Хичээлийн хөтөлбөрийн загвар 11-р анги Хими. 1-р хувилбар

Transcript

1 Хичээлийн хөтөлбөрийн загвар 11-р анги Хими 1-р хувилбар

2 11-р ангийн химийн хөтөлбөрийн зорилго Химийн хичээлийн хөтөлбөрөөр дараах зорилгыг хэрэгжүүлнэ: 1. Туршилтын болон практик биологийн шинжлэх ухааны маш сайн төлөвлөгдсөн хичээлүүдээр дамжуулан, байгалийн ухааныг тухайн ангиас дээш түвшинд судлан суралцах эсэхээс үл хамааран бүх сурагчдад боловсролын үр дүнтэй дадлага туршлага эзэмшүүлэхэд оршино. Тухайлбал уг зорилго нь сурагчдад дараах боломжийг олгоно: 1.1. Шинжлэх ухааны асуудлыг сонирхож мэдээлэл авч боловсруулдаг, технологийн ертөнцөд өөртөө итгэлтэйгээр алхаж чадах иргэн болгох 1.2. Өдөр тутмын амьдралдаа болон бусад мэдлэгийн салбарт үнэлэн хэрэглэж, шинжлэх ухааны аргын ашиг тус болон хязгаарлалтыг ялган тогтоох чадвартай болох р ангиас дээш дараагийн түвшинд суралцах/ажиллахад тохируулан бэлдэх 2. Чадвар, чадавхийг хөгжүүлэх: 2.1. Шинжлэх ухааны судлан суралцах болон практикт хэрэглэхтэй холбоотой; 2.2. Өдөр тутмын амьдралд хэрэгтэй 2.3. Ажлын аюулгүй байдал болон бүтээмжийг дэмжих 2.4. Мэдээлэл болон санааг төрөл бүрийн үзэгчдэд янз бүрийн зорилгоор танилцуулах 2.5. Өөрийгөө идэвхжүүлэх, тасралтгүй үргэлжлүүлэн ажиллахыг хөгжүүлэх 3. Шинжлэх ухаанч хандлагыг хөгжүүлэх 3.1. Нягт нямбай байдал 3.2. Бодит байдал 3.3. Шударга байдал 3.4. Эрэлхийлэх 3.5. Санал санаачлага 3.6. Гүн ойлголт 4. Орчноо сонирхох сонирхол, хайрлах сэтгэл төрүүлэх 5. Сурагчид дараах зүйлийг ухамсарлана: 5.1. Шинжлэх ухааны судлал, хэрэглээ бол хамтран ажиллах үйл ажиллагаа ба нийгмийн, эдийн засгийн, ёс суртахууны, техникийн болон соёлын талаарх нөлөөлөл болон хязгаарлалтанд байдаг Шинжлэх ухааны хэрэглээ нь байгаль орчин, хувь хүн, олон нийтэд магадгүй ашигтай ч хор хөнөөлтэй ч байж болох юм 5.3. МХТ нь туршилтанд дэмжлэг үзүүлэх, туршилтын болон онолын үр дүнг тайлбарлах хэрэгсэл болгон МХТ-ийг харилцаанд ашиглах ач холбогдолыг ойлгож ухамсарлах. 6. Сурагчдыг сэдэлжүүлэх, химийн хичээлд сонирхолтой болгох, сонирхолыг нь байлгах, нийгмийн ач холбогдлыг нь ойлгох

3 Хөтөлбөрийн агуулга 1. Атом, молекул ба стехиометр 2. Атомын бүтэц 3. Химийн холбоо 4. Бодисын төлөв 5. Химийн энерги 6. Электрохими 7. Химийн тэнцвэр 8. Химийн кинетик 9. Органик биш хими 9.1. Үелэх систем. Химийн үелэх чанар 9.2. II бүлэг 9.3. VII бүлэг 9.4. Химийн бодисын үйлдвэрлэл, хэрэглээ 10. Органик хими Оршил сэдэв Нүүрсустөрөгч Галогент уламжлал Гидроксинэгдэл Карбонилт нэгдэл Карбон хүчил, түүний уламжлал Полимержих урвал

4 Агуулга Суралцахуйн үр дүн Физик хими Бүлэг 1: Атом, молекул ба стехиометр 1.1. Атом ба молекулын харьцангуй масс a) 12 С хуваарь дээр үндэслэн харьцангуй атом, нэр томьёог тогтоох 1.2. Моль, Авогадрогийн тогтмол b) Авогадрогийн тогтмолын үндсэн дээр моль 1.3. Харьцангуй атом масс, Ar,ба харьцангуй молекул масс 1.4. Хялбар болон молекул томьёог тооцоолох c) Хялбар болон молекулын томьёо нэр томьёо 1.5. Хий болон уусмалын урвалд орж байгаа масс, эзлэхүүнийг бодох Бүлэг 2. Атомын бүтэц 2.1. Атомын цөм. Нейтрон, протон, изотоп, протон ба нуклоны тоо 2.2. Электрон: электроны энергийн түвшин, иончлолын энерги, атомын орбитал i. Томьёо болон тэгшитгэлээс урвалдагч б ii. нүүрсустөрөгчийн шатах урвал гэх мэт ж iii. уусмалын эзлэхүүн ба концентрацийг то Суралцагч бодолтыг гүйцэтгэж байхад хари ёстой. Нарийвчилж байгаа үед суралцагч ша d) Шатах үзэгдлийн үеийн өгөгдөл болон масс молекул томьёог тооцоолох e) Химийн урвалын тэгшитгэл бичих ба тэгши f) Молийн тухай ойлголтыг багтаан дараах тоо шалгана. g) (f) дахь тооцооноос стехиометрийн хамаарлы (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) Протон, нейтрон ба электроныг тэдгээрийн үндсэн дээр тодорхойлох, тайлбарлах Атомын масс, цэнэгийн тархалтыг тайлбарл Өгөгдсөн протон, нуклоны тоо бүхий атом, тоог гаргах i. Протоны тоо, нуклоны тоонд үндэслэн нэмрийг тооцох ii. Ялгаатай нейтроны тоонд үндэслэн изо iii. Изотопын тэмдэглэгээ, x ya-ийг таних, тоо) Гол квантын тоо 1, 2 ба 3 байх s, p ба d орби 4p орбиталын тоо, харьцангуй энергийг дүрс s, p ба d орбиталын хэлбэрийг дүрслэх Өгөгдсөн протоны тоо болон цэнэгийг ашиг 1s 2 2s 2 2p 6 гэсэн тэмдэглэгээгээр илэрхийлэх i. иончлолын энерги нэр томьёог тайлбар ii. Элементийн иончлолын энергид нөлөө iii. Үелэх хүснэгтийн үе, бүлгийн дагуу ио тайлбарлах Дараалсан иончолын энергийн өгөгдлөөс эл Үелэх хүснэгт дэх элементийн байрлалаас э энергийн холбогдлыг тайлбарлах Бүлэг 3. Химийн холбоо 3.1. Ионы (электровалент) холбоо Ионы (электровалент) холбоог натрийн хлор and-cross диаграмаар тайлбарлах 3.2. Ковалент холбоо ба координацийн (dative covalent) холбоо i. Түгээмэл молекулын бүтэц, хэлбэр ii. Холбооны энерги, урт ба туйлшрал dot-and-cross диаграмыг ашиглан i. устөрөгч, хүчилтөрөгч, хлор, хлорт устө этилений жишээн дээр ковалент холбоо ii. координацийн (донор акцепторын холбо тайлбарлах

5 (d) (e) (f) (g) (h) (i) BF 3 (тригонал), CO 2 (шугаман), CH 4 (тетраэд зэрэг жишээгээр электрон хосын түлхэлцэх холбооны өнцгийг тайлбарлах Орбиталын давхцлын үндсэн дээр σ ба π ков (sp, sp 2, sp 3 орбитал үүсэх эрлийзжилтийг ор Этан, этилены молекулын хэлбэр, холбооны тайлбарлах -д бичсэнтэй төсөөтэй молекулуудын хэл N-H бa O-H бүлэг агуулсан молекулын түгээ молекулыг ашиглан устөрөгчийн холбоог та Цахилгаан сөрөг чанарыг ойлгох, түүнийг х диполийн момент (3j), оксидын устай урвал тайлбарлахад хэрэглэх Холбооны энерги, холбооны урт, холбооны т ковалент холбооны урвалд орох чадварыг ха дипольтой молекулаар молекул хоорондын б холбоо, устөрөгчийн холбоо, бусад молекул металлын холбоо)-ны үзүүлэх нөлөөг тайлба (m) Өгөгдсөн мэдээллээс химийн холбооны төрл 3.3. Молекул хоорондын хүч, устөрөгчийн холбоо (j) CHCl 3 (ш); Br 2 (ш) бa шингэн инертийн хийнү үйлчлэлийг тайлбарлах 3.4. Металлын холбоо (k) Хөдөлгөөнтэй электроноор хүрээлэгдсэн эер холбоог тайлбарлах 3.5. Химийн холбоо ба физик шинж чанар (l) Бодисын физик шинж чанарт янз бүрийн хи Бүлэг 4. Бодисын төлөв 4.1. Хийн төлөв: i. Идеал хийн төрх ба түүнээс гажих нь ii. pv = nrt ба тэгшитгэлийг молекул масс, Mrийг тодорхойлоход ашиглах нь (n) (d) Химийн холбооны үүсэх, тасрахтай холбоот химийн урвалыг хэрхэн ойлгохыг харуулах Идеал хийн кинетик онолын үндсэн ойлголт Молекул хоорондын харилцан үйлчлэлийн х хувьд тайлбарлах: i. идеал төрхтэй хийн онцлог нөхцөлүүд ii. маш өндөр даралт, маш нам температур хийн ерөнхий тэгшитгэл pv = nrt-ийг тооцо тодорхойлоход ашиглах Кинетик-молекулын загварыг ашиглан шинг даралтыг тайлбарлах 4.2. Шингэн төлөв: Шингэн төлвийн кинетик ойлголт, төлвийн өөрчлөлтийн кинетик-молекулын тайлбарлал 4.3. Хатуу төлөв. Торын бүтэц (e) Дараах талст нэдлийн торын бүтцийг энгийн i. натрийн хлорид, магнийн оксид зэрэг ио (f) (g) (h) (i) ii. иод зэрэг түгээмэл молекулууд iii. цахиур (IV)-ын оксид, нүүрстөрөгчийн а алмаз зэрэг том молекул iv. мөс зэрэг устөрөгчийн холбоотой нэгдэл v. зэс зэрэг металлын холбоот нэгдэл Керамикийн бат бэх чанар, өндөр хайлах тем чанарыг түүний том молекулын бүтэц дээр ү Магнийн оксид, хөнгөнцагааны оксид, цахи шинж чанарыг ашиглан керамикийн хэрэглэ цахилгаан тусгаарлагч, шил, вааран эдлэл) Хязгаартай нөөц бүхий материал, түүнийг д Мөс, ус зэрэг бодисын физик шинж чанарт у

6 Бүлэг 5. Химийн энерги 5.1. Энтальпийн өөрчлөлт: үүсэхийн, шатахын, гидратжих, уусах, саармагжих, атомд диссоциацлагдах урвалын ΔH болон холбооны энерги, электронд төрөлсөл (j) Зарим физик өгөгдлөөс нь үндэслэн бодисы Зарим урвалаар энергийн өөрчлөлт буюу ду тайлбарлах; энергийн өөрчлөлт нь экзотерми байх Дараах нэр томьёог тайлбарлах, хэрэглэх: i. Үүсэхийн, шатахын, гидратжих, уусмал урвалын стандарт энтальпийн өөрчлөл ii. холбооны энерги (ΔH эерэг тэмдэгтэй ба ΔH=mcΔT хамаарлыг ашиглан тохирох турш өөрчлөлтийг тооцоолох 5.2. Гессийн хууль (d) Гессийн хуулийг хялбар энергийн циклийг б бодолтыг хийх: i. шатахын энтальпийн өөрчлөлтөөс үүсэх тодорхойлох Бүлэг 6. Электрохими 6.1. Ангижрах процесс: Электроны шилжилт ба исэлдлийн хэмийн өөрчлөлт 6.2. Электролиз Электролизийн үйлдвэрийн хэрэглээ Бүлэг 7. Химийн тэнцвэр 7.1. Химийн тэнцвэр: эргэх урвал; динамик тэнцвэр i. Химийн тэнцвэрт нөлөөлөх хүчин зүйлс ii. Тэнцвэрийн тогтмол iii. Габерийн процесс, Контактын процесс 7.2. Ионы тэнцвэр Хүчил ба суурийн Бренстед-Лоурийн онол Бүлэг 8. Химийн кинетик 8.1. Урвалын хурдны тэгшитгэл; урвалын эрэмбэ, хурдны тогтмол ii. Химийн холбооны дундаж энерги (e) Урвалын энтальпийн өөрчлөлт, идэвхжлийн диаграммыг байгуулах, тайлбарлах i. Ион ба нэгдэл дэх элементийн исэлдлийн ii. Электроны шилжилт, исэлдлийн хэмийн илэрхийлэх, тайлбарлах iii. Исэлдлийн хэмийн өөрчлөлтийг химийн у ашиглах Дараах үйлдвэрийн процессыг электродын у i. Диафрагм хэлхээ ашигласан давсны эле ii. Хөнгөнцагааны оксид/криолитын хайлм iii. Зэсийг электролизийн аргаар цэвэрлэх катализаторын өөрчлөлт хэрхэн нөлөөлөхий [Kp ба Kc ийн хоорондох хамаарлыг гаргах (квадрат тэгшитгэлийн тооцоот бодлого оро Контактын процессийн нөхцөлийг тодорхой эдгээр усан уусмалын рн-ын утгыг чанарын a) Эргэх урвал ба динамик тэнцвэр гэж ямар ой урвалын хурдаар тайлбарлах b) Ле Шатальен зарчим, тэнцвэр тогтсон систе үзүүлэх нөлөөг чанарын хувьд гаргах c) Урвалын тэнцвэрийн тогтмолын утгад конце d) Тэнцвэрийн тогтмолыг концентрациар (K C ), e) Тохирох өгөгдлөөс парциал даралт юмуу ко утгыг тооцоолох f) Тохирох өгөгдлөөс тэнцвэрийн үеийн жижи g) Химийн үйлдвэрт химийн тэнцвэрийг ойлго h) Хүчил I, суурь II ойлголтыг ашиглан хүч тайлбарлах, хэрэглэх i) Хүчтэй ба сул хүчил, суурийн төрх байдал, д Урвалын хурд, идэвхжлийн энерги, катализ Мөргөлтийн үндсэн дээр урвалын хурдад ко хувьд тайлбарлах

7 идэвхжлийн энерги багатай болдогийг т E-ийн утгаас урвалын явагдах зэргийг таамаглах, исэлдлийн хэмийн өөрчлөлтөөр ангижрах урвалыг тайлбарл Идэвхжлийн энергийг Больцманы тархалтаа 8.2. Хурдны тогтмолд температур нөлөөлөх, (d) Мөргөлдөлтийн давтамж, Больцманы тархал идэвхжлийн энерги температурын үзүүлэх нөлөөг чанарын хувь 8.3. Гомоген болон гетероген катализ (e) i. Катализаторын оролцоотойгоор урвал н ii. Больцманы тархалтаар каталик нөлөөг т (f) Онцгой идэвх бүхий биологийн катализатор тодорхойлох Бүлэг 9. Органик биш хими Сэдвийн зорилго Элемент, түүний нэгдлүүдийн хамрах байдал Үелэх системийн 3-р үеийн дагуу 2 ба 7-р бүлгийн элементийн шинж чанар өөрчлөгдөх зүй тогтол Шилжилтийн элемент, түүний нэгдлүүдийг тайлбарлах (d) Азот, хүхэр, тэдгээрийн нэгдлийн өдөр тутмын амьдрал дахь ач холбогдлыг тодорхойлох (e) Органик биш химид бодисын бүтэц, химийн холбоо, ангижрах урвал, хүчил суурийн шинж чанар, ионы урвал байдлыг нэгтгэн хэрэглэх (f) Урвалын тэгшитгэл бичих, тэнцүүлэх Ионы тэнцвэрээр химийн урвалын учир шалтгааныг тайлбарлах Комплекс ион үүсэхээр химийн урвалын учир шалтгааныг тайлбарлах Бүлэг 9.1. Үелэх хүснэгт: химийн үелэх чанар Элементийн физик шинж чанарын үелэх шинж: 3-р үе (натригаас аргон хүртэл)-ийн дагуу протоны тоо ихсэхэд дараах шинж чанарууд хэрхэн өөрчлөгдөх Элементийн атомын радиус, ионы радиус, х дамжуулах чанарын өөрчлөлтийг чанарын х Атомын радиус, ионы радиусын өөрчлөлтий Хялбар молекул, металлын болон том молек i. Атомын радиус ба ионы радиус цахилгаан дамжуулах чанарын өөрчлөлтийг ii. Хайлах температур (d) 1-р иончлолын потенциалын өөрчлөлтийг та iii. Цахилгаан дамжуулах чанар iv. Иончлолын энерги р үеийн элементийн химийн шинж чанар үелэн өөрчлөгдөх i. Элементийн хүчилтөрөгч, хлор, устай харилцан үйлчлэх урвал ii. Оксид (зөвхөн натригаас хүхэр хүртэл)-ын болон хлорид (зөвхөн натригаас фосфор хүртэл)-ын тоо, элементийн исэлдлийн хэм өөрчлөгдөх iii. iv. Оксид ба хлоридын устай харилцан үйлчлэх урвал Эдгээр оксид болон харгалзах гидроксидын хүчил/суурийн шинж чанар Бүлэг 9.2. II бүлэг Магнигаас бари хүртэлх II бүлгийн металлын болон тэдгээрийн нэгдлийн шинж чанарын төсөөтэй болон үелэн өөрчлөгдөх чиг хандлага. (e) Элементийн хүчилтөрөгч (Na 2 O, MgO, Al 2 O (NaCl, MgCl 2,Al 2 Cl 6, SiCl 4, PCl 5 үүсгэх) боло үйлчлэх урвалыг илэрхийлэх (f) Валентын давхрааны электроноор оксид, хл хэмийн өөрчлөлтийг тайлбарлах (g) Оксидуудын устай харилцан үйлчлэх урвалы орохгүй] (h) Элементийн оксид, гидроксидын хүчил суур ба хүчилтэй харилцан үйлчлэх амфотер төрх (i) Хлоридын устай харилцан үйлчлэх урвалыг (j) (f,) (g), (h), бa (i) дах өөрчлөлт, чиг хандлагы чанарын үндсэн дээр тайлбарлах (k) Элементийн хлорид, оксидын химийн, физи химийн холбооны төрлийг тогтоох Түүнчлэн суралцагч дараах чадвартай болно: (l) Химийн үелэх чанарын мэдлэгээ ашиглан өг шинж чанарыг таамаглах (m) Физикийн болон химийн шинж чанарын тал элементийн төрх, үелэх хүснэгт дэх боломж a) Элементийн хүчилтөрөгч, устай харилцан үй b) Элементийн оксидын устай харилцан үйлчл c) Нитрат, карбонатын дулааныг задралыг илэр d) Элемент, түүний нэгдлийн физикийн болон

8 II бүлгийн металлын нэгдлүүдийн зарим хэрэглээ барилгын материал болгон хэрэглэх хэрэглэ тайлбарлах, таамаглал дэвшүүлэх e) Магнийн оксидын галд тэсвэртэй доторлого f) Хөдөө аж ахуй дах шохойн хэрэглээг илэрхи ii. Холбооны энергиэр нь тэдгээрийн харьца Бүлэг 9.3. VII бүлэг Физик шинж чанарын онцлог a) Хлор, бром, иодын дэгдэмхий чанар, өнгөни илэрхийлэх b) Ван дер Ваальсын хүчээр элементийн дэгдэм Исэлдүүлэгч болж урвалд орох чадвар c) E-ийн утгаас нь элементийн исэлдүүлэгч ши чадварыг дүрслэн тайлбарлах d) Элементийн устөрөгчтэй харилцан үйлчлэх e) i. Гидридийн харьцангуй дулааны тогтворт ii. Концентрацтай хүхрийн хүчлээр үйлчл Галид ионы зарим урвал f) Галид ионы...-тай харилцан үйлчлэх урвалы i. Усан орчин дах мөнгөний ион, усан ор дараалан үйлчлэх Хлорын үйлдвэрлэл g) Диафрагм хэлхээ ашиглан давстай уснаас хл чухал болохыг таних (цайруулагч, PVC, Гал Хлорын натрийн гидроксидийн усан уусмалтай харилцан үйлчлэлцэх Галоген, галогент нэдлүүдийн чухал хэрэглээ i) Усыг цэвэршүүлэхэд хлорын хэрэглээг тайл j) Галоген, тэдгээрийн нэгдлийн үйлдвэрийн а уусгагч, хөргөгч болгох болон аэрозольд) Бүлэг 9.4. Химийн бодисын үйлдвэрлэл, хэрэглээ Production and uses of chemicals Азот i. Урвалын идэвх муу болох нь ii. Аммиак, аммоны ион, азотын хүчил, бордоо iii. Азотын оксид ба нитратын хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөө h) Хлорын халуун болон хүйтэн натрийн гидро үйлчлэх урвалыг исэлдэхүйн хэмийн өөрчлө Азотын урвалын идэвх муу байдаг шалтгаан Дараах асуудлыг тодорхойлох, тайлбарлах: i. Аммоны суурилаг чанар ii. Аммоны ионы бүтэц байгуулалт, хүчил су iii. Давснаас нь аммиакийг гарган авах Өгөгдсөн үйлдвэрийн нөхцөлд дан бодисууд процессийг илэрхийлэх кинетик, тэнцвэрийн нөхцөлийг чанарын хувьд тайлбарлах хүхрийн диоксидын исэлдэхэд эдгээрийн ка (m) Нүүрсийг ашигтай бүтээгдэхүүн болон хуви (d) Аммиакаас үүссэн аммоны, азотын нэгдлүүд илэрхийлэх (e) Нитратын бордооны бодлогогүй хэрэглээни ойлгох (f) Байгалийн болон хүний гарган авсан азотын аргаар зайлуулах процессийг ойлгох (g) Яагаад азотын амфотер оксид бохирдуулагч Хүхэр (h) Хүхрээр бохирдсон нүүрсний түлшний шата i. Агаарт хүхрийн диоксид үүсэх нь, хүчлийн бороо үүсэхэд түүний үүрэг, хүнс (i) Хүчлийн бороо үүсэхэд хүхрийн диоксидий хүрээлэн буй орчинд үүсэх хадгалахад хүхрийн диоксидийг хэрэглэх (j) Хүхрийн хүчлийн Контактын процессийг на ii. Хүхрийн хүчил (k) Хүнс хадгалахад хүхрийн диоксидийг хэрэг Нүүрс, нүүрсний боловсруулалт (l) Нүүрс, нүүрсний бүтээгдэхүүнийн Монголы үзүүлэх нөлөөг тодорхойлох Бүлэг 10. Органик хими Сэдвийн зорилго

9 Органик хими сэдэв нь бусад сэдвээс ялгагдах онцлоштой хэдий ч сургалтын хөтөлбөрийн бусад сэдвүүд олгох зорилготой. Аливаа урвал нь урвалж бодис (жишээ нь NaOH-ын усан уусмал), урвал явагдах нөхцөл, урвалын дүнд шинжийг тогтоосон байхыг шаарддаг. Туршилтын явцыг нь нарийн мэдэх шаардлагагүй хэдий ч урвалын цэвэршилт өндөртэйгөөр гарган авахад ямар үе шатууд шаардагдах вэ гэдгийг мэдэж байх шаардлагатай. болон [H] гэсэн тэмдэглэгээг зөвшөөрдөг. Бүлэг Оршил сэдэв р хэсэг тус бүрт урвалд өгөгдсөн нэгдлүүдээс урвалаас үүсэх бүтээгдэхүүнийг тааварлах чадвар Бүтцийн томъёо Шалгуулагчид бүтцийн томьёог илэрхийлэхдээ тохирох бүлэг, бүтэц байгуулалтыг тодорхой и СН 3 СН 2 СН 2 ОН пропан-1-ол гэж илэрхийлж болох боловч С 3 Н 7 ОН гэж бичиж болохгүй Дэлгэрэнгүй томьёо Displayed formulae Энэ томьёо нь атомуудын харилцан байрлал, тэдгээрийн хоорондох холбооны тоог тодорхой илэрхийлсэ Орон зайн томьёо Орон зайн томьёо нь органик молекулын хялбарчилсан дүрслэл болдог. Энэ томьёог бүтцийн томьёоноос нүүрстөрөгчийн атомыг бичилгүй хасч, зөвхөн нүүрстөрөгчийн хэлхээн дэх С-С холбоо, холбогдох функциональ б Орон зайн ба хагас орон зайн дүрслэлийг шалгалтын асуултад оруулсан байж болох ба шалгуулагчийн хариултыг 2-ол-ын орон зайн томьёо ба холестеролын хагас орон зайн томьёог доор үзүүлэв гэсэн тэмдэглэгээ нь ароматик цагирагийг төлөөлдөг. Оптик изомер Шалгуулагч оптик изомерийг зурахад дараах зурагт харуулсан тэмдэглэгээгээр гурван хэмжээст бүтцийн томьёог Молекулын, бүтцийн ба хялбар томьёо Дараах ангиллын нэгдлийн нэршил, ерөнхий Функциональ бүлэг ба органик нэгдлийн хэрэглэх: нэршил i. алкан, алкен, арен

10 цагиргийн хэлбэрийг таних боломжтой. [органик ангижрах урвалын тэгшитгэл д атомуудын эргэлт хязгаарлагддагийг тайлба ii. галогент алкан, галогент арен iii. спирт (анхдагч, хоёрдогч, гуравдагч) iv. альдегид ба кетон v. карбон хүчил, эфир vi. Амин (зөвхөн анхдагч), нитрил [оролцо шаардлагагүй.] Органик урвалын онцлог төрх Органик урвалтай холбоотой дараах нэр том i. функциональ бүлэг ii. гомолитик ба гетеролитик задрал iii. чөлөөт радикал, өдөөгдөх, өрнөх, хэлхээ iv. Нуклеофиль, электрофиль v. Нэгдэх, халалцах, ялгаруулах, гидролиз vi. исэлдэх ба ангижрах Органик молекулын хэлбэр; σ ба π холбоо i. Этан, этен ба бензолын молекулын хэлб ii. Бусад холбоотой молекулын хэлбэрийг (d) σ бa π С-С холбоог ашиглан этан, этены мол Изомер: бүтцийн ба орон зайн изомер (e) Бүтцийн изомерийг тодорхойлох, түүнийг ги бүлгийн изомер гэж ангилах (f) Стереоизомерийг тодорхойлох, түүнийг геом гэж ангилах (g) Алкены цис, транс изомерийг тодорхойлох, (h) Оптикийн изомер үүсгэдэг төв буюу хирал т (i) Өгөгдсөн бүтцийн томьёоноос молекул дах тодорхойлох (j) Мэдэгдэж буй молекулын томьёоноос орган гаргах Бүлэг Нүүрсустөрөгч Алкан (этанаар жишээ авна) i. Чөлөөт радикалын урвал ii. Нефть ба крекинг Алкен (этен) i. Нэгдэх ба исэлдэх урвал ii. Үйлдвэрийн ач холбогдол Арен (бензол, метилбензолоор жишээ авна) i. Бүтэц ба шинж чанарт үл байршсан π электроны үзүүлэх нөлөө ii. Электрофил халалцах урвал Өгөгдсөн молекулын бүтэц, дэлгэрэнгүй ба орон томьёог гаргах өдөөгдөх, өрнөх, урвал төгсөх шат)-ыг илэр концентрацитай, хүчиллэг перманганат нүүрстөрөгчийн давхар холбоог таслах Алканы урвалын идэвх муутай байдгийг тай Дараах урвалыг этанаар жишээ аван алканы i. шатах урвал ii. хлор ба бромоор халалцах урвал Метилийн бүлгийн халалцах урвалын чөлөө (d) Алкены хими шинж чанарыг этений жишээн i. Устөрөгч, усны уур, устөрөгчийн галид, ii. Хүйтэн, шингэрүүлсэн, хүчиллэг перман урвал iii. Том молекулт алкений хоёрчийн холбоо iv. Полимержих урвал (e) Алкены электрофиль нэгдэх урвалын механ илэрхийлэх (f) Задгай болон ароматик нүүрсустөрөгчдийн э байгалийн тосны хэрэглээг тайлбарлах

11 алкенуудыг гарган авахад крекингийг хэрхэ угаарын хий, азотын оксид, тэдгээрийг к iii. Хажуугийн хэлхээний исэлдэх урвал Нүүрсустөрөгч түлш болох (g) Том нүүрсустөрөгчийн молекулаас бага мол (h) Үйлдвэр, гэр орон, тээвэрт түлш болгоход х (i) Дараах процессын байгаль дах дарааллыг та i. Дотоод шаталтат хөдөлгүүрээс үүсэх ша ii. Хүлэмжийн хийг үүсгэдэг хий Бүлэг Галогент уламжлал Галогент алкан ба галогент арен Галогент алканы хими шинж чанарыг үзүүл i. Нуклеофил халалцах урвал i. Бромт этаны нуклеофиль халалцах урва ii. Гидролиз харилцан үйлчилж анхдагч амин үүсгэх iii. iv. Нитрил, анхдагч амин үүсэх Ялгаруулах урвал ii. 2-бромпропанаас устөрөгчийн бромидий Галогент алканы нуклеофиль халалцах урва механизм) C-Hal холбооны харьцангуй хүч CFC, мэдээ алдуулагч, anaesthetics, галд тэсв галогент алкануудын урвалд орох чадвар ха (Гидролизд орох чадвар, С-Гал холбооны хү Бүлэг Гидроксинэгдэл Спирт (этанол) i. Галогент алканаас гарган авах ii. натритай урвалд орох, исэлдэх, дегидратац, эфиржих; ацилжих iii. три-иодометаны онцлог урвал Фенол i. Хүчиллэг чанар, натритай урвалд орох ii. Ароматик цагиргийн нитратжих, бромжих урвал Бүлэг Карбонилт нэгдэл Альдегид (этаналь) i. Карбон хүчил үүсгэн исэлдэх ii. Цианы хүчилтэй харилцан үйлчлэх iii. Альдегидийн онцлог урвал Кетон (пропанон, фенилэтанон) i. Цианы хүчилтэй харилцан үйлчлэх ii. Кетоны онцлог урвал Бүлэг Карбон хүчил, түүний уламжлал Карбон хүчил (этаны хүчил болон бензойны хүчил дээр жишээ болгоно) i. Анхдагч спирт, нитрилээс гарган авах ii. Давс, эфир, ацилхлоридыг гарган авах (d) (e) Фторт алкан, фторо-галогент алканы хэрэглэ чадвар муутайгаар тайлбарлах Озоны давхаргад хлоро-фторт алканы үзүүл vi. Карбон хүчилтэй харилцан үйлчилж эфир Спиртийн хими шинж чанарыг этанолоор ж i. Шатах урвал ii. Галогент алкан үүсгэх халалцах урвал iii. Натритай харилцан үйлчлэх iv. Карбонилт нэгдэл, карбон хүчил үүсгэн и v. Алкен үүсгэн дегидратацид орох i. Гидрокси нэгдлийг анхдагч, хоёрдогч, гур ii. Онцлог урвалаар нь таних аргыг санал бо (d) Дараах урвалыг илэрхийлэх: 2 i. Cr 2 O 7 /H + -ийг ашиглан анхдагч, хоёрдог авах ii. NaBH 4, LiA/H 4 ашиглан альдегид, кетон iii. Альдегид, кетоны HCN, NaCN-тэй урвал Альдегид, кетоны устөрөгчийн цианидтай н механизмыг дүрслэх карбонилт нэгдлүүдийг байгаа эсэхийг бүрт DNPH) ыг хэрэглэх нь энгийн онцлог урвал (Фелингийн болон Тол мэдэгдэх карбонильт нэгдэл (альдегид, кето Спирт, альдегид, нитрилээс карбон хүчил га Карбон хүчлийн...-ийг үүсгэх урвалыг дүрс i. Идэвхтэй металл, шүлт, карбонат ашигл ii. Эфир

12 Ацил хлорид (этаноил хлоридыг жишээ болгоно) i. Алкилийн болон арилийн хлоридтой харьцуулахад гидролизд хялбар орох ii. Спирт, фенол, анхдагч аминтай урвалд орох Эфир (этил этаноат, фенил бензоат жишээ авна) i. Ацил хлорид ба карбон хүчлээс гарган авах ii. Гидролиз (хүчиллэг болон суурилаг орчинд) (d) (e) iii. Ацил хлорид Этилэтаноат, фенилбензоатыг жишээ болгон гарган авах Эфирийн хүчил, суурийн гидролизийг тайлб Уусгагч, үнэртэн, амтлагч зэрэг эфирүүдийн хортой шаталтын бүтээгдэхүүн үүсгэдэг, хү iii. Эфирийн хэрэглээ Бүлэг Полимержих урвал Нэгдэх (addition) полимержилт a) Полиэтилен болон PVC дээр жишээ аван нэг илэрхийлэх b) Полалкены хаягдал нь хүрээлэн буй орчинд