ΕΠΙΤΗΡΗΤΕΣ:Κ.ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Ε.ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΣ:ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΑΡΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ( )

Transcript

1 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ 1950 ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΠΙΤΗΡΗΤΕΣ:Κ.ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Ε.ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΣ:ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΑΡΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ( ) 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ...1 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟΥ...2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ..3 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 4 ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 9 ΟΙ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 13 ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 13 Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ε.Ε 17 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 50 ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 70 ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ Η «ακτινογραφία» 10 ομίλων...24 Ο πόλεμος παραγωγών - λιανεμπόρων 26 Το τέλος του παντοπώλη.27 ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ Η πικρή ιστορία του «Ακρον - Ιλιον - Κρυστάλ» 31 ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ..35 Οι κυρίαρχοι του ελληνικού εμπορίου.35 Το λιανικό εμπόριο

3 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟΥ...39 ΣXEΣEIΣ ME ΠPOMHΘEYTEΣ 42 ETAIPEIEΣ ΛIANEMΠOPIOY Συμμετοχή σε EEAΠ διεκδικούν οι μεγάλες αλυσίδες..43 Tα πολυκαταστήματα.45 Εξαγορές και συγχωνεύσεις στην ελληνική αγορά...46 H διεθνής εμπειρία 46 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ.48 ΑΒ Βασιλόπουλος 49 Μαρινόπουλος-Carrefour..55 5' Μαρινόπουλος 56 Λίγα λόγια για τα Carrefour...57 NOTOS COM Μια Ιστορία του Ελληνικού Εμπορίου 59 Εταιρική Διακυβέρνηση 60 Ο Τομείς Δραστηριότητας της Notos Com...62 Ιστορική αναδρομή-εξέλιξη της Notos Com Σήμερα..87 Βιβλιογραφία

4 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Ο τελευταίος αποδέκτης του προϊόντος πριν αυτό φτάσει στον τελικό καταναλωτή, είναι ο λιανοπωλητής. Ο λιανοπωλητής είναι,ίσως,το σημαντικότερο στοιχείο στο εμπορικό κύκλωμα και αποτελεί την κυρίαρχη φιγούρα στα εμπορικά κανάλια. (κανάλια διανομής). Το λιανικό εμπόριο, αν και έχει τις ρίζες του στους αρχαίους χρόνους, μόλις κατά τον 19 ο αιώνα άρχισε να δείχνει εξελικτικές τάσεις ακολουθώντας την τεχνολογική εξέλιξη. Πράγματι στα μέσα του 19 ου αιώνα εμφανίστηκαν ορισμένα ειδικά καταστήματα, όπως σιδηρικών κ.α. Μέχρι τότε κυριαρχούσαν τα γενικού εμπορίου καταστήματα και κυρίως οι αγορές και οι εμποροπανηγύρεις. Στο τέλος του 19 ου αιώνα,τα καταστήματα λιανικού εμπορίου αρχίζουν σταδιακά την αναμόρφωσή τους. Διαθέτουν ποικιλία εμπορευμάτων τα οποία χωρίζουν σε κατηγορίες όπως μαγειρικά σκεύη,τρόφιμα,είδη επίπλωσης κ.λ.π. Αργότερα εμφανίζονται τα μεγάλα καταστήματα τα οποία στηρίζονται σε σύγχρονες μεθόδους εμπορίας των προϊόντων. Τύποι υπερκαταστημάτων,που πρώτα εμφανίστηκαν στην Αμερική, σήμερα κατακλύζουν τον κόσμο ολόκληρο. Οι σύγχρονες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου δεν προσφέρουν μόνο ποικιλία προϊόντων και διευκολύνσεις για τις αγορές,αλλά και την ικανοποίηση που αναμένει ο καταναλωτής. Η σύγχρονη αντίληψη για την πώληση στο λιανικό κατάστημα είναι ότι η πώληση σημαίνει εξυπηρέτηση του πελάτη. Κάθε πώληση έχει σαν τελικό σκοπό όχι την παραχώρηση ενός προϊόντος,αλλά και την κάλυψη μίας ανάγκης ή μιας επιθυμίας του καταναλωτή. Θα πρέπει όμως να τονίσουμε ότι, στο λιανικό εμπόριο,η πώληση αυτή καθ αυτή δεν έχει τον σημαντικότερο ρόλο,αλλά η προσέλκυση και διατήρηση του πελάτη. Το λιανικό εμπόριο αποβλέπει στην αγορά εμπορευμάτων και στην πώλησή τους σε μικρές ποσότητες, στην κατάσταση στην οποία ευρίσκονται. Η πώληση η οποία γίνεται σε μικρές ποσότητες και με πολυάριθμες επιμέρους πράξεις απαιτεί μια ιδιαίτερη τεχνική,όπως ειδική πολιτική τιμών,εξασφάλιση της άνεσης των πελατών,πολυτελείς και σύγχρονες εγκαταστάσεις, εκπαίδευση των πολιτών κ.λ.π. 4

5 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟΥ Εμπόριο με την στενότερη λειτουργική έννοια αναφέρεται, όταν ένα νοικοκυριό ή μία επιχείρηση αποκτά ή /και προσφέρει οικονομικά αγαθά μέσω ανταλλαγής, δίχως ουσιαστική επεξεργασία ή μεταλλαγή των χαρακτηριστικών τους. Εάν οι επιχειρήσεις προσφέρουν στην αγορά παράλληλα με τα αγαθά και υπηρεσίες στον καταναλωτή, τότε αυτή η διαδικασία αποτελεί εμπόριο με την ευρύτερη λειτουργική έννοια. Το εμπόριο διακρίνεται κατά κανόνα στους τομείς: -Λιανικό εμπόριο -Χονδρικό εμπόριο -Εισαγωγικό εμπόριο -Εξαγωγικό εμπόριο ανάλογα με τον τύπο των πελατών,τον τρόπο προμήθειας των αγαθών από τους κατασκευαστές και την διάθεσή τους στους καταναλωτές. Μια εμπορική επιχείρηση δεν αποτελεί μόνο τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση,αλλά συνήθως και τον τρόπο επικοινωνίας. Στην εποχή μας υπογραμμίζεται επιπλέον ο ψυχαγωγικός χαρακτήρας του εμπορίου, όταν ο καταναλωτής επισκέπτεται τα εμπορικά καταστήματα όχι μόνο για την κάλυψη κάποιων αναγκών του,αλλά και για την ικανοποίηση που του παρέχει η εμπορική διαδικασία. Το λιανεμπόριο, το οποίο αναλύεται στη συνέχεια, περιλαμβάνει εμπορικές επιχειρήσεις,οι οποίες προμηθεύονται αγαθά ή υπηρεσίες από κατασκευαστές και πωλούν στους τελικούς καταναλωτές. Παράλληλα προσφέρουν και ολοκληρωμένες υπηρεσίες,ενώ δεν αποτελούν προσδιοριστικό παράγοντα ή νομική μορφή, το μέγεθος και η οργανωτική δομή τους. Η σύγχρονη λιανεμπορική επιχείρηση δεν ακολουθεί πλέον την πολιτική του κατασκευαστή στην αγορά,αλλά λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς της κανόνες. Το λιανεμπόριο είναι σήμερα πιο ανεξάρτητο από κάθε άλλη φορά. Η δύναμή του έχει αυξηθεί λόγω του μεγέθους των λιανεμπορικών επιχειρήσεων,της ποιοτικής βελτίωσης του εμπορικού Μάνατζμεντ και της αυτοδύναμης πλέον χρησιμοποίησης των μέσων του Μάρκετινγκ. 5

6 Ιστορική ανασκόπηση Αποσπασματικά και ολοκληρωμένα κείμενα, που διασώθηκαν, φανερώνουν, ότι μέχρι τον 12ο αιώνα το λιανεμπόριο ήταν σε σχέση με τη σύγχρονη αντίληψη ανύπαρκτο, γιατί η αυτοϊκανοποίηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου ήταν ακόμα πολύ αναπτυγμένη: Η άμεση προσφορά γεωργικών και άλλων προϊόντων από τους ίδιους τους παραγωγούς στις τοπικές αγορές ήταν συνηθισμένο φαινόμενο, ενώ η αγοραστική δύναμη περιορισμένη. Το διάστημα μέχρι περίπου τον 15ο αιώνα ο έμπορας περιορίζεται σε απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς και την καταγραφή σε πίνακες του βάρους και της αξίας των εμπορευμάτων. Άλλα στοιχεία, όπως τρόπος προμήθειας, συνθήκες μεταφοράς κ.ά. αποτελούσαν μυστικό κάθε εμπορικής οικογένειας. Μεγαλύτερη δημοσιότητα σχετικά με την εμπορική διαδικασία εδόθη το 1494 με την καθιέρωση του διπλογραφικού λογιστικού συστήματος, που πρώτο εμφανίσθηκε στη Β. Ιταλία, εμπορικό κέντρο την εποχή εκείνη της Ευρώπης. Η χρονική περίοδος από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές. Ο Απολυταρχισμός και ο Μερκαντιλισμός ασκούν ουσιαστική επίδραση στην κοινωνία. Η πολιτεία ενισχύει μεν, ελέγχει όμως, πολλές φορές με αυταρχικό τρόπο, την οικονομική δομή. Την εποχή αυτή εμφανίζονται οι πρώτες δημοσιεύσεις σχετικά με εμπορικές μεθόδους και τεχνικές. Ο πιο αξιόλογος συγγραφέας υπήρξε αναμφίβολα ο Jacques Savary με τη συστηματική περιγραφή όλων των εμπορικών δραστηριοτήτων σε μια εμπορική επιχείρηση. Το έργο αυτό απετέλεσε τη βάση, στην οποία στηρίχθηκαν μετέπειτα δημοσιεύσεις, ιδιαίτερα στο γερμανόφωνο χώρο, όπως των P.J. Marperger, C.L. Ludovici και J.M. Leuchs. Με την επικράτηση φιλελεύθερων θεωριών στην κλασική οικονομία ο Μερκαντιλισμός αποδυναμώθηκε και οι εμπορικές συναλλαγές έλαβαν ουσιαστική μορφή. Χαρακτηριστικό έργο της εποχής ήταν το «σύστημα του εμπορίου» του Johann Michael Leuch το 1804, στο οποίο διαχώριζε το η κυρίως εμπορική θεωρία από τις πρακτικές εφαρμογές, όπως παραδείγματι τις τεχνικές του εμπορίου, την εμπορευματολογία κ.ά. Με την μετάβαση από την παραγωγή των βιοτεχνών στη μαζική παραγωγή, άλλαξαν τον 19ο αιώνα οι εμπορικές απαιτήσεις: Η εμφάνιση νέων προβλημάτων στους τομείς παραγωγή, κοστολόγηση και πιστοδότηση δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν με το μέχρι τότε επιστημονικό επίπεδο, αλλά ούτε με τις παρεχόμενες γνώσεις από τις εμπορικές σχολές. Το διάστημα ανάμεσα στο 1898 και 1919 δημιουργήθηκαν εμπορικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και ο εξειδικευμένος αυτός κλάδος ονομάσθηκε πλέον εμπορικές επιστήμες. Κινητήρια δύναμη στην εξέλιξη αυτή ήταν οι κατασκευάστριες εταιρίες και οι παραγωγοί οι οποίοι διέβλεπαν την ανάγκη ύπαρξης εκπαιδευμένων εμπορικών στελεχών. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος σταμάτησε αρχικά κάθε είδους εξέλιξη και στο λιανεμπόριο. Από τη δεκαετία του 1920 όμως παρατηρήθηκα μια έντονη ανάπτυξη 7 και δημιουργήθηκε νέα ανταγωνιστική μορφή, σύμφωνα με επιτυχημένα αμερικάνικα πρότυπα, τα καταστήματα με ενιαίες τιμές. Η λειτουργία τους σε μεγάλες πόλεις προκάλεσε αναταραχή στην αγορά με την επιθετική τιμολογιακή πολιτική τους, ιδιαίτερα στο μικρομεσαίο λιανεμπόριο. Η οικονομική κρίση το 1929 είχε αρνητικές συνέπειες στο λιανεμπόριο. Οι επιπτώσεις ήταν ιδιαίτερα έντονες στους μεγάλους εμπορικούς οίκους και τους συνεταιρισμούς. Η ανάκαμψη ήταν όμως σύντομη, γιατί ο δεύτερος παγκόσμιος 6

7 πόλεμος ήταν ήδη ορατός, με συνέπεια τον οικονομικό προσανατολισμό στην πολεμική βιομηχανία και τις παράγωγες βιοτεχνίες. Επιπλέον η ανεπάρκεια αγαθών την περίοδο αυτή υποβάθμισε το λιανεμπόριο σε ένα σύστημα διανομής με υποτυπώδη οργάνωση. Οι συνέπειες αυτού του πολέμου υπήρξαν για το λιανεμπόριο πιο καταστροφικές από τον προηγούμενο. Λόγω των ουσιαστικών ελλείψεων στα βασικά αγαθά δε λειτουργούσαν πλέον τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα. Τη δεκαετία του 1950, μετά τις νομισματικές αναπροσαρμογές στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, άρχισε με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό, η αναδιοργάνωση του λιανεμπορίου. Ταξινόμηση λιανεμπορικών επιχειρήσεων Η τεχνολογική εξέλιξη και η οικονομική ανάπτυξη μετά το 1960 είχαν ως συνέπεια την αύξηση του βιοτικού επιπέδου και της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών. Η προσφορά πολλών προϊόντων σε μεγάλη ποικιλία και ο συγκεντρωτισμός του πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα, οδήγησαν σε μαζικές ανάγκες και ομαδική αγοραστική δύναμη,που δεν ήταν δυνατόν να αντιμετωπισθούν πλέον με τις παραδοσιακές δομές του εμπορίου. Οι εμπορικές λειτουργίες διευρύνθηκαν και έγιναν πιο σύνθετες. Το αποτέλεσμα ήταν η περαιτέρω κατανομή των επιπέδων της αγοράς κάθετα και οριζόντια των εμπορικών κλάδων. Η πολυμορφία στο χώρο των λιανεμπορικών επιχειρήσεων δημιούργησε την ανάγκη μιας συστηματοποίησης τους. Λιανεμπορικοί τύποι Το λιανεμπόριο διακρίνεται σε τρεις αντιπροσωπευτικούς τύπους: - Ταχυδρομικός - Σταθερός - Κινητός Το σταθερό λιανεμπόριο περιλαμβάνει εμπορικές επιχειρήσεις των παραγωγών, των καταναλωτών και των εμπόρων. Οι λιανεμπορικοί τύποι (μπορεί να) διαφέρουν ως προς: - τον τόπο προσφοράς αγαθών ή υπηρεσιών - την οργανωτική μορφή των υπηρεσιών - την προμηθευτική αυτονομία της εμπορικής επιχείρησης - την παροχή (και) υπηρεσιών -τον περιορισμό της επεξεργασίας ή μεταλλαγής των αγαθών -τη νομική και οικονομική αυτοτέλεια. 7

8 Λίανεμπορικές μορφές Μια αναλυτική συστηματοποίηση των λιανεμπορικών επιχειρήσεων φανερώνει τις ακόλουθες μορφές: Ταχυδρομικό λιανεμπόριο Με τη βελτίωση του μεταφορικού δικτύου, ξεπεράστηκε ο περιορισμός, η προσφορά και η ζήτηση να πραγματοποιούνται στον ίδιο τόπο και έγινε δυνατή η αποστολή εμπορευμάτων σε μακρινούς «καταναλωτικούς τόπους». Με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν οι πρώτες ταχυδρομικές επιχειρήσεις. Εμπορικές επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν με την ταχυδρομική αποστολή των προϊόντων, αντικαθιστούν το χώρο πώλησης με καταλόγους. Η καινοτομική ιδέα αυτής της μορφής στηρίζεται στο γεγονός, ότι από έναν μοναδικό τόπο εγκατάστασης προσφέρεται ένα μεγάλο σε διαστάσεις εμπόρευμα, καλύπτοντας όλες τις γεωγραφικές περιοχές. Την αρχική φάση επιθετικής πολιτικής, ακολούθησε ένα Trading-up με σταδιακή αύξηση της τιμής στα προσφερόμενα είδη. Σχετικά με την τιμή οι πραγματικές διαφορές ανάμεσα σε εμπορικές επιχειρήσεις παραδοσιακού τύπου και ταχυδρομικής αποστολής δεν είναι πλέον ουσιαστικές. Το πλεονέκτημα είναι, ότι προσφέρεται στον καταναλωτή, δίχως μετακίνηση και ιδιαίτερη προσπάθεια, μια ποικιλία προϊόντων, η οποία καλύπτει σχεδόν όλες του τις ανάγκες. Σταθερό λιανεμπόριο Α. Ο πρώτος αγροτικός συνεταιρισμός δημιουργήθηκε, όταν η αγοραστική δύναμη ήταν ακόμα περιορισμένη λόγω της οικονομικής εξασθένησης των πληθυσμών, ιδιαίτερα των αγροτών. Β. Προβληματική θεωρείται η ένταξη στις λιανεμπορικές μορφές της Εμπορικής επιχείρησης Cash and Carry, ενώ τυπικά είναι χονδρεμπορική. Αναφέρεται, εδώ γιατί αντιμετωπίζει ίδιες συνθήκες με αυτές που επικρατούν στο λιανεμπόριο με όμοιο μίγμα Μάρκετινγκ. Επιπλέον συχνά παρέχει τη δυνατότητα πρόσβασης στους ιδιώτες-καταναλωτές. Σε αυτή την περίπτωση αναγράφεται η τιμή με και δίχως φπα στα προϊόντα, που συνήθως απευθύνονται σε λιανεμπορικές επιχειρήσεις με το σύστημα αυτοεξυπηρέτησης. Γ. Τα εμπορικά καταστήματα ξεκίνησαν αρχικά με τα απαραίτητα προϊόντα, όπως παραδείγματι τρόφιμα, ρουχισμό και είδη οικιακής χρήσης και επεκτάθηκαν σταδιακά σε όλους τους κλάδους. Ως νέα στοιχεία προστέθηκαν η πολυμορφία του εμπορεύματος, η πώληση με σταθερές τιμές και η δημιουργία υποκαταστημάτων. Βελτίωσαν τους χώρους πώλησης και τον τρόπο παρουσίασης των προϊόντων, ενώ καθιερώθηκε η εκπαίδευση του προσωπικού, με συνέπεια οι τιμές να ακολουθήσουν ανοδική πορεία. Δ. Το ειδικό ή εξειδικευμένο εμπορικό κατάστημα απευθύνεται σε καταναλωτές, οι οποίοι έχουν ειδικές απαιτήσεις και ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το βάθος (ποικιλία) του εμπορεύματος σε συνδυασμό με σωστή (συμβουλευτική) 8

9 εξυπηρέτηση, τα οποία αποτελούν και το κύριο πλεονέκτημα εξειδικευμένων εμπορικών επιχειρήσεων σε σχέση με τις άλλες εμπορικές μορφές, Ε. Η ανάγκη ικανοποίησης της ζήτησης: και στην περιφέρεια, οδήγησε στη δημιουργία υποκαταστημάτων σε πολλούς γεωγραφικούς χώρους, τα οποία έδωσαν στο λιανεμπόριο νέα κινητικότητα. Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν στην εμπορική επιχείρηση είναι: - Αύξηση της αγοραστικής ποσότητας - Εξισορρόπηση των εσόδων ανάμεσα στα υποκαταστήματα Παράλληλα όμως η κεντρική Διεύθυνση της εμπορικής επιχείρησης αντιμετωπίζει ουσιαστικά προβλήματα, όπως: -Σε ποιο βαθμό πρέπει να προσφέρεται ένα ομοιογενές εμπόρευμα ταυτόχρονα σε διαφορετικούς τόπους. -Ποιες επιπτώσεις μπορεί να προκύψουν στην ευελιξία της προσφοράς και την αποδοτικότητα της από μια κεντρικά διαμορφωμένη τιμή. Η πολιτική που ακολουθήθηκε αρχικά στις περισσότερες εμπορικές επιχειρήσεις ήταν προσανατολισμένη σε συγκεντρωτική λήψη απόφασης. Την τελευταία δεκαετία έγινε φανερή στο λιανεμπόριο η καθολική σχεδόν στροφή σε ένα ευέλικτο διοικητικό σύστημα, με συνέπεια την quasi αυτονομία των υποκαταστημάτων στις προμήθειες και τον προσδιορισμό της τιμής. Ζ.Η καθιέρωση εμπορικών καταστημάτων, αλλά και μηχανημάτων αυτοεξυπηρέτησης οδήγησε, παρά τον αρχικό σκεπτικισμό, σε αναδιοργάνωση στο χώρο του λιανεμπορίου. Οι μαζικές αγορές και η «εξοικονόμηση» προσωπικού με τη μεταβίβαση της διαδικασίας εξυπηρέτησης στους ίδιους τους αγοραστές, επέφεραν σημαντικά ορθολογιστικά πλεονεκτήματα με αποτέλεσμα τη συμπίεση των τιμών. Τα παραδοσιακά εμπορικά καταστήματα αντέδρασαν με μείωση του αριθμού του προσωπικού τους καθώς και των προσφερόμενων ποικιλιών, ακολουθώντας μια τιμολογιακή πολιτική Trading-down. Με τον τρόπο αυτό όμως χειροτέρευσε η ποιοτική εξυπηρέτηση των πελατών, ενώ μειώθηκε και η αποδοτικότητα ανά τ.μ. επιφάνειας πώλησης. Τη δεκαετία του '80 η τιμολογιακή τους πορεία εστράφη προς το Trading-up, ενώ παράλληλα εγκαταλείψαν χώρους μη αποδοτικούς. Η. Η αύξηση των βιομηχανικών προσφορών με ποικιλίες προϊόντων δημιούργησαν την υποχρέωση για μεγαλύτερη επιφάνεια πώλησης. Τα εμπορικά καταστήματα επέκτειναν τους χώρους πώλησης και ως πολυκαταστήματα προσφέρουν εμπορευματικό εύρος από διαφορετικούς κλάδους. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ο συγκεντρωτισμός, δηλαδή η δυνατότητα που παρέχουν για πολλαπλές αγορές στον ίδιο εμπορικό χώρο και οι ικανοποιητικές τιμές. Αντίθετα υστερούν σε βάθος, ενώ η εξυπηρέτηση είναι σχετικά απρόσωπη. Θ.Το εμπορικό κέντρο αποτελεί σύγχρονη λιανεμπορική μορφή. Εμπορικά καταστήματα, συνήθως από διαφορετικούς κλάδους, λειτουργούν σε ενιαίο χώρο στο κέντρο πόλεων ή πυκνοκατοικημένων περιοχών. Με τον τρόπο αυτό το κόστος είναι 9

10 χαμηλό, γιατί κατανέμεται ανάμεσα σε πολλές εμπορικές επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα αυξάνεται ο βαθμός ελκυστικότητας για τον καταναλωτή, λόγω του συνδυασμού των πλεονεκτημάτων πολυκαταστήματος και (εξ)ειδικευμένου καταστήματος. Δημιουργείται δηλαδή αγοραστικό κέντρο με συνέπεια την υψηλή συχνότητα επισκεπτών. Ι.Η ανάπτυξη του οδικού δικτύου και της μηχανοκίνησης, παράλληλα με τη δημιουργία περιφερειακών οικισμών, οδήγησε σε νέους λιανεμπορικούς σχεδιασμούς όπως οι αλυσίδες πολυκαταστημάτων και οι υπεραγορές (Supermarket). H μορφή αυτή προσφέρει δύο (2) καινοτομικά στοιχεία: - Η αυτοεξυπηρέτηση δεν αφορά μόνο τον καταναλωτή, αλλά και τον προμηθευτή. - Η προσφορά του εμπορεύματος περιλαμβάνει όλα τα είδη τροφίμων και ποτών. Η υπεραγορά ανάπτυξε στον κλάδο των τροφίμων μια ξεχωριστή δυναμική: Διαθέτει από καταστήματα τύπου Discount μέχρι (εξ)ειδικευμένης μορφής Delicatesse, δηλαδή η τιμολογιακή στρατηγική κατανέμεται με αυτόν τον τρόπο σε Trading-down και Trading-up. Αυτή η πρακτική δεν αφορά άλλους κλάδους, οι οποίοι είναι προσανατολισμένοι σε χαμηλά τιμολογιακά επίπεδα. Κ. Εμπορικές μορφές με ιδιαίτερα προσιτές τιμές αποτελούν οι επιχειρήσεις Discount. Το φάσμα αυτών των επιχειρήσεων αρχίζει από τις παραδοσιακές; μορφές με έμφαση στα ηλεκτρικά και τα τρόφιμα και φθάνει μέχρι υποδήματα, καλλυντικά, έπιπλα. Αυτοεξυπηρέτηση, αλυσίδες καταστημάτων, ορθολογιστικός τρόπος Οργάνωσης και χαμηλές τιμές αποτελούν τα κυρίαρχα στοιχεία της επικράτησης των Discount. Λ. Το σύστημα του συμβλημένου αντιπρόσωπου ξεκίνησε από τις ΗΤΤΑ, αρχικά στους χώρους της γαστρονομίας και του αυτοκινήτου και σταδιακά επεκτάθηκε στους υπολοίπους με τη μορφή του Franchising. Η εμπορική αντιπροσωπεία είναι συνήθως οικονομικά και νομικά ανεξάρτητη και δεσμεύεται χρονικά για την προώθηση του προγράμματος συγκεκριμένου κατασκευαστή. Στο πλαίσιο της συμφωνίας η επίδραση του κατασκευαστή/εισαγωγέα στη διαμόρφωση της προσφοράς της αντιπροσωπείας είναι ουσιαστική. Ο τρόπος λειτουργίας της αντιπροσωπείας εξαρτάται από τους επιμέρους περιορισμούς της συμφωνίας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για αποκλειστική αντιπροσώπευση. Μ. Το Franchising αποτελεί μια μακροπρόθεσμη κάθετη συνεργασία, στην οποία ο «Franchising-δότης» δεν προσφέρει μόνο προϊόντα, αλλά και το σχεδιασμό Μάρκετινγκ. Ο «Franchising-λήπτης» λειτουργεί στο πλαίσιο αποκλειστικής συμφωνίας ουσιαστικά ως εκτελεστικό όργανο. Λαμβάνει το δικαίωμα ή την υποχρέωση έναντι συγκεκριμένης χρηματικής καταβολής, να χρησιμοποιεί το όνομα του «Franchising-δότη» και να προωθεί μόνο τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες του. Το επιχειρηματικό ρίσκο επιβαρύνει τον «Franchising-λήπτη». Από την άλλη πλευρά ο «Franchising-δότης» αναλαμβάνει διάφορες λειτουργίες προώθησης, όπως παραδείγματα διαφήμιση ή εκπαίδευση του προσωπικού. Πλεονέκτημα του συστήματος είναι, ότι ο «Franchιsing-δότης» δημιουργεί μια αλυσίδα εμπορικών καταστημάτων με χαμηλό κόστος. Ο δε «Franchising-λήπτης» προβάλλεται όταν αγορά με ένα γνωστό όνομα και προϊόντα συνήθως καθιερωμένα στην καταναλωτική συνείδηση. 10

11 Κινητό λιανεμπόριο Α. Το εμπόριο στην αγορά εκφράζεται ουσιαστικά μέσω της λαϊκής αγοράς, η οποία στη χώρα μας επάγεται στο Υπουργείο Εμπορίου και ελέγχεται από την αγορανομία. Το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφερόμενων προϊόντων αποτελούν νωπά είδη και σε μικρότερα τρόφιμα γενικά και προϊόντα άλλων κλάδων (Nonfood), τα οποία είναι κατάλληλα για αυτοεξυπηρέτηση. Εδώ η επικοινωνία παραγώγου και καταναλωτή είναι άμεση. Β. Το εμπόριο στο δρόμο πραγματοποιείται μέσω των λιανοπωλητών, οι οποίοι πωλούν συνήθως προϊόντα μικρής αξίας. Γ. Το περιοδεύον εμπόριο λειτουργεί με περιοδεύοντες πωλητές ή αντιπροσώπους, οι οποίοι μπορεί να είναι σε εξαρτημένη σχέση εργασίας με συγκεκριμένο κατασκευαστή ή συνηθέστερα οικονομικά και νομικά ανεξάρτητα. Κατά κανόνα τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρουν είναι μέσου τιμολογιακού επιπέδου. Οι επισκέψεις στους καταναλωτές πραγματοποιούνται μετά από τηλεφωνική επικοινωνία. Σήμερα η αγορά χαρακτηρίζεται από την επικράτηση μεγάλων εμπορικών μονάδων με ολιγοπωλιακές συνθήκες λειτουργίας: Τα μικρά καταστήματα δεν είναι πλέον σε θέση να τις ανταγωνιστούν με συνέπεια ο αριθμός τους να είναι περιορισμένος. Οι εμπορικές επιχειρήσεις ανταγωνίζονται σε πολλά σημεία του κατασκευαστές και ακολουθούν ή και επιβάλλουν τη δική τους πολιτική προώθησης. Η ενισχυμένη θέση τους ως επικοινωνιακοί μεσάζοντες, υποχρέωσε τους κατασκευαστές να αντιδράσουν με μετατόπιση από τις στρατηγικές «pull» στις στρατηγικές «push». Γιατί το λιανεμπόριο δεν είναι μόνο φορέας του ονόματος του κατασκευαστή, αλλά προσφέρει και τη δική ποιότητα και φήμη. 11

12 ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην χώρα μας το λιανεμπόριο βρίσκεται πολύ πίσω σε σχέση με τα Ευρωπαϊκά κράτη και την Αμερική. Η είσοδος στο λιανικό εμπόριο είναι πολύ εύκολη,ευκολότερη απ ότι ίσως θα έπρεπε. Αρκεί μόνο η εγγραφή στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, στο Ταμείο Εμπόρων, ή στο ΤΕΒΕ και φυσικά τα απαραίτητα, μικρά, σχετικά,κεφάλαια. Οι πιθανότητες για να αποτύχει κανείς στο λιανικό εμπόριο είναι μεγαλύτερες από κάθε άλλο τομέα εμπορίου, γιατί οι νεοεισερχόμενοι στερούνται,συνήθως, της απαραίτητης εμπειρίας και της σχετικής επιμόρφωσης. Κατά την τελευταία δεκαετία όμως έχει παρατηρηθεί μια εκπληκτική εξέλιξη κυρίως στο χώρο του λιανικού εμπορίου αλλά και του χονδρικού. Μεγάλες μονάδες καταστημάτων έχουν απλωθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα.Γίγαντες του λιανικού και χονδρικού εμπορίου όπως Μαρινόπουλος,Continent,Βερόπουλος στο λιανικό, Μacro στο χονδρικό,κ.α., προσφέρουν πλέον κάθε εξυπηρέτηση στους καταναλωτές. Έτσι η διαφορά με τις προηγμένες χώρες έχει μειωθεί αισθητά. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η χώρα μας βρίσκεται αρκετά πίσω όσο αναφορά την δημιουργία των εμπορικών κέντρων.έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες,κυρίως στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αλλά υστερούν πολύ πολύ των αντίστοιχων εμπορικών κέντρων σε Ευρώπη και Αμερική. Τέλος,μια ακόμη δραστηριότητα που υστερεί στην χώρα μας είναι οι ταχυδρομικές πωλήσεις, οι οποίες μέχρι και σήμερα βρίσκονται σε νηπιακή κατάσταση. Συνοπτικά το λιανικό και χονδρικό εμπόριο έχει κάνει μεγάλα άλματα την τελευταία πενταετία και αυτό οφείλεται κυρίως στην είσοδο μεγάλων πολυεθνικών μονάδων και τον κατ ανάγκη εκσυγχρονισμού των ελληνικών επιχειρήσεων, για την αντιμετώπιση του έντονου ανταγωνισμού. Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Έλληνες επιχειρηματίες εφάρμοσαν σύγχρονες μεθόδους Marketing και Merchandising και έτσι όχι μόνο δεν παρακολούθησαν απλώς τις ξένες εταιρίες με παθητικό τρόπο, αλλά άσκησαν «επιθετική πολιτική»,αντιμετωπίζοντας τους έγκαιρα και με θετικό τρόπο, επεκτείνοντας μάλιστα τις δραστηριότητές τους και στο εξωτερικό, κυρίως στις πρώην ανατολικές χώρες όπως στην Βουλγαρία ο «Μπίσκας» και στη Ρωσία ο «Βασιλόπουλος». Το λιανεμπόριο λοιπόν αποτελούσε μέχρι την δεκαετία του 80 ένα μέσον για την προώθηση των προϊόντων στην αγορά. Η εξάρτησή του ήταν «προγραμματισμένη» και οι ενέργειες των λιανεμπορικών επιχειρήσεων συντονίζονταν με τις επιδιώξεις των κατασκευαστών ή ακολουθούσαν τις υποδείξεις τους. Τα τελευταία χρόνια οι εμπορικές συμπράξεις μείωσαν σημαντικά τον αριθμό των λιανεμπορικών επιχειρήσεων,αύξησαν όμως τον ανταγωνισμό,γιατί επεκτάθηκαν οι επιφάνειες πώλησης και οι διαστάσεις των εμπορευμάτων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε η ανάγκη για ανεξάρτητη και συστηματική εμπορική πολιτική, η οποία απευθύνεται παράλληλα στην προμηθευτική και καταναλωτική αγορά. 12

13 Οι εμπορικές δραστηριότητες πρέπει να κατανέμονται δηλαδή με ακριβή και λεπτομερή τρόπο.( Retail is Retail ) στις 2 αγορές,γιατί μολονότι «στην εμπορευματική προμήθεια βρίσκεται το κέρδος» δεν αποτελεί αυτό την μοναδική επιδίωξη της λιανεμπορικής επιχείρησης. Εξελίξεις στο Λιανεμπόριο Τις τελευταίες δεκαετίες, το διεθνές λιανεμπόριο και οι εξελίξεις σε αυτό, έχουν κατορθώσει να προσελκύσουν όλα τα βλέμματα πάνω του και να το αναδείξουν ως ένα από τα θέματα μείζονος ενδιαφέροντος στον ευρύτερο τομέα των επιχειρήσεων και του ΜΚΤ. Η ιστορική εξέλιξη του λιανεμπορίου συχνά στη βιβλιογραφία παρουσιάζεται με τη μορφή τριών φάσεων, οι οποίες εκφράζουν την δυναμική προσαρμογή του στο περιβάλλον. Η πρώτη φάση, όπου οι καταναλωτές αγοράζουν από τους λιανέμπορους, ενώ αυτοί με τη σειρά τους από τους παραγωγούς αγρότες, βιοτέχνες, αλιείς, κυνηγούςπαρουσιάζει τον λιανέμπορο ως το μόνο τμήμα του καναλιού διανομής το οποίο είχε επαφή με τον καταναλωτή. Έτσι, οι αγοραστικές αποφάσεις του βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στη σχέση με αυτούς, και την αντίληψή του σχετικά με την ποιότητα και την τιμή των προϊόντων που διαθέτουν. Η δεύτερη φάση, είναι η φάση του παραγωγού. Οι λιανεμπορικές επιχειρήσεις διαθέτουν τις επωνυμίες των παραγωγών, οι οποίοι με τη σειρά τους έχουν αναλάβει να χτίσουν μια «προσωπικότητα» για τα προϊόντα που διακινούν, μια προσωπικότητα που ενισχύεται από την επικοινωνιακή προσπάθεια, τη προσεγμένη συσκευασία, την επωνυμία και φυσικά τη στρατηγική ΜΚΤ. Η ζυγαριά στη φάση αυτή γέρνει προς το μέρος των παραγωγών, που με τη δύναμη τους, κατόρθωσαν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του καταναλωτικού κοινού. Η προηγούμενη φάση δεν μπορούσε να διαρκέσει για πάντα. Οι λιανέμποροι αναγκάστηκαν για να επιζήσουν, να μετεξελιχθούν, να οργανωθούν, να αποκτήσουν δύναμη μέσω συγχωνεύσεων ή άλλων οργανωτικών μορφών, και να δημιουργήσουν τελικά επώνυμες επιχειρήσεις με δυνατότητα ελέγχου πολυάριθμων καταστημάτων, διασκορπισμένων σε ολόκληρη τη χώρα ή και έξω από αυτήν κάποιες φορές. Έτσι αρχίζουν να ελέγχουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και αποκτούν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στην αλυσίδα διανομής. Αποκτούν διαπραγματευτική δύναμη στις επαφές τους με τους παραγωγούς, τους οποίους αναγκάζουν πολλές φορές να συμβιβάζονται με τις «απαιτήσεις» και τους όρους τους. Η υψηλή συγκέντρωση που παρατηρήθηκε στην δομή του λιανεμπορίου, ήταν αποτέλεσμα ενός «ξεκαθαρίσματος» των λιανέμπορων που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στην εμπορική πραγματικότητα. Έτσι, ορισμένες επιχειρήσεις αποκτούν ιδιαίτερη δύναμη και διαμορφώνονται σε κολοσσούς αλυσίδων λιανεμπορικών καταστημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Άλλες βασικές εξελίξεις που παρατηρούνται στο χώρο είναι, η ανάπτυξη Καθετοποιημένων Συστημάτων Μάρκετινγκ, (όλο και περισσότεροι λιανέμποροι συνδέονται με έναν από τους τύπους ΚΣΜ -Συμβατικός, Εταιρικός, Διαχειριζόμενος), η αύξηση της συγκέντρωσης, η πόλωση (εξαφανίζονται οι μεσαίες επιχειρήσεις), η εμφάνιση νέων τύπων λιανέμπορων, οι πωλήσεις χωρίς κατάστημα, η τεχνολογική αναβάθμιση των 13

14 καταστημάτων (χρήση οπτικών ανιχνευτών, συστημάτων όπως ECR, ΕPOS, scanners, barcodes, κοκ). Η κατάσταση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα: Πίεση στο περιθώριο κέρδους του παραγωγού Συνεργασίες με προμηθευτές Δυνατότητες διαπραγματεύσεων για όρους πληρωμής κ.ο.κ. Προσφορά και άλλων υπηρεσιών Συνέπεια και εξέλιξη των παραπάνω, αποτελεί η ανάπτυξη προϊόντων της διανομής προϊόντα με την επωνυμία της διανομής/λιανεμπόρων (private labels) ή προϊόντα χωρίς όνομα (no-name, generic products). Η εξέλιξη αυτή αποτελεί φυσική συνέπεια της συνειδητοποίησης αφ ενός της ισχύος απέναντι στους παραγωγούς, και αφ ετέρου της δυνατότητας εκμετάλλευσης των προνομίων της «εικόνας καταστήματος» και λιανεμπορικής επωνυμίας που έχει κτίσει ο λιανέμπορος. Η ενδυνάμωσή τους αυτή, τους έχει δώσει τη βάση να εκμεταλλευτούν και να επεκτείνουν την εμπορική τους ταυτότητα. Τώρα ο καταναλωτής θα αγοράζει προϊόντα με τη επωνυμία του εμπορίου, και η εικόνα που θα έχει για το κατάστημα θα αντανακλάται και στην αγορά των προϊόντων αυτών. Με ορισμένες εξαιρέσεις, όπως οι Boots, Sainsbury και Marks & Spencer - που προσφέρουν προϊόντα με δική τους επωνυμία εδώ και 100 χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία-, τα προϊόντα αυτά άρχισαν να αναπτύσσονται στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1970 σαν απάντηση στον πληθωρισμό, εφαρμόζοντας σημαντικά χαμηλότερες τιμές (20% περίπου). Στην Μεγάλη Βρετανία το 1971, οι επωνυμίες εμπορίου αντιστοιχούσαν στο 20% των αγορών, σήμερα αντιστοιχούν στο 1/5 όλων των πωλήσεων, κυρίως στην περίπτωση των Waitrose (40%) Sainsbury (50%). Στην Ευρώπη, τα προϊόντα με επωνυμία του λιανεμπορίου εκμεταλλεύτηκαν αγορές με λίγες ηγετικές επωνυμίες (2 ή 3), ή αγορές με μικρό κύκλο ζωής. Έτσι αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα τα ιδιωτικά σήματα στους τομείς των χαρτικών (70% του μεριδίου αγοράς των προϊόντων αυτών στην Ελλάδα), απορρυπαντικών και τροφίμων όπως όσπρια, ρύζι κλπ. Αρχικά τα ιδιωτικά σήματα εισήχθησαν με στόχο την αγορά των «φθηνών προϊόντων», η συσκευασία δεν ήταν σημαντική, ενώ η επικοινωνία περιοριζόταν σε ελάχιστες προσπάθειες εντός του καταστήματος. Ήταν τη δεκαετία του 80 όμως που άρχισε να γίνεται αντιληπτή η σημασία και οι δυνατότητες των προϊόντων αυτών. Οι εταιρίες ασχολήθηκαν με ανασχεδιασμό, καινοτομίες, αυξημένη ποιότητα, με το χτίσιμο μιας εικόνας που δεν στηριζόταν αποκλειστικά στη χαμηλή τιμή. Τα προϊόντα αυτά προσφέρουν πλεονεκτήματα σε όλες τις ομάδες των καναλιών διανομής. Κατ αρχάς αποτέλεσαν πρόκληση και για μεγάλες επιχειρήσεις με ήδη ισχυροποιημένα επώνυμα προϊόντα και μεγάλα μερίδια, να παράγουν προϊόντα με ιδιωτικά σήματα, τα οποία δεν διαφέρουν ουσιαστικά από τα δικά τους. Με τον τρόπο αυτό βελτίωσαν τη θέση τους στα μάτια των αλυσίδων, πετυχαίνοντας καλύτερους διαπραγματευτικούς όρους, αποκτώντας τη δυνατότητα να μπορούν να εφοδιάζουν με 14

15 περισσότερες επωνυμίες, γραμμές και κωδικούς τα S/M. κλπ. Επίσης προσφέρουν πολλά και στον καταναλωτή, ο οποίος τα αγκάλιασε και τα οδήγησε στη θέση που βρίσκονται σήμερα. Του προσφέρουν την εναλλακτική λύση ενός φτηνού προϊόντος σε σχέση με τις άλλες επωνυμίες, χωρίς να στερούνται απαραίτητα στοιχεία όπως ποιότητα ή ποικιλία. 15

16 ΟΙ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Αναμφισβήτητα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούσαν και αποτελούν από ανέκαθεν έναν σημαντικό κλάδο του λιανικού εμπορίου. Αυτές είναι που στηρίζουν το λιανικό εμπόριο και στην πλειοψηφία τους ανήκουν σε αυτόν τον κλάδο. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) είναι συστατικό στοιχείο της δομής των σύγχρονων εθνικών οικονομιών και κοινωνιών. Οι ΜΜΕ συμβάλλουν αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη, την παραγωγή, την απασχόληση, καθώς, επίσης στην αποκέντρωση και την κοινωνική συνοχή. Η ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη της χώρας είναι ευθέως ανάλογη της ομαλής ενσωμάτωσης και ανάπτυξης των ΜΜΕ, στο πλαίσιο της εθνικής οικονομίας. Σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και εντεινόμενου ανταγωνισμού οι ΜΜΕ αποτελούν βασικό στοιχείο ανταγωνιστικότητας των εθνικών οικονομιών, ενώ ταυτόχρονα μετατρέπονται σε συστατικά στοιχεία της παγκόσμιας οικονομίας. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο όγκο των επιχειρήσεων μίας οικονομίας. Από αυτές, τη συντριπτική πλειοψηφία αποτελούν οι Πολύ Μικρές και οι Μικρές Επιχειρήσεις. Οι Μικρές Επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν πάνω από το 95% του συνόλου των επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απασχολούν, περίπου, τα δύο τρίτα του συνολικού εργατικού δυναμικού. Δημιουργούν, κάθε χρόνο, το 60% έως το 80% των νέων θέσεων απασχόλησης. Στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις με προσωπικό λιγότερο από 10 άτομα και χαρακτηρίζονται από τον οικογενειακό χαρακτήρα (οικογενειακές επιχειρήσεις). Επίσης, υπάρχει υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων. Οι επιχειρήσεις με μέχρι 49 άτομα απασχόληση έχουν το 73,5% της απασχόλησης και το 59,2% των εσόδων των επιχειρήσεων. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο βαθμός Προσαρμοστικότητας των ΜΜΕ Ο βαθμός προσαρμογής και ευελιξίας των ΜΜΕ είναι ένας σοβαρός προσδιοριστικός παράγοντας βιωσιμότητας, ολόκληρης της οικονομίας και δείχνει, από μια άποψη, τη ροπή εκσυγχρονισμού της. Η ανασύνθεση των επιχειρήσεων, που πραγματοποιείται με την είσοδο και έξοδο επιχειρήσεων (άνοιγμα - κλείσιμο), είναι ένα ποσοτικό στοιχείο (δείκτης) προσαρμοστικότητας και σε συνδυασμό με το μέσο όρο ζωής δείχνει την 16

17 ανταπόκριση της οικονομίας στις ανάγκες εκσυγχρονισμού. Ταυτόχρονα πρέπει να σημειώσουμε ότι όταν ο ρυθμός ανασύνθεσης ξεπερνά τις ανάγκες της προσαρμογής και συντελείται με καταστροφικό τρόπο λόγω "βίαιης" μεταβολής των όρων δράσεων των επιχειρήσεων και ταυτόχρονα σημειώνεται μείωση του μέσου χρόνου ζωής των επιχειρήσεων, τότε συντελείται καταστροφή επενδυμένου κεφαλαίου. Παρόμοια φαινόμενα είχαμε στο λιανεμπόριο και ιδίως στον κλάδο των καταστημάτων τροφίμων, στη δεκαετία , λόγω ταχύτατης εξάπλωσης των πολυκαταστημάτων και στις Ο.Ε. και Ε.Ε. ιδίως, στα χρόνια , λόγω φορολογικής πίεσης (1 άνοιγμα προς 2,4 κλείσιμο).σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τις ΜΜΕ (6η ετήσια έκθεση 2000) στην Ε.Ε.-19 (περιλαμβάνονται και οι χώρες Νορβηγία, Ελβετία, Ισλανδία, Λιχνεσταϊν), οι νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις αποτελούν το 11% των επιχειρήσεων και οι αποχωρούσες το 9% αφήνοντας ένα καθαρό υπόλοιπο 2% κατά έτος. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία (για τα οποία πρέπει να σημειώσουμε ότι υποεκτιμούν τον αριθμό κλεισιμάτων λόγω μη επίσημης ανακοίνωσης τους από τους ενδιαφερόμενους, στα έτη και 1999 (δεν υπάρχουν στοιχεία για το 1998), οι νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις ανέρχονται, κατά μέσο όρο, στο 12% των επιχειρήσεων και οι εξερχόμενες στο 7,9%. Έτσι μένει ένα θετικό ποσοστό νέο-εγγεγραμμένων επιχειρήσεων 4,1%. Αυτό σημαίνει ότι οι ελληνικές ΜΜΕ προσαρμόζονται με ταχύτερους ρυθμούς από την Ε.Ε. πράγμα φυσιολογικό αν ληφθεί υπ' όψιν η ανάγκη κάλυψης της υστέρησης, όσον αφορά στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η διαφορά ανοίγματος - κλεισίματος, από το 1991 μέχρι το 1997, μειώνεται συνεχώς και από 2,5 προς 1 έπεσε στο 1,4 προς 1. Αυτό σημαίνει ότι η δυναμική ανοίγματος νέων επιχειρήσεων μειώνεται διαρκώς. Πρέπει να σημειώσουμε ωστόσο ότι δεν έχουμε, τουλάχιστον με βάση τις επίσημες εγγραφές, ακόμη αντιστροφή της θετικής σχέσης ανοιγμάτων-κλεισιμάτων. Η τάση ισοσκελισμού των ανοιγμάτων και κλεισιμάτων θέτει το ζήτημα του περάσματος από την έκτακτη ανάπτυξη των ΜΜΕ στην εντατική ποιοτική ανάπτυξη. Τα ποσοστά ανασύνθεσης των επιχειρήσεων, στην Ελλάδα, δείχνουν τον δυναμισμό και την ανθεκτικότητα των ΜΜΕ, να δημιουργούνται και να αναπτύσσονται κάτω από αντίξοες συνθήκες, ακόμη και όταν ο ανταγωνισμός οξύνεται ή ασκούνται σταθεροποιητικές πολιτικές, που θέτουν αντικίνητρα. Όταν η ταχύτητα εισόδουεξόδου αντανακλά τις αναγκαιότητες ανανέωσης των ΜΜΕ, έχουμε μια υγιή ανασύνθεση. Η σημερινή ροή ανασύνθεσης φαίνεται πως πλησιάζει προς αυτή την κατάσταση δημιουργικής ανασύνθεσης. Ωστόσο, αυτή η ισορροπία είναι εύθραυστη και ανά πάσα στιγμή βρίσκεται υπό ανατροπή. Η Ελλάδα, χώρα με τη μεγαλύτερη αναλογία επιχειρήσεων μαζί με την Ιταλία, σε σχέση με τον πληθυσμό (694,4 και 683 επιχειρήσεις ανά κατοίκους αντίστοιχα έναντι 546,4 επιχειρήσεων στην Ε.Ε., στοιχεία EUROSTAT και ΕΙΜ, Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Ο.Κ.Ε., για τις "ΜΜΕ και τη Βιοτεχνία" 30 και 31 Μαΐου 2001) δείχνει να έχει εξαντλήσει τα όρια παραπέρα διάσπασης του κεφαλαίου. Το ισοζύγιο 17

18 άνοιγμα-κλείσιμο τείνει να μηδενισθεί και ενόψει της εντατικοποίησης των οικονομιών από τον ανταγωνισμό, θα βρεθεί μπροστά στη ανάγκη συγκέντρωσης του κεφαλαίου στις ΜΜΕ, για την αύξηση του μέσου μεγέθους των επιχειρήσεων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους. Το ζήτημα αυτό είναι κρίσιμο για τις ΜΜΕ. Η συγκέντρωση μπορεί να γίνει, είτε με το κλείσιμο και την εκτόπιση των ΜΜΕ από μεγαλύτερες επιχειρήσεις, είτε με την συνένωσή τους σε ισχυρές εταιρείες. Η πολιτική που θα ασκηθεί στον τομέα συνενώσεων-συγχωνεύσεων θα καθορίσει και τις εξελίξεις στο ζήτημα αυτό. Σημειώνεται ότι στα στατιστικά στοιχεία για τις ΜΜΕ παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ τους, ανάλογα με την πηγή και τα κριτήρια. Ωστόσο, η μέση γενική εικόνα δεν αλλοιώνεται, δεδομένου ότι είναι μια σύνθεση των διαφόρων πηγών. Το άνοιγμα και το κλείσιμο των επιχειρήσεων Επιχειρήσεις που άνοιξαν Επιχειρήσεις που έκλεισαν 18

19 Άνοιγμα - Κλείσιμο επιχειρήσεων, Διαφορά Πηγή: Υπ. Οικονομικών, Οικονομικό Γραφείο Πρωθυπουργού κ. Σημίτη, ΕΣΥΕ Ο μέσος όρος των νέων επιχειρήσεων, ανά έτος, στην περίοδο ανέρχεται σε και το 1999 σε Ο μέσος όρος, ανά έτος, των επιχειρήσεων που έκλεισαν την ίδια περίοδο σε (ποσοστό 61,5%) των ανοιγμάτων και το 1999 σε Ο μέσος όρος, ανά έτος, της διαφοράς τους, για την ίδια περίοδο, ανέρχεται σε και το 1999 σε Σύμφωνα με τους πίνακες αυτούς, κάθε χρόνο προστίθονται στο απόθεμα των επιχειρήσεων της χώρας μας επιχειρήσεις και το επιχειρήσεις. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα αισιόδοξα στοιχεία των στατιστικών για το άνοιγμακλείσιμο περιέχουν τα παρακάτω "μελανά" σημεία: - Υπάρχουν επιχειρήσεις που έκαναν εγγραφή, αλλά αδρανούν. - Υπάρχει μεγάλος αριθμός ανενεργών επιχειρήσεων, που προσμετρώνται ως ενεργές. - Πολλές επιχειρήσεις που έκλεισαν δεν το ανακοίνωσαν στις ΔΟΥ. - Υπάρχει, τα τελευταία χρόνια, μεγάλος αριθμός "επιχειρήσεων" που απλά υποκαθιστούν εξαρτημένες σχέσεις εργασίας. - Σωματεία, οργανώσεις και φορείς εγγράφηκαν υποχρεωτικά τα τελευταία χρόνια, ως "επιχειρήσεις" και υποβάλλουν δηλώσεις Φ.Π.Α. - Δεκάδες χιλιάδες Ο.Ε. και Ε.Ε. διασπάσθηκαν, λόγω βαριάς φορολογίας σε δύο ή περισσότερες ατομικές επιχειρήσεις. - Πολλές επιχειρήσεις προέρχονταν από αποκέντρωση ή κλείσιμο μεγάλων επιχειρήσεων και υποκατάσταση πρώην ενσωματωμένων τμημάτων. - Πολλές "νέες" επιχειρήσεις είναι απλώς αλλαγή δραστηριότητας ή διαδοχή παλιών. - Τέλος, υπάρχει και ένας αριθμός αδήλωτων επιχειρήσεων, που δρουν στην παραοικονομία. 19

20 Όλες οι προαναφερόμενες "ενστάσεις'' συγκροτούν διορθωτικές παρατηρήσεις που δεν ανατρέπουν τη γενική εικόνα, αλλά τη διαφοροποιούν σε κάποιο, σχετικό, βαθμό. Ο αριθμός των Επιχειρήσεων σε Ελλάδα και Ε.Ε. Η έλλειψη σαφούς ορισμού των ΜΜΕ και η έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων, για τις επιχειρήσεις είναι χαρακτηριστικό στοιχείο στη χώρα μας. Επιπλέον, τα κατά καιρούς εκδιδόμενα στατιστικά στοιχεία δεν είναι συγκρίσιμα μεταξύ τους, γιατί από το 1994 άλλαξαν οι κωδικοί της στατιστικής κατάταξης της ΕΣΥΕ με την θέσπιση της ΣΤΑΚΩΔ-91, ενώ, επίσης, οι κωδικοί φορολογικής κατάταξης άλλαξαν από το έτος 1999 με την εφαρμογή των Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας (ΚΑΔ). Η Πολιτεία πρέπει να λάβει μέτρα για μια σωστή και αξιόπιστη στατιστική κατάταξη, γιατί τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για το σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζουμε ορισμένες στατιστικές επιχειρήσεων που έχουν δημοσιευθεί τα τελευταία χρόνια για την Ελλάδα. *1 Το κριτήριο είναι ανεπίσημο και ενδεικτικό Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι ο πιο αξιόπιστος αριθμός επιχειρήσεων είναι αυτός που αναφέρει η EUROSTAT ( επ.) και αυτό επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία Φ.Π.Α. του 1997, όπου αναφέρονται επιχειρήσεις από τις οποίες αν αφαιρέσουμε τις εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα ΝΠΔΔ, τις οργανώσεις, σωματεία κ.λπ. που υποβάλλουν υποχρεωτικά δηλώσεις Φ.Π.Α. τότε πλησιάζουμε τον αριθμό των επιχειρήσεων που αναφέρει η EUROSTAT. Στον πίνακα που παρατίθεται παρακάτω γίνεται αναλυτική κατάταξη των επιχειρήσεων, κατά μέγεθος απασχόλησης και κύκλου εργασιών που επιτρέπουν την διατύπωση όχι μόνο της γενικής εικόνας των ΜΜΕ, αλλά και της εσωτερικής κατανομής τους. 20

21 Πηγή: EUROSTAT, Enterprises in Europe Επεξεργασία Σ. Χανδρινός "Οι ΜΜΕ στην Ελλάδα και το διεθνή χώρο" *Τζίρος σε εκατ. ECU Τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα δείχνουν ότι στη χώρα μας οι αυτοαπασχολούμενοι αναφέρονται στο 53,7% των επιχειρήσεων της χώρας και μαζί με τις επιχειρήσεις με απασχόληση μέχρι 9 άτομα αποτελούν το 97,5% των επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις με απασχόληση μέχρι 49 ατ. αποτελούν το 99,7% των επιχειρήσεων. Από άποψη κύκλου εργασιών οι επιχειρήσεις με 0 ως 9 άτομα κατέχουν μερίδιο 38,2%, ενώ οι επιχειρήσεις με 0 ως 49 άτομα (ΜΜΕ) κατέχουν 59,2%! Από άποψη απασχόλησης οι ΜΜΕ με 0 έως 49 άτομα απασχολούσαν, συνολικά άτομα ή το 73,5% των απασχολούμενων. (Στις επιχειρήσεις με 0 απασχόληση προσμετρώνται οι ιδιοκτήτες και συμβοηθούντα μέλη, ενώ στις άλλες κατηγορίες δεν προσμετρώνται). Κατάταξη Επιχειρήσεων κατά Κύκλο Εργασιών βάσει Δηλώσεων Φ.Π.Α Πηγή: Υπ. Οικονομικών Με βάση την κατάταξη των ΜΜΕ, με κριτήριο τα όρια τήρησης Β κατηγορίας βιβλία (300 εκ. δρχ) βλέπουμε ότι οι ΜΜΕ της χώρας ανέρχονται σε ή ποσοστό 98,3%. Αν ως κριτήριο ορισμού λάβουμε αυτό της Τράπεζας της Ελλάδος, 21

22 για τη χορήγηση βιοτεχνικών δανείων από την 197/78 ΑΝΕ, το ποίο αναφέρει τα 800 εκατ. δρχ., τότε ως ΜΜΕ κατατάσσουμε επιχειρήσεις που αποτελούν το 99,43% των επιχειρήσεων. Εδώ βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι στον αριθμό των επιχειρήσεων περιλαμβάνονται και επιχειρήσεις, μόνο, κατά τη φορολογική κατάταξη, όπως είναι ΝΠΔΔ, Σωματεία, Ενώσεις κ.α., που δεν ασκούν πραγματική επιχειρηματική δραστηριότητα. Επιπλέον, στο συνολικό αριθμό των ΜΜΕ περιλαμβάνονται και θυγατρικές μεγάλων επιχειρήσεων που έχουν αυτοτελή προσωπικότητα, αλλά μικρό τζίρο. Οι ΜΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην Ε.Ε., σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT του 1996, η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων κατατάσσονται στις Πολύ Μικρές και τις Μικρές Επιχειρήσεις. Όπως θα παρατηρούσε κάθε αναλυτής είναι φανερό ότι η σύνθεση των επιχειρήσεων στην Ε.Ε. και την Ελλάδα έχουν ομοιότητα και συνάφεια τηρουμένων βέβαια των αναλογιών. Πηγή: EUROSTAT, Enterprises in Europe Επεξεργασία Σ. Χανδρινός: "Οι ΜΜΕ στην Ελλάδα και το διεθνή χώρο" *Τζίρος σε εκατ. ECU Η ανάλυση των στοιχείων του πίνακα για τις επιχειρήσεις στην Ε.Ε. μας δίνει την παρακάτω εικόνα: Οι επιχειρήσεις αυτοαπασχολούμενων καλύπτουν το 50,4% των επιχειρήσεων, το 10% της απασχόλησης και το 3,8% του κύκλου εργασιών. Οι επιχειρήσεις με απασχόληση μέχρι 9 άτομα καλύπτουν συνολικά το 93,1% των επιχειρήσεων, το 34,4% της απασχόλησης και το 17,9% του κύκλου εργασιών. Οι επιχειρήσεις από 0 μέχρι 49 άτομα καλύπτουν το 99% των επιχειρήσεων, το 53,2% της απασχόλησης και το 34,7% του κύκλου εργασιών. 22

23 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 50 ΚΑΙ ΤΟΥ 60 Με το τέλος του πολέμου και τη νίκη των συμμάχων ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία. Τίποτε δεν είναι όπως πριν. Στην Ελλάδα ο εμφύλιος που ακολουθεί ( ) οδηγεί τη χώρα σε ένα νέο διχασμό, εντείνοντας ακόμη περισσότερο τις αρνητικές συνέπειες του πολέμου. Είναι πλέον η εποχή της ατομικής βόμβας και του ψυχρού πολέμου. Ο εμφύλιος στην Κούβα και η προσωπικότητα του Μάο στην Κίνα δίνουν μία ακόμη διάσταση στο κλίμα του ψυχρού πολέμου. Ατελεύτητες συνεδριάσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον Ο.Η.Ε. Η κατάκτηση του διαστήματος (1957) είναι επίσης μία νέα πραγματικότητα. Ο Σπούτνικ και η Λάικα θα ανοίξουν νέους δρόμους στη διαστημική πραγματικότητα προσδίδοντας νέα διάσταση στην ανθρώπινη ύπαρξη. Στη δεκαετία του 1950 οι έφηβοι άρχισαν να έχουν κάποιο αξιόλογο χαρτζηλίκι και απόκτησαν, για πρώτη φορά, ενδιαφέρον για τη βιομηχανία ομορφιάς.. Όταν μιλάμε για εμπόριο κατά τις δεκαετίες του 50 και του 60 εννοούμε το μικρεμπόριο δηλαδή τους μπακάληδες, ψιλικατζήδες ακόμα και τους περιπτεράδες. Στην Ελλάδα τέτοιο εμπόριο αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από το 1950 και μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του 70.Χαρακτηρίζονταν αυτού του είδους το εμπόριο από οικογενειακές κυρίως επιχειρήσεις οι οποίες δούλευαν με μεγάλα περιθώρια κέρδους αλλά ταυτόχρονα και πολύ χαμηλούς τζίρους. Αυτό συνέβαινε κυρίως στον κλάδο τροφίμων και ποτών όπου είναι και ο σημαντικότερος κλάδος του λιανικού εμπορίου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εκείνης της εποχής αποτελούν τα μπακάλικα αλλά και τα μικρά «μίνι» μάρκετ εκείνης της εποχής. Διέθεταν πολλά είδη από τρόφιμα μέχρι και σχολικά είδη και είδη σπιτιού ενώ κάθε νοικοκυριό μπορούσε να προμηθευτεί τα πάντα που θα χρειαζόταν για οποιαδήποτε ανάγκη του. Η στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων των εγχρώμων στο εσωτερικό τους δεν αργούν να δημιουργήσουν μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας, τόσο στην Αμερική, όσο και στην Ευρώπη. Με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, η μετεμφυλιακή Ελλάδα αρχίζει να αναζητά τον δικό της ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Η πορεία ανακόπτεται από τη δικτατορία των συνταγματαρχών, το 1967, που γυρίζει πάλι την Ελλάδα σε ένα κλίμα διχασμού, πολιτικών διώξεων και αυταρχισμού. Η επταετία που ακολουθεί θα αφήσει βαθιά χαραγμένες στην ελληνική κοινωνία τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές της επιπτώσεις. Παρ ότι όμως τις αρνητικές εξελίξεις τόσο διεθνώς όσο και στον Ελλαδικό χώρο, το εμπόριο και η ανάπτυξή του αρχίζει ουσιαστικά στη δεκαετία του '60.Βεβαίως οι αλλαγές από το 1960 και μετά ήταν ραγδαίες και η ανάπτυξη του εμπορίου μεγάλη. Το μέγεθος των αλλαγών που συντελέστηκαν ήταν τεράστιες στο λιανικό εμπόριο, και κυρίως στον κλάδο τροφίμων / ποτών κλπ. (παντοπωλεία, κρεοπωλεία, οπωροπωλεία, οινοπωλεία), όπου αποτελεί και τον πιο σημαντικό κλάδο του λιανικού εμπορίου. 23

24 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 70 ΚΑΙ ΤΟΥ 80 Το 1974 η μεταπολίτευση είναι γεγονός. Η δημοκρατία ανοίγει νέες προοπτικές για την ελληνική κοινωνία. Η διεθνής πετρελαϊκή κρίση του 1973 οδηγεί σε γενικευμένη άνοδο των τιμών και διψήφιο πληθωρισμό που εντείνεται με τη διεθνή κρίση του Ακολουθεί οικονομική ύφεση. Οι αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις επιβαρύνουν τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και μειώνουν την κατανάλωση. Η Ελλάδα ετοιμάζεται να γίνει μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας και οδεύει σταδιακά, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που συναντά, στον εκσυγχρονισμό της και στην δημοκρατική της φιλελευθεροποίηση. Στο κοινοβουλευτικό σύστημα της χώρας ενσωματώνονται πια όλες οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις χωρίς τις προκαταλήψεις και τους αποκλεισμούς του παρελθόντος. Με το πέρασμα στη δεκαετία του 1970 εμφανίζεται η υγιεινή διατροφή και το γυμναστήριο: το γυναικείο σώμα χρειαζόταν, για να γίνει τέλειο, σκληρή δουλειά που δεν σταματούσε ποτέ. Στην τελευταία εικοσαετία του 20ού αιώνα ο κόσμος όλος - και μαζί του και η Ελλάδα -συγκλονίζεται από τις ραγδαίες αλλαγές στην πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η πορεία ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης διαμορφώνουν τα νέα περιβάλλοντα στα οποία πρέπει και η Ελλάδα να εισέλθει. Έχει ανοίξει αργά αλλά σταθερά η εποχή της παγκοσμιοποίησης. Το 1981 έρχεται η πρώτη, μετά τη μεταπολίτευση, ομαλή και δημοκρατική πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα. Η δημοκρατία δεν έχει πλέον τίποτε να φοβηθεί και ανοίγει τα φτερά της προς όλες τις πολιτικές δυνάμεις τις χώρας. Κατά την περίοδο που ακολουθεί, οι αλλαγές στις κοινωνικές και οικονομικές δομές της χώρας είναι μεγάλες. Εξίσου μεγάλες είναι και οι ανατροπές που έρχονται στο επίπεδο των ιδεών και των πολιτισμικών αναζητήσεων και συνηθειών της ελληνικής κοινωνίας. Την δεκαετία λοιπόν του 70 και 80 η συγκέντρωση / συγκεντροποίηση έχει προχωρήσει με πολύ υψηλούς ρυθμούς. Με ένα πολύ πρόχειρο υπολογισμό τα Σούπερ-Μάρκετ (Σ/M) αυξήθηκαν από 78 το 1976 σε 400 το 1980 και σε 800 περίπου το Το 1983 το 2,5% των καταστημάτων του κλάδου πραγματοποιούν το 46,2% του συνολικού τζίρου. Μάλιστα η μεγάλη πλειοψηφία των Σ/M ανήκουν στις γνωστές αλυσίδες (HELLAS SPAR 20 (1983), PRISUNIC MARINOPOULOS 18 (1982), Σκλαβενίτης 12, ΜΕΤΡΟ 8 για να μείνουμε σε τέσσερις από αυτές). Το ενδιαφέρον είναι ότι η συγκέντρωση της κατανάλωσης που επιτυγχάνεται δεν αφορά μόνο το κέντρο αλλά και την επαρχία. Δεν είναι λοιπόν κυρίαρχος ο «μπακάλης της γειτονιάς» αλλά το Υπέρ Prisunic Μαρινόπουλος (Θεσσαλονίκη) με τμ. χώρους πωλήσεων, 8 τμήματα πωλήσεων, 600 τμ. αποθήκες, 20 ταμεία, πάρκιγκ για 310 αυτοκίνητα και 100 εμποροϋπάλληλους ή το HELLAS SPAR (π.χ. Λάρισας) με τμ. χώρο πωλήσεων, τμ. αποθήκη, τμ. πάρκινγκ για 350 αυτοκίνητα, 17 ταμεία και 60 εμποροϋπάλληλους (Σελφ / Σέρβις τεύχη 83,88). 24

25 Βέβαια τέτοια συγκέντρωση παρουσιάζεται μόνο σ' αυτόν τον κλάδο, (που όμως αποτελεί το 40% του λιανικού εμπορίου το 1978).. Όπως ήδη φαίνεται και στους άλλους κλάδους του εμπορίου, έχουν αρχίσει τέτοια φαινόμενα. (Τα μεγάλα πολυκαταστήματα συγκεντρώνουν την πώληση ενδυμάτων, υπόδησης, οικιακών σκευών, παιχνιδιών κλπ., στον κλάδο των ηλεκτρικών συσκευών ας θυμηθούμε τις «υπεραγορές» ή στον κλάδο επίπλου τα πρόσφατα παραδείγματα). Όπως λέει ο πρόεδρος του ΣΕΣΜΕ κ. Βερόπουλος: «η ανάπτυξη των καταστημάτων μεγάλων επιφανειών ήταν μια ανάγκη σε παγκόσμια κλίμακα, γιατί το «μαζικό λιανεμπόριο» ήταν το φυσιολογικό συμπλήρωμα της μαζικής παραγωγής προϊόντων, ως και των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων της εποχής μας». 25

26 ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 90 Η συνεχής επέκταση των δέκα μεγάλων αλυσίδων με νέα καταστήματα σε όλη την Ελλάδα αυξάνει εντυπωσιακά τον κύκλο εργασιών, αλλά ο έντονος ανταγωνισμός περιορίζει τα κέρδη Πλησιάζει το 1 τρισ. ο τζίρος Το 1996 δέκα αλυσίδες σουπερμάρκετ εισέπραξαν από τους καταναλωτές 175,8 δισ. δρχ. περισσότερα από το Ο κύκλος εργασιών τους έφθασε το 1996 τα 937,6 δισ. έναντι 761,7 δισεκατομμυρίων το Σημείωσαν δηλαδή αύξηση της τάξεως του 23,09%! Και όμως τα κέρδη τους μειώθηκαν κατά 5,4%. Η αύξηση των πωλήσεων προήλθε από τη δημιουργία νέων καταστημάτων σε όλη την Ελλάδα και την κατάκτηση μεριδίων που είχαν τα μικρά παντοπωλεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πωλήσεις των παλαιών καταστημάτων των σουπερμάρκετ όσων η λειτουργία έχει συμπληρώσει 12μηνο παρέμειναν στα επίπεδα του 1995 ή σε κάποιες περιπτώσεις παρουσίασαν αύξηση στα επίπεδα του πληθωρισμού. Το «κυνήγι» του τζίρου όμως δεν είναι αρκετό. Το κρίσιμο σημείο στις εξελίξεις του κλάδου των σούπερμαρκετ είναι η κερδοφορία των επιχειρήσεων. Ένα μέγεθος το οποίο στη διάρκεια του 1996 παρουσίασε κάμψη και οι υπάρχουσες εκτιμήσεις συνηγορούν ότι και το 1997 αυτή η τάση θα συνεχισθεί. Η συμπίεση των τιμών λόγω οξύτατου ανταγωνισμού και οι δαπάνες νέων επενδύσεων σε καινούργια καταστήματα έχουν το κόστος τους. Συγκεκριμένα, τα συνολικά κέρδη των «10» από εκατομμύρια δραχμές το 1995 έπεσαν στα εκατομμύρια. Παράλληλα, λόγω της έντασης του ανταγωνισμού, το καθαρό περιθώριο κέρδους των «10» μειώθηκε από 1,85% που ήταν το 1995 στο 1,42% το Μάλιστα, δύο επιχειρήσεις παρουσίασαν αύξηση ζημιών. Συνολικά οι ζημίες τους ανήλθαν σε 2,106 δισ. δραχμές. 26

27 Η «ακτινογραφία» 10 ομίλων ΑΣ ΔΟΥΜΕ πώς πήγαν το 1996 οι μεγαλύτερες αλυσίδες σουπερμάρκετ: Την πρώτη και αδιαμφισβήτητη θέση στον κλάδο κατέχει ο όμιλος Μαρινόπουλου. Οι εταιρείες Νίκη ΑΕ, που αποτελεί τη «ναυαρχίδα» του ομίλου με 94 καταστήματα στη δύναμή της, Πασχαλιάς ΑΕ και Μίκο ΑΕ (αγορασθείσα το 1996) θα παρουσιάσουν συνολικές πωλήσεις ύψους 175 δισ. δραχμών περίπου έναντι 145 δισ. του Επίσης οι πωλήσεις των έξι Continent, που ανήκουν στις εταιρείες Continent Hellas ΑΕ και Υπέρ Μαρινόπουλος ΑΒΕΤΕ, ανήλθαν σε 90 περίπου δισεκατομμύρια, έναντι 75 δισ. του Προγραμματίζεται πάντως η δημιουργία ενός ακόμη Continent στην περιοχή της Αττικής εντός του Ο διευθύνων σύμβουλος της Continent Hellas ΑΕ κ. Γ. Μπόλος δήλωσε προς «Το Βήμα» ότι «το 1996 θα είναι μία ακόμη δύσκολη χρονιά, δεδομένου ότι το εισόδημα των καταναλωτών μειώνεται και χρέος μας είναι να μειώσουμε ακόμη περισσότερο τις τιμές». Παράλληλα η εταιρεία Dia Hellas ΑΕ με 40 καταστήματα στη δύναμή της είχε πωλήσεις της τάξεως των 5,5 δισ. δραχμών, ενώ προγραμματίζεται η δημιουργία καταστημάτων τα επόμενα χρόνια. Σε απόσταση αναπνοής από τα 150 δισ. δραχμές έφθασαν πέρυσι οι πωλήσεις του ομίλου Βερόπουλου. Ειδικότερα η εταιρεία Αφοί Βερόπουλοι ΑΕΒΕ με 108 καταστήματα, εκ των οποίων τα 12 λειτούργησαν για πρώτη φορά το 1996, είχε πωλήσεις ύψους 132 δισ. έναντι 115 δισ. δραχμών του Επίσης η εταιρεία Μ. Χαλκιαδάκης ΑΕ, της οποίας κατέχει το 60% των μετοχών, με 17 καταστήματα, εκ των οποίων επτά δημιουργήθηκαν το 1996, είχε πωλήσεις 14 δισ. έναντι 11 δισ. δραχμών του Προγραμματίζεται πάντως η δημιουργία «όχι λιγότερων από 25 καταστημάτων». Στον συνολικό τζίρο του ομίλου οι πωλήσεις των προϊόντων «ιδιωτικής ετικέτας» κατέλαβαν πέρυσι το 10% περίπου και στόχος της εταιρίας για την επόμενη δεκαετία είναι οι πωλήσεις να αποτελέσουν το 20% του τζίρου. Λίγο όμως προτού εκπνεύσει το 1996 ο όμιλος Αποστόλου έδωσε μάλλον την «είδηση της χρονιάς», ανακοινώνοντας τη συνεργασία του προμηθευτικού οργανισμού Κυψέλη ΣΠΕ με τους αντίστοιχους οργανισμούς ΕΛΟΜΑΣ ΕΠΕ και ΕΛΟΜΕΣ ΕΠΕ και τη δημιουργία της νέας προμηθευτικής εταιρείας Ελληνική Συνεργασία ΣΠΕ. Το νέο προμηθευτικό συγκρότημα 27