της Ευρώπης, πρέπει να κατορθώσουμε εμείς, να ανταπεξέλθουμε σ αυτές» (Κωνσταντίνος Μαρκόπουλος, ΝΔ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής). Ο λόγος των βουλευτών περιέχει ρητά ή υπόρρητα ισχυρισμούς για σκοτεινές ιστορικές περιόδους της Γερμανίας και το πόσο οι Γερμανοί ξεχνούν, για τον τρόπο ζωής τους που είναι πλουσιότερος σε σχέση με τον ελληνικό, για την ασεβή στάση τους κατά τη διάρκεια της κρίσης σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. «Είναι προφανές ότι τα επιχειρήματα της γερμανικής πλευράς είναι παντελώς αβάσιμα πολιτικά, ηθικά, ιστορικά. [ ] Θεωρούμε ότι τουλάχιστον στην ήπειρο αυτή, υπάρχει η ηθική υποχρέωση για την εφαρμογή κανόνων του διεθνούς δικαίου. Εδώ ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο. Μια χώρα φίλη και σύμμαχος πρέπει να κατανοήσει το αυτονόητο. Ότι η ανταπόκρισή της στις αρχές του διεθνούς δικαίου είναι και απόδειξη του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη διεθνή τάξη». (Αθανάσιος Νταβλούρος, ΝΔ, πρακτικά από τη συνεδρίαση της Διακομματικής Επιτροπής για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών στις ). Παρόμοια γραμμή επιχειρηματολογίας που τονίζει την ανισορροπία μεταξύ των «προνομιούχων Γερμανών» σε σύγκριση με τους «ευρισκόμενους σε ανέχεια και με τους Έλληνες» εντοπίζεται και στα ακόλουθα σχόλια βουλευτών: «Μετά τον πόλεμο και την καταστροφή της Γερμανίας, το ίδιο το γερμανικό κράτος, με συντηρητική πλειοψηφία και το Γερμανικό Κοινοβούλιο ψήφισε έναν περίφημο νόμο για την «εξισορρόπηση των βαρών». Αυτός ο νόμος προέβλεπε ότι όσοι είχαν τότε περιουσία πάνω από γερμανικά μάρκα εκείνην την εποχή, υποχρεούτο σε βάθος χρόνου μίας εικοσαετίας, να καταβάλλει σε ισόποσες τριμηνιαίες δόσεις το 50% στο δημόσιο ταμείο. Η 58

60 Γερμανία της Μέρκελ, αυτή για την οποία μιλάμε, ετοιμάζεται να επαναφέρει τώρα αυτήν τη νομοθεσία. Ακόμα και η Γερμανία στην οποία κυριαρχούν τα μονοπώλια, το κεφάλαιο κ.λπ., στοιχειωδώς λειτουργεί ακόμα -χάρις στους αγώνες των συνδικάτων και του εργατικού και κοινωνικού κινήματος- ένα στοιχειώδες κοινωνικό συμβόλαιο. Κι έχει τον τρόπο κάθε κοινωνία, κάθε λαός να φτιάξει νέες συμμαχίες και με άλλους λαούς της Ευρώπης και να αμφισβητήσει τα μνημόνια και τις δανειακές συμβάσεις κι όλες αυτές τις βάρβαρες δεσμεύσεις και αλυσίδες που προσπαθούν να τον δέσουν χειροπόδαρα για τρεις γενιές μπροστά» (Θεόδωρος Δρίτσας, Σύριζα, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μνημόνιο). «Ακουμπάτε το είπα χθες, θα το επαναλάβω και σήμερα, παρ ότι δημιουργεί ανατριχίλα στο κυρίαρχο πολιτικό και μιντιακό σύστημα- τον τρόπο καθορισμού του κατώτερου μισθού. Κάνετε κάτι που δεν τόλμησαν να κάνουν από τότε που ισχύει, από το 1935, ούτε δύο δικτατορίες του Μεταξά και της χούντας και ούτε καν οι κατοχικές κυβερνήσεις των δοσίλογων επί γερμανικής κατοχής. Απαράδεκτο. Ντροπή και αίσχος στην Κυβέρνηση! Ντροπή και αίσχος σε όσες και όσους ψηφίσουν μία τέτοια διάταξη! Ανεξίτηλο και διαρκές στίγμα ηθικό και πολιτικό θα παραμείνει για όσους το διαπράξουν αυτό». (Δημήτριος Στρατούλης, Σύριζα, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής). «Δεν θα συμφωνήσω με τη λογική που λέει ότι δεν ξέρουμε που βρίσκονται τα κλαπέντα πολιτιστικά αγαθά. Αν είναι στα μουσεία, σε ιδιωτικές συλλογές κ.λ. Ο κύριος όγκος των κλαπέντων έργων τέχνης (αρχαιοελληνικών κ.λ.), πήγε στη Γερμανία. Οι Ναζί ήσαν Γερμανοί και Αυστριακοί και ήσαν στη Γερμανία ή εκεί πήγαν» (Σπύρος Χαλβατζής, ΚΚΕ, πρακτικά της συνεδρίασης της Διακομματικής Επιτροπής για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών στις ). Συνδυασμός σχημάτων επιχειρηματολογίας περί κρατικής κυριαρχίας και οικοδόμησης συμμαχιών 59

61 Δίνοντας έμφαση σε ιδιαίτερα συμβολικούς όρους, όπως «διεθνής τάξη», «αρχές του διεθνούς δικαίου» ή «κοινωνικό συμβόλαιο», διάφοροι βουλευτές θίγουν εμμέσως ένα καίριο στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας: τη δημοκρατία. Το θέμα αυτό αναδύεται μέσω του συνδυασμού σχημάτων επιχειρηματολογίας που άπτονται της οικοδόμησης συμμαχιών και σχημάτων που άπτονται της κρατικής κυριαρχίας. Τα σχήματα επιχειρηματολογίας περί οικοδόμησης συμμαχιών στηρίζονται σε ένα σύμπλεγμα εθνικών και ευρωπαϊκών επιχειρημάτων και σε μια θετική αναφορά για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Φράσεις όπως «το όραμα της εσωτερικής ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», «μια φιλική και σύμμαχος χώρα πρέπει να κατανοήσει το προφανές» και «κάθε κοινωνία, κάθε λαός έχει τη δυνατότητα να οικοδομήσει νέες συμμαχίες με άλλους λαούς της Ευρώπης» δείχνουν αυτό το σύμπλεγμα των επιχειρηματολογικών σχημάτων περί οικοδόμησης συμμαχιών. Τα σχήματα περί κρατικής κυριαρχίας δίνουν έμφαση στη συχνά αμφίσημη σχέση μεταξύ κυριαρχίας και παρέμβασης. Οι έννοιες αυτές στο όνομα της επείγουσας ανάγκης μπορεί να ιεραρχηθούν ή μπορεί να θεωρηθούν παθολογικά άνισες. Οι βουλευτές δηλώνουν ότι ακόμη και σε περίοδο κρίσης αυτές πρέπει να θεωρούνται και ως αλληλεξαρτώμενες και ως αυτόνομες. Ισχυρίζονται ότι η κυριαρχία της Ελλάδας αμφισβητείται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και ότι ο πολλαπλασιασμός των ευρωπαϊκών στρατηγικών έντονης παρέμβασης είναι νομικά, ηθικά, οικονομικά και πολιτικά αβάσιμος. Υπάρχει επομένως επίκληση νομικών, ηθικών, οικονομικών και πολιτικών διαστάσεων όπως και του αντίκτυπου του νόμου προκειμένου να πλαισιωθούν οι εξελίξεις όχι μόνον ενός οικονομικού ζητήματος αλλά ενός συστημικού προβλήματος. Οι Wodak & Chilton (2005: 225) σημειώνουν ότι τέτοιες στρατηγικές «επηρεάζουν άμεσα την εθνική αυτοσυνείδηση και γίνονται έτσι ιδιαιτέρως προεξάρχουσες». Πράγματι αποσπάσματα όπως τα ακόλουθα: «ακόμα και οι πιο γονατισμένες κοινωνίες και κράτη, μετά από μία ήττα σε ένα πόλεμο είναι ικανές ή πρέπει να είναι ικανές να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σε αυτά που είναι αναγκαία για το δικό τους το λαό» (Μαρκόπουλος, ΝΔ), «μας δάνεισαν κράτη με απόφαση των κοινοβουλίων» (Μαρκόπουλος, ΝΔ) και «Κι έχει τον τρόπο κάθε κοινωνία, κάθε λαός [...] να αμφισβητήσει τα μνημόνια και τις δανειακές συμβάσεις κι όλες αυτές τις βάρβαρες δεσμεύσεις 60

62 και αλυσίδες που προσπαθούν να τον δέσουν χειροπόδαρα για τρεις γενιές μπροστά» (Δρίτσας, Σύριζα) συνδέονται μέσω της ανάλυσης του Atlas.ti σε έναν χάρτη εννοιών που παρουσιάζει κανονικά και μη κανονικά εννοιολογικά σχήματα των ελλήνων πολιτικών. Στην κατηγορία «οι Γερμανοί ως προνομιούχοι» τα κανονικά σχήματα που ορίζονται ως οι ταυτόσημες έννοιες στο σύνολο των παραθεμάτων και αναφέρονται σε κοινώς αποδεκτές ιδεολογίες από τους συγκεκριμένους βουλευτές είναι τα εξής: «υποτίμηση του Εμείς», «ασάφεια των Άλλων» και «καταχρηστική χρήση του Εμείς». Η επίτευξη μιας συμφωνίας υπ αυτές τις συνθήκες ακραίας πίεσης προβάλλει ως αμφίβολη προσδοκία στις ομιλίες των βουλευτών. Τα μη κανονικά σχήματα που παρουσιάζονται σε αυτή την κατηγορία στον χάρτη εννοιών επισημαίνουν την «αδύνατη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη» και την «έμμεση θυματοποίηση των Ελλήνων» Οι Γερμανοί ως μια δυτική/συμπτωματική αυτοκρατορία Ιδεολογική μετατόπιση αναφορικά με τις σχέσεις Ελλάδας-Γερμανίας και Ελλάδας- Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κρίση έχει προκαλέσει μια ιδεολογική μετατόπιση σε ό,τι αφορά τις σχέσεις Ελλάδας- Γερμανίας και λόγω της αυξημένης εμπλοκής της δεύτερης στις ελληνικές εθνικές υποθέσεις. Σχετικός είναι και ο ευρωσκεπτικισμός των βουλευτών, ιδιαίτερα για τους βουλευτές της μειοψηφίας (ΛΑΟΣ, Σύριζα, ΑΝΕΛ και ΔΗΜΑΡ). «Μια παρατήρηση θα κάνω στον προηγούμενο ομιλητή της Νέας Δημοκρατίας, που μίλησε για τους ηγέτες που δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι σχέση έχουν οι ηγέτες εκείνοι με τους σημερινούς ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Για άλλη Ευρώπη μιλούσαν, άλλη Ευρώπη δημιούργησαν και άλλη Ευρώπη βλέπουμε σήμερα με Μέρκελ και Σαρκοζί και τα παρακλάδια τους». (Παύλος Μαρκάκης, ΛΑΟΣ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μνημόνιο). 61

63 Αυτός ο ευρωσκεπτικισμός συνδέεται στενά με τις γερμανικές ηγεμονικές στρατηγικές κατά τη διάρκεια της κρίσης. Οι Γερμανοί εμφανίζονται ως διαιρετική δύναμη όχι μόνον για την Ευρώπη αλλά και για την Ελλάδα και γενικότερα για την κοινή γνώμη. Η σιωπηλή εμπλοκή της κυβέρνησης σε αυτή τη γερμανική ηγεμονία είναι αξιοσημείωτη στις ομιλίες των βουλευτών ακόμη και σε εκείνες βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και αυτή η ηγεμονική στρατηγική είναι εμφανής και βίαιη σύμφωνα με τα μέλη του Κοινοβουλίου. «Κυρία Πρόεδρε, ο αρχιτέκτονας του γερμανικού θαύματος, ο Λούντβιχ Έρχαρντ, έλεγε ότι συμβιβασμός είναι η τέχνη να μοιράζεις την πίτα σε τέτοια κομμάτια που ο καθένας να νομίζει ότι πήρε το καλύτερο και, μάλιστα, αυτό όταν γίνεται μεταξύ φίλων. Ο ελληνικός λαός αισθάνεται σήμερα ότι είναι σε μία εταιρική σχέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της αλληλεγγύης και της αμοιβαίας κατανόησης, κυρία Πρόεδρε; Ο ελληνικός λαός αισθάνεται δικαιωμένος ή προδομένος, όσοι, δηλαδή, τελικά πιστέψαμε στο ευρωπαϊκό όραμα να ανήκουμε σε μία Ευρωπαϊκή Ένωση που ενιαία θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα της κρίσης; Πιστεύουμε ή δεν πιστεύουμε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποδείχθηκαν λίγοι απέναντι σ αυτήν την κρίση, γιατί άφησαν το ευρώ εκτεθειμένο και δεν προχώρησαν στην πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, για να προστατεύσουν αυτό το εγχείρημα;» (Παναγιώτης Κουρουμπλής, ΠΑΣΟΚ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής). Το «μερκιαβελικό μοντέλο» (Beck 2013) χαρακτηρίζεται από μια ασυμμετρία μεταξύ εξουσίας και νομιμοποίησης η οποία φτάνει στα εξωτερικά του όρια και έχει αντίκτυπο όχι μόνο στις ελληνογερμανικές και στις σχέσεις της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και στις εσωτερικές (εθνικές) σχέσεις. «Θα συνεχίσουμε τον αγώνα, παρά τις απαγορεύσεις και παρά την καταπάτηση του δικαιώματος που επιχειρεί η σημερινή κυβέρνηση σαν υπάλληλος της εξωτερικής χώρας». (Πάνος Καμμένος, ΑΝΕΛ, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα) 62

64 «Η κυρία Merkel έρχεται να κάνει προεκλογική εκστρατεία για τον εκλεκτό της στην Ευρώπη και τον προστατευόμενό της στην Ελλάδα» (Αλέξης Τσίπρας, Σύριζα, κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα) Προς μια γερμανική Ευρώπη Ο λόγος περί γερμανικής Ευρώπης διατηρείται ως τις μέρες μας. Ακόμη και τον Φεβρουάριο του 2015 η Γερμανία εμφανίζεται ως ο κύριος ένοχος για την ελληνική, την ευρωπαϊκή ακόμη και τη λαϊκή διαίρεση. Με αυτή την έννοια είπε ο Schäuble ότι «δεν πρόκειται για τη δημιουργία μιας γερμανικής Ευρώπης. Αυτά είναι ανοησίες. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός ισχυρού μέλλοντος για την Ευρώπη στην παγκόσμια σκηνή μέσω καινοτομίας και ευελιξίας». 20 Σύμφωνα με έλληνες βουλευτές η «γερμανοποίηση» ή η «μερκελοποίηση», όπως αποκαλείται της Ελλάδας περνά από ένα νομικό πλαίσιο μέσω της επικύρωσης διαφορετικών συμβάσεων και συνθηκών καθώς και από ένα συστημικό οικονομικό πανόραμα συμβουλευτικών διαδικασιών, συστάσεων, αποφάσεων και επιβολών. Σύμφωνα με τους βουλευτές η «γερμανοποίηση» των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης περνά πρώτα από τη «γερμανοποίηση της ευρωπαϊκής νομισματικής πολιτικής» (McCann 2010: 34), δηλαδή από την κερδοφορία, η οποία μεταμφιέζεται ως πίεση για παραγωγικότητα, ακόμη και σε βάρος των εργαζομένων, και χαρακτηρίζεται από οξεία καταδίκη των «άλλων» που οδηγεί σε μια σχεδόν ομόφωνη ευρωπαϊκή καταδίκη των Ελλήνων. Ο λόγος των βουλευτών αποκαλύπτει ότι η κυριαρχική «ηγεσία» της Merkel σχετίζεται στενά με την περιβόητη θεωρία της ηγεμονίας των Laclau & Mouffe (1985), όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο τους Hegemony and Socialist Strategy, εφόσον στηρίζεται σε ένα λίγο-πολύ κλειστό σύστημα που δεν εξαρτάται από ταξική κυριαρχία αλλά από ταξική ιδεολογία και είναι ικανό να ρυθμίζει την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή. Παρότι οι παραγωγικές δυνάμεις είναι ουδέτερες, η «γερμανική Ευρώπη» (αντί της ευρωπαϊκής Γερμανίας) απειλεί τη δημοκρατία. «...γιατί είναι ενταγμένο σε μια πολιτική που θέλουν να επιβάλουν οι Γερμανοί, γερμανοποίησης της Ευρώπης. Οι Γερμανοί κάνουν έναν αγώνα δρόμου επί της κόψης του 20 [τελευταία πρόσβαση: ] 63

65 ξυραφιού, για να περάσουν τις αλλαγές των συνθηκών. Γιατί αυτό είναι σημαντικό; Γιατί μέχρι να περάσουν οι αλλαγές των Συνθηκών, η κάθε χώρα έχει το δικαίωμα βέτο. Μόλις περάσουν οι αλλαγές των Συνθηκών, τότε η Γερμανία όχι μόνο θα είναι η πιο δυνατή χώρα στην Ευρώπη, αλλά θα είναι και θεσμικά κατοχυρωμένη. Και το κάνει αυτό για να προλάβει τη δεύτερη επερχόμενη ύφεση, που όλοι αναγνωρίζουν ότι έρχεται». (Ευάγγελος Παπαχρήστος, ΠΑΣΟΚ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μνημόνιο). «Χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι μια γερμανική Ευρώπη» (Φώτης Κουβέλης, ΔΗΜΑΡ, κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα). «Όχι μόνο οι Βρυξέλλες, η έδρα και τα θεσμικά όργανα, αλλά κατά έναν απροκάλυπτο τρόπο το Βερολίνο και το Παρίσι, έχουν καταστεί τα κέντρα αποφάσεων για τις τύχες των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η σωτηρία δε αυτής της πατρίδος, δεν βρίσκεται πουθενά αλλού. Βρίσκεται στο αίμα της και στο δίκιο της. Αυτό προστάζουν οι πρόγονοι και αν αυτό δεν συμβεί και αν δεν καταδικαστεί αυτή η προσπάθεια με τη διαπραγμάτευση, που δεν έγινε ποτέ και με την αλληλεγγύη των Ευρωπαίων, που δεν την είδαμε ποτέ, δεν θα αξίζουμε ούτε πατρίδα ούτε Ευρώπη που ονειρευτήκαμε να έχουμε» (Κωνσταντίνος Κιλτίδης, ΛΑΟΣ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μνημόνιο). «Έχουμε μέσα στην Αίθουσα δυο μεγάλους Έλληνες έφυγε ο ένας. Ο Γλέζος ηρωοποιήθηκε σε όλη του τη ζωή, γιατί κατέβασε τη γερμανική σημαία. Τώρα πλέον, εμείς τη γερμανική σημαία την έχουμε στον πιο ψηλό ιστό. Κουμάντο στην Ελλάδα κάνει ο κ. Ράιχενμπαχ. Είναι ψέματα; Υπάρχει Ευρώπη σήμερα; Το είπα στους πολιτικούς Αρχηγούς και το λέω και στην Ολομέλεια: Μεγάλη είναι η αγωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αισθάνεται ότι καταργείται. Ήρθε και με βρήκε μεγάλο στέλεχος κορυφαίου Επιτρόπου το προηγούμενο Σάββατο, στο Χίλτον και μου είπε το εξής: «Δεν μπορούμε να πάρουμε καμία απόφαση. Το όλο σύστημα ελέγχεται από την κ. Μέρκελ και η κ. Μέρκελ έχει φτιάξει το δικό της κλαμπ. Σε έναν πύργο έξω από το Βερολίνο, συνεννοείται με την Ολλανδία, τώρα τελευταία έβαλε και το Λουξεμβούργο μέσα εξ ου και αγρίεψε ο Γιούνγκερ- την Αυστρία και τη Φινλανδία και αποφασίζουν για όλη την Ευρώπη, με απονεκρωμένο το Νότο». Και λέει: «Κάντε κάτι εσείς οι Έλληνες, που είστε οι άμεσα θιγόμενοι, 64

66 να επανέρθει τώρα η φυσική ηγεσία της Ευρώπης εις τα καθήκοντά της». Επομένως δεν έχουμε μία φυσική ηγεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσοι από εμάς πιστεύουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βλέπουμε ότι έχει καταργηθεί στην πράξη. Είναι μία γερμανική ένωση με χαρακτηριστικά ανάλογα με αυτά, τα οποία θα βρείτε στο βιβλίο του Χίτλερ. Έτσι ακριβώς! Βρίσκετε συγκεκριμένες περιγραφές για το πώς θα ελέγξουμε την Ευρώπη. Ό,τι λεγόταν τότε, εφαρμόζεται σήμερα. Μιλάμε δηλαδή, για την πλήρη απέχθεια» (Γεώργιος Καρατζαφέρης, ΛΑΟΣ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το δεύτερο Μνημόνιο). Σχήματα επιχειρηματολογίας «του λόγου του υστερικού» (Lacan) Χαρακτηρίζοντας τη Merkel και γενικώς τη Γερμανία ως την άτυπη βασίλισσα της Ελλάδας και της Ευρώπης, οι βουλευτές υιοθετούν τον «λόγο του υστερικού», σύμφωνα με τη θεωρία του Lacan, προκειμένου να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι οι έλληνες πολιτικοί ακόμη και εκείνοι που ανήκουν στα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού είναι υποταγμένοι στον «λόγο του Κυρίου» (δηλαδή της Γερμανίας), ενώ στην πραγματικότητα ζητούν μυστικά από τον «Κύριο» να ρυθμίσει και να επιλύσει το ελληνικό ζήτημα. Τότε, όταν η Γερμανία «παράγει γνώση» με όρους διευθετήσεων και μεταρρυθμίσεων, για να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα και την προσαρμοστικότητα στις περιστάσεις της κρίσης, οι έλληνες βουλευτές καταρρίπτουν τις θεωρίες της. Όπως θα το εξέφραζε ο Lacan, παρότι οι Έλληνες «ξεσκεπάζουν» τους άλλους (δηλαδή τους Γερμανούς) και αμφισβητούν το status quo, μυστικά και συμβολικά παραμένουν ενωμένοι με αυτούς. Τα παραθέματα της κατηγορίας «Οι Γερμανοί ως μια δυτική/συμπτωματική αυτοκρατορία» έχουν συνδεθεί μέσω του λογισμικού Atlas.ti σε έναν εννοιολογικό χάρτη προκειμένου να αναλυθούν καλύτερα τα επιχειρηματολογικά σχήματα του «λόγου του υστερικού» και τα κανονικά και μη κανονικά εννοιολογικά σχήματα που χρησιμοποιούνται από τους έλληνες βουλευτές. Τα κανονικά σχήματα που εντοπίζονται είναι τα εξής: «Η μετάθεση ευθυνών στους Άλλους», «ο φόβος των βουλευτών για αυταπάτη». Η επίτευξη μιας συμφωνίας υπ αυτές τις συνθήκες εξαιρετικής πίεσης μοιάζει αμφίβολη προσδοκία στον λόγο των βουλευτών. Τα μη κανονικά σχήματα που χαρακτηρίζουν μερικές και έμμεσες σχέσεις εννοιών στον λόγο των 65

67 βουλευτών, όπως εμφανίζονται σε αυτή την κατηγορία στον εννοιολογικό χάρτη, δείχνουν τη «δημοκρατική πτώση», «την πτώση της δημοκρατίας» και «την έμμεση απόδοση αξίας στους Γερμανούς» Οι Γερμανοί ως «συνωμότες»' Οι Γερμανοί συνεργάζονται πίσω από την «πλάτη» των Ελλήνων Αυτού του είδους οι προβληματισμοί στηρίζονται σε ένα θεωρούμενο μοναδικό ευρωπαϊκό συμφέρον και σε μία αυτοεικόνα. Οι βουλευτές αναφέρονται σε «σκοτεινές δυνάμεις» ή «στα συμφέροντα της Γερμανίας» και αυτή η θεωρία συνωμοσίας, που κατηγορεί «έξω-ομάδες» οι οποίες γενικώς δεν προσδιορίζονται δημόσια, αποκαλύπτει τη δυσφορία των Ελλήνων. Στη διάρκεια της κρίσης αναδύθηκαν διάφορες υπόρρητες ελκυστικές θεωρίες τις οποίες οι βουλευτές έχουν ενσωματώσει στον λόγο τους που αναφέρονται για παράδειγμα στους Γερμανούς ως κερδοσκόπους της οικονομικής κρίσης. Η βαθιά αυτή ανάγκη δημιουργία θεωριών συνωμοσίας κατά τη διάρκεια φαινομένων κρίσης είναι μια προσπάθεια να αποδοθούν ευθύνες σε κάποιον που μυστηριωδώς είναι πάντοτε εκείνος που διαμορφώνει την ιστορία και επανεμφανίζεται μερικά χρόνια αργότερα σε διαφορετικό πλαίσιο. Αυτού του είδους τα σχόλια μπορεί να εμφανίζονται αθώα, κάποια δε από αυτά ακόμη και χιουμοριστικά ή σαρκαστικά, στην πραγματικότητα όμως εκφράζουν την αστάθεια και την ανησυχία του λαού και του έθνους με λαϊκό τρόπο και επιχειρούν να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους με δημαγωγικό τρόπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι βουλευτές, αντί να αναφέρονται στην ανάγκη της Ελλάδας για περιθώρια ανάσας προκειμένου να διασφαλιστεί η οικονομική ανάκαμψη και αντί να επισημαίνουν τις προόδους και ειδικότερα το επιτευχθέν πρωτογενές πλεόνασμα κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης της Merkel (όπως ακριβώς έκαναν πολλοί δημοσιογράφοι εκείνη την περίοδο), χρησιμοποιούν πιο «δραματικά» και «μυστηριώδη» σχήματα επιχειρηματολογίας χωρίς δικαιολόγηση. Τα σχήματα αυτά βασισμένα στην έννοια ενός απειλητικού σχεδίου επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της κρίσης και η κοινωνική και πολιτισμική διάσταση αυτών των συνωμοσιολογικών πεποιθήσεων των Ελλήνων παραμένει συχνά κρυφή (Hewston 1989). Κινητήρια δύναμη αυτών των μυστικών θεωριών είναι η ανάγκη 66

68 των ελλήνων βουλευτών να καταστήσουν την καταχρηστική εμπλοκή της Γερμανίας στις εθνικές υποθέσεις και τις ηγεμονικές προσδοκίες της, που περιγράφηκαν πιο πάνω, πιο πειστικές και αποδεκτές από τους ψηφοφόρους. «Το ζήτημα για το οποίο συστήθηκε η Επιτροπή. Για μια χώρα η οποία αδικείται και προσπαθούνε να μας υποτιμήσουνε και σε παγκόσμιο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και κυρίως, το βλέπω πάλι, οι Γερμανοί, ένα κομμάτι των Γερμανών, ο απλός λαός είναι μαζί μας, δεν υπάρχει κανένα τέτοιο θέμα, αλλά γνωρίζουμε όλοι τα σχετικά δημοσιεύματα και ό,τι λέγεται εδώ μπορεί να το δούμε πρωτοσέλιδο στις Γερμανικές εφημερίδες, για το λόγο αυτό, πρέπει να υπάρχει σύμπνοια από την πλευρά μας [ ] Είναι σημαντικό να αναδεικνύονται τα προβλήματα και αυτοί οι οποίοι έκαναν τα εγκλήματα να ξέρουν ότι όσα χρόνια και να περάσουν κάποια στιγμή θα πληρώσουν και αυτό το μήνυμα πρέπει να το περνάμε γιατί υπάρχουν δυνάμεις σκοτεινές και στον τόπο μας και στην Ευρώπη, που ονειρεύονται πάλι τέτοιες καταστάσεις. [ ] Εκεί που λιμοκτονούσαν οι πατριώτες μας, τότε πήραν με το «έτσι θέλω», (οι Γερμανοί) έχουμε χρέος απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους» (Γιάννης Σταθάς, Σύριζα, πρακτικά της συνεδρίασης της Διακομματικής Επιτροπής για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων στις ). «Η επίσκεψη της Μέρκελ έχει στόχο να στηρίξει τη συνέχιση και κλιμάκωση της αντιλαϊκής πολιτικής, να προωθήσει τις μπίζνες των γερμανικών ομίλων». (Δημήτρης Κουτσούμπας, ΚΚΕ, κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα). Επιχειρηματολογικά σχήματα placebo Οι θεωρίες συνωμοσίας για τις σκοτεινές δυνάμεις της Ευρώπης και τις υπονοούμενες γερμανικές αρχές χρησιμοποιούνται ως εικονικό φάρμακο (placebo) προκειμένου να ανακουφιστούν οι έλληνες πολιτικοί από το βάρος της ανησυχίας και να απαντήσουν εικονικά στις προσδοκίες των Ελλήνων. Η κατασκευή του φαινομένου placebo συνιστά διαδεδομένη στρατηγική αποφυγής και αυτοάμυνας προκειμένου να μετατεθούν οι ευθύνες στους Γερμανούς και έτσι να μετακινηθεί το επίκεντρο του λόγου σε μια πλασματική ή δευτερεύουσα αιτία. Οι κίνδυνοι ενδεχόμενης διαστρεβλωμένης κατανόησης των στρατηγικών 67

69 placebo των βουλευτών από το κοινό τους είναι ότι, η μεταστροφή ενός καίριου ερωτήματος σε μια κίνηση να καταστούν υπεύθυνοι οι «άλλοι», μπορεί να προκαλέσει έλλειψη ατομικής και συλλογικής συνειδητοποίησης και ενδυνάμωσης, στοιχεία που είναι αναγκαία σε καιρό κρίσης. Τα παραθέματα της κατηγορίας «οι Γερμανοί ως συνωμότες» συνδέθηκαν μέσω του λογισμικού Atlas.ti με έναν χάρτη εννοιών προκειμένου να αναλυθούν καλύτερα τα σχήματα επιχειρηματολογίας περί εικονικού φαρμάκου και να εξεταστούν τα κανονικά και μη κανονικά σχήματα που χρησιμοποιούν οι έλληνες βουλευτές. Τα κανονικά σχήματα που εντοπίστηκαν είναι τα εξής: «η αυτο-χειραγώγηση» και «ο φόβος των βουλευτών για αυταπάτη». Η κατάληξη σε συμφωνία υπ αυτές τις συνθήκες εξαιρετικής πίεσης φαίνεται αμφίβολη προσδοκία στον λόγο των βουλευτών. Τα μη κανονικά σχήματα που χαρακτηρίζουν μερικές και έμμεσες σχέσεις εννοιών στον λόγο των βουλευτών, όπως διαπιστώνονται σε αυτή την κατηγορία στον χάρτη εννοιών, επισημαίνουν την «ανθεκτική στάση» και την «κερδοσκοπική στάση». 68

70 7. Στρατηγικές λόγου και επιχειρηματολογίας στα σχόλια των διαδικτυακών αναγνωστών 7.1. Κύριες ομαδοποιημένες κατηγορίες Εσωτερική πολιτική και πρακτικές Κατά την εξέταση των σχολίων των αναγνωστών σχετικά με την επίσκεψη της Καγκελαρίου της Γερμανίας στην Αθήνα αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα Merkel λειτουργεί με μετωνυμικό τρόπο ως συνώνυμο της κρίσης. Έτσι τα επιχειρήματα που αποδίδουν ανοικτά την ευθύνη για την τρέχουσα κρίση στην εσωτερική πολιτική και τις πρακτικές φτάνουν τα 500. Περισσότερα από τα μισά από αυτά αναφέρονται στην ελληνική πολιτική ως έναν ανοργάνωτο, ακόμη και διεφθαρμένο τομέα, ενώ τα υπόλοιπα αποδίδουν την κρίση στον «ελαττωματικό» εθνικό εαυτό. Ακολούθως θα εξετάσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες αυτά τα επιχειρήματα και θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις οπτικές μέσα από τις οποίες διαρθρώνονται. Πολιτική στην Ελλάδα: ένας ελαττωματικός τομέας Η πρώτη κυρίαρχη αφήγηση για την προέλευση και τη δυναμική της κρίσης γειώνεται από άποψη λόγου γύρω από την ευθύνη του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Η κρίση γίνεται αντιληπτή ως ενδημικό φαινόμενο το οποίο προβάλλει ενοχή στην εσωτερική πολιτική και τους εσωτερικούς δρώντες. Σε αυτή τη στρατηγική λόγου υπάρχουν δύο σαφώς διακριτές αν και στενά συνδεδεμένες οπτικές: μία που θεωρεί το ελληνικό πολιτικό σύστημα υπεύθυνο για την τρέχουσα κρίση και η άλλη η οποία αποδίδει σαφώς την ευθύνη σε συγκεκριμένους έλληνες πολιτικούς. Εντός αυτής της γραμμής επιχειρηματολογίας χρησιμοποιούνται διάφορες οπτικές: ηθικές, οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές. Πιο συγκεκριμένα οι αναγνώστες καταγγέλλουν τους έλληνες πολιτικούς και το ελληνικό πολιτικό σύστημα συνολικά και τους θεωρούν ανίκανους να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την 69

71 υπέρβαση της τρέχουσας κρίσης. Οι αιτίες της σημερινής κατάστασης που φέρνει τη Merkel στην Αθήνα ανάγονται σε προηγούμενες δεκαετίες και έχουν να κάνουν με πολυσυζητημένα θέματα, όπως τη δημοσιονομική σπατάλη του ελληνικού κράτους, τις πελατειακές σχέσεις και τη διαφθορά, τις λαϊκιστικές πρακτικές των πολιτικών κομμάτων και βεβαίως την αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο παρουσιάζεται ως ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ δύο κύριων πολιτικών κομμάτων, της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ, τα οποία συμπληρώνουν το Κομμουνιστικό Κόμμα καθώς και άλλα μικρά κόμματα. Η εναλλαγή των δύο κυρίων κομμάτων στην εξουσία από τη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981 και για περισσότερα από 30 χρόνια έχει ως αποτέλεσμα την οικοδόμηση μιας εκτεταμένης δομής πολιτικών πατρωνίας και την παράλογη μεγέθυνση του δημόσιου τομέα (για παράδειγμα σχόλιο 150). Η έννοια του λαϊκισμού χρησιμοποιείται συχνά από τους αναγνώστες για να αναφερθούν σε πολιτικές που εφαρμόζονται βάσει στενών κομματικών κριτηρίων και οι οποίες θεωρούνται η κύρια αιτία για όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα (για παράδειγμα σχόλια 51, 1345, 1564). Η περίπλοκη σχέση μεταξύ πολιτικών κομμάτων και του κράτους είναι επίσης εμφανής και εύστοχη σε αναρτήσεις που αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο τα κόμματα (ιδιαίτερα το ΠΑΣΟΚ) υπέταξαν το γενικό συμφέρον στο κομματικό και δημιούργησαν την εικόνα ενός πολιτικού συστήματος διάτρητου από τον χρηματισμό και τη διαφθορά, που είναι τελείως ανίκανο να επιβάλλει πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Η λογική της δημιουργίας χρηματοπιστωτικών ελλειμμάτων μέσω δανείων, η οποία αποδίδεται κυρίως στις πολιτικές του ΠΑΣΟΚ, εξισώνεται με την εγγενή ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος. Ακόμη και με το ευτυχές ενδεχόμενο της αποπληρωμής των δύο πολεμικών δανείων, που η Γερμανία απέσπασε με τη βία από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος το 1943, τα χρήματα θα δοθούν για να καλύψουν το έλλειμμα ή για να στηρίξουν την κομματική πελατεία στον βαθμό που αυτή έχει διοριστεί στον δημόσιο τομέα (για παράδειγμα σχόλια 1306, 1389). Ο τρόπος με τον οποίο το πολιτικό σύστημα έχει επιλέξει να χειριστεί την τρέχουσα κρίση συζητείται ως προβληματικός και εμβληματικός των διαφόρων ανεπαρκειών του: αντί να 70

72 μειωθεί ο υπερπλήρης δημόσιος τομέας, το βάρος έχει μετατοπιστεί στον έλληνα φορολογούμενο (για παράδειγμα σχόλια 1006, 2189). Καθώς επομένως η αξιοπιστία των πολιτικών κομμάτων θεωρείται εξαιρετικά χαμηλή (για παράδειγμα σχόλιο 51), οι ατέλειωτοι ισχυρισμοί και αντεγκλήσεις μεταξύ των πολιτικών κομμάτων για την εμπλοκή των μελών τους σε οικονομικά σκάνδαλα θεωρείται απλώς «ένα παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας» (για παράδειγμα σχόλιο 900) καθώς «είναι όλοι ίδιοι». Η λίστα Lagarde που βρισκόταν ψηλά στην ημερήσια διάταξη την εποχή της πρώτης επίσκεψης της Merkel στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 2012, είναι το «πλυντήριο του πολιτικού συστήματος» (για παράδειγμα σχόλια 437, 976, 980, 1002). Τέτοιο σάπιο πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να φέρει το βάρος της σημερινής δύσκολης κατάστασης (για παράδειγμα σχόλιο 51). Η δε στήριξη στη Χρυσή Αυγή εκφράζεται ως τρόπος προβολής των «κατηγοριών» στο πολιτικό σύστημα συνολικά (για παράδειγμα σχόλια 950, 985, 993). Η προσφυγή στην πρόσφατη ιστορία χρησιμοποιείται συχνά ως απόδειξη της παρατεταμένης και σοβαρής πολιτικής κρίσης την οποία βιώνει η χώρα. Η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση εμπλέκονται πάντοτε σε μια μη παραγωγική λογική αντιπαράθεσης: δεν υπάρχει ποτέ συνέπεια μεταξύ των προεκλογικών τους δεσμεύσεων και του τι συμβαίνει όταν ανέρχονται στην εξουσία περαιτέρω κατηγορείται πάντοτε η προηγούμενη κυβέρνηση ότι άφησε τα πράγματα σε τραγική κατάσταση την οποία η νέα κυβέρνηση καλείται να διορθώσει. Οι αναγνώστες γειώνουν τον θυμό και τη δυσφορία τους σε συγκεκριμένες περιπτώσεις: ο Αντώνης Σαμαράς ενόσω βρισκόταν στην αντιπολίτευση επέκρινε έντονα τις πολιτικές επιλογές του Παπαδήμου και όμως, όταν ανήλθε ο ίδιος στην εξουσία, άλλαξε στάση, στρατηγική την οποία είχε ακολουθήσει στο παρελθόν και ο Ανδρέας Παπανδρέου (για παράδειγμα σχόλια 622, 187). Τμήματα ωστόσο αυτού του πολιτικού συστήματος δεν είναι μόνον τα πολιτικά κόμματα και οι εκπρόσωποί τους στους οποίους θα δοθεί ακολούθως ιδιαίτερη προσοχή η άρχουσα τάξη περιλαμβάνει επίσης επιχειρηματίες, τραπεζίτες, δικαστές, ακόμη και οργανισμούς ΜΜΕ: 71

73 Αυτά έμαθε να κάνει η παλαιοκομματουριά, εδώ και 200 χρόνια, αυτά κάνει και σήμερα. Ένα θα τη συνεφέρει: Να επιδικαστεί και να επιστρέψει ΟΛΟ το πολιτικό προσωπικό (ζώντες τε και τεθνεώτες ΟΛΟΙ, ΑΠΑΞΑΠΑΝΤΕΣ), τους μισθούς που έλαβαν από το δημόσιο κορβανά, ως αδίκως καταβληθέντες. Κι όταν λέμε όλοι, εννοούμε ΟΛΟΙ (από το 1945): Βασιλιάδες, Πρόεδροι Δημοκρατίας, Πρωθυπουργοί, Υπουργοί και οι γύρω τους... ΟΛΟΙ: Βουλευτές, Τραπεζίτες, Νομάρχες, Δήμαρχοι, Επίσκοποι, Πρόεδροι ΔΕΚΟ, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ και βάλε. Όλοι τους, διακομματικώς και διαχρονικώς, γνώριζαν πού οδηγείται η "ψωροκώσταινα" με τα καμώματά τους και κείνοι το βιολί τους. Αυτό που ήξεραν να παίζουν επί 200 χρόνια. Πίσω όλα τα "μισθά", ως αδίκως καταβληθέντα!!! (Ίσως τότε να συνέλθουν ) (σχόλιο 116). Είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Σε δύο πράγματα συμφωνώ με την Μέρκελ. Αγαπάει την πατρίδα της,εμείς δεν το κάνουμε και την ελληνική κουζίνα είναι το μόνο που κάνουμε. Όλους όσους κατηγορήσαμε στο παρελθόν και σήμερα, εργάζονται για το συμφέρον της πατρίδας τους. Εμείς εδώ και 190 χρόνια το έχουμε απεμπολήσει. Όποιος διαβάσει την έκθεση του απέσταλμένου του Τρούμαν Πωλ Πόρτερ γραμμένη το 1947 θα δει ότι οι Έλληνες πολιτικοί και η άρχουσα τάξη, επιχειρηματίες-τραπεζίτες, της Ελλάδας εργαζόταν μόνο για τα προσωπικά τους συμφέροντα και ποτέ για το καλό της χώρας. Σημειωτέον, ο Πωλ Πόρτερ τους αποκαλεί κλίκα. Η κλίκα αυτή κυβερνά τη χώρα μέχρι σήμερα με τις αυτοαποκαλούμενες δημοκρατικές δυνάμεις να παραμένουν διχασμένες. (σχόλιο 1980). Όλοι μας ξέρουμε ότι δεν φταίει η Μέρκελ. Όπως όλοι μας ξέρουμε ότι φταίει το Πασόκ! Ο δανειακός αμοραλισμός 30 ετών (σχόλιο 149). Το Πασόκ μόνο του δεν έφτανε να τα καταφέρει. Χρειαζόταν και την βοήθεια της Ν.Δ. Αλλά και έτσι η δουλειά θα κόλλαγε (στην ντροπή του ξεσκεπάσματος) για αυτό μπήκε συνεταιράκι και το ΚΚΕ που είχε και τα συνδικάτα. Και έτσι επιτελέσθει το έργο. Με την απειλή ''ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο" ο Ανδρέας έφερε μπόλικο παρά για κλέψιμο, και, πήραν ΟΛΟΙ: Πασόκ, ΝΔ, ΚΚΕ, ΜΜΕ, δικαστές, και δεν μιλούσε κανένας (σχόλιο 150). Παρότι το πολιτικό σύστημα χαρακτηρίζεται συνολικά ως αναποτελεσματικό και το σημαντικότερο συστατικό του, τα πολιτικά κόμματα, αντιμετωπίζονται με δυσπιστία, εκείνοι που κατηγορούνται πιο ανοικτά για τη τρέχουσα κατάσταση του ελληνικού λαού είναι κυρίως οι Έλληνες πολιτικοί. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, ενώ στην αφήγηση που προκρίνει τα σφάλματα του πολιτικού συστήματος η έμφαση ανάγεται έως την πρώτη μεταπολεμική περίοδο με την πλειοψηφία των σχολίων να αναφέρονται στην περίοδο της Μεταπολίτευσης 72

74 και κυρίως στα χρόνια της διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ, στην αφήγηση για τους πολιτικούς το χρονικό διάστημα που καλύπτεται είναι πιο περιορισμένο. Και εδώ η επίσκεψη της Merkel είναι απλώς μια αφορμή για να στοχαστούν οι αναγνώστες αναφορικά με την ευθύνη των πολιτικών ηγετών τους και να αρθρώσουν εναντίον τους ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι τόσο το πλήθος αυτών των αναρτήσεων (παρότι πρόκειται για μεγάλο αριθμό), όσο η συναισθηματική τους ένταση: «φύγετε κλέφτες» αναφέρει μια ανάρτηση (σχόλιο 861) η οποία εκφράζει τη λαϊκή οργή απέναντι σε πολιτικούς κάθε προσανατολισμού και κάθε εποχής. Πέραν του «κλέφτες» τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες που τους αποδίδονται είναι: ότι χρονοτριβούν, ότι είναι αδαείς και αναποτελεσματικοί, ότι προωθούν τα κομματικά τους συμφέροντα και κανόνες, ότι δεν είναι ικανοί να λειτουργήσουν ως ηγέτες ή να εισάγουν βιώσιμες μεταρρυθμίσεις. Η εμπλοκή των πολιτικών σε οικονομικά σκάνδαλα και γενικότερα οι κατηγορίες εναντίον τους έχουν προεξάρχουσα θέση στην ατζέντα των αναρτήσεων των αναγνωστών. Επιπλέον οι Έλληνες πολιτικοί προβάλλονται ως απρόθυμοι ακόμη και ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις των καίριων παραλείψεών τους (δηλαδή μείωση των δημοσίων δαπανών, αύξηση των δημοσίων εσόδων, τερματισμό των πελατειακών σχέσεων, του νεποτισμού κ.λπ.) και να αναλάβουν οιαδήποτε ευθύνη για τα σφάλματά τους. Αντί να παραπεμφθούν στη δικαιοσύνη και να λογοδοτήσουν εξακολουθούν να βρίσκονται στην εξουσία και να μεταθέτουν την ευθύνη σε δυνάμεις εκτός της χώρας, όπως στη Γερμανία και στη Merkel. Μη έχοντας άλλο επάγγελμα πέραν της πολιτικής είναι αναξιόπιστοι, χωρίς πραγματικά πατριωτικά αισθήματα (για παράδειγμα σχόλιο 1980) και εξυπηρετούν τα συμφέροντα ξένων πολιτικών δυνάμεων για παράδειγμα ο Σαμαράς παρουσιάζεται ως υπάλληλος της Merkel. Ως αποτέλεσμα η Ευρώπη για να μην αναφέρουμε τον ελληνικό λαό δεν μπορεί να τους πάρει στα σοβαρά (για παράδειγμα σχόλια 138, 1988). Η πολιτική ελίτ της χώρας έχει τελείως δυσφημιστεί και στάσεις αποξένωσης, κυνισμού και δυσπιστίας καταγράφονται τακτικά. Υπ αυτές τις συνθήκες το να παραμείνει κάποιος πιστός στην κομματική πολιτική και στους εκπροσώπους της γίνεται θέμα ηλικίας: μόνον οι μεγαλύτεροι στα χρόνια εξακολουθούν να έχουν εμπιστοσύνη στην πολιτική και στους πολιτικούς (για παράδειγμα σχόλια 912, 1471). 73

75 Ένα κλίμα ανομίας (σχόλιο 874), η απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, οι κοντόθωρες λαϊκιστικές στρατηγικές και η δραστική επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών της πλειοψηφίας του πληθυσμού σχολιάζονται συχνά και ζητείται η ευμενής εμπλοκή ξένων δυνάμεων (για παράδειγμα της Γερμανίας) (σχόλιο 1083). Ενώ οι κύριες μορφές που κυριαρχούν στα σχόλια των αναγνωστών είναι αναμφίβολα ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς και ο προκάτοχός του Γιώργος Παπανδρέου, υπάρχουν και εκείνοι που αναρωτιούνται γιατί το όνομα του Κώστα Καραμανλή μένει εκτός των συζητήσεων, παρότι είναι και αυτός εξίσου υπεύθυνος (για παράδειγμα σχόλιο 1380). Αφήστε την να κυβερνήσει τη χώρα. Μόνο τότε θα δούμε επιτέλους άσπρη μέρα! Οι ξεφτίλες οι δικοί μας έχουν ρημάξει την Ελλάδα. (σχόλιο 1083). Μια θεατρική παράσταση που παίζεται με ηθοποιούς τους αριστούχους της υποκρισίας, που είναι οι πολιτικοί μας και με ένα σενάριο φρίκης, για τον ελληνικό λαό, που έγραψαν οι ίδιοι, με το διεστραμμένοι μυαλό τους, θολωμένο από την λατρεία της εξουσίας και αδιαφορώντας τελείως, για τις τραγικές συνέπειες που θα υποστούμε όλοι εμεις, που μας υποχρεώνουν να την παρακολουθήσουμε (σχόλιο 99). Μαλούχο είπατε μερικά σωστά πράγματα για την Γερμανία και την Μέρκελ: ΔΕΝ ευθύνεται αυτή και η Γερμανία για την κατάντια μας που απορρέει από το γεγονός ότι αυτοί που μας κυβερνούν είναι αλήτες και λαμόγια και μαζί με τους φοροφυγάδες και τους δικαστικούς (σοφιστές) ασελγούν εδώ και πολλές δεκαετίες στο πτώμα της Ελλάδας. Την ευθύνη την έχουν αποκλειστικά οι κυβερνώντες, οι εραστές της εξουσίας ΚΑΙ ο σοφός λαός μας που τους εκκόλαψε και τους ανέχθηκε. Όλοι λοιπόν μαζί γλιστρώντας πάνω σε λάσπες από μαρμελάδα που κατηφορίζαν, χαίρονταν το ανέμελο, το άκοπο, το ανέξοδο και προπάντων το ανεύθυνο "ταξίδι" της τσουλήθρας προς το τίποτα. Περαστικά λοιπόν τώρα. (σχόλιο 530). Θα αναμπαίξει (σ.σ. ο Σαμαράς) το χαρτί πως είναι υποχρεωμένος να πάρει σκληρά μέτρα αλλιώς θα πτωχεύσουμε, πως θα βγούμε από το Ευρώ, πως δε θα έχουμε να φάμε, γάλα για τα παιδιά μας, πως θα μπουν οι Τούρκοι, θα σηκωθούν οι νεκροί από τους τάφους τους, θα έρθουν εξωγήινοι, ο Βελζεβούλ, ο Αντίχριστος κλπ. Ας τον πληροφορήσουμε πως δεν έχουμε φαγητό, δουλειά, πετρέλαιο να ζεσταθούμε εδώ και μήνες και πως ακόμα και ο Βελζεβούλ θα 74

76 είναι καλύτερη λύση από αυτόν. Στο κάτω - κάτω της γραφής εκείνος είναι μόνο κακός. Δεν είναι και ΑΝΙΚΑΝΟΣ... (σχόλιο 1019). Πολιτική στην Ελλάδα: ένας ελαττωματικός εθνικός εαυτός Εάν η παρουσία της Merkel παρέχει την κατάλληλη περίσταση για να στοχαστούμε αναφορικά με το πρόβλημα της ελληνικής πολιτικής σε ό,τι αφορά τη συστημική και διαρθρωτική της μορφή επισημαίνοντας ταυτόχρονα τον βαθμό ενοχής που πρέπει να αναλάβουν οι πολιτικοί, οι αναρτήσεις των αναγνωστών υποδεικνύουν επίσης ότι αυτή η συνειδητοποίηση δεν μπορεί παρά να συνδέεται στενά με και να ενσωματωθεί σε μια γενικότερη «αλήθεια»: η τρέχουσα κρίση βιώνεται και συζητείται ως κοινή αποτυχία, ως αποτέλεσμα του «μπάχαλου» (σχόλιο 2322), του «λογαριασμού» (σχόλιο 2145) που «εμείς» όλοι δημιουργήσαμε με τα χρόνια. Σε αυτή τη διατύπωση η ευθύνη γίνεται βάρος της κοινότητας και θα αποφέρει αναπόφευκτα ένα τίμημα: με έναν τιμωρητικό αλλά και λυτρωτικό τρόπο θα «πληρώσουμε» για τις αμαρτίες «μας». Το ΔΝΤ έφερε την Μέρκελ στην Αθήνα και το ΔΝΤ στην Αθήνα το έφερε η ΑΞΙΩΣΗ των Νεοελλήνων να σπαταλάνε αλόγιστα περισσότερα από όσα ΝΟΜΙΜΑ (δηλ. σε ΑΚΡΙΒΗ αντιστοιχία μισθού προς εργασία) θα έπρεπε να κερδίζουν από την δουλειά τους (σχόλιο 1242). Το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής ζωής διαχρονικά, είναι ότι δεν μπορούμε, ως κράτος και λαός, να αναλύσουμε και να αποδεχτούμε την πραγματικότητα, να κάνουμε συμβιβασμούς για να ελαχιστοποιήσουμε τις απώλειες, να αντιληφθούμε τα νέα δεδομένα και τις τάσεις της εποχής... Γι αυτό και η πορεία προς την καταστροφή είναι πάντα αναπόδραστη και μοιραία... Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, Μικρασιατική καταστροφή, εμφύλιος, «ανένδοτοι» αγώνες!, αδυναμία επίλυσης του Κυπριακού και μετά η Κυπριακή τραγωδία, αποχώρηση από το στρατιωτικό Νάτο κ.α.. Και τώρα επί δύο χρόνια παλινδρομούμε ανάμεσα στο ξεπερασμένο παρελθόν και στην «Μεταρρύθμιση» ξεκινώντας μετά από κάθε προσπάθεια και πάλι από το σημείο μηδέν! Μακάρι πράγματι να έφθασε «...Η ώρα των μεγάλων επιλογών» και της ωριμότητας, θα είναι η υπέρβαση του παρελθόντος μας, η πιο απίθανη τροπή! (σχόλιο 47). 75

77 Συμπέρασμα τόσων αιώνων: Καμία αλλαγή!! Παραμένουμε το ίδιο Μαυρομιχαλαίοι και εχθρικοί σε κάθε Καποδίστρια!! (σχόλιο 160). Δυστυχώς ακόμα και με την Καταστροφή να μας κοιτάει στα μάτια συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε το μέλλον της χώρας κουνώντας τις χρωματιστές κομματικές σημαίες και αράζοντας στην πολυθρόνα του μη ενόχου εαυτούλη μας. Από τον Πρωθυπουργό μέχρι και την κουτσή γιαγιά που ψηφίζει ΧΑ. Οι λιγοστοί Έλληνες που σκέφτονται εκτός του φαύλου κύκλου την έχουν κάνει ή ετοιμάζονται να την κάνουν. (σχόλιο 128). Σε αυτό το υπόβαθρο η επίσκεψη της Merkel θεωρείται ως υποσχόμενη, ότι η Καγκελάριος έχει τη δυνατότητα να εγκαταστήσει ελέγχους και ασφαλιστικές δικλίδες, να αναζωογονήσει ένα πάσχον σύστημα, να εγκαινιάσει λογοδοσία και διαφάνεια και ίσως να σημαδέψει την απαρχή μιας νέας εποχής. Έτσι το κοινό «εμείς» πρέπει να δει στο πρόσωπο της Merkel την τελευταία ευκαιρία που έχει η χώρα για αλλαγή (σχόλιο 1124). Χωρίς καν να δικαιούμαστε τέτοια ευκαιρία (σχόλιο 64) διότι όλο το βάρος της καταστροφής της χώρας είναι πράγματι συλλογικό, το κοινοτικό «εμείς» πρέπει να αλλάξει πράγματα και να δεχθεί, εάν όχι να συμμετάσχει, στην εφαρμογή των αποφασισμένων μεταρρυθμίσεων. Η κρίση θεωρείται ως ιστορική ευκαιρία να οικοδομηθεί μια νέα Ελλάδα (σχόλιο 262) και να αφήσει πίσω το παρελθόν της διαφθοράς και της κομματοκρατίας (Lyrintzis 2011). Πώς όμως γίνεται αντιληπτό αυτό το κοινό «εμείς»; Εάν, σύμφωνα με το επιχείρημα, η Ελλάδα υποφέρει λόγω του ελληνικού λαού (σχόλιο 171), ποιος αποτελεί το «εμείς»; Μια αποτίμηση του τι προκάλεσε την κρίση αποδίδει ευθύνες σε ολόκληρο το έθνος και φέρει τα οικεία σημάδια των αντιποίνων και της τιμωρίας. Έντονα στοιχεία σε αυτή την αφήγηση είναι οι αναφορές σε πρακτικές όπως οι πολιτικές εκδουλεύσεις, η φοροαποφυγή, η κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος. Οι Έλληνες απεικονίζονται ως διεφθαρμένοι, ανειλικρινείς, μη ευσυνείδητοι φορολογούμενοι, απείθαρχοι, ανοργάνωτοι και χαώδεις, κακομαθημένοι, μη παραγωγικοί, νωθροί (σχόλιο 254), άνθρωποι που εξεγείρονται εναντίον κάθε αλλαγής και ανίκανοι να φτάσουν σε οιοδήποτε ουσιαστικό επίπεδο αυτοκριτικής χαρακτηριστικά που προκαλούν έντονες επικρίσεις και σε κάποιες περιπτώσεις απόλυτη περιφρόνηση. Υπ αυτό το πρίσμα η δήλωση του Πάγκαλου «μαζί τα φάγαμε» εμφανίζεται πολύ ακριβής (σχόλια 121, 393) και υποδεικνύει ένα είδος λαού που είναι άξιος της τύχης του, διότι «ζουν χωρίς να 76

78 παράγουν τίποτε» (σχόλιο 222), επιδεικνύοντας «ανοησία» (σχόλιο 93) και «σήψη» (σχόλιο 108). Κάθε λαός είναι άξιος της μοίρας του. Ένας γελοίος λαός σαν τον ελληνικό δεν αξίζει τίποτε καλύτερα από τη χρεοκοπία των ιδεών του (σχόλιο 211). Έτσι είναι είμαστε για τα μπάζα υποδουλωμένοι στην βλακεία μας και στην διαφθορά μας εντωμεταξύ μόνο οι άλλοι φταίνε ποτέ εμείς... (σχόλιο 93). Ενώ η αναγνώριση τέτοιων χαρακτηριστικών και πρακτικών αφθονεί στις αναρτήσεις που εξετάζονται, για τους Έλληνες της διασποράς που σχολιάζουν (σχόλια 458, 649, 1237, 1593) αυτή η οικεία ρητορεία εμπλέκεται ιδιαίτερα με αυστηρή κριτική η οποία επικεντρώνεται στη ραθυμία των Ελλήνων. Αυτή δεν θεωρείται εγγενής ελληνική ιδιότητα αλλά αποτέλεσμα του ότι οι Έλληνες είναι κακομαθημένοι και δεν καταδέχονται να εργαστούν σε δουλειές που τώρα κάνουν οι μετανάστες (σχόλιο 594). 21 Πάνω από όλα όμως εκείνη η οποία θεωρείται εμβληματική της κυρίαρχης λαϊκιστικής ρητορείας περί μεταβίβασης της ευθύνης και ενός αποτυχημένου πολιτικού πολιτισμού είναι η μακρά παράδοση της λαϊκής κινητοποίησης και διαμαρτυρίας η οποία αναβιώνει στο πλαίσιο της επίσκεψης Merkel. Το λάθος βαρύνει πάντοτε τους «άλλους», όχι «εμάς τους ίδιους» (σχόλιο 138), λέει το επιχείρημα, ένας ισχυρισμός που προϋποθέτει μια θεμελιώδη διχοτομία ανάμεσα σε «εμάς που δεν φταίμε» και στους «κακούς άλλους». Και τέτοιοι «κακοί άλλοι» μπορούν εσφαλμένα να εντοπιστούν εκτός της χώρας (σχόλιο 129) καθώς και εντός της εθνικής κοινότητας. Η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται διαιρεμένη κατά μήκος μιας «λαϊκιστικής» διαχωριστικής γραμμής που χωρίζει τους «καλούς ανθρώπους από ένα κακό κατεστημένο». Η διαίρεση ανάμεσα σε «εμάς που δεν φταίμε», σε βάρος των οποίων γίνονται αδικίες, και στους επιβλαβείς «άλλους», που προβαίνουν σε αυτές τις αδικίες, παραμένει σταθερή. Η κατηγορία όμως των «άλλων» έχει ποικίλο πληθυσμό ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι «ύποπτοι» άλλοι; 21 Βλ. Theodossopoulos (2013) για μια παρόμοια επισήμανση. 77

79 Αναρτήσεις αναφέρονται σε διάφορους συγκεκριμένους δρώντες και ομάδες που σχηματίζουν ένα κατακερματισμένο κοινωνικό πεδίο το οποίο καταλαμβάνει μια ποικιλία εσωτερικών άλλων όπως: εργολάβοι που εξαπάτησαν το κράτος (σχόλιο 159), δημόσιοι υπάλληλοι που κατηγορούνται για έναν υπερμεγέθη και υπερπλήρη δημόσιο τομέα που υποτάσσεται στα πολιτικά κόμματα και δεν είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών επαγγελματίες και επιχειρηματίες που σε αντίθεση με τους δημόσιους υπαλλήλους επιδίδονται σε σοβαρή φοροδιαφυγή (σχόλια , ) συνδικαλιστές η εξουσία των οποίων είναι αποτέλεσμα του κομματικού κρατισμού και των οποίων το ρεπερτόριο διαμαρτυρίας περιορίζεται αυστηρά σε έναν συνδυασμό από επιδεικτικές αντιπαραθέσεις και βίαιες κινητοποιήσεις κατηγορούνται ακόμη και συνταξιούχοι επειδή απορροφούν μεγάλο μέρος των δημόσιων πόρων (σχόλιο 2317). Γενικότερα η καταδίκη αναφέρεται σε άτομα και ομάδες που φαίνεται να υιοθετούν τη διαδεδομένη στάση σύμφωνα με την οποία το σύστημα θεωρείται κάτι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόσπαση προσωπικών ή συλλογικών εξυπηρετήσεων και λαφύρων. O εφησυχασμός και η αδιαφορία διαφόρων κοινωνικών ομάδων κατακερματίζει έναν ενοποιημένο εθνικό εαυτό. Υπ αυτό το πρίσμα και σε ένα υπόβαθρο συλλαλητηρίων και διαδηλώσεων που οργανώθηκαν γύρω από την επίσκεψη Merkel, ειδική σημασία δίδεται στις αντιδραστικές πρακτικές που διαπιστώνεται ότι υιοθετούν συχνά οι προαναφερθείσες ομάδες. Αν οι δημόσιοι της ΑΔΕΔΥ δουλεύαν με τον ίδιο ζήλο που απεργούν, η Ελλάδα θα ήταν σε καλύτερα μοίρα. (σχόλιο 284). Αυτός είναι ο πολιτικός πολιτισμός των χρεοκοπημένων νεοελληναράδων. Ειρωνείες, ύβρεις και συμπεριφορά καφενείου. (σχόλιο 324). Βασικά φοβάμαι ότι οι Έλληνες δεν ξέρουν ακριβώς τι γίνεται, ποιος φταίει.απλά κάνουν αυτό που έχουν μάθει από τους παππούδες τους. Να διαμαρτύρονται σε όλους και να κατηγορούν όλους πλην τους εαυτούς τους. (σχόλιο 414). Η εικόνα της Merkel παρέχει έναν εύκολο στόχο για εκείνους που διαδηλώνουν, όπως ισχυρίζονται οι αναρτήσεις, σε μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να διατηρήσουν έναν 78

80 σπάταλο καταναλωτικό τρόπο ζωής. Εκείνοι που διαμαρτύρονται έντονα δημοσίως για τα μέτρα λιτότητας περιγράφονται ως «σχολιαστές του φραπέ ή επαναστάτες του καναπέ» (σχόλιο 237) ή ως «ψευτοεπαναστάτες» (σχόλιο 264) που για να εξυπηρετήσουν προσωπικά ή συνδικαλιστικά συμφέροντα αντιστέκονται σε κάθε μεταρρύθμιση, είναι κολλημένοι σε παλαιές συνήθειες και απαιτούν να συνεχίσουν να ζουν με δανεικά. Μα γιατί διαδηλώσεις ενάντια της Μέρκελ; Έρχεται με βαλίτσες. Δανεικά να έχετε να αγοράζετε κι άλλα αυτοκίνητα, εξοχικά, διακοπές, πενθήμερα, δεκαήμερα, 4ωρα εργασίας, αυξήσεις, κι άλλους Δ Υ, κι άλλο παπαδαριό, κι άλλοι ανάπηροι, κι άλλες μαϊμούδες! Βαλίτσες σας λέω, θα μας φέρει για να ζούμε δανεικά κι άλλο! (σχόλιο 462). Δώσε μου τα δανεικά! Δεν θα δουλεύουμε, ώσπου να ζούμε μόνο με δανεικά! Δεν θα πληρώνουμε ώσπου να εισπράξουμε κι άλλα δανεικά! Δεν θα αγοράζουμε ώσπου να μας φέρετε κι άλλα δανεικά. Και μη τολμήσετε να μας τα ζητήσετε πίσω θα απεργήσουμε! Η πρόοδος χαμογελά (σχόλιο 477). Η έκφραση διαφωνίας που παίρνει συχνά τη μορφή επιθέσεων και φθοράς ιδιωτικής ιδιοκτησίας γίνεται ειρωνικά αντιληπτή ως «ιερή αγανάκτηση» (σχόλιο 269) η οποία φτάνει σε επίπεδα αυτοκαταστροφής: Τι; Αυτό ήταν όλο; Φεύγετε κιόλας κυρία Άνγκελα; Εμείς τα σπάσαμε για χάρη σας κι εσείς φεύγετε τόσο γρήγορα; 'Άλλη μια μέρα να μένατε και θα καίγαμε - για χάρη σας και τον Παρθενώνα - ακόμα! Ναι έτσι γλεντάμε εμείς εδώ στην Ελλάδα!!! (άρα ποιος μας φταίει;;;; το ξερό μας το κεφάλι...) (σχόλιο 268). Και οι εικόνες της κατεστραμμένης πρωτεύουσάς μας που μεταδόθηκαν από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσουν και θα αναπαραγάγουν την εικόνα μιας μπανανίας (σχόλια 109, 412), μιας χώρας που πρέπει να αναγνωριστεί ως τριτοκοσμική (σχόλιο 159), μέλος της βαλκανικής κοινότητας κρατών (σχόλιο 109). Αυτή η τάση για αυτοκαταστροφή είναι μεταξύ άλλων ο λόγος για τον οποίο η Ελλάδα έχει γίνει ο περίγελος όλου του κόσμου (για παράδειγμα σχόλιο 100), ενώ επίσης σηματοδοτεί την απουσία «δυτικής 79

81 νοοτροπίας» ένα στοιχείο που μας διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Αρχίζω και πιστεύω ότι η Ευρώπη μας απελευθέρωσε από τους Τούρκους και ίδρυσε αυτό το κρατίδιο που λέγεται Ελλάδα για να γελάνε μαζί μας. Μας είπανε ότι είμαστε απόγονοι του Περικλή, το πιστέψαμε. Μας μάθανε να μιλάμε ελληνικά, αλλά έκαναν ένα λάθος: ξεχάσανε ότι είμαστε απόγονοι και του Εφιάλτη και πάντα δαγκώναμε το χέρι που μας ταΐζει. Ας φάμε τώρα το ξύλο που μας αξίζει. Θα φάμε τόσο ξύλο πλέον, ειδικά από τους Γερμανούς, που θα ισιάξει το κορμί μας. Αλλιώς..υπάρχουν και οι Τούρκοι (σχόλιο 507). Σε αυτή την αφήγηση, η πλευρά των Γερμανών πολιτών κατασκευάζεται ως το ακριβώς αντίθετο των Ελλήνων τους αποδίδονται χαρακτηριστικά όπως «πειθαρχημένοι», «σκληρά εργαζόμενοι», «αξιόπιστοι», «υπεύθυνοι», «έντιμοι», «φερέγγυοι», «καλά οργανωμένοι» (σχόλια 279, 1660). Οι Γερμανοί, οι οποίοι είναι οι ευσυνείδητοι φορολογούμενοι στην Ευρώπη, έχουν περάσει και αυτοί δυσκολίες και δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να στερούνται τους καρπούς της εργασίας τους, ακόμη και εάν οι Έλληνες είναι «απόγονοι του αρχαίου Περικλή» (σχόλια 64, 220). Ας ξεφύγουμε λίγο από τον όρο κρίση, επειδή αυτό που γίνεται τα τελευταία 2 χρόνια στην Ελλάδα είναι μια ομαλή προσγείωση στα δεδομένα μας. Και λέω ομαλή, επειδή κινδυνεύει να γίνει πολύ απότομη αν δεν προσέξουμε... (σχόλιο 60). Μια απλή ματιά στα στατιστικά στοιχεία για τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων και όρων είναι πράγματι πολύ διαφωτιστική. Οι συχνότερες λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι το ρήμα «φταίω» στους διάφορους γραμματικούς του τύπους (58 φορές) και οι όροι που αναφέρονται στον συνδυασμό δημοσίου και κράτους (139 φορές). Σημαντική είναι επίσης η χρήση της προσωπικής αντωνυμίας «εμείς» (37 φορές). Συμπερασματικά: στις αναρτήσεις που εξετάζουμε δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε μια σειρά από στοιχεία που περιλαμβάνουν την εκδήλωση εθνικής ντροπής. Η βαθιά πεποίθηση, κοινή σε διάφορες αναρτήσεις, είναι ότι οι ρίζες των αποτυχιών της ελληνικής κοινωνίας 80

82 μπορούν να αναχθούν στην ανικανότητα του ελληνικού λαού να εγερθεί πάνω από τα προσωπικά και τα ομαδικά συμφέροντα και να υιοθετήσει συλλογικές αξίες και μια ευρωπαϊκή έννοια της ιδιότητας του πολίτη. Οι ρίζες αυτού του ζητήματος εντοπίζονται ουσιαστικά στο πολιτικό και το ιδεολογικό τοπίο που έχει κυριαρχήσει στην ελληνική συλλογική φαντασία μετά τη Μεταπολίτευση. Ενώ η απόδοση ευθυνών στον «άλλον» μπορεί να θεωρηθεί ως τρόπος αποφυγής της ανάληψης ευθυνών ή ακόμη και τρόπος άρνησης της πραγματικότητας, εδώ το εθνικό υποκείμενο θεωρεί ότι η τρέχουσα προβληματική κατάσταση έχει κυρίως προκληθεί όχι από τον «άλλον» αλλά από τα «οντολογικά του ελαττώματα» καθώς και από κακή πολιτική διαχείριση. Υποστηρίζουμε ότι αυτή η αίσθηση εθνικής ντροπής διευκολύνει μια μετατόπιση στην ηθική αξιολόγηση. Η διάζευξη αυτή μεταξύ της εικόνας του εαυτού και της εμπειρίας έχει ορισμένες επιπτώσεις στην υποκειμενική αντίληψη των Ελλήνων για την εθνική τους ταυτότητα, η οποία γίνεται αντιληπτή ως «ελαττωματική» Ελληνική κρίση: με τα μάτια στην Ευρώπη; Η κατηγορία αυτή, η οποία απαρτίζεται από τις υποκατηγορίες «η ευρωπαϊκή ιδέα», «βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα» και «ανάγκη για δυτικοποίηση της Ελλάδας», αναφέρεται μόνο εμμέσως στον τρόπο με τον οποίο οι αναγνώστες αντιλαμβάνονται τη Γερμανία και τους Γερμανούς και είναι η λιγότερο δημοφιλής από όλες τις κατηγορίες που παρουσιάστηκαν στην Ενότητα Δ. Ακολούθως θα εντοπιστούν και θα αναλυθούν στρατηγικές επιχειρηματολογίας σχετικά με τον ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη εν καιρώ κρίσης, με την κατάρρευση της ευρωπαϊκής ιδέας και επίσης σχετικά με ευρωπαϊκά, γερμανικά και ελληνικά συμφέροντα. Το Γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει ποσοτικά δεδομένα για κάθε κατηγορία. Πίνακας 4 : Αριθμός σχολίων ανά κατηγορία Η ευρωπαϊκή ιδέα Βούληση για αλλαγή, αναφορά Ανάγκη δυτικοποίησης Σύνολο 81

83 σε δημοψήφισμα της Ελλάδας Αριθμός σχολίων Ποσοστό % 4,93% 45,6% 49,3% 100 Γράφημα 2 : Αριθμός σχολίων ανά κατηγορία Αριθμός σχολίων 4 Η ευρωπαϊκή ιδέα Βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα Ανάγκη δυτικοποίησης της Ελλάδας Προκειμένου να κατανοήσουμε τον συνολικό αντίκτυπο κάθε κατηγορίας συνδυάσαμε τα σχόλια των κύριων κατηγοριών (για παράδειγμα την ευρωπαϊκή ιδέα) με τα σχόλια στα οποία υπάρχει μεν η ίδια κατηγορία (η ευρωπαϊκή ιδέα), έχει όμως δευτερεύουσα σημασία για τον αναγνώστη. Το Γράφημα που ακολουθεί καταδεικνύει ότι η πιο σημαντική συνδυασμένη κατηγορία είναι η «βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα», ακόμη και εάν ο αριθμός των σχολίων στα οποία αυτή είναι παρούσα κατά προτεραιότητα για τον αναγνώστη είναι πολύ χαμηλός. Πίνακας 5: Αριθμός σχολίων ανά συνδυασμένη κατηγορία στο σύνολο του δείγματος Η ευρωπαϊκή ιδέα 1 Σχόλια ανά κατηγορία 82

84 Συνδυασμός με την κατηγορία «ευρωπαϊκή ιδέα» 4 Βούληση για αλλαγή, αναφορά σε δημοψήφισμα 8 Συνδυασμός με την κατηγορία «Βούληση για αλλαγήαναφορά 40 σε δημοψήφισμα» Ανάγκη δυτικοποίησης της Ελλάδας 17 Συνδυασμός με την κατηγορία «ανάγκη δυτικοποίησης της 37 Ελλάδας» Σύνολο 2510 Γράφημα 3: Αριθμός σχολίων ανά συνδυασμένη κατηγορία στο σύνολο του δείγματος Σχόλια ανά κατηγορία 4 Συνδυασμός με την κατηγορία «ευρωπαϊκή ιδέα» Συνδυασμός με την κατηγορία «Βούληση για αλλαγή-αναφορά σε δημοψήφισμα» Συνδυασμός με την κατηγορία «ανάγκη δυτικοποίησης της Ελλάδας» Βρίσκεται σε πτώση η ευρωπαϊκή ιδέα? Η κρίση του ευρώ έχει μεταμορφώσει πολιτικές και οικονομικές σχέσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για πολλούς Έλληνες οι Γερμανοί βρίσκονται στην «καρδιά του προβλήματος» ή «στο παρασκήνιο». Η Γερμανία έχει γίνει πολύ πιο ανταγωνιστική κατά την τελευταία δεκαετία, ενώ 83

85 είναι η μόνη χώρα που κυριαρχεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το φαινόμενο αυτό δεν αγνοήθηκε κατά τη διάρκεια των επισκέψεων της Merkel στην Ελλάδα. Πράγματι τα σχόλια που υποστηρίζουν ότι η ευρωπαϊκή ιδέα εξακολουθεί να υπάρχει είναι λιγοστά. Και γενικότερα παρατηρείται μικρή αναφορά σε μειωτικά, σαρκαστικά, αρνητικά ή θετικά σχόλια σε σχέση με την Ευρώπη. Αυτή η υπόρρητη σιωπή ως προς την Ευρωπαϊκή Κοινότητα κρύβει ορισμένες αξιολογικές παραδοχές. Οι αναγνώστες δεν αυτοπροβάλλονται πλέον ως ευρωπαίοι πολίτες. Πατάς ένα κουμπί και βγαίνει μια πολιτική. Αν είναι έτσι πάει στο διάολο,να πατήσουμε τα κουμπιά για να αλλάξει ο πολιτική στη Ε.Ε. Πάντως νομίζω ότι η Ε.Ε. δεν έχει άλλη εκλογή από το να μπει ξανά στη Ευρωπαϊκή Ιδέα των κρατών της αλληλεγγύης και ας πούμε της "ισότητας" (σχόλιο 20). Το ειρωνικό αυτό σχόλιο που αναφέρεται στην πίστη των αναγνωστών στην αλληλεγγύη και την «ισότητα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ταυτόχρονα παρουσιάζει την Ευρώπη ως μια νεκρή μηχανή, αντικατοπτρίζει την ελπίδα ότι υπάρχει ακόμη ευρωπαϊκή ιδέα. Η Ευρώπη της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, την ανάπτυξης, της εργασίας, της δικαιοσύνης, της παιδείας, της δημιουργίας, του διαλόγου και της ελεύθερης αγοράς θα κερδίσει, όχι όμως η Ευρώπη της ανικανότητας, των φανατικών πολιτικών κομμάτων, των μαύρων ταμείων, των απεργιών, των εκβιασμών και των δημόσιων μονοπωλίων (σχόλιο 2). Σημειώνουμε ότι η ευρωπαϊκή ιδέα στηρίζεται στην ευρωπαϊκή συνείδηση. Ο Γάλλος Jean Monnet είναι εκείνος που αφιερώθηκε στον σκοπό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτός ήταν η έμπνευση πίσω από το σχέδιο και τη διακήρυξη Schuman της 9 ης Μαΐου Ήταν ένα είδος εμβλήματος για τις ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα θαυμασμό προκαλεί και το «θαύμα της απασχόλησης» της Γερμανίας. Το ερώτημα είναι το ακόλουθο: επισκιάζει αυτή η ιστορία επιτυχίας την ευρωπαϊκή ιδέα; Ο ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης διακηρύττει το 2015: «Από τη βαθύτερη οικονομική κρίση που γνώρισε η παγκόσμια οικονομία από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης η Ευρώπη αναδύεται με νέους κοινούς θεσμούς και μεγαλύτερη δέσμευση στην κοινή ευθύνη και την αλληλεγγύη». Σήμερα το ευρωπαϊκό όραμα το γεγονός ότι δεν αναφερόμαστε πλέον στην 84

86 ευρωπαϊκή ιδέα δεν είναι ασήμαντο περνά από νέους αναδυόμενους τρόπους για χειρισμό της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο η αντίθεση μεταξύ των διεκδικήσεων των κρατών και των πληθυσμών τους και εκείνων για μια «χαλαρότερη ευρωπαϊκή ταυτότητα γίνεται περισσότερο πραγματιστική και εξαρτώμενη από τις περιστάσεις, ακόμη και εάν σε μια πολιτική κρίση δεν θα μπορούσε ποτέ να εξαλειφθεί» (Smith 1992: 56). Όταν σημειώθηκε η κατάρρευση του 2008, η Οικονομική και Νομισματική Ένωση δεν ήταν προετοιμασμένη για την κρίση. Η πρώτη φάση χαρακτηρίστηκε από τη ριζική άρνηση της κρίσης και αυτό αντικατοπτρίζεται στα σχόλια των αναγνωστών για την πρώτη επίσκεψη Merkel. Η δεύτερη φάση, όπως φαίνεται και πάλι από τα σχόλια των αναγνωστών, χαρακτηρίζεται από τη διαίρεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε δύο στρατόπεδα: η ελιτιστική λέσχη των βόρειων χωρών (ή πιστωτών) και οι αδύναμοι κρίκοι της αλυσίδας (οφειλέτες). Παραδόξως επομένως η γερμανική πολιτική «εξαγωγής προβλημάτων και κηρύγματος στους γείτονες» βρίσκεται στη διαδικασία του να υπονομεύσει τις προϋποθέσεις για την επιτυχία της ως σήμερα (Lehndorff 2012: 93) Το ζήτημα της συνομωσίας Μόλις 17 από τους αναγνώστες που σχολιάζουν τη δεύτερη επίσκεψη και 40 από εκείνους που σχολιάζουν την πρώτη θεωρούν ότι η Ελλάδα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών της. Αναγνωρίζουν τη στάση τους ως ενδεχομένως «παράλογη», όταν λένε ότι η Ελλάδα θα αναδυθεί από την καταιγίδα με τις δικές της δυνάμεις, και προσθέτουν ότι ως οικογένεια η Ευρώπη θα βρει τον δρόμο της. Καλά, σε μια οικογένεια, σε έναν οργανισμό, σε μια ένωση υπάρχουν και οι καμπές, υπάρχουν και οι αντιρρήσεις, υπάρχει και η έκφραση για να αλλάξουν πράγματα. Δεν συνεπάγεται πως είναι μοναστήρι η Ευρωπαϊκή Ένωση και δεν θα υπάρχουν και άλλες δυνάμεις πίεσης, ούτε από αυτές τις ενέργειες ακυρώνεται ο ρόλος της. (σχόλιο 197) 85

87 Αυτού του είδους οι προβληματισμοί στηρίζονται σε ένα θεωρούμενο ευρωπαϊκό συμφέρον και σε μία αυτοεικόνα. Ο αναγνώστης αναφέρεται σε «άλλες δυνάμεις» και αυτή η θεωρία συνωμοσίας με την απόδοση ευθυνών σε «έξω-ομάδες» που γενικώς δεν ταυτοποιούνται δημοσίως αποκαλύπτει τη δυσφορία των ανθρώπων. Έχουν εμφανιστεί διάφορες υπόρρητες ελκυστικές θεωρίες που αναφέρονται για παράδειγμα στους Εβραίους ως κερδοσκόπους της οικονομικής κρίσης. Το όλο θέμα είναι να βρεθεί κάποιος να κατηγορηθεί, κάποιος που μυστηριωδώς διαμορφώνει πάντοτε την ιστορία και επανεμφανίζεται μερικά χρόνια αργότερα σε διαφορετικό πλαίσιο. Αυτού του είδους τα σχόλια μπορεί να είναι αθώα, χιουμοριστικά ή σαρκαστικά, την ίδια στιγμή όμως εκφράζουν με λαϊκό τρόπο την αστάθεια και την ανησυχία ανθρώπων και εθνών Υπάρχουν προκλήσεις μπροστά μας; Μια μειονότητα αναγνωστών ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα βλέπει την κρίση ως ευκαιρία αλλαγής προτεραιοτήτων και επαναξιολόγησης της εθνικής και της ευρωπαϊκής διαδικασίας. Αναφορές σε «θυσίες» του γερμανικού λαού αντίστοιχες με εκείνες που αντιμετωπίζει ο ελληνικός καταδεικνύουν την πρόθεση των αναγνωστών να απαλλάξουν τους Έλληνες από την ευθύνη. Ορισμένοι από αυτούς τους αναγνώστες αποκαλούνται «συνειδητοί» αναγνώστες (βλ. επόμενη ενότητα) και στηρίζουν τις πράξεις της κυβέρνησης δηλώνοντας ότι πρόκειται για μέτρα που έπρεπε να είχαν παρθεί πριν από πολλά χρόνια. Άλλοι στηρίζουν εμμέσως τη Merkel και τη γενική αναδιοργάνωση της Ελλάδας καθώς και διαμορφωτές πολιτικών που ακολουθούν τα βήματα δυτικών κρατών, φοβούμενοι το μέλλον: «Ακόμη και εάν ο Τσίπρας μας βγάλει από το οικονομικό αδιέξοδο, οι επιλογές του θα μας οδηγήσουν σε συνθήκες τριτοκοσμικής χώρας». Νόμιζα ότι δεν υπήρχαν λογικοί άνθρωποι πλέον στο Ελλαδιστάν... Σωστός φίλε...αυτός που λέει για τα ληγμένα 6 χρόνια σπούδαζε για να φιλήσει μια κατουρημένη ποδιά.. να τον βάλουν σε καμία ΔΕΚΟ... και να μη δουλέψει ποτέ και να πληρώνεται... του το χάλασαν..μην τον αδικείς..τον αστείο!!!! Και πάλι μπράβο... όταν το 51% των Ελλήνων σκέφτονται σαν εσένα τότε θα ξεκινήσει το ταξίδι προς τη Δύση μακριά από την Κούβα και τη Βόρειο Κορέα (σχόλιο 2348). 86

88 Έπρεπε να σε είχα 5 χρόνια πριν μαζί μου στη Γερμανία να δεις εκεί τι λιτότητα εφάρμοσαν οι άνθρωποι, να δεις πόσα μαγαζιά έκλεισαν κι εκεί, να δεις πόσο έπεσαν οι μισθοί κι εκεί, όταν εσύ την ίδια στιγμή έκανες τα μπανάκια σου στις παραλίες.. Καλοπερασάκια γκιαούρη. (σχόλιο 2207). Φαίνεται ότι σε ορισμένους δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό ότι η χώρα είναι πτωχευμένη εδώ και 5 χρόνια. Και εξακολουθούν να μιλάνε και να γράφουν για τα ίδια και τα ίδια. Επιτέλους! Δεν μπορείτε να συνειδητοποιήσετε ότι η συνεχιζόμενη γκρίνια και η παρατεταμένη κλάψα δεν μπορεί να αλλάξει τα μακροοικονομικά δεδομένα της οικονομίας μας; Ας το πάρουμε απόφαση: Θα μας πάρει πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς μέχρις ότου η χώρα ξαναμπεί σε τροχιά σταθερής ανάπτυξης. Και με την ευκαιρία: Oι εφαρμοστικοί νόμοι είναι ό,τι καλύτερο συνέβη στη χώρα τα τελευταία 40 χρόνια. Μακάρι να είχαν ψηφιστεί πολλά χρόνια πριν. Η χώρα ίσως να μην είχε καταρρεύσει! (σχόλιο 2145). Ο αριστερός Μεσσίας και τα νέα αδιέξοδα. Ακόμα και αν ο κ.τσιπρας με θαύμα αριστερού Μεσσία μας βγάλει από την κρίση αύριο το πρωί θα τον θέλαμε? Μάλλον θα έπρεπε να ήμαστε πιο έμπειροι για το τι σημαίνει τριτοκοσμικός σοσιαλιστικός λαϊκισμός, πιο υποψιασμένοι για τα συμφέροντα που μπορεί να κρύβονται πίσω από ''φιλολαϊκά'' συνθήματα και απά ''ανθρωπιστικές'' ευαισθησίες. Θέλουμε να γίνουμε μια αξιοπρεπής δυτική χώρα, γιατί δεν είμαστε. Μια χώρα κατοικήσιμη και επισκέψιμη, σεβάσμια παρά το μικρό της μέγεθος. Ήδη σχηματίζεται η εικόνα των αδιεξόδων της μετα-μεταπολίτευσης, η ένταξη στο δυτικό κόσμο είναι αδήριτη ανάγκη, η μοναδική μας διέξοδος και η μοναδική ευκαιρία ώριμης αυτοσυνειδησίας. (σχόλιο 37) Δυτικά ουτοπικά κριτήρια; Οι Έλληνες θεωρούν ότι η χώρα τους βυθίζεται βαθύτερα στη χειρότερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής ιστορίας της και ότι η διέξοδος από τα δεινά δεν έχει έλθει πιο κοντά. Το τοξικό μείγμα ανησυχίας και φόβου, που διακρίνεται στα σχόλια, οδηγεί τους Έλληνες στο να αυτοπροσδιορίζονται ως άνευ όρων οπαδοί της Ευρώπης, χωρίς ωστόσο να ακολουθούν λογική επιχειρηματολογία. 87

89 Προκειμένου να παραμείνει η πατρίδα μου στην Ευρωζώνη, εγώ αποδέχομαι τα πάντα. Συνειδητοποιημένος πολίτης (σχόλιο 53) Προς εναλλακτικούς ανθεκτικούς ορίζοντες Κατά την περίοδο της κρίσης οι Έλληνες ανέπτυξαν νέους μηχανισμούς. Οι εναλλακτικές αυτές μορφές ανθεκτικότητας περιλαμβάνουν την ενίσχυση των κοινωνικών και οικογενειακών δικτύων και των κοινωνικών πρακτικών για την καλλιέργεια αλληλεγγύης ενώπιον της κρίσης, αλλαγή του τρόπου ζωής προς πιο βιώσιμες πρακτικές κατανάλωσης και παραγωγής, ανάπτυξη νέων καλλιτεχνικών εκφράσεων ως μορφή ανθεκτικότητας, μετακίνηση στο εξωτερικό για μικρές ή μεγάλες περιόδους ή αντιθέτως μείωση της κινητικότητας. Οι αναγνώστες μέσω των σχολίων διεκδικούν τα δικαιώματά τους και δηλώνουν ότι «εκπροσωπούν την πλειοψηφία των πολιτών». Εντελώς "ελαφρύ" αρθράκι, που προσπαθεί να διαμορφώσει μια εικόνα απαξίωσης για όσους διαμαρτύρονται, "αγιοποιώντας" αυτούς που σκύβουν το κεφάλι. Για την κυρία αυτή, η διατήρηση πάση θυσία του αποτυχημένου μνημονιακού μοντέλου είναι μονόδρομος, προφανώς γιατί δεν θίγονται τα προσωπικά ή τα οικονομικά της συμφέροντα. Ας βγει να ρωτήσει κάποιους που "επιβιώνουν" με ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται φόροι χαράτσια και ακρίβεια και μετά να δούμε ποιοι είναι οι γραφικοί με μανίες καταδίωξης... Το να χρησιμοποιεί την εικόνα μια μικρής μειοψηφίας λαϊκών ανθρώπων που αντιλαμβάνονται διαφορετικά την κατάσταση, δεν την νομιμοποιεί να χαρακτηρίζει όλους τους υπολοίπους. Γεμίσαμε με "πρόθυμους" νεωτεριστές... Κοινώς Νεοραγιάδες! (σχόλιο 2246). Τα σχόλια περί «ανθεκτικότητας» χαρακτηρίζονται από κοινό λεξιλόγιο: η συχνότητα των λέξεων «αντίδραση», «κέρδος», «αλλαγή», «πανικός», «να κάνουμε κάτι» και «διαμαρτυρία» είναι σημαντική. Στο επίκεντρό τους βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι ηγέτες των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραγνωρίζουν την προσωπικότητα και τον πολιτισμό των Ελλήνων. 88

90 H Φιέστα του Σόϊμπλε που του ετοίμασαν οι εθελόδουλοι πολιτικοί μας ευτυχώς δεν κρατά πάνω από 5-6 ώρες, γιατί δεν θα άντεχαν και περισσότερο οι πολίτες που έχουν υποστεί τα πάνδεινα από την τιμωρητική πολιτική της φτώχειας και της ένδειας που έχουν επιβάλλει, να βλέπουν στα συστημικά ΜΜΕ όλο αυτό το παραλήρημα. Δυστυχώς ακόμα δεν έχει δείξει ο λαός την δύναμή του. Ίσως στο παρά 1' να αφυπνισθεί όπως άλλωστε έχει δείξει η ιστορία... (σχόλιο 1312). Όσο δε θα αντιδρούμε θα γίνονται περισσότερα σκληρά τα μέτρα. Η αντίδραση μας είναι η μόνη δυνατότητα "διαπραγμάτευσης" ώστε όχι να κερδίσουμε κάτι, αλλά να μη χάσουμε παραπάνω από αυτά που ήδη χάνουμε. Είναι μια αναγκαία υπενθύμιση προς τους ηγέτες ότι πρέπει να μας σκεφτούν και λίγο ως ανθρώπους, όχι ως αριθμούς. (σχόλιο 69) Η αμφίσημη επίσκεψη της Merkel Παραδόξως η έρευνα αυτή για τα σχόλια των διαδικτυακών αναγνωστών αποκαλύπτει πως, παρότι ο κύριος στόχος των σχολιαζόμενων άρθρων είναι η πρώτη και η δεύτερη επίσκεψη της Merkel στην Αθήνα, μόνον το 20% του συνολικού τους αριθμού σχετίζονται στενά με την ίδια την Καγκελάριο της Γερμανίας την προσωπικότητα, τη θέση, τον ρόλο της στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Τα Γραφήματα που ακολουθούν παρουσιάζουν τα στατιστικά δεδομένα αυτής της κατηγορίας. Γράφημα 4: Στατιστική παρουσία σχολίων που σχετίζονται με τη Merkel Σχόλια που σχετίζονται με τη Merkel Σύνολο Σχολίων 20% 80% 89

91 Γράφημα 5: Συνδυασμένες υποκατηγορίες Η Merkel έχει κοινά συμφέροντα με Σαμαρά Merkel= Σωτήρας της Ευρώπης Merkel= persona non grata Merkel= persona non grata Merkel= Σωτήρας της Ευρώπης Η Merkel έχει κοινά συμφέροντα με Σαμαρά Αριθμός σχολίων Συνδυασμένες κατηγορίες σχολίων Η αρχέτυπη μορφή της Merkel αντιπροσωπεύει τον «σωτήρα» της Ευρώπης Η Merkel ως η αρχέτυπη μορφή που εκπροσωπεί την πλέον υπεύθυνη χώρα για τη διαχείριση της κρίσης και η παρουσία της Τρόικας αναγνωρίζονται ανοικτά ως επιφαινόμενα της κρίσης η οποία ωστόσο πηγάζει από συστημικά διαρθρωτικά ελαττώματα καθώς και από πρακτικές συγκεκριμένων πολιτικών δρώντων. Ως επικεφαλής της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης και της χώρας με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στη διάσωση της ελληνικής οικονομίας η Καγκελάριος είναι η μόνη που κρατά το κλειδί για τη «λύτρωση της Ελλάδας». Σύμφωνα με τα σχόλια αυτής της κατηγορίας, η Ελλάδα όχι μόνο χρειάζεται τη Merkel αλλά επίσης της αξίζουν μέτρα λιτότητας. Οι αναγνώστες παρουσιάζουν την Ελλάδα ως μια χώρα που στην 90

92 πραγματικότητα δεν στέκεται στα πόδια της και ζητούν από τη Merkel να διευκολύνει τις μεταρρυθμίσεις της. Έρχεται επιτέλους η Μέρκελ. Ελπίζω να φέρει σκούπα και φαράσι μαζί της διότι η βρώμα που έχει κατακαθίσει σε αυτή τη χώρα που λέγεται Ελλάδα δεν αντέχεται πια.ακόμα και για τους ίδιους τους κατοίκους της. Πάρτυ τέλος Έλλην (σχόλιο 550). Καλώς να ορίσει η Μέρκελ στην πατρίδα μας. Η πλειοψηφία των Ελλήνων και Ελληνίδων (σιωπηρή), την καλωσορίζουν, και περιμένουν την βοήθεια της Γερμανίας, σε αυτές τις δύσκολες στιγμές που περνάμε! (σχόλιο 430). Η πλειοψηφία των αναγνωστών που είναι θετικοί στην επίσκεψη της Merkel είναι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας και συχνά επικαλούνται κοινά ελληνογερμανικά συμφέροντα. Η καγκελάριος Μέρκελ δεν θα ερχόταν στην Αθήνα να στηρίξει τον Σαμαρά επιβραβεύοντας τα αποτελέσματα των προσπαθειών του, αν η δουλειά του Σαμαρά δεν είχε όντως αποτελέσματα. Και φυσικά, μπορεί να ωφελείται και εκείνη από την καλή πορεία της Ελλάδας προς τις αγορές, αλλά γιατί πρέπει να μας νοιάζει; Αν τα συμφέροντα της χώρας μου συμπίπτουν με αυτά της κας Μέρκελ, δεν με χαλάει καθόλου (σχόλιο 2205). Πέραν του να επιρρίπτουν ευθύνες στους Έλληνες, οι αναγνώστες αυτής της υποκατηγορίας συγκρίνουν την Ελλάδα με τη Γερμανία και πιστεύουν ότι χωρίς την οικονομική βοήθεια της δεύτερης, η κατάσταση της χώρας θα είναι «χειρότερη από εκείνη της Αργεντινής». Αναφέρονται ακόμη και σε «γερμανικό όνειρο» Merkel= a non grata persona Οι αναγνώστες παρουσιάζουν τη Merkel ως persona non grata και περιγράφουν τη συνάντηση μεταξύ του Έλληνα Πρωθυπουργού και της Γερμανίδας Καγκελαρίου ως μια ακόμη επίδειξη της υποταγής της κυβέρνησης στα συμφέροντα των τραπεζιτών και του κεφαλαίου. 91

93 Αξιότιμη κα. Μέρκελ Είστε ανεπιθύμητη στην Ελλάδα. Είστε PERSONA NON GRATA. Δεν θα προσφέρετε καμιά απολύτως υπηρεσία στους ντόπιους κουκουλοφόρους σας ΝΔ-ΠΑΣΟΚ- ΔΗΜΑΡ (σχόλιο 473). PERSONA NON GRATA FRAU MERKEL!!!!!!!!!!! (σχόλιο 1238). ΜΕΡΚΕΛ = Persona non grata (σχόλιο 1217). Το λεξιλόγιο των σχολίων αυτής της κατηγορίας είναι κατά βάση δυσφημιστικό και έτσι ενισχύει την αρνητική θεώρηση της Merkel στο πλαίσιο της ελληνικής κρίσης. Οι στρατηγικές λεξικοποίησης που χρησιμοποιούνται αντικατοπτρίζουν απόδοση αρνητικών και υβριστικών χαρακτηρισμών (van Dijk 2004) και επιχειρούν να παρουσιάσουν τους Έλληνες ως θύματα. Χρησιμοποιούνται πράγματι μειωτικά επίθετα για τη Merkel: «κάθαρμα Merkel», «Merkel η εξοντώτρια», «η καταραμένη Καγκελάριος». Επιπροσθέτως σε αντίθεση με πρόσφατες απεικονίσεις της Angela Merkel σε γερμανικά ΜΜΕ ως «της μητέρας», τα ελληνικά σχόλια αναφέρονται σε αυτή ως «μητριά». Προσφωνείται επίσης μειωτικά: «Viva Frau», «Fräulein», «Frau Chancellor», «Madam» ή «My Lady». Άλλοι χρησιμοποιούν εντονότερους και επιθετικούς χαρακτηρισμούς όπως «ναζί Merkel», «Adolf Merkel», «κυρία Hitler» «θηλυκή Führer». Οι αναγνώστες αναφέρουν ότι η Ελλάδα χρειάζεται περιθώρια ανάσας για να διασφαλίσει την οικονομική ανάκαμψη και επισημαίνουν την ανακάμπτουσα οικονομία της χώρας και ιδιαίτερα το επιτευχθέν πρωτογενές πλεόνασμα κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης της Merkel. Για μια πλειοψηφία αυτών υπεύθυνη για τη διάλυση της Ευρώπης είναι η Γερμανία και κατηγορούν τόσο τη Merkel όσο και το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Ισχυρίζονται ότι η Merkel και ο Σαμαράς φροντίζουν για τα κοινά τους συμφέροντα τα οποία «προδίδουν τους Έλληνες». Πω πω ρε Δανίκα, τι φοβερός πολιτικός αναλυτής που είσαι... Πραγματικά ο Τσίπρας δεν καταλαβαίνει τίποτα και θα πάρει πολλά λεφτά από τους Ευρωπαίους. Δεν μπορεί, του γυρνάνε τα μάτια όταν βλέπει να μειώνεται το εφάπαξ των δημοσιουπάλληλων και θα τα διαλύσει όλα για να μην πάθουν τίποτα... Γι αυτό η Μέρκελ ήρθε να δώσει αβάντα στον 92

94 Σαμαρά για τις εκλογές που θα έχουμε σε λίγο... Σε ποιό καφενείο συχνάζεις Δανίκα για να ερχόμαστε να σε ακούμε; Δεν υπάρχουν πια μεγάλοι κωμικοί στο θέατρο... (σχόλιο27). Μη φοβάσαι...έχουμε Πρωθυπουργό που υποστηρίζει τα δικά της συμφέροντα!!! ΟΧΙ για πολύ ακόμα...μερκελόπληκτος (σχόλιο 1742). Επιτέλους ήρθε η σωτήρας μας... Όλοι ας προσευχηθούμε για αυτήν και τον πρωθυπουργό να είναι καλά μιας και μας έσωσαν και βγήκαμε και από την κρίση... Τώρα γίναμε ευρωπαϊκό κράτος (σχόλιο 1542). "...Χθες η κυρία Μέρκελ ήρθε στην Αθήνα για να ενισχύσει την κυβέρνηση Σαμαρά, ώστε να μην παρουσιαστούν ανεξέλεγκτες εξελίξεις στην Αθήνα, μέχρι τις εκλογές της. Ίσως και για να συζητήσει από κοντά ποιό φιλέτο από τις ιδιωτικοποιήσεις θα πάρουν οι γερμανικές εταιρίες..." (σχόλιο 2231). Επιπροσθέτως η πρώτη επίσκεψη της Merkel σχολιάστηκε πολύ λόγω της ημέρας κατά την οποία πραγματοποιήθηκε: η 9 η Οκτωβρίου είναι η επέτειος του βομβαρδισμού της Αθήνας από τους Γερμανούς το Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονη αντιπαράθεση με επιχειρήματα όπως «οι Γερμανοί δεν σέβονται την επώδυνη ιστορία των Ελλήνων», «αγνοούν το παρελθόν τους και εμμέσως αγνοούν τους Έλληνες» ή ότι «είναι ο τρόπος της Merkel να απαιτήσει υποταγή». ΤΕΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΡΑΙΧ ΞΕΡΕΙ ΠΟΤΕ ΘΑ ΕΡΘΕΙ ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΝΙΣΤΟΡΙΤΟ (σχόλιο 818). Περιμένοντας τους βαρβάρους... Γιατί μου θυμίζει η επίσκεψη της Μέρκελ στην Ελλάδα, την επίσκεψη του Μπους στο Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ; Γιατί; (σχόλιο 480). Ας την υποδεχτούμε όπως της αξίζει! Εκτός από μια ένα μικρό διάλειμμα 13 ετών ( ) άρρωστης δημοκρατίας, οι Γερμανοί δεν γνώρισαν στην Ιστορία τους, παρά μόνον απολυταρχικά καθεστώτα, οι μεν Ανατολικοί μέχρι και το 1990, οι δε Δυτικοί μέχρι και το 1965 που τερματίστηκε ουσιαστικά το καθεστώς χωρισμού της χώρας τους σε "ζώνες επιτήρησης" από Αμερικανούς, Βρετανούς και Γάλλους. Κατά συνέπεια στερούνται παιδείας "μακράς δημοκρατικής πρακτικής". Ιδίως η κα. Μέρκελ, έζησε τη μισή της ζωή υπό απολυταρχικό καθεστώς, με στενούς συγγενείς της να υπηρετούν στην διαβόητη ΣΤΑΖΙ. Μην περιμένετε λοιπόν σεβασμό σε δημοκρατικούς θεσμούς, όπως η Αξιωματική Αντιπολίτευση κλπ. Άλλωστε, όσοι ασεβούν, εισπράττουν ό,τι τους αξίζει! (σχόλιο 343). 93

95 8. Γλωσσικές στρατηγικές. Η κατασκευή των Εγώ, Εμείς, Αυτοί Οι γλωσσικές στρατηγικές όπως η στρατηγική χρήση μεταφορών, επαναλήψεων, αντωνυμιών και επιθέτων επιτείνουν το νόημα της κύριας ιδέας του σχολίου και δημιουργούν επιπροσθέτως μια προτιμώμενη άποψη. Η πλειοψηφία των γλωσσικών στρατηγικών καταδεικνύουν δυσφορία, θλίψη, θυμό και την οικονομική, πολιτισμική, κοινωνική, κοινωνική και ηθική φτωχοποίηση του ελληνικού πληθυσμού Γλωσσικές στρατηγικές στον πολιτικό λόγο Τριπλό επιχειρηματολογικό σχήμα: «απόδοση κατηγοριών», «επείγουσα ανάγκη» και «κίνδυνος» Όπως προαναφέρθηκε η ελληνική κοινή γνώμη φαίνεται να αποδίδει την ευθύνη για την οικονομική κατάρρευση της χώρας στη «γερμανική παρόρμηση για ηγεμονία στην Ευρώπη», στην «αρπακτική φύση» του δυτικού οικονομικού συστήματος και στην αντιλαμβανόμενη ως απουσία αλληλεγγύης από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Couloumbis et al., 2012). Η επιχειρηματολογία των Ελλήνων πολιτικών επικεντρώνεται περισσότερο στον πολιτικό χρωματισμό των ομιλούντων τα σχήματα που χρησιμοποιούν στον λόγο τους στηρίζονται σε στρατηγικές «απόδοσης ευθυνών», «επείγουσας ανάγκης» και «κινδύνου». Τακτικές «απόδοσης ευθυνών στους Έλληνες» και «κινδύνου», όπως υποστηρίζονται από τη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ Όπως αποκαλύπτουν τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου για το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο και για το πρώτο και το δεύτερο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής, οι ομιλίες των μελών του Κοινοβουλίου, αντί να συνθέτουν έναν διάλογο, είναι διατυπώσεις δηλώσεων. Είναι δομημένες με τη μορφή ρητορικών ερωτήσεων που αναφέρονται στην «απόδοση ευθυνών» και στον «επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης». 94

96 Κατά τη διάρκεια αυτών των συνεδριάσεων της Ολομέλειας οι πολιτικοί κλήθηκαν να λάβουν αποφάσεις σε ένα πλαίσιο διαφωνιών, οικονομικής ύφεσης και σύμφωνα με τις ομιλίες τους σε ένα περιβάλλον αντικρουόμενων συμφερόντων. Ενώπιον ωστόσο του Μνημονίου το συμφέρον όλων των μελών του Κοινοβουλίου πρέπει να είναι το ίδιο. Οι Έλληνες πολιτικοί κλήθηκαν να δράσουν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο επείγοντος, αστάθειας και αβεβαιότητας. Ο συνασπισμός της Κεντροαριστεράς με την Κεντροδεξιά (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) που βρισκόταν τότε στην εξουσία χρησιμοποιούσε μια εννοιολόγηση της κατάστασης που βασιζόταν στην απειλή, επικαλούμενος την αίσθηση του επείγοντος που αναφερόταν σε σενάρια χάους και εθνικής καταστροφής σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την Τρόικα. Φοβούμενοι μήπως χάσουν σε αξιοπιστία οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας αντιμετωπίζουν τον πειρασμό να εφαρμόσουν στρατηγικές αποφυγής της ευθύνης. Αναφερόμενοι στη Γερμανία υποστηρίζουν ότι τέτοια προβλήματα με μια ορισμένη χώρα είναι απλώς συμπτώματα γενικότερης κρίσης. Το κυρίαρχο επαναλαμβανόμενο θέμα τους είναι να αποδώσουν ευθύνες στον κίνδυνο, να αποδώσουν ευθύνες σε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό και να εκθέτουν το κόμμα που καταφέρεται εναντίον της λιτότητας, τον Σύριζα, ως ένα κόμμα που θα μπορούσε «να οδηγήσει σε τιμωρητικές οικονομικές κυρώσεις από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εναντίον της Ελλάδας οι οποίες θα προκαλέσουν αναταραχή στη χώρα». «Η ελληνική ιστορία αρχίζει από τότε που εμφανίστηκε η τρόικα με τα αλλεπάλληλα μνημόνια, τις αναθεωρήσεις, τα δάνεια, τις απαιτήσεις, τους ελέγχους; Μήπως το πρόβλημα είναι η γερμανική ηγεμονία σε μία Ευρώπη που δεν διαθέτει άλλους πόλους; Μήπως το πρόβλημά μας είναι απλά και μόνο το μνημόνιο, το παλιό και το νέο; Νομίζω ότι θα αδικούσαμε τους εαυτούς μας, την αξιοπιστία μας και τη νοημοσύνη μας εάν λέγαμε ότι αυτό είναι το πρόβλημα της χώρας. Αυτά είναι συμπτώματα» (Ευάγγελος Βενιζέλος, ΠΑΣΟΚ, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής). Η Merkel ως η αρχέτυπη μορφή που εκπροσωπεί την πλέον υπεύθυνη χώρα για τη διαχείριση της κρίσης και η παρουσία της Τρόικας (το τριμελές σώμα αντιπροσώπων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) που 95

97 εκπροσωπεί τους πιστωτές, αναγνωρίζονται ανοικτά ως επιφαινόμενα της κρίσης η οποία παρόλα αυτά πηγάζει από συστημικά διαρθρωτικά ελαττώματα καθώς και από τις πρακτικές συγκεκριμένων πολιτικών δρώντων. Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία της Νέας Δημοκρατίας, ως επικεφαλής της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης και της χώρας με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στη διάσωση της Ελλάδας η Merkel είναι η μόνη που μπορεί να βοηθήσει τη χώρα σε περίοδο κρίσης. Η Ελλάδα όχι μόνο χρειάζεται τη Merkel αλλά της αξίζουν και μέτρα λιτότητας. Οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας χαρακτηρίζουν την επίσκεψη της Merkel ως «αναγνώριση των προσπαθειών της Ελλάδας» ή «ως μια ευκαιρία για διάλογο». «Εχθρός μας είναι η ύφεση, θέλουμε να κερδίσουμε το στοίχημα. Οι εταίροι μάς βοηθούν αναγνωρίζοντας τις προσπάθειές μας» (Αντώνης Σαμαράς, πρωθυπουργός, Νέα Δημοκρατία, , κατά την πρώτη επίσκεψη της Merkel στην Αθήνα). 22 «Είναι πολύ σημαντική για τη χώρα η επίσκεψη της Καγκελαρίου της Γερμανίας, κυρίας Άνγκελα Μέρκελ στην Αθήνα. Έρχεται σε μία πολύ κρίσιμη στιγμή για την Ελλάδα και όλη την Ευρωζώνη. Μας δίδεται έτσι η ευκαιρία να παρουσιάσουμε τη συνολική, πραγματική κατάσταση της χώρας, που βρίσκεται στα όριά της και να ζητήσουμε, με συγκροτημένο τρόπο, να διαμορφωθεί το ολοκληρωμένο πλαίσιο εξόδου από την κρίση, όπως είχα την ευκαιρία να το παρουσιάσω στη χθεσινή συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ. Θυμίζω ότι πυρήνας του πλαισίου αυτού είναι η επιμήκυνση, η βιωσιμότητα του χρέους, τα κοινωνικά και αναπτυξιακά αντίβαρα και η πλήρης και άμεση εκταμίευση της δόσης. Μόνον έτσι το πακέτο των μέτρων θα είναι το τελευταίο και μόνον έτσι μπορεί να αλλάξει το κλίμα μέσα στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό για την Ελλάδα. Είμαστε στη διάθεση του Πρωθυπουργού, ώστε να συμβάλουμε στην πειστική παρουσίαση των εθνικών θέσεων» (Ευάγγελος Βενιζέλος, ΠΑΣΟΚ, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης της Merkel στην Αθήνα). 23 Απόδοση ευθυνών στην κυβέρνηση, στη Γερμανία και στην Ευρώπη όπως υποστηρίζει το ΚΚΕ 22 [τελευταία πρόσβαση: ] [τελευταία πρόσβαση: ]. 96

98 Η επιχειρηματολογική στρατηγική του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια αυτών των συνεδριάσεων της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στηρίχθηκε μόνον στην απόδοση ευθυνών σε άλλους και χαρακτηρίστηκε από άλλους πολιτικούς ως στρατηγική αποφυγής ευθυνών. Οι στρατηγικές λεξικοποίησης που χρησιμοποιήθηκαν προσπαθούν: να θυματοποιήσουν τους Έλληνες να παρουσιάσουν «κλασικές» κομμουνιστικές στρατηγικές με τη χρήση χαρακτηριστικού «ενοποιημένου» λεξιλογίου. Υπάρχει πράγματι αποκλειστικό λεξιλόγιο για την πλαισίωση συζητήσεων αναφορικά με τις κραυγαλέες ανισότητες, την κρίση, τη φτώχεια κ.λπ., όπως «αλυσίδες», «κοινωνικές τάξεις», «ιδρώτας και θυσίες των εργαζομένων» και «αγώνας κατά του καπιταλισμού». «Θα νικήσουν εκείνοι οι λαοί που δεν διστάζουν να σπάσουν και να χάσουν τις ταξικές αλυσίδες τους. Αυτό για μας είναι το νόημα των σημερινών συγκεντρώσεων. Αυτό πρέπει να είναι το νόημα των άμεσων και μελλοντικών αγώνων» (Αλέκα Παπαρήγα, ΚΚΕ, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα). Τακτικές απόδοσης ευθυνών στην κυβέρνηση και στη διαδικασία του κατεπείγοντος όπως υποστηρίχθηκαν από τον Σύριζα Κατά τις πρώτες συνεδριάσεις της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου ο Σύριζα καταδίκαζε μόνο ρητές ή υπόρρητες τακτικές κινδυνολογίας της κυβέρνησης που στηρίζονταν σε κερδοσκοπικές πιέσεις στην ευρωζώνη, στο ευρώ και σε καταρρέουσες οικονομίες. Με την πάροδο του χρόνου η τακτική τους εστιάστηκε περισσότερο στην απόδοση ευθυνών στην Ε.Ένωση και κατ' επέκταση στους κυρίαρχους της Ευρώπης - εννοώντας τους Γερμανούς, όπως κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της Ολομέλειας για το δεύτερο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής. 97

99 «Υπάρχει τρομοκρατία σε βάρος των Βουλευτών. Κινδυνολογία υπάρχει πλέον όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από τους κυρίαρχους της παγκοσμιοποίησης. «Αν δεν ψηφιστεί το μεσοπρόθεσμο, έρχεται η συντέλεια για την Ελλάδα, η συντέλεια για την Ευρώπη, η συντέλεια για τον κόσμo. Με συγχωρείτε, είναι επιχείρημα αυτό; Μπορεί να μιλάμε για ελεύθερη ψήφο κάτω από αυτές τις συνθήκες; Τρομοκρατία, λοιπόν, σε βάρος των Βουλευτών, αλλά και χημικός πόλεμος γύρω από τη Βουλή». (Παναγιώτης Λαφαζάνης, Σύριζα, πρακτικά της συνεδρίασης της Ολομέλειας του Κοινοβουλίου στις για το πρώτο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής). «Οι δηλώσεις των κ.κ. Μέρκελ και Σαμαρά επιβεβαίωσαν την πλήρη συμφωνία των δύο πλευρών στη συνέχιση της ίδιας πολιτικής λιτότητας και μνημονίων. Ο πρωθυπουργός, για μια ακόμη φορά, δεν έθεσε κανένα από τα ζητήματα που απασχολούν τη χώρα, παρά έμεινε στις ευχαριστίες προς τη Γερμανίδα Καγκελάριο για την τιμή που του έκανε να τον συναντήσει, σε ευχολόγια για την ανάκαμψη και στα καθιερωμένα κροκοδείλια δάκρυα για τις θυσίες του ελληνικού λαού. Δεν αξίζει στο λαό μας ένας τέτοιος πρωθυπουργός, δεν του ταιριάζει τέτοια αντιμετώπιση» (Αλέξης Τσίπρας, Σύριζα, κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης Merkel στην Αθήνα). Βουλευτές του Σύριζα χρησιμοποιούν έναν ηθικιστικό και συναισθηματικό λόγο για να προσεγγίσουν τους ψηφοφόρους. Σύμφωνα με τον Αλέξη Τσίπρα η Ελλάδα έχει «ηθική υποχρέωση» να διεκδικήσει αποζημιώσεις από τη Γερμανία για τις ζημίες που προκάλεσαν οι ναζί κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Σύριζα υποστηρίζει ότι τα προβλήματα είναι (α) στην επακριβή ποσοτικοποίηση μετά από περιόδους υψηλού πληθωρισμού και το μεγάλο χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει και (β) ότι οι Γερμανοί δεν έχουν καμία πρόθεση να πληρώσουν τα πολεμικά τους χρέη, παρά τις σαφείς νομικές και ιστορικές αποδείξεις. Οι διεκδικήσεις αυτές δεν είναι νέες για τους βουλευτές του Σύριζα. Συνιστούν αναβίωση μιας ανενεργούς διεκδίκησης από τη Γερμανία και αναγνώριση της δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για μεγάλο διάστημα ήταν της μόδας να κατηγορούνται οι Έλληνες για τα οικονομικά προβλήματα της ευρωζώνης. Η κατάσταση έχει αντιστραφεί. Η ευθύνη ανήκει στους Γερμανούς, διότι δεν έχουν συνείδηση των σφαλμάτων τους. 98

100 Ο Σύριζα χρησιμοποιεί επιχειρηματολογία που στηρίζεται στην ανθεκτικότητα για να υποστηρίξει αυτές τις στρατηγικές επίρριψης ευθυνών στην κυβέρνηση και στους Γερμανούς. Η εμφάνιση των λέξεων «αντίδραση», «κέρδος», «αλλαγή», «πανικός», «να κάνουμε κάτι» και «διαμαρτυρία» είναι σημαντική στον λόγο των βουλευτών του Σύριζα κατά την έκφραση αυτών των στρατηγικών που στηρίζονται στην ανθεκτικότητα. Γράφημα 6: Σύγκριση των λέξεων-κλειδιών στις ομιλίες των βουλευτών Σύγκριση των λέξεων- κλειδιών σε ομιλίες βουλευτών Κινδυνολογία Αντίδραση Πανικός Διαμαρτυρία Αλλαγή Αλλαγή Διαμαρτυρία Πανικός Αντίδραση Κινδυνολογία ΣΥΡΙΖΑ Άλλα Πολιτικά Κόμματα Επομένως ο Συνασπισμός κομμάτων της Ριζοσπαστικής Αριστεράς χρησιμοποιεί ένα τυπικό λεξιλόγιο βασισμένο στο επείγον της κατάστασης. Μεταξύ των χαρακτηριστικών παραδειγμάτων συγκαταλέγονται: «επείγον έργο», «ιστορικό έργο», «αναγκαίο για την επιβίωσή μας». «Εδώ πρέπει να ξεχάσουμε τις κομματικές μας διαφορές και να κάνουμε την υπέρβαση ότι όλοι μαζί θα αγωνιστούμε να διεκδικήσουμε ως αυτόνομη Επιτροπή αυτά που οφείλει η Γερμανία στην Ελλάδα και προς το δημόσιο και προς τους πολίτες. [ ] Είμαστε Επιτροπή Διεκδίκησης, όχι Επιτροπή Μελέτης. Οι οφειλές είναι ξεκαθαρισμένες. Έπρεπε να περιμένω τη συνάντηση με το Γκάουκ για να κάνω μελέτη. Οι οφειλές της Γερμανίας προς την Ελλάδα είναι 99

Συνεντεύξεις «πρόσωπο με πρόσωπο (face to face). Κοινές ερωτήσεις για όλους τους συμμετέχοντες.

Συνεντεύξεις «πρόσωπο με πρόσωπο (face to face). Κοινές ερωτήσεις για όλους τους συμμετέχοντες. Κεντρικά ερωτήματα: Ποιες είναι οι διαστάσεις της συζήτησης για την κρίση στο Δημόσιο Διάλογο; Ήταν η υιοθέτηση του πακέτου διάσωσης για την Ελλάδα και η ένταξη της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης μονόδρομος

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ημερομηνία: Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Ημερομηνία: Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ημερομηνία: Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 Θέμα: Ομιλία Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια της

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα της Marc για την «Ελευθεροτυπία»

Έρευνα της Marc για την «Ελευθεροτυπία» Έρευνα της Marc για την «Ελευθεροτυπία» Παρά τις πανηγυρικές εκδηλώσεις της κυβέρνησης και την προπαγάνδα της ότι το πρωτογενές πλεόνασμα και η προγραμματισμένη έξοδος στις αγορές συνιστούν τα πρώτα θετικά

Διαβάστε περισσότερα

Κυβέρνηση συνεργασίας και ευρώ θέλουν οι Ελληνες

Κυβέρνηση συνεργασίας και ευρώ θέλουν οι Ελληνες Κυβέρνηση συνεργασίας και ευρώ θέλουν οι Ελληνες Πρώτο κόμμα ο ΣΥΡΙΖΑ, ανεπαίσθητη πτώση της ΝΔ, νέες απώλειες για το ΠαΣοΚ το 80% ζητεί παραμονή στην ευρωζώνη ενώ μόνο το 13% θέλει επιστροφή στη δραχμή

Διαβάστε περισσότερα

08/05/17 Οικονομικά - Εταιρικά Νέα -- Τόμσεν στον Σόιμπλε: Θέλουμε πραγματική δέσμευση για το ελληνικό χρέος Απάντηση στον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για το ελληνικό χρέος έδωσε ο επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Μηλιός, Συνέντευξη στα Επίκαιρα 28/07/2012

Γιάννης Μηλιός, Συνέντευξη στα Επίκαιρα 28/07/2012 Γιάννης Μηλιός, Συνέντευξη στα Επίκαιρα 28/07/2012 1. Κατά τα φαινόμενα, οι δανειστές θα τραβήξουν στα άκρα τον χρηματοδοτικό στραγγαλισμό της χώρας, με μη καταβολή της δανειακής δόσης. Δημιουργείται ένα

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά Χαρακτηριστικά

Βασικά Χαρακτηριστικά Βασικά Χαρακτηριστικά Η οικονομία της Κύπρου μπορεί να χαρακτηριστεί, γενικά, ως μικρή, ανοικτή και δυναμική, με τις υπηρεσίες να αποτελούν την κινητήριο δύναμή της. Με την προσχώρηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας Οκτωβρίου 2014

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας Οκτωβρίου 2014 Ταυτότητα Έρευνας Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/ γεωγραφική κάλυψη Χρονικό διάστημα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

1 Δεκεµβρίου 2012: Ωριµάζει, λήγει, οµόλογο αξίας 250 εκατοµµυρίων Ευρώ.

1 Δεκεµβρίου 2012: Ωριµάζει, λήγει, οµόλογο αξίας 250 εκατοµµυρίων Ευρώ. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΕ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΝΤ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΤΙΣ 26 27 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012 Α. Οι δόσεις θα καταβληθούν στις 13 Δεκεµβρίου 2012. Οι δόσεις που θα

Διαβάστε περισσότερα

«Το Eurogroup καλωσορίζει τη συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς με την προσθήκη του ΔΝΤ για το πρόγραμμα του ESM. ΤΟ Eurogroup συγχαίρει τις ελληνικές αρχές για την ισχυρή δέσμευση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Page 1 of 5 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Του Θάνου Κατσάμπα Σε λιγότερο από δύο μήνες συμπληρώνονται έξι χρόνια αφότου η Ελλάδα περιέπεσε στη δίνη των προγραμμάτων στήριξης από

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση

Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση 1 ο Κύμα: 07-09 Σεπτεμβρίου 2009 VPRC Γενική Πολιτική Συγκυρία VPRC Δ.2 ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Σε γενικές γραμμές πιστεύετε ότι τα πράγματα στην Ελλάδα πηγαίνουν σε σωστή,

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική σταθεροποίηση δείχνει το δημοσκοπικό «κύμα»

Πολιτική σταθεροποίηση δείχνει το δημοσκοπικό «κύμα» Πατάει γερά ο Σαμαράς, υποχωρεί ο ΣΥΡΙΖΑ Πολιτική σταθεροποίηση δείχνει το δημοσκοπικό «κύμα» Παρά την εμφανή οικονομική δυσπραγία και την προφανή δυσκολία της πλειονότητας των πολιτών να εκπληρώσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις

Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις Ακαδημαϊκό Έτος: 2018-2019 [Γ' εξάμηνο - Χειμερινό] Διδάσκων: Δημήτριος Σιδέρης Α. Το υπόδειγμα Συναθροιστικής Ζήτησης και Συναθροιστικής

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για την κατάργηση της απόφασης 2009/416/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ιρλανδία

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για την κατάργηση της απόφασης 2009/416/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ιρλανδία ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 18.5.2016 COM(2016) 297 final Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την κατάργηση της απόφασης 2009/416/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ιρλανδία Σύσταση

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ GEORGE CHOULIARAKIS. ALTERNATE MINISTER OF FINANCE, Greece

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ GEORGE CHOULIARAKIS. ALTERNATE MINISTER OF FINANCE, Greece THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ GEORGE CHOULIARAKIS ALTERNATE MINISTER OF FINANCE, Greece TO THE 20 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE EUROPE: SHAKEN AND STIRRED? GREECE: A SKILFUL ACORBAT? ΤΕΤΑΡΤΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 13 Ιουνίου 2016 (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 13 Ιουνίου 2016 (OR. en) Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 3 Ιουνίου 206 (OR. en) 9329/6 ECOFIN 489 UEM 23 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θέμα: ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την κατάργηση της απόφασης 2009/46/ΕΚ σχετικά με

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα της Alco για το "Πρώτο Θέμα" (26 Ιανουαρίου 2014)

Έρευνα της Alco για το Πρώτο Θέμα (26 Ιανουαρίου 2014) Έρευνα της Alco για το "Πρώτο Θέμα" (26 Ιανουαρίου 2014) Η αξιωματική αντιπολίτευση ανοίγει την ψαλίδα της διαφοράς από την κυβερνώσα Νέα Δημοκρατία, που φτάνει στο 0,6% από 0,5% που ήταν σε αντίστοιχη

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ NICOLA GIAMMARIOLI MISSION CHIEF FOR GREECE, EUROPEAN STABILITY MECHANISM (ESM) TO THE 20 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE EUROPE: SHAKEN AND STIRRED? GREECE: A SKILFUL

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για την κατάργηση της απόφασης 2009/415/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ελλάδα

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για την κατάργηση της απόφασης 2009/415/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ελλάδα ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 12.7.2017 COM(2017) 380 final Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την κατάργηση της απόφασης 2009/415/ΕΚ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Ελλάδα EL EL

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ ALCO ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ

ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ ALCO ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ ALCO ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ Συντριπτικά αρνητικοί είναι, επίσης, οι πολίτες και για τη δαπάνη, όπως αποκάλυψε το ΘΕΜΑ», 500 εκατ. δολαρίων σε εξοπλιστικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού αεροσκαφών πεντηκονταετίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/ γεωγραφική κάλυψη Χρονικό διάστημα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα

Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα Παρά το προβάδισμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Αντώνης Σαμαράς διατηρεί την εμπιστοσύνη των πολιτών, ενώ ανακάμπτει η Χρυσή Αυγή Το κλίμα πόλωσης που δημιουργείται

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ DELIA VELCULESCU. MISSION CHIEF for Greece, IMF

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ DELIA VELCULESCU. MISSION CHIEF for Greece, IMF THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ DELIA VELCULESCU MISSION CHIEF for Greece, IMF TO THE 20 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE EUROPE: SHAKEN AND STIRRED? GREECE: A SKILFUL ACORBAT? ΤΕΤΑΡΤΗ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 14 «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA GREEK PUBLIC OPINION ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» ΤΟΥ MEGA 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 14 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ταυτότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/ γεωγραφική κάλυψη Χρονικό διάστημα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. προκειμένου να τερματιστεί η κατάσταση του υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος στην Κροατία

Σύσταση για ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. προκειμένου να τερματιστεί η κατάσταση του υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος στην Κροατία ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 10.12.2013 COM(2013) 914 final Σύσταση για ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ προκειμένου να τερματιστεί η κατάσταση του υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος στην Κροατία {SWD(2013)

Διαβάστε περισσότερα

Ελλάδα: Κριτικές του Παρελθόντος και ο Δρόμος προς τα Εμπρός

Ελλάδα: Κριτικές του Παρελθόντος και ο Δρόμος προς τα Εμπρός Ελλάδα: Κριτικές του Παρελθόντος και ο Δρόμος προς τα Εμπρός Από τον Ολιβιέ Μπλανσάρ 9 Ιουλίου 2015 Τα μάτια όλου του κόσμου είναι καρφωμένα στην Ελλάδα, καθώς τα εμπλεκόμενα μέρη συνεχίζουν τις προσπάθειες

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδική έρευνα γνώμης

Πανελλαδική έρευνα γνώμης Πανελλαδική έρευνα γνώμης Φεβρουάριος 2012 Ταυτότητα της έρευνας Ανάθεση: Εφημερίδα ΤΟ ΠΑΡΟΝ. Περίοδος έρευνας: Η έρευνα διεξήχθη από 16 έως και 17 Φεβρουαρίου 2012. Τύπος έρευνας: Τηλεφωνική έρευνα προσωπικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ MAIN OPPOSITION LEADER, PRESIDENT OF NEW DEMOCRACY PARTY

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ MAIN OPPOSITION LEADER, PRESIDENT OF NEW DEMOCRACY PARTY THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ MAIN OPPOSITION LEADER, PRESIDENT OF NEW DEMOCRACY PARTY AT THE WORLD IN 2017 GALA DINNER ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017 1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΑΕΑ 15/10/ ΔΣΕ

ΠΕΑΕΑ 15/10/ ΔΣΕ ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗ ΣΥΝΕΝΕΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΟΙΝΒΟΥΛΙΟΥ ΝΑ ΚΛΕΙΣΕΙ ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΝ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ, ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΞΕ Η ΕΥΡΩΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» Εισαγωγή: Η 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» εκπονήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων τον Ιούλιο

Διαβάστε περισσότερα

στα νέα μέτρα, το έλλειμμα και το χρέος Φεβρουάριος 2010

στα νέα μέτρα, το έλλειμμα και το χρέος Φεβρουάριος 2010 Η ελληνική Κοινή Γνώμη απέναντι στα νέα μέτρα, το έλλειμμα και το χρέος Φεβρουάριος 2010 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΑΝΑΘΕΣΗ: ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: ΠΕΡΙΟΧΗ: ΔΕΙΓΜΑ: ΧΡΟΝΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: ΜΕΘΟΔΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 13 «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA GREEK PUBLIC OPINION ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ταυτότητα της έρευνας... σελ. 3 1. Βαθμός αισιοδοξίας για το αν η Ελλάδα θα παραμείνει

Διαβάστε περισσότερα

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Χρήστος Σταϊκούρας Βουλευτής Φθιώτιδας ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Χρήστος Σταϊκούρας Βουλευτής Φθιώτιδας ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Δευτέρα, 27 Ιουλίου 2015 ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΑΪΚΟΥΡΑΣ: ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ 6ΜΗΝΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝ.ΕΛ Συμπληρώθηκαν 6 μήνες διακυβέρνησης της χώρας από τη συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ. Έξι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΜΑΙΟΣ 214 «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA GREEK PUBLIC OPINION ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» ΤΟΥ MEGA 12 ΜΑΙΟΥ 214 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ταυτότητα της

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής: Η Επόμενη Μέρα για τις Τράπεζες. Πέμπτη, 2 Φεβρουαρίου 2012

Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής: Η Επόμενη Μέρα για τις Τράπεζες. Πέμπτη, 2 Φεβρουαρίου 2012 Ομιλία του Νικολάου Χ. Γκαργκάνα στη Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής: Η Επόμενη Μέρα για τις Τράπεζες Πέμπτη, 2 Φεβρουαρίου 2012 Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα επέδειξε

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης

Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης Δημήτριος Κατσίκας Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 213 «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA GREEK PUBLIC OPINION ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» ΤΟΥ MEGA 2 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 213 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ταυτότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ EN.AP.

ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ EN.AP. ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ EN.AP. 1 Εμείς, τα μέλη της Ενωμένης Αριστεράς, ιδρύουμε σήμερα ένα Κόμμα με σκοπό να εκφράσουμε την ιδεολογία μας μέσα από δημοκρατικό διάλογο και να συνεισφέρουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ (ΛΙΣΑΒΟΝΑ, 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013)

ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ (ΛΙΣΑΒΟΝΑ, 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013) ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ (ΛΙΣΑΒΟΝΑ, 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013) (Ανεπίσημη μετάφραση) Πίστευα και πιστεύω, ότι υπάρχει

Διαβάστε περισσότερα

Δημοσκόπηση της Pulse RC για το Ποντίκι

Δημοσκόπηση της Pulse RC για το Ποντίκι Δημοσκόπηση της Pulse RC για το Ποντίκι Του Γιώργου Ηλ. Αράπογλου, γενικού διευθυντή της Pulse RC Η σημερινή δημοσκόπηση, πρώτη του Σεπτεμβρίου μετά τη «χαλάρωση» του Αυγούστου, αποτελεί «προσγείωση» όλων

Διαβάστε περισσότερα

Πρόθεση ψήφου Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη Real News Συλλογή στοιχείων: Σεπτεμβρίου 2012

Πρόθεση ψήφου Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη Real News Συλλογή στοιχείων: Σεπτεμβρίου 2012 Πρόθεση ψήφου 1 Πρόθεση ψήφου Εκλογών Ας υποθέσουμε ότι είχαμε Βουλευτικές Εκλογές την Επόμενη Κυριακή. Από τα παρακάτω κόμματα σας παρακαλώ κυκλώστε τον αριθμό που ανταποκρίνεται στο κόμμα που θεωρείτε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ Εθνικό Κίνημα 1 Εμείς, τα μέλη του Εθνικού Κινήματος, ιδρύουμε σήμερα ένα Κόμμα με σκοπό να εκφράσουμε την ιδεολογία μας μέσα από δημοκρατικό διάλογο και να συνεισφέρουμε

Διαβάστε περισσότερα

Η δημοσκόπηση της MRB για το enikos.gr

Η δημοσκόπηση της MRB για το enikos.gr Η δημοσκόπηση της MRB για το enikos.gr Η δημοσκόπηση της MRB για το enikos.gr Οριακό προβάδισμα 0,6 % της ΝΔ έναντι του ΣΥΡΙΖΑ καταγράφει η μεγάλη πανελλαδική δημοσκόπηση της MRB για την εκπομπή «στον

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2008(INI)

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2008(INI) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης 13.11.2013 2013/2008(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την 7η και την 8η έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πολιτική συνοχής της

Διαβάστε περισσότερα

στο σχέδιο νόµου «Για τη διαπραγµάτευση και σύναψη δανειακής σύµβασης µε τον ευρωπαϊκό µηχανισµό σταθερότητας (ESM)»

στο σχέδιο νόµου «Για τη διαπραγµάτευση και σύναψη δανειακής σύµβασης µε τον ευρωπαϊκό µηχανισµό σταθερότητας (ESM)» ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο σχέδιο νόµου «Για τη διαπραγµάτευση και σύναψη δανειακής σύµβασης µε τον ευρωπαϊκό µηχανισµό σταθερότητας (ESM)» Προς τη Βουλή των Ελλήνων Η συµφωνία για τη ρύθµιση του δηµοσίου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ Ευρωβαρόμετρο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Τακτικό EB 69.2) - Άνοιξη 2008 Αναλυτική σύνθεση

ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ Ευρωβαρόμετρο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Τακτικό EB 69.2) - Άνοιξη 2008 Αναλυτική σύνθεση Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας Διεύθυνση Γ Σχέσεις με τους πολίτες ΜΟΝΑΔΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ 15/09/2008 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2009 Ευρωβαρόμετρο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Τακτικό EB 69.2) - Άνοιξη

Διαβάστε περισσότερα

Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο COM(2016) 297 final.

Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο COM(2016) 297 final. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 23 Μαΐου 2016 (OR. en) 9317/16 ECOFIN 484 UEM 226 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Ημερομηνία Παραλαβής: Αποδέκτης: Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: Θέμα: Για τον Γενικό

Διαβάστε περισσότερα

Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα

Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα Δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα Μονομαχία Ν.Δ.-ΣΥΡΙΖΑ με τη διαφορά να μειώνεται στο 3,3% Αμφίρροπη εκλογική αναμέτρηση με κυρίαρχο τον δικομματισμό δείχνει το τελευταίο γκάλοπ πριν από την κρίσιμη

Διαβάστε περισσότερα

Ξεφούσκωσε αλλά δεν τελείωσε η Χρυσή Αυγή

Ξεφούσκωσε αλλά δεν τελείωσε η Χρυσή Αυγή Δημοσκόπηση της ΑLCO για το ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ Ξεφούσκωσε αλλά δεν τελείωσε η Χρυσή Αυγή Η πρώτη δημοσκόπηση μετά την προφυλάκιση βουλευτών και μελών της - Τι λένε οι πολίτες για τις έρευνες των Αρχών, τους χειρισμούς

Διαβάστε περισσότερα

Αλλαγή σκυτάλης στο ντέρμπι κορυφής

Αλλαγή σκυτάλης στο ντέρμπι κορυφής Δημοσκόπηση METRON ANALYSIS για το Έθνος της Κυριακής Αλλαγή σκυτάλης στο ντέρμπι κορυφής Κινούμενη άμμο εξακολουθεί να θυμίζει το πολιτικό σκηνικό, καθώς αποτυπώνονται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο οι δυσκολίες

Διαβάστε περισσότερα

11256/12 IKS/nm DG G1A

11256/12 IKS/nm DG G1A ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 6 Ιουλίου 2012 (OR. en) 11256/12 UEM 211 ECOFIN 585 SOC 562 COMPET 430 ENV 526 EDUC 203 RECH 266 ENER 295 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θέµα: ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ

ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ 1 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014 Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΡΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΕΝΟΣ ΚΟΜΜΑΤΟΣ Παράγοντας που κρίνει την επιτυχία ενός κόμματος Ποσοστιαία Κατανομή Παράγοντας που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 14 «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» - MEGA GREEK PUBLIC OPINION ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΑΤΡΟΠΗ» ΤΟΥ MEGA 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 14 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ταυτότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ EΡΓΑΣΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Δελτίο Τύπου 26 Οκτωβρίου 2015 ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Ο Αντιπρόεδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΚΟΝΑ ΔΡΩΝΤΩΝ: Δείκτες Αξιολόγησης Kομμάτων

ΕΙΚΟΝΑ ΔΡΩΝΤΩΝ: Δείκτες Αξιολόγησης Kομμάτων Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται σε επίπεδο συνολικού δείγματος. Τα διαχρονικά στοιχεία, οι αναλύσεις σε σημαντικά υποκοινά (πχ δημογραφικά στοιχεία, ψηφοφόροι κομμάτων κλπ) και συγκεκριμένες ερωτήσεις συμπεριλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για το πρόγραμμα οικονομικής εταιρικής σχέσης της Σλοβενίας

Πρόταση ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. για το πρόγραμμα οικονομικής εταιρικής σχέσης της Σλοβενίας ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 15.11.2013 COM(2013) 911 final 2013/0396 (NLE) Πρόταση ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για το πρόγραμμα οικονομικής εταιρικής σχέσης της Σλοβενίας EL EL 2013/0396 (NLE) Πρόταση ΓΝΩΜΗ

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Ερωτήσεις σχετικά με την Έγκριση επί της Αρχής και την Ελλάδα

Βασικές Ερωτήσεις σχετικά με την Έγκριση επί της Αρχής και την Ελλάδα Βασικές Ερωτήσεις σχετικά με την Έγκριση επί της Αρχής και την Ελλάδα Τελευταία Επικαιροποίηση: 20 Ιουλίου 2017 Στις 20 Ιουλίου 2017, το Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΝΤ ενέκρινε επί της αρχής μια νέα Συμφωνία

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα κοινής γνώμης για τις πολιτικές εξελίξεις άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας. 7 9 Ιουνίου 2016

Έρευνα κοινής γνώμης για τις πολιτικές εξελίξεις άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας. 7 9 Ιουνίου 2016 Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/ γεωγραφική κάλυψη Χρονικό διάστημα συλλογής στοιχείων Μέθοδος

Διαβάστε περισσότερα

Επικαιρότητα. της ημέρας. (Για περισσότερες πληροφορίες στον ημερήσιο οικονομικό. τύπο ή στο Τμήμα Τύπου - Εκδόσεων & Δημοσίων Σχέσεων του ΒΕΑ,

Επικαιρότητα. της ημέρας. (Για περισσότερες πληροφορίες στον ημερήσιο οικονομικό. τύπο ή στο Τμήμα Τύπου - Εκδόσεων & Δημοσίων Σχέσεων του ΒΕΑ, Επικαιρότητα Αθήνα 27-9-2013 Παραθέτουμε πιο κάτω τις σύντομες ειδήσεις από την επικαιρότητα της ημέρας. (Για περισσότερες πληροφορίες στον ημερήσιο οικονομικό τύπο ή στο Τμήμα Τύπου - Εκδόσεων & Δημοσίων

Διαβάστε περισσότερα

ΙΟΥΛΙΟΣ 2019 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

ΙΟΥΛΙΟΣ 2019 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΙΟΥΛΙΟΣ 2019 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ για τις εθνικές εκλογές και την προέλευση της ψήφου ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. Αρ. Μητρ.: 5 Είδος έρευνας Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος

Διαβάστε περισσότερα

Δημοσκόπηση της Metron Analysis για τα Παραπολιτικά

Δημοσκόπηση της Metron Analysis για τα Παραπολιτικά Αρχή φόρμας Τέλος φόρμας Δημοσκόπηση της Metron Analysis για τα Παραπολιτικά Του Στράτου Φαναρά, Προέδρου και διευθύνοντος Συμβούλου της Metron Analysis Σχεδόν δύο μήνες μετά τις εκλογές και την ανάδειξη

Διαβάστε περισσότερα

1. Η πορεία της Ελληνικής Οικονομίας, Αξιολόγηση και Προσδοκία

1. Η πορεία της Ελληνικής Οικονομίας, Αξιολόγηση και Προσδοκία 1. Η πορεία της Ελληνικής Οικονομίας, Αξιολόγηση και Προσδοκία Οι πολίτες θεωρούν ότι η πορεία της Ελληνικής Οικονομίας χειροτέρευσε το διάστημα διακυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα (πολύ και λίγο 55.7%), και

Διαβάστε περισσότερα

11554/16 ROD/alf,ech DGG 1A

11554/16 ROD/alf,ech DGG 1A Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 5 Αυγούστου 2016 (OR. en) 11554/16 ECOFIN 744 UEM 284 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θέμα: EKTEΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με την επιβολή προστίμου

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτικό Βαρόμετρο 118

Πολιτικό Βαρόμετρο 118 Πολιτικό Βαρόμετρο 118 Μάρτιος 2013 ΣΚΑΪ - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Δ.1 ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Σε γενικές γραμμές πιστεύετε ότι τα πράγματα στην Ελλάδα πηγαίνουν σε σωστή, ή σε λάθος κατεύθυνση; Σε λάθος 74% 73% Ούτε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ. για τις πολιτικές εξελίξεις ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ. για τις πολιτικές εξελίξεις ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ για τις πολιτικές εξελίξεις ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016 Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινές προβλέψεις : από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη

Εαρινές προβλέψεις : από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ - ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Εαρινές προβλέψεις 2012-13: από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη Bρυξέλλες, 11 Μαΐου 2012 Ως επακόλουθο της συρρίκνωσης της παραγωγής τους τελευταίους μήνες του 2011,

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 7.7.2016 COM(2016) 293 final Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ με την οποία διαπιστώνεται ότι δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα από την Πορτογαλία σε εφαρμογή της σύστασης

Διαβάστε περισσότερα

Τόμσεν Διάλογοι ή Περιμένοντας το Γεγονός

Τόμσεν Διάλογοι ή Περιμένοντας το Γεγονός Τόμσεν Διάλογοι ή Περιμένοντας το Γεγονός Η διαρροή του WikiLeaks με τους διαλόγους Τόμσεν-Βελκουλέσκου-Πέτροβα δεν ήρθε να προσθέσει κάτι αναπάντεχο ή εξαιρετικό για κάποιον που στοιχειωδώς αλλά τακτικά

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή κρίση στην Ελλάδα: Επιστημονική ανάλυση της κρίσης υπό το πρίσμα των οικονομικών στοιχείων & του μάρκετινγκ.

Ευρωπαϊκή κρίση στην Ελλάδα: Επιστημονική ανάλυση της κρίσης υπό το πρίσμα των οικονομικών στοιχείων & του μάρκετινγκ. Ευρωπαϊκή κρίση στην Ελλάδα: Επιστημονική ανάλυση της κρίσης υπό το πρίσμα των οικονομικών στοιχείων & του μάρκετινγκ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΡΗΣ Αντικείμενα αναφοράς Ανασκόπηση της κρίσης και εφαρμογή «μνημονιακών»

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη από την Ανδρούλλα Βασιλείου, Επίτροπο εκπαίδευσης, πολιτισμού, πολυγλωσσίας και νεολαίας

Συνέντευξη από την Ανδρούλλα Βασιλείου, Επίτροπο εκπαίδευσης, πολιτισμού, πολυγλωσσίας και νεολαίας Της Αθανασίας Κωνσταντίνου Συνέντευξη από την Ανδρούλλα Βασιλείου, Επίτροπο εκπαίδευσης, πολιτισμού, πολυγλωσσίας και νεολαίας Με δεδομένες τις αρχές στις οποίες στηρίχτηκε η οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση»

«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση» «Η αγορά Εργασίας σε Κρίση» Θέμα: «Εξελίξεις και προοπτικές στην Ανταγωνιστικότητα» Παναγιώτης Πετράκης Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ 9 Ιουλίου 2012 1 Περιεχόμενα Διάλεξης 1. Η εξέλιξη

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑΤΟΣ Φιλελευθέρη Κίνηση 1 Εμείς, τα μέλη της Φιλελεύθερης Κίνησης, ιδρύουμε σήμερα ένα Κόμμα με σκοπό να εκφράσουμε την ιδεολογία μας μέσα από δημοκρατικό διάλογο και

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη. Mάρτιος 2012

Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη. Mάρτιος 2012 Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη Mάρτιος 2012 1 Πρόθεση ψήφου 2 Πρόθεση ψήφου Εκλογών Ας υποθέσουμε ότι είχαμε Βουλευτικές Εκλογές την Επόμενη Κυριακή. Από τα παρακάτω κόμματα σας παρακαλώ κυκλώστε

Διαβάστε περισσότερα

Μέχρι ενός ορίου οι θυσίες για την παραμονή στο ευρώ

Μέχρι ενός ορίου οι θυσίες για την παραμονή στο ευρώ Μέχρι ενός ορίου οι θυσίες για την παραμονή στο ευρώ Του Γιώργου Ηλ. Αράπογλου, Γεν. Διευθυντή της Pulse RC Η πρώτη έρευνά μας εν όψει της νέας προσφυγής στην κάλπη, ξεκίνησε αμέσως μετά την ανακοίνωση

Διαβάστε περισσότερα

Οι εκλογές του Ιουνίου 2012 μέσα από τις τάσεις των τελευταίων ημερών

Οι εκλογές του Ιουνίου 2012 μέσα από τις τάσεις των τελευταίων ημερών Οι εκλογές του Ιουνίου 2012 μέσα από τις τάσεις των τελευταίων ημερών Οι εκλογές της 17 ης Ιουνίου έκλεισαν ένα μεγάλο πολιτικό κύκλο, επιβεβαιώνοντας τις ραγδαίες ανακατατάξεις στο κομματικό σύστημα.

Διαβάστε περισσότερα

15206/14 AΣ/νικ 1 DG D 2C

15206/14 AΣ/νικ 1 DG D 2C Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 14 Νοεμβρίου 2014 (OR. en) 15206/14 FREMP 198 JAI 846 COHOM 152 POLGEN 156 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Προεδρία Συμβούλιο Διασφάλιση του σεβασμού του

Διαβάστε περισσότερα

- Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την στρατηγική που ακολουθεί η κυβέρνηση στη διαπραγμάτευση με τους εταίρους μας;

- Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την στρατηγική που ακολουθεί η κυβέρνηση στη διαπραγμάτευση με τους εταίρους μας; Η πανελλαδική έρευνα της GPO για την εκπομπή του MEGA "Ανατροπή" διενεργήθηκε στο διάστημα 12,13 και 15 Ιουνίου, σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.000 ατόμων. Αναλυτικά τα ευρήματα της δημοσκόπησης: - Για το

Διαβάστε περισσότερα

Marketing Research Communication. 1 Λ. Κηφισίας 3, Μαρούσι τηλ.: 210-6821520 τηλ.: 211-120 2900 e-mail: info@marc.gr website: www.marc.

Marketing Research Communication. 1 Λ. Κηφισίας 3, Μαρούσι τηλ.: 210-6821520 τηλ.: 211-120 2900 e-mail: info@marc.gr website: www.marc. Marketing Research Communication 1 Λ. Κηφισίας 3, Μαρούσι τηλ.: 210-6821520 τηλ.: 211-120 2900 e-mail: info@marc.gr website: www.marc.gr ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από την marc A.E.

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη. Μάϊος η έρευνα

Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη. Μάϊος η έρευνα Πανελλαδική Τηλεφωνική Έρευνα για τη Μάϊος 2012 2 η έρευνα 1 Πρόθεση ψήφου 2 Πρόθεση ψήφου Εκλογών Ας υποθέσουμε ότι είχαμε Βουλευτικές Εκλογές την επόμενη Κυριακή. Πείτε μου παρακαλώ ποιο κόμμα θεωρείτε

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ EUCLID TSAKALOTOS MINISTER OF FINANCE, GREECE

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ EUCLID TSAKALOTOS MINISTER OF FINANCE, GREECE THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ EUCLID TSAKALOTOS MINISTER OF FINANCE, GREECE TO THE 21 st ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE EUROPE UNRAVELLING GREECE UNTANGLING ΠΕΜΠΤΗ 29 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα

Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ασθενής και επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2013 (2,9% από 3,2% το

Διαβάστε περισσότερα

Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ

Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα, 9 Μαρτίου 2000 Σήμερα είναι μια ιστορική στιγμή για την χώρα. Η αίτηση ένταξης στην ΟΝΕ σηματοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση

Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση Πολιτική Συγκυρία και Διακυβέρνηση 1 ο Κύμα: 07-09 Σεπτεμβρίου 2009 VPRC Γενική Πολιτική Συγκυρία VPRC Δ.2 ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Σε γενικές γραμμές πιστεύετε ότι τα πράγματα στην Ελλάδα πηγαίνουν σε σωστή,

Διαβάστε περισσότερα

Κατατέθηκε στη Βουλή ο νόμος για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις

Κατατέθηκε στη Βουλή ο νόμος για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις 22 Φεβρουαρίου 2013 Κατατέθηκε στη Βουλή ο νόμος για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις Κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για τη «Διαμόρφωση Φιλικού Αναπτυξιακού Περιβάλλοντος για τις Στρατηγικές

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Πρόταση για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της υπόθεσης των τροποποιημένων δημοσιονομικών στοιχείων

Θέμα: Πρόταση για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της υπόθεσης των τροποποιημένων δημοσιονομικών στοιχείων Αθήνα, 22 Φεβρουαρίου 2010 Προς Τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, κ. Φίλιππο Πετσάλνικο Θέμα: Πρόταση για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της υπόθεσης των τροποποιημένων δημοσιονομικών

Διαβάστε περισσότερα

Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα

Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα ΣΥΝΟΨΗ 21 ΣΥΝΟΨΗ Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα 1. Η αναταραχή στην Ευρωζώνη οφείλεται στην παγκόσμια κρίση χρηματιστικοποίησης η

Διαβάστε περισσότερα

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 19 Σεπτεμβρίου 2017 (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 19 Σεπτεμβρίου 2017 (OR. en) Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 9 Σεπτεμβρίου 207 (OR. en) 240/7 ECOFIN 647 UEM 23 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θέμα: ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την κατάργηση της απόφασης 2009/45/ΕΚ σχετικά

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του Χρηματιστηρίου Αθηνών στην επανεκκίνηση της Ελληνικής Οικονομίας Προοπτικές ανάπτυξης

Ο ρόλος του Χρηματιστηρίου Αθηνών στην επανεκκίνηση της Ελληνικής Οικονομίας Προοπτικές ανάπτυξης Ο ρόλος του Χρηματιστηρίου Αθηνών στην επανεκκίνηση της Ελληνικής Οικονομίας Προοπτικές ανάπτυξης «Η Εξέλιξη μετά το PSI και η Κεφαλαιαγορά» Παναγιώτης Πετράκης Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας» ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας» Το βασικό συμπέρασμα: Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μετά την ανακήρυξη του δημοψηφίσματος στο τέλος του Ιουνίου διέκοψε την ασθενική

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα κοινής γνώμης για τις πολιτικές εξελίξεις άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας Νοεμβρίου 2015

Έρευνα κοινής γνώμης για τις πολιτικές εξελίξεις άτομα στις 13 περιφέρειες της χώρας Νοεμβρίου 2015 Επωνυμία εταιρείας ΚΑΠΑ RESEARCH A.E. ΑΡ. ΜΗΤΡ : 5 Επωνυμία εντολέα ΤΟ ΒΗΜΑ Σκοπός δημοσκόπησης Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δείγματος Μέγεθος δείγματος/ γεωγραφική κάλυψη Χρονικό διάστημα συλλογής στοιχείων

Διαβάστε περισσότερα

Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό

Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό Οι φθινοπωρινές οικονομικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ισχνή οικονομική ανάπτυξη για το υπόλοιπο του

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία του Μπόμπ Τράα Ανώτερου Εκπροσώπου του ΔΝΤ στην Αθήνα, Ελλάδα Συνέδριο του Economist 19 Σεπτεμβρίου 2011

Ομιλία του Μπόμπ Τράα Ανώτερου Εκπροσώπου του ΔΝΤ στην Αθήνα, Ελλάδα Συνέδριο του Economist 19 Σεπτεμβρίου 2011 ΠΡΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Ομιλία του Μπόμπ Τράα Ανώτερου Εκπροσώπου του ΔΝΤ στην Αθήνα, Ελλάδα Συνέδριο του Economist 19 Σεπτεμβρίου 2011 Το οικονομικό πρόγραμμα που δρομολόγησε η Ελληνική Κυβέρνηση τον Μάιο του 2009,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ. Αποτελέσματα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ. Αποτελέσματα ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Αποτελέσματα 22 Ιανουαρίου ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η έρευνα πραγματοποιήθηκαν από την marc A.E. - Αριθμός Μητρώου Ε.Σ.Ρ.: 1 (ΕΝΑ). ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ 1.153 νοικοκυριά αντιπροσωπευτικής

Διαβάστε περισσότερα

Κρήτη Εθνικές Εκλογές 25 Ιανουαρίου 2015

Κρήτη Εθνικές Εκλογές 25 Ιανουαρίου 2015 Κρήτη Εθνικές Εκλογές 25 Ιανουαρίου 2015 Εισαγωγή Ταυτότητα έρευνας Μεθοδολογία Ποσοτικής Έρευνας Τηλεφωνικές Συνεντεύξεων με τη μέθοδο Computer Aided Telephone Interviews (C.A.T.I.) βάσει δομημένου ηλεκτρονικού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. Αξιολόγηση των μέτρων που έχουν ληφθεί από την ΙΣΠΑΝΙΑ, τη ΓΑΛΛΙΑ, τη ΜΑΛΤΑ, τις ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ και τη ΣΛΟΒΕΝΙΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. Αξιολόγηση των μέτρων που έχουν ληφθεί από την ΙΣΠΑΝΙΑ, τη ΓΑΛΛΙΑ, τη ΜΑΛΤΑ, τις ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ και τη ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 15.11.2013 COM(2013) 901 final ANNEX 1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Αξιολόγηση των μέτρων που έχουν ληφθεί από την ΙΣΠΑΝΙΑ, τη ΓΑΛΛΙΑ, τη ΜΑΛΤΑ, τις ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Σύσταση για ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 27.7.2016 COM(2016) 519 final Σύσταση για ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με την επιβολή προστίμου στην Πορτογαλία λόγω μη ανάληψης αποτελεσματικής δράσης για την

Διαβάστε περισσότερα

Βουλευτής Ν. Πρέβεζας - ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ. Αυτή η κυβέρνηση αποκαλύπτει μια «αγοραία. αντίληψη» της Δημοκρατίας

Βουλευτής Ν. Πρέβεζας - ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ. Αυτή η κυβέρνηση αποκαλύπτει μια «αγοραία. αντίληψη» της Δημοκρατίας ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ Βουλευτής Ν. Πρέβεζας - ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ 17-11-2011 ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ: Αυτή η κυβέρνηση αποκαλύπτει μια «αγοραία αντίληψη» της Δημοκρατίας το πολιτικό μας σύστημα έχει εισέλθει αυτήν

Διαβάστε περισσότερα