Εισαγωγή στην μελέτη των διεθνών σχέσεων

Transcript

1 Εισαγωγή στην μελέτη των διεθνών σχέσεων Οι επεκτατικές αναζητήσεις την δεκαετία του 30 (Ιαπωνία, Ιταλία, Γερμανία) καταδεικνύουν την αναγκαιότητα να ξεφύγει η μελέτη των ΔΣ από τα πλαίσια της ιδεαλιστικής σχολής. Το βιβλίο μελετά την περίοδο μεταξύ των δυο παγκοσμίων πολέμων και επισημαίνει την παράλειψη της μελέτης της ισχύος από πολιτικής και θεωρητικής. Εισαγωγή του πολιτικού ρεαλισμού. Κατά τον Καρ (ο οποίος στηρίζεται στον Μακιαβέλι): 1. η ιστορία είναι μια ακολουθία αιτιών και αποτελεσμάτων 2. η θεωρία δεν οδηγεί την πρακτική, αλλά η πρακτική την θεωρία 3. η πολιτική δεν είναι λειτουργία ηθικής, αλλά η ηθική λειτουργία της πολιτικής Καρ: η ισχύς διαμορφώνει το δίκαιο και την πολιτική. Ο Καρ επηρεάζεται από τον Χομπς παρά τον Καντ. Μαζί με τον Μόργκενθαου ανατρέπουν το παράδειγμα του φιλελεύθερου ιδεαλισμού και το αντικαθιστούν με αυτό του πολιτικού ρεαλισμού. Κεφ.1 Μέχρι το 1914 ο πόλεμος ήταν υπόθεση των στρατιωτικών και η διεθνής πολιτική υπόθεση των διπλωματών. Λαϊκή κινητοποίηση κατά των μυστικών συμφωνιών. Τα δεινά της διεθνούς κοινωνίας γεννούν την ανάγκη της πολιτικής επιστήμης. Οι ανάγκες της πραγματικότητας υπαγορεύουν την ανάγκη για επιστημονική θεώρηση. Τα γεγονότα υπάρχουν ανεξάρτητα από τι πιστεύει κανείς για αυτά. Στις κοινωνικές επιστήμες ο σκοπός ενσωματώνεται στην θεωρία. Παράγοντας της πορείας των πολιτικών πραγμάτων δεν είναι μόνο ο πολιτικός, αλλά και οι πολίτες που διαβάζουν εφημερίδες και σχηματίζουν άποψη. Στο πρώιμο στάδιο ανάπτυξης της πολιτικής επιστήμης δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα γεγονότα, αλλά σε ένα σχέδιο ιδανικό και ευχάριστο (πχ παγκόσμια ειρήνη). ΟΥΤΟΠΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ. Απαρχή της πολιτικής επιστήμης η επιθυμία αποφυγής πολέμων. 1

2 Μετά το 30 τέλος ουτοπικής περιόδου απαρχή του ρεαλισμού που αποδέχεται τα γεγονότα και αναλύει τα αίτια και τις συνέπειες τους. Υποτιμά τον σκοπό (ειρήνη). Ο πολιτικός ρεαλισμός κατηγορείται για στείρωση της σκέψης. Στην πολιτική επιστήμη πρέπει να συνυπάρχουν ο ουτοπισμός και ο ρεαλισμός. Η ώριμη σκέψη συνδυάζει τον σκοπό με την ανάλυση και την παρατήρηση. Κεφ.2 Ουτοπία και Πραγματικότητα Ουτοπιστής ιδεαλιστής βολονταριστής ελεύθερη βούληση ενάντια ρεαλισμού ντετερμινισμού (τα ίδια αίτια παράγουν τα ίδια αποτελέσματα) Η πολιτική επιστήμη πρέπει να βασίζεται, στην αλληλεξάρτηση θεωρίας και πρακτικής (ουτοπία και πραγματικότητας). Η ουτοπική θεωρία αντιπροσωπεύει την διανοουμενίστικη προσέγγιση της πολιτικής. Στις ΗΠΑ οι διανοούμενοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της κοινωνίας των εθνών. Ο αμερικάνικος λαός την απορρίπτει διότι δεν ανέλαβε δράση σε κρίσιμες στιγμές. Οι γραφειοκράτες πιστεύουν ότι η εμπειρία αξίζει περισσότερο από την επιστήμη ως θεωρία. Μακιαβέλι και Βάκων: γραφειοκράτες. Άγγλοι εργάτες αδιάφοροι για θεωρία (αργή εξέλιξη αγγλικού κινήματος) αντί γερμανών που διατηρούν ενδιαφέρον για θεωρία (μαρξιστικό δόγμα) Στο ζήτημα του αφοπλισμού φαίνεται η διαφορά τους: οι γραφειοκράτες τον βλέπουν με καχυποψία και τον θεωρούν μη εφικτό. Η θεωρία της ουτοπίας ταυτίζεται περισσότερο με τα αριστερά κόμματα. Η θεωρία του ρεαλισμού με τα δεξιά. Η ιστορία έχει δείξει ότι όταν αριστερά κόμματα έρχονται στην εξουσία χάνουν τον «δογματικό ουτοπισμό» τους και μετακινούνται προς την γραφειοκρατική δεξιά. Η διαφορά ουτοπίας πραγματικότητας σε προέκταση είναι διαφορά ηθικής πολιτικής (ηθικής φύσης). Κεφ.3 Το φυσικό δίκαιο δανείζεται νόμους της φύσης και τον προσαρμόζει επαγωγικά σε κοινωνικά προβλήματα. 2

3 Μπένθαμ: το καλό είναι η μέγιστη ευτυχία για το μέγιστο αριθμό ανθρώπων (βάση του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας) Δημοκρατικά καθεστώτα ειρήνη Ρωσία πολεμοχαρής διότι δεν έχουν πνευματική καλλιέργεια οι κάτοικοί της (Buckle). Η λογική δείχνει τον παραλογισμό της διεθνούς αναρχίας, καθώς αυξάνεται η γνώση για τις δυσμενείς συνέπειες του πολέμου οδηγούμαστε σε επιθυμία για ειρήνη. Ο Woodrow Wilson μεταφέρει τις αρχές του ρασιοναλιστικού μπενθανισμού στην εποχή του 20 ου αιώνα δημιουργώντας μια νέα ουτοπική και φιλελεύθερη θεωρία. Η συνθήκη ειρήνης του 1919 σπέρνει δημοκρατία, που προκύπτουν από την θεωρία και εκριζώνονται γρήγορα. Ο φιλελεύθερος ρασιοναλισμός οδηγεί στην ίδρυση της κοινωνίας των εθνών. Αν και το καταστατικό της περιείχε κάποιες θεωρητικές ατέλειες και εξασφαλίζοντας όλες τις μεγάλες δυνάμεις μεγαλύτερη πλειοψηφία (περιείχε στοιχεία ρεαλισμού) με τον καιρό, και της ενσωμάτωσης δογματικής ορολογίας κατέστη αφελής και αναποτελεσματική. Η φιλελεύθερη δημοκρατική πίστη στην κοινή γνώμη δεν μπορεί να ισχύει για το διεθνές περιβάλλον. Ο Woodrow Wilson πίστευε στον ορθολογισμό της κοινής γνώμης, η οποία μπορεί να κατευθύνει τις αποφάσεις των ηγετών: 1. η κοινή γνώμη είναι πάντα σωστή 2. η κοινή γνώμη πάντα υπερισχύει και επιβάλλει κυρώσεις Η εισβολή της Ιαπωνίας στη Ματζουρία το 1931 κλονίζει την πίστη του ορθολογισμού της κοινής γνώμης. Η αποτυχία της ΚΤΕ και της δεκαετίας του 30 δεν οφείλεται σε ανόητους ή κακούς ανθρώπους. Οι αρχές ήταν ανόητες. Οι συνθήκες στο διεθνές περιβάλλον του 20 ου αιώνα ήταν διαφορετικές από αυτές του 19 ου όπου η βιομηχανική και τεχνολογική επανάσταση είχε ανάγκη τον φιλελευθερισμό. Κεφ.4 Η αρμονία των συμφερόντων Εκείνοι που υποστηρίζουν την υπεροχή της ηθικής έναντι της πολιτικής υποστηρίζουν ότι πρέπει το άτομο να θυσιάσει τα προσωπικά του συμφέροντα προς όφελος των συνόλου. Αυτοί που πιστεύουν ότι η ηθική είναι λειτουργία της 3

4 πολιτικής πιστεύουν ότι η πλειοψηφία κυβερνά γιατί είναι ισχυρότερη και ότι η μειοψηφία πρέπει να υποταχθεί. Η σχολή της πολιτικής οικονομίας του laissez-faire στηρίζεται στο δόγμα της αρμονίας των συμφερόντων. Ο κρατικός έλεγχος στις οικονομικές υποθέσεις πρέπει να εξαλειφθεί (τα συμφέροντα του ατόμου ταυτίζονται με αυτά της κοινωνίας). Η θεωρία του laissez-faire επέζησε τον 19 ο αιώνα λόγω της βιομηχανικής επανάστασης, της ατμομηχανικής, της μεγάλης αύξησης της παραγωγής και της ευημερίας (διευρυνόμενες αγορές μόνο για μισό αιώνα). Η θεωρία αυτή μεταφέρεται και στα έθνη. Το μέγιστο οικονομικό συμφέρον ενός κράτους ταυτίζεται με το οικονομικό συμφέρον όλου του κόσμου. Το δόγμα αυτό δανείζεται στοιχεία από τον πολιτικό δαρβινισμό: η εξέλιξη είναι ένας αδιάκοπος αγώνας για τη ζωή, όπου επιζεί ο ισχυρός και εξαλείφεται ο ασθενέστερος. Ο ανταγωνισμός είναι απαραίτητος. Επιβιώνουν οι ικανοί, οι ενεργοί μαχητές Δόγμα εξάλειψης των ασθενέστερων εθνών (θυσία αφρικανών και ασιατών). Στην Ευρώπη μετά το 1919 έχουμε σχεδιασμένη οικονομία, η οποία στηρίζεται στο ότι δεν υπάρχει φυσική αρμονία συμφερόντων. Στις ΗΠΑ αυτό συνέβη μετά το 1929 η αγορά τους διευρυνόταν ακόμη γι αυτό. Ο Α ΠΠ καταδεικνύει στους βρετανούς ότι ο πόλεμος δεν είναι χρήσιμος και μόνο η ειρήνη πρέπει να επιδιώκεται. Το 19 ο αιώνα η ουτοπική θεωρία της αρμονίας των οικονομικών συμφερόντων των κρατών ίσχυε επιτυχώς. Οι τυχόν κρίσεις αποσυμπιεζόντουσαν από την μετανάστευση (σε ατομικό επίπεδο) και τον αποικισμό (τα έθνη). Πριν τον Α ΠΠ υπήρχε οργασμός και των δυο. Όμως οι αποικίες περιορίστηκαν (τελείωσαν) και τα κράτη θέσπισαν αντιμεταναστατευτικές νομοθεσίες. Η ουτοπική θεωρία αποτυγχάνει και περνά ρεαλιστική κριτική. Ρεαλιστική κριτική. Απαρχή του ρεαλισμού με τον Μακιαβέλι: η ιστορία είναι σειρά αιτίων και αποτελεσμάτων που δεν καθοδηγούνται από τη φαντασία η πρακτική δημιουργεί τη θεωρία και όχι η θεωρία την πρακτική η ηθική λειτουργία της πολιτικής και όχι η πολιτική λειτουργία της ηθικής 4

5 Δεν μπορεί να υπάρξει καμία πραγματικότητα έξω από την ιστορία. Η σκέψη είναι ανάλογη με τα συμφέροντα και την κατάσταση του στοχαστή και η κοινή γνώμη επηρεάζεται από την διεθνή κατάσταση. Σημεία Κριτικής Ρεαλισμού. 1 ο Σημείο Κριτικής: Για τους ρεαλιστές «αλήθεια» είναι η σκέψη που αναπτύσσεται για να εξυπηρετήσει ένα συγκεκριμένο σκοπό (πχ να μειώσει το κύρος του εχθρού) ή να προσδώσει αξιοπιστία σε κάποιον και στις πολιτικές του. 2 ο Σημείο Κριτικής: Οι θεωρίες κοινωνικής ηθικής είναι οι θεωρίες μιας ισχυρής κοινωνικής ομάδας που έχει δυνατότητα επιβολής στις ασθενέστερες. Το ίδιο και οι θεωρίες διεθνούς ηθικής είναι θεωρίες κυρίαρχων εθνών ή ομάδων εθνών. 3ο Σημείο Κριτικής: Το δόγμα της αρμονίας των συμφερόντων είναι ηθικό τέχνασμα των ισχυρών ομάδων. Έτσι όμως η ηθική είναι προϊόν της ισχύος (Μακιαβέλι). Οι εκκλήσεις για διεθνή αλληλεγγύη προέρχονται από έθνη που μέσα από μια παγκόσμια ένωση θα μπορούσαν να ασκήσουν έλεγχο σε όλο τον κόσμο (διεθνισμός οι αδύναμες χώρες εθνικισμό). Έτσι αποκαλύπτεται το αληθινό προσωπείο των αρχών που επικαλούνται οι ουτοπιστές στη διεθνή πολιτική (κριτική του ρεαλισμού στον ουτοπισμό) Όρια ρεαλισμού. Δεν μπορούμε να επαναπαυθούμε στον καθαρό ρεαλισμό, διότι: δεν περιέχει έναν τελικό σκοπό (ακόμα και ρεαλιστές όπως ο Μακιαβέλι σε κάποια έργα τους τονίζουν την αναγκαιότητα ενός σκοπού) δεν περιέχει κάποια συναισθηματική έκκληση αποδέχεται το πραγματικό πετυχαίνει μόνο ότι είναι σωστό αυτό όμως εκκενώνει την σκέψη από το σκοπό και την καθιστά στείρα δεν προσφέρει βάση για την ανάληψη δράσης Η πολιτική αποτελείται από 2 στοιχεία: την ουτοπία και την πραγματικότητα (που δεν συναντώνται ποτέ). Η καθαρή πολιτική σκέψη πρέπει να διακρίνει τα ιδανικά που αποτελούν ουτοπία από τους θεσμούς που αποτελούν την πραγματικότητα. Το ιδανικό μόλις ενσωματωθεί σε θεσμό παύει 5

6 να είναι ιδανικό και γίνεται έκφραση ενός νέου εγωιστικού συμφέροντος, που πρέπει να καταστραφεί από ένα άλλο ιδανικό. Αυτή η διαρκής αλληλεπίδραση είναι η ουσία της πολιτικής. Μέρος 3 ο Πολιτική Ισχύς και Ηθική Φύση της πολιτικής Ο ουτοπισμός που ονειρεύεται ότι είναι δυνατόν να εξαλείψει την αυταρχικότητα από την πολιτική και να την στηρίζει στην ηθική σφάλει όσο και ο ρεαλιστής που πιστεύει ότι κάθε πολιτική πράξη βασίζεται στην ιδιοτέλεια. Η ισχύς και το όνειρο είναι απαραίτητα συστατικά ενός κράτους. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η ηθική δεν έχει θέση στην πολιτική και ότι ο ηθικός άνθρωπος δεν πρέπει να έχει καμία σχέση με την πολιτική. Αυτό στη συνέχεια της ιστορίας παίρνει 3 μορφές: 1. Δόγμα μη αντίστασης: η ισχύς είναι κακό, αλλά η χρησιμοποίηση μιας ισχύος έναντι σε μια άλλη είναι ακόμη μεγαλύτερο κακό (Ιησούς) 2. Αναρχισμός: χρησιμοποιεί την ισχύ για να ανατρέψει το κράτος σκοπεύει σε μια κοινωνία που απουσιάζει το κράτος και η πολιτική 3. Διαχωρισμός πολιτικής και ηθικής: υπάρχουν ξεχωριστές σφαίρες δράσης πολιτικής και ηθικής ο ηθικός άνθρωπος δεν πρέπει να παρεμποδίσει τον πολιτικό στην εκτέλεση των καθηκόντων του (έτσι εξηγούνται και οι σχέσεις Εκκλησίας Κράτους: δεν πρέπει το κράτος να συμβουλεύεται την εκκλησία για θέματα αρμοδιότητάς του) Ο Καρ ισχυρίζεται ότι οι 2 πρώτες μορφές δείχνουν απόγνωση ότι με την πολιτική δράση δεν μπορούμε να πετύχουμε τίποτα. Για την επίλυση προβλημάτων συμβιβασμός ηθικής πολιτικής. Η ισχύς στη διεθνή πολιτική. Η ισχύς είναι μια και αδιαίρετη. Πολιτικό είναι ένα ζήτημα που αφορά στην ισχύ ενός κράτους σε σχέση με ένα άλλο (άλλα θέματα υγείας, ταχυδρομείων, μεταφορών, «τεχνικά» ζητήματα). Ποιό είναι το ζήτημα; Μεταξύ ποιών ανακύπτει; Ζήτημα που αφορά εκατομμύρια πολύ σοβαρό ζήτημα. 6

7 Μετά τον Α ΠΠ η φιλελεύθερη παράδοση μεταφέρθηκε στη διεθνή πολιτική συμφέρον των μεγάλων δυνάμεων που είχαν το μονοπώλιο της ισχύος. Το 1930 καταρρέει η φιλελεύθερη πολιτική. Ακόμα και στην ΚΤΕ οι μεγάλοι αποφασίζουν και οι μικροί ακολουθούσαν. Η επιδίωξη της ασφάλειας από τους ισχυρούς υπήρξε κίνητρο της πολιτικής ισχύς. Διεθνοποίηση της διακυβέρνησης = διεθνοποίηση της ισχύς (και γίνεται από το κράτος που έχει την απαραίτητη ισχύ γι αυτό). Η πολιτική ισχύς στη διεθνή σφαίρα παίρνει 3 μορφές: 1. Στρατιωτική ισχύς (εξοπλισμός και ανθρώπινο δυναμικό) Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα και καραδοκεί στο διεθνές περιβάλλον. Η εξωτερική πολιτική δεν διαχωρίζεται από την στρατηγική. Ο εθνικισμός αφού πετύχει την εθνική ενότητα οδηγείται σε ιμπεριαλισμό. Η ισχύς ανοίγει την όρεξη για περισσότερη ισχύ. 2. Οικονομική ισχύς Συνδέεται άμεσα με την στρατιωτική ισχύ. Μέχρι τον 18 ο αιώνα στόχευαν στην αύξηση της εσωτερικής παραγωγής και στην απόκτηση πλούτου (μερκαντιλισμός). Ο φιλελευθερισμός διαχωρίζει πολιτική και οικονομία. Όμως τον 19 ο αιώνα ο ιμπεριαλισμός στηρίχτηκε σε οικονομικά όπλα. Το κράτος ελέγχει την οικονομική ζωή για πολιτικούς σκοπούς και εξασφαλίζει τη δυνατότητα για πόλεμο. Πως η πολιτική χρησιμοποιεί την οικονομική ισχύ; Αυτάρκεια (βοηθά και σε έναν πολεμικό αποκλεισμό) Εθνική επιρροή σε άλλες χώρες με την εξαγωγή κεφαλαίων και τον έλεγχο των ξένων αγορών. Η εξαγωγή κεφαλαίων μπορεί να πάρει και την μορφή εξωτερικού δανεισμού. Οι τριγμοί του Α ΠΠ επηρεάζουν πιστωτές και δανειζόμενους. Αμφίδρομη η σχέση πολιτικής ισχύς και ελέγχου ξένων αγορών (αμοιβαίες εμπορικές συμφωνίες). Το οικονομικό όπλο είναι το όπλο των ισχυρών δυνάμεων και είναι λιγότερο ανήθικο από το στρατιωτικό. 3. Ισχύς της πειθούς 7

8 Η ρητορική από παλιά ρεαλιστικό ισχυρό όπλο των ηγετών. Το σύγχρονο όπλο είναι η προπαγάνδα. Παλιά ενδιέφερε η γνώμη ολίγων μορφωμένων και τώρα ενδιαφέρει η προπαγάνδα μεγάλων μαζών. Επιρρεπείς στην προπαγάνδα είναι οι κάτοικοι μεγάλων πόλεων. Οι δημοκρατίες ακολουθούν τη γνώμη των μαζών. Ο ολοκληρωτισμός επιβάλλει να ακολουθείς ένα πρότυπο. Τα όρια των 2 αυτών είναι ασαφή. Μέσα προπαγάνδας: η λαϊκή εκπαίδευση (ραδιόφωνο, τηλεόραση, τύπος). Στον Α ΠΠ οι δυνάμεις συνειδητοποιούν ότι ο ψυχολογικός πόλεμος συνοδεύει τον στρατιωτικό και οικονομικό. Στόχος η ύψωση του ηθικού του δικού μας στρατού και η κατατρόπωση των άλλων. Κατατρόπωση ηθικού των αμάχων. Και μετά συνεχίστηκε γιατί εκλαϊκεύτηκε η διεθνής πολιτική. Πρώτοι οι σοβιετικοί. Η διεθνής προπαγάνδα όργανο εθνικής πολιτικής. Κεφ.9 Η ηθική στη διεθνή πολιτική Η διεθνής ηθική όπως την ανέπτυξαν οι αγγλοσάξωνες, κατέστη ένα όπλο εναντίον αυτών που καταφέρονταν εναντίον του status quo. Δεν είναι σίγουρο ότι η ηθική που εξέταζαν είναι των κρατών ή των ατόμων. Όταν το κράτος διοικούσε ένας ηγεμόνας η ταύτιση της ηθικής του ατόμου με το κράτος ίσχυε. Μετά άτοπη. Οι σύγχρονοι ουτοπιστές πιστεύουν ότι η διεθνής ηθική είναι η ηθική των ατόμων και όχι των κρατών. Η ανάπτυξη καταφεύγει στη δημιουργία ομάδων ατόμων που έχουν συλλογική ευθύνη (πχ μετοχικές εταιρίες συλλογική ευθύνη του κράτους, ηθικά δικαιώματα και υποχρεώσεις). Τα άτομα επίσης δεν έχουν συνέχεια όπως τα κράτη. Άρα η διεθνής ηθική είναι η ηθική των κρατών (αν και είναι επίπλαστες οντότητες). Η διεθνής ηθική ασχολείται με πράξεις των κρατών ως επίπλαστες οντότητες που λειτουργούν στο όνομα ενός συνόλου ατόμων. Ρεαλιστική άποψη για τη διεθνή πολιτική: δεν ισχύει κανένας ηθικός κανόνας στις διακρατικές σχέσεις. Ουτοπιστική άποψη: τα κράτη έχουν τις ίδιες ηθικές απόψεις με τα άτομα. Τι πιστεύει ο μέσος άνθρωπος για την διεθνή ηθική; 8

9 Υπάρχει ένας διεθνής κώδικας ηθικής που πρέπει να τον σέβονται όλοι (να μην προκαλέσει κάποιο κράτος άσκοπα τον θάνατο ή τη δυστυχία των ανθρώπων) Κάθε κράτος συνάπτει συμφωνίες με την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν Δεν περιμένει κάθε κράτος να δείξει την ίδια ηθική συμπεριφορά με αυτό Διαφορές ανάμεσα στην ατομική και κρατική ηθική. Δεν μπορείς να αποδώσεις στο κράτος ανθρώπινα συναισθήματα (αγάπη, μίσος, ζήλια) Οι ενέργειες του κράτους γίνονται από όργανα των θεσμών Το άτομο δέχεται από την ομάδα συμπεριφορές που θεωρεί ανήθικες γι αυτό Το κράτος είναι η υπέρτατη ομάδα ατόμων και γινόμαστε ακόμα πιο ανεκτικοί. Το καλό του κράτους θεωρείται ηθικός σκοπός: το δικαίωμα αυτοσυντήρησης ξεπερνά την ηθική υποχρέωση Είναι ο θεματοφύλακας της πολιτικής ισχύς επιβάλλει κυρώσεις στις ομάδες Η ηθική των ομάδων ατόμων είναι κοινωνική και συνεπάγεται υποχρεώσεις έναντι των άλλων μελών της Η διεθνής κοινότητα υστερεί σε συνοχή έναντι της κρατικής, διότι: Δεν ισχύει η ισότητα μεταξύ των μελών της (η δυνατή παρείσφρηση της ισχύς καθιστά αδύνατη την έννοια της ισότητας στη διεθνή κοινωνία) Τα (περισσότερα) κράτη δεν πιστεύουν ότι υπερέχει το συμφέρον του συνόλου αφού αρνούμαστε την υπερισχύουσα θέση του διεθνούς συνόλου δεν μπορούμε να μιλάμε για διεθνή ηθική Στη διεθνή τάξη ο ρόλος της ισχύος είναι μεγαλύτερος ενώ της ηθικής μικρότερος. Ωστόσο μέσα από μια διαδικασία αμοιβαίων παραχωρήσεων και της προθυμίας να μην επιμένει κανένας σε όλα τα προνόμια ισχύος, η ηθική βρίσκει τη σταθερότερη βάση της στη διεθνή, αλλά και εθνική πολιτική. Τις περισσότερες παραχωρήσεις κάνουν αυτοί που επηρεάζονται περισσότερο. 9

10 Αυτές οι παραχωρήσεις και η εφαρμογή τους καταλήγουν στο δίκαιο και στην αλλαγή στη διεθνή πολιτική. Μέρος 4 ο Δίκαιο και Αλλαγή Κεφ.10 Οι βάσεις του δικαίου Το διεθνές δίκαιο διαφέρει από το εσωτερικό διότι είναι το δίκαιο μιας μη ολοκληρωμένης κοινότητας (επίσης δεν περιλαμβάνει τους θεσμούς του δικαστικού σώματος, της εκτελεστικής και νομοθετικής λειτουργίας) Το διεθνές δίκαιο είναι εθιμικό. Ακόμα και διεθνείς συνθήκες που συνάπτονται και έχουν τη μορφή ενός «νόμου πλαισίου» δεν μπορούν να είναι δεσμευτικές για κράτη που έχουν προσυοπγράψει. Το σύμφωνο Kellog Briand είναι μια συμφωνία ανάμεσα στα κράτη με σκοπό να αποκηρύξουν τον πόλεμο ως όργανο της εθνικής πολιτικής στις μεταξύ τους σχέσεις. Δεν είναι νομοθετική πράξη. 1. Νατουραλιστική άποψη περί δικαίου Την υιοθετούν οι ουτοπιστές και πιστεύουν ότι το δίκαιο έχει εξουσία στο φυσικό δίκαιο. Σε περιόδους αναρχίας και αναταραχής η πρακτική γίνεται πιο ανήθικη και η θεωρία πιο ουτοπική. Τον 19 ο αιώνα η θεωρία έγινε πιο ρεαλιστική. Στον Α ΠΠ πιο ουτοπική. Τον 19 ο αιώνα εμφανίζεται το φυσικό δίκαιο με μεταβλητό περιεχόμενο: το έμφυτο συναίσθημα των ανθρώπων σε κάποια δεδομένη στιγμή ή δεδομένο τόπο για το τι συνιστά «δίκαιο Δίκαιο». 2. Ρεαλιστική άποψη περί δικαίου Το δίκαιο διαχωρίζεται από την ηθική (μπορεί να είναι καταπιεστικό και ανήθικο). Είναι έκφραση της βούλησης του κράτους όργανο καταναγκασμού του κράτους. Σχετικότητα δικαίου: εκφράζει τα συμφέροντα μιας κυρίαρχης ομάδας σε ένα κράτος σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Τι πιστεύει ο Carr; Η κάθε άποψη από τις παραπάνω είναι η μισή αλήθεια. Έτσι, το δίκαιο θεωρείται δεσμευτικό επειδή αντιπροσωπεύει το αίσθημα της κοινωνίας περί δικαίου: είναι ένα όργανο του κοινού καλού. Θεωρείται όμως και 10

11 δεσμευτικό επειδή επιβάλλεται από το ισχυρό χέρι της εξουσίας είναι καταπιεστικό. Αν το δίκαιο δεν ήταν δεσμευτικό δεν θα έπρεπε να υπάρχει πολιτική κοινωνία. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αποτελούν αντικείμενο της πολιτικής και του δικαίου. Το δίκαιο όπως και η πολιτική είναι συνάντηση της ηθικής με την ισχύ. Έτσι λοιπόν το διεθνές δίκαιο υπάρχει στο βαθμό που υπάρχει μια διεθνής κοινότητα που το θεωρεί δεσμευτικό. Στο διεθνές δίκαιο το στοιχείο της ισχύς είναι εμφανέστερο από ότι στο εσωτερικό ενός κράτους αυτό το καθιστά και πιο πολιτικό. Πίσω από κάθε σύστημα δικαίου υπάρχει μια πολιτική απόφαση που ορίζει την αρχή που έχει το δικαίωμα να θεσπίζει και να καταργεί το δίκαιο. Κεφ.11 Το απαραβίαστο των συνθηκών Οι παραβιάσεις των συνθηκών το διάστημα του πολέμου δεν στηρίζονται σε μια εξαίρεση της αρχής του απαραβίαστου των συνθηκών που προβλέπει το διεθνές δίκαιο, αλλά στο ότι θεωρούνται ηθικής εγκυρότητας (απειλή ζωτικών συμφερόντων, αλλαγή του σκηνικού στον επιμερισμό της διεθνούς ισχύος.) Τι συνιστά άκυρη μια διεθνή συνθήκη; Συνθήκες που υπεγράφησαν υπό την απειλή βίας Άδικες συνθήκες λόγω περιεχομένου (άδικη είναι μια συνθήκη όταν επιβάλλει όρους ασυμβίβαστους και την υφιστάμενη σχέση ισχύος μεταξύ των 2 συμβαλλομένων) Η ισχύς και η ηθική είναι συνυφασμένες μεταξύ τους σε όλα τα πολιτικά προβλήματα. Ο σεβασμός του δικαίου των συνθηκών διατηρείται μόνο όταν το δίκαιο αναγνωρίζει έναν πολιτικό μηχανισμό μέσα από τον οποίο μπορεί να τροποποιηθεί και να αντικατασταθεί. Μόνο όταν οι πολιτικές δυνάμεις είναι σε ισορροπία, το δίκαιο δεν εξασφαλίζει τα συμφέροντα των ισχυρών. Κεφ.12 Η δικαστική διευθέτηση των διεθνών διαφορών 11

12 Τα διεθνή ζητήματα είναι πολιτικά ζητήματα και ρυθμίζονται από μια διαδικασία που επιτρέπει την παρείσφρηση ισχύος. Τα πολιτικά διεθνή προβλήματα δεν αφορούν μόνο σε δικαιώματα. Τα δικαιώματα στο διεθνή χώρο πρέπει να αναθεωρούνται διαρκώς, αλλά μέσα από διαφορετικές του πολέμου διαδικασίες. Πρέπει να βγούμε από το αδιέξοδο της διαιτησίας και της δικαστικής διαδικασίας (ουτοπιστική προσέγγιση). Κεφ.13 Ειρηνική αλλαγή Το ηθικό κριτήριο δεν είναι ο επιθετικός ή ο αμυντικός χαρακτήρας ενός πολέμου η φύση της αλλαγής που επιδιώκεται είναι. Το πρόβλημα της «ειρηνικής αλλαγής» είναι πώς να επέλθει αλλαγή χωρίς πόλεμο πρέπει να υπάρχει συμβιβασμός ηθικής και ισχύος. Η ειρηνική αλλαγή μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Η αλλαγή κατά τη διαδικασία αυτή εξαρτάται μόνο από την ισχύ του αιτούντος. Η ισχύς που χρησιμοποιείται ή απειλείται να χρησιμοποιηθεί είναι σημαντικός παράγοντας της αλλαγής, η οποία έτσι πραγματοποιείται προς το συμφέρον εκείνου που την επικαλείται. Ακόμα και οι απειλές βίας είναι μέρος της ειρηνικής αλλαγής (ρεαλιστική προσέγγιση). Κατά τον Carr, στην πράξη ξέρουμε ότι η ειρηνική αλλαγή πραγματοποιείται μέσα από ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην ουτοπική αντίληψη για το κοινό αίσθημα δικαίου και τη ρεαλιστική μηχανική προσαρμογή σε μια μεταβληθείσα ισορροπία δυνάμεων. Αυτό πρέπει να στοχεύει μια επιτυχημένη εξωτερική πολιτική. Η ουτοπία 1920 κατέρρευσε γιατί είχε τις ρίζες της σε συνθήκες του προηγούμενο αιώνα (οικονομικός φιλελευθερισμός, βρετανική ηγεμονία). Δεν είχε επιρροή στον μέλλον και δεν είχε ρίζες στο παρόν. Αρμονία συμφερόντων 1930 οι συγκρούσεις συμβαίνουν και μεταξύ πολιτισμών. 12