ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Επιβλέπων: Αθ. Παπαδασκαλόπουλος ΑΘΗΝΑ 2002 ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 1

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Πάτρα τοποθετημένη στο Βόρειο Βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου και στο σημείο όπου διέρχονται οι οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας είναι σήμερα η τρίτο αστικό και βιομηχανικό κέντρο στην Ελλάδα.. Η γεωοικονομική θέση της πόλης αποτέλεσε τον αποφασιστικό παράγοντα στην αλματώδη οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε τον τελευταίο αιώνα.. Η Πάτρα, διαδραμάτισε καθ' όλη αυτή την περίοδο σημαντικό ρόλο στο οικονομικό γίγνεσθαι της Ελλάδας, ως βασικούς πόλος ανάπτυξης. Απουσία φυσικών συνόρων της χώρας μας με τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Πάτρα θεωρείται η δυτική Πύλη της Ελλάδας και Πύλη διασύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σήμερα η πόλη αποτελεί, στα πλαίσια της περιφερειακής ανάπτυξης, πόλο ανάπτυξης στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Επιπλέον, η Πάτρα. είναι μια αστική οργάνωση μεγαλύτερη από την τυπική πόλη με πιο περίπλοκες λειτουργίες και παίζει καθοριστικότερο οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό ρόλο. Υπό αυτή την έννοια μπορεί να θεωρηθεί Μητροπολιτικό Κέντρο και να ενταχθεί στους σχεδιασμούς για τις Μητροπολιτικές Περιοχές. Στην παρούσα εργασία θα εξετάσουμε τους ρόλους που καλείται να διαδραματίσει η πόλη στην οικονομική δραστηριότητα σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. SUMMARY Situated on the North-Northwestern part of Peloponnese and at the intersection of the highway and railway routes of the wider region of Western Greece, Patras is the third (in scale) urban and industrial center of the country. The geo-economic position of the city was the decisive factor for the escalated economic growth of the past century. Patras, throughout this period, has played an active role in the economic life of Greece as a primary source of development. In the absence of natural borders between Greece and the member states of the European Union, Patras is considered the western gate of Greece and the gate of connection with the European Union. Today, in terms of regional development, the city is the growth pole in the region of Western Greece. In addition, Patras is an urban organization greater in size than the typical city, with more complex functions and with a determining economic, political and cultural role to perform. In this sense, it may be considered a Metropolitan Center ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 2

3 and could be included in the plans for Metropolitan Areas. In the present paper, we will discuss the roles that the city is due to perform in the economic activity in regional and national level. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ σελ.1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελ.3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 5 1 Οικονομία Φυσικοί πόροι περιοχής σελ Γεωργία σελ Κτηνοτροφία σελ Αλιεία σελ Βιομηχανία σελ Τουρισμός σελ9 1.6 Μεταφορές σελ Οδικό δίκτυο σελ Σιδηροδρομικό δίκτυο σελ Αεροπορικές μεταφορές σελ Θαλάσσιες μεταφορές σελ Υγεία σελ Εκπαίδευση σελ Έρευνα Τεχνολογία (Τεχνολογικό Πάρκο Πατρώ.ν) σελ Πολιτισμός σελ.13 2 Η σημερινή εικόνα της Πάτρα σελ Πρωτογενής τομέας σελ Δευτερογενής τομέας σελ Τριτογενής τομέας σελ Τουρισμός σελ Μεταφορές σελ Εμπόρι σελ Κοινωνικός εξοπλισμός σελ Πολεοδομική οργάνωση και προβλήματα σελ Η Πάτρα ανάμεσα στο Χθες και το Αύριο σελ Η Δυναμική Αξιοποίηση της Γεωοικονομικής Θέσης της Πάτρας σελ.25 5 Μεγάλα Έργα Υποδομής στην Περιοχή σελ Επενδύσεις σε μεταφορικές υποδομές σελ Αυτοκινητόδρομος ΠΑΘΕ σελ.28 ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 4

5 5.1.2 Δυτικός Οδικός Άξονας (Ιόνια Οδός) σελ Γέφυρα Ρίου Αντιρρίου σελ Παράκαμψη Πάτρας σελ Σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών Κορίνθου Πατρών σελ Νέος εμπορικός λιμένας Πατρών σελ ΕΛΚΕΠΑ Πατρών σελ.34 6 Η Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Μεταποίησης και του εμπορίου στην Πάτρα σελ Ο Τομέας της Μεταποίησης. Βιομηχανία και Βιοτεχνία σελ Ο Τομέας του Εμπορίου σελ.39 7 Η Πάτρα ως Πόλος ανάπτυξης στην Δυτική Ελλάδα σελ Η επίδραση της Πάτρας στο Νομό και την Περιφέρεια σελ Προωθητικές Βιομηχανίες στην Πάτρα σελ Γεωπολιτικές εξελίξεις και εξελίξεις στον τομέα των μεταφορών στην περιοχή - το Σχέδιο Πιλότος σελ Λιμενικός ανταγωνισμός στην Δυτική Ελλάδα σελ Δυτική Πύλη της Ελλάδας και Συνδυασμένες Μεταφορές σελ Η Πάτρα Πόλος ανάπτυξης στην δυτική Ελλάδα σελ.56 8 Μητροπολιτικός Σχεδιασμός σελ Μητροπολιτικά Κέντρα σελ Η Πάτρα στον σχεδιασμό των μητροπολιτικών κέντρων σελ.59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ.62 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ σελ.77 ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο Βόρειο-Βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου και στις Βορειοανατολικές ακτές του Πατραϊκού Κόλπου, είναι τοποθετημένη η πόλη των Πατρών. Η θέση της πόλης αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους παράγοντες για τη μεταπολεμική της ανάπτυξη. Ευρισκόμενη σε μικρή σχετικά απόσταση από την Αθήνα, στο σημείο όπου διέρχονται οι οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας, η Πάτρα εξελίχθηκε γρήγορα σε ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά και βιομηχανικά κέντρα της χώρας. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης των Πατρών χαρακτηρίζεται από έντονες εδαφολογικές αντιθέσεις. Τα εδάφη της είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους (περίπου 60%) ορεινά. Επίκεντρο της οικονομικής ζωής είναι η πόλη της Πάτρας. Το παραγωγικό πρότυπο είναι, κατά σειρά, δευτερογενής, τριτογενής και πρωτογενής τομέας. Ο κλάδος της μεταποίησης είναι σημαντικά αναπτυγμένος, για αυτό και έχει θιγεί ιδιαίτερα από τη βιομηχανική κρίση και αλλαγή των τελευταίων ετών. Η Περιοχή 1 χαρακτηρίζεται από την αύξηση του ΑΕΠ κατά κεφαλή, του ενεργού πληθυσμού και της ενεργείας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των απασχολουμένων στην παρατηρείται στον τριτογενή τομέα και μετά στον δευτερογενή και πρωτογενή τομέα. Η μεταποιητική δραστηριότητα είναι συγκεντρωμένη κατά μήκος της εθνικής οδού Κορίνθου Πατρών και Πατρών Πύργου. Ειδικότερα το Βιομηχανικό Κέντρο των Πατρών συγκεντρώνει βιομηχανικά και βιοτεχνικά καταστήματα. Η Περιοχή παρουσιάζει εξειδικεύσεις στους ακόλουθους δέκα τρεις κλάδους: ποτά, υφαντικά, ένδυση υπόδηση, χαρτί, εκτυπώσεις, δέρμα, ελαστικά πλαστικά, χημικά, παράγωγα πετρελαίου, προϊόντα μετάλλου, μηχανές και λοιπά. Με πρωτεύουσα την Πάτρα, ο νομός Αχαΐας συγκεντρώνει 2,9% του πληθυσμού, παράγει 2,6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και σε αυτόν αναλογεί 2,7% των φορολογουμένων και 2,6% του δηλωθέντος εισοδήματος της χώρας. Είχε το ένατο μεγαλύτερο ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσμού το 1999 και αυξανόμενο σε 1 Με τον όρο Περιοχή εννοούμε την ευρύτερη περιοχή της πόλης των Πατρών, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα βαθμό προέκταση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Πατρών και είναι η περιοχή μελέτης της παρούσας εργασίας. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 6

7 σχέση με το 1998, (υπεροχή γεννήσεων/1.000 κατοίκους: 1,1) και υψηλή αναλογία μαθητών Δημοτικού ανά κατοίκους (62 έναντι μέσου όρου Ελλάδας 61). Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσμός του αυξήθηκε 7,6%, περισσότερο από το σύνολο της χώρας (6,9%). Με κατά κεφαλή προϊόν 3,5 εκατ. δρχ. κατατάσσεται εικοστός έβδομος με βάση το κριτήριο αυτό με 87% του μέσου όρου της Ελλάδας. Στη μεταποίηση αναλογεί το 12,8% του προϊόντος του νομού και εκεί παράγεται 2,8% της συνολικής μεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 3-5% των επενδύσεων των βιομηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο , σύμφωνα με την Ετήσια Βιομηχανική Έρευνα της ΕΣΥΕ, οι οποίες αυξήθηκαν σημαντικά την 3ετία Στη γεωργία αναλογεί το 7,8% του προϊόντος του νομού και εκεί παράγεται 2,4% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Είναι η πρώτη παραγωγός περιοχή πατάτας με 14% της παραγωγής της χώρας, η έκτη στην παραγωγή εσπεριδοειδών με 5,2% και η έβδομη στην παραγωγή τυριού με 3,4% το Οικονομία Φυσικοί πόροι περιοχής 1.1 Γεωργία Η αγροτική οικονομία της Περιοχής υφίσταται τις συνέπειες της γήρανσης του αγροτικού πληθυσμού, που ως τάση χαρακτηρίζει την αγροτική οικονομία της χώρας στο σύνολό της, με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης απασχολουμένων στις ηλικίες ετών. Οι κύριες γεωργικές καλλιέργειες είναι τα αμπέλια, τα εσπεριδοειδή, οι ελιές και τα κηπευτικά. Για την τυποποίηση των γεωργικών προϊόντων λειτουργούν στην 7 συνεταιριστικά και 14 ιδιωτικά συσκευαστήρια πατάτας και εσπεριδοειδών, 21 συνεταιριστικά και 122 ιδιωτικά ελαιοτριβεία, ενώ υπάρχουν 28 οινοποιεία και 150 στρέμματα θερμοκηπιακών εγκαταστάσεων για ανθοκομικά και κηπευτικά προϊόντα εκτός εποχής. 1.2 Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία της Περιοχής είναι προσανατολισμένη στη βοοτροφία με 300 απασχολούμενους παραγωγούς και 4125 εκτρεφόμενα βοοειδή και στην αιγοπροβατοτροφία με αιγοπρόβατα και 5752 απασχολούμενους εκτροφείς. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 7

8 1.3 Αλιεία Στον αλιευτικό κλάδο δραστηριοποιούνται 270 σκάφη παράκτιας αλιείας, 28 σκάφη μέσης αλιείας και 4 σκάφη υπερπόντιας αλιείας, ενώ η ιχθυοκαλλιέργεια δεν είναι ανεπτυγμένη στο βαθμό που θα έπρεπε. 1.4 Βιομηχανία Στο βιομηχανικό τομέα, αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του κλάδου τροφίμων - ποτών, στο πλαίσιο του οποίου δραστηριοποιούνται 52 τυροκομεία, 2 τοπικής εμβέλειας συνεταιριστικές γαλακτοβιομηχανίες, 2 βιομηχανικές μονάδες αρτοποιίας και αρκετές μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις όπως και μεγάλος αριθμός μικρών αρτοποιείων, σημαντικός αριθμός μικρών μονάδων ζυμαρικών, 2 μεσαίου μεγέθους μονάδες χυμοποιΐας, 1 μεσαίου μεγέθους μονάδα μεταποίησης φρούτων, 1 ηγετική στον κλάδο της βιομηχανία ζυθοποιίας, 1 επίσης με ηγετική θέση στον κλάδο της βιομηχανία αναψυκτικών όπως και αρκετές μεσαίου μεγέθους δυναμικές επιχειρήσεις εμφιάλωσης νερού. Σε ό,τι αφορά τους άλλους βιομηχανικούς κλάδους, δύσκολη εμφανίζεται η κατάσταση στην κλωστοϋφαντουργία παρά τις προσπάθειες μεμονωμένων μονάδων να καλύψουν μέρος του χαμένου εδάφους, στον κλάδο ξύλου - φελλού δραστηριοποιείται μία από τις μεγαλύτερες μονάδες στη σχετική αγορά και 291 επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους, στη χαρτοποιεία υπάρχουν 2 σημαντικές επιχειρήσεις και αρκετές μικρότερες, 2 επίσης σημαντικής παρουσίας στην αγορά επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στον υποκλάδο χαρτιού συσκευασίας - περιτύλιξης, ενώ 67 επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στον κλάδο εκδόσεων - εκτυπώσεων. Στον κλάδο δέρματος - υποδήματος δραστηριοποιούνται 13 μονάδες, 73 επιχειρήσεις λειτουργούν στον κλάδο ελαστικών - πλαστικών, ενώ στον κλάδο του τσιμέντου λειτουργεί μία από τις ηγέτιδες επιχειρήσεις του χώρου και αρκετές αξιόλογες επιχειρήσεις μεσαίου μεγέθους, στον κλάδο των σωλήνων αμιαντοτσιμέντου δραστηριοποιείται και πάλι μία από τις μεγάλες επιχειρήσεις της αγοράς αυτής, και τέλος στον κλάδο των ηλεκτρικών ειδών υπάρχει σημαντικός αριθμός αξιόλογων μεσαίου και μικρού μεγέθους επιχειρήσεων. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 8

9 Στη δεκαετία του 1970 δημιουργήθηκε η Βιομηχανική Περιοχή Πατρών σε μια έκταση στρεμάτων στην κοινότητα αγ. Στεφάνου, νοτιοδυτικά της πόλης των Πατρών. Οι εγκατεστημένες βιομηχανικές μονάδες σήμερα στην Βιομηχανική Περιοχή ανέρχονται σε 63. από αυτές 41 λειτουργούν κανονικά με μόνιμο εργατικό δυναμικό προσωπικό πάνω από1.000 άτομα. Οι υπόλοιπες που δεν λειτουργούν είτε έχουν περιέλθει στην κυριότητα διαφόρων τραπεζών, είτε δεν έκαναν έναρξη οικονομικών λειτουργιών ακόμα, είτε τελούν υπό κατασκευή. Κυρίαρχοι είναι οι κλάδοι των τροφίμων, επεξεργασίας προϊόντων μετάλου, επεξεργασίας ξύλου και έτοιμων ενδυμάτων. Η Βιομηχανική Περιοχή διαθέτει περίπου το 10% του συνόλου των μονάδων της Περιοχής, γεγονός που δείχνει ότι δεν κατάφερε να προσελκύσει τον προεκτιμηθέντα και αναμενόμενο αριθμό μονάδων. Ωστόσο, απασχολεί το 47% του συνόλου των εργαζομένων στον κλάδο βιομηχανίας βιοτεχνίας. Η δημιουργία του Βιοτεχνικού Πάρκου Πατρών θα αποτελέσει μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τομέα της μεταποίησης και μάλιστα του πιο δυναμικού ίσως σήμερα κλάδου, της βιοτεχνίας, που λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με την Βιομηχανική Περιοχή. Οι προτεραιότητες που προσδιορίζονται για τις δραστηριότητες στόχους ένταξης στο Βιοτεχνικό Πάρκο Πατρών είναι η στέγαση εκείνων των βιοτεχνιών των αναπτυσσόμενων κλάδων που δημιουργούν αρνητικές επιπτώσεις στις δραστηριότητες της πόλης. Στον τριτογενή τομέα, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος έχει αξιοσημείωτη παρουσία στο πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας όπου είναι εγκατεστημένες 21 τράπεζες με 51 καταστήματα και επαρκή δικτύωση στον υπόλοιπο Νομό. 1.5 Τουρισμός Στον τουριστικό κλάδο, με βάση στοιχεία του 1998, υπάρχουν κλίνες ξενοδοχειακών καταλυμάτων, όμως εν γένει ο κλάδος στην Περιοχή εμφανίζει χαμηλό δείκτη ανάπτυξης εν σχέσει προς το αξιόλογο δυναμικό που διαθέτει (θέση, φυσικό περιβάλλον, ιστορικά και πολιτισμικά αξιοθέατα). Ο κατασκευαστικός κλάδος, έχει να επιδείξει ελάχιστες πανελλήνιας εμβέλειας και αρκετές μέσου μεγέθους επιχειρήσεις. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 9

10 1.6 Μεταφορές Οδικό δίκτυο Το οδικό δίκτυο στην Νοτιοδυτικής Ελλάδας έχει δομή δέντρου και είναι διαρθρωμένο στο ζεύγος των υπεροπτικών αξόνων της περιοχής, την Εθνική Οδό Αθηνών Πατρών Πύργου Καλαμάτας και την Εθνική Οδό Αντιρρίου Αγρινίου Άρτας Ιωαννίνων. Η σύνδεση των δύο αξόνων γίνεται σήμερα με τα πορθμεία Ρίου Αντιρρίου και σε κάποιο ποσοστό με τις ήσσονες πορθμειακές συνδέσεις στον Πατραϊκό Κόλπο. Το σύνολο της περιοχής συνδέεται με την Αθήνα, την Εύβοια και την Στερεά Ελλάδα μέσω της Εθνικής Οδού Αθηνών Πατρών, ενώ υπάρχουν και δευτερεύουσες συνδέσεις μεταξύ Αιτωλοακαρνανίας και Στερεάς Ελλάδας/ Αθήνας μέσω επαρχιακών οδών προς Καρπενήσι και Ιτέα. Η σύνδεση της Αιτωλοακαρνανίας με την Πελοπόννησο εξαρτάται από διάβαση του συνδέσμου Ρίου Αντιρρίου. Το αυτό συμβαίνει με την σύνδεση των νομών Αχαΐας και Ηλείας με την Ήπειρο, τα Ιόνια Νησιά και την Δυτική Μακεδονία. Η σύνδεση με την Θεσσαλία, την Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία και την Θράκη (όπως και με τις όμορες χώρες Σερβία, ΠΓΔΜ, Βουλγαρία και Τουρκία) είναι μεν δυνατή θεωρητικά μέσω Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας, αλλά το επίπεδο εξυπηρέτησης του αντίστοιχου οδικού δικτύου, βασική διέξοδος του οποίου είναι η Εθνική Οδός Αντιρρίου Αγρινίου Ιωαννίνων, καθιστά προτιμότερη την διέλευση μέσω Αθήνας λόγω των σαφών υπέρτερων χαρακτηριστικών του άξονα Πατρών Αθηνών Θεσσαλονίκης. Και στις δύο περιπτώσεις οι χρονοαποστάσεις είναι σημαντικά μεγάλες σχετικά με τις πραγματικές γεωγραφικές αποστάσεις, είτε λόγω χαμηλών ταχυτήτων είτε λόγω περιπορείας. Σημαντικά σημεία στραγγαλισμού του δικτύου είναι η διέλευση του Άξονα Πατρών Αθηνών Πύργου Καλαμάτας μέσα από την πόλη της Πάτρας και δευτερογενώς τα ανεπαρκή λειτουργικά χαρακτηριστικά του άξονα σε μεγάλου μήκους κλάδους του άξονα Πατρών Πύργου Καλαμάτας. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 10

11 Όλες οι μεγάλες πόλεις της περιοχής (άνω των κατοίκων) και οι βασικοί πόλοι απασχόλησης/ ενδιαφέροντος (παραγωγικές και τουριστικές ζώνες) έχουν απευθείας πρόσβαση στον κορμό. Το σύνολο των επαρχειακών οδών συνδέεται με τον προαναφερόμενο κορμό, ενώ το σύνολο των τοπικών δρόμων που εξυπηρετούν την μεγάλη πλειοψηφία των βασικών οικισμών συνδέεται είταε με το επαρχιακό είτε με το εθνικό δίκτυο. Σύμφωνα με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, το οδικό δίκτυο της περιοχής προσομοιάζει ελάχιστα στη δομή ενός πλέγματος, με συνέπεια να υπάρχουν ελάχιστες εναλλακτικές διαδρομές για τις ενδοπεριφερειακές μετακινήσεις μεταξύ των βασικών οικισμών Σιδηροδρομικό δίκτυο Το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο είναι τοποθετημένο στο βόρειο παραλιακό τμήμα του νομού διέρχεται από το Αίγιο και μέσω του Αγίου Γεωργίου Ρίου φτάνει στην Πάτρα. Η σιδηροδρομική γραμμή σήμερα διέρχεται περιμετρικά του υφιστάμενου λιμένα και στον Άγιο Διονύσιο λειτουργεί ο κεντρικός επιβατικός σταθμός της πόλης. Η γραμμή συνεχίζει σχεδόν παραλιακά κατά μήκος της Ακτής Δυμαίων μέχρι την Κάτω Αχαΐα και τη Μανωλάδα και έπειτα συνεχίζει παραλιακά στο Νομό Ηλείας. Η σημερινή μονή μετρική γραμμή για όλο το μήκος Αθηνών - Κορίνθου - Πατρών είναι ανεπαρκής τόσο για την επιβατική όσο και για την εμπορική διακίνηση. Η γραμμή χρησιμοποιείται κυρίως για επιβατική διακίνηση και ελάχιστα για εμπορική Αεροπορικές μεταφορές Η Περιοχή εξυπηρετείται σήμερα από τα στρατιωτικά αεροδρόμια του Αράξου και της Ανδραβίδας, των οποίων η επιβατική διακίνηση αφορά μόνο τουριστικά αεροσκάφη γραμμών εξωτερικού με ειδικά ναυλωμένα δρομολόγια κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Οι επιβάτες των γραμμών αυτών έχουν ως κύριο προορισμό τις τουριστικές περιοχές της Πελοποννήσου καθώς και τα Επτάνησα και συνεπώς κάποιο ποσοστό (σχετικά μικρό) διέρχεται από τον λιμένα Πατρών για να χρησιμοποιήσει τις ακτοπλοϊκές γραμμές, κυρίως Κεφαλλονιάς και Ιθάκης. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 11

12 1.6.4 Θαλάσσιες μεταφορές Οι θαλάσσιες μεταφορές της ευρύτερης περιοχής διεξάγονται κατά πλειοψηφία από το λιμάνι της Πάτρας, το οποίο συνδέεται κύρια με την Ιταλία (Δυτική Πύλη της Ελλάδας). Επιβατικές συνδέσεις με άλλα Ελληνικά λιμάνια πραγματοποιούνται μόνο με την Κεφαλονιά, την Ηγουμενίτσα και την Κέρκυρα. Στην Πάτρα δραστηριοποιούνται 1115 επιχειρήσεις χερσαίων, θαλάσσιων, κλπ μεταφορών ενώ το 1996 για το οποίο υπάρχουν πλήρη επίσημα διαθέσιμα στοιχεία, από το λιμάνι των Πατρών διακινήθηκαν επιβάτες, φορτηγά, Ι.Χ, δίτροχα και τόννοι φορτίων. 1.7 Υγεία Στον τομέα της υγείας, υπάρχουν στην Πάτρα 1058 κλίνες θεραπευτηρίων, 939 ιατροί, 187 οδοντίατροι, 147 φαρμακεία, ενώ αξιοπαρατήρητη είναι τα τελευταία χρόνια η παρουσία του ιδιωτικού τομέα με τη λειτουργία ιδιωτικών διαγνωστικών κέντρων και ιδιωτικών θεραπευτηρίων. Επιπλέον στην πόλη λειτουργούν τέσσερα νοσοκομεία. 1.8 Εκπαίδευση Στο χώρο της εκπαίδευσης στην Περιοχή, δεσπόζουσα είναι η παρουσία του Πανεπιστημίου Πατρών, του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και του ΤΕΙ Πατρών, ενώ υπάρχουν 186 δημοτικά σχολεία, 35 γυμνάσια, 18 λύκεια όλων των κατευθύνσεων, 121 ιδιωτικά φροντιστήρια, 185 φροντιστήρια ξένων γλωσσών, καθώς και μικρός σχετικά αριθμός ιδιωτικών και δημόσιων ΙΕΚ και ΚΕΚ. 1.9 Έρευνα Τεχνολογία (Τεχνολογικό Πάρκο Πατρών) Στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας δεσπόζει το Τεχνολογικό Πάρκο Πατρών, το οποίο βρίσκέται στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Πατρών. Το Τεχνολογικό Πάρκο Πατρών συμβάλλει αφ ενός στην συμπλήρωση και διεύρυνση του πεδίου του γνωστικού αντικειμένου του Πανεπιστημίου Πατρών στην ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 12

13 εφαρμοζόμενη έρευνα, με συνέπεια τον εμπλουτισμό της προσφοράς στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αφ ετέρου συμβάλλει θετικά στην υποβοήθηση του βιομηχανικού τομέα της περιοχής και την στήριξη των καινοτομιών και πρωτοβουλιών ανάπτυξης με ειδική τεχνολογία και τεχνογνωσία. Ως προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την εφαρμοσμένη έρευνα αναμένεται η προσέλκυση νέων φοιτητών και ερευνητών από τις περιοχές Αθήνας Θεσσαλονίκης με τις αντίστοιχες πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις στην οικονομία της περιοχής. Το Τεχνολογικό Πάρκο θα συμβάλλει άμεσα και έμμεσα στην αύξηση της απασχόλησης της περιοχής, στην αναβάθμιση, την εξέλιξη και εκσυγχρονισμό του δευτερογενούς τομέα και του προϊόντος του και στην δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης. Το τεχνολογικό Πάρκο Πατρών έχει διαμορφώσει στις εγκαταστάσεις του, ειδικούς χώρους που αποτελούν τη Θερμοκοιτίδα και το Κέντρο Καινοτομίας του. Οι χώροι αυτοί διατίθενται για την αρχική εγκατάσταση, την προσωρινή λειτουργία και ανάδειξη ειδικών μονάδων, εταιριών ταχείας ανάπτυξης. Σε αυτούς τούς χώρους παρέχονται οι υποστηρικτικές διευκολύνσεις και οι υπηρεσίες του Τεχνολογικού, προκειμένου οι φιλοξενούμενες μονάδες να υλοποιήσουν το επιχειρηματικό σχέδιο ή το σχέδιο δράσης τους. Στο Κέντρο Καινοτομίας εντάσσονται πρόσφατα ιδρυθείσες ή υπό σύσταση μονάδες προκειμένου να συγκροτηθούν, να ολοκληρώσουν και να κατοχυρώσουν το καινοτομικό αποτέλεσμά τους (την καινοτομία), και να καταρτίσουν και να δοκιμάσουν το σχέδιο εκμετάλλευσης της καινοτομίας Στη Θερμοκοιτίδα εντάσσονται μονάδες που μπορεί να έχουν ήδη μια πρώτη περίοδο λειτουργίας (εντός ή εκτός του Τεχνολογικού Πάρκου Πατρών) και που κατέχουν ένα καινοτομικό αποτέλεσμα (μία καινοτομία) Προκειμένου να κατοχυρώσουν το καινοτομικό αποτέλεσμά τους (την καινοτομία), να καταρτίσουν και να δοκιμάσουν το σχέδιο εκμετάλλευσης της καινοτομίας, και να υλοποιήσουν το σχέδιο εκμετάλλευσής της Πολιτισμός Στον νομό Αχαΐας, αλλά και στο σύνολο της περιοχής της Δυτικής Ελλάδας, η Πάτρα πρωτοστατεί σε προσέλκυση και οργάνωση σημαντικού αριθμού εκδηλώσεων τοπικού, εθνικού και διεθνούς ενδιαφέροντος. Η Πάτρα σε διεθνές επίπεδο σχέσεων με άλλες πόλεις, έχει αδελφοποιηθεί με την Saint Etienne της Γαλλίας, τη Λεμεσό της ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 13

14 Κύπρου και την Priot Σερβίας με σκοπό την ανάπτυξη πολιτιστικών σχέσεων και την ανταλλαγή εμπειριών αυτοδιοίκησης. Η Πάτρα παρουσιάζει μια πλούσια δραστηριότητα σε συμμετοχή σε διεθνή, κοινοτικά ή εθνικά αναπτυξιακά και ερευνητικά προγράμματα με κυρίαρχο στοιχείο σε πολλά από αυτά την ανάπτυξη νέων τεχνολογικών εφαρμογών και κυρίως εφαρμογών της πληροφορικής, καθώς και την ανάπτυξη προγραμμάτων κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα. επιπλέον, η πόλη αποτελεί πόλο έλξης για την διοργάνωση και φιλοξενία πολλών συνεδρίων, σεμιναρίων κλπ. Στο επίπεδο της επικοινωνίας και συνεργασίας με άλλους οικισμούς, η Πάτρα αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε σχεδόν κοινωνική ή πολιτιστική δραστηριότητα και τη δημιουργία σχέσεων συνεργασίας και εξάρτησης με τους οικισμούς ολόκληρης της περιοχής. Τέλος πρέπει να τονισθεί, ότι η Πάτρα έχει αναδειχθεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα για το έτος και πρόκειται να φιλοξενήσει πολιτιστικές εκδηλώσεις ευρωπαϊκού και διεθνούς επιπέδου. 2. Η σημερινή εικόνα της Πάτρας Από την προηγηθείσα «ακτινογράφηση» της παραγωγικής δομής της ευρύτερης περιοχής της πόλης των Πατρών, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα από διακυμάνσεις, κρίσεις και ποικίλες παλινδρομήσεις, κατά τη διαδρομή του 20ού αιώνα, προκύπτουν ορισμένες πολλαπλά χρήσιμες διαπιστώσεις. 2.1 Πρωτογενής τομέας Ο αγροτικός τομέας στην Περιοχή και στους τρεις βασικούς κλάδους του, γεωργική, κτηνοτροφική και αλιευτική παραγωγή, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο «σταυροδρόμι». Ο γεωργικός κλάδος, ιδιαίτερα, αντιμετωπίζει πολλά από τα διαρθρωτικά προβλήματα που υφίσταται η γεωργική παραγωγή στη χώρα μας στο σύνολό της (πολυκερματισμός κλήρου, γήρανση απασχολουμένων, χαμηλός δείκτης αντικατάστασης των απασχολουμένων από νεώτερους σε ηλικία, μικρός βαθμός 2 Στο πλαίσιο ανάδειξης της Πάτρας ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα, έχει προγραμματιστεί ένα επενδυτικό σχέδιο κατασκευής πολιτιστικών υποδομών και εξοπλισμού στην πόλη, ανάμεσά τους το Μέγαρο Μουσικής Πατρών. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 14

15 εκσυγχρονισμού σε μέσα και μεθόδους παραγωγής, κλπ), και παράλληλα ειδικότερου τύπου προβλήματα που σχετίζονται με την μείωση της διεισδυσιμότητας των εντοπίως παραγομένων προϊόντων στις αγορές, με την έλλειψη προϊόντων επωνυμίας προέλευσης, με τον μικρό βαθμό εκσυγχρονισμού των μονάδων μεταποίησης των τοπικών προϊόντων, με την καθυστέρηση προώθησης των αναγκαίων αναδιαρθρώσεων και του αναπροσανατολισμού των καλλιεργειών προς προϊόντα υψηλής ζήτησης, κλπ. Οι διαπιστωμένες αυτές αδυναμίες της γεωργίας, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη προώθησης των απαραίτητων διαρθρωτικών παρεμβάσεων, που θα της επιτρέψουν να προσαρμοσθεί στις απαιτήσεις του νέου ανταγωνιστικού περιβάλλοντος εντός του οποίου καλείται να κινηθεί πλέον. Η κτηνοτροφία έχει πολλά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης, καθώς το σημερινό της επίπεδο πολύ απέχει από του να αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει. Η σχετικά μειωμένη παραγωγικότητα των κτηνοτροφικών μονάδων, το υψηλό κόστος παραγωγής (εισροές, δανεισμός, κλπ) που έχει οδηγήσει πολλές μονάδες σε χρηματοοικονομικό αδιέξοδο, η ελλειπής υποδομή και η ανεπαρκής χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, καθώς και η απροθυμία νέων ανθρώπων να απασχοληθούν στην κτηνοτροφική παραγωγή, αποτελούν τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος. Αυτά σε συνδυασμό με την ανάγκη εκσυγχρονισμού των μονάδων τυποποίησης και μεταποίησης κτηνοτροφικών προϊόντων (σφαγείων, τυροκομείων, κλπ), καθιστούν επιτακτική την απαίτηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων αναβάθμισης και ενίσχυσης της κτηνοτροφικής παραγωγής, ώστε ο κλάδος να αποκτήσει τις προδιαγραφές που θα του επιτρέψουν και να καταστεί ανταγωνιστικότερος και να συμβάλει στην συνολικότερη προσπάθεια ανάπτυξης της περιοχής σύμφωνα με τις πραγματικές δυνατότητές του. Ο τρίτος κλάδος του πρωτογενούς τομέα, η αλιευτική παραγωγή, στην Περιοχή, αντιμετωπίζει κατ' αρχήν το πρόβλημα της μειωμένης απόδοσης των αλιευτικών πεδίων του Κορινθιακού και του Πατραϊκού Κόλπου, που επιδεινωνόμενο από την αύξηση κατά τα τελευταία χρόνια της άναρχης ερασιτεχνικής αλιείας, δεν του αφήνει πολλά περιθώρια ανάπτυξης. Άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος, σχετίζονται με τις ανεπάρκειες και τις ελλείψεις των απαραίτητων υποδομών ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 15

16 (αλιευτικά καταφύγια, λιμενικές εγκαταστάσεις, κλπ), όπως και με τις δυσλειτουργίες του συστήματος διάθεσης των προϊόντων. Ο υποκλάδος των ιχθυοκαλλιεργειών, δεν έχει σημειώσει την ανάπτυξη που παρουσιάζει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, υφιστάμενος τις δυσμενείς επιπτώσεις της γεωμορφολογίας της Αχαΐας και της έλλειψης υπήνεμων κόλπων, που αποτελούν ανασχετικούς παράγοντες για την ανάπτυξή του. Ταυτόχρονα, οι ιχθυοκαλλιέργειες, συναντούν προσκόμματα στην περαιτέρω ανάπτυξή τους και εξ αιτίας των υπαρχουσών ελλείψεων των αναγκαίων υποδομών σε περιοχές που προσφέρονται για αυτήν (κακή ποιότητα δρόμων, ανεπαρκές δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, κλπ). Παρ όλα, όμως, αυτά τα προβλήματα, ο κλάδος της αλιείας και της ιχθυοκαλλιέργειας διαθέτει περιθώρια ανάπτυξης, αρκεί να αντιμετωπιστούν άμεσα τα επισημανθέντα προβλήματα και να προωθηθεί χωρίς άλλες καθυστερήσεις ο απαραίτητος εκσυγχρονισμός του. 2.2 Δευτερογενής τομέας Ο τομέας της μεταποίησης στην Περιοχή, μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε να εμφανίζει σημεία ανάκαμψης από την βαθύτατη κρίση που είχε βυθιστεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, που οδήγησε στη σαρωτική αποβιομηχάνιση της Περιοχής με το κλείσιμο στρατηγικής σημασίας βιομηχανικών μονάδων και δεκάδων μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και, εν τέλει στη μαζική ανεργία που πλέον αποτελεί το υπ' αριθμόν ένα κοινωνικοοικονομικό πρόβλημα της περιοχής. Παρά τα εμφανισθέντα σημεία ανάκαμψης, όμως, ο τομέας της μεταποίησης, αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα στην προσπάθειά του να προσαρμοσθεί και να ανταποκριθεί με επιτυχία στις σύνθετες απαιτήσεις του νέου ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Προβλήματα που σχετίζονται με την ανάγκη τεχνολογικού και λειτουργικού εκσυγχρονισμού αρκετών από τις μεγάλες αλλά κυρίως των περισσότερων από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, εισαγωγής σύγχρονων και περισσότερο αποδοτικών μεθόδων διοίκησης, υιοθέτησης των νέων πρακτικών του marketing, κλπ. Καθώς και προβλήματα που προκαλούνται από τις πιεστικές χρηματοπιστωτικές δυσχέρειες, τις αδυναμίες της δημόσιας υποδομής, αλλά και την έλλειψη ενημέρωσης για τις επικρατούσες τάσεις της ζήτησης στις διεθνείς αγορές. Όλα αυτά τα προβλήματα στερούν από τις περισσότερες από τις υπάρχουσες μεταποιητικές επιχειρήσεις της Περιοχής, και ιδίως από τις μικρομεσαίες, τη δυνατότητα να διαδραματίσουν ένα ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 16

17 δυναμικό ανταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στην αγορά της ευρύτερης περιφέρειας, αλλά και συνολικότερα στην Ελληνική, όπως και στις διεθνείς αγορές. Για να μπορέσει ο τομέας της μεταποίησης στην Περιοχή να αποδεσμευτεί από όλες αυτές τις τροχοπέδες που καθηλώνουν τον παραγωγικό δυναμισμό των τοπικών επιχειρήσεων και να αποκτήσει την ανταγωνιστικότητα που υπαγορεύουν οι νέες συνθήκες του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού περιβάλλοντος, χρειάζεται επειγόντως ο ριζικός εκσυγχρονισμός του και η διευκόλυνση του αναπροσανατολισμού του προς τα νέα δεδομένα. Γιατί μόνο τότε θα κατορθώσει να αξιοποιήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματά του και να διατηρήσει μια σημαντική θέση στη νέα αναπτυξιακή δομή της Περιοχής, την προσαρμοσμένη στις νέες προτεραιότητες του 21ου αιώνα. 2.3 Τριτογενής τομέας Ο τομέας των υπηρεσιών στην Περιοχή, χαρακτηρίζεται κυρίως από την δεσπόζουσα παρουσία των παραδοσιακών κλάδων στις επιμέρους συνθέτουσες που τον συναπαρτίζουν. Η παρουσία κλάδων αιχμής του μέλλοντος, όπως η πληροφορική, οι τηλεπικοινωνίες και οι υπηρεσίες που προκύπτουν από την παραγωγική εφαρμογή των επιτευγμάτων άλλων πεδίων των νέων τεχνολογιών, είναι σχετικά μικρή και πάντως χαμηλής τοπικής προστιθέμενης αξίας. Αλλά και οι κατά βάση παραδοσιακοί κλάδοι των υπηρεσιών που πρωτίστως δραστηριοποιούνται στην Περιοχή, αν και συμμετέχουν με το υψηλότερο ποσοστό στη διαμόρφωση του τοπικού ΑΕΠ, εν τούτοις εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα. Ο τουρισμός, οι μεταφορές και το εμπόριο, που αποτελούν τους κυριώτερους κλάδους υπηρεσιών της οικονομίας της Περιοχής, αντιμετωπίζουν καθένας στον ειδικότερο χώρο του περισσότερα ή λιγότερα προβλήματα Τουρισμός Παρά το γεγονός ότι από την Πάτρα διέρχονται ετησίως - λόγω του λιμανιού κυρίως - πάνω από 1,5 εκατομμύρια Έλληνες και αλλοδαποί τουρίστες, ο τουρισμός κινείται σε μέτρια επίπεδα εν σχέσει προς τις δυνατότητες ανάπτυξης που εγγενώς διαθέτει. Η έλλειψη επαρκούς αριθμού σύγχρονων ξενοδοχειακών μονάδων ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 17

18 δυναμένων να εξυπηρετήσουν τις απαιτήσεις της νέου τύπου τουριστικής ζήτησης, η μη αξιοποίηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης τουρισμού «ειδικού προορισμού» που η ευρύτερη περιοχή της πόλης των Πατρών σε αφθονία διαθέτει, οι καθυστερήσεις στα μεγάλα έργα συγκοινωνιακής υποδομής που θα διευκολύνουν την πρόσβαση των επισκεπτών στα αξιοθέατα του Νομού, οι παραλείψεις στην ανάδειξη των φυσικών και ιστορικών - πολιτισμικών αξιοθεάτων της περιοχής, αποτελούν μερικά μόνο από τα προβλήματα που πρέπει ταχύτατα να επιλυθούν ώστε ο τουρισμός να αναδειχθεί σε μια από τις πλέον πλουτοφόρες δραστηριότητες της Περιοχής. Εφ' όσον αυτά τα προβλήματα αντιμετωπισθούν, η Πάτρα είναι σε θέση αξιοποιώντας όλα τα γεωγραφικά, κλιματολογικά, κλπ συγκριτικά της πλεονεκτήματα, να αναδειχθεί σε έναν από τους σημαντικότερους πόλους ανάπτυξης της Ελλάδας του 21ου αιώνα Μεταφορές Λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής θέσης της της Πάτρας που αποτελεί τη Δυτική Πύλη της Ελλάδας, οι μεταφορές βρίσκονται σε καλή σχετικά θέση από άποψη συμβολής στο οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής. Παρ' όλα αυτά, όμως, οι καθυστερήσεις που σημειώνονται στη δημιουργία ολοκληρωμένων, λειτουργικών και παραγωγικών δικτύων μεταφορικών υποδομών (οδικοί και σιδηροδρομικοί άξονες, αεροδρόμια, λιμάνια) και οι ελλείψεις που διαπιστώνονται στους υποκλάδους των συνδυασμένων μεταφορών, των χερσαίων και θαλάσσιων τουριστικών μεταφορών και μεταφοράς εμπορευμάτων με σύγχρονους τρόπους μεταφοράς (εμπορευματοκιβώτια, ψυγεία, κλπ), στερούν την Πάτρα από την ακόμη δυναμικότερη ανάπτυξη ενός κλάδου που η θέση της ευνοεί την περαιτέρω ανέλιξή του Εμπόριο Το εμπόριο στην Πάτρα, βρίσκεται σε φάση μετάβασης από τις αρνητικές παρενέργειες που προκάλεσαν οι κλυδωνισμοί της βαθιάς οικονομικής κρίσης που πριν από λίγα χρόνια έπληξε την περιοχή, στην ανάγκη προσαρμογής στα νέα δεδομένα που υπαγορεύει το καινούργιο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνεται στη χώρα. Ο εμπορικός κλάδος στην Πάτρα, βρίσκεται ενώπιον προβλημάτων που ευρύτερα απασχολούν τον εμπορικό κόσμο στη χώρα μας (ασταθές και σκληρό ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 18

19 φορολογικό σύστημα, αβεβαιότητα του καθεστώτος επαγγελματικής στέγης, χρηματοπιστωτική ασφυξία, ασφαλιστικό, κλπ), αλλά και ειδικότερων προβλημάτων όπως ο αθέμιτος ανταγωνισμός από το παραεμπόριο, η άναρχη εισβολή πολυεθνικών εμπορικών επιχειρήσεων, η αναχρονιστική διάρθρωση σχέσεων με τους προμηθευτές και τους καταναλωτές - πελάτες, κλπ. Για να κατορθώσουν οι εμπορικές επιχειρήσεις της περιοχής όχι μόνο να επιβιώσουν στον ανταγωνισμό, αλλά και να προσαρμοσθούν επιτυχώς στις απαιτήσεις του, είναι αναγκαία η προώθηση ενός πλέγματος παρεμβάσεων εκσυγχρονισμού της λειτουργίας τους και εξορθολογισμού της δομής τους. 2.4 Κοινωνικός εξοπλισμός Οι δυο άλλοι κλάδοι του τομέα των υπηρεσιών με σημαντική παρουσία στην οικονομία της Πάτρας, είναι, τέλος, εκείνοι της εκπαίδευσης και της υγείας. Λόγω της παρουσίας των δύο Ανωτάτων Ακαδημαϊκών Μονάδων δηλ. του Πανεπιστημίου Πατρών και του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου καθώς και των ΤΕΙ Πατρών στον πρώτο κλάδο, και του Πανεπιστημιακού Περιφερειακού Νοσοκομείου στον δεύτερο κλάδο, αλλά και της δραστηριοποίησης στο πλαίσιό τους σύγχρονων και ευέλικτων ιδιωτικών επιχειρήσεων, η εκπαίδευση και η υγεία μπορούν να αναδειχθούν σε δυο κλάδους δυναμικής συμβολής στην τοπική οικονομία κατά τον 21ο αιώνα. Αρκεί η ανάπτυξή τους να ενθαρρυνθεί και να ενταχθεί ως μια από τις οργανικές προτεραιότητες των όποιων αναπτυξιακών σχεδιασμών και προσπαθειών. Το Πανεπιστήμιο Πατρών είναι το τρίτο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της Χώρας από απόψεως αριθμού φοιτητών, διδακτικού και λοιπού προσωπικού και ακαδημαϊκών Τμημάτων και ένα δυναμικά αναπτυσσόμενο Κέντρο διδασκαλίας και έρευνας. Η ίδρυση του Πανεπιστημίου είχε ένα φιλόδοξο σκοπό. Και αυτός ήταν η ίδρυση ενός προτύπου Πανεπιστημίου, το οποίο θα επέφερε αυτόματη βελτίωση στα προγράμματα διδασκαλίας των άλλων Πανεπιστημίων της Χώρας και θα διευκόλυνε την προσαρμογή της στις νέες συνθήκες της οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης της Χώρας. Παράλληλα το πανεπιστήμιο θα παρείχε, στο πνεύμα της διεθνούς συνεργασίας, υπηρεσίες και σε άλλες χώρες, που βρίσκονταν στο ίδιο επίπεδο ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 19

20 ανάπτυξης, προσδίδοντας έτσι διεθνή χαρακτήρα στην αποστολή τους. Στο Πανεπιστήμιο λειτουργούν είκοσι δύο τμήματα. Ο αριθμός των φοιτητών βαίνει συνεχώς αυξανόμενος και ανέρχεται κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος σε δέκα επτά χιλιάδες περίπου. Ο κοινωνικός εξοπλισμός της Πάτρας ως του μόνου οικισμού πρώτου οικιστικού επιπέδου στην Δυτική Ελλάδα, καλύπτει πλήρως τους τομείς υγεία παιδεία πολιτισμός. Συγκεκριμένα, στο Πολεοδομικό Συγκρότημα των Πατρών λειτουργούν τέσσερα νοσοκομεία 3 και ένα κέντρο υγείας, το Πανεπιστήμιο Πατρών 4 και το Τεχνολογικό Πάρκο του Πανεπιστημίου, το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πατρών (μουσεία μείζονος σημασίας) και οκτώ μείζονες μονάδες κοινωνικής πρόνοιας. Η Πάτρα συγκεντρώνει διοικητικές έδρες στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό στους τομείς της δικαιοσύνης και δημόσιας τάξης 5. Η πόλη έχει την έδρα τόσο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας, όσο και της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. Επιπλέον η Πάτρα αποτελεί την κύρια πόλη στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας με την καλύτερη κατανομή ορισμένων καθαρά αστικών λειτουργιών οι οποίες προσδιορίζουν ουσιαστικά τον ρόλο των πόλεων μέσα στο οικιστικό δίκτυο της περιφέρειας όπως είναι οι τράπεζες, τα συμβολαιογραφεία και τα πολεοδομικά γραφεία 6. Το κυρίαρχο στοιχείο που προκύπτει από τις προπαρατεθείσες βασικές διαπιστώσεις αναφορικά με τη σημερινή εικόνα της παραγωγικής δομής της πόλης των Πατρών, είναι πως η Περιοχή πάσχει από ένα σημαντικό «έλλειμμα εκσυγχρονισμού». Και στους τρεις θεμελιώδεις τομείς της παραγωγής (αγροτικό, μεταποιητικό, υπηρεσίες), αλλά και στους επί μέρους κλάδους καθενός από αυτούς τους τομείς, το μείζον ζητούμενο είναι η διαρθρωτική και λειτουργική αναπροσαρμογή στα νέα δεδομένα που υπαγορεύει το νέο παγκοσμιοποιημένο 3 Μεταξύ τους το Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίου, το οποίο είναι η μεγαλύτερη μονάδα υπηρεσιών υγείας που λειτουργεί στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. 4 Με εγγεγραμμένους φοιτητές. 5 Όπως είναι φυσικό, στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Τ.Ε.Ι. Πάτρας υπάγεται διοικητικά στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων 6 Καθώς πρόκειται για δραστηριότητες που άπτονται του κλάδου της οικοδομής με τη μορφή παροχής δανείων, τέλεσης αγοραπωλησιών και έκδοσης οικοδομικών αδειών. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 20

21 οικονομικό περιβάλλον. Μόνο που αυτό, πια, δεν αρκεί. Πρέπει, δηλαδή, να δοθεί έμφαση στις νέες αναπτυξιακές δυνατότητες που διανοίγουν μπροστά μας οι καινούργιοι τομείς παραγωγικής δραστηριότητας που προκύπτουν από την οικονομική εφαρμογή των επιτευγμάτων των νέων τεχνολογιών, καθώς και στις ευκαιρίες παραγωγικής κινητοποίησης κλάδων που συνδέονται άμεσα με την αξιοποίηση των νέων γεωοικονομικών δεδομένων. Σε αυτές τις κατευθύνσεις θα πρέπει επειγόντως να στραφούν οι αναπτυξιακές προσπάθειες στην Περιοχή. Όχι πρόχειρα, αποσπασματικά ή «αντανακλαστικά» υπό την πίεση κρίσεων και δυσκολιών, αλλά πρωτοβουλιακά και συστηματοποιημένα, στο πλαίσιο μιας νέας ολοκληρωμένης στρατηγικής ανάπτυξης, η οποία χωρίς να παραθεωρεί τη σημασία των παραδοσιακού τύπου αναπτυξιακών εγχειρημάτων, εν τούτοις θα βασίσει το μέλλον της Πάτρας και την ευημερία των κατοίκων της στον 21ο αιώνα, σε δράσεις προσανατολισμένες στο αύριο. Ακριβώς οι άξονες μιας τέτοιας μελλοντοστραφούς ολοκληρωμένης στρατηγικής ανάπτυξης για την Πάτρα, επιχειρείται να διαγραφούν στα κεφάλαια που ακολουθούν. Αυτό γίνεται βέβαια, με την επίγνωση πως η διαμόρφωση μιας πρότασης «στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης» προσκρούει σε πολλούς περιορισμούς. Πολλούς περισσότερους, μάλιστα, από όσους «συναντά» η διατύπωση μιας πρότασης ανάπτυξης σε εθνική κλίμακα, καθώς είναι γεγονός ότι μια τοπική οικονομία ως τμήμα του συνόλου, είναι υποχρεωμένη να θεωρεί τη φορολογική, νομισματική, εισοδηματική, κλαδική, κλπ, πολιτική ως δεδομένη, αφού είναι προσδιορισμένη από τις επιλογές της κεντρικής κυβέρνησης (και στην περίπτωση της χώρας μας που είναι οργανικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και από τις δικές της κατευθύνσεις). Όμως, παρ' όλα αυτά, το εγχείρημα αξίζει. Γιατί πάντα υπάρχουν θεσμικά και πραγματικά περιθώρια για να μπορέσει μια τυπική οικονομία, στην περίπτωσή μας η οικονομία της Πάτρας, να αξιοποιήσει ευκαιρίες και δυνατότητες, ανάπτυξης και ευημερίας. Εκείνο που συνήθως απουσιάζει, είναι ο στόχος και η στρατηγική επίτευξής του. Και αυτή την «απουσία» επιχειρεί να καλύψει ως μια πρώτη απόπειρα - έναυσμα περαιτέρω συζητήσεων και ζυμώσεων, η παρούσα πρόταση. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 21

22 2.5 Πολεοδομική οργάνωση και προβλήματα Το πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο. Η πόλη κτισμένη σε δύο επίπεδα, ανάμεσα στον Πατραϊκό Κόλπο και το Παναχαϊκό Όρος, είναι από τις πρώτες πόλεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους που απέκτησε πολεοδομικό σχέδιο. Η σημερινή πόλη παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά και τις αντινομίες ενός αναπτυσσόμενου ελληνικού αστικού κέντρου. Περιορισμένη από την μια πλευρά από την θάλασσα και από την άλλη από τους λόφους αναπτύσσεται κατά μήκος δύο αξόνων, τον κυρίαρχο Βορρά Νότου και τον Βορειοδυτικό Νοτιοανατολικό. Ταυτόχρονα παρατηρούνται φαινόμενα πληθυσμιακής και χωρικής επέκτασης των βασικών οικιστικών συγκεντρώσεων της ευρύτερης περιοχής και ιδιαίτερα στην παραλιακή ζώνη πλησίον του αστικού ιστού. Τα φαινόμενα αυτά πραγματοποιούνται με τη διαδικασία προαστικοποίησης των περιαστικών οικισμών και των κοντινών που παραδοσιακά εξυπηρετούσαν παραθεριστικές ανάγκες ή ήταν καθαρά αγροτικοί οικισμοί και σήμερα ουσιαστικά έχουν ενταχθεί ή εντάσσονται στον αστικό ιστό διατηρώντας την παλιά του δομή και οργάνωση, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να αντεπεξέλθουν στις νέες ανάγκες και τη σταδιακή και τη σταδιακή μετατροπή του χαρακτήρα τους. Η Πάτρα διαθέτει ένα από τα πιο εκτεταμένα σχέδια πόλης στη χώρα. Η έκτασή του ανέρχεται στα στρέμματα και είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον πληθυσμό της. Σε αντίθεση διαθέτει ένα αρκετά ισχυρό και πυκνοδομημένο κέντρο. Το σύστημα δόμησης, με το οποίο έχει οικοδομηθεί ολόκληρος ο πυρήνας της, είναι το συνεχές, με κύριο χαρακτηριστικό τους υψηλούς συντελεστές δόμησης κυρίως στο κέντρο και τους μικρού πλάτους δρόμους. Η ανάπτυξη της πόλης στους νεότερους χρόνους υπήρξε εντελώς απρογραμμάτιστη. Η υλοποίηση του σχέδιου πόλης καθυστέρησε σημαντικά με αποτέλεσμα η πόλη να μην έχει αποκτήσει ολοκληρωμένο σχέδιο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονα πολεοδομικά προβλήματα που αναφέρονται κύρια στις νεοεντασσόμενες περιοχές. Τα προβλήματα των συνεχών και τμηματικών επεκτάσεων και του προσανατολισμού του σχεδιασμού σε εκείνες τις περιοχές που ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 22

23 διαμορφώθηκαν ανεξέλεγκτα, χαρακτηρίζουν ολόκληρη την μεταπολεμική ιστορία του σχεδιασμού σε εκείνες τις περιοχές που διαμορφώθηκαν ανεξέλγκτα, χαρακτηρίζουν ολόκληρη την μεταπολεμική ιστορία του σχεδιασμού της οικιστικής ανάπτυξης. Η τεράστια διεύρυνση των ορίων των οικιστικών επεκτάσεων που συντελείται την τελευταία εικοσαετία δεν φαίνεται να επιλύει τα προβλήματα των αυθαιρέτων και των κατατμήσεων της γης, αφού συνεχώς δημιουργούνται νέες πιέσεις και συμφέροντα σε εκτός σχεδίου περιοχές. 3 Η Πάτρα ανάμεσα στο Χθες και το Αύριο Η παρουσία της Πάτρας στο πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα, προσδιορίστηκε κατά προεξάρχοντα λόγο από το ρόλο της ως μείζονος αστικού κέντρου μιας ευρύτερης αγροτικής περιοχής, και ταυτόχρονα από τη λειτουργία της ως ενός σημαντικού λιμανιού διακίνησης εμπορευμάτων το οποίο για ιστορικούς λόγους είχε αναπτύξει απ' ευθείας σύνδεση με το εξωτερικό, και ιδίως με την Δύση. Αυτός ο συνδυασμός αγροτικής παραγωγής και δυνατότητας ανάπτυξης του εξαγωγικού εμπορίου, κατέστησε δυνατή την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα μεταποίησης, με έμφαση στη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, όπως η σταφίδα, το λάδι, κλπ. Επίσης, η δεσπόζουσα θέση της Πάτρας ως του κυριοτέρου διοικητικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Ελλάδας, είχε ως απότοκο την σημαντική ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα των υπηρεσιών. Η Πάτρα, ως βασικούς πόλος ανάπτυξης, διαδραμάτισε καθ' όλη αυτή την περίοδο σημαντικό ρόλο στο οικονομικό γίγνεσθαι της Ελλάδας. Στη μεταπολεμική περίοδο που ακολούθησε, και έως τις αρχές της δεκαετίας του '80, η Πάτρα, αναδείχθηκε μαζί με τις ευρύτερες περιοχές των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, σε μια από τις κατ' εξοχήν περιοχές πυλώνες της συνολικής εθνικής αναπτυξιακής προσπάθειας. Στη φάση αυτή, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ο βιομηχανικός τομέας, με ορισμένες από τις σημαντικότερες Ελληνικές βιομηχανικές επιχειρήσεις να έχουν ως έδρα τους την ευρύτερη περιοχή της πόλης των Πατρών. Αξιοσημείωτη ήταν επίσης η παρουσία του αγροτικού τομέα, ενώ το λιμάνι των Πατρών εξακολουθούσε να αποτελεί μια από τις κύριες πύλες διασύνδεσης της χώρας με τον έξω κόσμο, δίνοντας ώθηση στην άνθιση του εμπορίου και των μεταφορών. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 23

24 Την περίοδο αυτή ακολούθησε από τις αρχές προς τα μέσα της δεκαετίας του '80, μια επώδυνη φάση βιομηχανικής παρακμής και γενικότερης συρρίκνωσης του παραγωγικού ιστού της περιοχής. Ένας συνδυασμός γενικότερων δυσμενών εξελίξεων στη διεθνή αγορά για κρίσιμους για την οικονομία της περιοχής κλάδους (όπως η κλωστοϋφαντουργία), αδυναμίας των εγχώριων επιχειρηματικών φορέων να ανταποκριθούν θετικά στην πρόκληση της ανανέωσης και της αναπροσαρμογής που υπαγόρευαν οι διεθνείς τάσεις, αλλά και αστόχαστων πολιτικών επιλογών και αδιέξοδων κομματικής έμπνευσης συνδικαλιστικών πρακτικών, οδήγησε την Πάτρα στην οδυνηρή εμπειρία της σαρωτικής αποβιομηχάνισης και της μαζικής ανεργίας. Βιομηχανικές μονάδες - σύμβολα παλαιότερα του παραγωγικού σφρίγους της περιοχής, έκλεισαν. Ο αγροτικός τομέας, δεν αξιοποίησε στο βαθμό που θα έπρεπε τις ευκαιρίες διαρθρωτικού εκσυγχρονισμού και παραγωγικής αναβάθμισης που πρόσφεραν οι Ευρωπαϊκές ενισχύσεις και επιδοτήσεις, χάνοντας σιγά - σιγά τη μάχη της ανταγωνιστικότητας των παραγομένων προϊόντων, και συντελώντας έτσι και αυτός στη διόγκωση της ανεργίας και των συναφών κοινωνικών προβλημάτων της περιοχής. Τομείς όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές, το εμπόριο, επλήγησαν από την αρνητική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ενώ υπέστησαν και τις συνέπειες των αδρανειών και των καθυστερήσεων στην προώθηση της πραγματοποίησης ζωτικής σημασίας βασικών έργων υποδομής, η κατασκευή των οποίων αποτελούσε το θεμελιώδες προαπαιτούμενο κάθε τελεσφόρας προσπάθειας αναπτυξιακής απογείωσης της Πάτρας. Το σωρευτικό αποτέλεσμα όλων αυτών των παραλείψεων, των λαθών και των καθυστερήσεων, ήταν η Πόλη να υποσκελισθεί αναπτυξιακά από άλλες δυναμικά ανερχόμενες περιοχές της χώρας, να βρεθεί προ εκρηκτικών κοινωνικών αδιεξόδων, και να απολέσει μέρος της σημαντικής αναπτυξιακής του θέσης στον Ελληνικό χώρο. Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 και εντεύθεν, η κατάσταση στην Πάτρα δείχνει να σταθεροποιείται σε ένα νέο χαμηλότερο σημείο ισορροπίας. Οι ραγδαίοι ρυθμοί της αποβιομηχάνισης και της συρρίκνωσης του παραγωγικού ιστού της περιοχής επιβραδύνθηκαν. Τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία στις αρχές της δεκαετίας του '90 και κατόπιν, συνέτειναν στην ανανέωση του ενδιαφέροντος για το λιμάνι της Πάτρας ως Δυτικής Πύλης της χώρας, καθώς ο Βόρειος άξονας παρουσίαζε δυσχέρειες προσπέλασης. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 24

25 Στο νέο βελτιωμένο κλίμα που δημιουργήθηκε, άρχισαν να εκδηλώνονται κάποιες πρώτες προτάσεις για την ανάγκη αναπτυξιακού αναπροσανατολισμού της περιοχής, που σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθήθηκαν από κάποιες πρώτες αποσπασματικές πρωτοβουλίες, ενώ το ζήτημα της πραγματοποίησης των βασικών έργων δημόσιας υποδομής πέρασε από τη φάση της υπόσχεσης, στη φάση της δρομολόγησης κάποιων εξ αυτών. Όμως, αυτή η οριακή βελτίωση του σκηνικού είναι προφανές πως δεν αρκεί. Σήμερα η οικονομία της Πάτρας μοιάζει να κινείται στη λογική του αθροίσματος των επιμέρους παραγωγικών συνιστωσών που την απαρτίζουν. Στην καλύτερη περίπτωση, επιδίωξη είναι η μεγέθυνση των ποσοτικών επιδόσεων. Απουσιάζει, έτσι, η πολλαπλασιαστική δυναμική, που μόνο μια ολοκληρωμένη αναπτυξιακή προσπάθεια και διαδικασία μπορεί να επιφέρει. Και που μόνη αυτή μπορεί να εγγυηθεί ένα πραγματικά καλύτερο μέλλον για την πόλη, τους κατοίκους της, την ευρύτερη περιοχή στο πλαίσιο της οποίας βρίσκεται η Πάτρα. 4. Η Δυναμική Αξιοποίηση της Γεωοικονομικής Θέσης της Πάτρας Στο νέο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον η γεωοικονομική θέση που κατέχει μια χώρα ή μια περιοχή, είναι καθοριστικής σημασίας παράμετρος για το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στο διεθνή καταμερισμό έργων και δραστηριοτήτων. Η Πάτρα και η ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας στο σύνολό της, βρίσκεται σε ένα στρατηγικής σημασίας γεωοικονομικό σημείο του Ελληνικού χώρου, με ταυτόχρονη κρίσιμη αξία για τις δυνατότητες της προς τα Ανατολικά επέκτασης των οικονομικών δραστηριοτήτων, του «κέντρου ανάπτυξης» που συγκροτεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα, η πόλη των Πατρών καταλαμβάνει μια θέση «κλειδί» στον άξονα Ν. Ιταλία Δυτική Ελλάδα Μέση Ανατολή, που απολήγει στο Λίβανο και το Ισραήλ, καθώς και στον άξονα της Βορείου Αδριατικής που ξεκινά από τη Σλοβενία και τις Δαλματικές ακτές και περνώντας από τη Δυτική Ελλάδα καταλήγει στην Αφρική, δηλαδή στους δύο κύριους άξονες επέκτασης οικονομικών δραστηριοτήτων του «κέντρου ανάπτυξης» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ταυτόχρονα η Πάτρα και ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 25

26 ευρύτερα η Δυτική Ελλάδα, αποτελεί τη Δυτική Πύλη διασύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και συνιστά το Δυτικό άκρο του αναπτυξιακού άξονα Θεσσαλονίκης Αθήνας Πάτρας καθώς και την κύρια Δυτική Πύλη προσπέλασης προς την Κεντρική και εν μέρει προς τη Νότια Ελλάδα. Αυτή η διπλή στρατηγικού χαρακτήρα γεωοικονομική σημασία της Πάτρας για τον Ελληνικό και τον Ευρωπαϊκό χώρο, επιβεβαιώνεται από την έμφαση που αποδίδει η Ελληνική πλευρά στην περιοχή, στις συζητήσεις για την προώθηση μιας πολιτικής που να αναδεικνύει την Ελλάδα ως κόμβο των μεταφορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κόμβο μεταφορών προς τη Μεσόγειο και τους Ασιατικούς και Αφρικανικούς προορισμούς, και αντιστρόφως, ως κόμβο διέλευσης των μεταφορών των δύο αυτών ηπείρων προς το κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακριβώς στην κατεύθυνση της επίτευξης αυτού του στόχου εντάσσεται η επιδίωξη της ανάπτυξης της Δυτικής Πύλης της χώρας, με την ταυτόχρονη επιδίωξη της διασύνδεσης της Δυτικής με την Ανατολική Ελλάδα και της προέκτασης των δια θαλάσσης δικτύων προς Ιταλία και Μέση Ανατολή. Παράλληλα είναι αναγκαία η ανάπτυξη των διασυνδέσεων στον Ελληνικό χώρο και των προεκτάσεών τους προς τις συνορεύουσες με τη χώρα μας Βαλκανικές χώρες και δια μέσου αυτών προς τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε, με την ίδια επιδίωξη εναρμονίζεται, και την επιβεβαιώνει, η έγκριση το 1992 από το συμβούλιο Μεταφορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Οδηγίας που ενέταξε τα «θαλάσσια σκέλη» ως τμήματα των συνδυασμένων μεταφορών, κατόπιν Ελληνικής και Ιρλανδικής πρότασης. Η στρατηγικής σημασίας γεωοικονομική θέση που κατέχει η Πάτρα στο πλαίσιο του νέου παγκοσμιοποιημένου οικονομικού περιβάλλοντος, ως κομβικό σημείο διασύνδεσης με το «κέντρο ανάπτυξης» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής. Της παρέχει μεγάλα περιθώρια αξιοποίησης κλάδων οικονομικής δραστηριότητας που άμεσα ή έμμεσα η ανάπτυξή τους συναρτάται ή επηρεάζεται από τις γεωοικονομικές παραμέτρους, όπως οι Μεταφορές, ο Τουρισμός, κλπ. Στις μεταφορές και τον τουρισμό θα πρέπει να δοθεί αναπτυξιακή προτεραιότητα, καθώς διαθέτουν όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τις ευνοϊκές προϋποθέσεις για να καταστούν οι βασικοί μοχλοί της αναπτυξιακής απογείωσης και της διατηρήσιμης στο χρόνο ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 26

27 ανάπτυξης της περιοχής και συνακόλουθα της διαρκούς αναβάθμισης του επιπέδου ευημερίας των κατοίκων της. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτό ζωτική προϋπόθεση είναι να δημιουργηθούν όλες οι απαραίτητες δημόσιες υποδομές, από τις οποίες εξαρτάται το αν θα κατορθώσει ή όχι η Πάτρα να αξιοποιήσει τα πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες που απορρέουν από τη στρατηγικής αξίας γεωοικονομική της θέση. Και από τις οποίες, επίσης, εξαρτάται απόλυτα το αν θα υπάρχουν ή όχι οι βάσεις υποστήριξης των παραγωγικών προσπαθειών στους κλάδους εκείνους που προσφέρεται να αναπτυχθούν ακριβώς λόγω των δυνατοτήτων ανάδειξής τους που παρέχει η γεωοικονομική θέση της περιοχής. Τα έργα αυτά αποτελούν τις ζωτικές προϋποθέσεις αξιοποίησης της γεωοικονομικής θέσης της Πάτρας στο νέο οικονομικό περιβάλλον. Αφορούν το μέλλον της Πάτρας και των κατοίκων της στον 21ο αιώνα, και η έγκαιρη αποπεράτωση και έναρξη της λειτουργίας τους είναι ζωτική για την πραγματική συνεισφορά τους στο αύριο της περιοχής που δημιουργείται σήμερα. 5 Μεγάλα Έργα Υποδομής στην Περιοχή 5.1 Επενδύσεις σε μεταφορικές υποδομές Η περιοχή της Νοτιοδυτικής Ελλάδας έχει αποτελέσει αντικείμενο της Μεταφορικής πολιτικής της Ευρωπαϊής Ένωσης στο παρελθόν. Έτσι έπειτα από το σχέδιο Πιλότος 7 για την ανάπτυξη των συνδυασμένων μεταφορών στον άξονα Βόρεια Ευρώπη Ιταλία Δυτική Ελλάδα, στο οποίο ως ελληνικό λιμάνι επιλέχθηκε το λιμάνι της Πάτρας, η Πάτρα αποτελεί την αφετηρία ενός από τα δεκατέσσερα έργα πρώτης προτεραιότητας που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Έσσεν για τη δημιουργία του Διευρωπαϊκου Δικτύου Μεταφορών. Πρόκειται για τον ελληνικό αυτοκινητόδρομο ΠΑΘΕ που διέρχεται από Πάτρα Αθήνα Θεσσαλονίκη Εύζωνοι και τη ζεύξη του Ρίου με το Αντίριο. 7 Θα αναφερθούμε στη συνέχεια στο σχέδιο Πιλότος. ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 27