Τίτλος: Συγκριτική προσέγγιση παραδοσιακών και νεωτερικών στοιχείων σε κείμενα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Τίτλος: Συγκριτική προσέγγιση παραδοσιακών και νεωτερικών στοιχείων σε κείμενα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας"

Transcript

1 Θεματική ενότητα: Γλώσσα, Σκέψη και Πράξη ως σκοπός, μέσον και αντικείμενο της διδακτικής πράξης Τίτλος: Συγκριτική προσέγγιση παραδοσιακών και νεωτερικών στοιχείων σε κείμενα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας Ζήκου Ελένη, Φιλόλογος-Κάτοχος Μεταπτ. Διπλώματος-Υποψ. Διδάκτορας Tηλ.: Καψάλης Γεώργιος Δ., Καθηγητής Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Τηλ.: Από τα τέλη του 20 ου αιώνα, η Παιδική Λογοτεχνία έχει εξελιχθεί διεθνώς σε ένα διευρυμένο πεδίο λογοτεχνικής και παιδαγωγικής έρευνας. Από την έρευνα έχουν προκύψει σημαντικά πορίσματα για ποικίλες πληθυσμιακές ομάδες, από τις οποίες η καθεμιά έχει το δικό της εξειδικευμένο ενδιαφέρον για τα παιδιά και τη λογοτεχνία που αναφέρεται σε αυτά. Έτσι υπάρχει το κοινό που ενδιαφέρεται για την ποιότητα ζωής των παιδιών, υπάρχουν οι παιδαγωγοί που αναζητούν σύγχρονες εναλλακτικές δυνατότητες για τα σχολικά εγχειρίδια, οι εκδότες που ενδιαφέρονται να φέρουν ποιοτικά βιβλία σε ένα δεκτικό κοινό και οι μελετητές που ανακάλυψαν μια νέα δίοδο λογοτεχνικής ανάλυσης. Η ιστορική προοπτική των διαφόρων αναζητήσεων και κινημάτων που οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας και της παιδαγωγικής μεταφέρουν στο χώρο αυτό, αναδεικνύει την παράλληλη πορεία των αλλαγών που έχουν βαθιά επηρεάσει το κοινωνικoπολιτισμικό κλίμα τις τελευταίες δεκαετίες και την Παιδική Λογοτεχνία ως βιώσιμο πεδίο έρευνας. Για να σκιαγραφήσουμε την εξελικτική πορεία της σχετικής έρευνας, χρειάζεται να παρακολουθήσουμε τη μετάβαση από τις φορμαλιστικές προσεγγίσεις ενός κειμένου στις μεταμοντέρνες αποκλίσεις εντός και εκτός κειμένου. Οι πρώτες δομούν έναν αντικειμενικό αναγνώστη που βρίσκεται σε απόσταση από το κείμενο και ο οποίος είναι σε θέση να αναλύει και να αξιολογεί τα κειμενικά στοιχεία. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις, από την άλλη, παρουσιάζουν το κείμενο ως ένα χώρο όπου ο αναγνώστης κατασκευάζει νόημα. Αυτή η ερμηνευτική που είναι περισσότερο φιλελεύθερη και ευέλικτη, επιτυγχάνει τη σύζευξη δύο παραδοσιακά αντίρροπων λογοτεχνικών θεωριών, οι οποίες σχηματικά αποδίδονται ως εξωκειμενικές και ενδο-κειμενικές. Προσεγγίζοντας αρχές της σύγχρονης επικοινωνιολογίας και σημειολογίας, το λογοτεχνικό κείμενο αποτελεί χώρο συνάντησης και πραγμάτωσης επικοινωνιακών προθέσεων και διαθέσεων όλων των προσώπων και θεσμών που πλαισιώνουν και εκπροσωπούν την παιδική λογοτεχνία. Τίθενται, επομένως, κάποια νέα θέματα αναφορικά με το γοητευτικό παιχνίδι μεταξύ αναγνώστη, κειμένου και πλαισίου, που έχουν να κάνουν με τον τρόπο που τα κείμενα απευθύνονται στους αναγνώστες τους και με τον τρόπο που οι αναγνώστες κάνουν τα κείμενα να αποκτούν νόημα βάσει της ταυτότητάς τους. Επίσης, αφορούν τον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο ένα παιδικό μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται ως εικονοκλαστικό, γλωσσικώς πρωτότυπο και μοντέρνο, δεδομένου ότι οι αναγνώστες τους σπουδάζουν ακόμη τη γλώσσα. Τέλος, τον τρόπο με τον οποίο οι μέθοδοι λογοτεχνικής κριτικής εφαρμόζονται στην παιδαγωγική πρακτική και καθορίζουν τόσο το μέλλον των κειμένων για παιδιά όσο και τη διαμόρφωση μιας νέας γενιάς αναγνωστών. Παλαιότερα, η λέξη λογοτεχνία σήμαινε πρώτα απ όλα ποίηση. Το μυθιστόρημα ήταν ένα νεόφερτο απόκτημα, ένα εκλαϊκευμένο είδος, το οποίο δεν μπορούσε να φτάσει τις υψηλές ανατάσεις που χαρακτήριζαν την ποίηση. Στον εικοστό, όμως, αιώνα το μυθιστόρημα επισκίασε την ποίηση τόσο από την άποψη των όσων γράφουν οι συγγραφείς, όσο και από 1

2 την άποψη των όσων διαβάζουν οι αναγνώστες, ενώ από τη δεκαετία του 1960 και εξής η αφήγηση κυριάρχησε και στον τομέα της λογοτεχνικής παιδείας. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να μελετούν την ποίηση, όμως ο πυρήνας της διδασκόμενης ύλης είναι πλέον τα μυθιστορήματα 1. Παρά τη σχετική καθυστέρηση, είναι γεγονός ότι και στην Ελλάδα η Παιδική Λογοτεχνία προσελκύει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των ερευνητών. Η μελέτη, ωστόσο, των ειδών και της λογοτεχνικής τους ιστορίας δεν έχει ακόμη απασχολήσει επαρκώς την επιστημονική κοινότητα της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Έτσι, το μυθιστόρημα δεν κατανοήθηκε ως σύνθετη επικοινωνιακή διαδικασία, ως δυναμική διαδοχή κειμένων, ως διακειμενική πραγματικότητα, στα πλαίσια της οποίας η διαλογικότητα και η πολυφωνία της γραφής αναδεικνύονται σε μείζονες παραμέτρους της δημιουργικότητας και της λογοτεχνικότητας. Σε κάθε περίπτωση, το παιδικό μυθιστόρημα εμφανίζει κατά τις τελευταίες δεκαετίες της μεταπολεμικής περιόδου μία ιδιαίτερη άνθιση και εκδοτική έκρηξη. Όμως, οι ιστορίες της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας δεν έλαβαν υπ όψιν τους το γεγονός της ιδιαίτερης καλλιέργειας και εμμονής στη συγγραφή μυθιστορημάτων και ίσως ελάχιστα να υποπτεύονται ότι το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος σε πολλές περιπτώσεις ανέδειξε, υπέδειξε ή και καυτηρίασε όψεις της νεοελληνικής κοινωνίας. Ακόμη περισσότερο φαίνεται δεν κατανοήθηκε πως η παιδική λογοτεχνία και το μυθιστόρημα ως πολιτισμικά φαινόμενα είναι συνυφασμένα με την ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης και της ελληνικής εκπαίδευσης. Μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων αναπτύσσεται συχνά ένα είδος «συνομιλίας», η οποία επιδρά καθοριστικά στο σύστημα της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, αφού χαρακτηρίζεται από την πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα των αποδεκτών της. Γύρω και πίσω από ένα παιδικό βιβλίο δραστηριοποιούνται διάφορες μορφές λογοκρισίας και διάφοροι θεσμοί. Πρόκειται, δηλαδή, για παράγοντες που συν-διαμορφώνουν την προθετικότητα των κειμένων και τον τρόπο πρόσληψής τους από τους μικρούς αναγνώστες. Εκδότες, λογοτεχνικά σωματεία, αθλοθέτες, εκκλησία, εκπαιδευτικοί θεσμοί, σχολικό πρόγραμμα, συγγραφείς, λογοτεχνία ενηλίκων, μεταφράσεις και διασκευές, πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, αισθητικά ρεύματα είναι μερικοί μόνο από τους σιωπηλούς πομπούς, αλλά και πολλαπλούς αποδέκτες των κειμένων 2. Είναι γνωστό πως μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 80 το παιδικό μυθιστόρημα αντλούσε τα θέματά του σχεδόν αποκλειστικά από το πρόσφατο και απώτερο ιστορικό παρελθόν. Το παιδικό και νεανικό μυθιστόρημα μέχρι τότε ήταν ουσιαστικά το ιστορικό μυθιστόρημα. Κατά τη δεκαετία του 80, όμως, η ελληνική κοινωνία ήρθε αντιμέτωπη με σημαντικές πολιτικοκοινωνικές αλλαγές και με διάφορα κινήματα (ειρηνιστικά, οικολογικά, αντιρατσιστικά, φεμινιστικά, ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.ά.), που είχαν ως στόχο τον εξορθολογισμό της κοινωνίας και την καλύτερη διαχείριση του ανθρώπινου και φυσικού πολιτισμού στα πλαίσια ενός άλλου οράματος για τον κόσμο. Κατά την ίδια περίοδο επικρατούν, επίσης, οι νεότερες επιστημονικές αντιλήψεις της παιδοψυχολογίας και της ψυχοκοινωνιολογίας. Ιδιαίτερα οι θέσεις της γνωστικής ψυχολογίας για το παιδί και την παιδικότητα σε συνδυασμό με τις νέες θεωρίες της πρόσληψης, που αναπτύχθηκαν στο χώρο της λογοτεχνίας, συνέβαλαν αποφασιστικά στο να αλλάξει η επικρατούσα άποψη για τη δυνητική προσληπτικότητα του παιδιού και να διαμορφωθούν κατ επέκταση νέες συνιστώσες για τον κοινωνικοποιητικό ρόλο της Παιδικής Λογοτεχνίας. Παράλληλα, η προσπάθεια των λογοτεχνών που απευθύνονται σε παιδιά να ακολουθήσουν και να 1 Jonathan Culler (2003), Λογοτεχνική Θεωρία. Μια συνοπτική εισαγωγή, Μτφ. Καίτη Διαμαντάκου, ΠΕΚ, Ηράκλειο, σ Γιάννης Μητροφάνης, Το ιστορικό μυθιστόρημα για παιδιά και νέους κατά την περίοδο Τα πρόσωπα και τα προσωπεία Ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο

3 μεταγγίσουν ό,τι κατακτήθηκε από τις ιδεολογικές ζυμώσεις σηματοδότησε τη διεύρυνση του κινήματος της νεωτερικότητας στο χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας 3. Κάθε λογοτεχνικό είδος, και στην προκειμένη περίπτωση το παιδικό μυθιστόρημα, είναι μία θεσμοποιημένη 4 επικοινωνιακή πράξη, ένα επικοινωνιακό γεγονός με κάποιον αποστολέα, ο οποίος απευθύνεται σε μία κοινότητα αποδεκτών. Ωστόσο, κάθε λογοτεχνικό είδος από τη στιγμή που αναγνωρίζεται ως επικοινωνιακό γεγονός συνδέεται αυτόματα με μία ειδική λεκτική πράξη, η οποία επιβάλλει στο κείμενο τη μορφή της και γενικότερα συνδιαμορφώνει το κείμενο, γιατί χαρακτηρίζεται από ένα τέλος, ένα σκοπό, μία πρόθεση 5. Ο αναγνώστης είναι μία προβλεπόμενη και προβλέψιμη κειμενική οντότητα. Ούτως ή άλλως το κείμενο γράφεται γι αυτόν, αλλά ερήμην του. «Ως νωχελική μηχανή το κείμενο ζητάει από τον αναγνώστη του να εκτελέσει κάποιο μέρος του έργου του» 6. Το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στα ακόλουθα χαρακτηριστικά του παραδοσιακού παιδικού μυθιστορήματος: Αναφορικότητα - Ρεαλισμό στη μυθοπλασία - Οπτική γωνία του παντογνώστη αφηγητή και παθητικό ρόλο του παιδιού-αναγνώστη, όπως αυτά αντιπαρατίθενται στα αντίστοιχα: Αυτοαναφορά Μεταμυθοπλασία Παιγνιώδη διάσταση στην αφήγηση του σύγχρονου μυθιστορήματος. Αναφορικότητα vs Αυτοαναφορά Το κείμενο είναι το όχημα, αλλά ο κόσμος είναι το θέμα David Lodge, The Art of Fiction Σε έναν κόσμο αβέβαιο, αυτο-αμφισβητούμενο και πολιτισμικά πλουραλιστικό, παρατηρείται ένα ευρύτερο ενδιαφέρον γύρω από το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο, για το πώς κατασκευάζουν και μεταδίδουν αυτές τις αντιλήψεις και κατά πόσο συνειδητοποιούν το ρόλο της γλώσσας στην κατασκευή και διατήρηση της αίσθησης της πραγματικότητας 7. Στο ρεαλισμό, που παρήγαγε τα κλασικά μυθιστορήματα παιδικής λογοτεχνίας, ο λογοτέχνης αντλεί δύναμη και έμπνευση από την ακλόνητη πίστη του στον αντικειμενικό κόσμο της ιστορίας, τον οποίο βιώνει από κοινού με τους αναγνώστες του. Ο ίδιος αναλαμβάνει σαν «παντογνώστης μικρός θεός» να διερμηνεύσει το λογικό σύμπαν της κοινωνικής πραγματικότητας για λογαριασμό του αναγνώστη. Οι μοντέρνοι συγγραφείς, που ακολουθούν χρονικά, στρέφονται προς την υποκειμενικότητά τους, προς τη συνείδηση και την ευαισθησία τους: η δική τους εμπειρία είναι η μόνη πραγματικότητα, την αλήθεια της οποίας μπορούν να καταθέσουν. Κατά τα 3 Κωνσταντίνος Νάτσης, «20 χρόνια ελληνικό παιδικό/νεανικό μυθιστόρημα Μεταμοντέρνες εκφάνσεις σε ένα περιβάλλον νεωτερικότητας» στο: Τασούλα Τσιλιμένη (επιμ.) (2004), Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα, σσ «Το λογοτεχνικό είδος δεν είναι απλώς ένα όνομα, διότι η αισθητική συμβατικότητα στην οποία συμμετέχει ένα έργο διαμορφώνει τον χαρακτήρα του. Τα λογοτεχνικά είδη «δυνατόν να θεωρηθούν ως επιταγές θεσμών που και επηρεάζουν τον συγγραφέα και επηρεάζονται απ αυτόν. [ ] Το λογοτεχνικό είδος είναι ένας «θεσμός»- όπως είναι η Εκκλησία, το Πανεπιστήμιο ή η Πολιτεία. Υπάρχει, όχι όπως υπάρχει ένα ζώο ή έστω όπως ένα χτήριο. Μπορεί κανείς να δουλέψη, να εκφραστή μέσω των θεσμών που υπάρχουν, να δημιουργήση καινούριους, ή να παρευρεθή, όσο του είναι δυνατό, χωρίς να συμμετέχη στην πολιτική ή στην τελετουργία μπορεί κανείς να ενταχθή σε θεσμούς, αλλά μπορεί και να τους αναμορφώση» βλ. R. Wellek-A. Warren, Θεωρία Λογοτεχνίας (μτφ: Στ. Γ. Δεληγιώργη), Δίφρος, Αθήνα, χ.χ, σ Βλ. Ζαν-Μαρί Σεφφέρ (2000), Τι είναι λογοτεχνικό είδος; (μτφ: Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος), Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, σσ. 85, Ο Σεφφέρ θεωρεί ότι: «ένα έργο δεν είναι ποτέ μόνο ένα κείμενο, δηλαδή μία συντακτική και σημειωτική αλυσίδα, αλλά είναι επίσης και κατά πρώτο λόγο η εκπλήρωση μίας διανθρώπινης πράξης επικοινωνίας, ένα μήνυμα που παράγεται από ένα δεδομένο πρόσωπο σε ειδικές περιστάσεις και με ειδικό σκοπό και προσλαμβάνεται από ένα άλλο πρόσωπο σε περιστάσεις και με σκοπό όχι λιγότερο ειδικές» (ό.π., σ. 82). 6 Ουμπέρτο Έκο ( ), Έξι περιπλανήσεις στο δάσος της αφήγησης (μτφ: Αναστασία Παπακωνσταντίνου), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σ Patricia Waugh (1996), Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction, Routledge, σ. 3. 3

4 άλλα, «οποιαδήποτε απόπειρα να αναπαρασταθεί η πραγματικότητα μπορεί μόνο να παράγει επιλεκτικές οπτικές αυτής της πραγματικότητας, δηλαδή μυθοπλασίες» 8. Από τη μεταμοντέρνα πλευρά, αυτοαναφορά είναι το λογοτεχνικό φαινόμενο κατά το οποίο μια πρόταση, μια λεκτική φόρμουλα ή ένα κείμενο αναφέρονται άμεσα στον εαυτό τους. Παράδειγμα αυτοαναφορικής κατάστασης είναι η «αυτοποίηση», καθώς η λογική οργάνωση ενός κειμένου παράγει τον εαυτό της και προβάλλεται στον αναγνώστη ως τέτοια 9. Με άλλα λόγια, είναι η περίπτωση κατά την οποία η ιστορία επινοείται την ίδια ώρα που γράφεται το μυθιστόρημα, καθιστώντας τη γένεσή του «αυτόματη» διαδικασία. Ουροβόρος: αυτοαναφορικό σύμβολο Αυτοποιητικό κείμενο Ο αναγνώστης βρίσκεται στην παράδοξη θέση αφενός παροτρυνόμενος να παραδεχτεί πως ο μυθιστορηματικός κόσμος είναι φανταστικός και τεχνητός και, αφετέρου, το ίδιο το κείμενο τον ωθεί να λάβει μέρος φανταστικά, διανοητικά ή θυμικά στη συνδημιουργία του. Με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης αποβαίνει ο συνδημιουργός του αυτοαναφορικού κειμένου και ταυτόχρονα αποστασιοποιείται απ' αυτό λόγω της αυτοαναφορικότητάς του 10. Ρεαλισμός στη μυθοπλασία vs Μεταμυθοπλασία. O ρεαλισμός στη μυθοπλασία δεν αποτελεί απλώς κυρίαρχη τάση του παραδοσιακού μυθιστορήματος, αλλά και αρετή του, καθώς υποτίθεται πως μέσω αυτού απεικονίζεται η ζωή, όπως είναι, και με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η αληθοφάνεια. Η ακρίβεια στις χωροχρονικές συνθήκες είναι εγγενές στοιχείο της ιστορίας. Αυτή αποβλέπει στην πιστότητα της αναπαράστασης της πραγματικής ζωής, το πλαίσιο της οποίας ορίζεται διά των εξωτερικών, ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών. Η χρήση της λεπτομέρειας θεωρείται ότι επιτείνει την αίσθηση της αληθοφάνειας. Ωστόσο, η επιλογή και αξιοποίηση των προαναφερόμενων στοιχείων δεν μπορεί να είναι ουδέτερη ούτε αντικειμενική και, άρα, η «ρεαλιστική» απεικόνιση της πραγματικότητας τίθεται υπό αμφισβήτηση 11. Βεβαίως, για να περάσει μια ιστορική ή κοινωνική πραγματικότητα μέσα στη λογοτεχνία, απαιτείται η έκπτωσή της από το χώρο του γεγονότος και η μετάταξή της στο χώρο της λογοτεχνικής σημείωσης, δηλαδή στις μορφές και τις συμβάσεις που ορίζουν το λογοτέχνημα ως ιδιαίτερο έργο με τη γλώσσα και πάνω στη γλώσσα 12. Η ιδιομορφία της εκάστοτε μυθοπλασίας εμπλέκει τα δύο βασικά πρόσωπα κάθε αφήγησης, που είναι το πρόσωπο του συγγραφέα και το πρόσωπο του δέκτη. Καθώς, όμως, η βασική αντίθεση λογοτεχνία/πραγματικότητα μετασχηματίζεται, το ίδιο το κείμενο που προκύπτει συνδέεται και με τη μία και με την άλλη έννοια. Με άλλα λόγια, ο αναγνώστης προσλαμβάνει το έργο στην ολότητά του (εντός της εποχής, των ιστορικών και πολιτισμικών συνθηκών, της παιδείας και της ευαισθησίας του), κρίνοντάς το ταυτόχρονα και ελέγχοντας την αλήθεια της ιστορίας και της πραγματικότητας από την «εύθραυστη αλήθεια» του δημιουργού του Ludwig Pfeifer (1996), στο Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction, Routledge,, σ Δημήτρης Τζιόβας (1987), Μετά την Αισθητική: Θεωρητικές Δοκιμές και Ερμηνευτικές Αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γνώση, Αθήνα, σσ Δημήτρης Τζιόβας (1987), ό.π., σσ Άννα Τζούμα (1991), Η διπλή ανάγνωση του κειμένου. Για μια κοινωνιοσημειωτική της αφήγησης, Επικαιρότητα, Αθήνα, σ

5 Οι σύγχρονοι έλληνες μυθιστοριογράφοι, έχοντας συνειδητοποιήσει την πλασματική αλήθεια που προσφέρεται στον αναγνώστη μέσω του ρεαλισμού του μυθιστορήματος, ακολουθούν συχνά τεχνικές που υποσκάπτουν αυτήν ακριβώς την ευκολία ταύτισης του αναγνώστη. Προκειμένου να στηρίξουν την ιστορική αλήθεια, επικαλούνται κάποτε ιστορικές πηγές που παρατίθενται στο παράρτημα του βιβλίου. Άλλοτε πάλι, η υποκειμενικότητα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης μετριάζεται, εφόσον δεν είναι μόνο ένα το πρόσωπο που μιλά, αλλά περισσότερα. Τα διαφορετικά αφηγηματικά πρόσωπα εκφέρουν πολλές πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, δημιουργώντας έτσι ένα συνολικό αφηγηματικό ύφος που, εφόσον συνθέτει πολλές απόψεις, μπορεί να θεωρηθεί τελικά πλουραλιστικό και, κατά συνέπεια, περισσότερο αντικειμενικό 14. Ο μεταμοντερνισμός, από την άλλη, έχει ως θεμελιώδη λογοτεχνική υπόθεση ότι η σύνθεση ενός μυθιστορήματος δεν διαφέρει στην ουσία από τη σύνθεση ή την κατασκευή της ίδιας της «πραγματικότητας». Αμφισβητώντας όχι μόνο της έννοια του παντογνώστη συγγραφέα, μέσω της προκλητικής επίδειξης του «θεϊκού» του ρόλου, αλλά και την κυριαρχία της συνείδησης και του νου, οι μεταμοντέρνοι κατηγοριοποιούν τον κόσμο μέσα από το αυθαίρετο σύστημα της γλώσσας 15. Παρόλο που τόσο στο ρεαλισμό όσο και στο μοντερνισμό προβάλλεται η αισθητική διάσταση των κειμένων, στα μεταμοντερνιστικά κείμενα αποκαλύπτεται ο ρόλος των συμβάσεων που διέπουν τη δημιουργία τους. Προβάλλεται το γεγονός ότι τα ίδια τα κείμενα δεν είναι τίποτε άλλο παρά κατασκευές. Έτσι, η μεταμυθοπλασία, η μεταμοντέρνα στρατηγική συγγραφής μιας μυθοπλασίας, χωρίς να εγκαταλείπει το «ρεαλιστικό» κόσμο, χρησιμοποιεί «αόρατους» κώδικες και συμβάσεις, προκειμένου να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει με ποιον τρόπο η πραγματικότητα κατασκευάζεται με παρόμοια διαδικασία. Εάν η κατανόηση του κόσμου περνά μέσα από το φίλτρο της γλώσσας, τότε οι μυθοπλασίες (κόσμοι κατασκευασμένοι αποκλειστικά από γλώσσα) γίνονται χρήσιμα μοντέλα για το σκοπό αυτό 16. Σε μεταμυθοπλαστικά μυθιστορήματα, οι συγγραφείς συνθέτουν ιστορίες, ενώ παράλληλα τις σχολιάζουν, άλλοτε ανατρέποντας ή παρωδώντας το ρόλο του παντογνώστη συγγραφέα ή αφηγητή, άλλοτε καταλύοντας τις έννοιες της αρχής και του τέλους, συχνά απευθυνόμενοι στον αναγνώστη και καλώντας τον να συμπράξει μαζί τους στο παιχνίδι της κατασκευής των νοημάτων 17. Οπτική γωνία του παντογνώστη αφηγητή και παθητικός ρόλος του παιδιούαναγνώστη vs Παιγνιώδης διάσταση στην αφήγηση. Η οπτική γωνία (point of view) συνδέεται με το πρόβλημα της ταυτότητας του αφηγητή και τον ιδεολογικό έλεγχο που ηθελημένα ή αθέλητα επιβάλλει στον αναγνώστη του. Ο αφηγητής και ο ρόλος του σε μία ιστορία αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα διαμεσολάβησης, μέσω της οποίας ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τον κόσμο της μυθοπλασίας όχι όπως είναι καθ εαυτός, αλλά μέσω ενός πνεύματος, μίας ορατής ή και αόρατης αρχής που τον παρατηρεί και τον σχολιάζει. Εφ όσον η παρουσία του αφηγητή είναι δεδομένη, εκείνο που μεταβάλλεται σε κάθε αφήγηση είναι ο βαθμός και ο τρόπος της παρουσίας του ίδιου του αφηγητή. Η κλιμάκωση της παρουσίας του αφηγητή είναι 13 Ζαχαρίας Ι. Σιαφλέκης (1994), Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου, Gutenberg, Αθήνα, σσ. 58, Μένη Δ. Κανατσούλη (2000), Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τυπωθήτω Γ. Δαρδανός, Αθήνα, σσ Πρβλ. Ρολάν Μπαρτ, «Για μας η γλώσσα είναι που μιλά, δεν είναι ο συγγραφέας». 16 Πρβλ. την περίφημη φράση του Derrida, il n y a pas hors-text, σύμφωνα με την οποία όσο κι αν νομίζει κανείς πως βγαίνει εκτός σημείων και κειμένου, στην ίδια την πραγματικότητα, δεν βρίσκει τίποτε άλλο παρά περισσότερο κείμενο, περισσότερα σημεία. 17 Σούλα Οικονομίδου (2000), Χίλιες και Μία Ανατροπές. Η νεοτερικότητα στης λογοτεχνία για μικρές ηλικίες, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σσ

6 εκείνη που τον εφοδιάζει και τον χαρακτηρίζει ως κάτοχο συμπλέγματος ρόλων. Συνήθως εντοπίζονται τρεις τύποι αφηγηματικής οπτικής στα παιδικά βιβλία: α) Αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική εστίαση). Γίνεται από έναν παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος ασκεί ευθέως έλεγχο στον αναγνώστη, καθώς η όλη θέαση της ιστορίας πραγματώνεται μέσω της σύλληψης των γεγονότων από τον ένα και μοναδικό αφηγητή. Μέσω του αφηγητή, ο οποίος φαίνεται καθαρά ή διαφαίνεται πως είναι ενήλικος, προβάλλονται τα συστατικά της ιστορίας (χαρακτήρες και σκηνικό), ώστε να συμβάλουν στην κατασκευή μιας ιδεολογικής στάσης. Η τακτική αυτή συνηθίζεται και προσφέρεται για μυθιστορήματα που προβάλλουν την αντικειμενικότητά τους, όπως είναι τα ιστορικά ή ρεαλιστικά παραδοσιακά μυθιστορήματα. β) Πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ο αναγνώστης ταυτίζεται με την υποκειμενική θέαση των πραγμάτων από τον αφηγητή που μιλά σε πρώτο πρόσωπο. Παρακολουθεί τις απόψεις του και παρατηρεί τα γεγονότα μέσα από την προσωπική του οπτική γωνία για να καταλήξει στο τέλος στην επιβεβαίωση ή τη διάψευση από κοινού με τον ήρωά του. γ) Τριτοπρόσωπη αφήγηση υπό την οπτική ενός από τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Η ιστορία υποκειμενοποιείται, ενώ ο αναγνώστης τείνει να ταυτίζεται με το συγκεκριμένο πρόσωπο, καθώς παρακολουθεί τα γεγονότα, όπως αυτά φιλτράρονται μέσα από τη δική του αντίληψη 18. Γίνεται φανερό ότι η δράση και η χρήση των αφηγηματικών προσώπων και των φωνών που τους αποδίδονται, αποκτούν στο μυθιστόρημα ιδιαίτερη σπουδαιότητα, κυρίως ιδεολογική, και αποτελούν ένα διεισδυτικό τρόπο χειραγώγησης του αναγνώστη. Σύμφωνα με τον Bakhtine, η προγενέστερη χρονικά τάση του μυθιστορήματος είναι η μονογλωσσική, η οποία επιβάλλει μια ενιαία γλώσσα σε όλο το έργο, ώστε το αφηγηματικό υλικό να έχει ομοιομορφία. Η δεύτερη τάση έπεται χρονικά και είναι η ετερογλωσσική ή πολυγλωσσική, η οποία προβάλλει τη γλωσσική ετερογένεια, δηλαδή τη δυνητική αντίθεση και διαφορά ποικίλων προσωπικών και συλλογικών τύπων λόγου με πολλές εκφραστικές δυνατότητες. Αυτή συνιστά την πολυφωνία του σύγχρονου μυθιστορήματος 19. Το πιο έκδηλο ίσως χαρακτηριστικό της μεταμυθοπλασίας είναι η παιγνιώδης διάσταση που εμφανίζει. Προβάλλοντας οι μεταμυθοπλασίες με την αυτοαναφορικότητά τους τους κανόνες και τις συμβάσεις που διέπουν την κατασκευή τους, ως σχόλιο επί της μυθοπλασίας, δείχνουν στον αναγνώστη πώς να παίξει με τα νοήματά τους και ευρύτερα με τις δικές του «πραγματικότητες». Ως παίκτη, απευθύνουν το λόγο στον αναγνώστη. Από αυτόν ζητούν να επιλέξει την αρχή ή το τέλος στο αφήγημα, να λύσει διάφορα παζλ, συνδυάζοντας σελίδες του βιβλίου ή να συμπληρώσει κενές σελίδες. Κατασκευάζουν έναν εννοούμενο αναγνώστη, ο οποίος μπορεί να παρακολουθήσει τα παιχνίδια της αφήγησης, όπως το μεταβαλλόμενο ρόλο του αφηγητή ή τις μεταβολές της οπτικής γωνίας και κατ επέκταση να απολαύσει το χιούμορ που αναδύεται από τέτοια παιχνίδια. Έτσι, ο αναγνώστης δεν έχει πια τον παθητικό ρόλο που είχε κατά την ανάγνωση των κλασικών μυθιστορημάτων, αλλά καθίσταται ενεργητικός συμπαίκτης σε μια διαδραστική αντίληψη της λογοτεχνίας. Οι χειρισμοί από το συγγραφέα των δυνατοτήτων της πλοκής είναι εν τέλει αποτέλεσμα των ιδεολογικών του επιλογών. Δύο από τα σημαντικά συστατικά στοιχεία μιας ιστορίας, με συγκεκριμένη σημασιοδότηση, είναι η αρχή και το τέλος που έχει. Στη ρητορική του παραδοσιακού μυθιστορήματος ανήκει ο πρόλογος, αν και πολλοί συγγραφείς δε φαίνεται να τον χρησιμοποιούν. Οι πρόλογοι μαρτυρούν το διδακτικό πάθος, τις προϋποθέσεις για την αντικειμενική παρουσίαση της αλήθειας, τη σοβαρότητα της 18 Μένη Δ. Κανατσούλη (2000), Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τυπωθήτω Δαρδανός, Αθήνα, σσ Δημήτρης Τζιόβας (1993), Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης. Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα, Οδυσσέας, Αθήνα, σσ ,

7 επιστημονικής μελέτης, την ποιητική ευθύνη για την ειδυλλιακή πρόσμιξη του πραγματικού με το φανταστικό, καθώς και τη διάθεση για ένα παιγνίδι προσωπείων. Οι πρόλογοι αποτελούν όχι μόνο για τη λογοτεχνία των ενηλίκων, αλλά και για εκείνη των παιδιών απαραίτητο στοιχείο και συμπλήρωμα του λογοτεχνικού έργου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τόσο οι συγγραφείς όσο και οι εκδότες λογοτεχνικών έργων για παιδιά αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην επαφή τους με το αναγνωστικό κοινό. Η ανάλυση των προλόγων αποκαλύπτει όψεις της προθετικότητας των κειμένων, καθώς αυτοί διαμεσολαβούν ανάμεσα στον αναγνώστη και στο συγγραφέα, ανασκευάζοντας κάθε αστήριχτη ερμηνεία. Στα μυθιστορήματα οι συγγραφείς, συνήθως, αισθάνονται την ανάγκη να προειδοποιήσουν τον αναγνώστη, όχι μόνο για αυτά που πρόκειται να διαβάσει, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να τα αναγνώσει. Οι πρόλογοι, δηλαδή, είναι «συγχρόνως οπισθοβασία της ανάγνωσης πάνω στη γραφή και προθέαση της γραφής πάνω στην ανάγνωση», 20 καθώς από τη φύση τους ταυτίζονται σε πολλές περιπτώσεις με οδηγίες για την ανάγνωση των κειμένων. Στους προλόγους κατά κανόνα τίθενται οι όροι μίας σιωπηλής σύμβασης μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη, γεγονός που διευκολύνει την πρόσληψη του δευτέρου, ώστε να εκλάβει την πλασματική ιστορία της αφήγησης ως αληθινή και πειστική. Ο αφηγητής σε αυτές τις περιπτώσεις αισθάνεται πάντα την ανάγκη, αν όχι την υποχρέωση, να διαβεβαιώσει τον αναγνώστη πως αυτά που θα διαβάσει στη συνέχεια δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά «αλήθειες» της ιστορίας, τις οποίες θα πρέπει να αποδεχθεί σαν ένα συμβόλαιο τιμής που συνάπτει μαζί του. Οι επίλογοι στα μυθιστορήματα για παιδιά αποτελούν μία από τις κυριότερες συμβάσεις εξωδιηγητικής ευλογοφάνειας και αληθοφάνειας, με την έννοια ότι αποσκοπούν είτε να επαληθεύσουν εκ των υστέρων την αλήθεια της ιστορίας, είτε να επιβεβαιώσουν ό,τι οι συγγραφείς ισχυρίστηκαν στον πρόλογο. Οι συγγραφικοί επίλογοι συχνά διαχωρίζονται στη χωρική διαμόρφωση του μυθιστορήματος με τυπογραφικά στοιχεία, τα οποία οριοθετούν τη μετάβαση από το δυνατό στο πραγματικό 21. Οι συγγραφείς παιδικών μυθιστορημάτων υιοθετούν συχνότερα την επικοινωνιακή στρατηγική του συγγραφικού επιλόγου, γιατί γνωρίζουν ότι ο πρόλογος έχει το μειονέκτημα να σχολιάζεται ένα μυθιστόρημα, το περιεχόμενο του οποίου ο αναγνώστης δεν γνωρίζει. Μπορούμε, παράλληλα, να αντιπαραβάλουμε τη συμβατική έννοια για το τέλος μιας ιστορίας με το σύγχρονο «μη τέλος». Η «νόρμα του κλεισίματος» μιας ιστορίας θεωρείται ως η πιο αυστηρά ισχύουσα αφηγηματική σύμβαση της παιδικής λογοτεχνίας 22. Έχει επικρατήσει, στην παραδοσιακή αλλά και στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας, η αίσια εκδοχή του τέλους, κυρίως γιατί έτσι επιτυγχάνεται στο παιδί-αναγνώστη η παγίωση κάποιων επιθυμητών συνθηκών ή καταστάσεων της ανθρώπινης ζωής. Η όποια επιλογή του συγγραφέα αποκαλύπτει τον περισσότερο ή λιγότερο ισχυρό αφηγηματικό του έλεγχο ως ενηλίκου στο παιδί. Συνδέοντας το τέλος με την έννοια της κάθαρσης, ο ενήλικος αντιμετωπίζει το παιδί σαν να πρέπει να προστατευτεί και να ενισχυθεί ψυχικά διαμέσου της ηθικής αποκατάστασης του ήρωα της ιστορίας, διαλύοντας τυχόν αοριστίες και αμφιβολίες. Στη σπανιότατη περίπτωση ενός μη αίσιου τέλους, ο αναγνώστης μένει πιο έκθετος συναισθηματικά, αλλά ταυτόχρονα το επίπεδο της ωριμότητάς του φαίνεται να αξιολογείται ως υψηλότερο 23. Για το σύγχρονο ανοιχτό τέλος, δύο προσφιλείς αφηγηματικές τεχνικές χρησιμοποιούνται που είναι 20 F. Hallyn (1997), «Πλευρές του παρα-κειμένου», στο: Εισαγωγή στις Σπουδές της Λογοτεχνίας. Μέθοδοι του Κειμένου (επιμ. Maurice Delacroix-Ferdinand Hallyn/μτφρ. Ι.Ν. Βασιλαράκης), Αθήνα, Gutenberg, σ Γιάννης Μητροφάνης, ό.π., σ Margaret Higonnet (1987), Narrative Fractures and Fragments, Children s Literature 15, σ Μένη Δ. Κανατσούλη (2000), Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τυπωθήτω Δαρδανός, Αθήνα, σσ

8 η υπονόμευση ενός αίσιου τέλους τύπου «κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» και η κατάλυση αυτής καθαυτής της έννοιας του τέλους. Αμφότερες υπονομεύουν τις προσδοκίες του αναγνώστη και ανατρέπουν τυχόν λειτουργία του τέλους για «κοινωνικοποιητικούς και διδακτικούς σκοπούς» 24. Μάλλον προτιμούν μία θεώρηση η οποία αποδέχεται την ασάφεια, την ευελιξία, τη ρευστότητα, τις αντιφάσεις και το παράλογο της ζωής. Εφόσον το κείμενο αποτελεί την εστία του ενδιαφέροντος, αναδεικνύεται και η σημασία της έννοιας της διακειμενικότητας, η οποία είναι η συγχρονική και διαχρονική σχέση συνύπαρξης και επικοινωνίας ανάμεσα στα κείμενα, που διέπει τη δημιουργία τους αλλά και την ανάγνωσή τους δεν έχει να κάνει μόνο με τα κείμενα, αλλά και με μια σειρά άλλων παραστάσεων και εμπειριών, και επηρεάζεται από εξωλογοτεχνικές και κειμενικές συνιστώσες 25. Σε κάθε περίπτωση, ένα κείμενο είναι εγγενώς διακειμενικό και ως προς το συγγραφέα και ως προς τον αναγνώστη του. Ο συγγραφέας είναι αναγνώστης κειμένων πριν γίνει δημιουργός κειμένων. Το λογοτεχνικό κείμενο, επομένως, διαπερνάται από την προηγούμενη αναγνωστική εμπειρία του δημιουργού του, η οποία εκδηλώνεται με αναφορές, αποσπάσματα και κάθε είδους επιρροές εκουσίως ή ακουσίως. Ο αναγνώστης, από την άλλη, προσκομίζει κατά την ανάγνωση την εμπειρία του από άλλα κείμενα. Έτσι, μια έμμεση αναφορά σε κάποιο κείμενο παραμένει «εν υπνώσει», αναμένοντας τον αναγνώστη που θα την αξιοποιήσει 26. Αντίστροφα, η γνώση κάποιας πρακτικής ή θεωρίας άγνωστης στο συγγραφέα, την οποία προσκομίζει ο αναγνώστης, μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα ερμηνεία του κειμένου 27. Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα είναι η έννοια του «εννοούμενου αναγνώστη» (implied reader), που αναφέρθηκε προηγουμένως, δηλαδή του υποθετικού αναγνώστη που κατασκευάζεται από τις ίδιες τις δομές του κειμένου. Δεδομένου του ηλικιακού χάσματος μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη παιδικής λογοτεχνίας, έχει σημασία να αναλογιστούμε τι είδους αναγνώστες μπορεί να περιλαμβάνει κάποιο κείμενο. Το πιο σπουδαίο σημείο επικοινωνίας μεταξύ αναγνώστη και κειμένου είναι η απροσδιοριστία του τελευταίου, τα κενά σημεία ως προς τις στάσεις, τις αντιλήψεις, τις πολιτικές και κοινωνικές πρακτικές, τα οποία καλείται να συμπληρώσει ο αναγνώστης. Όταν, λοιπόν, ο αναγνώστης αρχίζει να γεφυρώνει κενά, τότε αρχίζει η συναλλαγή, η επικοινωνία. Η πράξη αυτή εμπεριέχει κι ένα στοιχείο ανακάλυψης που δίνει αισθητική απόλαυση κατά την αναγνωστική πράξη 28. Καθιερώνεται μία σιωπηρή συμφωνία ότι τα όσα υποδηλώνονται είναι αυτονόητα και επομένως αληθινά 29. Με τον τρόπο αυτό, ο πραγματικός αναγνώστης καλείται να αποδεχθεί τις αδήλωτες ιδεολογίες του κειμένου. Αυτό, ωστόσο, που μπορεί να φαίνεται σαν 24 John Stephens (1992), Language and Ideology in Children s Fiction, Longman,, σ Αλεξάνδρα Ζερβού (1996), Στη Χώρα των Θαυμάτων: το Βιβλίο ως Σημείο Συνάντησης Παιδιών- Ενηλίκων, Πατάκης, Αθήνα, σσ Σούλα Οικονομίδου, ό.π., σ. 72. Πρβλ. επίσης Ρολάν Μπαρτ «Η γέννηση του αναγνώστη πρέπει να εξαγορασθεί με το θάνατο του συγγραφέα». 28 Βλ. σχετικά Wolgang Iser (1978), The Act of Reading, Routledge and Kegan Paul, London Αντώνης Κάλφας (1993), Ο Μαθητής ως Αναγνώστης, Τα Τραμάκια, Θεσσαλονίκη. 29 Πρβλ. επίσης, την έννοια «αντικειμενική συστοιχία» (objective correlative) του T.S. Eliot: «ένα σύνολο αντικειμένων, μια κατάσταση, μια αλληλουχία περιστατικών, που θα είναι ο τύπος (η φόρμουλα) της ειδικής συγκίνησης με τέτοιον τρόπο, που όταν τα εξωτερικά γεγονότα, που πρέπει να καταλήξουν στον ερεθισμό των αισθήσεων, δοθούν, η συγκίνηση να παρουσιάζεται αμέσως». Με άλλα λόγια, τα μεμονωμένα σημεία των λογοτεχνικών κειμένων θα πρέπει να διαβάζονται ως σημεία σημαντικών συναισθημάτων ή εσωτερικών σημασιών. Επίσης, πρβλ. τη σχετική έννοια «συμφωνημένα υπονοούμενα» του Γ. Σεφέρη, «μια συναισθηματική συμφωνία» λογοτέχνη και κοινού. 8

9 μια δυναμική πράξη ερμηνείας από πλευράς του αναγνώστη, είναι εξίσου πιθανό να συνιστά μια διαδικασία υπαγωγής του αναγνώστη στις ιδεολογίες του κειμένου 30. Η αυτοπροσωπογραφική εικόνα του παιδιού/αναγνώστη συναντιέται συχνά στα λογοτεχνικά κείμενα. Οι αναγνώσεις των ηρώων άρα και των συγγραφέων διαφέρουν μεταξύ τους σημαντικά. Γενικά, συντελούν στα να διαγραφεί ο χαρακτήρας του ήρωα, να καθοριστεί η φιλοκαλία του, να ολοκληρωθεί ο προσδιορισμός του χωροχρονικά, ακόμη και ιδεολογικά 31. Πολλοί ήρωες προβάλλονται ως «βιβλιοφάγοι». Συχνά εγγράφονται ως μέλη σε δανειστικές βιβλιοθήκες, ώστε να δανείζονται βιβλία που μετά μανίας διαβάζουν, χωρίς την οικονομική επιβάρυνση που θα περιόριζε αυτή την ενασχόλησή τους. Άλλοτε πάλι με ιδιαίτερη χαρά δέχονται ένα βιβλίο ως δώρο. Τα λογοτεχνικά βιβλία που αποτελούν τα αντικείμενα της μελέτης τους έχουν σημειολογικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη ζωή τους, καθώς και με την καλλιέργεια της ευαισθησίας και της αυτογνωσίας τους. Γίνεται αναφορά σε ποικίλα λογοτεχνικά βιβλία: - Πηνελόπη Δέλτα, Μάγκας, Τρελαντώνης M. Tournier, Τα ταξίδια του Νιλς Χόλγκερσον - Παραμύθια από την Αφρική E.B. Browning s poetical works, London 1906 Σάλιντζερ, Ο φύλακας στη σίκαλη Χάινριχ Μπελ, Ο σύντροφος με τα μακριά μαλλιά Δημήτρης Χατζής, Το διπλό βιβλίο Ντοστογιέφσκι, Μια ιστορία του Φιοντόρ. Αντίθετα, με χιούμορ ένας έφηβος διατείνεται ότι το μόνο που διαβάζει είναι οι αθλητικές σελίδες των εφημερίδων ή, κατόπιν πίεσης από τη μητέρα του, τον Οδηγό Εκθέσεων, ενώ η σχεδόν συνομήλικη αδελφή του διαβάζει αποκλειστικά αισθηματικά ρομάντζα αμφίβολης ποιότητας. Οι συγγραφείς, με την απόδοση των προαναφερόμενων αναγνωστικών τάσεων, αισθητικών επιλογών και του εν γένει μορφωτικού κεφαλαίου στους ήρωες, δημιουργούν μια θετική διάκριση υπέρ τους, που υπονομεύει την ακαμψία των χειρισμών τους σε νέα περιβάλλοντα και αντισταθμίζει την περιχαράκωσή τους σε δεδομένους κοινωνικούς ρόλους 32. Είναι γεγονός ότι συχνά η ανάγνωση του «αθώου» ήρωα συγκρούεται με αυτήν του «γνώστη» συγγραφέα και οι δύο αναγνώσεις με τη σειρά τους εμπεριέχονται σε αυτήν του αναγνώστη. Πρόκειται για την ενδοκειμενική αξιοποίηση της ανάγνωσης ως διαδικασίας που έχει εγγραφεί στη βιωματική σφαίρα του παιδιού, στην εγκυκλοπαίδειά 33 του, όπως υποστηρίζει ο Ουμπέρτο Έκο. Ταυτόχρονα σηματοδοτεί και την αντιπαράθεση των παλιότερων αναγνώσεων με την παρούσα ανάγνωση του μυθιστορήματος. Από τη μελέτη μας διαπιστώνουμε πως η ηθικοπλαστική διάσταση του λόγου μετριάζεται προς το τέλος της δεκαετίας του 70, αν και ο λόγος της αυθεντίας εξακολουθεί να υπάρχει. Ωστόσο, δειλά-δειλά αρχίζει να αναθεωρεί τον αρχικό του προσανατολισμό και αποσκοπεί πλέον όχι στην ηθική διάπλαση του αναγνώστη, αλλά στη γνωστική του ωρίμανση και επάρκεια. Ο διδακτισμός, πάγιο σύνδρομο της παιδικής λογοτεχνίας, άπτεται πλέον κυρίως της αφηγηματολογίας και όχι της θεματολογίας της λογοτεχνίας. Έργα με το ίδιο ακριβώς θέμα μπορεί να εκφέρονται με απόλυτα υποβλητικό αλλά και με απόλυτα διδακτικό τρόπο. Συνεπώς, ακόμη και σε σύγχρονα κείμενα παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας ανιχνεύεται ενίοτε μία συγκαλυπτόμενη παιδαγωγική επιδίωξη, η οποία αντηχεί μάλλον 30 John Stephens (1992), Language and Ideology in Children s Fiction, Longman. 31 Αλεξάνδρα Κ. Ζερβού, ό.π., σσ Ελένη Ζήκου, «Η εικόνα του άλλου στη σύγχρονη ελληνική παιδική λογοτεχνία», στο: Πρακτικά 1 ου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Περιφ. Δ/νσης Εκπ/σης Ηπείρου «Το Ελληνικό Σχολείο και οι προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, Μάιος Με τον όρο εγκυκλοπαίδεια ο U. Eco εννοεί το σύνολο της γνώσης με την οποία ο αναγνώστης έχει μερική μόνο επαφή, αλλά μπορεί να αναφέρεται σ αυτήν διότι μοιάζει με μία τεράστια βιβλιοθήκη που απαρτίζεται από όλων των ειδών τα βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες για τον όρο βλ. Eco Umberto ( ), Lektor in Fabula. Die Mitarbeit der Interpretation in erzählenden Texten (μτφρ. Heinz G. Held), Frankfurt am Main, Deutscher Taschenbuch d.t.v., σσ

10 συντηρητικά ιδεολογήματα. Αποσιωπούνται και αποφεύγονται, για παράδειγμα, αρνητικά μοντέλα συμπεριφοράς ή η σεξουαλική ζωή των ηρώων. Εύκολα διακρίνεται τότε η μορφή του εννοούμενου αναγνώστη να βιώνει την παιδική και εφηβική ηλικία, αλλά να μιλά με τον ενήλικο λόγο του συγγραφέα 34. Άλλες σύγχρονες μέθοδοι γραφής, που κατά τα τελευταία χρόνια εφαρμόζονται στο παιδικό μυθιστόρημα, είναι η απαγκίστρωση από την πλοκή, η άρνηση της δεδομένης μορφής αναφορικά με τις αφηγηματικές επιλογές, καθώς και η εστίαση στο μικρόκοσμο και το παρόν του ήρωα. Όλα αυτά είναι στοιχεία ενός μοντερνιστικού τρόπου γραφής που δείχνει να αντιστέκεται στις λογοτεχνικές συμβάσεις και να επιδιώκει την ανανέωση του μυθιστορήματος 35. Επίσης είναι χαρακτηριστική η πρόσμιξη των ειδών: ποίηση, θέατρο, επιστολές, ημερολόγια, συνταγές φαγητών, διαφημιστικές κάρτες, αγγελίες, στίχοι τραγουδιών, διαδίκτυο, ηλεκτρονικά μηνύματα, εντάσσονται στο κείμενο και συντελούν στο εκφραστικό δυναμικό του λόγου. Καταλήγοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι η θεωρία για την παιδική λογοτεχνία δεν προσφέρει ακόμη ένα διευρυμένο σύνολο ερμηνευτικών και αξιολογικών προσεγγίσεων, αλλά την προοπτική περαιτέρω στοχασμού. Σημασία έχει η πολύτροπη ανάγνωση και η απόλαυση του κειμένου. Μέσω αυτών προκύπτει η κριτική συνείδηση του παιδιού που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα εντός και εκτός της λογοτεχνικής μυθοπλασίας. Ούτως ή άλλως, η θεωρία αποτελεί ένα απεριόριστο σώμα κειμένων και μία διηνεκή ερευνητική διαδικασία. Ενδεικτικά λογοτεχνικά βιβλία Ακρίβος Κώστας, Κίτρινο ρώσικο κερί, εκδ. Κέδρος, Αθήνα Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Το ξύπνημα της φράουλας, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Κλιάφα Μαρούλα, Δύσκολοι καιροί για μικρούς πρίγκηπες, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα Κοκκινάκη Νένα, Ναταλία, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Κοντολέων Μάνος, Το 33, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Κοντολέων Μάνος, Οι δυο τους κι άλλοι δυο, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Κοντολέων Μάνος, Γεύση πικραμύγδαλου, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Κοντολέων Μάνος, Ο Δομήνικος, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Λυμπεράκη Μαργαρίτα, Τα Ψάθινα Καπέλα, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα Παπαμόσχου Ηρώ, Το πέτρινο σπίτι, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη, Καναρίνι και μέντα, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη, Σπίτι για πέντε, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη, Τραγούδι για τρεις, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Σαραντίτη Ελένη, Κάποτε ο κυνηγός, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα Σαρρή Ζωρζ-Καρακώτις Μελίνα, Κλειστά χαρτιά, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Σαρρή Ζωρζ, Οι νικητές, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Σαρρή Ζωρζ, Όταν ο ήλιος, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Σαρρή Ζωρζ, Τα γενέθλια, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Τίγκα Τούλα, Η εποχή των υακίνθων, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Τίγκα Τούλα, Τριπλή νύχτα, εκδ. Δόμος, Αθήνα Σούλα Οικονομίδου, ό.π., σσ. 254, Κατερίνα Γεωργοπούλου, «Το σύγχρονο εφηβικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα» στο: Τασούλα Τσιλιμένη (επιμ.) (2004), Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα, σσ

11 Τριανταφύλλου Σώτη, Η Μαριόν στ ασημένια νησιά και στα κόκκινα δάση, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Τριβιζάς Ευγένιος, Η τελευταία μαύρη γάτα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Φακίνου Ευγενία, Αστραδενή, εκδ. Κέδρος, Αθήνα Χωρεάνθη Ελένη, Τ αστέρια χαμηλώνουν κάποτε, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Ψαραύτη Λίτσα, Τα δάκρυα της Περσεφόνης, εκδ. Πατάκης, Αθήνα Βιβλιογραφία Γεωργοπούλου Κατερίνα, «Το σύγχρονο εφηβικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα» στο: Τασούλα Τσιλιμένη (επιμ.) (2004), Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα. Ζερβού Αλεξάνδρα (1996), Στη Χώρα των Θαυμάτων: το Βιβλίο ως Σημείο Συνάντησης Παιδιών- Ενηλίκων, Πατάκης, Αθήνα. Ζήκου Ελένη, «Η εικόνα του άλλου στη σύγχρονη ελληνική παιδική λογοτεχνία», στο: Πρακτικά 1 ου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Περιφ. Δ/νσης Εκπ/σης Ηπείρου «Το Ελληνικό Σχολείο και οι προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, Μάιος Έκο Ουμπέρτο ( ), Έξι περιπλανήσεις στο δάσος της αφήγησης (μτφ: Αναστασία Παπακωνσταντίνου), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Κάλφας Αντώνης (1993), Ο Μαθητής ως Αναγνώστης, Τα Τραμάκια, Θεσσαλονίκη. Κανατσούλη Μένη Δ. (2000), Ιδεολογικές Διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας, Τυπωθήτω Δαρδανός, Αθήνα. Μητροφάνης Γιάννης (2001), Το ιστορικό μυθιστόρημα για παιδιά και νέους κατά την περίοδο Τα πρόσωπα και τα προσωπεία Ανέκδοτη διδακτορική διατριβή. ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο. Νάτσης Κωνσταντίνος, «20 χρόνια ελληνικό παιδικό/νεανικό μυθιστόρημα Μεταμοντέρνες εκφάνσεις σε ένα περιβάλλον νεωτερικότητας» στο: Τασούλα Τσιλιμένη (επιμ.) (2004), Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα. Οικονομίδου Σούλα (2000), Χίλιες και Μία Ανατροπές. Η νεοτερικότητα στης λογοτεχνία για μικρές ηλικίες, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Σεφφέρ Ζαν-Μαρί (2000), Τι είναι λογοτεχνικό είδος; (μτφ: Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος), Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη. Σιαφλέκης Ζ. Ι. (1994), Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου, Gutenberg, Αθήνα. Τζιόβας Δημήτρης (1987), Μετά την Αισθητική: Θεωρητικές Δοκιμές και Ερμηνευτικές Αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γνώση, Αθήνα. Τζιόβας Δημήτρης (1993), Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης. Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα, Οδυσσέας, Αθήνα. Τζούμα Άννα (1991), Η διπλή ανάγνωση του κειμένου. Για μια κοινωνιοσημειωτική της αφήγησης, Επικαιρότητα, Αθήνα. Culler Jonathan (2003), Λογοτεχνική Θεωρία. Μια συνοπτική εισαγωγή, Μτφ. Καίτη Διαμαντάκου, ΠΕΚ, Ηράκλειο. Eco Umberto ( ), Lektor in Fabula. Die Mitarbeit der Interpretation in erzählenden Texten (μτφρ. Heinz G. Held), Frankfurt am Main, Deutscher Taschenbuch d.t.v. Hallyn F. (1997), «Πλευρές του παρα-κειμένου», στο: Εισαγωγή στις Σπουδές της Λογοτεχνίας. Μέθοδοι του Κειμένου (επιμ. Maurice Delacroix-Ferdinand Hallyn/μτφρ. Ι.Ν. Βασιλαράκης), Αθήνα, Gutenberg. Higonnet Margaret (1987), Narrative Fractures and Fragments, Children s Literature 15. 1

12 Iser Wolgang (1978), The Act of Reading, Routledge and Kegan Paul, London. Pfeifer Ludwig (1996), στο Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction, Routledge. Stephens John (1992), Language and Ideology in Children s Fiction, Longman. Waugh Patricia (1996), Metafiction: the Theory and Practice of Self-conscious Fiction, Routledge. Wellek R. - Warren A., Θεωρία Λογοτεχνίας (μτφ: Στ. Γ. Δεληγιώργη), Δίφρος, Αθήνα, χ.χ. 1

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth. Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307 Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.gr Είδος Μαθήματος: Υποχρεωτικό Εξάμηνο: 1 ο και 2 ο Μονάδες ECTS: 6

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ , ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Λ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ - ΓΚΙΒΑΛΟΤ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΠΟΡΕΙΑ ΑΘΗΝΑ 2001 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η οριοθέτηση της παιδικής λογοτεχνίας σε σχέση με την

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Είδος διδακτικής πρακτικής: project, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία Προτεινόμενη διάρκεια: 20 ώρες Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η διδακτική ενότητα «Τα φύλα στη λογοτεχνία»

Διαβάστε περισσότερα

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οριζόντια αντιστοίχιση Στόχων Μεθόδων Δραστηριοτήτων - Εποπτικού Υλικού - Αξιολόγησης Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΟΠΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης;

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης; ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ Παραδοχές Εκπαίδευση ως μηχανισμός εθνικής διαπαιδαγώγησης. Καλλιέργεια εθνικής συνείδησης. Αίσθηση ομοιότητας στο εσωτερικό και διαφοράς στο εξωτερικό Αξιολόγηση ιεράρχηση εθνικών ομάδων.

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Διεπιστημονικό Συνέδριο: InfoKid 2017 Κέρκυρα Σπυροπούλου Χριστίνα Μαργαρίτα, Εκπαιδευτικός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Νέα Αθηναϊκή Σχολή Λογοτεχνία Β Λυκείου Εισαγωγή Επιμέλεια: Τ. Γιακουμάτου www.netschoolbook.gr 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Εσωτερική αναδιάρθρωση κράτους-στόχος

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 4: Το ζήτημα των αξιών κατά τη διδασκαλία της λογοτεχνίας Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Η προσέγγιση του γραπτού λόγου και η γραφή. Χ.Δαφέρμου

Η προσέγγιση του γραπτού λόγου και η γραφή. Χ.Δαφέρμου Η προσέγγιση του γραπτού λόγου και η γραφή Πώς μαθαίνουν τα παιδιά να μιλούν? Προσπαθώντας να επικοινωνήσουν Πώς μαθαίνουν τα παιδιά να γράφουν? Μαθαίνoυν να γράφουν γράφοντας Η γραφή λύνει προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ;

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; Eρωτήματα ποιες επιλογές γίνονται τελικά; ποιες προκρίνονται από το Π.Σ.; ποιες προβάλλονται από το εγχειρίδιο; ποιες υποδεικνύονται από το ίδιο το αντικείμενο; με

Διαβάστε περισσότερα

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π 1 ΟΡΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Εστίαση (πρόκειται για τη σχέση του αφηγητή µε τα πρόσωπα της ιστορίας). Μηδενική = όταν έχουµε αφηγητή έξω από τη δράση (αφηγητής παντογνώστης). Εξωτερική = ο αφηγητής γνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ»

Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ» Η ΤΑΞΗ ΩΣ «ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ» «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ» Στόχοι: Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, η ανάπτυξη, δηλαδή, μέσα στην τάξη-λογοτεχνικό εργαστήρι εσωτερικών κινήτρων, ώστε να εδραιωθεί μια σταθερότερη

Διαβάστε περισσότερα

Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές

Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές Τρόπος αξιολόγησης των μαθητών/-τριών στις ενδοσχολικές εξετάσεις: προαγωγικές, απολυτήριες και ανακεφαλαιωτικές των δύο κλάδων της «Ελληνικής Γλώσσας»: Νέα Ελληνική Γλώσσα/Νεοελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Ι. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΤΜΗΜΑ Α Να διατηρηθεί μέχρι... Βαθμός Ασφαλείας...

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 1: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας l Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11 Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος 2017-11:11 Από τη Μαίρη Γκαζιάνη Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 6: Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών κειμένων για το μάθημα της λογοτεχνίας Βενετία Αποστολίδου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Έκτη Ενότητα: Η θεωρία της πρόσληψης κι η ερμηνεία της Καινής Διαθήκης: όρια

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Το «παραμύθι» στη νεοελληνική φιλολογική έρευνα... 47

Περιεχόμενα. Το «παραμύθι» στη νεοελληνική φιλολογική έρευνα... 47 Περιεχόμενα Περιεχόμενα Πρόλογος... 9 Εισαγωγή... 11 Γλωσσικοί και λογοτεχνικοί όροι και ορισμοί για το «παραμύθι»... 11 Η ιστορική-γραμματολογική μελέτη του νεοελληνικού λογοτεχνικού παραμυθιού... 16

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Διδάσκουσα: Δέσποινα Καραβαγγέλη 1. Αφηγηματικές τεχνικές Η αφηγηματολογία είναι η επιστήμη που μελετά την αφηγηματική λειτουργία και µας προσφέρει ό,τι απαιτείται για να

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στην Α Γυμνασίου διδάσκεται τρεις (3) περιόδους την εβδομάδα. Συνεπώς, το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να:

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ανταποκρίνονται στην ακρόαση του προφορικού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διδακτική παρέμβαση 2-3 ωρών στο μάθημα της Λογοτεχνίας της Β Λυκείου και συγκεκριμένα στο κείμενο «Ζάβαλη Μάϊκω» του Στρατή Μυριβήλη με αξιοποίηση ΤΠΕ (χρήση αρχείων power point, διαδικτύου και

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑ Α Β ) 2010 ΚΕΙΜΕΝΟ Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Διαβάστε προσεκτικά την λίστα που ακολουθεί. Ποιες από τις δραστηριότητες που αναφέρονται θεωρείτε ότι θα συνέβαλαν περισσότερο στην προώθηση του γραμματισμού των παιδιών

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγνωση ιστοριών και παραμυθιών. Ευφημία Τάφα

Ανάγνωση ιστοριών και παραμυθιών. Ευφημία Τάφα Ανάγνωση ιστοριών και παραμυθιών Ευφημία Τάφα Παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχή έκβαση της ανάγνωσης μιας ιστορίας Χρονική στιγμή της ανάγνωσης (πότε) Το είδος του κειμένου (τι) Η «γωνιά» της τάξης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

Σεπτ 2011 - Αυγ 2013. Καινοτοµία

Σεπτ 2011 - Αυγ 2013. Καινοτοµία Παρουσίαση Προγράµµατος σε Διδασκαλικό Σύλλογο Δηµοτικού Σχολείου Αγ. Αντωνίου Αξιοποίηση Λαϊκών Ιστοριών της Κύπρου για Προώθηση της Διαπολιτισµικής Εκπαίδευσης Σεπτ 2011 - Αυγ 2013 Δίκτυο συνεργασίας

Διαβάστε περισσότερα

«Οι σελίδες αφηγούνται»

«Οι σελίδες αφηγούνται» Πειραματικό Δ.Σ. Φλώρινας Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Πουγαρίδου Παρασκευή Τάξη : Δ «Οι σελίδες αφηγούνται» 1. Θέμα project κριτήρια επιλογής θέματος Η επιλογή του συγκεκριμένου project σχετίζεται άμεσα με

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο. Εφηβεία (4596)

Κείμενο. Εφηβεία (4596) Κείμενο Εφηβεία (4596) Η εφηβεία αποτελεί μία μεταβατική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, η οποία αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Κατά τη διάρκειά της, συντελούνται βιολογικές,

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου

Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου Διδακτική δραστηριότητα Α Γυμνασίου 1. Ταυτότητα δραστηριότητας Τίτλος: Και πάλι στο σχολείο Δημιουργός: Μαρία Νέζη Πεδίο, διδακτικό αντικείμενο και διδακτική ενότητα: Μάθημα: Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη:

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 3: Η ανάπτυξη της σκέψης του παιδιού Η γνωστική-εξελικτική θεωρία του J. Piaget Μέρος ΙI

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 3: Η ανάπτυξη της σκέψης του παιδιού Η γνωστική-εξελικτική θεωρία του J. Piaget Μέρος ΙI Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 3: Η ανάπτυξη της σκέψης του παιδιού Η γνωστική-εξελικτική θεωρία του J. Piaget Μέρος ΙI Θέματα διάλεξης Το στάδιο ανάπτυξης της συγκεκριμένης λογικής σκέψης Tο στάδιο ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΟΡΜΑΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΟΡΜΑΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, 5 CFU 1. prof. Paola Maria Minucci (6 ιδακτικές ώρες): 1 CFU Α ΜΕΡΟΣ, 0,5 CFU (In data da stabilire) ιδακτική της νεοελληνικής ποίησης 1: Ανάλυση του κειµένου Β ΜΕΡΟΣ,

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρο ιαμβικό (U _ ) : αργά ντυθεί, αργά αλλαχθεί, / αργά να πάει το γιόμα U- / U- / U- / U- / U- / U-/ U-/ U Μέτρο τροχαϊκό ( _ U ) : Έπεσε το πούσι

Μέτρο ιαμβικό (U _ ) : αργά ντυθεί, αργά αλλαχθεί, / αργά να πάει το γιόμα U- / U- / U- / U- / U- / U-/ U-/ U Μέτρο τροχαϊκό ( _ U ) : Έπεσε το πούσι Μέτρο ιαμβικό (U _ ) : αργά ντυθεί, αργά αλλαχθεί, / αργά να πάει το γιόμα U- / U- / U- / U- / U- / U-/ U-/ U Μέτρο τροχαϊκό ( _ U ) : Έπεσε το πούσι αποβραδίς -U / -U / -U / -U / -U Μέτρο αναπαιστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Σ Ι. Κ Α Λ Α Μ ΑΤΑ Σ Δ Ι Δ Α Σ Κ Ω Ν Σ Τ Ο Ε. Π. Π Α Ι. Κ. Α Σ Π Α Ι Τ Ε Π Α ΡΑ Ρ Τ Η Μ Α Β. Α Ι ΓΑ Ι Ο Υ - Μ Υ Τ Ι Λ Η Ν Η D E A Ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ή ς Ι σ τ ο ρ ί α ς Α Π Θ / Δ ρ.

Διαβάστε περισσότερα

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία οι μαθητές δέχονται κυρίως γνώσεις που είτε τις απομνημονεύουν για ένα χρονικό διάστημα, είτε

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία Θέματα Διάλεξης Το πεδίο της αναπτυξιακής ψυχολογίας Η δια βίου προσέγγιση στην ανάπτυξη Σημαντικά θέματα στην αναπτυξιακή ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 2: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας ll Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Πειραματικό εργαστήρι στη βιωματική μάθηση και στη σχολική θρησκευτική αγωγή

Πειραματικό εργαστήρι στη βιωματική μάθηση και στη σχολική θρησκευτική αγωγή Πειραματικό εργαστήρι στη βιωματική μάθηση και στη σχολική θρησκευτική αγωγή Εργαστήριο Ιστορίας και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αιγαίου Διδάσκουν: Πολύκαρπος Καραμούζης, (Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Νεανική ηλικία (5539)

Κείμενο Νεανική ηλικία (5539) Κείμενο Νεανική ηλικία (5539) Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η απομόνωση των μεγαλύτερων παιδιών και η προετοιμασία τους για τον ρόλο του ενήλικου έξω από την οικογένεια. Επειδή είναι

Διαβάστε περισσότερα

Η Παιδική Λογοτεχνία

Η Παιδική Λογοτεχνία Τα παιδικά αναγνώσματα και η πορεία τους από τον 19 ο αιώνα μέχρι σήμερα Η Παιδική Λογοτεχνία Ονόματα μαθητριών: Μπουλούγαρη Ελίνα Περιφανάκη Σουζάνα Σταθακάρου Κατερίνα Σταθοπούλου Αναστασία Στεργίου

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point.

www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point. www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point. Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Τζακλίν Ουίλσον και απευθύνεται

Διαβάστε περισσότερα

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 19 Νοεμβρίου 2012 Επιμέρους τομείς στο γλωσσικό μάθημα 1. Προφορικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Έκδοση Α Διεύθυνση Επιμόρφωσης & Κατάρτισης Ιανουάριος 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Το μοντέλο των τριών κύκλων... 3 1.1 Α κύκλος:

Διαβάστε περισσότερα

Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Τεύχος 3 (Κλάδος ΠΕ02) γ έκδοση 396

Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Τεύχος 3 (Κλάδος ΠΕ02) γ έκδοση 396 Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Τεύχος 3 (Κλάδος ΠΕ02) γ έκδοση 396 2.4. Άξονες ανάγνωσης του τρόπου διδακτικής αξιοποίησης των ψηφιακών μέσων (ΤΠΕ) στη γλωσσική εκπαίδευση: το

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) Ενότητα 2: Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος Βασίλειος Φούκας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Το δοκίµιο περιλαµβάνει την εισαγωγή, την πειθώ, τη γλώσσα και την οργάνωση του δοκιµίου. Εισαγωγή στο δοκίµιο Δοκίµιο ονοµάζεται το είδος του πεζού λόγου που έχει µέση έκταση, ποικιλία θεµάτων (κοινωνικού,

Διαβάστε περισσότερα

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 9 ο ΓΕΛ Πατρών ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΟΛΙΑΒΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΥΛΑΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑ: Tom&Jerry Υπεύθυνοι καθηγητές:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ B1. δ.λάθος. ε.σωστό Β2.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ B1. δ.λάθος. ε.σωστό Β2. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Το κείμενο διερευνά το περιεχόμενο των όρων παιδεία και εκπαίδευση και τη μεταξύ τους σχέση. Ο Μαρωνίτης αρχικά εξετάζοντας τη σημασία τους διαχρονικά, ξεκινώντας από την αρχαιότητα, διακρίνει

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσδοκίες, που καλλιεργούμε για τα παιδιά, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αναφέρονται σε γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και παράλληλα σε ατομικά ιδιοσυγκρασιακά. Τέτοια γενικά κοινωνικο-συναισθηματικά

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες)

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Γ2 (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Ο φίλος σας έγραψε μία μελέτη σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Επειδή, όμως, είναι ξένος, κάνει ακόμη λάθη,

Διαβάστε περισσότερα

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ

«Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» Γ ημερήσιου και Γ και Δ εσπερινού ΓΕΛ Μ. Κασκαντάμη, Χρ. Κουμπάρου Συντονίστριες Εκπαιδευτικού Έργου 6 ο ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Αττικής Από πού διδάσκουμε; Από τα «παλιά» βιβλία;

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ. Σήμερα (αρνητικά):

Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ. Σήμερα (αρνητικά): Ενότητα 3 η - ΦΥΣΗ Θετικά: μας ηρεμεί μας χαλαρώνει μας ψυχαγωγεί (ταξίδια, εκδρομές, συναντήσεις) μας παρέχει τα βασικά είδη διατροφής και επιβίωσης (αέρας, νερό, τροφή) Σήμερα (αρνητικά): Ο άνθρωπος:

Διαβάστε περισσότερα

Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού

Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού 5 ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΘΕΡΙΝΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού Κείμενο A. Με τον όρο ευρύτερο κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον εννοούμε μια σειρά αρχών και δεδομένων

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΥΘΥ- ΝΟΤΗΤΕΣ. Ποιος αναλαμβάνει τι; Συντονισμός. Όλοι οι εκπαιδευτικοί

ΥΠΕΥΘΥ- ΝΟΤΗΤΕΣ. Ποιος αναλαμβάνει τι; Συντονισμός. Όλοι οι εκπαιδευτικοί Σ Χ Ε Δ Ι Ο Δ Ρ Α Σ Η Σ Προτεραιότητα: Βελτίωση κατανόησης και παραγωγής Γραπτού Λόγου ΣΤΟΧΟΙ Τι θέλουμε να πετύχουμε; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Τί πρέπει να κάνουμε για να πετύχουμε το στόχο μας; ΥΠΕΥΘΥ- ΝΟΤΗΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ -

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ - ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ - Τάξη Δείκτες Επιτυχίας Κατανόηση Γραπτού Λόγου Δείκτες Επάρκειας A Τα παιδιά 1. Τοποθετούν ένα κείμενο σε πλαίσιο (θεματικό,

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ Ιδ. Γεν. Λύκειο Ηρακλείου «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ»

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ Ιδ. Γεν. Λύκειο Ηρακλείου «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ» ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2018 ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Ιδ. Γεν. Λύκειο Ηρακλείου «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ» Α/Α ΜΑΘΗΜΑΤΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΛΗ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΤΑΙ / ΑΦΑΙΡΕΙΤΑΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 Εξετάζονται οι ενότητες: ΘΕΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη Επιστημονικού Πεδίου Χρυσή Χατζηχρήστου

Υπεύθυνη Επιστημονικού Πεδίου Χρυσή Χατζηχρήστου «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21 ου αιώνα) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών, Οριζόντια Πράξη» MIS: 295450 Υποέργο 1: «Εκπόνηση Προγραμμάτων Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και οδηγών για τον εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου Μάρω Λοΐζου: Η προσφορά της στη Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου Μάρω Λοΐζου: Η προσφορά της στη Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου Μάρω Λοΐζου: Η προσφορά της στη Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους Με την ανακοίνωση αυτή επιχειρείται η ανάδειξη των βασικών χαρακτηριστικών του λογοτεχνικού έργου της Μάρως

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος: «Τα παιδικά αναγνώσματα και η πορεία τους από τον 19 ο αιώνα έως και σήμερα».

ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος: «Τα παιδικά αναγνώσματα και η πορεία τους από τον 19 ο αιώνα έως και σήμερα». ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος: 2014-2015 ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ Α ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΨΥΧΙΚΟΥ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Τα παιδικά αναγνώσματα και η πορεία τους από τον 19 ο αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου

Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου Κατερίνα Καρρά Δρ. Φιλόλογος Θεατρολόγος katkarra@gmail.com Εργασίες στην κατεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 3, Number 1, 2013 BOOK REVIEW Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings 1972-1977 Συγγραφέας: M.Foucault Σελίδες: 288 Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής»

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Ειδίκευση B «Γραμματισμός, αφήγηση και διδασκαλία της Ελληνικής ως πρώτης και ως δεύτερης/ξένης» Στην ειδίκευση αυτή προσφέρονται

Διαβάστε περισσότερα

18/ Λογοτεχνία για παιδιά πολλαπλοί φωτισμοί πολλών θεμάτων. "Πιάσε το τιμόνι, Γίγαντα" [εκδόσεις Ψυχογιός], του Μάνου Κοντολέων

18/ Λογοτεχνία για παιδιά πολλαπλοί φωτισμοί πολλών θεμάτων. Πιάσε το τιμόνι, Γίγαντα [εκδόσεις Ψυχογιός], του Μάνου Κοντολέων 18/04 2017 "Πιάσε το τιμόνι, Γίγαντα" [εκδόσεις Ψυχογιός], του Μάνου Κοντολέων Γράφτηκε από τον Μάνος Κοντολέων Ο Μάνος Κοντολέων είναι συγγραφέας. Λογοτεχνία για παιδιά πολλαπλοί φωτισμοί πολλών θεμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών

Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών Σχολή Επιστημών Αγωγής, ΠΤΔΕ Κατεύθυνση: Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών Μέρος

Διαβάστε περισσότερα

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010 Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Δημοτικής, Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (21-22 Δεκεμβρίου 2010 και 7 Ιανουαρίου 2011) Δ Φάση Επιμόρφωσης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

160 Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Θράκης (Αλεξανδρούπολη)

160 Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Θράκης (Αλεξανδρούπολη) 160 Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Θράκης (Αλεξανδρούπολη) Σκοπός Σκοπός του Τμήματος είναι η παιδαγωγική κατάρτιση ατόμων, που θα ασχοληθούν με την εκπαίδευση και αγωγή παιδιών προσχολικής

Διαβάστε περισσότερα

Βιογραφικά είδη. Σοβαρό, επίσηµο, τυπικό

Βιογραφικά είδη. Σοβαρό, επίσηµο, τυπικό Βιογραφικά είδη (Βιογραφία, µυθιστορηµατική βιογραφία, αυτοβιογραφία, µυθιστορηµατική αυτοβιογραφία, βιογραφικό σηµείωµα, αυτοβιογραφικό σηµείωµα, αποµνηµονεύµατα, ηµερολόγιο, συστατική επιστολή) Περιεχόµενο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ & ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Ονοματεπώνυμο του παιδιού Ημερομηνία σύνταξης της παιδαγωγικής έκθεσης Ημερομηνία γέννησης του παιδιού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-2015*

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-2015* ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-2015* ΔΕΥΤΕΡΑ 19/1 ΤΡΙΤΗ 20/1 ΤΕΤΑΡΤΗ 21/1 ΠΕΜΠΤΗ 22/1 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23/1 ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 6

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 6 Διάγραμμα Μαθήματος Κωδικός Μαθήματος Τίτλος Μαθήματος Πιστωτικές Μονάδες ECTS EDUC-544 Θεωρία και Κριτική της Λογοτεχνίας 9 Προαπαιτούμενα Τμήμα Εξάμηνο Κανένα Παιδαγωγικών Σπουδών Χειμερινό/Εαρινό Κατηγορία

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις. Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης

Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις. Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστήμιο Κρήτης Αναγνωστική ετοιμότητα Παλαιότερα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι: υπάρχει μια συγκεκριμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Κοινωνική Παθητικότητα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Κοινωνική Παθητικότητα ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κοινωνική Παθητικότητα Ο άνθρωπος στην πορεία της μετεξέλιξής του από βιολογικό σε κοινωνικό ον, πέρα από την εκμάθηση κάποιων ρόλων, ωθείται, πότε συνειδητά και πότε ασυνείδητα,

Διαβάστε περισσότερα

Σεμιναριακό Εργαστήριο

Σεμιναριακό Εργαστήριο Σεμιναριακό Εργαστήριο Μέθοδοι και τεχνικές στη σύγχρονη Θρησκευτική Εκπαίδευση Εργαστήριο Ιστορίας και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αιγαίου Διδάσκουν: Πολύκαρπος Καραμούζης, (Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Το κωμικό και η Ποιητική της Ανατροπής Ενότητα 5: Ειρωνικό προσωπείο: το παράδειγμα του Γιάννη Σκαρίμπα Κατερίνα Κωστίου Τμήμα Φιλολογίας ενότητα 5 Ειρωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΑΙΚ 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ «Ο ΕΝΣΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ-ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΤΣΕΜΕΚΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΥΝΤΥΧΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η καλλιέργεια της κριτικής ανάγνωσης µέσα από το µάθηµα της λογοτεχνίας

Η καλλιέργεια της κριτικής ανάγνωσης µέσα από το µάθηµα της λογοτεχνίας Η καλλιέργεια της κριτικής ανάγνωσης µέσα από το µάθηµα της λογοτεχνίας Η εµπειρία της χρήσης των «Αναγνωστικών Ηµερολογίων» στην Α Γυµνασίου της Βάλιας Λουτριανάκη Η χρήση αναγνωστικών ηµερολογίων (reading

Διαβάστε περισσότερα

Η Αναπαράσταση του Οικογενειακού και Κοινωνικού Περιβάλλοντος ηρώων με ειδικές ανάγκες στα σύγχρονα παιδικά αφηγήματα.

Η Αναπαράσταση του Οικογενειακού και Κοινωνικού Περιβάλλοντος ηρώων με ειδικές ανάγκες στα σύγχρονα παιδικά αφηγήματα. Η Αναπαράσταση του Οικογενειακού και Κοινωνικού Περιβάλλοντος ηρώων με ειδικές ανάγκες στα σύγχρονα παιδικά αφηγήματα. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Έναυσμα αυτής της εργασίας αποτέλεσαν, η συνεχής επαφή με τον τρυφερό κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία: Συμβουλές για... γονείς σε απόγνωση (1951)

Εφηβεία: Συμβουλές για... γονείς σε απόγνωση (1951) Κείμενο Εφηβεία: Συμβουλές για... γονείς σε απόγνωση (1951) Έχετε περάσει την αγωνία των πρώτων ημερών της ζωής του παιδιού σας. Έχετε (ξε)περάσει εκείνες τις νύχτες που έπρεπε να σηκώνεστε στις 3 τα ξημερώματα

Διαβάστε περισσότερα

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Πανάγου Ελένη, Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Πολιτιστικής & Εκπ/κής

Διαβάστε περισσότερα