ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΤ' ΜΕΡΟΣ. 1. Η Διεθνής Συνδιάσκεψη της Λοζάνης. Η ανταλλαγή των πληθυσμών Η αποκατάσταση των προσφύγων

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΤ' ΜΕΡΟΣ Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο Του Ιάκωβου Δ. Μιχαηλίδη Η Διεθνής Συνδιάσκεψη της Λοζάνης Η ήττα της Ελλάδας στο μικρασιατικό Η ανταλλαγή των πληθυσμών Η αποκατάσταση των προσφύγων 2. Εσωτερική κατάσταση και πολιτική Ασταθής δημοκρατία Η δικτατορία του Μεταξά 3. Σε αναζήτηση εξωτερικής σταθερότητας Βασική γραμμή της ελληνικής Οι μειονότητες Οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες Πολιτιστική κίνηση ΠΗΓΕΣ Βιβλιογραφια ΣΤ Μερους Ζ ΜΕΡΟΣ Η Ελλάδα κατά την περίοδο Του Θανάση Καλλιανιώτη Συνθήκη των Βερσαλιών Φασίστες και Εθνικοσοσιαλιστές Βαλκανικές ομοιότητες Ιωάννης Μεταξάς Αναζήτηση ασφάλειας Αίτια κι αφορμές του Ελληνοϊταλικού Πολέμου Ελληνικά σχέδια άμυνας Σύννεφα πολέμου Αντίπαλοι και σχέδια ενέργειας Ιταλική εισβολή ( ) Ελληνική αντεπίθεση και προέλαση ( ) Χειμώνας και η εαρινή ιταλική επίθεση ( ) Γερμανική επίθεση στην Κεντρική κι Ανατολική Μακεδονία Αποχώρηση Βρετανών 6 7

2 Η ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ «ΑΞΟΝΑ» ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ Του Νίκου Παπαναστασίου Ο ψευδεπίγραφος φιλελληνισμός του Χίτλερ και η θέση της Ελλάδας στη «Νέα Τάξη» Ο ιδρυτής και καγκελάριος του Τρίτου Ράιχ Τελικά η αμφίσημη σχέση του Χίτλερ 2. Η μορφή του κατοχικού καθεστώτος Αποκαλυπτική των βαθύτερων διαθέσεων Καθώς η κατάληψη της ΕΣΣΔ Ο άμεσος έλεγχος του Ράιχ Τελικά ο καταμερισμός του κατοχικού 3. Ο ρόλος των δωσίλογων κυβερνήσεων Καθώς το ναζιστικό διοικητικό οικοδόμημα Το πόσο δύσκολο εγχείρημα Συνολικά η κυβέρνηση Λογοθετόπουλου Η ανάληψη της πρωθυπουργίας 4. Το οργανόγραμμα της γερμανικής διοίκησης Προϊόν της ετερογένειας Το οργανόγραμμα του γερμανικού Εντέλει οι συχνές προστριβές 5. Η εμπλοκή των γερμανικών αστυνομικών υπηρεσιών στην εφαρμογή της «Τελικής Λύσης» Oι ναζιστικές υπηρεσίες «ασφαλείας» Πολύ πιο ομαλά εντάχθηκε Στα αστικά κέντρα δραστηριοποιήθηκε Το ίδιο το καθεστώς της τριζωνικής κατοχικής διοίκησης 6. Τα γερμανικά αντίποινα και το δόγμα της συλλογικής ευθύνης του άμαχου πληθυσμού Η γερμανική κατοχή ταυτίστηκε Ανάλογη ήταν η αντίδραση των κατακτητών Η εκτέλεση αμάχων Οι αξιωματούχοι του Ράιχ στην Ελλάδα Κατά το τελευταίο έτος της Κατοχής Άμεσο επακόλουθο της εξίσωσης Ωστόσο η τρομοκρατία των συλλογικών αντιποίνων 7. Η απελευθέρωση της Ελλαδας Βιβλιογραφια Η Μερους Θ ΜΕΡΟΣ Κατοχή και Αντίσταση στην Ελλάδα ( ) Των Ηλία Νικολακόπουλου Στράτου Ν. Δορδανά Η ήττα μιας νίκης Είμαστε εγκαταλειμμένοι, άβουλοι και καρτερικοί Με τα σκληρότερα μέσα Καρφί δεν μου καίγεται όταν μου λέτε ότι άνθρωποι της ζώνης Ευθύνης σας πεθαίνουν από την πείνα. Αφήστε τους να πεθαίνουν, εφόσον έτσι δεν λιμοκτονεί κανένας Γερμανός Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα Από τις εμφυλιακές συγκρούσεις στην εθνική συναίνεση Αντίσταση και Συνεργασία στη γερμανική κατοχική πολιτική Πράξαμε το καθήκον μας Η Ελλάδα του Χίτλερ Βιβλιογραφια Θ Μερους Ί ΜΕΡΟΣ Οι αγώνες των Ελλήνων εκτός Ελλάδας κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ΤΟΥ Θάνου Βερέμη Οι αγώνες των Ελλήνων εκτός Ελλάδας Τα πλοία του πολεμικού στόλου Ανάλογες υπηρεσίες προσφεραν Η ελληνική ανδρεία απέσπασε Ένα σημαντικό ζήτημα Μετά τον θάνατο του Μεταξά Κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ελληνικών κυβερνήσεων Τον Οκτώβριο του 1941 Τον Μάιο του 1942 Οι ανωμαλίες που σημειώθηκαν Τα κινήματα, ιδιαίτερα του 1943 και 1944 Το αποτυχημένο κίνημα του 1935 Η κάθε παράταξη διάλεξε Μολονότι η «Νέμεσις» Οι αντιφασιστικές οργανώσεις Η είδηση των συνωμοσιών μέσα στον ΒΕΣΜΑ Παρά τις αντιδράσεις Όσοι αξιωματικοί είχαν παραιτηθεί Παρά τον περιορισμό βασιλοφρόνων αξιωματικών Τον Αύγουστο του 1943 Την παραίτηση του Τσουδερού Στην εκστρατεία της Ιταλίας Στη σύσκεψη των εκπροσώπων της αντίστασης Πολλά χρόνια μετά το γεγονός 8 9

3 Αν η πρόθεση των κινηματιών Στην υπό Βρετανική κυριαρχία Κύπρο Η Κύπρος υπήρξε η πρώτη βρετανική αποικία Μετά την πτώση της Κρήτης σημειωσεισ Ί Μερους ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΕΛΛΑΔΑ 203 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΚΟΣΜΟΣ

4 ΣΤ' ΜΕΡΟΣ Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο 12 Ο Κουντουριώτης με τη Μάνα του Στρατιώτου 13

5 1. η Διεθνής Συνδιάσκεψη της Λοζάνης Η ήττα της Ελλάδας στο μικρασιατικό μέτωπο καθώς και οι γενικότερες εξελίξεις στην Τουρκία, ως απόρροια της επικράτησης του Μουσταφά Κεμάλ σε βάρος του Σουλτάνου, έθεσαν επί τάπητος την ανάγκη διευθέτησης των νέων εδαφικών τετελεσμένων. Για τον λόγο αυτό, στα τέλη του 1922 συγκλήθηκε η Διεθνής Συνδιάσκεψη της Λοζάνης. Πληρεξούσιοι της Ελλάδας σ αυτήν ορίστηκαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο πρεσβευτής της χώρας στο Λονδίνο, Δημήτριος Κακλαμάνος. Το πρώτο θέμα που απασχόλησε τη Συνδιάσκεψη ήταν ο οριστικός διακανονισμός των ελληνοτουρκικών συνόρων στη Θράκη. Αμέσως μετά, η Επιτροπή ασχολήθηκε με το ζήτημα των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου επιδικάζοντας την Ίμβρο και την Τένεδο στην Τουρκία. Επίσης, στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφηκαν από την ελληνική και την τουρκική αντιπροσωπεία η Σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών, η Συμφωνία για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων καθώς και ένα Πρωτόκολλο για τους ομήρους. Η Συνδιάσκεψη της Λοζάνης ολοκλήρωσε τις εργασίες της με την υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης, στις 24 Ιουλίου Όσον αφορά στην Ελλάδα και σε σύγκριση με την προγενέστερη Συνθήκη των Σεβρών, η Τουρκία προσαρτούσε την Ανατολική Θράκη, ένα μικρό τμήμα της Δυτικής Θράκης, τη ζώνη της Σμύρνης καθώς και τη νησιά Ίμβρο και Τένεδο. Επίσης, με την ίδια συνθήκη αναγνωρίστηκε η κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα, ενώ επικυρώθηκε και η ελληνοαλβανική μεθόριος του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας που είχε υπογραφεί το 1913, βάσει του οποίου 13 χωριά του καζά Κορυτσάς είχαν αποσχιστεί από την Ελλάδα και είχαν περιέλθει στην Αλβανία. Η Συνθήκη της Λοζάνης υπήρξε, κατά γενική ομολογία, έντιμη και ρεαλιστική. Δεν έλειψαν όμως και οι αντιδράσεις εναντίον της, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο ο οποίος την αποκάλεσε «Ανταλκίδειο Ειρήνη» αλλά και τον Ιωάννη Μεταξά που επέκρινε έντονα τη Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών, υποσχόμενος την κατάργησή της. 15

6 ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Β' ΤΟΜΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ απο τη μικρασιατικη καταστροφη στον β παγκοσμιο πολεμο Η ανταλλαγή των πληθυσμών Στην Ελλάδα η δεκαετία του 1920 σφραγίστηκε από έντονη πληθυσμιακή κινητικότητα, ιδιαίτερα στις βόρειες επαρχίες, Μακεδονία και Θράκη. Καραβάνια προσφύγων και μεταναστών συνωστίζονταν στα λιμάνια, στα μεθοριακά περάσματα και στα λοιμοκαθαρτήρια, θύματα των πολιτικών και διπλωματικών διαπραγματεύσεων των παρασκηνίων. Εξυπηρετώντας κυρίως πολιτικές σκοπιμότητες, την ανάγκη δηλαδή να διασφαλιστεί η περίφημη «πληθυσμιακή ομοιογένεια», πραγματοποιήθηκαν δύο ανταλλαγές πληθυσμών. Η πρώτη, η οποία αποφασίστηκε με τη Συνθήκη του Νεϊγί το 1919, ήταν εθελοντική και αφορούσε στην αμοιβαία μετανάστευση των «φυλετικών, θρησκευτικών ή γλωσσικών» μειονοτήτων ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η δεύτερη αποφασίστηκε στη Λοζάνη τον Ιανουάριο του 1923, ήταν υποχρεωτική και προέβλεπε την αμοιβαία μετανάστευση των ορθόδοξων χριστιανών της Τουρκίας και των μουσουλμάνων της Ελλάδας. Εξαιρούνταν οι χριστιανοί της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Αμφότερες οι πληθυσμιακές ανταλλαγές πραγματοποιήθηκαν στη δεκαετία του 1920 υπό την εποπτεία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ), η οποία συνέστησε δύο μεικτές επιτροπές, ελληνοβουλγαρικής και ελληνοτουρκικής μετανάστευσης, προκειμένου να επιβλέψουν τη διαδικασία της μετακίνησης των πληθυσμών. Περίπου 56 χιλιάδες Βούλγαροι που ζούσαν στην Ελλάδα έναντι 30 χιλιάδων Ελλήνων της Βουλγαρίας και 190 χιλιάδες χριστιανοί από την Τουρκία έναντι 350 χιλιάδων μουσουλμάνων της Ελλάδας επωφελήθηκαν των διατάξεων και μετανάστευσαν εκποιώντας παράλληλα τις περιουσίες τους. Εκατοντάδες υπάλληλοι της ΚτΕ, συνεπικουρούμενοι από ντόπιους αξιωματούχους, διηύθυναν για μία ολόκληρη δεκαετία έναν δαιδαλώδη μηχανισμό μετανάστευσης. Το έργο τους ήταν αναμφίβολα κολοσσιαίο και εξαιρετικά δύσκολο, στέφθηκε όμως με επιτυχία και «χρεώθηκε» στη θετική συνεισφορά της ΚτΕ. Οι ανταλλαγές των πληθυσμών οδήγησαν σε μεγάλη εθνολογική ομογενοποίηση της ελληνικής επικράτειας, ιδιαίτερα δε στις αποκαλούμενες «Νέες Επαρχίες», Μακεδονία και Δυτική Θράκη. Με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 1928, οι «Έλληνες» της Μακεδονίας ανέρχονταν σε (ποσοστό 88,1%), οι «Σλαβόφωνοι» περιορίστηκαν σε (ποσοστό 5,8%) και οι «Άλλοι» σε άτομα (ποσοστό 6,1%). Η αποκατάσταση των προσφύγων Ωστόσο, η μετανάστευση των μειονοτήτων υπήρξε η μία μόνο πλευρά του νομίσματος. Την ίδια εποχή η τραγωδία στη Μικρασία έφερε την Ελλάδα αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πρόκληση στη νεότερη ιστορία της. Δεν ήταν μόνο το όνειδος της καταστροφής ούτε και η απαγκίστρωση από τις προαιώνιες ελληνικές εστίες. Ανέκυπτε κυρίως το ζήτημα της άμεσης περίθαλψης και της παραγωγικής εγκατάστασης ενάμισι εκατομμυρίου περίπου προσφύγων, πολλοί εκ των οποίων είχαν χάσει όλα τους τα υπάρχοντα. Η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να αντιμετωπίσει μόνη της μια τόσο περίπλοκη κατάσταση. Για τον λόγο αυτό προσέφυγε στην ΚτΕ, αιτούμενη διεθνή βοήθεια. Ως αποτέλεσμα της ελληνικής προσφυγής, ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1923 η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) με πρώτο της πρόεδρο τον αμερικανό Χένρι Μοργεντάου, πρώην πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη. Η ΕΑΠ προικοδοτήθηκε με το συνολικό ποσό των λιρών Αγγλίας, που χορηγήθηκε ως δάνειο στην Ελλάδα από ξένους τραπεζιτικούς κύκλους για την αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος. Της μεταβιβάστηκαν επίσης από τα Υπουργεία Γεωργίας και Πρόνοιας όλες οι δικαιοδοσίες που σχετίζονταν με την αποκατάσταση των προσφύγων. Παράλληλα, το ελληνικό κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να εκχωρήσει στην Επιτροπή, με πλήρεις τίτλους κυριότητας, εκτάσεις γης που άγγιζαν τα στρέμματα. Το έργο της ΕΑΠ ήταν εξαρχής εξαιρετικά δύσκολο. Αφενός έπρεπε να εξευρεθούν οι κατάλληλες τοποθεσίες, ώστε να εγκατασταθούν οι αγρότες πρόσφυγες και να τους δοθεί επίσης κλήρος αλλά και ο απαιτούμενος εξοπλισμός για να καλλιεργήσουν τη γη. Αφετέρου, οι αστοί πρόσφυγες έπρεπε να εγκατασταθούν γύρω από πόλεις και να βρουν δουλειά. Η αστική αποκατάσταση όμως αποδείχθηκε αφάνταστα δύσκολη στην πράξη, καθώς οι αστοί αποτελούσαν το 42% των προσφύγων ενώ στην ελληνική επικράτεια ο αστικός πληθυσμός δεν ξεπερνούσε το 23%. Κι όλα τα παραπάνω έπρεπε να διευθετηθούν κατεπειγόντως, αφού στα στρατόπεδα υποδοχής πολλοί πρόσφυγες πέθαιναν καθώς τους έλειπαν τα στοιχειώδη, ενώ ο εξανθηματικός τύφος τούς θέριζε. Παρά τις δυσκολίες όμως, το προσωπικό της ΕΑΠ προσπάθησε από την πρώτη κιόλας στιγμή να διαχειριστεί την κατάσταση. Κατανέμοντας τη δουλειά σε πέντε ανεξάρτητες Διευθύνσεις Εποικισμού και με προσωπικό που προσέγγισε κάποια στιγμή τα άτομα, η ΕΑΠ εξελίχθηκε ταχύτατα σε έναν παντοδύναμο μηχανισμό. Σύντομα τα πρώτα αποτελέσματα αποτελούσαν γεγονός. Η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων προχώρησε σημαντικά και τη διετία το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού στόχου της παραγωγικής εγκατάστασης αγροτικών προσφυγικών οικογενειών είχε επιτευχθεί. Τα χρήματα του δανείου είχαν υλοποιήσει τον σκοπό για τον οποίο είχαν διατεθεί. Το άψυχον του δανείου, οι πρόσφυγες το ενεψύχωσαν με την ζωτικότητά των, την οποίαν έκρυβαν εις τας φλέβας των ως πολύτιμον θησαυρόν και κατόρθωσαν οι άνθρωποι αυτοί να μεταβάλλουν την ελληνικήν ύπαιθρον εις μίαν τελεσιουργίαν που γεννά θαυμασμόν και σκορπά την αισιοδοξίαν διά το μέλλον ολοκλήρου της χώρας, έγραφε η Εφημερίς των Βαλκανίων στις 26 Ιανουαρίου Αντίθετα, η αστική αποκατάσταση βρισκόταν στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ακόμη σε εξέλιξη. Παρόλο που ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε την αποκατάσταση αστικών προσφυγικών οικογενειών, το 1930 υπήρχαν ακόμη περίπου οικογένειες που εξακολουθούσαν να ζουν σε καταυλισμούς. Το ζήτημα της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων παρέμεινε τελικά ανοιχτό για πολλές δεκαετίες, ρίχνοντας μια μόνιμη σκιά στην πορεία του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα. Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπεύθυνων για την προσφυγική εγκατάσταση. Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την προσφυγική υπόθεση επικερδή «επιχείρηση» και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες, χαρακτηρίζοντάς την ως «κράτος εν κράτει». Ταυτόχρονα, ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής επιτροπής για τη 16 17

7 ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Β' ΤΟΜΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ διερεύνηση των καταγγελιών. Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις του, τον Μάιο του 1925, αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους, ασχολήθηκε εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν σε βάρος της ΕΑΠ. Σε μία από αυτές, ο βουλευτής Ν. Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε, απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπήν Αποκαταστάσεως, εν μεγαλόστομον Άλτ. Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ, κάνοντας λόγο για απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών. Πολλά σπίτια κατέρρεαν αμέσως, οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα που ψοφούσαν γρήγορα. Σύμφωνα επίσης με τον μακεδόνα βουλευτή Ν. Κουμπαρούσο, στις Νέες Χώρες η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της, που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς, αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ. Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς, αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο. Διατυπώνονταν, επίσης, υπαινιγμοί για εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών. Τον Αύγουστο του 1925 ξέσπασε, τελικά, ανοιχτή διαμάχη ανάμεσα στο ελληνικό κράτος και την ΕΑΠ. Η κυβέρνηση, έχοντας επηρεαστεί από τις καταγγελίες της κοινής γνώμης κατά της Επιτροπής, οδήγησε στη στρατιωτική δικαιοσύνη τον διευθυντή του εποικισμού και τους αρχιμηχανικούς με την κατηγορία της κατάχρησης. Όταν όμως η ΕΑΠ προέβαλε το Πρωτόκολλο του 1923, σύμφωνα με το οποίο καμιά ελληνική αρχή δεν μπορούσε να ελέγξει τις συμβάσεις που υπέγραφαν οι λειτουργοί της, η κυβέρνηση απαίτησε την παραίτηση των δύο Ελλήνων μελών της. Η διαμάχη διευθετήθηκε τελικά μετά από συνάντηση που είχε ο υπουργός Εξωτερικών Ρέντης με τον πρόεδρο της ΕΑΠ C.P. Howland, προκάλεσε όμως προσωρινή αναστολή του εποικιστικού έργου. Μέσα σε αυτό το κλίμα η ΕΑΠ, χωρίς να έχει ολοκληρώσει το έργο της, μεταβίβασε στη διάρκεια του 1930 τις αρμοδιότητές της στην κυβέρνηση Βενιζέλου και διαλύθηκε. Αξιολογώντας την προσφορά της στη διάρκεια των επτά ετών της δράσης της, δεν μπορεί να μην παραδεχτεί κανείς πως πραγματοποίησε ένα κολοσσιαίο έργο σε συνθήκες κάθε άλλο παρά ευνοϊκές. Σε ελάχιστες περιπτώσεις παρεξέκλινε από τον αρχικό σχεδιασμό της, ενώ η συνολική της δραστηριότητα κινήθηκε σε επαγγελματικά πρότυπα. Ακόμη και οι καταγγελίες εναντίον στελεχών της μπορούν να γίνουν κατανοητές, αν αναλογιστεί κανείς πως η ΕΑΠ αποτέλεσε για τη δεκαετία του 1920 ένα είδος υπερυπουργείου που διαχειρίστηκε τεράστια οικονομικά κονδύλια και ένα άνευ προηγουμένου ανθρωπιστικό δράμα. Η ΕΑΠ συνέδεσε την πορεία της με την αναγέννηση της κατεστραμμένης Ελλάδας και την αναζωογόνηση των Νέων Επαρχιών της. Τον Μάιο του 1929 ο τότε αντιπρόεδρός της Τζον Κάμπελ, περιέγραψε σε έκθεσή του το έργο που είχε συντελεστεί: Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όταν επισκέπτεται κανείς τους προσφυγικούς συνοικισμούς των πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης, έχει την εντύπωση ότι η Ελλάδα πήδησε με ένα βήμα από τον 17ο στον 20ό αιώνα Η όψη της χώρας άλλαξε βαθιά. Παντού βλέπει κανείς τη χαρά στα πρόσωπα των προσφύγων τα δείγμααπο τη μικρασιατικη καταστροφη στον β παγκοσμιο πολεμο τα προόδου είναι φανερά παντού. Νέες οικοδομές που χτίστηκαν από τους ίδιους τους πρόσφυγες, αύξηση των ζώων, καλλιέργεια σιτηρών ανώτερης ποιότητας, χρήση σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας. Εξαιρετικά σχολεία και εκκλησίες χτίστηκαν και χτίζονται Είμαι βέβαιος ότι οι πρόσφυγες θα γίνουν παράγοντες προόδου στην Ελλάδα