Η διερεύνηζη οικογενειακών ζτέζεων ζηη μσθολογία για παιδιά

Transcript

1 Η διερεύνηζη οικογενειακών ζτέζεων ζηη μσθολογία για παιδιά Αηθαηεξίλε Παπαγεσξγίνπ Γηδάθηνξαο Παηδηθήο Λνγνηερλίαο Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παξνύζα εξγαζία παξνπζηάδεη ηε δόκεζε ησλ νηθνγελεηαθώλ ζρέζεσλ ζηε κπζνινγία γηα παηδηά, όπσο απηέο θαηαγξάθνληαη από ηνπο ζύγρξνλνπο ζπγγξαθείο ησλ δηαζθεπώλ ηεο κπζνινγίαο. Δηεξεπλάηαη ε ζρέζε πνπ ζπλδέεη ην ζεζκό ηεο νηθνγέλεηαο, ελόο παλάξραηνπ ζεζκνύ θαη ηεο κπζνινγίαο, ηεο βαζηθήο δνκήο ηεο αξραηνειιεληθήο παξάδνζεο θαη αμηνινγείηαη ε επηθαηξόηεηα ησλ κύζσλ κέζα από ηε δπλαηόηεηα κεηάιιαμεο ησλ αιιεγνξηθώλ λνεκάησλ. Σπγθεθξηκέλα, επηρεηξείηαη ε αμηνιόγεζε ηεο δηαρείξηζεο ηεο δηαζθεπήο κέζα από ηηο ζρέζεηο ηνπ δεπγαξηνύ, ηηο γνληθέο ζρέζεηο θαη ηνπο ξόινπο ησλ ζεώλ θαη εξώσλ, αληξώλ θαη γπλαηθώλ. Σπκπεξαζκαηηθά, δηαπηζηώλεηαη όηη ε δηαζθεπή ησλ κπζνινγηώλ πεηπραίλεη κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο πνιηηηζκηθήο κεηαβίβαζεο λα νξγαλώλεη ζπκβνιηθά ηελ πξαγκαηηθόηεηα κέζα από ηνπο κύζνπο θαη λα αλαδεηθλύεη ην αμηαθό ζύζηεκα αλαθνξάο ηνπ ζπγγξαθέα θαη ηεο επνρήο ηνπ, όπσο απηό δηαπεξλά ηα θείκελα. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηε κπζνινγία ζηε ινγνηερλία γηα παηδηά απνξξέεη απφ κηα καθξά πνιπζρηδή ζπδήηεζε γηα ηε ζρέζε ινγνηερλίαο-κπζνινγίαο, ε νπνία ηείλεη λα εξκελεχζεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη ζπληζηά έλαλ ηξφπν κχεζεο ηνπ αηφκνπ ζην γεληθφηεξν θνηλσληθφ πιαίζην. Ο κχζνο σο αληηθείκελν ηεο θηινινγηθήο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθε ηζηνξηθά ζαλ κέζν θαηαλφεζεο ηνπ πνιηηηζκηθνχ παξειζφληνο (Vernant, 2003: 262) θαη ζπκβνιηθά ζαλ εξκελεπηηθφ ζρήκα ηνπ θφζκνπ (ηαθιέθεο, 1998: ηδ ). Ζ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα εμεγήζεη ηε δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ (ηεο ηάμεο) απφ ην ράνο, φπσο εθθξάζηεθε πξνθνξηθά ζηελ αξρή θαη αξγφηεξα κέζα απφ ην γξαπηφ ιφγν, νξηζηηθνπνίεζε ηε ζρέζε ηνπ κχζνπ κε ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Δίλαη γλσζηφ φηη ε επηζηήκε ηεο ςπραλάιπζεο, κέζα απφ ηε ζεσξία ηνπ Freud θαη ησλ επηγφλσλ ηνπ, ρξεζηκνπνίεζε δφθηκα ηα κπζηθά κνληέια γηα λα εξκελεχζεη ηηο ζρέζεηο ησλ αλζξψπσλ. ηελ παξνχζα εξγαζία ζα δηεξεπλήζνπκε ηε δφκεζε ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρέζεσλ, φπσο απηέο παξνπζηάδνληαη ζηηο ζχγρξνλεο δηαζθεπέο κπζνινγηψλ γηα παηδηά. εκείν ηνκήο ηεο κπζνινγίαο, πξντφλ κπζνπιαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο, ελφο θνηλσληθνχ ζεζκνχ, απνηειεί ε ζπλείδεζε ηεο κεηάπιαζεο θαη κεηαβιεηφηεηαο ησλ δχν ζηνηρείσλ ζηηο εθάζηνηε θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Ζ ηζηνξία ηεο νηθνγέλεηαο, ζχκθσλα κε ην θιαζηθφ έξγν ηνπ Φ. Έλγθειο «Ζ θαηαγσγή ηεο νηθνγέλεηαο, ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηνπ θξάηνπο» (Έλγθειο, 1966), δνκείηαη πάλσ ζην κεηξηθφ δίθαην ηνπ Bachofen θαη ζηα ζπζηήκαηα ζπγγέλεηαο ηνπ Μorgan i, θαζψο θαη ζηελ αλάιπζε ησλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ πνπ ν- δήγεζαλ ζηελ θαηάιπζε ηνπ κεηξηαξρηθνχ θαζεζηψηνο θαη ζηελ εγθαζίδξπζε ηεο παηξηαξρίαο, ελφο θαζεζηψηνο πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Borneman (1998) ζήκαηλε κελ έλα αλψηαην ζηάδην παξαγσγήο, ηαπηφρξνλα φκσο θαη δηαζηξνθή ηεο αλζξψπηλεο θχζεο θαη ππνδνχισζε ηνπ ελφο θχινπ ζην άιιν. Ο Δπξηπίδεο ραξαθηεξίδεη ηε γπλαίθα σο 1

2 «νηθνχξεκα», θάπνην πξάγκα δειαδή πνπ θξνληίδεη ην ζπίηη θαη γηα ηνλ Αζελαίν πνιίηε, εθηφο απφ κέζν γηα ηελ παξαγσγή παηδηψλ, ήηαλ θαη κηα επηζηάηξηα ησλ δνχισλ (Έλγθειο, 1966: 74). ηνπο Ρσκαίνπο ε ιέμε familia αξρηθά αλαθέξεηαη ζηνπο δνχινπο. Famulus ιέγεηαη ν δνχινο ηνπ ζπηηηνχ θαη familia είλαη ην ζχλνιν ησλ δνχισλ πνπ α- λήθνπλ ζ έλαλ άλζξσπν κε δηθαηψκαηα δσήο θαη ζαλάηνπ (Έλγθειο, 1966: 66). Αλεμάξηεηα απφ ηελ πξνηίκεζε ηνπ κνληέινπ εμέιημεο ηεο θνηλσλίαο ησλ αλζξψπσλ, ε ηζηνξηθφηεηα ησλ θνζκνγνληθψλ κχζσλ απαληάηαη mutatis mutandis ζηηο παξαδφζεηο θάζε ιανχ θαη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ ζεζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο απνδεηθλχεη ε χπαξμή ηνπ ζε φιεο ηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο. Πνιπάξηζκεο αλζξσπνινγηθέο κειέηεο απέδεημαλ φηη δελ ππάξρεη έλα νηθνπκεληθφ παληνηηλφ νηθνγελεηαθφ πξφηππν, αιιά θάζε νξγαλσκέλε θνηλσλία δηαθξίλεηαη απφ θαζνξηζκέλεο δνκέο θαη θαλφλεο, ηνπο νπνίνπο ην θάζε κέινο νθείιεη λα ζέβεηαη. Αλ ε αλζξψπηλε ζπλείδεζε νξίδεη κε ηνλ φξν νηθνγέλεηα κηα νξγαλσκέλε ηάμε, ν ζπλδπαζκφο άινγεο θαη έιινγεο κπζηθήο ζπλείδεζεο ζηξέθεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο δξάζηεο, ζενχο θαη ήξσεο, θαη δξψκελα, ηηο κπζηθέο πξάμεηο ηνπο, θαη θαηαζθεπάδεη έλαλ θφζκν παξάινγν κελ αιιά θαζνιηθά απνδεθηφ. Δίλαη ν θφζκνο ησλ κπθελατθψλ θαη γεσκεηξηθψλ ρξφλσλ ηνπ Οκήξνπ κε ηε κνξθή κηαο απζηεξήο παηξηαξρηθήο δνκήο, ζε κηα ξεπζηή ζχκπιεπζε κε ηα απνκεηλάξηα κηαο κεηξηαξρίαο πνπ έδπε. Ο κπζηθφο θφζκνο θηινμελεί κηα θιεηζηή νηθνγέλεηα, κε ζπκβνιηθή νλνκαηνινγία πνπ δηαηεξεί ζην πέξαζκα ησλ αηψλσλ. Ζ ζετθή νηθνγέλεηα ιεηηνπξγεί κε κηα ππνδεηγκαηηθή ηάμε, νξγαλσκέλε ζ έλα απζηεξφ γελεαινγηθφ ζχζηεκα. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηηο νηθνγέλεηεο ησλ εξψσλ. Ζ ειιεληθή κπζνινγία αλαθέξεη επψλπκνπο ζενχο θαη ήξσεο, ελζσκαησκέλνπο ζε έλα γελεαινγηθφ δέληξν κε επηθεθαιήο έλα γελάξρε - ζεφ ζπλήζσο - θαη κηα ζεά ή κηα ζλεηή βαζηινπνχια - κεηέξα. Ήξσεο, φπσο ν Ζξαθιήο απνθαιείηαη δηνγελήο, γφλνο δειαδή δχν παηέξσλ, ηνπ ζλεηνχ Ακθηηξχσλα θαη ηνπ Γία. Ο Θεζέαο είλαη γηνο ηνπ Αηγέα αιιά θαη ηνπ Πνζεηδψλα, ράξε ζηηο δνινπινθίεο ηεο Αζελάο ii. Δθηφο απφ ηε ζετθή νηθνγέλεηα κε ηηο δπλαηέο ακθηζεκίεο θαη αληηθάζεηο νξγαλσκέλε ζε έλα αηκνκηθηηθφ ζενγνληθφ ζχζηεκα, ζηνλ θφζκν ησλ ζλεηψλ, νη βαζηιείο θαη νη μερσξηζηνί ήξσεο έρνπλ έλα ζεφ γηα πξφγνλν, ψζηε λα μερσξίζνπλ απφ ηνπο θνηλνχο ζλεηνχο. Έηζη, φρη κφλν ππήξμε κεγάιε αλνρή ζηηο εξσηηθέο αηαζζαιίεο ησλ ζεψλ, αιιά ε ηδέα επδνθίκεζε γηα πνιινχο αηψλεο αξγφηεξα, θαζψο πνιινί βαζηιηάδεο δηνγελείο ή δηνηξεθείο, θακάξσλαλ φηη θαηάγνληαλ απφ ζετθή γεληά. Σν γελεαινγηθφ δέληξν ηεο δσήο ησλ εξψσλ ζπλδέεηαη δηαρξνληθά, απφ παππνχ-γην-εγγνλφ θαη ζπγρξνληθά, φηαλ εκθαλίδνληαη λα παίξλνπλ κέξνο φινη νη μαθνπζηνί ήξσεο ζε κηα θνηλή εθζηξαηεία, φπσο ε αξγνλαπηηθή. Οη ζενί θαη πην ζπρλά νη ήξσεο αλαθέξνληαη κε ηα παηξσλπκηθά ηνπο νλφκαηα, κε ζθνπφ λα αλαδείμνπλ ηελ αμία ηνπο κέζα απφ ηε γελεαινγηθή ηνπο θχηξα, ηελ νπνία έρνπλ ρξένο λα ηελ ηηκήζνπλ κε θάζε πξάμε ηεο δσήο ηνπο. Έηζη ν Αθξίζηνο, ν νπνίνο αλαθέξεηαη σο εγγνλφο ηεο Τπεξκήζηξαο, θφξεο ηνπ Γαλανχ - ηεο κφλεο πνπ δελ ζθφησζε ηνλ άληξα ηεο - είρε θφξε ηε Γαλάε πνπ γέλλεζε, απφ ην Γία, ηνλ Πεξζέα. «Δγψ είκαη ν Οδπζζέαο, ηνπ Λαέξηε ν γηνο θαη βαζηιηάο ηεο Ηζάθεο» ζπζηήλεηαη ν Οδπζζέαο (ηξαηίθεο, 1983: 31). Ο Αζθιεπηφο γελλήζεθε απφ ηελ Κνξσλίδα κε παηέξα ηνλ Πνζεηδψλα. Ο Οξθέαο γελλήζεθε ζηε Θξάθε απφ ηνλ Απφιισλα θαη ηε κνχζα Καιιηφπε. 2

3 Αθφκα θαη ν πην αζήκαληνο ζλεηφο αλαθέξεηαη κε ζηνηρεία ηεο θαηαγσγήο ή ηνπ ηφπνπ ηνπ θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ απνθηά αθέξαηε νληφηεηα. Σν γεγνλφο απνδεηθλχεη ηελ πινχζηα πξντζηνξηθή παξάδνζε πνπ θιεξνλφκεζαλ νη Έιιελεο θαη θαηέγξαςαλ νη ζπγγξαθείο, Όκεξνο θαη Ζζίνδνο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν κχζνο απνθηά ραξαθηήξα ηζηνξηθφ θαη ζπλεγνξεί ζηνλ εηπκνινγηθφ νξηζκφ πνπ δίλνπλ ζ απηφλ ν Όκεξνο, ν Αηζρχινο θ.ά. φηη ν κχζνο είλαη ιφγνο άλεπ δηαθξίζεσο αιεζνχο ή ςεπδνχο. Η διαζκεσή Σν πέξαζκα απφ ηε κπζηθή αθήγεζε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο ινγνηερλίαο επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο δηαζθεπήο iii. Ζ κεηα-αθήγεζε iv ηεο κπζηθήο αθήγεζεο είλαη ν ιφγνο πνπ πξνυπήξρε αιιά επαλαηνπνζεηείηαη ζ έλα λέν ζεκαζηνδνηηθφ πιέγκα (Barthes,1979: 230, Μπαρηίλ, 1980: ). Απφ ηε κηα κεξηά ε δηαθνξεηηθή πινθή, ε γιψζζα θαη ε πνηεηηθφηεηα ηνπ πξσηφηππνπ θεηκέλνπ πνπ κεηαιιάζζνληαη θαη απφ ηε άιιε ν δηαζθεπαζηήο σο κεζνιαβεηήο θαη δηεθπεξαησηήο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη ν ελήιηθαο πνπ ζα επηιέμεη θαη ζα επηλνήζεη ηνλ ηξφπν απφδνζεο ησλ θεηκέλσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ κηα ρξνληθή πεξίνδν ηνπ παξειζφληνο θαη απφ κηα θνπιηνχξα ησλ ε- λειίθσλ, ζηελ θνπιηνχξα ησλ παηδηψλ ηεο δηθήο ηνπ επνρήο (Καλαηζνχιε, 2000: 221). ηελ πξνζέγγηζε ηνπ κπζηθνχ θφζκνπ αμίδεη λα πξνζέμεη θαλείο φηη πξφθεηηαη γηα έλαλ θφζκν ζεψλ θαη εκίζεσλ πνπ εμαλζξσπίδεηαη. Ζ κεηάιιαμε απηή ζέηεη κηα δπλακηθή πξνβιεκαηηθή, ε νπνία κπνξεί λα αλαιπζεί ζε επηκέξνπο εξσηήκαηα: - Πνηα ζηνηρεία δηαηεξνχληαη απφ ηελ εηθφλα ησλ ζεψλ πνπ ζπκπεξηθέξνληαη ζαλ άλζξσπνη, απνιακβάλνπλ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο ζηηγκέο, δηαρεηξίδνληαη ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηε γπλαίθα, ηα παηδηά, ηα αδέξθηα ηνπο θαη πνηα κεηαιιάζζνληαη; - ε πνην βαζκφ πξνρσξά ε αιινίσζε ηνπ κχζνπ, ε κφιπλζε (contamination) θαηά ηνλ φξν ηνπ Zipes v, πξνθεηκέλνπ απηφο λα γίλεη θαηαλνεηφο απφ ηα παηδηά; Οη πξνηηκήζεηο ηνπ δηαζθεπαζηή ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ παξειζφληνο, βξίζθνληαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε έλα ζχκπιεγκα αμηνινγηθψλ ζέζεσλ, θνηλσληθψλ θαη γισζζηθψλ, ηεο επνρήο ηνπ. ηε δηαζθεπή κπνξεί, δειαδή, ν ελήιηθαοδηαζθεπαζηήο λα ζεβαζηεί ην κχζν παξαιιάδνληαο ηελ πινθή. Καηά ηνλ Buxton, νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο αθεγεηέο θαη ζηηο εθδνρέο ηεο ίδηαο ηζηνξίαο απνηεινχλ ζηαζεξφ γλψξηζκα ηεο πνιπθσλίαο ηεο αξραηνειιεληθήο κπζνινγίαο γεληθφηεξα (Buxton, 2002: 106). απηέο, κπνξεί λα αλαγλσξίζεη θαλείο ζε πξσηαξρηθά θαη κεηαγελέζηεξα ζηάδηα, πνηα είλαη ηειηθά εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ εκκέλνπλ θαη ηα νπνία θάζε θνξά πξνεθηείλνληαη ή επαλαθσηίδνληαη. ε θάζε πεξίπησζε κηινχκε γηα εκκέλεηα vi ηνπ κχζνπ πνπ ζπλνδεχεηαη απφ αιιαγέο θαη κεηαηνπίζεηο ησλ ζεκαζηψλ ηνπ, ηελ εθ λένπ λνεκαηνδφηεζή ηνπ αιιά θαη ηε δηαθχιαμε ηνπ αξρηθνχ λνήκαηνο. Οη ζχγρξνλνη ζπγγξαθείο παξνπζηάδνπλ πνηθηιία αθεγεκαηηθψλ ηερληθψλ γηα λα απνδψζνπλ ην λφεκα πνπ επηζπκνχλ εθκεηαιιεπφκελνη ηε γνεηεπηηθή γιψζζα ησλ ζπκβφισλ θαη ησλ ζπκβνιηζκψλ. «Ο κύζνο θαηαζθεπάδεηαη βάζεη ζρεδίνπ», επαιεζεχεη ν R. Barthes (Barthes, 1979: 217). Σα κελχκαηα πνπ θπξηαξρνχλ ζηε ζχγρξνλε επνρή πεξλνχλ κέζα απφ ηελ αλάγλσζε ησλ κχζσλ, ε νπνία απνκαθξχλεηαη απφ ηε δηδαρή θαη ηε κνλνθφκκαηε εζηθνινγία. Δηδηθφηεξα, κέζα απφ ηε δηαζθεπή ηεο κπζνινγίαο πξνβάιιεηαη ε νπηηθή ηνπ ζχγρξνλνπ Έιιελα ζπγγξαθέα πνπ επηδηψθεη ηελ απνκπζνπνίεζε αμηψλ, πξνζψπσλ ή 3

4 γεγνλφησλ κέζα απφ ηε καηηά ηνπ θνηλσληθνχ ξεαιηζκνχ, δνκψληαο κηα κεηαγιψζζα πνπ αλαδεηθλχεη ηε ζχγρξνλε ζέαζε ηνπ θφζκνπ. Οη κπζνινγίεο πνπ ζα ζρνιηάζνπκε εθδφζεθαλ απφ ηελ πεξίνδν ηεο Μεηαπνιίηεπζεο θαη κεηά. Ζ κεηαπνιηηεπηηθή ειιεληθή θνηλσλία ζεκαηνδνηεί κηα επνρή ηδενινγηθψλ δπκψζεσλ κε ξηδηθή επαλεμέηαζε θη επαλαπξνζδηνξηζκνχο βαζηθψλ ελλνηψλ, φπσο ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηθνχ θαη ηνπ εξσηηθνχ, ηεο παηδηθφηεηαο, ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, ησλ έκθπισλ δηαθνξψλ. Παλάξραηνη ζεζκνί, φπσο ε νηθνγέλεηα, είλαη δπλαηφλ λα αληρλεπηνχλ κε κηα ζχγρξνλε καηηά κειεηψληαο ηηο αιιαγέο πνπ πηνζεηνχληαη ζηε δνκή ησλ νηθνγελεηψλ θαη ζηε δπλακηθή ησλ ζρέζεσλ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα. Σα κπζηθά ζέκαηα (κνηίβα) νπζηαζηηθήο δνκήο ζηελ εμέιημε ηνπ κχζνπ δηαηεξνχληαη, παξά ηελ εγγελή δπλαηφηεηα κεηάπιαζήο ηνπο. ηα βηβιία ηεο ειιεληθήο κπζνινγίαο γηα παηδηά ηεο ηειεπηαίαο ηξηαθνληαεηίαο δηαθξίλνληαη νη κεγάιεο, ζε αξηζκφ βηβιίσλ, ζεηξέο κπζνινγίαο πνπ εθδίδνληαη απφ δηάθνξνπο εθδνηηθνχο νίθνπο θαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο ζπγγξαθείο, νη νπνίεο γλσξίδνπλ πνιιαπιέο επαλεθδφζεηο. Ξερσξίδνπλ ε κπζνινγηθή ζεηξά ηνπ ηεθαλίδε, ηνπ ηξαηίθε, ηνπ κπξλησηάθε θαη απφ ζπγγξαθείο, ηεο Εαξακπνχθα, ηεο Γηθαίνπ, ηεο Κνθνξέιε, ηεο Πεξηνξή, ηεο Υαηδεκαλψιε, ηεο Βιαρνπνχινπ θ.ά. απηέο ηηο κπζνινγίεο δηαθξίλνληαη νη ζπγγξαθείο πνπ πηζηεχνπλ φηη είλαη νη γλήζηνη απφγνλνη ελφο έλδνμνπ παξειζφληνο θαη νη άιινη πνπ επηζπκνχλ λα απνδεζκεπηνχλ απφ ηε λνζηαιγία ηνπ παξειζφληνο. Δθείλνη πνπ αλήθνπλ ζηελ πξψηε θαηεγνξία, ζην δηάινγν κε ην ηζηνξηθφ γίγλεζζαη, είλαη πεξηζζφηεξν πξνζθνιιεκέλνη ζηηο πεγέο θαη δηαθαηέρνληαη απφ ακθηζβεηήζεηο πνπ επηθεληξψλνληαη ζηε ζξεζθεία ησλ αξραίσλ Διιήλσλ, ε νπνία ιακβάλεηαη σο δεκηνχξγεκα ηεο κσξίαο ησλ αξραίσλ αλζξψπσλ θαη έηζη δηθαηνινγνχλ ηηο πνιιέο αληηλνκίεο ηνπο. Δθείλνη πνπ επηζπκνχλ λα απαιιαγνχλ απφ ηε κνλνδηάζηαηε αληίιεςε ηνπ κεγαιείνπ ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, δελ απσζνχλ ηελ αξραηφηεηα. πγθξίλνπλ ην ζήκεξα, ζεηηθά ή αξλεηηθά, κε ηελ αξραηφηεηα αλαδεηθλχνληαο ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ εθθξαζηηθψλ θσδίθσλ πνπ πεξηέρεη. Θεογονία Ζ δνκή ηεο ζετθήο νηθνγέλεηαο απνηειείηαη απφ ηνλ άληξα, ηε γπλαίθα, ηα παηδηά, ηνπο αδειθνχο θαη ηηο αδειθέο. Κξαηψληαο ην κπζηθφ ππξήλα φινη βξίζθνληαη θάησ απφ ην απζηεξφ βιέκκα ηνπ Γία πνπ είλαη παηέξαο ζεψλ θαη αλζξψπσλ. χκθσλα κε ηε κπζνινγία ηνπ ηξαηίθε, ε νπνία είλαη πεξηζζφηεξν πηζηή ζην αξραίν θείκελν, νη αξραίνη Έιιελεο πίζηεπαλ φηη νη πξψηνη Θενί ηνπ θφζκνπ ήηαλ δχν, ε Γε θαη ν Οπξαλφο. Απφ απηνχο γελλήζεθαλ νη Σηηάλεο, νη Κχθισπεο θαη νη Δθαηφγρεηξεο. Ο Οπξαλφο θνβήζεθε γηα ηελ εμνπζία ηνπ θαη έξημε ηα παηδηά ηνπ ζηα ζπιάρλα ηεο Γεο. Ζ Γε ζχκσζε, εμφπιηζε κε δξεπάλη ην γην ηεο Κξφλν θαη ηξαπκάηηζε ηνλ παηέξα Οπξαλφ πνπ αλαγθάζηεθε λα θχγεη καθξηά. Απφ ην αίκα πνπ ρχζεθε γελλήζεθαλ νη Δξηλχεο, νη Γίγαληεο θαη νη Νχκθεο θαη απφ κηα ζηαγφλα αίκα πνπ ρχζεθε ζηε ζάιαζζα αλαδχζεθε ε Αθξνδίηε. Ο Κξφλνο παληξεχηεθε ηελ Σηηάληζζα Ρέα θη έθαλε πνιιά παηδηά. Κπλεγεκέλνο απφ ηελ ίδηα κνίξα ηνπ παηέξα ηνπ θαη αλήζπρνο γηα ηελ εμνπζία θαηάπηλε ηα παηδηά ηνπ. Ζ γπλαίθα ηνπ Ρέα θαηάθεξε λα ζψζεη κφλν ην γην ηνπο Γία, ηνλ νπνίν θπγάδεπζε θξπθά ζηελ Κξήηε θαη κεγάισζε εθεί πίλνληαο ην γάια κηαο θαηζίθαο, ηεο Ακάιζεηαο 4

5 θαη ηξψγνληαο κέιη. Όηαλ κεγάισζε, ε γηαγηά Γε ηνπ έδσζε έλα βνηάλη λα δψζεη ζηνλ Κξφλν λα μεξάζεη ηα αδέξθηα ηνπ. Μεηά απφ κεγάιε πεξηπέηεηα ν Γίαο κε ηα αδέξθηα ηνπ, Πνζεηδψλα θαη Πινχησλα, κνίξαζαλ ηνλ θφζκν. ε κηα άιιε εθδνρή, ζηε κπζνινγία ηεο Εαξακπνχθα, ε εηξσλεία γηα ηελ απφθηεζε ηεο εμνπζίαο είλαη εκθαλήο: «Φηάλεη ε αξρεγία ζνπ. Θα αλαιάβσ εγώ. Κόληεςεο λα καο θαο όινπο» [Ο Γίαο απεπζπλφκελνο ζηνλ παηέξα ηνπ Κξφλν] (Εαξακπνχθα, 1980). Οιφθιεξε ε Σηηαλνκαρία θαη ε Γηγαληνκαρία παξνπζηάδεηαη σο ελδννηθνγελεηαθή ππφζεζε. ηελ ηζηνξία ηεο ζενγνλίαο ησλ αδεξθψλ ηεθαλίδε πνπ νη πεγέο ηεο αληινχληαη θαηά βάζε απφ ηνπο ηξαγηθνχο πνηεηέο, ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε πξνζπάζεηα απνκπζνπνίεζεο ησλ κχζσλ. Ζ απνκπζνπνίεζε ζπληειείηαη θπξίσο κε ην γθξέκηζκα ησλ ζεψλ απφ ην βάζξν ηνπο: «Καη ζηνλ Όιπκπν... Καη ζηνλ Όιπκπν δελ ππάξρεη ηίπνηα, ηίπνη' άιιν από γπκλέο θνξθέο πνπ ηηο παηνύλ πόηε-πόηε ηνικεξνί νξεηβάηεο» (ηεθαλίδεο, 1979: 32). Ζ θαθνδαηκνλία ησλ αλζξψπσλ είλαη απνηέιεζκα κηαο βίαηεο νηθνγελεηαθήο ζχξξαμεο κεηαμχ παηέξα θαη γηνπ. Ζ Νχρηα γηα λα ηηκσξήζεη ηνλ Κξφλν πνπ ρηχπεζε ηνλ παηέξα ηνπ Οπξαλφ, γέλλεζε πιήζνο απφ ηξνκεξέο ζεφηεηεο, φπσο ην Θάλαην, ηελ Απάηε, ηελ Έξηδα, ηνλ εθηαιηηθφ Ύπλν, ηελ εθδηθεηηθή Νέκεζε θαη πνιιέο άιιεο. Ο Κξφλνο βαζηιεχεη ηψξα ζην ζξφλν ηνπ παηέξα ηνπ πάλσ ζ έλα θφζκν γεκάην θφβν, απάηε, κίζνο, αγσλία, εθδίθεζε θαη πνιέκνπο. Οι ζτέζεις ηοσ ζεσγαριού ηα ζηαζεξά κνηίβα αλήθεη ν αλζξσπνκνξθηζκφο ησλ ζεψλ πνπ απνηειεί ειιεληθή ζχιιεςε. Ζ νιπκπηαθή ζξεζθεία πιάζεη ηνπο ζενχο ηεο θαη εηθφλα θαη θαζ ν- κνίσζηλ ηνπ αλζξψπνπ. Σα αλζξψπηλα αηζζήκαηα θαη νη αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξέο είλαη ραξαθηεξηζηηθά ησλ νιχκπησλ ζεψλ. Όινη καδί, ζενί θαη ζεέο, δνπλ ζε θνηλφ ζπίηη, ηξψλε ζε θνηλή ηξάπεδα θαη ίδην θαγεηφ, λέθηαξ θαη ακβξνζία. Οη Έιιελεο έπιαζαλ ηνπο ζενχο ηνπο φκνξθνπο, γελλαίνπο, κε έληνλε δηάζεζε γηα ηηο ραξέο ηεο δσήο. Έρνπλ αλζξψπηλν ζψκα, κνηξάδνληαη ηηο πίθξεο θαη ηηο ραξέο, έρνπλ ειαηηψκαηα, πάζε, έξσηεο, δήιηεο θαη θηιφηηκν, γελλάλε, κφλν πνπ δελ πεζαίλνπλ. Γελ δηαθαηέρνληαη απφ θακία εγθξάηεηα θαη αζθεηηθή δηάζεζε. Ζ βαζηθή κνξθή ηεο ζετθήο νηθνγέλεηαο είλαη ν Γίαο θαη πεξηζηνηρίδεηαη απφ ηελ επίζεκε γπλαίθα ηνπ Ήξα, ηα αδέξθηα ηνπ θαη ηα παηδηά ηνπ. Σα παηδηά είηε είλαη γέλλεκα αηκνκηθηηθψλ ζρέζεσλ είηε ζεψλ πνπ ζπλεπξέζεθαλ κε ζλεηέο θαη ζλεηνχο. Ο Γίαο ζπλεπξίζθεηαη κε πνιιέο ζλεηέο, κεηακνξθσκέλνο ζε δηάθνξεο κνξθέο, παξαζπξκέλνο απφ ηνλ πφζν ηνπ. Άιινηε κεηακνξθψλεηαη ζε ηαχξν γηα λα απαγάγεη ηελ Δπξψπε, άιινηε ζε βξνρή γηα λα θεξδίζεη ηνλ έξσηα ηεο θπιαθηζκέλεο Γαλάεο θαη άιινηε ζε βαζηιηά Ακθηηξχσλα γηα λα γεπηεί ηελ αγθαιηά ηεο Αιθκήλεο. Οη πνιιαπιέο εξσηηθέο θαη αηκνκηθηηθέο ζρέζεηο απνηεινχλ κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο αληηλνκίεο ηνπ Γσδεθάζενπ πνπ πξνθάιεζε ζνβαξέο αληηξξήζεηο ζηνπο ζπγγξαθείο παηδηθψλ έξγσλ, θαη φρη κφλν, ζε επνρέο κε απμεκέλε ηελ εζηθή θαη ζξεζθεπηηθή αληίιεςε αιιά θαη ζε λεφηεξεο επνρέο κε έληνλε εζηθνδηδαθηηθή ινγνθξηζία. Ζ ειεπζεξηφηεηα ησλ ζρέζεσλ απνζησπάηαη ή δηθαηνινγείηαη σο κπζνπιαζία πνπ εμππεξεηνχζε ηα ήζε κηαο άιιεο επνρήο. Με ηε ζπκβνιή ησλ ζχγρξνλσλ παηδαγσγηθψλ αληηιήςεσλ έγηλε πεπνίζεζε ζηνπο ζπγγξαθείο φηη φια ηα ζέκαηα κπνξνχλ λα ηεζνχλ ζην 5

6 παηδί, αξθεί λα βξεζεί ν θαηάιιεινο ηξφπνο (Πέηξνβηηο-Αλδξνπηζνπνχινπ, 1983: ) vii. Ζ έκθπιε δηάζηαζε θαη ν ζεμηζκφο ζηηο ζρέζεηο ησλ θχισλ, ε εξσηηθή δσή θαη ε αγάπε ζηε ζρέζε ησλ δεπγαξηψλ είλαη ζέκαηα πνπ νη ελήιηθεο απνθάζηζαλ λα ηα εθζέζνπλ ζηα παηδηά. Οη θαπγάδεο είλαη ηαθηηθνί. Ο Γίαο ζχκσλε ζπρλά θαη επέβαιε ηελ ηάμε ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ. «Γη απηό όηαλ δείηε ζηνλ νπξαλό ιάκςεηο θεξαπλνύ ζηήζηε ην απηί ζαο ακέζσο αθνύηε θαη βξνληέο πνπ ζεκαίλεη πσο ζηνλ Όιπκπν πέθηεη μύιν» (Εαξακπνχθα, 1980). Ζ αλεπζπλφηεηα ησλ αληξψλ θαη θπξίσο ηνπ Γία, απέλαληη ζηηο γπλαίθεο θαη ζηα παηδηά ηνπ παξνπζηάδεηαη ξεαιηζηηθά. Ζ κνηρεία ηεο Αθξνδίηεο, νη ζπλερείο θαπγάδεο θαη νη ζθελέο δεινηππίαο ηεο Ήξαο ππνβηβάδνπλ ηνπο αζάλαηνπο ζε ζλεηνχο κε αλζξψπηλεο αδπλακίεο. H απνθαζήισζε ηεο ζετθφηεηαο ηνπ δσδεθάζενπ, ηφζν ηνπ ά- ληξα ζενχ φζν θαη ηεο γπλαίθαο ζεάο, είλαη πεξηζζφηεξν νξαηή ζηε Μπζνινγία ηεο Εαξακπνχθα, ε νπνία εμππεξεηεί ηελ εθινγίθεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ ζχγρξνλσλ εξκελεηψλ ησλ κχζσλ. Ο ριεπαζκφο, φρη απιά ε απνκπζνπνίεζε, είλαη αθφκα κεγαιχηεξνο φηαλ πξφθεηηαη γηα ην Γία: «Η Ηξα ζσζηά ην ππνςηάζηεθε, βξήθε ηνλ θύξην Δία κε κηα γπλαίθα. Απηόο πξόιαβε όκσο θαη ηε κεηακόξθσζε. Τελ έθαλε κηαλ άζπξε αγειάδα. Κακώζεθε πσο ηάρα ήηαλ εθεί λα ηελ αξκέμεη. -Να ηα αθήζεηο απηά πνπ μέξεηο! ιέεη ε Ήξα. Τνύηε εδώ είλαη κηα απ ηηο πνιιέο γπλαίθεο ζνπ. - Όρη, ζνπ ιέσ, αγειάδα είλαη, επέκελε εθείλνο». (Εαξακπνχθα, 1980). Ζ ζχγρξνλε καηηά κε ηελ νπνία αληηκεησπίδεηαη ν κχζνο δελ πεξηνξίδεη ην ζεβαζκφ ηνπ ζπγγξαθέα ζην λφεκα ηνπ κχζνπ. Σα κπζηθά κνληέια δελ θαηαξγνχληαη θαη έηζη κέλεη παξαδεηγκαηηθή ε αγάπε ηνπ Οξθέα γηα ηε γπλαίθα ηνπ θαη ν πφλνο γηα ην ρακφ ηεο. Απνηειεί κπζηθφ ζέκα πνπ πέξαζε ζηε ιατθή παξάδνζε ε εηθφλα ηεο επηπρηζκέλεο νηθνγέλεηαο πνπ δηαηαξάζζεηαη απφ αηθλίδην γεγνλφο, θαζνξηζηηθφ γηα ηελ πεξηπέηεηα πνπ έπεηαη. ηνλ Οξρνκελφ ηεο Βνησηίαο δνχζε επηπρηζκέλε ε νηθνγέλεηα ηνπ Αζάκα θαη ηεο Νεθέιεο κε ηα δπν ηνπο παηδηά, ην Φξίμν θαη ηελ Έιιε. Ο ζάλαηνο ηεο κεηέξαο ζεκαηνδνηεί ηελ αξρή ηεο θαθνδαηκνλίαο ηεο νηθνγέλεηαο. ε κηα πην κνληέξλα εθδνρή ηνπ κχζνπ, ζηε κπζνινγία ηεο Γηθαίνπ, ν Αζάκαο παίξλεη δηαδχγην απφ ηε Νεθέιε θαη παληξεχεηαη ηελ Ηλψ. Ο γάκνο, θνηλσληθή ζχκβαζε, γίλεηαη γηα λα εμαζθαιηζηεί ε ζέζε ηεο γπλαίθαο δίπια ζην ζχδπγν ζε ζρέζε κε ηελ παηξνγνληθή ηεο νηθνγέλεηα. Άιινο ιφγνο ηέιεζεο ηνπ γάκνπ είλαη ε δηαζθάιηζε ηεο θιεξνλνκηάο θαη ηεο πεξηνπζίαο (ηξαηίθεο, 1989). Ο Αίγππηνο, βαζηιηάο ηεο Αξαβίαο, ήζειε νπσζδήπνηε λα παληξέςεη ηνπο πελήληα γηνπο ηνπ κε ηηο πελήληα θφξεο ηνπ Γαλανχ, βαζηιηά ηεο Ληβχεο, ψζηε λα ελψζνπλ ηα βαζίιεηά ηνπο. πλάθεηα κε ηε γακήιηα ηειεηή εκθαλίδεη ην κνηίβν ηεο δνθηκαζίαο ηνπ παιηθαξηνχ πνπ δηεθδηθεί ηελ φκνξθε βαζηινπνχια θαη ην βαζίιεην ηνπ παηέξα ηεο, ην ν- πνίν ζπλαληάηαη ζπρλά θαη ζηε ιατθή παξάδνζε. Ο λένο πνπ κεγαιψλεη θάησ απφ ζαπκαζηέο ζπλζήθεο, θαηνξζψλεη ππεξάλζξσπνπο άζινπο, μεπεξλά εκπφδηα ράξε ζηελ ε- μππλάδα, ηελ παιηθαξηά ηνπ θαη ηε ζετθή βνήζεηα θαη ζην ηέινο θαηαθέξλεη λα πα- 6

7 ληξεπηεί ηελ φκνξθε βαζηινπνχια θαη λα δηαδερζεί ζην ζξφλν ηνλ παηέξα ηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ν γάκνο ηνπ Πέινπα κε ηελ Ηππνδάκεηα, θφξε ηνπ Οηλφκανπ. ηηο κπζνινγίεο πνπ κειεηάκε δίλεηαη έκθαζε ζηε δχλακε θαη ηελ εμππλάδα ηνπ αλζξψπνπ παξά ζηελ ππνζηεξηθηηθή επέκβαζε ησλ ζεψλ. Ζ ειεπζεξηφηεηα ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ, ζεψλ θαη ζλεηψλ, ν δηάρπηνο ε- ξσηηζκφο ηεο αξραηνειιεληθήο ζξεζθείαο δελ αιινηψλεηαη θαη δελ αληαιιάζζεηαη κε θαλελφο είδνπο ζεκλνηπθία. Οη εξσηηθέο ζθελέο δελ ινγνθξίλνληαη. ηε Μπζνινγία ηεο Γηθαίνπ, φπνπ δίλεηαη έκθαζε ζηελ θαηαγξαθή ησλ ζπλαηζζεκάησλ - ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν κηαο «γπλαηθείαο γξαθήο» - ε εξσηηθή ζπλεχξεζε ηεο Αιθκήλεο κε ην Γία απεηθνλίδεηαη πεξηζζφηεξν παξαζηαηηθά θαη θαζφινπ ζεκλφηπθα. Ζ ζθελή ηεο α- πηζηίαο ηεο Αθξνδίηεο κε ηνλ Άξε ζε άιιεο κπζνινγηθέο δηαζθεπέο ή παξαιείπεηαη ή παξνπζηάδεηαη ππαηληθηηθά. ηε κπζνινγία ηνπ ηεθαλίδε απνζησπάηαη ε ιάγλα επηζπκία ησλ ζεψλ γηα ηε ζεά ηεο νκνξθηάο, φπσο ηνλίδεηαη απφ ην νκεξηθφ θείκελν θαη πξνηάζζεηαη ην εζηθφ δίδαγκα φηη απαμηψλεηαη ην άδηθν θαη ε απάηε. Σν εξσηηθφ ζηνηρείν εμαθνινπζεί λα ινγνθξίλεηαη θαη ππνβφζθεη απιά έλαο ππαηληθηηθφο εξσηηζκφο: «Τν πξσί ν Αηγέαο απόξεζε ζαλ είδε πσο θνηκήζεθε πιάη ζηελ Αίζξα. Χάξεθε όκσο γηαηί θαηάιαβε ηη έγηλε» (ηεθαλίδεο, 1987: 49). Ζ Μπζνινγία ηεο Εαξακπνχθα αλαθέξεηαη εθηεηακέλα ζην πεξηζηαηηθφ απηφ. Αιιά θη φηαλ ν Άξεο είδε ηελ Ζψ θαη ηνπ άξεζε, ην ζθαζε απφ ηελ Αθξνδίηε θαη πήγε λα θνηκεζεί καδί ηεο, ζην θξεβάηη ηεο. Σν αλνκνιφγεην ηεο εξσηηθήο ζρέζεο -κηα θαηάζηαζε πνπ θεληξίδεη ηελ πεξηέξγεηα ησλ παηδηψλε ζπγγξαθέαο ηνικά θαη ην ζίγεη θαη ην εξκελεχεη κε ην δηθφ ηεο ηξφπν κέζα απφ ηνπο ήξσεο ηεο κπζνινγίαο. Όηαλ παηλεχηεθε ν Αγρίζεο φηη θνηκήζεθε κε ηελ Αθξνδίηε, θεξαπλφο ηνπ έθαςε ηα πφδηα «Από ηόηε θαλείο δε ιέεη κε πνηνλ θνηκήζεθε ην βξάδπ είλαη θάηη πνπ όινη ην θξαηάλε κπζηηθό» (Εαξακπνχθα, 1980). Αιιά θαη ε Γηθαίνπ ζηε Μπζνινγία ηεο δελ απνζησπά ηελ αραιίλσηε εξσηηθή δξάζε ηνπ Γία. Ζ Εαξακπνχθα δε δηζηάδεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνλ έξσηα γηα λα θαπηεξηάζεη ηηο ζεμηζηηθέο λφξκεο. Καλέλαο δελ αγαπνχζε ηνλ Άξε κφλν ε Αθξνδίηε παξαζχξζεθε απφ ηελ νκνξθηά ηνπ θη απφ «κηα θνπηή παξάδνζε πνπ ιέεη πσο νη αιεζηλνί άληξεο είλαη απηνί πνπ πνιεκνύλ θαη δέξλνπλ. Λεο θαη ράζεθαλ νη άληξεο! Τέινο πάλησλ» (Εαξακπνχθα, 1980). Η γσναίκα ζηη μσθική οικογένεια Απφ κηα πξψηε καηηά, ε δξάζε πξνσζείηαη κέζα απφ ηηο πξάμεηο ησλ αληξψλ, ζεψλ θαη εξψσλ. Ζ παηξηαξρηθή θαηαγσγή ησλ κχζσλ ζπληειεί ζηελ πξνβνιή ηνπ αξζεληθνχ πξνηχπνπ. Οη γπλαίθεο θνπβαιάλ φια ηα ζηεξεφηππα ηεο επνρήο ηνπο. Ζ ζέζε ηνπο είλαη ππνβαζκηζκέλε ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ησλ αληξψλ. Ζ ζέζε ηεο γπλαίθαο είλαη δίπια ζηνλ άληξα ηεο, πηζηή ζ απηφλ, λα ηνλ ζηεξίδεη ζηηο δχζθνιεο ψξεο: «Η ζέζε ηεο γπλαίθαο είλαη πιάη ζηνλ άληξα ηεο, θαη ηεο Αθξνδίηεο άληξαο ήηαλ ν Ήθαηζηνο, όρη ν Άξεο! Α, κα, αλ ήηαλ άιιε ώξα, ζα πξεπε, ζαλ βαζίιηζζα ζεά, ε Ήξα, λα ηε καιώζεη πνιύ γη απηό» (Γηθαίνπ, 1999: 57). Ζ ζσθξνζχλε, ε ππνηαθηηθφηεηα, ε ζησπεξή ηεο παξνπζία κέζα ζηελ νηθνγέλεηα απεηθνλίδεη ηε ζηεξεφηππε εηθφλα ηνπ ζειπθνχ. Ζ Μαία, ε κεηέξα ηνπ Δξκή, είλαη ε ήζπρε θαη ληξνπαιή λνηθνθπξά πνπ αθνζηψλεηαη ζηε δηαπαηδαγψγεζε ηνπ γηνπ ηεο. Με ην βιέκκα ρακεισκέλν, έηζη φπσο ηαηξηάδεη ζε κηα θφξε πνπ έρεη κάζεη λα ππαθνχεη, εκθαλίδεηαη θαη ε Αιθκήλε θαη θεξδίδεη ηηο εληππψζεηο σο ζεκλή θη ελάξεηε γπλαίθα. Ζ γπλαίθα ζεά ή ζλεηή κπαίλεη θάησ απφ ηελ θεδε- 7

8 κνλία θάπνηνπ άληξα, ηνπ παηέξα αξρηθά, ηνπ ζπδχγνπ θαη ηνπ γηνπ, φηαλ απνπζηάδεη ν ζχδπγνο. Ο Ήθαηζηνο ζπκβνπιεχεη ηε κεηέξα ηνπ, Ήξα, λα ππνρσξήζεη, λα ππαθνχζεη θαη κε γιπθά ιφγηα λα καιαθψζεη ην Γία ψζηε λα κε καιψλνπλ, γηαηί θνβάηαη ηελ νξγή ηνπ. Ο Σειέκαρνο δίλεη εληνιή ζηε κεηέξα ηνπ λα πάεη ζην δσκάηηφ ηεο, «εληφο ηνπ νίθνπ». Όηαλ νη κλεζηήξεο δεηνχλ απφ ηνλ Σειέκαρν λα ζηείιεη ηε κάλα ηνπ ζην παηξηθφ ηεο γηα λα ηε δεηήζνπλ ζε γάκν απφ ηνλ παηέξα ηεο, εθείλνο αξλείηαη κε ηε δηθαηνινγία φηη εθφζνλ δελ γλσξίδνπλ αλ δεη ή πέζαλε ν άληξαο ηεο, ε ζέζε ηεο είλαη ζην ζπίηη ηνπ ζπδχγνπ. Ζ Ήξα, αλ θαη πηζηή, εκπιέθεηαη ζπλερψο ζηε δσή ηνπ άληξα ηεο θαη ε αξλεηηθή ηεο εηθφλα αληηπαξαηίζεηαη κε ηε γαιήληα κνξθή ηεο Ακθηηξίηεο, ζπδχγνπ ηνπ Πνζεηδψλα, πνπ θάζεηαη ήζπρε θη επηπρηζκέλε ζηα γαιάδηα παιάηηα ησλ βπζψλ, ρσξίο λα αλαθαηεχεηαη ζηηο δνπιεηέο ηνπ άληξα ηεο. Ζ αξπαγή γπλαηθψλ απφ ηελ νηθνγελεηαθή εζηία απνηειεί αηηία πνιέκνπ θαη δηακάρεο. Υαξαθηεξηζηηθφηεξν φισλ ε αξπαγή ηεο Διέλεο απφ ηνλ Πάξε. Ζ θινπή γπλαηθψλ απφ ηνπο Κέληαπξνπο ζην γάκν ησλ Λαπηζψλ νδήγεζε ζην ρακφ ηνπο. ε κηα δεχηεξε αλάγλσζε παξαηεξείηαη φηη ε γπλαίθα δελ ζπκπιεξψλεη απιά ην γελεαινγηθφ δέληξν ηεο ζετθήο ή εξσηθήο νηθνγέλεηαο. Απνθηά ελεξγφ ξφιν θαη ζπλδηακνξθψλεη ηε ζθέςε θαη ηηο ελέξγεηεο ησλ αληξψλ, είηε πξφθεηηαη γηα ζχδπγν είηε γηα γην. Ζ ελεξγή ηεο δξάζε πεξηνξίδεηαη ζε ξφινπο παξαζθεληαθνχο πνπ ηθαλνπνηνχληαη, φηαλ ζηεξίδνληαη ζηα γπλαηθεία ζέιγεηξα πνπ παξαζχξνπλ ηνπο άληξεο. Ζ Ήξα είλαη ε δειηάξα ζχδπγνο θαη αξθεηέο θνξέο πεηπραίλεη ην ζηφρν ηεο, αλ θαη απηφο δελ ζπκπίπηεη πάληα κε ηε ζέιεζε ηνπ Γία. Καηάινηπα κηαο παιαηφηεξεο κεηξηαξρίαο δηαηεξεί ν ζπγγξαθέαο ηνπ παηδηθνχ βηβιίνπ, φπσο θαη ν Όκεξνο, φηαλ παξνπζηάδεη ηνλ Οδπζζέα, χζηεξα απφ ηελ θαζνδήγεζε ηεο Ναπζηθάο, λα απεπζχλεηαη γηα επίθιεζε επζπιαρλίαο πξψηα ζηελ Αξήηε, βαζίιηζζα ησλ Φαηάθσλ. Αλ επηδηψμνπκε λα κειεηήζνπκε κηα ηδηφηππε κπζνινγία πνπ εξκελεχεη ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο απφ κηα ζχγρξνλε νπηηθή, ζεσξνχκε πσο ε πην αληηπξνζσπεπηηθή είλαη ε Μπζνινγία ηεο νθίαο Εαξακπνχθα. Mε έλα πλεχκα πεξηζζφηεξν ρηνπκνξηζηηθφ αιιά θαη ηαπηφρξνλα θαπζηηθφ, κε αηρκέο πνπ αγγίδνπλ ηε ζχγρξνλε ειιεληθή θνηλσλία, ε ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη ηηο ζρέζεηο ησλ ζεψλ. Υσξίο ηελ αιινίσζε ηνπ βαζηθνχ κχζνπ ε ζενγνλία ηεο Εαξακπνχθα μεθηλά απφ ηε Γε, ε νπνία παξηζηάλεηαη ζαλ κηα φκνξθε θνπέια πνπ αληαπνθξίλεηαη ζην εξσηηθφ θάιεζκα ηνπ Οπξαλνχ. Σα εηεξνρξνληθά ζηνηρεία θαη ε επξεκαηηθή επηθνηλσλία κε ηνλ αλαγλψζηε - επηθνηλσλεί καδί ηνπ ζε δεχηεξν εληθφ πξφζσπν - επηηξέπνπλ ζηε ζπγγξαθέα λα παίδεη ην παηρλίδη ησλ θαλφλσλ θαη ησλ παξαβηάζεσλ. Μαο ελεκεξψλεη, ινηπφλ, φηη ην πξσηφπιαζην δεπγάξη γέλλεζε πνιιά παηδηά, «φπσο ζπλεζίδνληαλ απφ παιηά». Ζ θνζκνγνλία δελ ήηαλ έλα κεηαθπζηθφ γεγνλφο, αιιά κηα ηπραία ζπλάληεζε δχν λέσλ πνπ ηειηθά εξσηεχζεθαλ θαη έδεζαλ καδί. Ο Οπξαλφο έθιεηζε πνλεξά ην κάηη ζηε Γε αλαβνζβήλνληαο κεξηθά αζηέξηα. ην έξγν ηεο ε Εαξακπνχθα εκθαλίδεη ηελ εηθφλα ησλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ θαη πξνβιεκάησλ κέζα απφ ηε γπλαηθεία νπηηθή, δειαδή ηε ζέζε πνπ παξαρσξεί ε ζπγγξαθέαο ζηηο γπλαίθεο, ηηο νπνίεο, κε ηνλ ηξφπν ηεο, ηηο αμηνινγεί ζην ζχγρξνλν θνηλσληθφ ζχζηεκα. Ζ Μπζνινγία ηεο Εαξακπνχθα επηθεληξψλεηαη ζηνλ ηνληζκφ θαη θαζνξηζκφ ηνπ θχινπ ψζηε λα παξαθνινπζνχκε ηφζν ηελ παξαδνζηαθή φζν θαη ηε ρεηξαθεηεκέλε γπλαίθα κέζα ζηελ νηθνγέλεηα, ησλ ζεψλ θπξίσο, κε ηηο πξνεθηάζεηο ηεο 8

9 πνπ αγγίδνπλ πεξηζζφηεξν ην παξφλ παξά εθείλν ηνπ κχζνπ. Ζ γπλαίθα, ζεά ή ζλεηή, νξίδεη ηε δσή θαη ην ζψκα ηεο, απνθαζίδεη λα δήζεη αλεμάξηεηε θαη παίξλεη πξσηνβνπιίεο. Ζ Λεηψ επηιέγεη απηνβνχισο ην λεζί Γήιν γηα λα γελλήζεη ηα παηδηά ηεο, ρσξίο λα αλαθέξεηαη ν θαηαηξεγκφο ηεο απφ ηελ Ήξα. ηελ εηθφλα κηαο αλεμάξηεηεο θαη ρεηξαθεηεκέλεο γπλαίθαο, ηεο Μήδεηαο, ζπλεγνξεί θαη ε κπζνινγία ηεο Γηθαίνπ, φπνπ ηελ ηνπνζεηεί σο πξσηαγσληζηηθφ πξφζσπν ηεο αξγνλαπηηθήο εθζηξαηείαο. Ζ ηξαγηθή θηγνχξα ηεο Μήδεηαο δελ αλαπαξηζηά απιά έλαλ πιαζκαηηθφ ραξαθηήξα ηεο αθήγεζεο, αιιά αληηπξνζσπεχεη έλαλ ηχπν viii, έλαλ αθξαίν ραξαθηήξα πιεγσκέλεο ζπλαηζζεκαηηθά γπλαίθαο. Έρεη θαηαγξαθεί σο αθεγεκαηηθφ ηέρλαζκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θπξίσο νη γπλαίθεο ζπγγξαθείο, ε εθζήιπλζε ηνπ πιηθνχ πνπ ηζρπξνπνηεί ηνπο γπλαηθείνπο ξφινπο, ελψ εξκελεχεηαη θάπνηε θαη σο θξπκκέλε επηζεηηθφηεηα απέλαληη ζην αληξηθφ θχιν πξνβάιινληαο ηελ αξλεηηθή πιεπξά ησλ αληξηθψλ πξνζψπσλ ix. Ζ ζπγγξαθέαο εθζεηάδεη ηε γπλαίθα πνπ βγαίλεη, αγσλίδεηαη θαη δηαζθεδάδεη έμσ απφ ην ζπίηη θαη δηεθδηθεί φ,ηη ηεο αλήθεη. Οη θφξεο ηνπ βαζηιηά ηνπ Οξρνκελνχ ηξειάζεθαλ, γηαηί αξλήζεθαλ ηελ πίζηε ηνπ Γηφλπζνπ πνπ ηηο θαινχζε λα δηαζθεδάζνπλ έμσ απφ ηελ νηθνγελεηαθή ζηέγε θαη κεηακνξθψζεθαλ, ε κηα ζε λπρηεξίδα, ε άιιε ζε θνπθνπβάγηα θαη ε ηξίηε ε κηθξφηεξε έγηλε θαξαθάμα x : «Έηζη έκεηλε ζπλήζεηα λα ιέλε [θαξαθάμεο] ηηο ήζπρεο θνπέιεο, πνπ είλαη όιν ζπίηη θαη δνπιεηά, θαη γιέληη ηίπνηα» (Εαξακπνχθα, 1982). Οη θφξεο ηνπ Γαλανχ ήηαλ αλεμάξηεηεο, ήηαλ αζιήηξηεο, δνπιεχαλε θαη δελ ήηαλ δηαηεζεηκέλεο λα πάξνπλ ζχδπγν κε ηελ ππφδεημε ηνπ παηέξα ηνπο θαη γηα ην ιφγν απηφ αξλήζεθαλ λα παληξεπηνχλ ηνπο γηνπο ηνπ Αίγππηνπ. Ζ Γε-γπλαίθα δελ θιαίεη απαξεγφξεηε θαη αλήκπνξε απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζπδχγνπ Οπξαλνχ. Αληίζεηα είλαη κηα ρεηξαθεηεκέλε γπλαίθα, ε νπνία, αθνχ ελεκεξψζεη ηα παηδηά ηεο, απνθαζίδεη λα ρσξίζεη απφ ηνλ Οπξαλφ θαη λα πάξεη δηαδχγην. Καη κφλν ε αλαθνξά ηεο ιέμεο δηαδχγην επηθαηξνπνηεί ηε ζρέζε ηνπ δεπγαξηνχ. Ζ αλεμαξηεζία πεγάδεη απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε θαη ηελ απνδφκεζε ηεο δπζκελνχο θαηάζηαζεο: «Σνπ ιέεη πσο είλαη ζεόο ν άληξαο ζνπ; Τε ξώηεζε. Μήπσο είλαη ν κόλνο; Όινη ηα ίδηα ιέλε ζηηο γπλαίθεο ηνπο. Γλσζηό ην παξακύζη» [Ζ Ήξα πξνο ηε εκέιε, κεηέξα ηνπ Γηφλπζνπ] (Εαξακπνχθα, 1982). Κπξίσο φκσο θαπηεξηάδνληαη ηα ζηεξεφηππα πνπ νη ίδηεο νη γπλαίθεο έρνπλ ε- ζσηεξηθεχζεη. Οη ίδηεο νη γπλαίθεο θαηαθξίλνπλ εθείλεο πνπ πξσηνπνξνχλ θαη εθείλεο πνπ αξλνχληαη ηνλ εγθιεηζκφ ηνπο ζην ζπίηη θαη «γειάγαλε κε ηηο ηξέιεο ησλ άιισλ γπλαηθώλ: Αθνύο λα αθήλνπλ ηα ζπίηηα, ηηο δνπιεηέο ηνπο θαη λα ηξέρνπλ ζηνπο ρνξνύο, ζηα παλεγύξηα κε ηνλ ηξεινζεό ηνπο [ην Γηφλπζν], νη κεζπζκέλεο, νη άρξεζηεο [Βάθρεο]» (Εαξακπνχθα, 1982). Έηζη φηαλ ζην ηξαπέδη ηνπ Γία δελ πεξηζζεχεη ζέζε, ε θαιή Δ- ζηία ζεθψλεηαη θαη παξαρσξεί ηε δηθή ηεο: «Έια, θάζηζε εδώ κηθξέ [πξνο ην Γηφλπζν], εγώ πάσ ζηελ θνπδίλα» (Εαξακπνχθα, 1982). Δίλαη o ξφινο ηεο γπλαίθαο-λνηθνθπξάο, πνπ θξνληίδεη ηελ νηθνγέλεηα παξακεξίδνληαο ηηο δηθέο ηεο επηζπκίεο. Κη φζν ε γπλαίθα ππνρσξεί θαη απέρεη κε ηε ζθηεξή απνπζία ηεο άιιν ηφζν ζπκβάιιεη θη ε ίδηα ζηελ ε- μαθάληζε θαη ηελ εθκεηάιιεπζή ηεο. Οη ζενί μερλάλε πάληα ηελ Δζηία, γηαηί είλαη αζφξπβε θαη θιεηζκέλε ζηελ θνπδίλα, δελ αζρνιείηαη κε ηίπνηα άιιν παξά κε ην λνηθνθπξηφ (Εαξακπνχθα, 1980). Ζ δπζκελήο ζπλζήθε κεηαθέξεηαη ζην παξφλ. Οη γπλαίθεο κε ηηο ζπλερείο ππνρσξήζεηο έδσζαλ ην φλνκα ηνπ άληξα ζην παηδί ηνπο θαη κέρξη πξφζθαηα είραλ αλερηεί εθινγηθφ δηθαίσκα κφλν γηα ηνπο άληξεο, κε απνηέιεζκα λα πθί- 9

10 ζηαληαη κέρξη ζήκεξα ηηο ζπλέπεηεο απηήο ηεο ζηάζεο. Απηέο είλαη θξηηηθέο ζθέςεηο πνπ θαηαγξάθεη ε Εαξακπνχθα κε ηξφπν απνινγηζηηθφ. Σν δηαθνξεηηθφ αμηαθφ ζχζηεκα ησλ δηαζθεπαζηψλ είλαη δηαθξηηφ ζηε κπζνινγία ηνπ ηεθαλίδε, φπνπ ν ζπγγξαθέαο-αθεγεηήο ζρνιηάδεη σο πξάμε πνιχ ηαπεηλσηηθή γηα ηνπο άληξεο ηελ παξαρψξεζε δηθαηψκαηνο ςήθνπ ζηηο γπλαίθεο απφ ην Βειιεξνθφληε σο απνηέιεζκα επίδεημεο η- δηαίηεξνπ ζάξξνπο θαη αληξείαο απφ ηε κεξηά ησλ γπλαηθψλ (ηεθαλίδεο, 1987: 26). Σν πξφβιεκα γηα ηε Εαξακπνχθα είλαη φηη νη γπλαίθεο κνηξάδνληαη αθφκε ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία ηηο ίδηεο θπξίαξρεο αληηιήςεηο κε ηνπο άλδξεο γηα ηνλ θνηλσληθφ ηνπο ξφιν, ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ νηθνγέλεηα, ηα παηδηά ηνπο θαη ην ζεμ, γεληθά γηα ηελ θνηλσληθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Οη αμίεο πνπ πξνηείλεη γηα ηελ επηβίσζε θαη ηελ επεκεξία ησλ εξσίδσλ δελ είλαη απηέο ηεο παζεηηθήο ππνηαγήο. Οη πην πνιιέο απφ ηηο εξσίδεο είλαη φληα πνπ ζθέθηνληαη, είλαη πξαθηηθέο θαη απνθαζηζηηθέο ή αλαιακβάλνπλ επηθέο απνζηνιέο γηα ηελ ππεξάζπηζε ησλ θεθηεκέλσλ. ηε ρψξα ησλ Ακαδφλσλ δελ έρνπλ ζέζε νη γπλαίθεο «γαηνύιεο», νη «ζηξαβνρατδεκέλεο» θαη «αλόεηεο» ή αθφκα απηέο πνπ δελ έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ ηζφηηκε αμία ηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο άληξεο (Εαξακπνχθα, 1989). Αμηνζέβαζηε απφ ζενχο θαη αλζξψπνπο παξακέλεη ε Άξηεκε παξφιν πνπ δεηά δψξν απφ ην Γία λα κελ παληξεπηεί πνηέ θαη λα ηξηγπξλά ιεχηεξε ζηα βνπλά. Ζ απφπεηξα ηεο Εαξακπνχθα λα αλαγάγεη ηε γπλαίθα ζηε ζέζε πνπ ηεο αμίδεη δηαθεχγνληαο απφ ηηο ζπκπιεγάδεο ηνπ αλδξηθνχ ηξφπνπ ζθέςεο, πεξλάεη κέζα απφ ηε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο θαη ηελ εξσηηθή απηνδηάζεζε. Ζ γπλαίθα πνπ έρεη ζπλείδεζε ηεο έκθπιεο ηαπηφηεηάο ηεο, έρεη ηε δπλαηφηεηα λα απηνπξνζδηνξίδεηαη εξσηηθά αλαηξέπνληαο ηελ ηζηνξηθά επηθαζνξηζκέλε ζεμνπαιηθή ηεο ηαπηφηεηα. Παξαθνινπζνχκε ηελ Αθξνδίηε λα παίξλεη ηελ πξσηνβνπιία ζην εξσηηθφ θάιεζκα ηνπ βνζθνχ Αγρίζε παηρληδίδνληαο ηα κάηηα θαη ηελ Ήξα λα επηζπκεί λα ηεθλνπνηήζεη, αιιά ρσξίο λα ππνζηεί ηα δεζκά ηνπ έγγακνπ βίνπ. Ζ γπλαίθα Γε δελ παξηζηάλεη ηε ζεκλφηπθε αιιά ζαξξεηά απαληά: «Πνιύ σξαία. Μνπ θάλεη λόεκα [ν Οπξαλόο]! Γηαηί λα είκαη κόλε; Θα ηνπ κηιήζσ θη εγώ».( Εαξακπνχθα, 1980). Ο Πνζεηδψλαο έςαρλε κηα γπλαίθα λα παληξεπηεί θαη λα κείλεη καδί ηνπ, αιιά νπσζδήπνηε κε ηε δηθή ηεο ζπλαίλεζε. Δλψ ε Γαλάε ηνικά θαη αξλείηαη ηνλ έξσηα ηνπ Πνιπδέθηε. Με πην έκκεζν ηξφπν, ε Γηθαίνπ πνπ ζέβεηαη ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξψπσλ ηεο επνρήο δελ δεζκεχεηαη λα απνδψζεη ηε ζεκαζία ησλ γπλαηθείσλ ζενηήησλ θαη ηε δπλακηθή πνπ αλαπηχζζνπλ ζηελ επηξξνή θαη ηνλ θαζνξηζκφ ησλ απνθάζεσλ ησλ αληξψλ, ζεψλ θαη ζλεηψλ. Ζ ηξαγηθή αιιά θαζνξηζηηθή κνξθή ηεο Μήδεηαο, ε αλαπφθεπθηε ζθηά ηεο Ήξαο ζηα βήκαηα ηνπ άληξα ηεο, ε απελήο ζθιεξφηεηα ηεο Άξηεκεο, φηαλ απεηιείηαη ε παξζεληθφηεηά ηεο, αληηδηαζηέιινληαη κε ηα θαλνληζηηθά πξφηππα θαη α- λαηξέπνπλ ηηο παηξηαξρηθέο δνκέο. Ζ ειεπζεξία θαη ε αλεμαξηεζία ησλ γπλαηθψλ παξαρσξείηαη κέρξη ηνπ ζεκείνπ πνπ δελ θηλδπλεχεη λα αιινησζεί ην λφεκα ηνπ κχζνπ. Ζ Πεξζεθφλε γίλεηαη γπλαίθα ηνπ Πινχησλα, βαζηιηά ηνπ Κάησ Κφζκνπ, παξά ηε ζέιεζή ηεο, γηαηί ην βαζηθφ κνηίβν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κχζνπ είλαη ε αξπαγή ηεο Πεξζεθφλεο. Δπίζεο ε Δπξψπε εμαπαηήζεθε θαη παληξεχηεθε ην Γία. Ο Γηφλπζνο αςήθεζε ηνλ έξσηα ηεο Αξηάδλεο γηα ην Θεζέα θαη ηελ έθαλε δηθή ηνπ. 10

11 Οι ζτέζεις γονέων και παιδιών Γηα ηηο ζρέζεηο γνλέσλ - παηδηψλ ζηνπο ειιεληθνχο κχζνπο ε έκθαζε δίλεηαη ζην αθήγεκα ηνπ Οηδίπνδα, θαηά θχξην ιφγν, θαη αθνινπζεί ηεο Ζιέθηξαο σο παξαδεηγκαηηθφ ςπραλαιπηηθφ εγρείξεκα. ηελ παηδηθή ινγνηερλία φκσο νη ζπγθεθξηκέλνη κχζνη δελ αλήθνπλ ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ ή γηα λα είκαζηε αθξηβείο είλαη κηθξφο ν αξηζκφο ησλ κπζνινγηψλ πνπ εθδίδνληαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε ζεκαηηθή xi. Ζ ζπζρέηηζε ησλ εζσηεξηθψλ θαληαζηψζεσλ κε ηηο ζπκβνιηθέο εγγξαθέο ηνπ κχζνπ πνπ επηρεηξείηαη κε ηελ επηζηήκε ηεο ςπραλάιπζεο ίζσο είλαη αλαζηαιηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ παηδαγσγηθή εζηθή. Ζ επηθνηλσλία γνληνχ θαη παηδηνχ πξνθχπηεη απφ ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ησλ ζεψλ θαη εκίζεσλ. Ζ εηθφλα ηεο κάλαο εθθξάδεηαη κε νηθεηφηεηα, ηξπθεξφηεηα θαη απηαπάξλεζε. Αληίζεηα ν παηέξαο είλαη απψλ θαη ν ξφινο ηνπ είλαη δηαθξηηηθφο φηαλ εκθαλίδεηαη. Πξνθαιεί ην κεηδίακα ζηνλ αλαγλψζηε ην μάθληαζκα ηνπ Οπξαλνχ, φηαλ αληίθξηζε ηα παηδηά ηνπ: «Τη ράιηα είλαη απηά. Νηξέπνκαη λα ηα βιέπσ ηα αζρεκόπαηδα!» (Εαξακπνχθα, 1980). Ο ινγνηερληθφο θαθφο εζηηάδεη θαη ζηα κεηξηθά αηζζήκαηα, ηα νπνία είλαη νηθεία ζην λεαξφ αλαγλψζηε θαιιηεξγψληαο ηελ πεπνίζεζε φηη είλαη αδηαπξαγκάηεπηα θαη δηαρξνληθά: «Όκσο εθείλε, όπσο όιεο νη κακάδεο, έβξηζθε όια ηα παηδηά ηεο όκνξθα θαη αο ήηαλ ηέξαηα» (Εαξακπνχθα, 1980). Ζ Γε επηζπκεί λα δνπλ θαιά φια ηεο ηα παηδηά γη απηφ ζχκσζε κε ην Γία πνπ έξημε ζηα Σάξηαξα ηνπο Σηηάλεο θη έζηεηιε ηελ Έ- ρηδλα θαη ηνλ Σπθψλα λα ηνλ θαηαζπαξάμνπλ θαη αο ήηαλ εγγνλφο ηεο. Ο πφλνο ηεο κάλαο είλαη κεγάινο, έζησ θαη αλ πξφθεηηαη γηα ηε ζεά Γήκεηξα. Ο κχζνο ηεο αξπαγήο ηεο Πεξζεθφλεο είλαη κηα ειεγεία ζξήλνπ ηεο κάλαο γηα ην ρακφ ηεο θφξεο. Τπάξρεη φκσο θαη ε ζθιεξή ζπαξηηάηηζζα κεηέξα, ε Ήξα, πνπ απαμησηηθά πεηά ην ζαθάηε γην ηεο απφ ηνλ Όιπκπν. «ην πηαζε από ην θνπηζό ηνπ πόδη θαη Δύζθνιν λα ην πνύκε. Μηα κάλα λα πεηάμεη ην παηδί ηεο, είλαη απίζηεπην» (ηεθαλίδεο, 1987: 3). ην έξγν ησλ αδεξθψλ ηεθαλίδε ε κπζνινγία αληηκεησπίδεηαη ηζηνξηθά ζαλ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα εμεγήζεη ηα ηξνκαθηηθά θαηλφκελα ηεο θχζεο, πίζσ απφ ηα νπνία θξχβεηαη ε πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία ελδέρεηαη λα είλαη ζθιεξή, φπσο θαη ε δσή ησλ αλζξψπσλ. απηφ ην κπζηθφ πεξηζηαηηθφ εληνπίδεη ν ηεθαλίδεο ηηο ηζηνξηθέο ξίδεο ηεο απελνχο ζπκπεξηθνξάο ησλ παξηηαηψλ λα ξίρλνπλ ηα κε αξηηκειή παηδηά ηνπο ζηνλ Καηάδα. Σελ ηξπθεξφηεηα θαη ηνλ πιεγσκέλν εγσηζκφ ηνπ Ήθαηζηνπ, ζηε κπζνινγία ηεο Γηθαίνπ, απνθαιχπηνπλ ε Θέηηδα θαη ε Δπξπλφκε, νη λεξείδεο, πνπ θξφληηζαλ ηνλ Ήθαηζην, φηαλ ηνλ απαξλήζεθε ε κάλα ηνπ. Ο Γίαο ηηκσξεί ηνλ Απφιισλα λα γίλεη βνζθφο ζηα θνπάδηα ηνπ Άξρνληα Άδκεηνπ ηεο Θεζζαιίαο. Αθφκα πην ζθιεξή ε πξαγκαηηθφηεηα ηεο ζπζίαο ησλ παηδηψλ, ζπγαηέξσλ θπξίσο, αλαβηψλνληαο ήζε κηαο παιαηφηεξεο επνρήο, φπνπ ν παηέξαο ζπζηάδεη ηελ θφξε πξνο φθεινο ηνπ ιανχ ηνπ. Γεκνθηιή παξαδείγκαηα απνηεινχλ ε ζπζία ηεο Ηθηγέλεηαο απφ ηνλ Αγακέκλνλα, ε ζπζία ηεο Αλδξνκέδαο απφ ηνλ παηέξα ηεο, νη νπνίεο ζψδνληαη ηειηθά κε ηελ παξέκβαζε ζεψλ ή εξψσλ. ηελ ίδηα ινγηθή, βδειπξά ζηνηρεία κηαο παηξηαξρηθήο εμνπζίαο, δελ πεξηθφπηεηαη ην επεηζφδην, φπνπ ν Λπθάνλαο, βαζηιηάο ηεο Αξθαδίαο, ηφικεζε λα ζθάμεη ην παηδί ηνπ, λα ην ςήζεη θαη λα δψζεη ηηο ζάξθεο ηνπ βνξά ζην Γία ακθηζβεηψληαο ηε ζετθή ηνπ ζνθία. 11

12 Σν ρξνληθφ δηάζηεκα ηεο παηδηθήο ειηθίαο ησλ ζεψλ είλαη εμαηξεηηθά κηθξφ. Ο Απφιισλαο κεγάισζε ζε ηέζζεξηο κφλν κέξεο. ε κηα κέξα νινθιεξψζεθε ε ειηθηαθή σξίκαλζε ηνπ Δξκή. Απνηειεί ζηαζεξφ κπζηθφ κνηίβν ε αλαηξνθή ησλ παηδηψλ καθξηά απφ ηνπο γελλήηνξέο ηνπο. Θενί θαη ππνςήθηνη ήξσεο ακέζσο κεηά ηε γέλλεζή ηνπο παξαδίδνληαη είηε ζε παξακάλεο είηε ζε ζνθνχο δαζθάινπο γηα ηε κέξηκλα ηεο αλαηξνθήο ηνπο. Ο Γίαο κεγάισζε ζηελ Κξήηε, καθξηά απφ ηε κεηέξα ηνπ Ρέα θαη ηνλ παηδνθηφλν παηέξα ηνπ. Ο Πξίακνο απνκάθξπλε ην γην ηνπ Πάξε γηα λα κελ επαιεζεπζεί ν ρξεζκφο ηεο θαηαζηξνθήο ηεο Σξνίαο. Οη πεξηζζφηεξνη μαθνπζηνί ήξσεο, Θεζέαο, Ηάζνλαο, Αζθιεπηφο θαη άιινη αλαηξάθεθαλ θαη δηδάρζεθαλ απφ ην ζνθφ θέληαπξν Υείξσλα. Απφ ηε γέλλεζε αθφκα ηνπο δίλεηαη έλα φλνκα αληηπξνζσπεπηηθφ, εθθξαζηηθφ, ησλ πξάμεσλ πνπ ζα αθνινπζήζνπλ ζηε δσή ηνπο. Σν φλνκα απηφ ηνπο απνδίδεη κηα μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα. Ζ κεηέξα ηνπ Ζξαθιή αληηιακβάλεηαη ηελ μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα ηνπ γηνπ ηεο απφ ηε βξεθηθή αθφκα ειηθία, αθνχ «δελ ην ρε δεη πνηέ ηεο λα πηπηιάεη ζαλ ηα πην πνιιά παηδηά ην δάρηπιν» (Γηθαίνπ, 2000: 31). Ζ απνκάθξπλζε απφ ην νηθείν πεξηβάιινλ ηνπ ζπηηηνχ, ηελ αγάπε ηεο κεηέξαο νξηνζεηεί ηελ έλαξμε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κχεζεο ζηελ ελειηθίσζε. Ο φξνο κχεζε, θαηά ηνλ Mircea Eliade, ζεκαίλεη ην ζχλνιν ησλ δηαδηθαζηψλ θαη δηδαγκάησλ πνπ έ- ρνπλ ζθνπφ λ αιιάμνπλ ξηδηθά ηελ θνηλσληθή ζέζε ηνπ κπεκέλνπ (Κνχπεξ, 1983: 158). Ο λενθψηηζηνο βγαίλεη απφ απηή ηε δηαδηθαζία εληειψο αιιαγκέλνο, αθνχ αιιάδεη νιφθιεξε ε ππαξμηαθή ηνπ θαηάζηαζε. Δίλαη ην ζηάδην δνθηκαζίαο φπνπ ζπληειείηαη ε απψιεηα ηεο αλέκειεο αζσφηεηαο θαη αζπλεηδεζίαο ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη νδεγείηαη ζηελ επίγλσζε πνπ πξνζθέξεη ε ελειηθίσζε. Απφ ηε ζέαζε ελφο θφζκνπ παηδηθνχ ν κπεκέλνο ήξσαο πνπ δηαζέηεη ηψξα πηα ηελ εκπεηξία θαη ηε γλψζε είλαη ζσκαηηθά θαη πλεπκαηηθά ψξηκνο γηα λα δνθηκαζηεί ζηηο δπζθνιίεο ηεο δσήο, λα αλαγλσξηζηεί γηα ηα θαηνξζψκαηά ηνπ θαη λα θεξδίζεη επάμηα ηνλ ηίηιν πνπ νη κνίξεο φξηζαλ γηα απηφλ. Οη παξεκβάζεηο ηνπ αθεγεηή θαηεπζχλνπλ ηνλ αλαγλψζηε ζε αμηαθέο αλαθνξέο πνπ αγγίδνπλ ηε ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα. Πξσηαξρηθή αμία γηα ην λεαξφ άηνκν θαζίζηαηαη ν ζεβαζκφο πξνο ηνπο γνλείο, ν θαζσζπξεπηζκφο, ν αιεζηλφο ραξαθηήξαο πνπ ζθηαγξαθνχλ ην ήζνο ησλ εξψσλ. Οη εζηθνδηδαθηηζκνί πεξλνχλ κέζα απφ ηα ιφγηα, ηηο δξάζεηο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ ραξαθηήξσλ: «Μεηέξα ησλ ζεώλ [είπε ν Οπξαλφο], όηαλ ηα παηδηά πάςνπλ λα ζέβνληαη ηνλ παηέξα ηνπο, πξέπεη λα ραζνύλ από ην πξόζσπν ηεο εκέξαο» (ηεθαλίδεο, 2002: 8). Τπάξρνπλ φκσο θαη νη πεξηπηψζεηο πνπ ην ζετθφ παηδί δέρεηαη ηηο λνπζεζίεο ηνπ γνλέα, γηαηί ε ζπκπεξηθνξά ηνπ είλαη ζπκπεξηθνξά ζλεηνχ κηθξνχ παηδηνχ: «Γξήγνξα βξέζεθε ζηνλ Όιπκπν [ν Άξεο] θαη πήγε ακέζσο θη έθαλε ηα παξάπνλά ηνπ ζηνλ κπακπά ηνπ» (ηεθαλίδεο, 1979: 24). Ο Φαέζσλ πιεξψλεη αθξηβά ηελ αλππαθνή ζηνλ παηέξα ηνπ. Οη παηδαγσγηθέο αξρέο πνπ πηνζεηνχληαη είλαη νη θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο δηαπαηδαγψγεζεο ησλ παηδηψλ απφ ηνπο γνλείο ηνπο. Ο Δξκήο κηθξφ, δσεξφ παηδί μεπφξηηζε απφ ηελ θνχληα ηνπ θαη έθιεςε ηηο πελήληα αγειάδεο ηνπ Απφιισλα. Ζ ςπρνινγία ηεο κάλαο, φηαλ ζπλεηίδεη ην παηδί ηεο, παξηζηάλεηαη αληηπξνζσπεπηηθά απφ ηε κεηέξα ηνπ Δξκή πνπ καιψλεη ηνλ άηαθην γην ηεο θαη ηαπηφρξνλα αλεζπρεί γη απηφλ. Σν ίδην θαη ν παηέξαο ηνπ Γίαο: «πνηέ πηα θιεςηέο, κε ζνπ βγάισ ηα απηηά» (Εαξα- 12

13 κπνχθα, 1980). Άηαθηε ζπκπεξηθνξά επηδεηθλχεη θαη ν κηθξφο Γηφλπζνο. Επίμεηρο Ζ κπζνινγία γηα παηδηά θαηαγξάθεη πνιιέο πηπρέο ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο, κέζα ζηελ νπνία έρνπλ δπκσζεί ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο κε λεφηεξα ζηνηρεία, έηζη ψζηε ε ζπλαίξεζή ηνπο λα απνδίδεη ην ζχγρξνλν ραξαθηήξα ηεο δσήο. έβεηαη ηελ αξραηνειιεληθή παξάδνζε θαη ηελ ηεξαξρηθή δνκή ηεο ζετθήο νηθνγέλεηαο θαη εθθξάδεη ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη αληηιήςεηο πνπ θπξηαξρνχλ ζην ζπγθεθξηκέλν ρξφλν, ηε ζηηγκή ηεο επαλαδηαπξαγκάηεπζεο ηεο αθήγεζεο θαη νξηζκέλν ηφπν, απηφλ ηνπ δηαζθεπαζηή θαη κπνξεί είηε λα νηθεηνπνηεζεί είηε λα απνζηαζηνπνηεζεί απφ ηηο ηδέεο ηνπ αξρηθνχ θεηκέλνπ. Τπαηλίζζεηαη ηε ζχγθξνπζε παξαδνζηαθψλ θαη ζχγρξνλσλ αμηψλ θαη ηαπηφρξνλα επηρεηξεί λα δψζεη ηδενινγηθέο θαηεπζχλζεηο είηε γηα ηελ εκπέδσζε θαη δηαηψληζε αμηψλ είηε λα δηεγείξεη ηελ αληίδξαζε ζηηο θπξίαξρεο αμίεο. Απέρεη απφ κηα κνλνιηζηθή αληίιεςε θαη πεηπραίλεη λα ζπγθεξάζεη ηε ζηηγκή πνπ εγθσκηάδεηαη ην Γσδεθάζεν κε ηε ζηηγκή πνπ απνδνκείηαη. Σν ελδηαθέξνλ είλαη φηη ν ηξφπνο απηφο βνεζά ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο δνκήο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ζηελ θξηηηθή ησλ ζέζεσλ κέζα απφ νηθείνπο θαη απνδεθηνχο ραξαθηήξεο. ε κηα de profundis εμνκνιφγεζε νθείινπκε λα παξαδερηνχκε φηη ν κχζνο, κέζα απφ ζπκβνιηζκνχο θαη αιιεγνξίεο, δηεθδηθεί ηελ αιήζεηα θαη κεηψλεη ηε δηαθνξά κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γηθαίνπ, Διέλε (1999). Οη αξραίνη Θενί. Αζήλα, Παηάθεο. Γηθαίνπ, Διέλε (1999). Οη αξραίνη ήξσεο-ζξαθιήο. Αζήλα, Παηάθεο. Γηθαίνπ, Διέλε (2000). Ηάζνλαο. Αξγνλαπηηθή εθζηξαηεία Αζήλα, Παηάθεο. Γηθαίνπ, Διέλε (2000). Θεζέαο, ν ήξσαο ηεο Αζήλαο, Αζήλα, Παηάθεο. Γηθαίνπ, Διέλε (2003). Οη πεξηπέηεηεο ηνπ Οδπζζέα, Αζήλα, Παηάθεο. Εαξακπνχθα, νθία (1980). Ο θφζκνο γελληέηαη, νη ηηηάλεο, ν Γίαο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ, Αζήλα, Κέδξνο. Εαξακπνχθα, νθία (1982). Ζ Ήξα, ν Ήθαηζηνο, ε Αθξνδίηε θαη ν Άξεο, Αζήλα, Κέδξνο. Εαξακπνχθα, νθία (1987). Οκήξνπ νδχζζεηα. Αζήλα, Κέδξνο. Εαξακπνχθα, νθία (1989). Οη άζινη ηνπ Ζξαθιή. Αζήλα, Κέδξνο. Εαξακπνχθα, νθία (1996). Ο Θεζέαο θαη ν Μηλψηαπξνο, Αζήλα, Κέδξνο. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (1979). Πξνκεζέαο, Αζήλα, ίγκα. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (1980). Φαέζσλ, Αζήλα, ίγκα. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (1987). Θεζέαο-Πεξζέαο, Αζήλα, ίγκα. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (1991). Οδχζζεηα, Αζήλα, ίγκα. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (2002). Σηηαλνκαρία, Αζήλα, ίγκα. ηξαηίθεο Πφηεο (1983).Οκήξνπ Ηιηάδα, Αζήλα, ηξαηίθε. ηξαηίθεο Πφηεο (1983).Οκήξνπ Οδχζζεηα, Αζήλα, ηξαηίθε. ηξαηίθεο Πφηεο (1989). Οη ζενί ηνπ Οιχκπνπ, Αζήλα, ηξαηίθε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 13

14 Αλαγλσζηφπνπινο, Βαζίιεο (1985). Σάζεηο θαη εμειίμεηο ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο ζηε δεθαεηία , Αζήλα, Οη εθδφζεηο ησλ θίισλ. Barthes, Roland (1979). Μπζνινγίεο. Μάζεκα: ελαξθηήξηα παξάδνζε ζηελ έδξα ηεο Φηινινγηθήο εκεηνινγίαο ηεο Λνγνηερλίαο ζην College de France (7 ηνπ Γελάξε 1977) (κηθξ. Κ. Υαηδεδήκνπ - Η. Ράιιε), Αζήλα, Ράππα. Barthes, Roland (2001). Δηθφλα-Μνπζηθή-Κείκελν (κηθξ. Γ.παλφο), Αζήλα, Πιέζξνλ. Βέηθνο, Θεφθηινο (1977). Ο κχζνο ηνπ Λφγνπ, Αζήλα, Παπαδήζεο. Βorneman, Ernest (1998). Ζ Παηξηαξρία (κηθξ.γ.κνχξηνβηθ), Αζήλα, ΜΗΔΣ Buxton, Richard (2002). Όςεηο ηνπ Φαληαζηαθνχ ζηελ Αξραία Διιάδα (κηθξ. Σ. Σπθιφπνπινο), Θεζ/λίθε, Cambridge University Press - University Studio Press. Cassirer, Ernest (1991). Ο κχζνο ηνπ θξάηνπο (κηθξ.. Ρνδάλεο-Γ.Λπθηαξδφπνπινο), Αζήλα, Γλψζε. Dodds, E.R. (1996). Οη Έιιελεο θαη ην παξάινγν (κηθξ. Γ.Γηαηξνκαλσιάθεο), Αζήλα, Καξδακίηζα. Gadamer, G (1989). Truth and Method (ηransl. J.Weinsheimer-D.G.Marshall), London, The Crossroad Publishing Company. Γξακκαηάο, Θφδσξνο (2006). Γηαζθεπέο έξγσλ ηνπ αίμπεξ γηα παηδηά θαη λένπο. Θέαηξν Λνγνηερλία, Αζήλα, Η.Μ. Παλαγησηφπνπινπ. Graves, R. (1979). Οη ειιεληθνί κχζνη, Αζήλα, Πιεηάο-Ρνχγθαο. Έλγθειο, Φξίληξηρ (1966) [1884].Ζ θαηαγσγή ηεο νηθνγέλεηαο, ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηνπ θξάηνπο, Αζήλα, Θεκέιην. Jauss, Hans Robert (1995). Ζ ζεσξία ηεο πξφζιεςεο (κηθξ. Μ.Περιηβάλoο), Αζήλα, Δζηία. Καθξηδήο, Η.Θ.(1986) (επηκ.). Διιεληθή Μπζνινγία. Δηζαγσγή ζην Μχζν, Σφκ. 1 νο, Αζήλα, Δθδνηηθή Αζελψλ. Καλαηζνχιε, Μέλε (2000). Ηδενινγηθέο δηαζηάζεηο ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, Αζήλα, Σππσζήησ. Καλαηζνχιε, Μέλε (2002). Ακθίζεκα ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, Αζήλα, χγρξνλνη Οξίδνληεο. Καζηνξηάδεο, Κνξλήιηνο (1986) Ζ αξραία ειιεληθή δεκνθξαηία θαη ε ζεκαζία ηεο γηα καο ζήκεξα, Αζήλα, Ύςηινλ. Κνχπεξ, Σδ.. (1983). Ο ζαπκαζηφο θφζκνο, Αζήλα, Θπκάξη. Lefkowitz, M. R. (1993). Γπλαίθεο ζηνλ ειιεληθφ κχζν (κηθξ. Α. Μεγαπάλνπ), Αζήλα, Καζηαληψηεο. Levi-Strauss, Claude (1986). Μχζνο θαη Νφεκα (κηθξ.β.αζαλαζφπνπινο), Αζήλα, Καξδακίηζα. Μπαρηίλ, Μηραήι (1980). Πξνβιήκαηα ινγνηερλίαο θαη αηζζεηηθήο (κηθξ. Γ.παλφο), Αζήλα, Πιέζξνλ. Παπαλησλάθεο, Γεψξγηνο (2006). (επηκ.). Πξφζσπα θαη πξνζσπεία ηνπ αθεγεηή ζηελ ειιεληθή θαη παηδηθή λενειιεληθή ινγνηερλία ηεο ηειεπηαίαο ηξηαθνληαεηίαο. Αζήλα: Παηάθεο. Παξίζεο Ησάλλεο Παξίζεο, Νηθήηαο (2006). Λεμηθφ ινγνηερληθψλ φξσλ, Αζήλα, Παηάθεο. 14

15 Πέηξνβηηο-Αλδξνπηζνπνχινπ, Λφηε (1983). Μηιψληαο γηα ηα παηδηθά βηβιία, Αζήλα, Καζηαληψηεο. ηαθιέθεο, Εαραξίαο (1998). Ζ εχζξαπζηε αιήζεηα, Aζήλα, Gutenberg. Stephens, J. McCallum, R. (1998). Retelling stories, Framing Culture. Traditional Story and metanarratives in Childtren s Literature, N.York &London, Garland. Zipes, Jack (2002).Sticks and stones: The Troublesome success of children s Literature from slovenly Peter to Harry Potter, New York and London: Routledge. Vernant, Jean - Pierre (2003).Μχζνο θαη θνηλσλία ζηελ αξραία Διιάδα (κηθξ. Κ. Αιεμνπνχινπ, πχξνο Γεσξγαθφπνπινο), Αζήλα, Μεηαίρκην. Εεξβνχ, Αιεμάλδξα (1996). «Βηβιία παηδηψλ, κχζνη θαη θψδηθεο αλειίθσλ», ζην Απδίθνο Γξ. (επηκ), Απφ ην παξακχζη ζηα θφκηθο. Παξάδνζε θαη Νεσηεξηθφηεηα, Αζήλα, Οδπζζέαο, ζζ θαη ζεκ.:28. Εεξβνχ, Αιεμάλδξα (2006). «Διιεληθή αξραηφηεηα, κχζνο θαη θιαζηθφ παηδηθφ βηβιίν», Κείκελα, η. 4 (Ηνχιηνο), Zipes, Jack (1983). Fairy Tales and the Art of Subversion, New York, Routledge. Zipes, Jack (1994). Fairy tale as myth/myth as fairy tale, Lexington, University Press of Kentucky. Υποζημειώζεις i Ζ νηθνγέλεηα, γξάθεη ν Μφξγθαλ (ζην θιαζηθφ ηνπ έξγν «Ζ αξρατθή θνηλσλία»), είλαη ην ελεξγφ ζηνηρείν, δελ είλαη πνηέ ζηάζηκε, κα πξνρσξεί απφ θαηψηεξε ζε αλψηεξε κνξθή, ζην κέηξν πνπ ε θνηλσλία εμειίζζεηαη απφ θαηψηεξε ζε αλψηεξε βαζκίδα. ην Έλγθειο, Φξίληξηρ (1966) [1884].Ζ θαηαγσγή ηεο νηθνγέλεηαο, ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηνπ θξάηνπο, Αζήλα, Θεκέιην, ζ.35. ii «Ζ Αίζξα άθεζε ην κεζπζκέλν Αηγέα θαη ηελ ίδηα λχρηα παξαθηλεκέλε απφ φλεηξν ηεο Αζελάο πιάγηαζε κε ηνλ Πνζεηδψλα». ην: Graves, R. (1979). Οη ειιεληθνί κχζνη, Σφκ. 2, Αζήλα, Πιεηάο-Ρνχγθαο, ζ iii Kαηά ηνλ Β. Αλαγλσζηφπνπιν, δηαζθεπή ζεκαίλεη ηξνπνπνίεζε, κεηαβνιή, αιιαγή ελφο έξγνπ, γηα λα γίλεη θαηάιιειν γηα ηα παηδηά. ην Αλαγλσζηφπνπινο, Βαζίιεο ( ). Σάζεηο θαη εμειίμεηο ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο ζηε δεθαεηία , Αζήλα, Οη εθδφζεηο ησλ θίισλ, ζ iv ε έλαλ επξχηεξν φξν, ηε κεηα-αθήγεζε, νη J. Stephens & McCallum πεξηιακβάλνπλ θάζε κεηαγελέζηεξε αθήγεζε κηαο αξρηθήο ηζηνξίαο, κε ζθνπφ ε κεηα-αθήγεζε λα δψζεη λφεκα, λα ηαμηλνκήζεη θαη λα εμεγήζεη ηε γλψζε θαη ηελ εκπεηξία ηνπ θφζκνπ, πνπ θηιηξάξεη απφ ηηο ζειίδεο ηνπ αθεηεξηαθνχ θεηκέλνπ, κεηαθέξνληάο ην νηθείν ζηνπο ζεκεξηλνχο αλαγλψζηεο-παηδηά. ην Stephens, J. - McCallum, R. (1998). Retelling stories, Framing Culture.Traditional Story and metanarratives in Childtren s Literature, N.York &London, Garland. Zipes, ζζ v Με ηνλ φξν κφιπλζε (contamination) ν Zipes απνδίδεη ηελ αιινίσζε ηνπ κχζνπ, πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ πξνζζήθε ζηνηρείσλ (κνηίβα, ραξαθηήξεο, εθθξάζεηο, κεηαθνξέο ή ζέκαηα) πνπ κπνξνχλ λα εκπινπηίδνπλ ηε δηαζθεπή, αξθεηέο θνξέο φκσο θαηαιήγνπλ ζε ινγνθξηηηθή παξέκβαζε κε ηε κνξθή θαζνδεγεηηθψλ ππνδείμεσλ, επεμεγεκαηηθψλ πξνιφγσλ, παηδαγσγηθψλ ζρνιηαζκψλ. Ζ παξέκβαζε αθνξά ην ζπγγξαθέα πνπ αιιάδεη ην είδνο ηνπ ιφγνπ, πιαηζηψλνληαο ην θείκελν κε πνηθίια αθεγεκαηηθά ζηνηρεία. ην Jack Zipes, Sticks and stones: The Troublesome success of children s Literature from slovenly Peter to Harry Potter, New York and London: Routledge, 2002: 102. vi Όξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηε Γ.Μήηηα κε ηελ έλλνηα ηεο δηαρξνληθήο επηκνλήο ηεο εκθάληζεο ηνπ κχζνπ. ην Γ.Μήηηα. Βηβιηνθξηζίεο ζην ηαθιέθεο, Εαραξίαο (1994). Ζ εχζξαπζηε αιήζεηα. Δηζαγσγή ζηε ζεσξία ηνπ Λνγνηερληθνχ Μχζνπ. Αζήλα: Gutenberg (εηξά: Σν Μπζηηθφ θαη ην Παξάδεηγκα). π. Σεκείν, ηεύρ. 3 (1995):

16 vii Βι. ηηο απφςεηο ηεο Zena Sutherland ζρεηηθέο κε ην ξεαιηζκφ ζηελ παηδηθή Λνγνηερλία ζην βηβιίν ηεο Πέηξνβηηο-Αλδξνπηζνπνχινπ, Λφηε (1983). Μηιψληαο γηα ηα παηδηθά βηβιία, Αζήλα, Καζηαληψηεο, ζζ viii Παξίζεο Ησάλλεο Παξίζεο, Νηθήηαο ( ). Λεμηθφ ινγνηερληθψλ φξσλ, ιήκ.: ραξαθηήξαο, Αζήλα, Παηάθεο, ζ ix Ζ Beatrice Didier δηαθξίλεη, ζηα έξγα πνπ γξάθνληαη απφ γπλαίθεο, ηνλ ηνληζκφ ησλ αξλεηηθψλ πιεπξψλ ησλ αλδξηθψλ ραξαθηήξσλ. ην: B. Didier. L écriture feminine (1981), écritures-puf, 1991: 30. ην: Α. Εεξβνχ(2006). Ζ εθζήιπλζε ηεο επαλαθήγεζεο, ζην Παπαλησλάθεο, Γεψξγηνο (επηκ.). Πξφζσπα θαη πξνζσπεία ηνπ αθεγεηή ζηελ ειιεληθή θαη παηδηθή λενειιεληθή ινγνηερλία ηεο ηειεπηαίαο ηξηαθνληαεηίαο. Αζήλα: Παηάθεο. x Ο Δπξηπίδεο αλαθέξεη φηη φηαλ νη γπλαίθεο αθήλνπλ ηα ζπίηηα θαη ηα βξέθε ηνπο, θαζψο θαη ηελ ππνρξέσζε λα θξνληίδνπλ ηελ νηθνγέλεηα πνπ ζπκβνιίδεηαη απφ ηνλ αξγαιεηφ, ε πξάμε ηνπο απηή δε βιάπηεη κφλν ηνπο άιινπο αιιά θη απηέο ηηο ίδηεο. ην Lefkowitz, M. R. (1993). Γπλαίθεο ζηνλ ειιεληθφ κχζν (κηθξ. Α. Μεγαπάλνπ), Αζήλα, Καζηαληψηεο, ζ. 60. xi Νηθνιαΐδνπ, Διέλε (2003). Οηδίπνπο Σχξαλλνο. Αξραία Σξαγσδία, Αζήλα, αββάιαο. ηεθαλίδεο, Μελέιανο (ρ.ρ.). Οηδίπνδαο, Αζήλα, ίγκα 16